________________
૨૦૫
યોગદષ્ટિસમુચ્ચય/ગાથા-૧૩ ટીકા - ___ 'अतस्तु' इत्यत एव तत्त्वश्रुतेः किमित्याह 'नियमादेव कल्याणं' परोपकारादि 'अखिलं नृणां-' तत्त्वश्रुतेस्तथाविधाशयभावात्, तदेव विशिष्यते 'गुरुभक्तिसुखोपेतं' कल्याणं, तदाज्ञया तत्करणस्य तत्त्वतः कल्याणत्वात्, अत एवाह 'लोकद्वयहितावहं' अनुबन्धस्य गुरुभक्तिसाध्यत्वादिति ।।६३।। ટીકાર્ય :
‘ગતતુ' સાધ્યત્વતિ || આનાથી જ તત્વકૃતિથી જ, નિયમથી જ પરોપકારાદિ સર્વ કલ્યાણ મનુષ્યોને થાય છે; કેમ કે તત્વશ્રુતિથી તેવા પ્રકારનો આશય થાય છે=પરોપકારાદિ કૃત્યો કરે તેવો આશય થાય છે.
તેને જાકલ્યાણને જ, વિશેષણથી વિશેષિત કરે છે. ગુરુભક્તિના સુખથી યુક્ત એવું કલ્યાણ છે; કેમ કે તેમની આજ્ઞાથી ગુરુની આજ્ઞાથી, તેના કરણનું પરોપકારાદિ કૃત્યોના કરણનું, તત્વથી કલ્યાણપણું છે. આથી જ=ગુરુભક્તિના સુખથી યુક્ત પરોપકારાદિ કૃત્યો છે આથી જ, કહે છે: લોકદ્રયહિતાવહ છે; કેમ કે અનુબંધનું પરંપરાનું, ગુરુભક્તિથી સાધ્યપણું છે. ‘ત્તિ' શબ્દ ટીકાની સમાપ્તિ માટે છે. li૬૩મા
‘પરપાદ્રિ માં આદિ' પદથી અન્ય ઉચિત અનુષ્ઠાનો ગ્રહણ કરવાં. ભાવાર્થ:
શ્લોક-૧૨માં કહ્યું કે તત્ત્વશ્રુતિથી યોગમાર્ગમાં મનુષ્ય વિકાસ પામે છે, અને તે વિકાસનું સ્વરૂપ પ્રસ્તુત શ્લોકમાં બતાવેલ છે કે તત્ત્વશ્રુતિથી મનુષ્યને પરોપકારાદિ ઉચિત કૃત્યોરૂપ સર્વ કલ્યાણ નિયમથી જ થાય છે, કેમ કે તત્ત્વશ્રુતિથી તેવા પ્રકારનો આશય થાય છે.
આશય એ છે કે યોગમાર્ગના પરમાર્થને જાણવા અર્થે ચોથી દષ્ટિવાળા યોગી તત્ત્વશ્રવણમાં પ્રવૃત્તિ કરે છે; અને જેમ જેમ સ્વભૂમિકા પ્રમાણે શું ઉચિત કૃત્યો છે તેનું જ્ઞાન થતું જાય છે, તેમ તેમ તે કૃત્યોના સેવનના આશયવાળા બને છે. તેથી ગુરુ પાસેથી તત્ત્વશ્રવણને કારણે જે બોધ પોતાને થયો તે પ્રમાણે ઉચિત કૃત્યો કરવાના પરિણામવાળા થાય છે. એટલું જ નહિ પણ યોગમાર્ગનો બોધ કરાવનાર ગુરુ પ્રત્યે ભક્તિ ઉત્પન્ન થાય છે, અને તેમને પૂછીને તે કૃત્ય સેવવામાં તેમને આનંદ આવે છે. તેથી ગુરુ પ્રત્યેની ભક્તિના સુખથી યુક્ત તે સર્વ ઉચિત કૃત્યો કરે છે, કેમ કે ચોથી દૃષ્ટિવાળા યોગી જાણે છે કે “જે ગુરુ પાસેથી મને ઉચિત કૃત્યોનો બોધ થયો, તેમની આજ્ઞાથી તે કૃત્યો કરવામાં આવે તો તે કૃત્યો પરમાર્થથી કલ્યાણનાં કારણ બને; અને જો તેમની આજ્ઞા લીધા વગર સ્વમતિ પ્રમાણે તે કૃત્યો કરવામાં આવે તોપણ ઉપકારક એવા ગુરુનો અનાદર થાય છે, અને તત્ત્વથી ગુરુનો અનાદર યોગમાર્ગના અનાદરરૂપ છે. તેથી વિવેકી એવા ચોથી દૃષ્ટિવાળા યોગી ગુરુભક્તિમાં સુખને જોનારા છે, અને આને કારણે તેમનાં પરોપકારાદિ કૃત્યો
