________________
૩૦૨
યોગદષ્ટિસમુચ્ચય/ગાથા-૧૦૪ અન્વયાર્થ:
તત: તે કારણથી=પારમાર્થિક સર્વજ્ઞ એક છે તે કારણથી તસ્વ=તેનો સર્વજ્ઞતો સામાનૈવ સામાન્યથી જ યાવિતાજેટલાઓને પ્રતિપત્તિ =સ્વીકાર છે, તે સર્વેડપિ તેઓ સર્વે પણ તઋતેને= સર્વજ્ઞતે મુખ્ય સર્વજ્ઞને માપત્ર=પામેલા છે, તિ=એ પ્રકારે પર ચાયતિ =સર્વોચ્ચ યુક્તિ છે. ૧૦૪ શ્લોકાર્ચ -
પારમાર્થિક સર્વજ્ઞ એક છે તે કારણથી સર્વજ્ઞની સામાન્યથી જ જેટલાઓને પ્રતિપત્તિ છે તેઓ સર્વે પણ મુખ્ય સર્વાને પામેલા છે, એ પ્રકારે સર્વોચ્ચ યુક્તિ છે. ll૧૦૪ll ટીકાઃ_ 'प्रतिपत्तिस्ततः' 'तस्य' सर्वज्ञस्य 'सामान्येनैव' 'यावतां'-तन्त्रान्तरीयाणामपि, 'ते सर्वेऽपि तमापन्नाः' सर्वज्ञं मुख्यमेव 'इति न्यायगति: परा,' तमन्तरेण तत्प्रतिपत्तेरसिद्धेः ।।१०४।। ટીકાર્ય :
‘તિપત્તત્ત:' . તન્નતિષત્તેસિ | તે કારણથી=પારમાર્થિક સર્વજ્ઞ એક છે તે કારણથી, સામાન્યથી જ તેની=સર્વજ્ઞતી, પ્રતિપતિ=સ્વીકાર, જેટલા તંત્ર-તરીઓને પણ છે=અન્ય દર્શનવાળાઓને પણ છે, તેઓ સર્વે પણ તેને=મુખ્ય જ સર્વજ્ઞને, પામેલા છે, એ પ્રમાણે પરા ચાયગતિ =સર્વોચ્ચ યુક્તિ છે; કેમ કે તેના વગર સામાન્ય વગર, તેની પ્રતિપતિની સર્વશની પ્રતિપતિની, અસિદ્ધિ છે. ૧૦૪
છે તન્ત્રાન્તરીયાળા' માં ‘' થી એ કહેવું છે કે જૈનદર્શનને માનનારા સર્વજ્ઞના ઉપાસકો તો સામાન્યથી સર્વજ્ઞને પામેલા છે, પરંતુ અન્ય દર્શનવાળા પણ સામાન્યથી સર્વજ્ઞને પામેલા છે. ભાવાર્થ :
પૂર્વમાં શ્લોક-૧૦૩માં સ્થાપન કર્યું કે વ્યક્તિના ભેદથી સર્વજ્ઞ જુદા હોવા છતાં સર્વજ્ઞપણારૂપે સર્વજ્ઞા એક જ છે, તેથી સર્વજ્ઞની ઉપાસના કરનારાઓ સર્વ એક જ સર્વજ્ઞની ઉપાસના કરે છે. તે બતાવવા માટે પ્રસ્તુત શ્લોકમાં કહે છે કે અન્ય દર્શનવાળાઓ પણ જે કોઈ સામાન્યથી જ સર્વજ્ઞને સ્વીકારે છે, તે સર્વ પણ મુખ્ય સર્વજ્ઞને જ=જે જ્ઞાનાવરણીયના સંપૂર્ણ ક્ષયથી સર્વજ્ઞ બનેલા છે, અને જેમણે શુદ્ધ માર્ગ બતાવ્યો છે, તે મુખ્ય સર્વજ્ઞને જે, સ્વીકારીને તેની ઉપાસના કરે છે.
આશય એ છે કે રાગાદિરહિત હોય અને સંપૂર્ણ જાણનાર હોય તે સર્વજ્ઞ છે; અને તે સર્વજ્ઞ બુદ્ધ છે તેમ કોઈ અન્ય દર્શનવાળા માને છે, તો વળી તે સર્વજ્ઞ કપિલ છે તેમ કોઈ અન્ય દર્શનવાળા માને છે, તો વળી જૈનો ઋષભદેવાદિ સર્વજ્ઞ છે તેમ માને છે, પરંતુ સર્વજ્ઞને વિશેષરૂપે કોઈ જાણી શકતા નથી. આમ છતાં, “રાગાદિ રહિત હોય અને સંપૂર્ણ જાણનાર હોય તે સર્વજ્ઞ”, એ પ્રકારે બધા દર્શનવાળા સામાન્યથી સર્વજ્ઞનો સ્વીકાર કરીને બુદ્ધની કે કપિલની ઉપાસના કરે છે, તોપણ તે સર્વ ઉપાસકોના ઉપાસ્ય મુખ્ય જ સર્વજ્ઞ છેઃ સર્વજ્ઞપણાથી અનુપચરિત એવા એક સર્વજ્ઞ છે; કેમ કે કોઈ છદ્મસ્થો સર્વ પ્રકારે વિશેષથી સર્વજ્ઞને જાણી
