________________
૩૬૬
યોગદષ્ટિસમુચ્ચય/ગાથા-૧૩૭
શ્લોકાર્ચ -
અને સર્વ શ્રોતાઓને ભવ્યસદશ=ભવ્યત્વને અનુરૂપ દેશનાકૃત ઉપકાર પણ થાય છે, એ રીતે દેશનાની સર્વ શ્રોતાઓમાં અવંધ્યતા પણ સુસંગત છે. II૧૩૭ll
‘ઉપકારોબપિ' માં ' થી એ કહેવું છે કે ભવ્યત્વને અનુરૂપ દેશનાથી બોધ તો થાય છે, પરંતુ ઉપકાર પણ થાય છે.
અવતાપિ' માં ‘પિ' થી એ કહેવું છે કે ભવ્યત્વને અનુરૂપ દેશનાથી ઉપકાર તો થાય છે, પરંતુ દેશનાની અવંધ્યતા પણ સુસંગત છે. ટીકા :
પથામચં'=માં , ‘સર્વેષi'-aોતુના ૩પવારો'="mોડ, ‘તસ્કૃતો'=વેશનાનિબત્રા, ‘નાયતે'= પ્રાદુર્મતિ, ‘ગવચ્છતાડપિ'=ના પ્રતાપ, ‘વ'=3નીત્યા, ‘ગસ્થ'=સેશના, સર્વત્ર સંસ્થિતા' કૃતિ પારૂ૭ી ટીકાર્ય :
જથમ' ... સુશ્કિતા' કૃતિ / અને સર્વ શ્રોતાઓને તત્કૃત દેશનાથી નિષ્પન્ન, યથાભવ્ય ભવ્યસદશ=ભવ્યત્વને અનુરૂપ, ઉપકાર પણ થાય છે ગુણ પણ થાય છે, એ રીતે ઉક્ત નીતિથી દેશનાકૃત સર્વને ઉપકાર થાય છે એ નીતિથી, આની=દેશવાની, અવંધ્યતા પણ=અનિષ્ફળતા પણ, સર્વત્ર=સર્વ શ્રોતાઓમાં, સુસ્થિત છે સુસંગત છે.
તિ' શબ્દ ટીકાની સમાપ્તિમાં છે. ૧૩ાા ભાવાર્થ :
શ્લોક-૧૩૬માં સ્થાપન કર્યું કે તીર્થકરની દેશનાથી શ્રોતાના ભેદને આશ્રયીને કોઈકને આત્મા નિત્યરૂપે તો કોઈકને અનિત્યરૂપે ભાસે છે, એ રીતે પણ સર્વ શ્રોતાઓને તેઓના ભવ્યત્વને અનુરૂપ ભગવાનની દેશનાકૃત ઉપકાર પણ થાય છે અર્થાત્ તેઓ નિત્યાનિત્યરૂપ અનેકાંતવાદને સમજી શકતા નથી, તોપણ તેઓના ભવ્યત્વને અનુરૂપ નિત્યના બોધથી કે અનિત્યના બોધથી તેમની યોગમાર્ગની પ્રવૃત્તિ થાય છે, તે રૂપ ઉપકાર તેઓને દેશનાથી થાય છે.
વળી આ રીતે શાસ્ત્રમાં ભગવાનની દેશનાને અવંધ્યદેશના કહી છે તે સંગત થાય છે અર્થાત્ જે જીવો હજી સ્યાદ્વાદના પરમાર્થને સમજી શકે તેવી ભૂમિકાવાળા નથી, તેઓને કેવલ નિત્યનો કે કેવલ અનિત્યનો બોધ ય છે, અને તેના દ્વારા યોગમાર્ગની ચાર દૃષ્ટિ સુધીનો વિકાસ તેઓ સાધી શકે છે. એ રીતે ભગવાનની દેશનાથી ઉપકાર પણ તેઓને થાય છે. તેથી ભગવાનની દેશના અવંધ્ય છે, એ પ્રકારનું શાસ્ત્રવચન સુસંગત થાય છે. આથી જ “અભયદયાણ', “ચકખુદયાણ', “મમ્મદયાણં' અને “સરણદયાણં' એ ચાર પદો દ્વારા તીર્થકર અનુક્રમે ચાર યોગદૃષ્ટિની ચાર ભૂમિકાને આપનાર છે, એમ બતાવેલ છે. ll૧૩ળા
