________________
૩૩૪
યોગદષ્ટિસમુચ્ચય/ગાથા-૧૨૩ ક્ષયોપશમભાવ થાય છે. તેથી ઉત્તર-ઉત્તરની પ્રવૃત્તિમાં વિજ્ઞઆપાદક કર્મો ક્ષયોપશમભાવને પામેલાં હોવાથી તે અનુષ્ઠાન ઉત્તર-ઉત્તરના ગુણોની પ્રાપ્તિ પ્રત્યે વિધ્વરહિત બને છે. વળી જેમ અંતરંગ રીતે વિપ્નઆપાદક કર્મો ક્ષયોપશમભાવ પામે છે, તેમ તે અનુષ્ઠાનના સેવનથી પુણ્યપ્રકૃતિ જાગૃત થાય છે, તેથી અનુષ્ઠાન સેવવામાં પ્રતિબંધક એવાં બાહ્ય વિઘ્નો પણ તે અનુષ્ઠાનથી નાશ પામે છે.
(૪) સમ્પલ :-સંપત્તિનું આગમન થાય છે, કેમ કે તે અનુષ્ઠાનથી શુભ ભાવ થવાને કારણે પુણ્યની સિદ્ધિ છે. જેમ કોઈ સાધક સમ્યજ્ઞાનપૂર્વક અનુષ્ઠાનમાં યત્નનો અતિશય કરતા હોય તો તે અનુષ્ઠાનના સેવનથી વીતરાગતાને અનુકૂળ શુભ ભાવો થાય છે, અને તે શુભ ભાવોને કારણે જેમ નિર્જરા થાય છે, તેમ પુણ્યની નિષ્પત્તિ પણ થાય છે, અને તે પુણ્ય પણ પ્રકર્ષવાળું હોય તો તત્કાળ સંપત્તિનું આગમન થાય છે. અથવા તો તે શુભભાવથી સત્તામાં રહેલી પાપપ્રકૃતિ પુણ્યરૂપે થાય છે, જેથી સંપત્તિનું આગમન થાય છે.
(૫) વિજ્ઞાન :- ઇષ્ટાદિવિષયક જિજ્ઞાસા સદનુષ્ઠાન સેવનાર સાધક સદનુષ્ઠાનની વિધિને જાણીને સદનુષ્ઠાન સેવતા હોય ત્યારે પણ, તે સદનુષ્ઠાન ઉપર ઉપરની ભૂમિકાની નિર્લેપદશાનું કારણ કઈ રીતે બને તેના વિષયક જિજ્ઞાસાવાળા હોય છે. વળી પોતે જે સદનુષ્ઠાન સેવે છે, તેનાથી ઉપરની ભૂમિકાવાળું સદનુષ્ઠાન કર્યું છે, અને તેના માટે કેવો યત્ન કરવામાં આવે કે જેથી તે અનુષ્ઠાન પોતાને પ્રાપ્ત થાય, એ પ્રકારની જિજ્ઞાસાવાળા હોય છે. આથી તે સદનુષ્ઠાનને વિશેષથી જાણવાના ઉપાયો જે યોગી પાસેથી મળે તેમની પાસેથી જાણવા યત્ન કરે છે. આ જિજ્ઞાસા પણ માત્ર જાણવાની વૃત્તિમાંથી ઊઠેલી હોતી નથી, પરંતુ સદનુષ્ઠાન સેવીને પોતાને સંસારથી પર અવસ્થા પ્રાપ્ત કરવી છે તેવા આશયથી જાણવા યત્ન કરે છે, જેથી તે સદનુષ્ઠાનને વિશેષથી જાણીને પોતાના જીવનમાં ઉપર ઉપરના સદનુષ્ઠાનને પ્રાપ્ત કરી શકે છે.
(૬) તજ્ઞસેવા :- વળી સદનુષ્ઠાન સેવનારને જેમ અનુષ્ઠાન પ્રત્યે પ્રીતિ છે, તેમ સદનુષ્ઠાનના જાણનારાઓ પ્રત્યે ભક્તિનો પરિણામ છે. તેથી અંતરંગ પ્રીતિપૂર્વક તેમની સેવા કરે છે.
(૭) તદનુદ - વળી અનુષ્ઠાન સેવનારાને જે રીતે સદનુષ્ઠાન પ્રત્યે પ્રીતિ છે અને સદનુષ્ઠાન સેવનારા પ્રત્યે ભક્તિ છે, તેને જોઈને સદનુષ્ઠાન જાણનારાઓને પણ તેના પર અનુગ્રહ કરવાનો પરિણામ થાય છે અર્થાત્ “આ યોગ્ય જીવ છે માટે તેને વિશેષ પ્રકારના અનુષ્ઠાનની પ્રાપ્તિના ઉપાયો બતાવું કે જેથી તે યોગ્ય જીવ પણ ઉપરના સદનુષ્ઠાનને સેવીને આત્મહિત સાધી શકે, આવા પ્રકારનો સદનુષ્ઠાનના જાણનારાઓનો તેના ઉપર અનુગ્રહનો પરિણામ દેખાતો હોવાથી પણ નક્કી થાય છે કે આ અનુષ્ઠાન સેવનારો સદનુષ્ઠાન સેવે છે.
ઉપર્યુક્ત બતાવેલ દરેક સ્વરૂપ સદનુષ્ઠાનનું લક્ષણ છે; કેમ કે આ રીતે સેવનાર સાધકનું અનુષ્ઠાન ઉત્તરોત્તર વૃદ્ધિ પામીને મોક્ષરૂપ ફળમાં વિશ્રાંત થાય તેવા અનુબંધવાળું છે. તેથી આવું અનુષ્ઠાન સેવનાર સાધક કોઈ બલવાન નિમિત્તને પામીને માર્ગથી ભ્રષ્ટ ન થાય તો તે સદનુષ્ઠાનના બળથી થોડા ભવોમાં અવશ્ય સંસારથી પારને પામે છે, અને ક્વચિત્ માર્ગથી ભ્રષ્ટ થાય તોપણ થોડા વિલંબથી ફરી યોગમાર્ગની પ્રાપ્તિ કરીને અવશ્ય મોક્ષને પામે છે. ll૧૨૩
