________________
૨૩૪
યોગદષ્ટિસમુચ્ચય/ગાથા-૭૪-૭૫ અહીં ‘પદ' શબ્દની વ્યુત્પત્તિ બતાવે છે : જેમાં પદનક્રિયા હોય તે પદ કહેવાય અર્થાત્ આધાર આપવાની ક્રિયા હોય તે પદ કહેવાય, અને સમ્યગ્દષ્ટિ આદિનો બોધ સુંદર આશયનો આધાર બને છે; કેમ કે સમ્યગ્દષ્ટિ આદિને ભગવાનના વચનાનુસાર યથાર્થ બોધ થયેલો છે. તેથી તે નિશ્ચય-વ્યવહારથી યથાસ્થાને જોઈ શકે છે અને યથાશક્તિ આચરી શકે છે. આવા પ્રકારના સુંદર આશયનું સ્થાન જે પદ છે તે વેદસંવેદ્યપદ કહેવાય છે.
અહીં કહ્યું કે આ પદમાં સમ્યગુ અવસ્થાનથી પરિચ્છેદ હોવાને કારણે અન્વર્થનો યોગ છે. તેનાથી એ કહેવું છે કે સમ્યગ્દષ્ટિ આદિ જીવોના બોધમાં સમ્યગુ પ્રકારના આશયના અવસ્થાનથી પદાર્થનો પરિચ્છેદ છે= પદાર્થનો બોધ છે, માટે પદ શબ્દની વ્યુત્પત્તિનો યોગ છે.
આશય એ છે કે સમ્યગ્દષ્ટિ આદિ જીવોનો બોધ સર્વનયથી શેયની વ્યાપ્તિવાળો છે. તેથી ઉચિત સ્થાને ઉચિત નયને જોડે એવા આશયના અવસ્થાનવાળો છે, અને તેવા આશયના અવસ્થાનથી તેમનો બોધ પદાર્થનું જ્ઞાન કરાવે છે. માટે તેમના જ્ઞાનમાં પદ શબ્દની વ્યુત્પત્તિ સંગત છે, તેથી તેઓના બોધને વેદ્યસંવેદ્યપદ કહેલ છે.
અહીં તત્પદનું વિશેષણ ભિન્નગ્રંથિ આદિ લક્ષણ કહ્યું. તેથી એ પ્રાપ્ત થાય કે ભિન્નગ્રંથિ એવો સમ્યગ્દષ્ટિ, દેશવિરત એવો શ્રાવક અને સર્વવિરત એવો સાધુ તે રૂપ જ તે પદ છેઃવેદ્યસંવેદ્યપદ છે. જોકે સમ્યગ્દષ્ટિ આદિ જીવોમાં આવો બોધ રહે છે, તોપણ બોધ અને બોધવાનનો અભેદ કરીને તે પદને ભિન્નગ્રંથિ આદિ રૂપ કહેલ છે, અને ભિન્નગ્રંથિ આદિ રૂપ તે પદ કહેવાથી એ અર્થ પ્રાપ્ત થયો કે સમ્યગ્દષ્ટિ આદિ જીવોના બોધ સિવાય અન્ય જીવોનો જે બોધ છે તે પદ નથી; કેમ કે યથાવસ્થિત પદાર્થના બોધને કરાવનાર એવું તે જ્ઞાન નથી, માટે તે જ્ઞાન પદ નથી.
આનાથી એ ફલિત થયું કે એકાંતે હિતનું કારણ બને એવા આશયના સ્થાનરૂપ બોધ વદ્યસંવેદ્યપદ છે. તેથી તે બોધ ક્યારેય અહિતમાં પ્રવૃત્તિ કરાવે નહિ. આમ છતાં તીવ્ર અવિરતિના ઉદયથી સમ્યગ્દષ્ટિ આદિની ક્યારેક પાપપ્રવૃત્તિ થાય છે, તોપણ તે પાપપ્રવૃત્તિ તે બોધથી થતી નથી, પરંતુ સમ્યગ્દષ્ટિ આદિનો બોધ તો તે પાપપ્રવૃત્તિને પણ સંવેગસારા બનાવવાનું કારણ બને છે. ll૭૪
અવતરણિકા :
तस्मादन्यदाह -
અવતરણિકાર્ય :
તેનાથી=વેદસંવેદ્યપદથી, અચ=અવેધસંવેદ્યપદને, કહે છે – ભાવાર્થ :
શ્લોક-૬૭માં ચાર દૃષ્ટિઓમાં અવેઘસંવેદ્યપદ કેવું છે તે બતાવેલ, અને શ્લોક-૭૨માં અવેધસંવેદ્યપદ પરમાર્થથી અપદ છે, તે બતાવેલ. હવે વેદસંવેદ્યપદથી અન્ય એવું અઘસંવેદ્યપદ કેવું છે, તે અન્ય રીતે બતાવે છે –
