________________
૩૩૩
યોગદષ્ટિસમુચ્ચય/ગાથા-૧૨૩ ટીકા :
'आदरो' यत्नातिशय इष्टादौ, 'करणे प्रीतिः' अभिष्वङ्गात्मिका, ‘अविघ्नः' तत्करण एवादृष्टसामर्थ्यात्, 'सम्पदागमः', तत एव शुभभावपुण्यसिद्धेः, 'जिज्ञासा' इष्टादिगोचरैव, 'तज्ज्ञसेवा' चेष्टादिज्ञाऽऽसेवा चशब्दात्तदनुग्रहग्रहः, एतत् 'सदनुष्ठानलक्षणं,' अनुबन्धसारत्वादस्य ।।१२३ ।। ટીકાર્ય :
‘મારો'. અનુસારત્વી આદર=ઈષ્ટાદિમાં અર્થાત્ સદનુષ્ઠાનરૂપ ઈષ્ટ-પૂર્તકર્મમાં યત્નનો અતિશય; કરણમાં અભિવૃંગાત્મક પ્રીતિ=સદનુષ્ઠાન કરવામાં રાગાત્મક પ્રીતિ; તેના કરણમાં જ= અનુષ્ઠાનના કરણમાં જ, અદષ્ટના સામર્થ્યથી=અનુષ્ઠાનના સેવનથી થયેલા અનુષ્ઠાન વિષયક ક્ષયોપશમભાવવાળા કર્મના સામર્થ્યથી અવિપ્લ; સંપત્તિનું આગમન, કેમ કે તેનાથી જ અનુષ્ઠાનના સેવનથી જ, શુભ ભાવ થવાને કારણે પુણ્યની સિદ્ધિ છે–પુણ્યની નિષ્પત્તિ છે; ઇષ્ટાદિ ગોચર જ જિજ્ઞાસા જે અનુષ્ઠાન પોતે સેવે છે તેના વિષયક અધિક અધિક નિષ્પત્તિના ઉપાયની જિજ્ઞાસા; તજ્ઞસેવા અનુષ્ઠાનના જાણનારાની સેવા ઈષ્ણદિ રૂપ સદનુષ્ઠાનના જાણનારાની સેવા; ર શબ્દથી= શ્લોકમાં રહેલા જ શબ્દથી ઈષ્ટાદિ જાણનારાઓના અનુગ્રહનું ગ્રહણ કરવું.
હત આ પૂર્વમાં વર્ણન કર્યું એ, સદનુષ્ઠાનનું લક્ષણ છે; કેમ કે આનું પૂર્વમાં બતાવેલા લક્ષણવાળા અનુષ્ઠાનનું, અનુબંધપ્રધાનપણું છે અર્થાત્ અનુષ્ઠાનથી નિષ્પાદ્ય ફળનિષ્પત્તિ કરીને પ્રકર્ષવાળા સદનુષ્ઠાનનું અને પ્રકર્ષવાળા ફળનું સાધકપણું છે. ll૧૨૩ ભાવાર્થ
(૨) માતર :- કોઈ જીવને સંસારથી અતીત અવસ્થા સારભૂત લાગે, અને તે અતીત અવસ્થાની પ્રાપ્તિના ઉપાયભૂત આ ઇષ્ટાદિ અનુષ્ઠાન છે અર્થાત્ આ અનુષ્ઠાન રાગાદિ ક્લેશના ઉચ્છેદનું કારણ છે એવો બોધ થાય, તે જીવ પ્રથમ તે અનુષ્ઠાનવિષયક શાસ્ત્રવિધિનું જ્ઞાન મેળવી લે, અને પછી ફળનિષ્પત્તિનું કારણ બને તે રીતે યત્નના અતિશયથી તે અનુષ્ઠાનનું સેવન કરે, તો કહી શકાય કે આ સાધકને અનુષ્ઠાનવિષયક આદર છે, માટે આમનું અનુષ્ઠાન સદનુષ્ઠાન છે; અથવા તો પોતે પણ અનુષ્ઠાનમાં તે રીતે યત્ન કરતા હોય તો નિર્ણય કરી શકે કે મારું અનુષ્ઠાન સદનુષ્ઠાન છે.
(૨) જે પ્રીતિ :- આ સદનુષ્ઠાન પોતાને ઇષ્ટ એવા મોક્ષનું કારણ છે તેવું જ્ઞાન કોઈ યોગીને હોય, તેથી તે યોગીને અનુષ્ઠાનના સેવનકાળમાં અત્યંત પ્રીતિ વર્તે છે, તેનાથી નક્કી થાય કે આ તેમનું અનુષ્ઠાન સદનુષ્ઠાન છે.
(૩) વિઝ :- અનુષ્ઠાનના કરણમાં જ અદૃષ્ટના સામર્થ્યથી અવિપ્નની પ્રાપ્તિ. જેમ કોઈ સાધક, આ અનુષ્ઠાન મારા ઇષ્ટ એવા મોક્ષનું સાધન છે તેવું જાણતા હોય, અને અત્યંત પ્રીતિપૂર્વક યત્નાતિશયથી એ અનુષ્ઠાનને સેવતા હોય, ત્યારે, તે અનુષ્ઠાનના સેવનથી ઉત્તરના અનુષ્ઠાનના પ્રતિબંધક એવા અદૃષ્ટનો
