________________
૩૪૪
યોગદષ્ટિસમુચ્ચય/ગાથા-૧૨૮-૧૨૯
ભાવાર્થ :
કોઈપણ દર્શનમાં રહેલા યોગીઓ જેઓ સંસારથી અતીત એવા મોક્ષના માર્ગમાં જનારા છે, તેઓ યોગમાર્ગની પ્રવૃત્તિ દ્વારા શમપરિણામમાં યત્ન કરે છે, અને આખો યોગમાર્ગ તરતમતાની ભૂમિકાથી શમપરાયણ માર્ગરૂપ છે. તેથી જે યોગીને યોગમાર્ગનું સ્વરૂપ સાંભળીને સંવેગ ઉત્પન્ન થાય છે, તેને પ્રથમ ભૂમિકાનો શમપરિણામ છે, અને તે યોગી સદનુષ્ઠાનો સેવીને જે ઉત્તર-ઉત્તરના શમપરિણામનો અતિશય કરે છે, તે સર્વ માર્ગ સંસારથી અતીત અવસ્થા તરફ જનારો છે.
તેથી એ ફલિત થાય કે સમુદ્રની મધ્યમાં રહેલા જીવો કોઈક એક ઇષ્ટ નગર તરફ જતા હોય, તો તે ઇષ્ટ નગર તરફના માર્ગમાં કોઈક કિનારાથી દૂર હોય, કોઈક કિનારાની નજીક હોય, કોઈક એનાથી પણ અધિક નજીક હોય, તોપણ તે નગર તરફ જનારા સર્વનો માર્ગ એક જ દિશા તરફ છે; કેમ કે એક જ નગર તરફના સમુદ્રના કિનારા સન્મુખ તેઓ દૂર - આસન્ન આદિ ભેદથી રહેલા છે. તેમ યોગમાર્ગમાં પણ પ્રસ્થિત સર્વ યોગીઓમાં જેઓ સ્વદર્શનમાં કે અન્યદર્શનમાં રહેલા છે, તેઓ ગુણસ્થાનકની અપેક્ષાએ દૂર કે નજીક હોવા છતાં મોક્ષમાર્ગની સન્મુખ છે; જોકે તેમાં ભગવાનના શાસનને ભાવથી પામીને યોગમાર્ગમાં દઢ યત્ન કરનારા યોગીઓ અધિક શમપરિણામની પ્રાપ્તિના કારણે મોક્ષના અતિ આસન્નભાવવાળા છે; તોપણ તે દૂર-આસન્ન સર્વ યોગીઓનો ચિત્તની શુદ્ધિ કરવારૂપ શમપરાયણ માર્ગ એક જ છે.
આનાથી એ પ્રાપ્ત થાય કે યોગમાર્ગની દરેક પ્રવૃત્તિ ચિત્તશોધનમાં ઉપયોગી છે. તેથી જે જીવો આ યોગમાર્ગની પ્રવૃત્તિ કરીને ચિત્તશોધન કરતા નથી તેઓ માર્ગમાં નથી, અને જેઓ ચિત્તશોધન કરે છે તેઓ માર્ગમાં છે; અને તેવા માર્ગમાં રહેલા જીવોને સમ્યગ્બોધની સામગ્રી મળે, અને ધીરતાપૂર્વક યથાર્થ બોધ કરીને સુદઢ યત્ન કરે, તો અધિક અધિક ચિત્તની શુદ્ધિને પામે છે, અને તેના પ્રકર્ષથી અંતે વીતરાગ બને છે. ૧૨૮
અવતરણિકા :परतत्त्वाभिधित्सयाऽऽह -
અવતરણિફાર્થ :
પરતત્વને કહેવાની ઇચ્છાથી કહે છે – ભાવાર્થ :
શ્લોક-૧૨૮માં કહ્યું કે ભવથી અતીત એવા મોક્ષમાર્ગમાં જનારાઓનો એક જ માર્ગ છે, તેથી કોઈપણ દર્શનમાં રહેલા હોય અને તે માર્ગનું સેવન કરતા હોય તો તેઓ ભવથી અતીત અવસ્થા તરફ જનારા છે.
હવે ભવથી અતીત અવસ્થારૂપ જે પરતત્ત્વ છે, તે કેવા સ્વરૂપવાળું છે ? અને સર્વ દર્શનોમાં રહેલાને લક્ષ્યરૂપે તે એક જ કેમ અભિમત છે ? તે બતાવવા માટે કહે છે –
