________________
૩૧૮
શ્લોકાર્થ ઃ
સંસારી દેવોનાં સ્થાનો ચિત્ર છે, તે કારણથી સંસારી દેવોના સ્થાનની સિદ્ધિનો ઉપાય નિયમથી ચિત્ર જ છે; ક્યારેય ભિન્ન નગરોનો માર્ગ એક ન હોય. ।।૧૧૪।।
યોગદૃષ્ટિસમુચ્ચય/ગાથા-૧૧૪
ટીકા ઃ
‘તસ્માત્’ ારાત્ ‘તત્સાઘનોપાય:’=સંસારિવેવસ્થાનસાધનોપાયો, ‘નિયમાયિંત્ર વ્ ’િ મતિ, इदमेव वस्तु लोकप्रसिद्धोदाहरणद्वारेणाह - 'न भिन्ननगराणां' 'स्याद्'=भवेत्, 'एकं वर्त्म कदाचन' તથાતભેવાનુ૫ત્તેિિત ।।૪।।
ટીકાર્ચઃ
‘તસ્માત્' રખાત્ તથાતવ્યેવાનુપપત્તેરિતિ ।। તે કારણથી=શ્ર્લોક-૧૧૩માં કહ્યું કે સંસારી દેવોનાં સ્થાનો અનેક આકારવાળાં છે તે કારણથી, તેના સાધનનો ઉપાય=સંસારી દેવોના સ્થાનની સિદ્ધિનો ઉપાય, નિયમથી ચિત્ર જ હોય છે.
*****
આ જ વસ્તુ=સંસારી દેવોના સ્થાનની સિદ્ધિનો ઉપાય ચિત્ર જ છે એ જ વસ્તુ, લોકપ્રસિદ્ધ ઉદાહરણ દ્વારા કહે છે
-
ભિન્ન નગરોનો માર્ગ ક્યારેય એક ન હોય; કેમ કે તે પ્રકારના તેના ભેદની અનુપપત્તિ છે= એક નગર એક દિશામાં રહેલું છે, બીજું નગર બીજી દિશામાં રહેલું છે, તે પ્રકારના તે નગરોના ભેદ છે તે ઘટે નહિ.
‘કૃતિ’ શબ્દ ટીકાની સમાપ્તિ માટે છે. ૧૧૪||
ભાવાર્થ :
શ્લોક-૧૧૩માં સ્થાપન કર્યું કે અનેક પ્રકારની સ્થિતિ આદિ વડે કરીને સંસારી દેવોનાં સ્થાનો અનેક આકારવાળાં છે, તેથી તે દેવલોકની સિદ્ધિનો ઉપાય પણ ચિત્ર જ હોય=જુદા જુદા પ્રકારનો હોય. માટે સંસારી દેવોની ભક્તિ પણ અનેક પ્રકારની છે, એમ શ્લોક-૧૧૨ સાથે સંબંધ છે.
આનાથી એ ફલિત થાય કે દેવલોક જુદા જુદા પ્રકારના છે, અને દેવલોકની નિષ્પત્તિની પરિણતિ પણ જુદા જુદા પ્રકારની હોય છે; અને જે લોકો ધર્મ કરીને માત્ર દેવલોકરૂપ ફળ મેળવનારા છે, તેઓની ભક્તિ, વીતરાગની ભક્તિ જેવી એક આકારવાળી=વીતરાગતા તરફ જવાના એક આકારવાળી હોતી નથી, પરંતુ જુદા જુદા આકારવાળી હોય છે–તે તે પ્રકારના સંસારી દેવના સ્થાનની પ્રાપ્તિનું કારણ બને તેવા મોહથી આકુળ એવા આકારવાળી હોય છે. તેથી જેવા પ્રકારની ભક્તિ હોય તેવા પ્રકારના દેવલોકરૂપ ફળને તેઓ પામે છે. માટે તે સર્વ ઉપાસકો તે તે લોકપાલાદિ દેવોના ઉપાસકો છે વીતરાગના નહિ. એ
