________________
યોગદૃષ્ટિસમુચ્ચય/ગાથા-૧૦૯
શ્લોક ઃ
न भेद एव तत्त्वेन सर्वज्ञानां महात्मनाम् । तथानामादिभेदेऽपि भाव्यमेतन्महात्मभिः । । १०९ ।।
૩૦૯
અન્વયાર્થ :
તથાનામાવિમેનેપિ તે પ્રકારના નામાદિનો ભેદ હોવા છતાં પણ તત્ત્વન=તત્ત્વથી સર્વજ્ઞાનાં મહાત્મનામ્= સર્વજ્ઞ મહાત્માઓનો ભેવ વ ન=ભેદ જ નથી, તત્=એ મહાત્મમિ:=મહાત્માઓએ માન્ય=ભાવન કરવું જોઈએ. ।।૧૦૯।।
શ્લોકાર્થ ઃ
તે પ્રકારના નામાદિનો ભેદ હોવા છતાં પણ તત્ત્વથી સર્વજ્ઞ મહાત્માઓનો ભેદ જ નથી, એ મહાત્માઓએ ભાવન કરવું જોઈએ. II૧૦૯||
ટીકા ઃ
‘ન મેલ વ’ ‘તત્ત્વન’=પરમાર્થેન, ‘સર્વજ્ઞાનનું મહાત્મનાં’-માવસર્વજ્ઞાનામિત્વર્થ: થેલ્ટાનિષ્ટનામાવિभेदेऽपि सति, 'भाव्यमेतन्महात्मभिः' श्रुतमेधाऽसंमोहसारया प्रज्ञया । । १०९ ।।
ટીકાર્ય ઃ
‘ન મેક્ વ’ પ્રજ્ઞવા ।। તે પ્રકારના ઇષ્ટ, અનિષ્ટ નામાદિનો ભેદ હોવા છતાં પણ સર્વજ્ઞ મહાત્માઓનો=ભાવસર્વજ્ઞોનો, તત્ત્વથી=પરમાર્થથી, ભેદ જ નથી, એ શ્રુતરૂપી મેધાની અસંમોહપ્રધાન પ્રજ્ઞાથી મહાત્માઓએ ભાવન કરવું જોઈએ.
* ‘તત્યેષ્ટાનિષ્ટનામાવિમેનેપિ’ માં ‘વિ’ પદથી વ્યક્તિના ભેદનું ગ્રહણ કરવું.
* ‘તયેષ્ટાનિષ્ટનામ,વિમેરેઽપિ’ માં ‘પિ’ થી એ કહેવું છે કે ઇષ્ટ, અનિષ્ટ નામાદિનો ભેદ ન હોય તો તો ભાવસર્વજ્ઞનો ભેદ નથી, પરંતુ ઇષ્ટ, અનિષ્ટ નામાદિનો ભેદ હોવા છતાં પણ ભાવસર્વજ્ઞનો ભેદ નથી. II૧૦૯ ભાવાર્થ :
કોઈને સર્વજ્ઞ તરીકે ઉપાસ્ય બુદ્ધ ઇષ્ટ છે અને મહાવીર અનિષ્ટ છે, વળી અન્ય કોઈને મહાવીર ઇષ્ટ છે તો બુદ્ધ અનિષ્ટ છે. આ રીતે ઉપાસ્ય તરીકે ઇષ્ટ અને અનિષ્ટ નામાદિનો ભેદ હોવા છતાં પણ ભાવસર્વજ્ઞનો પરમાર્થથી ભેદ નથી અર્થાત્ રાગ, દ્વેષ અને મોહથી રહિત અને પૂર્ણ વસ્તુને જાણનારા એવા ભાવસર્વજ્ઞનો ભેદ નથી; અને સર્વ દર્શનકારોને આવા ભાવસર્વજ્ઞ ઉપાસ્ય તરીકે માન્ય છે, અને તેથી સર્વ દર્શનકારો આવા સર્વજ્ઞની ઉપાસના કરીને સર્વજ્ઞતત્ત્વ પ્રત્યે જનારા છે, એ વાત શ્લોક-૧૦૮માં બતાવી. માટે સર્વજ્ઞતત્ત્વ પ્રત્યે જવાના યત્નરૂપે કોઈ સાધક કપિલને ભાવસર્વજ્ઞ માનીને ઉપાસના કરતા હોય, તો કોઈ સાધક બુદ્ધને ભાવસર્વજ્ઞ માનીને ઉપાસના કરતા હોય, તો કોઈ સાધક મહાવીરને ભાવસર્વજ્ઞ માનીને
