________________
૨૪૭
યોગદષ્ટિસમુચ્ચય/ગાથા-૭૯ બ્લોકાર્ધ :
જન્મ, મૃત્યુ, જરા, વ્યાધિ, રોગ, શોક આદિથી ઉપદ્રવવાળા ભવને જોતા છતા પણ અતિ મોહથી ઉદ્વેગને પામતા નથી. II૭૯ll ટીકા :
ન'-પ્રાદુર્ભાવનક્ષvi, “મૃત્યુ'-પ્રાપત્ય સ્વરૂપ, “નર'-વદત્નિવા, ‘વ્ય'कुष्ठादिलक्षणः, 'रोगो'-विशुचिकाद्यातङ्कः, 'शोक'-इष्टवियोगादिजो मनोविकार:, आदिशब्दाद् ग्रहादिपरिग्रहः, एभिः 'उपद्रुतं' कदर्थितं 'वीक्षमाणा अपि' पश्यन्तोऽपि सन्तः, भवं-संसारं, નોદિનન્ત-મસ્મતિતિ પ્રમે, “તિમોહતો -દેતરિત્તિ પાછા ટીકાર્ચ -
નન્ય' દેતારિતિ / જન્મ પ્રાદુર્ભાવસ્વરૂપ અર્થાત્ નવા ભવની પ્રાપ્તિસ્વરૂપ છે. મૃત્યુ પ્રાણત્યાગસ્વરૂપ છે ૧૦ પ્રકારના પ્રાણમાંથી યથાયોગ્ય પ્રાણના ત્યાગ સ્વરૂપ છે. જરા વયોહાનિસ્વરૂપ છે અર્થાત્ ભોગવિલાસને અનુકૂળ એવી જે યુવાન વય તેની હાનિસ્વરૂપ છે. વ્યાધિ કુષ્ઠાદિ મોટા રોગો વ્યાધિરૂપ છે. રોગ=વિશુચિકાદિ શીધ્ર મૃત્યુનું કારણ બને તેવા રોગો છે. શોક=ઈષ્ટવિયોગાદિથી પેદા થયેલો મનોવિકાર. શોકાદિમાં આદિ શબ્દથી ગ્રહાદિ=ગાંડપણ આદિનું ગ્રહણ કરવું. આ બધા વડે કરીને કદર્ધિત એવા ભવને=સંસારને, જોતા છતા પણ આનાથી=સંસારથી, અતિમોહને કારણે ઉદ્વેગ પામતા નથી.
અહીં મૂળમાં ‘મા’ શબ્દ નથી, પરંતુ ભવનો પ્રક્રમ ચાલે છે, તેથી ભવથી ઉદ્વેગ પામે છે, એમ બતાવવા માટે ‘માન્' શબ્દ પ્રક્રમથી પ્રાપ્ત થાય છે.
‘ત્તિ' શબ્દ ટીકાની સમાપ્તિ માટે છે. II૭૯ ભાવાર્થ
ભવાભિનંદી જીવો વર્તમાનને જોનારા હોય છે, અને મર્યા પછી અસ્તિત્વ છે કે નથી તેનો પ્રાયઃ વિચાર કરતા નથી, અને ક્વચિત્ વિચાર આવે તોપણ પરલોક હશે કે નહિ એ સંશયથી જ વિચારતા હોય છે;
જ્યારે કંઈક કર્મના વિગમનથી જીવોમાં નિર્મળતા પ્રગટે છે, અને ઉપદેશાદિ સામગ્રીને પામીને “આત્મા શરીરથી જુદો છે, શાશ્વત છે અને આખો ભવપ્રપંચ જન્મ, મૃત્યુ આદિ ભાવોની કદર્થનાવાળો છે એમ જુએ છે, ત્યારે આવી કદર્થનાવાળા ભવથી તેમને ઉદ્વેગ થાય છે, અને તેવા જીવો તેના ઉચ્છેદનો ઉપાય યોગીઓ પાસેથી જાણવા પ્રયત્ન કરે છે; પરંતુ જે જીવોમાં તેવું કર્મનું વિગમન નથી, અને અવેદસંવેદ્યપદ
