________________
૨૧૭
યોગદષ્ટિસમુચ્ચય/ગાથા-૬૮-૬૯ સદ્ભાવ છે=ારકાદિરૂપ અપાયના હેતુરૂપ પાપપ્રવૃત્તિના સેવનનું કારણ બને એવું ક્લિષ્ટ બીજ અનંતાનુબંધી કષાય તેનો સભાવ છે. ત—તા–તે કારણથી, તત અપાયશક્તિરૂપ માલિત્યવાળાને, તત્વમાંઋતત્વના વિષયમાં, આ=સૂક્ષ્મબોધ જ વિલુપનાવતે ક્યારેય થતો નથી.
અહીં પ્રશ્ન થાય કે અપાયશક્તિરૂપ માલિન્યવાળા ચાર દૃષ્ટિવર્તી જીવોને પણ ઉપદેશાદિની સામગ્રીથી તત્ત્વના વિષયમાં બોધ તો થાય જ છે, તો તેઓને સૂક્ષ્મબોધ થતો નથી એમ કેમ કહ્યું ? તેથી કહે છે :
અવધ્યપૂલબોધના બીજનો સદ્ભાવ છે=મોક્ષનું અવંધ્ય કારણ બને તેવા પ્રકારના પૂલબોધતા બીજભૂત એવી અનંતાબંધી કષાયની મંદતાનો સદ્ભાવ છે. II૬૮
“નરદિપવિત્તમતિનત્વમ્ માં “ભાવિ પદથી તિર્યંચનું ગ્રહણ કરવું. ભાવાર્થ -
શ્લોક-૬૭માં કહેલ કે અવેદસંવેદ્યપદતેવું ઉલ્બણ છે. તેવું ઉલ્મણ કેમ છે?તે પ્રસ્તુત શ્લોકમાં સ્પષ્ટ કરે છે : નરકાદિના અનર્થની પ્રાપ્તિ કરાવે એવી શક્તિરૂપ જીવોમાં વર્તતી મલિનતા સૂક્ષ્મબોધને અટકાવે છે. આશય એ છે કે જીવોમાં અનંત સંસારને ઉત્પન્ન કરાવે તેવા અનંતાનુબંધી કષાયો છે. તે કષાયો જીવોને નરકાદિની પ્રાપ્તિ કરાવે તેવી મલિનતા કરનાર છે. આવી મલિનતા જ્યાં સુધી જીવોમાં વર્તતી હોય, ત્યાં સુધી જીવોને અતત્ત્વ પ્રત્યેનું વલણ વર્તે છે, અને અતત્ત્વ પ્રત્યેનું વલણ જીવોને તત્ત્વવિષયક સૂક્ષ્મબોધ થવા દેવામાં અટકાયત કરનાર છે. તેથી જે જીવોમાં આવી અપાયશક્તિરૂપ મલિનતા વર્તે છે, તે જીવોને ઉપદેશાદિની સામગ્રી મળે તો પણ ક્યારેય સૂક્ષ્મબોધ થઈ શકતો નથી; અને પહેલી ચાર દૃષ્ટિવાળા જીવોમાં અનંતાનુબંધી કષાય વિદ્યમાન છે, તેથી તેઓને સૂક્ષ્મબોધ થતો નથી; આમ છતાં પહેલી ચાર દૃષ્ટિવાળા જીવો કલ્યાણના માટે તત્ત્વશ્રવણ કરે છે, મોક્ષના માટે ધર્મઅનુષ્ઠાનો સેવે છે, જિનમાં સંશુદ્ધ કુશલચિત્તાદિ પણ કરે છે, તેથી વિચારકને પ્રશ્ન થાય કે તેઓને સૂક્ષ્મબોધ કેમ થતો નથી ? તેથી ગ્રંથકાર ખુલાસો કરે છે કે પહેલી ચાર દૃષ્ટિમાં અનંતાનુબંધી કષાયની મંદતા થયેલી છે, તોપણ અનંતાનુબંધી કષાયનો ક્ષયોપશમભાવ થયો નથી, તેથી સૂક્ષ્મબોધ થતો નથી. આમ છતાં અનંતાનુબંધી કષાયની મંદતાને કારણે તત્ત્વ જાણવાને માટે તે જીવો યત્ન કરે છે, તેનાથી મોક્ષનું અવંધ્યકારણ બને તેવો પૂલબોધ થાય છે; કેમ કે સ્કૂલબોધના કારણભૂત અનંતાનુબંધી કષાયની મંદતા વિદ્યમાન છે. III અવતરણિકા -
यस्मादेवम् - અવતરણિતાર્થ :
જે કારણથી આવું છે=શ્લોક-૬૮માં બતાવ્યું કે અપાયશક્તિરૂપ મલિનપણું સૂક્ષ્મબોધને અટકાવે છે એવું છે, તે કારણથી જે થાય છે, તે શ્લોકમાં બતાવે છે :
