________________
યોગદષ્ટિસમુચ્ચય/ગાથા-૬૬
૨૧૧ ટીકા -
'भवाम्भोधिसमुत्ताराद्' भवसमुद्रसमुत्तारणाल्लोकोत्तरप्रवृत्तिहेतुतया तथा 'कर्मवज्रविभेदतः'= कर्मवज्रविभेदेन विभेदस्त्वपुनर्ग्रहणतः, 'ज्ञेयव्याप्तेश्च कात्स्न्येन' अननन्तधर्मात्मकतत्त्वप्रतिपत्त्या, 'सूक्ष्मत्वं' निपुणत्वं बोधस्य, 'नायमत्र तु'-नायं सूक्ष्मो बोधः अत्र-दीप्रायां दृष्टौ, अधस्त्यासु च तत्त्वतो ग्रन्थिभेदाऽसिद्धेरिति ।।६६।। ટીકાર્ય :
“મવાસ્મોધિસમુત્તા'..... ચૂિખેવાડસિરિતિ 1 લોકોત્તર પ્રવૃત્તિનું હેતુપણું હોવાને કારણે, ભવરૂપી સમુદ્રમાંથી ઉતારણ કરનાર હોવાથી અને કર્મવજના વિભેદથી અને અનંતધર્માત્મક તત્વની પ્રતિપત્તિ હોવાને કારણે સંપૂર્ણ રીતે યની સાથે વ્યાપ્તિ હોવાથી બોધનું સૂક્ષ્મપણું છે-નિપુણપણું છે.
અહીં કર્મવજવિભેદથી એમ કહ્યું ત્યાં વિભેદ શું છે ? તે સ્પષ્ટ કરે છે – વિભેદ વળી, ફરી નહિ ગ્રહણ કરવાથી થાય છે અર્થાત્ ગ્રંથિભેદ કર્યા પછી અનંતાનુબંધી કષાય ક્ષયોપશમભાવવાળા થાય છે, તેથી અનંતાનુબંધી કષાયતો ફરી બંધ નથી.
વળી આ અહીં નથી=આ અર્થાત્ સૂક્ષ્મબોધ અહીં અર્થાત્ દીપ્રાદષ્ટિમાં અને નીચેની દષ્ટિઓમાં અર્થાત્ દીપ્રાથી નીચેની દષ્ટિઓમાં નથી; કેમ કે તત્વથી ગ્રંથિભેદની અસિદ્ધિ છે.
તિ' શબ્દ ટીકાની સમાપ્તિમાં છે. I૬૬. ભાવાર્થ -
સૂક્ષ્મબોધ એટલે સર્વજ્ઞએ જે પદાર્થો જે રીતે કહ્યા છે તે પદાર્થોને સંક્ષેપથી કે વિસ્તારથી તે રીતે જોવાની નિપુણ દૃષ્ટિ. આવી નિપુણ દૃષ્ટિથી થયેલો બોધ હંમેશાં લોકોત્તર પ્રવૃત્તિનો હેતુ છે અર્થાત્ સર્વજ્ઞના વચનાનુસાર પ્રવૃત્તિનો હેતુ છે; કેમ કે ભગવાનના વચનાનુસાર પ્રવૃત્તિ એકાંત કલ્યાણનું કારણ છે, અન્ય સર્વ પ્રવૃત્તિઓ એકાંતે અકલ્યાણનું કારણ છે, એવો નિર્ણય સૂક્ષ્મબોધમાં હોય છે, તેથી તે બોધ હંમેશાં સર્વજ્ઞના વચનાનુસાર ઉચિત પ્રવૃત્તિનો હેતુ બને છે. ક્વચિત્ પ્રમાદાદિને કારણે વિપરીત પ્રવૃત્તિ થતી હોય તોપણ તે બોધ વિપરીત પ્રવૃત્તિનો હેતુ નથી, પણ વિપરીત પ્રવૃત્તિને શિથિલ કરનાર છે, અને લોકોત્તર પ્રવૃત્તિમાં જીવને પ્રેરણા કરનાર છે. તેથી નિપુણ બોધ લોકોત્તર પ્રવૃત્તિનો હેતુ છે, અને લોકોત્તર પ્રવૃત્તિનો હેતુ હોવાથી ભવરૂપી સમુદ્રમાંથી બહાર કાઢનાર છે.
વળી આ નિપુણબોધ કર્મરૂપી વજના વિભેદથી થાય છે. અહીં અનંતાનુબંધી કષાયને ઉત્પન્ન કરનાર જે કમ છે, તે વજ જેવાં છે. જેમ વજને ભેદવું અતિદુષ્કર છે, તેમ આ અનંતાનુબંધી કષાયને ઉત્પન્ન કરનારાં કર્મો અત્યંત દુર્ભેદ્ય છે, અને આથી અનંતકાળમાં જીવ ક્યારેય આ કર્મરૂપ વજનો ભેદ કરી શક્યો નથી, અને તેથી હજુ સુધી સંસારથી પારને પામી શક્યો નથી. આમ છતાં, જ્યારે કોઈક નિમિત્તને પામીને જીવમાં મહાવીર્ય ઉલ્લસિત થાય છે, ત્યારે તત્ત્વાતત્ત્વના વિભાગ માટે અપ્રમાદભાવથી યત્ન કરે છે, અને
