________________
યોગદષ્ટિસમુચ્ચય/ગાથા-૧૪૨-૧૪૩
૩૭૫ અહીં કુદૃષ્ટાદિમાં આદિ પદથી કુશ્રુત અને કુજ્ઞાતનું ગ્રહણ કરવાનું છે. તેથી એ પ્રાપ્ત થાય કે મુનિઓએ જે સ્પષ્ટ જોયું હોય તે સુદષ્ટ કહેવાય, અને જે અસ્પષ્ટ જોયું હોય તે અથવા કહેવા જેવું ન હોય તેવું જોયું હોય તે કુદષ્ટ કહેવાય. કોઈક પાસેથી સાંભળેલું હોય તે અસ્પષ્ટ સાંભળેલું હોય કે સાંભળવા જેવું ન હોય તેવું સાંભળેલું કુશ્રુત કહેવાય. કોઈક શાસ્ત્રવચનથી પોતે જાણ્યું હોય, પરંતુ સ્પષ્ટ તાત્પર્ય જ્ઞાત ન હોય તો તે ઉજ્ઞાત કહેવાય. આવું કુદષ્ટ, કુશ્રુત, ઉજ્ઞાત મુનિઓ ક્યારેય બોલતા નથી. તો કેવું બોલે છે ? તે કહે છે -
બીજા જીવોને ઉપકાર કરનારું હોય, અસંદિગ્ધ હોય અર્થાતુ શાસ્ત્રના વચનથી કે આપ્તપુરુષ પાસેથી સાંભળેલું હોય અને સ્પષ્ટ નિર્ણયવાળું હોય, તેવું અને સારવાળું બોલે છે અર્થાત્ યોગમાર્ગની પ્રાપ્તિમાં ઉપકારક બને તેવું સારવાળું જ બોલે છે.
આનાથી એ ફલિત થાય કે જ્યારે મુનિઓ આવું બોલતા હોય, અને તે મુનિઓના વચનથી કોઈ યોગીઓ યોગમાર્ગમાં પ્રવૃત્તિ કરતા હોય, અને મુનિઓના વચનથી આ યોગમાર્ગને કહેનારા સર્વજ્ઞ છે તેમ કહીને સર્વજ્ઞ તરીકે કપિલાદિને સ્વીકારતા હોય, તેવા યોગમાર્ગમાં પ્રવર્તેલા સાધકોને, આ સર્વજ્ઞની ઉપાસના કરનારા નથી, તેમ કહેવું અનુચિત છે; કેમ કે સર્વજ્ઞના વચનાનુસાર તેઓ યોગમાર્ગમાં પ્રવર્તે છે અને સર્વજ્ઞ તરીકે કપિલને ઉપાસ્ય માને છે, અને કપિલ શબ્દથી તે પૂર્ણ પુરુષને જ ઉપસ્થિત કરીને સર્વજ્ઞની ઉપાસના કરે છે. તેથી કપિલાદિ સર્વજ્ઞના તે તે નયના અભિપ્રાયને જાણ્યા વગર સર્વજ્ઞનો પ્રતિક્ષેપ કરવો ઉચિત નથી, તેમ શ્લોક-૧૩૯ સાથે સંબંધ છે. II૧૪રા અવતરણિકા :उपसंहरन्नाह -
અવતરણિકાર્ય :
ઉપસંહાર કરતાં કહે છે –
ભાવાર્થ :
શ્લોક-૧૩૯ થી શ્લોક-૧૪૨ સુધી કથન કર્યું કે છાસ્થ એવા પ્રમાતુને સર્વજ્ઞના અભિપ્રાયને જાણ્યા વગર સર્વજ્ઞનો પ્રતિક્ષેપ કરવો યોગ્ય નથી. તે કથનના ઉપસંહાર કરતાં ગ્રંથકાર કહે છે – શ્લોક -
निश्चयोऽतीन्द्रियार्थस्य, योगिज्ञानादृते न च ।
अतोऽप्यत्रान्धकल्पानां, विवादेन न किञ्चन ।।१४३।। અન્વયાર્થ :
ર=અને યોજિજ્ઞાનવૃત યોગીના જ્ઞાન વગર મતક્રિયાર્થી નિ:=અતીન્દ્રિય અર્થનો નિર્ણય 7= નથી. મતોડv=આથી પણ કન્યાનાં અંધકલ્પોને=વિશેષથી સર્વજ્ઞને અતત્વરૂપે જોનારા હોય એવા અંધકલ્પોને વિવાદેનવિવાદથી વિશ્વન કંઈ નથી અર્થાત્ સર્યું. ll૧૪૩
