________________
૩૮૦
યોગદષ્ટિસમુચ્ચય/ગાથા-૧૪-૧૪પ આગમ, અનુમાન અને યોગના અભ્યાસથી અતીન્દ્રિય અર્થનો નિર્ણય કેમ થાય છે, તેના માટે યોગબિંદુ ગાથા-૪૧૨ જોવી.
સર્વજ્ઞના વિશેષ સ્વરૂપનો નિર્ણય માત્ર અનુમાનથી થતો નથી, તે માટે યોગબિંદુ ગાથા-૩૦૪ની ટીકા જોવી. અવતરણિકા :
किमाहेत्याह - અવતરણિકાર્ય :
શું કહે છે?=શ્લોક-૧૪૪માં કહ્યું કે અતીન્દ્રિય એવા સામાન્ય અર્થમાં ભર્તુહરિ કહે છે. તે શું કહે છે ? તિ= અતએને કહે છે – શ્લોક :
यत्नेनानुमितोऽप्यर्थः, कुशलैरनुमातृभिः ।
अभियुक्ततरैरन्यैरन्यथैवोपपाद्यते ।।१४५।। અન્વયાર્થ:
કુરિનુઝૂિમિકુશલ અનુમાતાઓ વડે યત્નનયત્નથી અનુમિતોડવ્યર્થ =અનુમાન કરાયેલો પણ અર્થ અનુમાન કરાયેલો પણ અતીન્દ્રિય અર્થ મયુત્તર ન્યા=અભિયુક્તતાર એવા અવ્યો વડે= કુશલ અનુમાન કરનારા કરતાં અધિક અત્યાદિ જાણતારા એવા અવ્યો વડે અન્યથા હવ=અન્યથા જ=કુશલ અતુમાતાએ જે રીતે અતીન્દ્રિય અર્થ સ્થાપન કરેલ છે તેના કરતાં વિપરીત જ ૩૫પાદ્યતે ઉપપાદન કરાય છેઃસ્થાપન કરાય છે. ll૧૪પા શ્લોકાર્ધ :
કુશલ અનુમાતાઓ વડે યત્નથી અનુમાન કરાયેલો પણ અતીન્દ્રિય અર્થ, કુશલ અનુમાન કરનારા કરતાં અધિક અન્વયાદિ જાણનારા એવા અન્યો વડે, કુશલ અનુમાતાએ જે રીતે અતીન્દ્રિય અર્થ સ્થાપન કરેલ છે તેના કરતાં વિપરીત જ ઉપપાદન કરાય છે. ll૧૪પા. ટીકા -
'यत्नेनानुमितोऽप्यर्थः'-अन्वयाद्यनुसारेण, 'कुशलैरनुमातृभिः'-अन्वयादिज्ञैः, 'अभियुक्ततरैः'अन्वयादिज्ञैरेव 'अन्यथैवोपपाद्यते' - तथाऽसिद्धादिप्रकारेण ।।१४५ ।। ટીકાર્ચ -
નૈનાનુમિતોડબર્થડ'.. તથાઇસિદ્ધાધિપ્રકારેT II અત્યાદિના જાણનારા વડે=અવયવ્યાપ્તિ, વ્યતિરેકવ્યાપ્તિ, અવયદષ્ટાંત, વ્યતિરેકદષ્ટાંત આદિના જાણનારા એવા કુશલ અનુમાન કરનારા વડે,
