________________
યોગદૃષ્ટિસમુચ્ચય/ગાથા-૧૪૭
અવતરણિકા :
૩૮૫
શ્લોક-૧૪૩માં કહેલું કે યોગીજ્ઞાન સિવાય અતીન્દ્રિય અર્થનો નિર્ણય થઈ શકતો નથી. ત્યાં કોઈને શંકા થયેલી કે અનુમાનથી તેનો નિર્ણય થઈ શકશે. તેથી શ્લોક-૧૪૪-૧૪૫-૧૪૬ થી સ્થાપન કર્યું કે અતીન્દ્રિય અર્થનો નિર્ણય અનુમાનનો વિષય નથી. તે સ્થાપન કરીને ગ્રંથકારને શું કહેવું છે ? તે બતાવવા માટે કહે છે
-
શ્લોક ઃ
न चैतदेवं यत्तस्माच्छुष्कतर्कग्रहो महान् ।
मिथ्याभिमानहेतुत्वात्त्याज्य एव मुमुक्षुभिः । ।१४७ ।।
અન્વયાર્થ :
યત્=જે કારણથી ત=આ=અતીન્દ્રિય પદાર્થોનો નિર્ણય અનુમાનથી થાય છે એ, વં ન=આ પ્રમાણે નથી=અનુમાનથી નિર્ણય થાય છે એ પ્રમાણે નથી તસ્માત્ તે કારણથી મિથ્યાભિમાનહેતુત્વા મિથ્યાભિમાનનો હેતુ હોવાથી મહાન્ ગુતપ્ર=અતિ રૌદ્ર એવો શુષ્ક તર્કનો ગ્રહ મુમુક્ષુમિ= મુમુક્ષુઓ વડે ત્યાન્ય વ=ત્યાગ કરવા યોગ્ય જ છે. ।।૧૪૭।।
શ્લોકાર્થ ઃ
જે કારણથી અતીન્દ્રિય પદાર્થોનો નિર્ણય અનુમાનથી થાય છે એ પ્રમાણે નથી, તે કારણથી મિથ્યાભિમાનનો હેતુ હોવાથી અતિ રૌદ્ર એવો શુષ્ક તર્કનો ગ્રહ મુમુક્ષુઓ વડે ત્યાગ કરવા યોગ્ય જ છે. ।।૧૪૭||
ટીકા ઃ
‘ન ચેતવેવ’ ‘વત્’-વેન વ્હારન ‘તસ્માળુતપ્રો’ ‘મહાન્’=અતિરોવ્રઃ, ‘મિથ્યામિમાનહેતુત્વાત્ત્વાન્ય વ’ ‘મુમુક્ષુમિ:’=મોત્તુમિચ્છુમિ: ।।૨૪૭।।
ટીકાર્ય ઃ
‘ન ચેતવ’ મોમિચ્છુમિ: ।। યત્ - યેન ારોન=જે કારણથી, ત ્ આ=અતીન્દ્રિય પદાર્થોનો નિર્ણય અનુમાનથી થાય છે એ, વં ન=એ પ્રમાણે નથી=અનુમાનથી નિર્ણય થાય છે એ પ્રમાણે નથી, તે કારણથી મિથ્યાભિમાનનો હેતુ હોવાથી-તર્કના બળથી આ અતીન્દ્રિય પદાર્થ આમ છે એ પ્રકારનો નિર્ણય મિથ્યાભિમાનનો હેતુ હોવાથી, મહાત=અતિ રૌદ્ર, શુષ્ક તર્કનો ગ્રહ મુમુક્ષુઓ વડે= મુક્તિમાં જવાની ઇચ્છાવાળાઓ વડે, ત્યાગ કરવા યોગ્ય જ છે. ।।૧૪૭।।
