________________
૩૪૬
યોગદષ્ટિસમુચ્ચય/ગાથા-૧૨૯-૧૩૦ જુદા જુદા દર્શનકારો જુદા જુદા શબ્દોથી કહે છે; તોપણ તે શબ્દોનો અર્થ પરમાર્થથી વિચારીએ તો સંસારથી અતીત અવસ્થાના વાચક તે સર્વ શબ્દો બને છે. તેથી સર્વ દર્શનકારો આત્માને પ્રાપ્ત કરવા જેવી અવસ્થા જુદા જુદા શબ્દો દ્વારા પણ એક જ બતાવે છે, તેથી તે અવસ્થા તરફ જવા માટે પ્રયત્ન કરનારા સર્વ યોગીઓનું લક્ષ્ય જુદા જુદા શબ્દોથી વાચ્ય હોવા છતાં એક જ છે.
અહીં ટીકામાં કહ્યું કે સામાન્યથી “તે એક જ છે. તેનાથી એ કહેવું છે કે કોઈ દર્શનકાર સંસારથી અતીત તત્ત્વને “સદાશિવ' કહે છે, જેનો અર્થ વિચારીએ તો “સદા ઉપદ્રવ વગરની અવસ્થાવાળું સંસારથી અતીત તત્ત્વ' પ્રાપ્ત થાય; “સિદ્ધાત્મા' કહેવાથી જીવની “કૃતકૃત્ય અવસ્થા પ્રાપ્ત થાય; ‘તથાતા' કહેવાથી “સદા એક સ્વરૂપ' પ્રાપ્ત થાય. આમ, તે વિશેષ વિશેષ અર્થને ગ્રહણ કરીએ તો દરેક દર્શનને માન્ય સંસારથી અતીત તત્ત્વનું સ્વરૂપ જુદું જુદું પ્રાપ્ત થાય; તોપણ સંસારથી અતીત અવસ્થાને પામેલા સર્વ આત્માઓમાં તે સર્વ ભાવો રહેલા છે. તેથી સામાન્યથી એક જ અવસ્થાના આ સર્વ વિશેષ ભાવો છે. માટે સામાન્યથી વિચારીએ તો સંસારથી અતીત તત્ત્વ એક જ છે; કેમ કે સંસારથી અતીત અવસ્થાવાળા આત્મામાં સર્વદર્શનોથી વાચ્ય શબ્દોના અર્થોની પ્રાપ્તિ થાય છે. આથી એ પ્રાપ્ત થાય કે સર્વ દર્શનકારો સિદ્ધના આત્માની જ ભિન્ન ભિન્ન પર્યાયોથી ઉપસ્થિતિ કરીને સિદ્ધની ઉપાસના કરે છે. આ બતાવવા માટે કહ્યું કે સામાન્યથી સર્વ દર્શનકારોને માન્ય સંસારથી અતીત તત્ત્વ એક જ છે. ll૧૨મા અવતરણિકા -
एतदेवाह - અવતરણિતાર્થ :
એને જ કહે છે – ભાવાર્થ :
શ્લોક-૧૨૯માં કહ્યું કે ભિન્ન ભિન્ન દર્શનના ઉપાસકો સંસારથી અતીત તત્ત્વને જુદા જુદા શબ્દોથી કહે છે, તોપણ તે શબ્દોનો પરમાર્થ વિચારીએ તો એક જ અર્થ પ્રાપ્ત થાય છે. એને જ કહે છે – શ્લોક :
सदाशिवः परंब्रह्म, सिद्धात्मा तथातेति च ।
शब्दैस्तदुच्यतेऽन्वर्थादेकमेवैवमादिभिः ।।१३० ।। અન્વયાર્થ:
સશિવ:=સદાશિવ પુરંદ્ર=પરંબ્રહ્મ સિદ્ધાત્મા=સિદ્ધાત્મા તથાતા=તથાતા વમિિમ: શ=એ વગેરે શબ્દો વડે સન્તર્યા–અર્થથી બધા શબ્દોના વ્યુત્પત્તિ અર્થતા અનુસરણથી તે નિર્વાણ
મેવકએક જ વ્યક્તિ કહેવાય છે. II૧૩૦૫
