________________
૩૨૬
યોગદષ્ટિસમુચ્ચય/ગાથા-૧૧૯ તેના=રાગાદિ દોષોના, મૃદુ, મધ્ય અને અધિમાત્રાના ભેદથી અભિસંધિ અનેક પ્રકારની થાય છે, એમ અવય છે. કેવા પ્રકારના વિશિષ્ટ મનુષ્યોને થાય છે ? એથી કરીને કહે છે – જુદાં જુદાં ફળ ભોગવનારા મનુષ્યોને અનેક પ્રકારની અભિસંધિ થાય છે, એમ અવય છે. રાગાદિ વડે જુદી જુદી અભિસંધિ થાય છે, તેમ જુદા જુદા જ્ઞાનના પરિણામથી પણ જુદી જુદી અભિસંધિ થાય છે, તે બતાવવા માટે “તથા' થી અભિસંધિના ભેદકનો સમુચ્ચય કરે છે. તથા=અને, આગળ કહેવાશે એવા બુદ્ધિ આદિના ભેદથી અભિસંધિ જુદી જુદી થાય છે.
ત્તિ' શબ્દ ટીકાની સમાપ્તિ માટે છે. ll૧૧૯ છે ‘રાિિમ:' માં ‘રિ' પદથી દ્વેષ અને મોહનું ગ્રહણ કરવું. ભાવાર્થ :
કોઈપણ ઇષ્ટકર્મ અને પૂર્તકર્મરૂપ અનુષ્ઠાન રાગ, દ્વેષ અને મોહના પરિણામથી થતું હોય તો તેનાથી સાંસારિક ફળની પ્રાપ્તિ થાય છે. જેમ કેટલાક જીવો ભગવાન મહાવીરની ભક્તિ કરતા હોય અને તેઓને વિચાર્યા વગર સ્વદર્શનનો રાગ હોય અને પરદર્શનનો વેષ હોય, તેથી તેઓને પરદર્શનના યોગમાર્ગની ઉચિત પ્રવૃત્તિ પ્રત્યે પણ “આ પરદર્શનની વાત છે માટે બરાબર નથી', તે પ્રકારની અરુચિ હોય, તેથી તત્ત્વના વિષયમાં મિથ્યાત્વરૂપ વિપર્યાસ હોવાથી તેવા જીવો ભગવાનની ભક્તિરૂપ ઇષ્ટકર્મ કરતા હોય, તોપણ તે અનુષ્ઠાન સંસારી દેવની કાયામાં જવાનું કારણ બને તેવી અભિસંધિવાળું તેવા પ્રકારના આશયવાળું, છે.
વળી રાગાદિથી થયેલો આ અધ્યવસાય પણ રાગાદિની તરતમતાના ભેદથી અનેક પ્રકારનો છે. તેથી રાગાદિનો ભાવ મૃદુ હોય, મધ્ય હોય કે અતિશય હોય તેના ભેદથી તે અનુષ્ઠાન સ્વર્ગાદિનું કારણ બનીને તે પ્રકારે સંસારના પરિભ્રમણનું કારણ બને છે અર્થાત્ જો રાગાદિ અતિશય હોય તો અધિક સંસારના પરિભ્રમણનું કારણ બને છે અને રાગાદિ મંદ હોય તો ઓછા સંસારપરિભ્રમણનું કારણ બને છે.
વળી તે અનુષ્ઠાનના સેવનકાળમાં તે શુભઅનુષ્ઠાનજન્ય જેટલી શુભલેશ્યા હોય, તેને અનુરૂપ નીચેના કે ઉપરના દેવલોકની પ્રાપ્તિ થાય છે; પરંતુ તે અનુષ્ઠાનમાં અસથ્રહથી દુષિત એવા રાગાદિ પરિણામથી યુક્ત શુભલેશ્યા હોવાથી સંસારી દેવપણાની પ્રાપ્તિનું કારણ બને છે, પરંતુ મોક્ષપ્રાપ્તિનું કારણ બનતું નથી.
વળી જેમ ઇષ્ટાદિ અનુષ્ઠાન રાગાદિના ભેદથી અનેક પ્રકારના અધ્યવસાયવાળું છે, તેમ બુદ્ધિ આદિ રૂપ જ્ઞાનના પરિણામના ભેદથી પણ અનેક પ્રકારના ફળવાળું છે. બુદ્ધિ આદિ ત્રણનું સ્વરૂપ સ્વયં ગ્રંથકાર આગળ બતાવશે. ફક્ત અહીં વિશેષ એ છે કે બુદ્ધિરૂપ જ્ઞાનના પરિણામથી તે ઇષ્ટાદિ અનુષ્ઠાન સાંસારિક ફળવાળું છે, અને જ્ઞાન અને અસંમોહરૂપ જ્ઞાનના પરિણામને કારણે તે અનુષ્ઠાન સંસારથી અતીત તત્ત્વની પ્રાપ્તિનું કારણ છે; અને તેમાં પણ “જ્ઞાનપૂર્વકનું અનુષ્ઠાન અભ્યદય દ્વારા મોક્ષનું કારણ છે, અને
