________________
૨૯૭
યોગદૃષ્ટિસમુચ્ચયગાથા-૧૦૦-૧૦૧ સૂક્ષ્મભાવોનો બોધ થાય. આવા યોગી અતીન્દ્રિય એવા ધર્માદિ અને સૂક્ષ્મ રીતે જાણી શકે છે, અને તે પ્રમાણે મહામતિ એવા પતંજલિ ઋષિએ પણ કહ્યું છે, જે સ્વયં ગ્રંથકાર આગળ બતાવશે. તેથી એ ફલિત થયું કે અતીન્દ્રિય પદાર્થને જાણવા માટે જેમ શાસ્ત્રનો બોધ આવશ્યક છે, તેમ શાસ્ત્રાનુસારી સંયમમાં અપ્રમાદ પણ આવશ્યક છે. I૧૦૦II
અવતરણિકા :किमित्याह -
અવતરણિકાર્ચ - વિમ્ - શું કહે છે ? પતંજલિ શું કહે છે ? રૂતિ-પતએને પતંજલિ જે કહે છે એને, કહે છે - શ્લોક :
आगमेनानुमानेन योगाभ्यासरसेन च ।
त्रिधा प्रकल्पयन् प्रज्ञां लभते तत्त्वमुत्तमम् ।।१०१।। અન્વયાર્થ:
નામેન=આગમથી મનુમાનઅનુમાનથી ચ=અને યોગાસન યોગના અભ્યાસના રસથી ત્રિવ=ત્રણ પ્રકારે પ્રજ્ઞા પ્રત્યય—પ્રજ્ઞા વ્યાપૃત કરતો સત્તમં તત્ત્વ-ઉત્તમ તત્વને નમતે પ્રાપ્ત કરે છે. [૧૦૧ાા .
શ્લોકાર્ધ :
આગમથી, અનુમાનથી અને યોગના અભ્યાસના રસથી ત્રણ પ્રકારે પ્રજ્ઞાને લાગૃત કરતો ઉત્તમ તત્વને પ્રાપ્ત કરે છે. ll૧૦૧il. ટીકા :
'आगमेन' आप्तवचनेन लक्षणेन, ‘अनुमानेन'-लिङ्गाल्लिङ्गिज्ञानरूपेण, 'योगाभ्यासरसेन च' विहितानुष्ठानात्मकेन, 'त्रिधा प्रकल्पयन्' 'प्रज्ञाम्' उक्तक्रमेणैव, अन्यथेह प्रवृत्त्यसिद्धेः, किमित्याह - ‘મને તત્ત્વગુત્તમ’ પસંમોનિવૃજ્યા ગ્રુતાવિમેન પારા ટીકાર્ય :
‘માામેન'.. શ્રુતાવિમેન આગમ દ્વારા યોગવિષયક આપ્તવચનસ્વરૂપ આગમ વડે, લિંગથી લિંગિતા જ્ઞાનરૂપ અનુમાન વડે અને શાસ્ત્રમાં કહેલ અનુષ્ઠાનાત્મક યોગાભ્યાસના રસથી, ત્રણ પ્રકારે પ્રજ્ઞાને=જ્ઞાનશક્તિને, ઉક્ત ક્રમથી જ પ્રકલ્પત કરતો-વ્યાકૃત કરતો, ઉત્તમ તત્વને પ્રાપ્ત કરે છે.
અહીં પ્રશ્ન થાય કે આ ક્રમથી જ પ્રજ્ઞાને કેમ વ્યાકૃત કરે છે ? એથી કહે છે -
