________________
૨૩૩
યોગદષ્ટિસમુચ્ચય/ગાથા-૭૪ શ્લોક :
तत्पदं साध्ववस्थानाद् भिन्नग्रन्थ्यादिलक्षणम् ।
अन्वर्थयोगतस्तन्त्रे वेद्यसंवेद्यमुच्यते ।।७४।। અન્વયાર્થ :
સાäવસ્થાના—સાધુ અવસ્થાન હોવાને કારણે=થથાવસ્થિત બોધ હોવાને કારણે કન્વર્થોતિ:અવર્થનો યોગ હોવાથી તે પદમાં વ્યુત્પત્તિનો અર્થ સંગત થવાથી તત્રે તંત્રમાં સિદ્ધાંતમાં મિત્રાચ્યવિત્નક્ષ—ભિન્નગ્રંથિ આદિરૂપ તત્પદંતે પદ-૭૩મા શ્લોકમાં બતાવ્યું તે આશયસ્થાન વેદ્યસંવેદ–વેધસંવેદ્ય ધ્યતે કહેવાય છે. I૭૪ના શ્લોકાર્ચ -
યથાવસ્થિત બોધ હોવાને કારણે અન્વર્થનો યોગ હોવાથી સિદ્ધાંતમાં ભિન્નગ્રંથિ આદિરૂપ તે પદ વેધસંવેધ કહેવાય છે. I૭૪TI ટીકા :
'तत्पदम्' इति पदनात्पदमाशयस्थानं, 'साध्ववस्थानात्' परिच्छेदात्सम्यगवस्थानेन, 'भिन्नग्रन्थ्यादिलक्षणं' भिन्नग्रन्थिदेशविरत (सर्वविरत) रूपम्, किमित्याह 'अन्वर्थयोगत:' अन्वर्थयोगेन, 'तन्त्रे'= सिद्धान्ते, 'वेद्यसंवेद्यमुच्यते' वेद्यं संवेद्यतेऽनेनेति कृत्वा ।।७४।। ટીકાર્ય :
‘તત્વમ્' ત ... કૃત્વા | ‘તે પદ' એ કથનમાં ‘પદ' શબ્દ શું છે તે બતાવે છે : પદતક્રિયા હોવાથી=આશયને પોતાનામાં રાખવાની ક્રિયા હોવાથી, પદ એ આશયનું સ્થાન છે. વળી આ પદમાં સાધુ અવસ્થાન હોવાને કારણે સમ્યમ્ અવસ્થાનથી પરિચ્છેદ હોવાને કારણે, અર્થાત્ બોધ હોવાને કારણે અવર્ણયોગની પ્રાપ્તિ થાય છે, એમ અન્વય છે. વળી આ આશયસ્થાન ભિન્નગ્રંથિ આદિ લક્ષણરૂપ છે ભિન્નગ્રંથિ-દેશવિરત-સર્વવિરતરૂપ છે.
વળી વેધ સંવેદન કરાય છે આના વડે, એથી કરીને અર્થનો યોગ હોવાને કારણે=પદશબ્દની વ્યુત્પત્તિનો યોગ હોવાને કારણે, તંત્રમાં સિદ્ધાંતમાં, તે પદને વેધસંવેધ કહેવાય છે. I૭૪ના ભાવાર્થ
શ્લોક-૭૩માં વેદસંવેદ્યપદ શું છે, તેનું સ્વરૂપ બતાવ્યું. હવે તે પદ વદ્યસંવેદ્ય કેમ કહેવાય છે ? તેમાં યુક્તિ બતાવે છે : આ પદમાં સુંદર આશયનું અવસ્થાન છે, તેથી પદશબ્દની વ્યુત્પત્તિનો યોગ આ આશયસ્થાનમાં પ્રાપ્ત થાય છે. તેથી શાસ્ત્રમાં તે પદને વેદસંવેદ્યપદ કહેવાય છે.
