________________
૨૬૨
યોગદષ્ટિસમુચ્ચય/ગાથા-૮૫-૮૬ શ્લોક-૧૭માં બતાવ્યું. તે શ્લોક-૧૭ની ટીકામાં કહ્યું કે પહેલી ચાર દૃષ્ટિમાં અવેદ્યસંવેદ્યપદ ઉલ્બણ છે. ત્યાર પછી વેદ્યસંવેદ્યપદ અને અવેદ્યસંવેદ્યપદ શું છે તેને સ્પષ્ટ કરવા માટે શ્લોક-૮૪ સુધી ચર્ચા કરી, અને ત્યાર પછી ઉપસંહાર કરતાં કહ્યું કે મહાત્માઓએ આ અવેદ્યસંવેદ્યપદને જીતવું જોઈએ; અને શ્લોક-૯૭ની ટીકાના કથનથી નક્કી થાય છે કે ચાર દૃષ્ટિમાં અવેદ્યસંવેદ્યપદ છે, તેથી ચાર દૃષ્ટિવાળા જીવોએ અવેદ્યસંવેદ્યપદને જીતવા માટે યત્ન કરવો જોઈએ.
વળી શ્લોક-૩૦માં કહેલ કે ઘણો ભાવમલ ક્ષીણ થાય ત્યારે જીવ યોગબીજનું ઉપાદાન કરે છે, અને તે યોગની પ્રથમ દૃષ્ટિ છે; અને ત્યાર પછી કહ્યું કે આ ભાવમલ ક્ષીણ ક્યારે થાય ? તેનો ખુલાસો શ્લોક૩૧માં કર્યો કે ચરમપુદ્ગલપરાવર્તમાં આ ભાવમલ ક્ષીણ થાય છે.
ત્યાં પ્રશ્ન થાય કે ચરમપુદ્ગલપરાવર્તમાં ભાવમલ ક્ષીણ થયો છે તે કેવી રીતે નક્કી થાય ? તેથી શ્લોક૩રમાં કહ્યું કે જે કારણથી ચરમાવર્તનું આવું લક્ષણ છે, તેથી તે લક્ષણ ઉપરથી ચરમાવર્તિમાં આવેલા જીવોમાં ભાવમલ ક્ષીણ છે તે નક્કી થાય છે, અને તેથી તેઓ યોગબીજ ગ્રહણ કરે છે તે નક્કી થાય છે. ત્યાર પછી શ્લોક-૩૩માં કહ્યું કે આવા પ્રકારના મહાત્માઓને શુભનિમિત્તસંયોગ થાય છે. તેથી પહેલી ચાર દૃષ્ટિવાળા જીવોને પણ મહાત્મા તરીકે સંબોધન કરેલ છે, અને તેઓને પણ શુભનિમિત્તનો સંયોગ થાય છે, જેનાથી તેઓ અવેવસંવેદ્યપદ જીતી શકે છે. તેથી અર્થથી પહેલી ચાર દૃષ્ટિવાળા જીવો અવેધસંવેદ્યપદને જીતવાના અધિકારી છે, એ ફલિત થયું. I૮પા અવતરણિકા -
अत एव जयलिङ्गान्याह - અવતરણિતાર્થ -
આથી જ=પૂર્વશ્લોકમાં કહ્યું કે મહાત્માઓએ અવેધસંવેધપદને જીતવું જોઈએ, આથી જ, જયનાં લિંગોને કહે છે – ભાવાર્થ :
શ્લોક-૮૫માં ઉપસંહારરૂપે કહ્યું કે ચાર દૃષ્ટિવાળા મહાત્માઓએ અવેદ્યસંવેદ્યપદ જીતવું જોઈએ. તે વચન સાંભળીને ઉલ્લસિત થયેલા વીર્યવાળા મહાત્માઓ અવેદ્યસંવેદ્યપદને જીતવા માટે યત્ન કરે, તો પણ તે અવેદ્યસંવેદ્યપદ જિતાયું છે કે નહિ તેનો નિર્ણય કરવો જોઈએ. આથી અવેદ્યસંવેદ્યપદ જિતાયું છે તેનાં લિંગો પ્રસ્તુત શ્લોકમાં બતાવે છે :
શ્લોક :
जीयमाने च नियमादेतस्मिंस्तत्त्वतो नृणाम् । निवर्तते स्वतोऽत्यन्तं, कुतर्कविषमग्रहः ।।८६।।
