________________
૩૭૪
યોગદષ્ટિસમુચ્ચય/ગાથા-૧૪૨ બ્લોક :
कुदृष्टादि च नो सन्तो, भाषन्ते प्रायशः क्वचित् ।
निश्चितं सारवच्चैव, किन्तु सत्त्वार्थकृत्सदा ।।१४२।। અન્વયાર્થ :
સન્ત =મુનિઓ પ્રાય=ઘણું કરીને વરિ–ક્યારેય રારિ કુદાદિ માને નોકબોલતા નથી, 7િ=પરંતુ સતા=હંમેશાં સત્ત્વાર્થવૃત્નસત્વાર્થને કરનારું પરના ઉપકાર કરનારું નિશ્વિતં સારવવા નિર્મીત અને સારવાળું જ બોલે છે. ૧૪રા શ્લોકાર્ચ -
મુનિઓ ઘણું કરીને ક્યારેય કુદષ્ટાદિ બોલતા નથી, પરંતુ હંમેશાં પરના ઉપકારને કરનારું, નિર્મીત અને સારવાળું જ બોલે છે. ll૧૪ll ટીકા -
કૃષ્ટહિ કૃતં જ્ઞામિતિ, ‘નો' ‘સન્તો'=મુનો, માપજો ('પ્રાયણ'-વે) क्वचित्, कथं तर्हि भाषन्त इत्याह 'निश्चितं' असन्दिग्धं, 'सारवच्चैव', नापार्थकम्, किन्तु 'सत्त्वार्थकृत्' परार्थकरणशीलं, सदा भाषन्ते ।।१४२।। ટીકાર્ય :
કૃષ્ટવિ ' . સલા માઉન્ત / સંતો=મુનિઓ, ઘણું કરીને કુષ્ટ=અસ્પષ્ટ જોવાયેલું કે કુત્સિત જોવાયેલું, કુશ્રુત અસ્પષ્ટ સાંભળેલું કે કુત્સિત સાંભળેલું, મુજ્ઞાત શાસ્ત્રવચનથી અસ્પષ્ટ નિર્મીત, ક્યારેય બોલતા નથી. તો કેવું બોલે છે ? એથી કરીને કહે છે – નિશ્ચિત=અસંદિગ્ધ, સારવાળું જ અર્થ વગરનું નહિ પરંતુ અર્થવાળું જ, અને સત્યાર્થ કરનારુંપરના પ્રયોજન કરવાના સ્વભાવવાળું, હંમેશાં બોલે છે. ll૧૪૨ાા ભાવાર્થ -
મુનિઓ સંસારથી અતીત તત્ત્વની ઉપાસના કરનારા હોય છે, અને સંસારથી અતીત તત્ત્વની પ્રાપ્તિ અર્થે યોગમાર્ગમાં સદા પ્રવૃત્ત હોય છે, તેથી યોગમાર્ગને વ્યાઘાત કરે તેવું કુદષ્ટાદિ તેઓ પ્રાયઃ ક્યારેય બોલતા નથી.
અહીં પ્રાયઃ કહેવાથી એ કહેવું છે કે ક્વચિત્ અનાભોગથી બોલાઈ જાય તે સંભવ છે, પરંતુ સામાન્ય રીતે મુનિઓ ઉપયોગપૂર્વક પ્રવૃત્તિ કરનારા હોય છે, માટે કુદૃષ્ટાદિ ક્યારેય બોલતા નથી.
