________________
૩૬૯
યોગદષ્ટિસમુચ્ચય/ગાથા-૧૩૯ અવતરણિકા:
प्रकृतयोजनमाह - અવતરણિતાર્થ :
પ્રકૃતિમાં યોજનને શ્લોક-૧૩૩માં કહ્યું કે સર્વજ્ઞનો ભેદ નથી એ રૂપ પ્રકૃતમાં શ્લોક-૧૩૩થી શ્લોક-૧૩૮ સુધી જે કથન કર્યું તેના યોજાને, કહે છે – ભાવાર્થ -
શ્લોક-૧૩૩માં કહ્યું કે સર્વજ્ઞનો મતભેદ નથી, પરંતુ યોગમાર્ગના ઉપાસકો એક જ સર્વજ્ઞના ઉપાસકો છે, તે પ્રકૃતિમાં, શ્લોક-૧૩૪ થી શ્લોક-૧૩૮ સુધીમાં કપિલ, સુગાદિ સર્વજ્ઞ હોવા છતાં તેઓની ચિત્રા દેશના કઈ રીતે સંગત થાય છે તે બતાવ્યું. હવે તેના યોજનને કહે છે – શ્લોક :
तदभिप्रायमज्ञात्वा, न ततोऽर्वाग्दशां सताम् ।
युज्यते तत्प्रतिक्षेपो, महानर्थकरः परः ।।१३९ ।। અન્વયાર્થ:
તત: તે કારણથીઃકપિલાદિતી દેશનાનો ભેદ કેમ છે ? તે પૂર્વમાં સ્પષ્ટ કર્યું. તે કારણથી તમપ્રાયમજ્ઞાત્વા તેના અભિપ્રાયને નહિ જાણીને=સર્વજ્ઞતા અભિપ્રાયતે નહિ જાણીને, શાં સતાં–છપ્રસ્થ એવા સત્પરુષોને દાનર્થવર: પર: તન્નતિક્ષેપ =પ્રધાન મહાઅનર્થ કરનાર એવો તેનો પ્રતિક્ષેપઃપ્રધાન મહાઅનર્થ કરનાર એવો સર્વજ્ઞનો અપલાપ યુન્ય રયોગ્ય નથી. ૧૩૯
શ્લોકાર્ધ :
કપિલાદિની દેશનાનો ભેદ કેમ છે? તે પૂર્વમાં સ્પષ્ટ કર્યું. તે કારણથી, સર્વજ્ઞના અભિપ્રાયને નહિ જાણીને, છઘસ્થ એવા સપુરુષોને પ્રધાન મહાઅનર્થને કરનાર એવો સર્વજ્ઞનો અપલાપ યોગ્ય નથી. II૧૩૯IL ટીકા :
'तदभिप्राय' सर्वज्ञाभिप्राय, 'अज्ञात्वा,' 'न तत:'-कारणात् 'अर्वाग्दशां सतां'-प्रमातृणाम्, किमित्याह 'युज्यते' 'तत्प्रतिक्षेप:' सर्वज्ञप्रतिक्षेपः, किंविशिष्ट इत्याह 'महानर्थकरः परः' - महानर्थकरणशील: પ્રથાન રૂતિ સારૂા
