________________
૨૩૦
યોગદષ્ટિસમુચ્ચય/ગાથા-૭૩ વળી તે વેદ્ય કેવું વિશિષ્ટ છે ? એથી કહે છે?
અપાયાદિનું કારણ એવાતરકસ્વર્ગાદિનું કારણ એવા, સ્ત્રી આદિ વેદ્ય તથા ભાવયોગી સામાન્યથી અવિકલ્પક જ્ઞાતગ્રાહ્ય છે, એમ અવય છે.
તથા શ્લોકના ઉત્તરાર્ધનો તથા'થી સમુચ્ચય કરે છે. તે પ્રકારે શ્લોકના પૂર્વાર્ધમાં વર્ણન કર્યું તે પ્રકારે, જેના વડે=વેદ્યસંવેદ્યપદરૂપ બોધ વડેઃનિશ્ચયનયને અભિમત એવા વેધસંવેદ્યરૂપ બોધ વડે, સામાન્ય અનુવિદ્ધ તત્માત્રગ્રાહિણી અપ્રવૃત્તિબુદ્ધિથી ગૃહીત એવું સ્ત્રી આદિ વેદ=બધા યોગીને સમાનભાવરૂપ સામાન્યથી યુક્ત યમાત્રને ગ્રહણ કરનારી, ગ્રહણ અને ત્યાગમાં પ્રવૃત્તિ ન કરાવે એવી બુદ્ધિથી ગૃહીત એવું સ્ત્રી આદિ વેદ્ય, તે પ્રકારની પ્રવૃતિબુદ્ધિથી પણ=વેદ્યના ઉપાદાન અને ત્યાગના આશયાત્મિક એવી પ્રવૃત્તિબુદ્ધિથી પણ, સંવેદન થાય છે જેમાં, તે વેવસંવેદ્યપદ છે. અહીં સ્મિન્ તત્ વેદસંવેદ્યપર્વ' એ અધ્યાહાર છે.
વળી અહીં કહ્યું કે તે પ્રકારની પ્રવૃત્તિબુદ્ધિથી પણ વેદ્ય સંવેદન થાય છે. તેથી તે પ્રકારની પ્રવૃત્તિબુદ્ધિ વેઘસંવેદ્યપદમાં કેવી છે ? તે બતાવવા માટે કહે છે :
આગમવિશુદ્ધિવાળી ઋતથી દૂર કરાયેલા વિપર્યાસ મલવાળી, એવી તે પ્રકારની પ્રવૃત્તિબુદ્ધિથી પણ વેધ સંવેદન થાય છે, એમ અવય છે.
અહીં સ્ત્રી આદિનું ગ્રહણ કેમ કર્યું ? તેથી કહે છે : આ જ=સ્ત્રી આદિ જ, વિચારકોને પણ પ્રધાનબંધનું કારણ છે, એથી સ્ત્રી આદિનું ગ્રહણ છે. ll૭માં
‘અપાયિિનવન્યનમ્' માં અપાય અહિત અર્થને બતાવે છે. તેથી અપાયનું કારણ અહિતનું કારણ એટલે નરકનું કારણ, અને ‘મર' પદથી હિતનું કારણ=સ્વર્ગનું કારણ ગ્રહણ કરવાનું છે; અને સરસ્વાવિવારમ્' માં ‘દિ’ પદથી મોક્ષનું કારણ ગ્રહણ કરવાનું છે; અને “દ્રિ' માં ‘આ’ પદથી અન્ય સંસારની ભોગસામગ્રી કે જે નરકનું કારણ છે તે, અને યોગીઓ, તીર્થકરો, મહાત્માઓની ઉપાસના કે જે સ્વર્ગ અને મોક્ષનું કારણ છે તે સર્વનું ગ્રહણ કરવાનું છે.
‘તથા પ્રવૃત્તિવૃષ્ણ' માં પ' થી એ કહેવું છે કે તે પ્રકારની અપ્રવૃત્તિબુદ્ધિથી તો વેદ્યનું સંવેદન થાય છે, પરંતુ તે પ્રકારની પ્રવૃત્તિબુદ્ધિથી પણ વેદ્ય એવા સ્ત્રી આદિનું સંવેદન થાય છે.
પ્રક્ષાવતા' માં ' થી એ કહેવું છે કે અવિચારકને તો સ્ત્રી આદિ પ્રધાનકર્મબંધનું કારણ છે, પરંતુ | વિચારપૂર્વક પ્રવૃત્તિ કરનારાને પણ સ્ત્રી આદિ પ્રધાનકર્મબંધનું કારણ છે. ભાવાર્થ :
શ્લોક-૬ની ટીકામાં કહેલ કે કાર્યથી અનંતધર્માત્મક તત્ત્વની પ્રતિપત્તિ દ્વારા શેયની વ્યાપ્તિથી બોધનું સૂક્ષ્મપણું છે, અને આવો સૂક્ષ્મબોધ વેદસંવેદ્યપદરૂપ છે. તેથી વેદસંવેદ્યપદ અનંતધર્માત્મક વસ્તુનો સંપૂર્ણપણે બોધ કઈ રીતે કરાવે છે ? તે વાત પ્રસ્તુત શ્લોકથી બતાવે છે.
