________________
યોગદષ્ટિસમુચ્ચય/ગાથા-૮૫
૨૬૦ બ્લોકાર્ધ :
અવેધસંવેદ્યપદ અંધભાવરૂપ છે, દુર્ગતિના પાતને કરનારું છે. આ સત્સંગ અને આગમના યોગથી ચાર દષ્ટિવાળા જીવો વડે જિતાવું જોઈએ=ચાર દષ્ટિવાળા જીવોએ જીતવું જોઈએ. ll૮૫ ટીકા :_ 'अवेद्यसंवेद्यपदम्'-उक्तलक्षणं, 'आन्ध्यं'-अन्धभावरूपम्, अत एवाह 'दुर्गतिपातकृत्' दुर्गतिपातकरणशीलम्, 'सत्सङ्गागमयोगेन'-विशिष्टसङ्गागमसम्बन्धेनेत्यर्थः एकवद्भावः उभयप्राधान्यख्यापनपरः, 'जेयम्' 'एतद्' अवेद्यसंवेद्यपदं, 'महात्मभिः'=पुम्भिः, अस्यामेव भूमिकायामन्यदा जेतुमशक्यत्वात् । अत एवानुवादपरोऽप्यागम इति योगाचार्याः, अयोग्यनियोगाऽसिद्धेरिति ।।८५।। ટીકાર્ચ -
‘મવેદસંવેદ' ... સિદ્ધિિત | ઉક્ત લક્ષણવાળું=શ્લોક-૭૫માં બતાવ્યું એવા લક્ષણવાળું અવેધસંવેદ્યપદ, આંધ્ય છે=અંધભાવરૂપ છે. આથી જ કહે છે :
દુર્ગતિના પાત કરનારું છે=દુર્ગતિના પાતકરણ સ્વભાવવાળું છે. સત્સંગ અને આગમયોગથી વિશિષ્ટ પુરુષનો યોગ અને આગમના સંબંધથી આ અવેધસંવેદ્યપદ, મહાત્મા પુરુષ વડે જીતવા યોગ્ય છે.
અહીં પ્રશ્ન થાય કે મહાત્મા વડે જ જીતવા યોગ્ય છે, અન્ય વડે કેમ નહિ ? તેથી કહે છે : અચાનેવ ભૂમિથી—આ જ ભૂમિકામાં યોગની ચાર દૃષ્ટિરૂપ આ જ ભૂમિકામાં, મહાત્માઓ અવેધસંવેદ્યપદ જીતી શકે છે. અત્યદાઃદષ્ટિ વગરની ભૂમિકામાં, જીતવું અશક્ય છે.
અહીં સત્સવોોન એ કથનમાં, સત્સંગ અને આગમ એ બે પદ દ્વારા અસંવેદ્યપદને જીતવાનું છે; આમ છતાં એકવદ્ ભાવ બતાવવા માટે “સત્યમથોન' એ તૃતિયા એકવચનનો પ્રયોગ છે, અને આ એકવર્ભાવ ઉભયતા પ્રાધાન્ય ખ્યાપનમાં પર છે અર્થાત્ અવેધસંવેદ્યપદને જીતવામાં સત્સંગ પણ પ્રધાન કારણ છે અને આગમતો યોગ પણ પ્રધાન કારણ છે, તે બતાવે છે. તેથી તે બંને એકરૂપ બતાવવા માટે એકવભાવનો પ્રયોગ કરેલ છે.
ગત વ - આથી જ-પૂર્વમાં કહ્યું કે ચાર દષ્ટિવાળા મહાત્માઓએ અવેધસંવેદ્યપદ જીતવું જોઈએ આથી જ, ‘અનુવાદપર જ આગમ છે' એ પ્રમાણે યોગાચાર્યો કહે છે; કેમ કે અયોગ્યમાં વિયોગની અસિદ્ધિ છે=ચાર દષ્ટિ બહારના અયોગ્ય જીવોમાં વેદસંવેદ્યપદના વિયોગની આગમ દ્વારા અસિદ્ધિ છે.
ત્તિ' શબ્દ ટીકાની સમાપ્તિ માટે છે. ૮પા નોંધ :- અનુવાપરોડપ માં ‘પ' શબ્દ 'વાર' અર્થમાં છે. ભાવાર્થ :અવેદ્યસંવેદ્યપદ શ્લોક-૭૫માં બતાવ્યું એવા લક્ષણવાળું છે, જે પદાર્થના વાસ્તવિક સ્વરૂપને દેખાડવામાં
