________________
યોગદષ્ટિસમુચ્ચય/ગાથા-૧૧૮
૩૨૩ શ્લોક-૧૧૦ થી ૧૧૨ સુધી એ બતાવ્યું કે લોકપાલાદિમાં ચિત્ર ભક્તિ હોય છે અને મુક્તાદિમાં અચિત્ર ભક્તિ હોય છે; અને જે લોકો સંસારી દેવોમાં જનારા છે તેઓની લોકપાલાદિમાં ભક્તિ છે, અને જેઓ મોક્ષમાં જનારા છે તેઓની સંસારથી અતીત તત્ત્વમાં ભક્તિ છે. તે કથનમાં અર્થથી એ બતાવવું છે કે એક જે અરિહંતની ભક્તિ કરનારા પણ, જુદી અભિસંધિથી=સ્વદર્શનનો અવિચારક રાગ, અને પરદર્શનનો અવિચારક દ્વેષ હોય એવા પરિણામથી, ભક્તિ કરે, તો લોકપાલની ઉપાસના કરે છે; અને તેનાથી જુદી અભિસંધિથી=તત્ત્વના રાગમાંથી ઊઠેલ પૂર્ણ પુરુષની ભક્તિના પરિણામથી ભક્તિ કરે, તો મોક્ષની ઉપાસના કરે છે. જોકે તે વાત શ્લોક-૧૧૦ થી ૧૧૨માં શબ્દથી સ્પષ્ટ થતી નથી, તોપણ અર્થથી રહેલી છે; તેથી તેને જ સ્પષ્ટ કરવા માટે આંતરહેતુના ભેદને આશ્રયીને એક જ અનુષ્ઠાન સંસારનું કારણ પણ બની શકે છે અને મોક્ષનું કારણ પણ બની શકે છે, એ વાત શ્લોક-૧૧૮ થી ૧૨૦ સુધીના કથનથી સ્પષ્ટ કરે છે. શ્લોક :
अभिसन्धेः फलं भिन्नमनुष्ठाने समेऽपि हि । परमोऽतः स एवेह वारीव कृषिकर्मणि ।।११८ ।।
અન્વયાર્થ :
સનેડપિ દિ મનુષ્ઠાને સમાન પણ અનુષ્ઠાનમાં મિસયે અભિસંધિના કારણે પન્ન ભિન્ન ફળ જુદું છે, અત:=આથી કૃષિનિ=કૃષિકર્મમાં વારિ રૂર્વ પાણીની જેમ ફૂદ અહીં ફળસિદ્ધિમાં સર્વ=તે જ=અભિસંધિ જ પરમ=પ્રધાન છે. II૧૧૮
શ્લોકાર્ય :
સમાન પણ અનુષ્ઠાનમાં અભિસંધિના કારણે ફળ જુદું છે, આથી કૃષિકર્મમાં પાણીની જેમ ફળસિદ્ધિમાં અભિસંધિ જ પ્રધાન છે. ll૧૧૮ll ટીકા - _ 'अभिसन्धेः' तथाविधाशयलक्षणात् किमित्याह ‘फलं भिन्नं'-संसारिदेवस्थानादि अनुष्ठाने समेऽपि हि' इष्टादौ, परम:-प्रधान:, 'अत:'-कारणात् ‘स एव' अभिसन्धिरेव ‘इह' =फलसिद्धौ किंवदित्याह 'वारीव कृषिकर्मणि' इति दृष्टान्तः परमो-लोकरूढ्या ।।११८ ।। ટીકાર્ચ -
કમિસન્થઃ' .... તોરૂક્યા છે તેવા પ્રકારના આશયસ્વરૂપ અભિસંધિના કારણે સમાન પણ ઈષ્યદિ અનુષ્ઠાનમાં સંસારી દેવસ્થાનાદિ ફળ ભિન્ન છે. અત: વારVII=આ કારણથી, તે જ= અભિસંધિ જ, અહીં ફળસિદ્ધિમાં, પરમ છે=પ્રધાન છે.
