________________
૩પ૬
યોગદષ્ટિસમુચ્ચય/ગાથા-૧૩૩-૧૩૪ નિર્વાણમાં જેમ પ્રેક્ષાવાનને વિવાદ થતો નથી, તેમ ઉપાસ્ય એવા કપિલ, બુદ્ધ કે અરિહંતાદિ શબ્દથી વાચ્ય સર્વજ્ઞના અભેદમાં પણ વિવાદ થતો નથી; કેમ કે પ્રેક્ષાવાન વિચારે છે કે સર્વ અધ્યાત્મયોગીઓ, કોઈક બુદ્ધને તો કોઈક કપિલને તો કોઈક વીર ભગવાનને સર્વજ્ઞ શબ્દથી ઉલ્લેખ કરે છે, તોપણ તે સર્વ શબ્દોથી વાચ્ય એક જ સર્વજ્ઞની પ્રાપ્તિ છે કે જે સર્વજ્ઞ નિર્વાણને અતિ આસન્ન છે. માટે સર્વજ્ઞના વિષયમાં મતભેદ નથી, અને સર્વ દર્શનોમાં રહેલા યોગીઓ એક જ સર્વજ્ઞની ઉપાસના કરે છે. આ પ્રકારનું ઐદંપર્ય શ્લોક૧૩૨-૧૩૩ થી પ્રાપ્ત થાય છે. આ રીતે શ્લોક-૧૦૨ની અવતરણિકામાં કહેલ કે “આ જ અર્થને કહે છે' તે જ અર્થનો અત્યાર સુધી વિસ્તાર કર્યો, અને તે સર્વનું ઔદંપર્ય શ્લોક-૧૩૨-૧૩૩માં બતાવ્યું. ll૧૩૩ અવતારણિકા :
देशनाभेदः कथमित्याशझ्याह - અવતરણિકાર્ય :
દેશનાનો ભેદ કેમ છે? એ પ્રમાણે આશંકા કરીને કહે છે – ભાવાર્થ :
શ્લોક-૧૦૨થી માંડીને અત્યાર સુધી સ્થાપન કર્યુ કે સર્વ દર્શનોમાં રહેલા યોગીઓ એક જ સર્વજ્ઞની ઉપાસના કરે છે; ફક્ત તેઓમાંથી કોઈ સર્વજ્ઞ શબ્દથી કપિલનો ઉલ્લેખ કરે છે, કોઈ બુદ્ધનો ઉલ્લેખ કરે છે તો કોઈ મહાવીરનો ઉલ્લેખ કરે છે, તોપણ તે સર્વ શબ્દથી વાચ્ય સર્વજ્ઞ એક છે, માટે સર્વજ્ઞના ભેદનું આશ્રયણ યોગીઓને હોય નહિ. ત્યાં શંકા થાય કે જો કપિલાદિ સર્વ સર્વજ્ઞોમાં કોઈ ભેદ નથી, તો તેઓની દેશનામાં ભેદ કેમ છે ? એ પ્રકારની આશંકા કરીને ગ્રંથકાર કહે છે – શ્લોક :
चित्रा तु देशनैतेषां, स्याद्विनेयानुगुण्यतः ।
यस्मादेते महात्मानो, भवव्याधिभिषग्वराः ।।१३४।। અન્વયાર્થ :
તુ વળી તેવાં એઓનીઃકપિલ, સુગાદિની ત્રિા દેશના જુદા જુદા પ્રકારની દેશના વિનેવાનુ'થતિ:શિષ્યોના અનુરૂપ પણાથી ચા=હોય, ચસ્મા–જે કારણથી તે મહાત્માના આ મહાત્માઓ સર્વજ્ઞ મહાત્માઓ મવવ્યાથિમિષવરા=ભવરૂપ વ્યાધિનો નાશ કરવામાં શ્રેષ્ઠ વૈદ્યો છે. ૧૩૪ શ્લોકાર્ચ -
વળી કપિલ, સુગતાદિની જુદા જુદા પ્રકારની દેશના શિષ્યોના અનુરૂપપણાથી હોય, જે કારણથી આ સર્વજ્ઞ મહાત્માઓ ભવરૂપ વ્યાધિનો નાશ કરવામાં શ્રેષ્ઠ વૈધો છે. I૧૩૪ll
