________________
૨૨૪
યોગદષ્ટિસમુચ્ચય/ગાથા-૭૧ मानसदुःखाभावात्, वज्रतन्दुलवदस्य भावपाकाऽयोगात्, अचारु पुनरेकान्तत एव अतोऽन्यહિતિ II૭૨ ટીકાર્ચ -
વેદસંવેદલિતો'..... તોડિિત || વક્ષ્યમાણ લક્ષણવાળા વેધસંવેદ્યપદથી સંવેગના અતિશય કારણે=અતિશય સંવેગને કારણે આ પાપપ્રવૃત્તિ, ચરમ જ થાય છે. કેમ ચરમ જ થાય છે ? એથી કરીને કહે છે : શ્રેણિક આદિના ઉદાહરણથી ફરી દુર્ગતિનો અયોગ છે.
સમકિતથી પડેલા એવા અનંત સંસારી જીવોને અનેક વખત દુર્ગતિનો યોગ છે. એથી આગ વેદ્યસંવેદ્યપદવાળાને ફરી દુર્ગતિનો અયોગ છે એ, યત્કિંચિત્ છેઃઅર્થ વગરનું છે, એમ પૂર્વપક્ષી કહે તો, કહે છે કે તારી વાત બરાબર નથી; કેમ કે અભિપ્રાય અપરિજ્ઞાન છે.
ત્યાં પ્રશ્ન થાય કે શું અભિપ્રાય છે ? તેથી કહે છે : સાયિક સમ્યગ્દષ્ટિને જ વૈશ્ચયિક વેધસંવેદ્યપદનો ભાવ છે=સદ્ભાવ છે, એ પ્રકારનો અભિપ્રાય હોવાથી પૂર્વપક્ષીનું કથન બરાબર નથી, એમ અવય છે. વળી વ્યાવહારિક પણ આ જEવેવસંવેદ્યપદ જ સારું છે.
અહીં પ્રશ્ન થાય કે જો નૈશ્ચયિક અને વ્યાવહારિક વેદસંવેદ્યપદ સુંદર હોય તો વેઘસંવેદ્યપદવાળાને દુર્ગતિ કેમ થાય છે ? તેથી કહે છે :
આ હોતે છત=સ્થયિક કે વ્યાવહારિક વેધસંવેદ્યપદ હોતે છતે, પ્રાયઃ દુર્ગતિમાં પણ માનસદુઃખનો અભાવ હોવાથી વેધસંવેદ્યપદ સુંદર છે, એમ અવય છે.
અહીં પ્રશ્ન થાય કે વેદસંવેદ્યપદ હોવાને કારણે દુર્ગતિમાં પણ માનસદુઃખ કેમ નથી થતું? તેથી કહે છે : વજતંદુલની જેમ આ વેધસંવેદ્યપદવાળાને, ભાવપાકનો અયોગ હોવાથી માનસદુઃખનો અભાવ છે, એમ અવય છે.
પૂર્વમાં સ્થાપન કર્યું કે નૈશ્ચયિક અને વ્યાવહારિક વેદસંવેદ્યપદ સુંદર છે. તેને દઢ કરવા માટે તેનાથી વિપરીત સુંદર નથી, તે બતાવતાં કહે છે :
વળી આનાથી વેધસંવેધપથી, અન્ય-અવેધસંવેદ્યપદ, એકાંતથી જ અચારુ છે અસુંદર છે. “ત્તિ' શબ્દ ટીકાની સમાપ્તિ માટે છે. ll૭૧ ભાવાર્થ :
શ્લોક-૭૦માં સ્થાપન કરેલ કે વેદસંવેદ્યપદમાં પ્રાયઃ પાપપ્રવૃત્તિ નથી, અને કદાચ કર્મના અપરાધને કારણે થાય તો તખ્તલોહપદન્યાસતુલ્ય છે. આવું કેમ છે ? તેથી કહે છે :
