________________
૩૦૭
યોગદષ્ટિસમુચ્ચય/ગાથા-૧૦૭-૧૦૮ અવતરણિકાર્ય :
દાષ્ટ્રતિક યોજનને કહે છે – ભાવાર્થ -
શ્લોક-૧૦૭માં એક રાજાને આશ્રિત અનેક સેવકોનું દૃષ્ટાંત બતાવ્યું. તે દૃષ્ટાંતના દાષ્ટ્રતિક યોજનને શ્લોક-૧૦૮માં કહે છે – ટીકા -
'सर्वज्ञतत्त्वाभेदेन'-यथोदितनीत्या हेतुभूतेन 'तथा' नृपतिसमाश्रितबहुपुरुषवत् ‘सर्वज्ञवादिनः सर्वे' जिनादिमतभेदावलम्बिनः 'तत्तत्त्वगा:' सर्वज्ञतत्त्वगा:, 'ज्ञेया भिन्नाचारस्थिता अपि' तथाधिकारभेदेनेति ।।१०८।। ટીકાર્ય :
સર્વજ્ઞાતત્ત્વમેન' ... તથrfઘવારમેનેતિ ! તે પ્રકારે નૃપતિસમાશ્રિત બહુ પુરુષોની જેમ, તે પ્રકારના અધિકારના ભેદથી ભિન્ન આચારમાં રહેલા પણ જિનાદિમતભેદાવલંબી સર્વ સર્વજ્ઞવાદીઓ, હેતુભૂત એવી યથોદિત તીતિથી શ્લોક-૧૦૩માં કહેલ સર્વજ્ઞનો અભેદ સ્વીકારવામાં હેતુભૂત એવી નીતિથી, સર્વજ્ઞતત્વનો અભેદ હોવાને કારણે તતત્વગા=સર્વજ્ઞતત્વ તરફ જનારા, જાણવા.
ત્તિ' શબ્દ ટીકાની સમાપ્તિમાં છે. ૧૦૮.
‘મિત્રાવરચિત ' માં ‘પ' થી એ કહેવું છે કે જિનમતના આચારમાં રહેલા તો સર્વજ્ઞતત્ત્વ તરફ જનારા છે, પરંતુ ભિન્ન આચારમાં=અન્ય દર્શનના આચારમાં, રહેલા પણ સર્વજ્ઞતત્ત્વ તરફ જનારા છે. ભાવાર્થ :
જેમ કોઈ એક વિવક્ષિત રાજાને સેવક તરીકે દૂર, દૂરતર, દૂરતમ, આસન્ન, આસન્નતર, આસન્નતમ આદિ ભેદથી ઘણા પુરુષો આશ્રિત હોય, તોપણ તે સર્વ એક જ રાજાના સેવકો કહેવાય છે અર્થાત્ કોઈ રાજાએ કોઈને મંત્રી તરીકે નિયોગ કર્યો છે, તો કોઈને દ્વારપાળ તરીકે નિયોગ કર્યો છે, તો કોઈને કોઈ અન્ય અન્ય કાર્યોમાં નિયોગ કર્યો છે; અને તેમાં વળી કોટવાળ કે દ્વારપાળ દૂરનો સેવક કહેવાય, અને મંત્રી નજીકનો સેવક કહેવાય, છતાં તે સર્વ એક રાજાના સેવકો કહેવાય છે; તે રીતે જુદાં જુદાં દર્શનોમાં રહેલા યોગમાર્ગના સર્વ ઉપાસકો સર્વજ્ઞની ઉપાસના કરીને એક સર્વજ્ઞતત્ત્વ તરફ જનારા છે. તેથી સર્વજ્ઞ શબ્દથી કોઈ જિનને ગ્રહણ કરે છે, તો કોઈ બુદ્ધને ગ્રહણ કરે છે, તો અન્ય કોઈ વળી કપિલને ગ્રહણ કરે છે; એ રીતે મતભેદને અવલંબન કરનારા હોવા છતાં સર્વ સર્વજ્ઞવાદીઓ એક સર્વજ્ઞને ઉપાસ્ય કરીને તે સર્વજ્ઞતત્ત્વ તરફ જનારા છે; કેમ કે, બધાને માટે ઉપાસ્ય સર્વજ્ઞતત્ત્વનો અભેદ છે.
