Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3 ad
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA - e bhadrasUri racita " A-1 || zrI zaMkhezvara pArzvanAthAya namaH || || zrAvati tIrthAdhipati zrI saMbhavanAthAya namaH | || pU. sUtrakAra-tArkikaziromaNi AcAryadeva zrI haribhadrasUrIzvarAya namaH || || pU. paMjikAkAra-AcAryadeva zrI municaMdrasUrIzvarAya namaH || | pU. Atmakamala-labdhi-bhuvanatilakasUrIzvarebhyo nama: || / pU. bhadrakara-arUNaprabha-vIrasenasUrIzvarebhyo namaH | (zrI bhadrakarasUrIzvarajI graMthamAlA-1) -thI (lalita-vistarAchuM - gujarAtI anuvAda * anuvAdaka ke pU. dharmadivAkara, siddhahastalekhaka AcAryadeva zrImavijayabhuvanatilakasUrIzvarajI ma.sA.nA paTTAlaMkAra pU. karnATaka kesarI, koMkaNa uddhAraka, zrAvastitIrthoddhAraka, saMskRtavizArada sUrImaMtrapaMcaprasthAnArAdhaka AcAryadeva zrImavijayabhadrakarasUrIzvarajI mahArAjA | * saMpAdaka * munivarya zrI vikramasena vi.ma.sA. * prakAzaka * bhuvanabhadraMkara sAhitya pracAra kendra-madrAsa V. V. VORA-MADRAS. gajarAtI anuvAdaka - , bhadrakarasUri ma. A jANakAra - ... ki gaMtha saMgraha
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ para thI harAvazata thatA {A-2) prAptisthAna che, zrI labdhibhuvana jaina sAhitya sadana C/o. rAjezakumAra naTavaralAla zAha bajAramAM, kApaDanA vepArI, po. chANI-391 740. gujarAta, ji.-vaDodarA AtmakamalalabdhisUrijJAnamaMdira 6, esa. lena jJAnamaMdira roDa, dAdara (vesTa), muMbaI-400 028. phona : 4227223/4370171 vIra saMvata 2521 vikrama saMvata 2051 ladhi saMvata 32 bhadra saMvata 2 mUlya rU. 50/ pU. sAdhu-sAdhvIjI ma.sA.ne tathA jJAna bhaMDArone bheTa chANInA saranAme rUA. pa/- nI sTempa mokalavI. mudraka jayezakumAra ena. zAha nehaja enTaraprAIjha 105, nArAyaNa dhruva sTrITa, sAdhanA, pahele mALe, muMbaI-400 003. phona : 0933724/872 1936 Aja nI vAka bArasariyA
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ tarIzvarajI ma., vatha lAhigs pa.pU.A. zrI o treh'n ujaLInITa sUNIe | no VrI hatI kI, hajI jIvanaGie. nA bhakaraNI thI ma. sA pa.pU. A. zI - 'Ike hin mArajI ma. sA.
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA A bhadrasUri racita tapasvinI zrI maNibahenanI jIvana-jharamara pU.A. zrI bhadraMkarasUrijI ma.sA.nA saMsArI mAtuzrI kRtapuNya jIvasya mRtyureva rasAyanam pUjya AcAryazrInA pitAzrI pUjya AcAryazrInA mAtuzrI mAnava bhavamAM janma levo, jIvavuM ane avadhi pUrNa thatAM dIrghavirAma pAmavoH A anAdikALanuM cAlatuM eka cakra che. A cakranA bhoga pratyeka saMsArI jIvAtmAone AnAkAnI sivAya thavuM ja paDe che. game teTalI vipula sAhyabIo hoya, game teTaluM pracura paribaLa hoya, asaMkhya svajana meLo hoya paNa jIvana sameTatAM koI ja madada karI zakatuM nathI. A saune anubhavAyela eka ghaTamALA che. jJAnI puruSo to pokArIne jaNAve che ke, jIva ekalo Ave che ane ekalo saghaLuMya tajIne-mUkIne paralokano pathika bane che. chANI gAma prAcIna che. jemAM traNa-zikharanuM bhavya ane divya-jinAlaya che. vizALakAya jJAnamaMdira che ane Adarza upAzraya che. darzana, jJAna ane cAritra traNeyanI ArAdhanA jyAM sugama ane sulabha che. A grAmanI bhUmi ane vAtAvaraNa ja evuM dhArmika che ke, ahIM janma levo e eka saubhAgyanI vAta kahevAya che. nAnA bALako, yuvako ane vRddho prAyaH prabhupUjana, guruvaMdana kare ja ! vArasAgata keTalAMka saMskAronuM salila ahIM siMcana thAya che. 70 thI 80 jeTalAM gharonI jainonI vastI hovA chatAMya puruSa-vargamAM ane strI-vargamAM thaIne ahIMnA142 jeTalA saMyamIo che. eTale ja chANI dIkSA-ratnonI khANa che ema kahevuM paDe che. A puNyabhUmimAM zeTha khImacaMda haragoviMdanA dharmapatnI sUrajabahenanI kukSimAMthI maNibahena janmyAM hatAM. je gha2mAM janmyAM te gharamAM mAtA-pitA dharmaraMgathI raMgAyelA