________________
યોગદષ્ટિસમુચ્ચય/ગાથા-૮૧-૮૨
૨૫૩ મટાડવા માટે ત્રિફળાનું સેવન કરતો હોય ત્યારે તે ત્રિફળાના સેવનથી દેહમાં જે ધાતુ આદિનો ઉદ્રક થતો હોય તે વખતે સુખનો અનુભવ થતો નથી, પરંતુ ત્રિફળાના સેવનથી દેહમાં વર્તતી વિકૃતિઓ ઘટે છે ત્યારે ખણજના ઉપશમનથી સુખ થાય છે. તેમ “જ્યાં સુધી મને ઇચ્છાનો ઉચ્છેદ થયો નથી કે વિશેષ પ્રકારની ઇચ્છાનું શમન થયું નથી, ત્યાં સુધી ઇચ્છારૂપી રોગના નાશ માટે જે સંયમની ક્રિયાઓ છે તે તત્કાલ સુખનો અનુભવ કરાવી શકે નહિ, પરંતુ આ ક્રિયાઓથી વિશેષ પ્રકારની ઇચ્છાનું શમન થશે ત્યારે સુખનો અનુભવ થશે, અને સંપૂર્ણ ઇચ્છાનો ઉચ્છેદ થશે ત્યારે વીતરાગભાવના અનુભવમાં પરમસુખનો અનુભવ થશે આ પ્રકારનો બોધ વેદસંવેદ્યપદવાળા જીવોને છે. તેથી તેઓને ઇચ્છાના પારમાર્થિક શમનમાં જેવી ઇચ્છા છે તેવી ભોગના સાધનમાં ઇચ્છા નથી. આમ છતાં જેમ ખણજના રોગીને ખણ અતિશય ઊઠે ત્યારે ખણવાની પણ ઇચ્છા થાય છે, તેમ વેદ્યસંવેદ્યપદવાળાને પણ કામના સંસ્કારો જાગૃત થાય છે ત્યારે ભોગની ઇચ્છા પણ થાય છે. આમ છતાં ઇચ્છાના ઉચ્છેદમાં તેઓની પ્રધાન બુદ્ધિ છે.
ભોગની પ્રવૃત્તિથી ક્ષણિક ઇચ્છાનું શમન થાય છે અને ઇચ્છાના સંસ્કારો વધે છે, માટે ઇચ્છાનું શમન પારમાર્થિક નથી; અને ભોગની અસારતાના ભાવનથી ઇચ્છાઓના સંસ્કાર ક્ષીણક્ષીણતર થાય છે, તેથી તે ઇચ્છાનું શમન પારમાર્થિક છે; અને તે શમન જ પ્રકર્ષને પામે ત્યારે ઇચ્છાનો અત્યંત ઉચ્છેદ થાય છે. II૮૧ાા અવતરણિકા :
यतश्चैवमत: - અવતરણિકાર્ય -
જે કારણથી આવું છે=પૂર્વશ્લોકમાં કહ્યું કે અવેદ્યસંવેદ્યપદવાળાઓને ભોગની ઇચ્છાની નિવૃત્તિમાં અને ભોગની ક્રિયાની નિવૃત્તિમાં બુદ્ધિ નથી આવું છે, આથી શું થાય છે? તે શ્લોકમાં બતાવે છે ? બ્લોક :
आत्मानं पाशयन्त्येते, सदाऽसच्चेष्टया भृशम् । पापधल्या जडा: कार्यमविचायैव तत्त्वतः ।।८२।।
અન્વયાર્થ :
નવા =જડ એવા આ=અવેધસંવેદ્યપદવાળા, તત્ત્વ=તત્વથી વાર્થવિરાવ કાર્યનો વિચાર નહિ કરીને જ સજોદય-અસત્ ચા વડે સા=હંમેશાં પવધૂન્ય-પાપલૂલીથી માત્માનં-આત્માને પૃશzઅત્યંત પાશક્તિ ખરડે છે. ll૮૨ાા શ્લોકાર્થ :
અવેધસંવેદ્યપદવાળા તત્વથી કાર્યનો વિચાર નહિ કરીને જ અસત્ ચેષ્ટા વડે હંમેશાં પાપ ધૂલીથી આત્માને અત્યંત ખરડે છે. IIટા
