________________
યોગદૃષ્ટિસમુચ્ચય/ગાથા-૬૫-૬૬
વ્યવહારનયને પરમાર્થથી સમજેલા છે; કેમ કે વ્યવહારનય તત્ત્વપ્રાપ્તિના હેતુને ધર્મ કહે છે, અને નિશ્ચયનય મોક્ષને અનુકૂળ એવી જીવની પરિણતિને ધર્મ કહે છે; અને આ વ્યવહારનયની ક્રિયાઓ જે રીતે નિશ્ચયનયની પ્રાપ્તિ કરીને પૂર્ણ સુખમય એવા મોક્ષરૂપ ફળમાં પર્યવસાન પામે છે, એનો જે નિર્ણયાત્મક બોધ તે સૂક્ષ્મબોધ છે.
આ સૂક્ષ્મબોધ જીવને વેઘસંવેદ્યપદથી થાય છે. તે વેદ્યસંવેદ્યપદનું સ્વરૂપ ગ્રંથકાર સ્વયં આગળ કહેવાના છે. વળી આવો સૂક્ષ્મબોધ દીપ્રાદૃષ્ટિમાં કેમ નથી ? તે પણ સ્વયં ગ્રંથકાર આગળ કહેવાના છે. ઉપા અવતરણિકા :
इहैव विशेषतः प्रवृत्तिनिमित्तमाह
૨૧૦
અવતરણિકાર્ય :
અહીં જ=સૂક્ષ્મબોધમાં જ, વિશેષથી પ્રવૃત્તિનિમિત્તને=સૂક્ષ્મબોધરૂપ પદની પ્રવૃત્તિના નિમિત્તને, કહે છે
-
ભાવાર્થ :
શ્લોક-૬૫માં સૂક્ષ્મબોધનું લક્ષણ બતાવ્યું. તે લક્ષણ જે બોધમાં હોય તે બોધને સૂક્ષ્મબોધ પદથી વાચ્ય કરી શકાય. તેથી તે લક્ષણ પણ સૂક્ષ્મબોધપદની પ્રવૃત્તિનું કારણ છે. તે સૂક્ષ્મબોધમાં સૂક્ષ્મબોધપદની પ્રવૃત્તિના નિમિત્ત એવા ધર્મને વિશેષથી કહેવા માટે કહે અર્થાત્ પૂર્વના શ્લોકમાં બતાવેલ લક્ષણ સામાન્યથી સૂક્ષ્મબોધપદની પ્રવૃત્તિનું નિમિત્ત છે, અને પ્રસ્તુત શ્લોકમાં બતાવેલ લક્ષણ વિશેષથી સૂક્ષ્મબોધપદની પ્રવૃત્તિનું નિમિત્ત છે.
શ્લોક ઃ
અન્વયાર્થ:
भवाम्भोधिसमुत्तारात्कर्मवज्रविभेदतः ।
ज्ञेयव्याप्तेश्च कार्त्स्न्येन, सूक्ष्मत्वं नायमत्र तु ।।६६।।
મવાધિસમુત્તારાત્=ભવસમુદ્રમાંથી બહાર કાઢનાર હોવાથી વર્મવવિષેવતઃ=કર્મરૂપી વજ્રનો વિશેષરૂપે નાશ હોવાથી T=અને જ્ઞાત્મ્યન=સંપૂર્ણ રીતે જ્ઞેયવ્યાપ્તે:=જ્ઞેયની સાથે વ્યાપ્તિ હોવાથી સૂક્ષ્મત્વ=સૂક્ષ્મપણું, છે=બોધમાં સૂક્ષ્મપણું છે. તુ=વળી ગય=આ=સૂક્ષ્મબોધ સત્ર=અહીં=દીપ્રાદષ્ટિમાં ન=નથી. ।।૬૬।। શ્લોકાર્થ =
ભવસમુદ્રમાંથી બહાર કાઢનાર હોવાથી, કર્મરૂપી વજનો વિશેષરૂપે ભેદ હોવાથી=નાશ હોવાથી અને સંપૂર્ણ રીતે જ્ઞેયની સાથે વ્યાપ્તિ હોવાથી બોધમાં સૂક્ષ્મપણું છે. વળી સૂક્ષ્મબોધ દીપ્રાદેષ્ટિમાં નથી. II૬૬||
