________________
૩૪૮
યોગદષ્ટિસમુચ્ચય/ગાથા-૧૩૦ અને આeતથાતા, વિસંયોગાત્મિકા છે અર્થાત્ સર્વ સંયોગથી રહિત એવી આત્માની અવસ્થા છે. ત્રિદુ:ખથી પરિવર્જિત છે દુઃખદુઃખ, સંસ્કાર દુઃખ અને પરિણામ દુઃખ એ ત્રિદુઃખથી પરિવર્જિત છે, પરાભૂતકોટિ છે=શ્રેષ્ઠ આત્માની અવસ્થા છે, અત્યંત ભૂતાર્થ ફળ દેનારી છે તેની ઉપાસના કરવાથી આત્માના શ્રેષ્ઠ ફળને દેનારી છે. રા.
થોવા થી જે સાક્ષી આપી તેવા જ અન્ય પાઠોનો સંગ્રહ કરવા માટે “ત્યવિ કહેલ છે. હવે શ્લોકના ઉત્તરાર્ધનો અર્થ કરે છે – શબ્દો વડે : અહીં પ્રશ્ન થાય કે કયા શબ્દો વડે ? તેથી શ્લોકના અંતમાં કહે છે -
એવમાદિ શબ્દો વડે અર્થાત્ સદાશિવ, પરબ્રહ્મ એ વગેરે છે આદિમાં જેને એવા શબ્દો વડે, તેનું નિવણ કહેવાય છે.
અવર્થથી=ઉક્ત નીતિ વડે અવર્થથી=પૂર્વમાં સદાશિવ આદિ શબ્દોની વ્યુત્પત્તિ બતાવી એ નીતિ વડે અવર્થથી, એક જ છતું તે નિર્વાણ, કહેવાય છે, એમ અત્રય છે. I૧૩૦ગા.
ત્રિદુઃખપરિવર્જિતાના અર્થને બતાવવા માટે તાડપત્રીમાં કુર્વિદુ:સંસ્કારદુ:પરિણામશુકલધ્યેઃ એ પ્રકારની ટિપ્પણી છે. ભાવાર્થ :
સંસારથી અતીત તત્ત્વને કેટલાક “સદાશિવ' કહે છે, કેટલાક પરબ્રહ્મ' કહે છે, કેટલાક “સિદ્ધાત્મા' કહે છે, તો કેટલાક ‘તથાતા' કહે છે. આવા પ્રકારના શબ્દો જેની આદિમાં છે, એવા શબ્દો વડે એક જ નિર્વાણ કહેવાય છે; કેમ કે દરેક શબ્દનો અન્તર્થ વિચારીએ તો એક જ નિર્વાણ પામેલ આત્માની જુદી જુદી પરિણતિને સામે રાખીને સર્વ દર્શનકારો પોતપોતાને અભિમત શબ્દથી તે આત્માને વાચ્ય કરે છે. જેમ કે કેટલાક સંસારથી અતીત તત્ત્વને “સદાશિવ' કહે છે. તેનો અન્વર્થ અર્થાતુ વ્યુત્પત્તિ અર્થ એ છે કે “સર્વ કાલ શિવ' છે, ક્યારે પણ અશિવ નથી અર્થાત્ ક્યારે પણ ઉપદ્રવ નથી, અને એનો ફલિતાર્થ કહે છે કે ત્રણે કાળ તેઓ પરિશુદ્ધ છે અર્થાત્ જ્યારથી સિદ્ધ અવસ્થાને પામ્યા ત્યારથી માંડીને દરેક સિદ્ધાત્મા પરિશુદ્ધ થાય છે, તોપણ સિદ્ધ અવસ્થા પામેલા આત્માઓ સદા==ણે કાલ ઉપલબ્ધ છે. તે સિદ્ધ અવસ્થાવર્તી આત્માની દૃષ્ટિએ વિચારીએ તો સિદ્ધના આત્માઓ ભૂતકાળમાં પણ પરિશુદ્ધ હતા, વર્તમાનકાળમાં પણ પરિશુદ્ધ છે અને ભવિષ્યકાળમાં પણ પરિશુદ્ધ રહેશે. તેથી સિદ્ધસામાન્યને આશ્રયીને ત્રિકાલ પરિશુદ્ધ કહેલ છે.
વળી કોઈ દર્શનકાર સદાશિવ શબ્દથી જે સંસારથી અતીત અવસ્થાવાળા આત્માને ગ્રહણ કરે છે, તે જ આત્માને કોઈક પરંબ્રહ્મ' શબ્દથી કહે છે. તેથી પરંબ્રહ્મ શબ્દનો અન્વર્થ વિચારીએ તો સદાશિવ કરતાં જુદો અર્થ પ્રાપ્ત થાય, તોપણ સિદ્ધના આત્મામાં જ રહેલા પરબ્રહ્મ ભાવનો વાચક તે શબ્દ છે. પરબ્રહ્મનો અર્થ કર્યો કે બૃહત્ત્વ અને બૃહત્વ દ્વારા સદ્ભાવની=સદ્ભુત ભાવની=સાચા ભાવની પ્રાપ્તિ માટે આલંબન હોવાથી પરંબ્રહ્મ છે. તેથી એ પ્રાપ્ત થાય કે આત્માની સર્વશ્રેષ્ઠ અવસ્થા બૃહત્ત્વરૂપ છે અને તે પરબ્રહ્મમાં છે. વળી તે પરબ્રહ્મ આપણને પરબ્રહ્મની પ્રાપ્તિમાં કારણ છે, માટે તેને બૃહક કહ્યો છે. તેથી પરબ્રહ્મમાં
