________________
૨૦૨
યોગદષ્ટિસમુચ્ચય/ગાથા-૬૧-૬૨ ભાવાર્થ -
કોઈ જમીનમાં કોઈક વૃક્ષનું બીજ પડેલું હોય અને ત્યાં ખારા પાણીનો યોગ હોય તો તે બીજ વિકાસ પામતું નથી, પરંતુ કોઈક રીતે ખારા પાણીનો ત્યાગ થાય અને તે બીજને મધુર પાણીનો યોગ પ્રાપ્ત થાય તો તે બીજ “આ પાણી મધુર છે તેવો સ્પષ્ટ બોધ કરી શકતું નથી, તોપણ વિકાસને પામે છે. તેમ ચોથી દૃષ્ટિવાળા જીવોમાં તત્ત્વશ્રુતિથી યોગમાર્ગને અનુકૂળ બીજ વિકાસ પામે છે; કેમ કે તત્ત્વશ્રુતિમાં યોગમાર્ગનો વિકાસ કરવાને અનુકૂળ અચિંત્ય સામર્થ્ય હોવાને કારણે મહાપ્રભાવપણું છે.
આશય એ છે કે જમીનમાં રહેલા બીજને મધુર પાણીનો યોગ થાય ત્યારે તે મધુર પાણીના યોગથી માધુર્યનો કંઈક બોધ થાય છે, તોપણ બીજ સ્પષ્ટ સંવેદનથી નક્કી કરતું નથી કે આ પાણી મધુર છે અને અન્ય પાણી ખારું છે, છતાં તે બીજ મધુર પાણીના યોગથી અવશ્ય વિકાસને પામે છે; તેમ ચોથી દૃષ્ટિમાં
આ તત્ત્વ છે અને આ અતત્ત્વ છે' તેવો સ્પષ્ટ બોધ નથી, તોપણ તત્ત્વના અનન્ય કારણભૂત એવી તત્ત્વશ્રવણની ક્રિયાથી તેઓને કંઈક તત્ત્વનો બોધ પણ થાય છે. તેથી સ્પષ્ટ સંવિત્તિથી=સંવેદનથી તત્ત્વઅતત્ત્વનો બોધ નહિ હોવા છતાં તેઓની તત્ત્વશ્રવણની ક્રિયા, પૂર્વ પૂર્વ કરતાં ઉત્તર ઉત્તરના યોગમાર્ગના વિકાસનું કારણ બને છે, કેમ કે તત્ત્વને કહેનારાં સર્વશના વચનોમાં અચિંત્ય સામર્થ્ય છે. તેથી તેના પ્રભાવથી યોગ્ય જીવોને યોગમાર્ગનો સૂક્ષ્મબોધ નહિ હોવા છતાં પૂર્વ પૂર્વ કરતાં ઉત્તર ઉત્તરમાં અધિક અધિક બોધ અવશ્ય થાય છે, જેથી તેઓ પૂર્વ પૂર્વ કરતાં વિશેષ પ્રકારના યોગી બને છે. IIકવા અવતરણિકા :- . अस्यैव भावार्थमाह -
અવતરણિકાર્ય :
આના જન્નતત્ત્વશ્રવણના ફળના જ, ભાવાર્થને કહે છે – ભાવાર્થ :
પૂર્વશ્લોકમાં તત્ત્વશ્રવણનું ફળ બતાવ્યું. તેનું તાત્પર્ય પ્રસ્તુત શ્લોકમાં કહે છે : શ્લોક :
क्षाराम्भस्तुल्य इह च भवयोगोऽखिलो मतः ।
मधुरोदकयोगेन, समा तत्त्वश्रुतिस्तथा ।।६२।। અન્વયાર્થ:
ર=અને રૂદ અહીં=સંસારમાં વિનો મવયોગ =સઘળો ભવયોગ ક્ષારHસ્તુઃખારા પાણી જેવો મત:=મનાયો છે, તથા=અને તત્ત્વકૃતિ: તત્વશ્રુતિ મધુરો યોજન સમા=મધુર પાણીના યોગ જેવી છે. II૬૨ા
