________________
૨૫૯
યોગદષ્ટિસમુચ્ચય/ગાથા-૮૪-૮૫ તત્ત્વને જોવાનો છે, પરંતુ જીવમાં કર્મદોષને કારણે રહેલું એવું કષ્ટકારી અજ્ઞાન સતુચેષ્ટાનો ત્યાગ કરાવીને જીવને અસતુચેષ્ટામાં પ્રવૃત્તિ કરાવે છે.
અહીં ‘ધિળું અહો !” કહ્યું, તે “અહો' શબ્દ ખેદઅર્થક અવ્યય છે. તેથી ગ્રંથકાર એ બતાવે છે કે ખેદની વાત છે કે કષ્ટકારી અજ્ઞાન જીવને આ રીતે ધર્મસાધનની સતુચેષ્ટાનો ત્યાગ કરાવે છે.
દારુણ ઉદયનો અર્થ ટીકામાં રૌદ્રવિપાક કર્યો, અને ખુલાસો કર્યો કે આ સમય પરિભાષા છે. તેનો અર્થ એ છે કે સામાન્ય રીતે કર્મનો ઉદય હોય ત્યાં ઉદય શબ્દ વપરાય, વિપાક નહિ; અને દારુણ ઉદય કહેવાથી ખરાબ કર્મોનો ઉદય અત્યારે વર્તી રહ્યો છે, પરંતુ ઉદયનો અર્થ વિપાક કર્યો એ શાસ્ત્રની પરિભાષા છે. તેથી એ પ્રાપ્ત થાય કે સંસારમાં ભોગવાતા કુસુખ રૌદ્ર વિપાકવાળા છે; અર્થાત્ આના પરિણામે કુસુખ ભોગવનારને ભાવિમાં રૌદ્રવિપાકની પ્રાપ્તિ થશે અર્થાતુ ભાવિમાં મહાકદર્થનાના ફળની પ્રાપ્તિ થશે. ll૮૪ના અવતરણિકા :
उपसंहरन्नाह - અવતરણિકાર્ચ -
ઉપસંહાર કરતાં ગ્રંથકાર કહે છે – ભાવાર્થ :
શ્લોક-૫૭માં દીપ્રાષ્ટિ સૂક્ષ્મબોધથી રહિત છે તેમ બતાવ્યું. ત્યાર પછી શ્લોક-૬૫-૬૬માં સૂક્ષ્મબોધનું સ્વરૂપ બતાવ્યું અને કહ્યું કે આવો સૂક્ષ્મબોધ મિત્રાદિ ચાર દૃષ્ટિમાં નથી. ત્યારપછી શ્લોક-૧૭માં બતાવ્યું કે મિત્રાદિ ચાર દૃષ્ટિમાં અવેદ્યસંવેદ્યપદ ઉલ્બણ=પ્રબળ હોવાને કારણે તેઓને પારમાર્થિક વેદ્યસંવેદ્યપદ આવી શકતું નથી, અને તેને કારણે ચાર દૃષ્ટિમાં સૂક્ષ્મબોધ નથી.
તેથી એ ફલિત થયું કે સૂક્ષ્મબોધની પ્રાપ્તિનું કારણ વેદસંવેદ્યપદ છે, અને તેને વિઘાત કરનારું અવેઘસંવેદ્યપદ છે. તેથી શ્લોક-૧૭થી અવેદ્યસંવેદ્યપદ અને વેદસંવેદ્યપદ કેવું છે તેની ચર્ચા કરીને અવેઘસંવેદ્યપદની અનર્થકારિતા શ્લોક-૮૪ સુધી બતાવી. હવે તેનો ઉપસંહાર કરતાં ગ્રંથકાર કહે છે : શ્લોક :
अवेद्यसंवेद्यपदमान्ध्यं दुर्गतिपातकृत् ।
सत्सङ्गागमयोगेन, जेयमेतन्महात्मभिः ।।८५ ।। અન્વયાર્થ :વેદ્યસંવેદપર્વ અવેધસંવેદ્યપદ સાā=અંધભાવરૂપ છે, કુતિપાતવૃ–દુર્ગતિના પાતને કરનારું છે.
આ સ મયોન સત્સંગ અને આગમતા યોગથી મહાત્મમ=મહાત્માઓ વડે ચાર દષ્ટિવાળા જીવો વડે ય—જિતાવું જોઈએ. I૮૫
