________________
૩૧૩
યોગદષ્ટિસમુચ્ચય/ગાથા-૧૧૧-૧૧૨ ભાવાર્થ :
જે લોકોને ધર્મના અનુષ્ઠાનનું ફળ માત્ર દેવભવની પ્રાપ્તિ છે, તેઓ ધર્મઅનુષ્ઠાન કરીને સંસારી દેવોની કાયામાં જનારા છે, અને તેઓની ભક્તિ લોકપાલાદિ દેવોમાં છે.
આનાથી એ ફલિત થાય કે જે લોકો ગરઅનુષ્ઠાન સેવે છે તેઓ તે અનુષ્ઠાન સેવીને સંસારના પરિભ્રમણના કારણભૂત એવા કોઈક દેવભવમાં જાય છે. તેઓ ક્વચિત્ ભગવાન મહાવીરની ઉપાસના કરતા હોય કે બુદ્ધની ઉપાસના કરતા હોય કે અન્યની ઉપાસના કરતા હોય, તોપણ તેઓની ભક્તિ પરમાર્થથી લોકપાલાદિ દેવોમાં છે; કેમ કે “જે જેની ભક્તિ કરે તે તેની ભક્તિના બળથી તે અવસ્થાને પામે,” એ પ્રકારનો ન્યાય છે. જેમ ભમરીનું ધ્યાન કરતી ઇયળ ભમરી થાય છે, તેમ સંસારથી અતીત તત્ત્વનું ધ્યાન કરનાર સંસારથી અતીત અવસ્થાને પામે છે; પરંતુ જેઓની ઉપાસનાનું ફળ સંસારથી અતીત અવસ્થા નથી પણ કોઈક સંસારી દેવભવની પ્રાપ્તિ છે, તેઓ જે દેવકાર્યમાં જનારા છે તે દેવકાય પ્રત્યે ભક્તિથી તન્મય થઈને તે દેવકાયની પ્રાપ્તિ કરે છે. આથી જમાલી ઉસૂત્ર ભાષણ કર્યા પછી નિરતિચાર સંયમ પાળીને પણ કુદેવની કાયમાં જનારા થયા. ઉસૂત્ર ભાષણ પછીની તેમની સંયમની ઉપાસના જે દેવભવની પ્રાપ્તિનું કારણ બની, તે દેવ પ્રત્યે જમાલીની ભક્તિ હતી શબ્દોલ્લેખથી મોક્ષના આશયવાળી જમાલીની ભક્તિ હતી તોપણ અર્થથી જે દેવલોકમાં જમાલિ ગયા તે દેવલોકને અનુકૂળ ભાવમાં વિશ્રાંત થનારી ભક્તિ હતી. તેથી ઉત્સુત્ર ભાષણ કરનાર જમાલિની જેમ નિનવપણું કે અતત્ત્વના આગ્રહવાળા કોઈપણ જૈન, સાધુપણું પાળતા હોય તોપણ પરમાર્થથી તેઓની ભક્તિ લોકપાલાદિ દેવોમાં છે.
વળી જે યોગીઓ સંસારથી ઉદ્વિગ્ન થયા છે અને સંસારથી અતીત માર્ગમાં ચાલનારા છે, તેઓની ભક્તિ સંસારથી અતીત એવા સિદ્ધ તત્ત્વમાં છે. આવા યોગીઓ ક્વચિત્ આ ભવમાં સંસારથી અતીત તત્ત્વની ભક્તિ કરીને સિદ્ધ અવસ્થાને પ્રાપ્ત ન કરી શકે તો દેવભવમાં જાય છે; તોપણ તેઓની ભક્તિ દેવભવરૂપ ફળમાં વિશ્રાંત થતી નથી, પરંતુ મોક્ષરૂપ ફળમાં વિશ્રાંત થાય છે. આથી આવા યોગીઓ દેવભવમાં ગયા પછી પણ તે દેવભવને અનુરૂપ યોગમાર્ગની ઉપાસના કરી શક્તિસંચય કરે છે, જેના ફળરૂપે મનુષ્યભવને પામીને અધિક શક્તિથી સંસારથી અતીત તત્ત્વની ઉપાસના કરે છે, અને અન્ને મોક્ષરૂપ ફળને પામે છે. l/૧૧થા
અવતરણિકા :अनयोर्विशेषमाह -
અવતરણિકાર્ય :
આ બેના=સંસારી દેવોની ભક્તિ અને સંસારથી અતીત તત્વની ભક્તિ એ બેના. વિશેષ= ભેદને, કહે છે –
