________________
૨૩૬
યોગદષ્ટિસમુચ્ચય/ગાથા-૭૫ પાણીની જેમ, ઉપપ્તવસાર એવી નિશ્ચયબુદ્ધિથી અજ્ઞાનાવરણના ક્ષયોપશમને અનુરૂપ જણાય છે જે પદમાં, તે પદ તેવું છે અર્થાત્ અવેધસંવેદ્યપદ છે.
આથી જ અવેધસંવેદ્યપદ ઉપપ્તવસાર એવી નિશ્ચયબુદ્ધિથી અજ્ઞાતાવરણના ક્ષયોપશમને અનુરૂપ બોધ કરાવે છે આથી જ, કહે છે :
ભવાભિનંદીના વિષયવાળું આ અવેધસંવેદ્યપદ, છે, અને આગળ કહેવાશે એવા લક્ષણવાળો ભવાભિનંદી જીવ છે. વળી તે અવેદ્યસંવેદ્યપદ કેવું છે ? તે સ્પષ્ટ કરતાં કહે છે :
સમારોપસમાફલ છે અર્થાત મિથ્યાત્વના દોષને કારણે અપાયગમતને અભિમુખ છે, તે પ્રકારે પિંગલિત નથી, એ પ્રકારનો અર્થ છે જે પ્રકારે કમળાના રોગવાળાને સફેદ પણ પીળું દેખાય છે, તેવું પીળું દેખાડનાર નથી, પરંતુ અપાયગમનને અભિમુખ એવું સમારોપસમાકુલ છે, એ પ્રકારનો અર્થ છે. ll૭પા
‘કપાયા મનમમુaો ન તથા પિત્ત' એ પ્રકારનો પાઠ હસ્તલિખિત પ્રતમાં છે, પરંતુ ‘પાયા મનામકુવો' ના સ્થાને ‘પાયામનગમુવું' પાઠ જોઈએ. ભાવાર્થ :
શ્લોક-૭૪માં વેદસંવેદ્યપદનું સ્વરૂપ બતાવ્યું, અને કહ્યું કે તે બોધ “સુંદર આશયનું સ્થાન છે; અને તેવા બોધરૂપ વેદસંવેદ્યપદથી વિપરીત બોધરૂપ અવેઘસંવેદ્યપદ છે. તેથી તેવો બોધ “અસુંદર આશયનું સ્થાન” છે, એ અર્થ પ્રાપ્ત થાય છે.
આશય એ છે કે વેદસંવેદ્યપદવાળા યોગીઓ, વસ્તુ જે રીતે વેદનીય છે તે રીતે વેદન કરે છે. તેથી પરમાર્થની દૃષ્ટિએ તેઓને પોતાનાથી ભિન્ન એવા સર્વ જ્ઞેય પદાર્થો, શેયમાં જેવો આકાર છે તે આકારરૂપે દેખાય છે; અને શ્રુતથી નિર્મળ થયેલી મતિને કારણે તેઓ એ પણ જાણે છે કે “મારામાં વિકારો છે, તેથી બાહ્ય સ્ત્રી આદિ પદાર્થો વિકાર ઉત્પન્ન કરાવીને નરકનું કારણ બનશે, જ્યારે તીર્થકરો આદિ આત્મકલ્યાણનું કારણ બનશે. તેથી સ્ત્રી આદિથી મારે નિવૃત્તિ કરવી જોઈએ અને તીર્થકર આદિમાં ઉપાસનાની પ્રવૃત્તિ કરવી જોઈએ? તેવા સુંદર આશયનું સ્થાન વેદ્યસંવેદ્યપદવાળા જીવોનો બોધ છે, અને તેનાથી વિપરીત આશયનું સ્થાન અવેદ્યસંવેદ્યપદવાળા જીવોનો બોધ છે.
અવેદ્યસંવેદ્યપદને ટીકામાં ‘તથાદિ' થી સ્પષ્ટ કરે છે :
ત્યાં પ્રથમ “અવેદ્ય'નો અર્થ કરે છે : વસ્તુસ્થિતિથી=નિશ્ચયનયથી, અવેદનીય પદાર્થ અવેદ્ય કહેવાય, અને તે અવેદનીયના સ્વરૂપને સ્પષ્ટ કરતાં કહે છે :
સમ્યગ્દષ્ટિ આદિ સર્વ ભાવયોગીઓને અવિકલ્પકજ્ઞાનથી ગ્રાહ્ય=સમાન આકારવાળા જ્ઞાનથી ગ્રાહ્ય જે સ્ત્રી આદિ વસ્તુ નથી, તે અવેધ છે; કેમ કે સ્ત્રી આદિ વસ્તુમાં સમ્યગ્દષ્ટિ આદિ સર્વ ભાવયોગીઓને તેવા
