________________
૨૫૮
યોગદષ્ટિસમુચ્ચય/ગાથા-૮૪ ટીકાર્ય :
વડશમષવ .. વોડર્થ ! બડિશ આમિષની જેમ, નિદર્શન છે=દાંત છે, અને તેનો અર્થ સ્પષ્ટ કરે છે : મત્સ્યના ગળાને વીંધે તેવા માછીમારની જાળના કાંટા ઉપર રહેલા માંસ જેવા દારુણ ઉદયવાળા= રૌદ્રવિપાકવાળા, તુચ્છ એવા કુસુખમાં અલ્પ એવા દુષ્ટ ભોગથી પેદા થયેલા સુખમાં, આસક્ત જીવો ગૃદ્ધ એવા જીવો, ધર્મના સાધતભૂત એવી સચેનો ત્યાગ કરે છે. આ કર્મનો દોષ છે, એ પ્રમાણે કહે છે. અહો ! દારુણ તમને=દારુણ અંધકારને ધિક્કાર થાઓ=કષ્ટરૂપ અજ્ઞાનને ધિક્કાર થાઓ.
અહીં દાણ ઉદયતો અર્થ રોદ્રવિપાક કર્યો, એ સમયની=શાસ્ત્રની, પરિભાષા છે. I૮૪. ભાવાર્થ :
અહીં બડિશ આમિષનો અર્થ મત્સ્યગલમાંસ કર્યો. તેથી એ પ્રાપ્ત થયું કે માછીમાર માછલાંઓને પકડવા માટે જે કાંટા ઉપર માંસ રાખે છે તે માંસ માછલાના ગળામાં કાંટાને ભરાવવાનું સાધન છે. તેથી માછલું માંસની લાલચથી તેને ખાય છે ત્યારે ક્ષણભર સુખને અનુભવે છે, જેનું દારુણ ફળ ગળામાં કાંટાની પ્રાપ્તિ અને અંતે મૃત્યુ આવે છે, તેના જેવું દુષ્ટ ભોગોથી થયેલું કુસુખ છે. અહીં દુષ્ટ ભોગોથી થનારું કુસુખ એ છે કે જે જીવો ભોગોને સારભૂત માને છે અને ભૂતકાળના પાપાનુબંધી પુણ્યથી તે ભોગસામગ્રીને પામીને કંઈક ક્ષણિક સુખ મેળવે છે, તોપણ તે સુખમાં ગાઢ આસક્તિને કારણે વર્તમાનમાં ક્લેશને અનુભવે છે, અને તેનાથી બંધાયેલાં ક્લિષ્ટ કર્મોને કારણે દુર્ગતિના પરિભ્રમણરૂપ રૌદ્રવિપાકને પામે છે. જેમાં માંસને ખાવાના ક્ષણભર સુખને અનુભવીને માછલાને તાળુમાં કાંટાની પ્રાપ્તિ થાય છે, જે તત્કાળ ક્લેશનું કારણ છે, અને અંતે અનિષ્ટ ફળરૂપ મૃત્યુની પ્રાપ્તિ થાય છે; તેમ દુષ્ટ ભોગોને ભોગવનારા જીવો ભાગકાળમાં કંઈક સુખનો અનુભવ કરે છે, તોપણ ભોગમાં આસક્તિને કારણે ઇચ્છાની ગૃદ્ધિરૂપ સંક્લેશને તત્કાલ પામે છે, અને પરિણામે દુર્ગતિઓના અનિષ્ટ ફળને પામે છે. અહીં દુષ્ટ ભોગથી પેદા થયેલા કુસુખને ગ્રહણ કરવાથી અર્થથી એ પ્રાપ્ત થયું કે જે જીવો પુણ્યાનુબંધી પુણ્યના ઉદયથી ભોગો પ્રાપ્ત કરે છે તે ભોગો કુસુખ નથી, પરંતુ ભૂતકાળમાં કરાયેલા ઉચિત અનુષ્ઠાનના ફળરૂપે પ્રાપ્ત થયેલા ઉત્તમ ભોગો છે, અને તે ભોગકાળમાં પણ તેઓને ઇચ્છાના શમનથી કંઈક સુખ થાય છે, અને ઉત્તમ ભોગોના ભોગથી રૌદ્રવિપાકવાળું કોઈ ફળ નથી, પરંતુ તે ભોગોથી તૃપ્તિને અનુભવીને સંયમના પરિણામવાળા થાય છે, અને ક્રમે કરીને અધિક સુખ મેળવે છે. તે સુખ અનર્થનું બીજ નથી, કેવલ હિતની પરંપરાનું કારણ છે.
વળી કુસુખમાં આસક્ત થયેલા અવેદ્યસંવેદ્યપદવાળા જીવો તો ધર્મના સાધનરૂપ એવી સચેષ્ટાને છોડે છે, જ્યારે પુણ્યાનુબંધી પુણ્યના ઉદયથી મેળવેલા ઉત્તમ સુખવાળા એવા વેદસંવેદ્યપદવર્તી જીવો મેળવેલા ધનાદિનો ધર્મમાં વ્યય કરીને સચેષ્ટાને પોષે છે. અર્વસંવેદ્યપદવાળા આ પ્રકારના કુસુખમાં આસક્ત થઈને સતુચેષ્ટાને છોડે છે, એ દારુણ અજ્ઞાન છે, એમ બતાવીને એ બતાવવું છે કે જીવનો સ્વભાવ યથાર્થ
