________________
યોગદષ્ટિસમુચ્ચય/ગાથા-૧૧૨
૩૧૫ છે; કેમ કે તે ભક્તિ મોહગર્ભિત છે અર્થાત્ પોતે જેને માને છે તેના પ્રત્યે વિચાર્યા વગર સ્વપણાની બુદ્ધિકૃત મોહની પરિણતિથી યુક્ત તેમની સ્વદેવ પ્રત્યે ભક્તિ છે; અને તે મોહની પરિણતિ ઘણા પ્રકારની છે. આથી નિહ્નવોની ભક્તિ પણ મોહગર્ભિત હોવાથી સંસારી દેવો પ્રત્યેની ભક્તિ છે. તેથી તે ભક્તિ મોહના પરિણામના ભેદથી ચિત્ર પ્રકારની છે તેમ કહેલ છે; અને આ સર્વ ભક્તિના ફળરૂપે તેઓ દેવલોકમાં જાય, તોપણ તે દેવભવ સંસારના પરિભ્રમણના કારણરૂપ છે; અને જેઓ સંસારથી અતીત તત્ત્વની ભક્તિ કરે છે, તેઓની ભક્તિ એક આકારવાળી છે અર્થાત્ સંસારથી અતીત તત્ત્વ એક સ્વરૂપ છે, તેથી તેમના પ્રત્યેની ભક્તિ પણ એક આકારવાળી છે, અને તે સર્વ સાધકોની ભક્તિ શમપ્રધાન છે. જેમ કોઈ પણ દર્શનમાં રહેલા સાધક સંસારથી અતીત તત્ત્વના ઉપાસક હોય, અને યોગમાર્ગના અર્થી થઈને યમનિયમની આચરણા કરતા હોય, તો તે આચરણા દ્વારા કષાયોનો ઉપશમ કરીને સંસારથી અતીત તત્ત્વ તરફ જતા હોય છે. તેથી તેમની ઉપાસના સંસારથી અતીત તત્ત્વની ઉપાસના છે; અને તે સંસારથી અતીત તત્ત્વ તરફ જવાની તરતમતાની ભૂમિકાઓ ઘણા પ્રકારની છે, અને આવી સંસારથી અતીત તત્ત્વની ઉપાસનાની સર્વ ભૂમિકાઓ શમપરિણામપ્રધાન છે.
તેથી એ પ્રાપ્ત થાય કે અન્ય દર્શનવાળા પણ જેઓ યમનિયમનું સેવન કરે છે અને કદાગ્રહ વગરના છે, તેઓની તે ભક્તિ સંસારથી અતીત તત્ત્વની ભક્તિ છે અને શમપ્રધાન છે; અને તત્ત્વના પરમાર્થના જાણ એવા જૈનશાસનને પામેલા મુનિ પણ જે સમિતિ-ગુપ્તિની આચરણ કરે છે, તે પણ સંસારથી અતીત તત્ત્વની ભક્તિ છે અને તે ભક્તિ પણ શમપ્રધાન છે; ફક્ત ભૂમિકાના ભેદથી અન્ય દર્શનવાળાને આદ્ય ભૂમિકાનો શમપરિણામ હોય છે, અને વિવેકી એવા મુનિને વિશેષ કોટીનો શમપરિણામ હોય છે, પરંતુ તે સર્વેની ભક્તિ કષાયોનો ઉચ્છેદ કરીને સંસારથી અતીત તત્ત્વની પ્રાપ્તિનું કારણ બને તેવી છે; કેમ કે તે પ્રકારના સંમોહનો અભાવ છે અર્થાત્ પોતે જે પ્રકારનો યોગમાર્ગ સેવે છે, તે પ્રકારનો સંમોહનો અભાવ છે. તેથી સ્વભૂમિકાના સંમોહથી રહિત તે ઉપાસક સંસારથી અતીત તત્ત્વની ઉપાસના કરીને ઉપર ઉપરની ભૂમિકાને પામે છે, અને ક્રમે કરીને વીતરાગતા તરફ જાય છે.
અહીં વિશેષ એ છે કે જે લોકોને સ્વદર્શન પ્રત્યે વિચાર્યા વગર રાગ છે, અને પરદર્શન પ્રત્યે “આ પારકું દર્શન છે માટે સારું નથી' એ પ્રકારની બુદ્ધિને કારણે દ્વેષ છે, આવા જીવોને પરદર્શનની યુક્તિયુક્ત વાતો પણ પ્રિય લાગતી નથી; પરંતુ તે યુક્તિયુક્ત વાત પરમાર્થથી સર્વજ્ઞના વચનરૂપ છે, અને સર્વજ્ઞના વચન પ્રત્યેનો દ્વેષ પરમાર્થથી મોક્ષમાર્ગ પ્રત્યેનો દ્વેષ છે, તેથી એ ફલિત થાય કે જે લોકોને સ્વઅભીષ્ટ દર્શન પ્રત્યે આવા પ્રકારનો રાગ છે, અને સ્વઅનભીષ્ટ દર્શન પ્રત્યે દ્વેષ છે, તેઓ મિથ્યાત્વથી છન્ન બુદ્ધિવાળા છે, અને મોક્ષમાર્ગના દૈષવાળા છે, તેથી મોક્ષમાર્ગથી બહાર છે. માટે તેવા ઉપાસકો જે કંઈ ધર્મઅનુષ્ઠાન કરે તે સર્વ અનુષ્ઠાન તત્ત્વથી સંસારી દેવોની ઉપાસનામાં વિશ્રાંત થાય છે; અને તે મોહગર્ભિત ઉપાસના અનેક પ્રકારની છે, તેથી સંસારી દેવોની ભક્તિ ચિત્ર પ્રકારની છે=અનેક પ્રકારની છે, તેમ કહેલ છે. ll૧૧ાા
