________________
૨૬૮
યોગદષ્ટિસમુચ્ચય/ગાથા-૮૮ બ્લોક :
कुतर्केऽभिनिवेशस्तन्न युक्तो मुक्तिवादिनाम् ।
युक्तः पुनः श्रुते शीले, समाधौ च महात्मनाम् ।।८८।। અન્વયાર્થ :
તતે કારણથી શ્લોક-૮૮માં કહ્યું તે રીતે કુતર્ક ચિતનો અનેક પ્રકારે ભાવશત્રુ છે તે કારણથી, મુક્તિના=મુક્તિવાદીઓને મોક્ષ માટે યત્ન કરનારા એવા યોગીઓને યુકત કુતર્કમાં મિનિવેરા = અભિનિવેશ યુવો નયુક્ત નથી. પુના=વળી મહાત્મના=મહાત્માઓને મુક્તિવાદી એવા મહાત્માઓને શ્રુતે શીને સમાધો ઘ=શ્રત, શીલ અને સમાધિમાં યુવત્તાયુક્ત છે=અભિનિવેશ યુક્ત છે. ૮૮ શ્લોકાર્ચ -
શ્લોક-૮૮માં કહ્યું તે રીતે કુતર્ક ચિતનો અનેક પ્રકારે ભાવશત્રુ છે તે કારણથી, મોક્ષ માટે યત્ન કરનારા એવા યોગીઓને કુતર્કમાં અભિનિવેશ યુક્ત નથી; વળી મુક્તિવાદી એવા મહાત્માઓને શ્રત, શીલ અને સમાધિમાં અભિનિવેશ યુક્ત છે. ll૮૮ાા ટીકા -
'कुतर्के'-उक्तलक्षणे, 'अभिनिवेशः'तथातद्ग्रहरूपः, किमित्याह-'न युक्तः', केषामित्याह 'मुक्तिवादिनां'-संन्यासिनामित्यर्थः, 'युक्तः पुनः' 'श्रुते' आगमे, 'शीले'-परद्रोहविरतिलक्षणे 'समाधौ च'-ध्यानफलभूते 'महात्मनां' मुक्तिवादिनाम्, अभिनिवेशो युक्त इति ।।८८।। ટીકાર્ચ -
‘ત' ... રૂતિ | ઉક્ત લક્ષણવાળા કુતર્કમાં, મુક્તિવાદી એવા સંન્યાસીઓને તથાતટ્ઠહરૂપ= ‘આ આમ જ છે તે પ્રકારે તેના સ્વીકારરૂપ, અભિનિવેશ યુક્ત નથી.
વળી શ્રતમાં આગમમાં, પરદ્રોહવિરતિસ્વરૂપ શીલમાં અને ધ્યાનના ફળભૂત સમાધિમાં મહાત્માઓને મુક્તિવાદીઓને, યુક્ત છેઅભિનિવેશ યુક્ત છે.
‘તિ’ શબ્દ ટીકાની સમાપ્તિ માટે છે. II૮૮ ભાવાર્થ :
શ્લોક-૮૭માં બતાવ્યો તેવા લક્ષણવાળો કુતર્ક છે. તેથી મોક્ષના અર્થી એવા જીવોએ કુતર્કમાં અભિનિવેશ કરવો જોઈએ નહિ અર્થાત્ અતીન્દ્રિય કોઈ પણ પદાર્થ સ્વમતિ અનુસાર “આ આમ છે' તેવો વિકલ્પ ઊઠે તો તેમાં, “આ આ પ્રકારે જ છે એ પ્રકારના ગ્રહણરૂપ વિકલ્પ કરવો તે રૂપ અભિનિવેશ, મુક્તિવાદીઓએ કરવો જોઈએ નહિ. અહીં પ્રશ્ન થાય કે તો પછી મુક્તિવાદીઓએ ક્યાં અભિનિવેશ કરવો જોઈએ ? તેથી ગ્રંથકાર કહે છે :
