________________
યોગદષ્ટિસમુચ્ચય/ગાથા-૧૧૪-૧૧૫
૩૧૯ વાતને દૃષ્ટાંતથી બતાવે છે કે જુદાં જુદાં નગરોમાં જવાનો એક માર્ગ ક્યારેય ન હોય; કેમ કે કોઈ એક નગરથી અન્ય નગર જે સ્થાનમાં રહ્યું છે, તેનાથી અન્ય સ્થાનમાં અન્ય નગર રહેલું છે, તે પ્રકારના તે નગરના ભેદની સંગતિ ત્યારે જ થાય કે તે બન્ને નગરો પ્રત્યે જવાનો માર્ગ જુદો હોય, એક ન હોય; અને જો એક નગરથી બે જુદા સ્થાનમાં રહેલા નગરનો એક જ માર્ગ હોય, તો તે બે નગરના ભેદની સંગતિ થાય નહિ.
અહીં વિશેષ એ છે કે એક જ નગરનાં અનેક નામો પણ હોય. જેમ તે નગરને કોઈક અમદાવાદ કહે, તો કોઈ અન્ય વળી રાજનગર કહે, તો કોઈ અન્ય વળી કર્ણાવતી કહે, તો ત્રણે નામવાળાં પરંતુ તત્ત્વથી એક જ એવા તે નગર પ્રત્યે જવાનો માર્ગ એક હોઈ શકે. તેમ સંસારથી અતીત એક જ અવસ્થાને કોઈ મુક્ત કહે, તો વળી અન્ય કોઈ બુદ્ધ કહે, તો વળી અન્ય કોઈ અહંતુ કહે, તો તે ત્રણે નામથી વાચ્ય અવસ્થાની પ્રાપ્તિનો ઉપાય એક હોય; કેમ કે સંસારથી અતીત અવસ્થા એક જ છે; પરંતુ જેમ ભિન્ન દિશામાં રહેલાં ભિન્ન ભિન્ન નગરોનો એક માર્ગ ક્યારેય હોઈ શકે નહિ, તેમ ભિન્ન ભિન્ન પ્રકારના સંસારી દેવોના સ્થાનની પ્રાપ્તિનો ઉપાય પણ એક ક્યારેય હોઈ શકે નહિ. માટે શ્લોક-૧૧રમાં કહ્યું કે સંસારી દેવોમાં ચિત્ર ભક્તિ છે, અને સંસારથી અતીત તત્ત્વમાં શમપ્રધાન એકરૂપ ભક્તિ છે.
તેથી એ ફલિત થાય કે જેઓને સર્વજ્ઞના વચનથી વિપરીત માર્ગ પ્રત્યે અનિવર્તનીય રાગ હોય, તેઓને મોક્ષમાર્ગ કરતાં સંસારમાર્ગ પ્રત્યે અધિક દઢ રાગ છે, અને તેઓની તપ-સંયમની સર્વ ક્રિયા શમમાર્ગનું કારણ નથી, તેથી તપાદિકાળમાં જે પ્રકારની શુભલેશ્યા હોય તે પ્રકારના સ્વર્ગને અનુકૂળ તેમની ચિત્રભક્તિ છે; અને કદાગ્રહ વગરના યોગમાર્ગના ઉપાસકો જે કાંઈ યોગમાર્ગ સેવે છે, તેનાથી તેઓ ઉપશમમાર્ગને અનુસરે છે, તેથી તેઓની ભક્તિ અચિત્ર છે. II૧૧૪ અવતરણિકા :તથા –
અવતરણિતાર્થ :
અને –
ભાવાર્થ :
શ્લોક-૧૧રમાં કહ્યું કે સંસારી દેવોમાં ચિત્ર પ્રકારની ભક્તિ હોય છે. તેથી એ ફલિત થાય કે સંસારી દેવોમાં જનારાઓની ધર્મની પ્રવૃત્તિમાં જુદા જુદા પ્રકારની પરિણતિ હોય છે, પરંતુ સંસારથી અતીત તત્ત્વમાં જનારાઓની જેમ એક આકારવાળી શમની પરિણતિ હોતી નથી.
હવે ઇષ્ટાપૂર્ત કર્મમાં પણ જુદી જુદી પરિણતિને કારણે જુદા જુદા પ્રકારનાં ફળો છે, તે બતાવવા માટે ‘તથા' થી સમુચ્ચય કરે છે.
