________________
૩૧૦
યોગદષ્ટિસમુચ્ચય/ગાથા-૧૦૯-૧૧૦
ઉપાસના કરતા હોય, તોપણ તત્ત્વથી તે સર્વના ઉપાસ્ય એવા સર્વજ્ઞનો ભેદ નથી, એ વાત ધૃતરૂપી મેધાથી ભાવન કરવી અર્થાત્ સંમોહ વગર મૃતરૂપી મેધાને પ્રવર્તાવીને ભાવન કરવું.
આશય એ છે કે સર્વજ્ઞના સ્વરૂપને કહેનાર આગમવચન છે, અને તે આગમવચનથી પ્રગટ થયેલી બુદ્ધિ પણ મારા-તારાના પક્ષપાત વગર વસ્તુતત્ત્વને જોવા માટે પ્રવર્તતી હોય તો અસંમોહવાળી છે; અને એવી બુદ્ધિથી વિચારવામાં આવે તો વિચારક જાણી શકે કે “જે ઉપાસક કદાગ્રહ વગર સર્વજ્ઞના વચનનું અનુસરણ કરીને સર્વજ્ઞની ઉપાસના કરે, તે ઉપાસક શમપરાયણ માર્ગ તરફ જનાર છે; અને તે ઉપાસકો સર્વજ્ઞ તરીકે નામથી કોઈ બુદ્ધને માનતા હોય કે કોઈ મહાવીરને માનતા હોય; તોપણ અર્થથી તો બધા ઉપાસકો સર્વ દોષથી રહિત એવા એક સર્વજ્ઞની ઉપાસના કરવા માટે પોતાની ભૂમિકાના યમનિયમાદિ આચારને સેવે છે; આ પ્રકારના તત્ત્વનું મહાત્માઓએ ભાવન કરવું જોઈએ. અહીં મહાત્મા શબ્દથી પહેલી ચાર દૃષ્ટિવાળા જીવોનો ઉલ્લેખ કર્યો છે, અને તેઓ આ રીતે ભાવન કરે તો કુતર્ક પ્રત્યેનો અભિનિવેશ જાય, તેથી સ્વસ્વદર્શનની એકાંત માન્યતા માટેનો પ્રયાસ દૂર થાય, અને જેમ યોગમાર્ગના ઉપાયરૂપ યમ-નિયમને તેઓ સેવે છે તેમ મધ્યસ્થતાથી સર્વ શાસ્ત્રોને જોવાથી યોગમાર્ગના સૂક્ષ્મ પદાર્થો પણ તેમને પ્રાપ્ત થાય, જેથી વેદ્યસંવેદ્યપદની પ્રાપ્તિ થાય. ll૧૦૯ll અવતરણિકા :
शास्त्रगर्भमेवोपपत्त्यन्तरमाह - અવતરણિકાર્ય :
શ્લોક-૧૦૨ થી ૧૦૮ સુધી કહેલ કે સર્વજ્ઞની ઉપાસના કરનારા સર્વ મુખ્ય સર્વજ્ઞને આશ્રય કરે છે, અને તેમાં મુક્તિ આપી કે જે કોઈ દર્શનવાદી સર્વજ્ઞને સ્વીકારે છે તે સર્વ દર્શાવાદીઓ સામાન્યથી સર્વજ્ઞને સ્વીકારે છે, પણ કોઈ છમસ્થ વિશેષથી સંપૂર્ણ રીતે સર્વજ્ઞને જાણી શકતો નથી; અને સર્વજ્ઞએ કહેલા યોગમાર્ગને ઔચિત્યથી પાળવામાં જેઓ તત્પર છે, તે સર્વ એક સર્વજ્ઞતા ઉપાસક છે, તે વાત શ્લોક-૧૦૬માં સ્થાપન કરી.
તેથી એ ફલિત થયું કે સર્વજ્ઞએ કહેલા યોગમાર્ગનું ઔચિત્યથી જે લોકો સેવન કરે છે, તે સર્વ મુખ્ય સર્વજ્ઞ તરફ જનારા છે; પછી ભલે તે ઉપાસ્ય તરીકે કપિલને સર્વજ્ઞ કહેતા હોય, મહાવીરને સર્વજ્ઞ કહેતા હોય કે બુદ્ધને સર્વજ્ઞ કહેતા હોય. આ રીતે યુક્તિથી સર્વ દર્શાવાદીઓ એક સર્વજ્ઞતા ઉપાસક છે તેમ બતાવ્યું. હવે શાસ્ત્રગર્ભ એવી બીજી ઉપપત્તિને બતાવે છે અર્થાત્ શાસ્ત્રવચનની યુક્તિથી બતાવે છે કે સર્વજ્ઞતા સર્વ ઉપાસકો ભિન્ન ભિન્ન દર્શનમાં રહેલા પણ એક જ સર્વજ્ઞતા ઉપાસક છે.
બ્લોક :
चित्राऽचित्रविभागेन यच्च देवेषु वर्णिता । भक्तिः सद्योगशास्त्रेषु ततोऽप्येवमिदं स्थितम् ।।११० ।।
