________________
યોગદૃષ્ટિસમુચ્ચય/ગાથા-૧૩૯–૧૪૦
૩૭૧
આગમથી તત્ત્વની પ્રાપ્તિ કેમ થઈ શકે ? તેનું નિરાકરણ અત્યાર સુધી એટલે શ્લોક-૧૩૯ સુધી કરેલ છે. તેથી યોગમાર્ગને કહેનારાં યુક્તિથી અવિરુદ્ધ એવાં આગમવચનોને ગ્રહણ કરીને તત્ત્વની પ્રાપ્તિ થઈ શકે છે, તે ફલિત થાય છે. II૧૩૯ના
અવતરણિકા :
इहैव निदर्शनमाह
અવતરણિકાર્ય :
અહીં જ=છદ્મસ્થ પ્રમાતૃને સર્વજ્ઞના અભિપ્રાયને જાણ્યા વગર સર્વજ્ઞનો પ્રતિક્ષેપ કરવો ઉચિત નથી એમાં જ, દૃષ્ટાંતને કહે છે -
શ્લોક ઃ
निशानाथप्रतिक्षेपो, यथाऽन्धानामसङ्गतः । तद्भेदपरिकल्पश्च तथैवार्वाग्द्दशामयम् ।। १४० ।।
અન્વયાર્થ :
યથા=જે પ્રમાણે બન્યાનામ્=આંધળાઓને નિશાનાથપ્રતિક્ષેપ:=ચંદ્રનો પ્રતિક્ષેપ ==અને તમેવપત્તિ:= તેના ભેદની પરિકલ્પના=ચંદ્રના ભેદની પરિકલ્પના અસાત:=અસંગત છે, તથા વ=તે પ્રમાણે જ અર્વા દ્દશામ્=છદ્મસ્થોને અવ=આ=સર્વજ્ઞનો પ્રતિક્ષેપ અને સર્વજ્ઞના ભેદની પરિકલ્પના અસંગત છે. ।।૧૪૦ના
શ્લોકાર્થ -
જે પ્રમાણે આંધળાઓને ચંદ્રનો પ્રતિક્ષેપ અને ચંદ્રના ભેદની પરિકલ્પના અસંગત છે, તે પ્રમાણે જ છદ્મસ્થોને સર્વજ્ઞનો પ્રતિક્ષેપ અને સર્વજ્ઞના ભેદની પરિકલ્પના અસંગત છે. ।।૧૪૦]I ટીકા ઃ
‘નિશાનાથપ્રતિક્ષેપ:’=ચન્દ્રપ્રતિક્ષેપ:', ‘યથા' ‘અન્યાનાં’==વિતાનાં, ‘ગસાતો’ નીત્યા, ‘तद्भेदपरिकल्पश्च’=निशानाथभेदपरिकल्पश्च वक्रचतुरस्त्रत्वादिः, 'तथैवार्वाग्द्दशां'-छद्मस्थानाम् ‘અવં’=સર્વજ્ઞપ્રતિક્ષેપ:, તક્ષેપરિqશ્વાસક્ત દૂત ।।૪૦।।
ટીકાર્ય ઃ
‘નિશાનાથપ્રતિક્ષેપઃ’ સાત રૂતિ ।। જે પ્રમાણે આંધળાઓને=ચક્ષુરહિતોને, નિશાનાથનો પ્રતિક્ષેપ=ચંદ્રનો પ્રતિક્ષેપ, અને વાંકો, ચોરસ આદિ રૂપ ચંદ્રના ભેદની પરિકલ્પના, નીતિથી અસંગત છે; તે પ્રમાણે જ છદ્મસ્થોને આ=સર્વજ્ઞનો પ્રતિક્ષેપ અને સર્વજ્ઞના ભેદની પરિકલ્પના અસંગત છે. ‘કૃતિ' શબ્દ ટીકાની સમાપ્તિમાં છે. ।।૧૪૦||
