________________
૨૫૪
યોગદષ્ટિસમુચ્ચય/ગાથા-૮૨ ટીકા - માત્માન =નીવ, “પાશનિ=ાઉત્તિ, '= કૃતસત્તા, “સા'=સર્વાન, “
ગષ્ટ'प्राणातिपातारम्भरूपया हेतुभूतया 'भृशम्' अत्यर्थम्, कया पाशयन्तीत्याह-‘पापधूल्या'ज्ञानावरणीयादिलक्षणया 'जडा' मन्दा:, 'कार्यमविचायैव तत्त्वत:'-परमार्थेन क्षणिककुसुखसक्ततयाऽऽत्मानं पाशयन्तीति ।।८।। ટીકાર્ય :
માત્મા' ... પરિયન્તીતિ | આ=અધિકૃત જીવો=અવેધસંવેદ્યપદવાળા જીવો, સદા=સર્વકાલ, હેતુભૂત એવી પ્રાણાતિપાત આરંભરૂપ અસત્ ચેષ્ટાથી આત્માને જીવને, અત્યંત ખરડે છે. કોનાથી ખરડે છે ? જ્ઞાનાવરણીય આદિ સ્વરૂપ પાપલૂલીથી ખરડે છે. કોણ ખરડે છે ? મંદ એવા આ જીવો ખરડે છે. કેવી રીતે ખરડે છે ? તત્વથી=પરમાર્થથી, કાર્યનો વિચાર નહિ કરીને જ ક્ષણિક સુખમાં આસક્તપણાથી આત્માને ખરડે છે.
‘ત્તિ' શબ્દ ટીકાની સમાપ્તિ માટે છે. I૮૨ા ભાવાર્થ :(૧) સામાન્યથી અવેદ્યસંવેદ્યપદવાળા:
અવેદસંવેદ્યપદવાળા જીવોને ઇચ્છાની નિવૃત્તિમાં સુખ દેખાતું નથી, પરંતુ ભોગની ઇચ્છા સુખનું અંગ દેખાય છે; કેમ કે સુખનો અનુભવ ભોગક્રિયાથી થાય છે એટલું તેઓ જોઈ શકે છે, અધિક તેઓ જોઈ શકતા નથી. ક્વચિત્ કર્મની કંઈક અલ્પતા થઈ હોય તો પરલોક આદિ અર્થે કે મોક્ષ માટે પણ પ્રયત્ન કરે, તોપણ જ્યાં સુધી અવેદ્યસંવેદ્યપદ વર્તે છે ત્યાં સુધી ‘ઇચ્છાના અભાવમાં પારમાર્થિક સુખ છે' તેમ જોઈ શકતા નથી. (૨) પુનબંધક=ચાર દૃષ્ટિ બહારના અવેદ્યસંવેદ્યપદવાળા :
ચાર દૃષ્ટિ બહારના અવેદ્યસંવેદ્યપદવાળા જીવો યોગમાર્ગના બોધમાં અત્યંત મંદ બુદ્ધિવાળા હોવાથી સદા આત્માને કર્મથી મલિન કરે છે. (૩) અવેદ્યસંવેદ્યપદવાળા હોવા છતાં અપુનબંધક=ચાર દૃષ્ટિવાળા -
અપુનબંધક જીવોએ મુક્તિના અદ્વેષથી કે મનાકુ મુક્તિના રાગથી ધર્મમાં પ્રવૃત્તિ સ્વીકારી છે. તેથી એ પ્રાપ્ત થાય કે ચાર દૃષ્ટિવાળા અપુનબંધક જીવો મોક્ષના આશયથી પ્રવૃત્તિ કરતા હોય, તોપણ મોક્ષનો રાગ
