________________
૨૦૮
યોગદષ્ટિસમુચ્ચય/ગાથા-૬૪-૬પ મોહનીયકર્મનો તેવા પ્રકારનો ક્ષયોપશમભાવ પ્રગટે છે, કે જેના કારણે યોગમાર્ગના બતાવનારા તીર્થકરોની સાથે ધ્યાનથી તન્મયભાવ પ્રાપ્ત થાય છે; અને આ ધ્યાનથી થયેલો તન્મયભાવ મોક્ષનું અસાધારણ કારણ છે; અને કોઈક જીવને તે તન્મયભાવ વિશેષ પ્રકારનો થાય તો તીર્થકર નામકર્મનો બંધ પણ થાય, અને તે જીવ જન્માંતરમાં તીર્થકરના ભવની પ્રાપ્તિ કરીને તીર્થકરની જેમ તીર્થને પ્રવર્તાવનાર બને. તેથી યોગમાર્ગને બતાવનારા ગુરુ પ્રત્યેની ભક્તિ પ્રકૃષ્ટ કલ્યાણની પરંપરાનું એક કારણ છે.
ચોથી દૃષ્ટિ મિથ્યાત્વવાળી અવસ્થા છે, અને મિથ્યાત્વવાળી અવસ્થામાં તીર્થકર નામકર્મનો બંધ આદિ થાય નહિ; પરંતુ ચોથી દૃષ્ટિમાં તત્ત્વશ્રવણ નામનો ગુણ પ્રગટે છે, અને પ્રગટ થયેલ તત્ત્વશ્રવણ ગુણથી ગુરુ પ્રત્યે ભક્તિ પ્રગટે છે, જે ગુરુભક્તિ સમ્યગ્બોધનું કારણ બને છે. તે સમ્યગ્બોધથી કોઈકને સમ્યક્ત્વ, દેશવિરતિ આદિ ગુણસ્થાનકો પ્રગટે છે, અને તેવો જીવ સમ્યક્ત્વ પામીને તીર્થકરની સાથે તન્મય થઈ જાય તો તીર્થંકરનામકર્મ બાંધે. તેને સામે રાખીને ગુરુભક્તિના પ્રભાવથી સમાપત્તિ આદિના ભેદથી તીર્થકરનું દર્શન પ્રસ્તુત શ્લોકમાં કહેલ છે. ll૧૪ અવતરણિકા -
इह प्रतिषिद्धसूक्ष्मबोधलक्षणाभिधित्सयाह - અવતરણિકાર્ય - અહીં-ચોથી દષ્ટિમાં, પ્રતિષિદ્ધ એવા સૂક્ષ્મબોધતા લક્ષણને કહેવાની ઈચ્છાથી કહે છે –
અહીં ‘ધિત્સા' નું કર્મ પ્રતિષિદ્ધસૂક્ષ્મવધિન્નક્ષણમ્' છે. તેથી ત્યાં દ્વિતીયા વિભક્તિ જોઈએ. તે પ્રમાણે પ્રતિષિદ્ધસૂક્ષ્મવિયત્નક્ષધિત્સાહ જોઈએ. પાઠ ઉપલબ્ધ નથી. શુદ્ધિ વિચારવી. ભાવાર્થ :
શ્લોક-૫૭માં દીપ્રાદૃષ્ટિનું સ્વરૂપ બતાવ્યું અને ત્યાં કહ્યું કે દીપ્રાદૃષ્ટિ સૂક્ષ્મબોધરહિત છે. તેથી જિજ્ઞાસા થાય કે સૂક્ષ્મબોધ શું ચીજ છે કે જે સૂક્ષ્મબોધનો યોગ દીપાદૃષ્ટિમાં નથી ? માટે પ્રસ્તુત શ્લોકમાં સૂક્ષ્મબોધનું સ્વરૂપ બતાવે છે : બ્લોક :
सम्यग्घेत्वादिभेदेन, लोके यस्तत्त्वनिर्णय: ।
वेद्यसंवेद्यपदतः, सूक्ष्मबोधः स उच्यते ।।६५ ।। અન્વયાર્થ:
હેત્વામેિન હેતુ આદિના ભેદથી નો લોકમાં વિદ્વાનલોકમાં વેદ્યસંવેદ્યપદ્ધતિ:=વેદ્યસંવેદ્યપદથી : સચ તત્ત્વનિ =જે સમ્યમ્ તત્વનો નિર્ણય સ; સૂક્ષ્મવો: તે સૂક્ષ્મબોધ વ્યક્ત કહેવાય છે. II૬પા.
