________________
યોગદષ્ટિસમુચ્ચયગાથા-૧૩૮
૩૬૭ અવતરણિકા -
प्रकारान्तरमाह - અવતરણિકાર્ય -
બીજા પ્રકારને કહે છે – ભાવાર્થ :
પૂર્વમાં શંકા કરેલ કે કપિલ, સુગાદિ સર્વજ્ઞ હોય તો કપિલે નિત્ય આત્મા અને સુગતે અનિત્ય આત્મા કેમ કહ્યો ? તેનું સમાધાન શ્લોક-૧૩૪-૧૩પમાં બતાવ્યું કે જુદા જુદા પ્રકારના શિષ્યોના ઉપકાર માટે કપિલે અને સુગતે સર્વજ્ઞ હોવા છતાં જુદી જુદી દેશના આપી છે. આમ એક રીતે સમાધાન કર્યા પછી શ્લોક-૧૩૬માં બીજી રીતે સમાધાન કર્યું કે તીર્થકરોનું અચિંત્ય પુણ્ય હોવાને કારણે એક પણ દેશના શ્રોતાના ભેદથી તેના ભવ્યત્વ અનુસાર કોઈને નિત્યરૂપે અને કોઈને અનિત્યરૂપે ભાસે છે. આ રીતે બે પ્રકારે સમાધાન કર્યા પછી કપિલની દેશના નિત્ય કેમ છે ? અને સુગતની દેશના અનિત્ય કેમ છે ? તેનું સમાધાન અન્ય પ્રકારે કરે છે –
બ્લોક :
यद्वा तत्तत्रयापेक्षा, तत्तत्कालादियोगतः ।
ऋषिभ्यो देशना चित्रा, तन्मलैषापि तत्त्वतः ।।१३८ ।। અન્વયાર્થ :
યા=અથવા તત્તાનાવિયોતિ: તે તે કાલાદિના યોગથી દુષમાદિના યોગથી તત્તત્રયાપેક્ષ ચિત્ર રેશન =તે તે નયની અપેક્ષાવાળી જુદી જુદી દેશના ત્રાષિમ્ય =ઋષિઓથી અપાએલી છે. જિ=આ પણ ઋષિઓથી જુદી જુદી અપાએલી દેશના પણ, તત્ત્વતઃ–પરમાર્થથી તન્ના=સર્વજ્ઞમૂલા છે. ll૧૩૮ બ્લોકાર્ધ :
અથવા દુષમાદિના યોગથી તે તે વયની અપેક્ષાવાળી જુદી જુદી દેશના ઋષિઓથી અપાએલી છે. ઋષિઓથી જુદી જુદી અપાએલી દેશના પણ પરમાર્થથી સર્વજ્ઞમૂલા છે. I૧૩૮
‘ugg' માં ‘' થી એ કહેવું છે કે સર્વજ્ઞની દેશના તો તે તે નયઅપેક્ષાવાળી છે, પરંતુ ઋષિઓની દેશના પણ તે તે નયઅપેક્ષાવાળી તત્ત્વથી સર્વજ્ઞમૂલા છે. ટીકા :___ 'यद्वा तत्तत्रयापेक्षा' द्रव्यास्तिकादीनधिकृत्य 'तत्तत्कालादियोगात्' दुःषमादियोगात्, ‘ऋषिभ्यः'कपिलादिभ्य एव 'देशना चित्रा' इति, न चेयमपि निर्मूलेत्याह-तन्मूलैषापि' सर्वज्ञदेशनामूलैषापि, 'तत्त्वत:'-परमार्थेन, तत्प्रवचनानुसारतस्तथाप्रवृत्तेरिति ।।१३८ ।।
