________________
૩૩૯
યોગદષ્ટિસમુચ્ચય/ગાથા-૧૨૫-૧૨૬ યોગીઓનાં અનુષ્ઠાન જોઈને તેવાં અનુષ્ઠાન કરવાની મનોવૃત્તિવાળા છે તેઓ ભાવથી કુલયોગીઓ છે; અને આવા બંને પ્રકારના કુલયોગીઓ કોઈકને તીર્થયાત્રાએ જતા જોઈને તીર્થયાત્રા કરવાનો અભિલાષા કરે, તોપણ તેઓનું તે અનુષ્ઠાન સર્વથા નિષ્ફળ નથી=સામગ્રી ન પામે ત્યાં સુધી પણ નિષ્ફળ નથી; પરંતુ આવા યોગ્ય જીવો ઉપદેશાદિની સામગ્રી પામે તો તીર્થયાત્રાનું મહત્ત્વ સમજી શકે, અને તીર્થયાત્રાનું માહાસ્ય સાંભળવાથી તેઓને સંવેગનો પરિણામ થાય તેવો સંભવ છે, માટે તેઓને જ્ઞાનપૂર્વક અનુષ્ઠાનના અધિકારી સ્વીકાર્યા છે. આવા કુલયોગીઓ તીર્થયાત્રાનું માહાત્ય સાંભળે ત્યારે તેઓને શાસ્ત્રવચનાનુસાર તીર્થયાત્રા વિષયક શ્રુતજ્ઞાન પ્રગટે છે, અને તે શ્રુતજ્ઞાનના બળથી સંવેગનો પરિણામ પ્રગટે છે, અને તે સંવેગના પરિણામપૂર્વક જ્યારે તેઓ તીર્થયાત્રા કરે ત્યારે તેઓનું તીર્થયાત્રાનું અનુષ્ઠાન જ્ઞાનપૂર્વકનું હોવાને કારણે વિશેષથી મુક્તિનું અંગ છે; કેમ કે આવું અનુષ્ઠાન અનુબંધના ફળવાળું હોવાને કારણે મોક્ષરૂપ ફળમાં વિશ્રાંત થાય છે; અને જેઓ માત્ર યોગીના કુળમાં જન્મેલા છે, પરંતુ તેમાં પણ ઉપદેશ સાંભળીને સંવેગનો પરિણામ ન થાય તો મુખ્ય કુલયોગીપણું નથી અર્થાત્ યોગીના કુળમાં જન્મેલા હોય, કદાચ યોગીઓના ધર્મઅનુષ્ઠાનને જોઈને તે ધર્મઅનુષ્ઠાનોને આચરતા હોય, તોપણ શાસ્ત્રવચનથી તે ધર્મઅનુષ્ઠાનનું પારમાર્થિક સ્વરૂપ સાંભળે અને જો લેશ પણ સંવેગ ન થાય તેવા હોય, તો તેઓ જન્મથી કુલયોગી હોવા છતાં તેમાં મુખ્ય કુલયોગીપણું નથી અર્થાત્ સામગ્રી મળે તોપણ ભાવથી કુયોગી થાય તેવા પ્રકારના જન્મથી કુલયોગી નથી.
અહીં વિશેષ એ છે કે કોઈક કુલયોગી ઉપદેશ સાંભળે ત્યારે તે અનુષ્ઠાન વિષયક સંવેગનો પરિણામ થાય, અને સંવેગપૂર્વક તે અનુષ્ઠાન કરવાના આશયથી યત્ન પણ કરે; આમ છતાં બોધ તીવ્ર ન હોય તો આખું અનુષ્ઠાન વિધિપૂર્વક અને સંવેગથી યુક્ત ન હોય, તોપણ કંઈક અંશથી સંવેગવાળું હોવાથી કંઈક અંશથી જ્ઞાનપૂર્વક અનુષ્ઠાન છે, માટે દૂરવર્તી પણ મોક્ષનું કારણ છે; અને જે કુલયોગીઓ ઉપદેશને સાંભળીને તીવ્ર સંવેગપૂર્વક શાસ્ત્રવિધિ અનુસાર તે અનુષ્ઠાન કરે, તેઓનું તે અનુષ્ઠાન યથાર્થ જ્ઞાનપૂર્વકનું હોવાને કારણે સુતરાં મોક્ષનું કારણ છે; અને યોગની દૃષ્ટિમાં આવેલા જીવો જ કંઈક કંઈક અંશથી જ્ઞાનપૂર્વક અનુષ્ઠાન કરનારા છે, અન્ય નહિ. ll૧૨પા શ્લોક :
असंमोहसमुत्थानि, त्वेकान्तपरिशुद्धितः ।
निर्वाणफलदान्याशु, भवातीताध्वयायिनाम् ।।१२६ ।। અન્વયાર્થ :
ત્તિપરિદ્ધિત:=એકાંત પરિશુદ્ધિ હોવાથી ભવાતીતામ્બ વિના—ભવથી અતીત માર્ગમાં જનારાઓનાં (=વળી અસંમોહરમુનિ અસંમોહથી ઊઠેલાં અનુષ્ઠાનો ગા=શીધ્ર નિર્વાણનિઃનિર્વાણ ફળને આપનારાં છે. ll૧૨૬.
