________________
૨૩૮
યોગદષ્ટિસમુચ્ચય/ગાથા-૭૫ આનાથી એ ફલિત થયું કે સમ્યગ્દષ્ટિને જે નિશ્ચયથી અવેદ્ય જણાય છે, તે મિથ્યાષ્ટિને નિશ્ચયથી વેદ્ય જણાય છે; અને સમ્યગ્દષ્ટિને જે નિશ્ચયથી વેદ્ય જણાય છે, તે મિથ્યાદૃષ્ટિને નિશ્ચયથી અવેદ્ય જણાય છે. અવેદ્યસંવેદ્યપદમાં આવું વિપરીત વેદન છે, આથી ભવાભિનંદી જીવોના વિષયવાળું આ અવેદ્યસંવેદ્યપદ છે.
જે જીવોને, આ બાહ્ય પદાર્થો જે રીતે વેદન કરવા જેવા નથી, છતાં પોતાનામાં વિકારોને કારણે તે રીતે વેદન થાય છે તેવું જણાય છે, તેવા સમ્યગ્દષ્ટિ આદિ જીવોને, “આ ભોગાદિ પદાર્થો વર્તમાનમાં વિકાર કરાવીને કદર્શન કરનારા છે, અને તેનાથી બંધાયેલાં કર્મોથી દુર્ગતિઓની પરંપરા દ્વારા કદર્થનાની પણ પરંપરા કરાવનારા છે,' તે રીતે દેખાય છે. તેવા સમ્યગ્દષ્ટિ આદિ જીવો વિકાર કરાવનારા પદાર્થોથી દૂર રહેવા પ્રયત્ન કરે છે, અને વિકારોના શમનના ઉપાયોમાં પણ પ્રયત્ન કરે છે, અને વિકારોના શમનમાં જ પારમાર્થિક સુખ છે તેમ પણ જોઈ શકે છે. અને આથી ભોગના સંક્લેશથી રહિત એવો મોક્ષ છે. તેમ તેઓને દેખાય છે; અને આવા સમ્યગ્દષ્ટિ જીવોમાં વેદ્યસંવેદ્યપદ વર્તે છે; અને જે જીવોને ભોગાદિ પ્રત્યેનો બલવાન રાગ છે, આથી સંપૂર્ણ ભોગથી રહિત એવા અને પરમસુખરૂપ મોક્ષના પરમાર્થને જોઈ શકતા નથી, અને બાહ્ય પદાર્થો જે રીતે વેદન કરવાના નથી તે રીતે જેઓને વેદના થાય છે, તેવા ભવાભિનંદી જીવોને, મિથ્યાત્વના દોષને કારણે અપાયગમનને અભિમુખ એવું સમારોપમાં સમાકુલ અર્થાત્ સંસારના ભોગપદાર્થોમાં “આ સુખાદિનાં સાધનો છે' તે રૂ૫ આરોપણ કરવામાં વ્યગ્ર એવું અદ્યસંવેદ્યપદ વર્તે છે. તેથી જેમ, કમળાના રોગવાળાને સર્વ વસ્તુ પીળી દેખાય છે, તેમ સ્ત્રી આદિ ભોગ્ય અન્ય આકારે દેખાતા નથી, પરંતુ સ્ત્રી આદિ ભોગ્ય પદાર્થો આત્મા માટે વિકારનું કારણ હોવા છતાં અવેઘસંવેદ્યપદવાળાને સુખનું કારણ દેખાય છે અર્થાત્ અનર્થના કારણ બને તેવા સમારોપવાળા બને છે.
શ્લોક-૭૩ થી ૭૫ સુધીના કથનમાં સંક્ષેપથી આ પ્રમાણે અર્થ પ્રાપ્ત થાય છે :
શ્લોક-૭૩ના પૂર્વાર્ધથી એ પ્રાપ્ત થયું કે સમ્યગ્દષ્ટિ આદિ યોગીઓને નિશ્ચયનયની દૃષ્ટિથી સ્ત્રી આદિ પદાર્થો રાગાદિ વિકલ્પ વગર શેયરૂપે ગ્રાહ્ય થાય છે. તેથી તે જ્ઞાન પ્રમાણે બાહ્ય પદાર્થમાં સમ્યગ્દષ્ટિને અપ્રવૃત્તિની બુદ્ધિeતે પદાર્થો પ્રવૃત્તિના વિષય નથી તેવી બુદ્ધિ થાય છે; અને શ્લોક-૭૩ના ઉત્તરાર્ધથી એ પ્રાપ્ત થયું કે સમ્યગ્દષ્ટિને વ્યવહારનયની દૃષ્ટિથી આગમવિશુદ્ધ એવી તે પ્રકારની જે પ્રકારે આગમમાં
સ્ત્રી આદિથી દૂર રહેવા કહેલ છે, અને યોગી આદિના પરિચયમાં રહેવાનું કહેલ છે, તે પ્રકારની પ્રવૃત્તિનિવૃત્તિ બુદ્ધિથી પણ સ્ત્રી આદિ વેદ્યનું સંવેદન થાય છે. તેથી સમ્યગ્દષ્ટિ સ્ત્રી આદિથી દૂર રહે છે, અને યોગી આદિમાં પ્રવૃત્તિ કરે છે; અને શ્લોક-૭પની ટીકામાં કહ્યું કે સ્ત્રી આદિ પદાર્થો તે પ્રકારના ભાવયોગી સામાન્યથી અવિકલ્પકજ્ઞાનગ્રાહ્ય નથી. તેથી કોઈ સમ્યગ્દષ્ટિ આદિ ભાવયોગીઓને પણ સ્ત્રી આદિ પદાર્થો રાગાદિ વિકલ્પક જ્ઞાનથી ગ્રાહ્ય છે, તોપણ તેઓને સ્ત્રી આદિ પરમાર્થથી તે રીતે વેદ્ય જણાતા નથી; અને અવેદ્યસંવેદ્યપદવાળાને સ્ત્રી આદિ તે રીતે પરમાર્થથી વેદ્ય જણાય છે. તેથી તેઓનું જ્ઞાન મિથ્યાત્વદોષવાળું છે. ll૭પા
