________________
૨૦૩
યોગદષ્ટિસમુચ્ચય/ગાથા-કર શ્લોકાર્ચ -
અને સંસારમાં સઘળો ભવયોગ ખારા પાણી જેવો મનાયો છે, અને તત્વશ્રુતિ મધુર પાણીના યોગ જેવી છે. IIકરા ટીકા :
'क्षाराम्भस्तुल्य इह च भवयोगोऽखिलो मतो'ऽतत्त्वश्रवणरूपोऽपि, ‘मधुरोदकयोगेन, समा तत्त्वश्रुतिस्तथा' तदङ्गतया तत्त्वश्रुतिरपीति ।।६२।। ટીકાર્ચ -
‘સારામસ્તુ .... તત્ત્વકૃતિરીતિ || અને અહીં=સંસારમાં, સઘળો ભવયોગ ખારા પાણી જેવો મનાયો છે.
અહીં પ્રશ્ન થાય કે ભવના યોગવાળા તો યોગીઓ પણ છે, અને તેમનો ભવનો યોગ ખારા પાણી જેવો નથી, તો સર્વ ભવયોગને ખારા પાણી જેવો કેમ કહ્યો ? એથી ટીકામાં ખુલાસો કરે છે :
અતત્વશ્રવણરૂપ પણ ભવયોગ છે, તેને આશ્રયીને જ સર્વ ભવયોગ ખારા પાણી જેવો કહ્યો છે, અને મધુર પાણીના યોગ જેવી તત્વશ્રુતિ છે.'
અહીં પ્રશ્ન થાય કે જીવના વિકાસના કારણભૂત મધુર પાણી જેવો તો સમ્યગ્બોધ છે, જ્યારે તત્ત્વશ્રુતિ તો સમ્યગ્બોધરૂપ નથી, તો તત્ત્વશ્રુતિને મધુર પાણીના યોગ જેવી કેમ કહી ? તેથી કહે છે : તદ્અંગપણાથી=સમ્યગ્બોધના હેતુપણાથી, તત્વશ્રુતિ પણ મધુર પાણીના યોગ જેવી છે. તિ' શબ્દ ટીકાની સમાપ્તિ માટે છે. રા.
મતત્ત્વશ્રવણરૂપોડ' માં ‘પ' શબ્દથી એ કહેવું છે કે યોગીનો ભવયોગ તત્ત્વશ્રવણરૂપ છે, પરંતુ અન્ય જીવોનો ભવયોગ અતત્ત્વશ્રવણરૂપ પણ છે.
‘તત્ત્વશ્રુતિરપિ' માં ‘પ' શબ્દથી એ કહેવું છે કે તત્ત્વનો બોધ તો મધુર પાણીના યોગ જેવો છે, પરંતુ તત્ત્વશ્રુતિ પણ કારણમાં કાર્યના ઉપચારથી મધુર પાણીના સંબંધ જેવી છે. ભાવાર્થ :
સંસારમાં જીવ અનાદિકાળનો છે, અને અનાદિકાળથી જે સર્વ ભવોનો સંબંધ છે તે ખારા પાણી જેવો છે, જેનાથી જીવ સંસારની પ્રવૃત્તિઓ કરીને યોગમાર્ગના વિકાસથી વિમુખ રહેલો છે.
અહીં કોઈને પ્રશ્ન થાય કે યોગીઓને પણ ભવનો યોગ છે, અને યોગીઓને ભવનો યોગ ખારા પાણી જેવો નથી, તો પછી સર્વ ભવયોગને ખારા પાણી જેવો કેમ કહ્યો ? તેથી કહે છે :
અતત્ત્વશ્રવણરૂપ પણ ભવનો યોગ છે, અને મોટા ભાગના જીવોનો ભવનો યોગ અતત્ત્વના શ્રવણરૂપ છે. આથી આત્મહિતને છોડીને, આત્માના અહિતના કારણભૂત પદાર્થોની વિચારણા કરીને, તેમનો