eTale bAlavayathI dharmazikSaNa ane vyavahArUM jJAna teone maLatuM rahyuM. saujanyatA, paramArthaparAyaNatA, saraLaprakRti ane avicaLa zraddhALutA A guNo bahena maNine sahaja sAMpaDyA ! uMmaralAyaka thatA zA. zIvalAla hIrAcaMda sAthe mAtApitAe lagnagraMthIthI baMdhanamAM mUkyAM ! jeonA hRdayamAM saMsAra-nirasatA, pApa-bhIrutA ane tapazcaryApriyatA to ghara karIne beThAM hatA. paNa vyavahArakrama anullaMghanIya che. jeoe traNa putro ane be putrIone janma Apyo hato. paNa kALanI vikarALa phALamAM te jhaDapAI gayA. paNa chelle eka putrano janma thayo. jenuM nAma bhIkhAbhAI (ramaNalAla) rAkhela ! je bAlavayathI dharma-gharano mAlika banyo ! vyavahAra zikSaNa sAthe dharmazikSaNa nakkara ane sacoTa lIdhuM. nAnIvayamAM paNa devapUjA, guruvaMdana, navakArazI, tapazcaryA vigere to bhIkhAbhAInI ramata-gamata ja hatI. bALaka moTo thaze ! paraNAvIzuM ! saMsAravaMzavelo vadhArIzuM ! AvI AzAo mAtA-pitAone hoya che. paNa bhAvI zuM che ? e to jJAnIo sivAya koNa kaLI zake ! 'taMtu kAcA taNo saMsAra che, sAMdhIye sAta tyAM tera tUTe' saMsAra kAcA sutaranuM kokaDuM che. eka AzA phaLe ane anya seMkaDo nirAzAo magajane cakkaramAM vahetI mUke che. maNibahenanA putra bhIkhAbhAI bAlavayathI vairAgya prati prItivALA hatA. tyAgIonI nizrA priyatama lAgatI. ane evuM ja banyuM ke, pote saMsAraviTaMbanAothI chUTIne sUri-sArvabhauma AcAryadeva zrImadvijaya labdhisUrIzvarajI mahArAjA pAse soLa varSanI ugatI vayamAM saMyama levA vidAya thayA. AcAryabhagavaMte paNa saMyamaraMgI bhIkhAbhAIne vi.saM. 1989 nA pATaNa mukAme dIkSita karyA. ane teonA bhadraMkarasUri ma.sA. gujarAtI anuvAdaka A.
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ lita-vistarA - cha haribhadrasAriracita. A-3) (5 prakAzakIya..) paMDitonI pIpAsA... tArkikonI tRSA.. dArzanikonI divyAturatA... paripUrNa karato ghaNA ja samayathI jenI rAha jovAtI hatI evA eka apUrva... anupama. amUlya graMtharatnane prakAzita karatAM gauravatAnI anubhUti karIe chIe. Aje jyAre gIrvANagIrAnuM adhyayana-adhyApana, paThana-pAThana dohIluM nahIM, atidohIluM banatuM jAya che ane sAmAnya saMskRta bhASAnA caritro-graMtho paNa vAMcavA muzkela thaI rahyA che. tyAre tArkika-nyAyika ane dArzanika graMthonuM adhyayana-adhyApana to keTaluM kaSTasAdhya bane che. bAlajIvo graMthano bhAva samajI zake te mATe ja A graMthano gujarAtI anuvAda pUjyazrI e 35 varSa pahelA prakAzana karela te ja rIprInTa karavA utsAhI banyA che. ghaNA pU. sAdhu-sAdhvI bhagavaMtonI mAMgane dhyAnamAM laI pU.sva.A.vIrasenasUrinI preraNA dvArA ja graMtha prakAzana thaI rahyo che. koka sarjaka pratibhA ja AvuM anupama ane zakavartI svarNima kArya karavA prerita thAya che. manISI mUrdhanya... viplavareNya... gIrvANagIrAmAM vivaraNakArarUpe vikhyAtine varelA... alpAvadhimAM cAra-cAra dArzanika-nyAyika graMtharatno para TIkA racI saMskRtanA labdhapratiSThita sAkSara svarUpe saMstavanA stare che. evA pU. A. zrI karNATakakesarI bhadrakarasUrIzvarajI ma.sA. lalitavistarA graMtha ane tenI paMjikA upara vizada-vistRta gujarAtI anuvAda karyo che. gahana gaMbhIra ane guDhArthothI bharelI yAkinImahattarAsunu, kAruNyamaMDita pU.A. zrI haribhadrasUrijI ma.sA. caityavaMdana sUtronA rahasyane pragaTa karanAra, yathArtha paramezvaryanI oLakhANa karAvatI nyAya-tarkathI bharapUra vyAkhyAo viracita karI tenA para gItArthaziromaNI pU.A.zrI municaMdrasUrijIma.sA. guDhArthane spaSTa karatI atisaMkSipta paMjikA racI. (paMjikA padabhaMjikA)paraMtu kaThINa, jaTIla vyAkhyAo vAMcavI vidhvAn vargane kaSTa sAdhya lAgyuM. aneka vidhvAnonI IcchA ane bhAvanA hatI ke AvA gaMbhIra graMtharatnano gujarAtI anuvAda karavo. paropakAraparAyaNa pUjyazrIe ekale hAthe ja tArkika graMtha lalitavistarA mUla ane paMjikA para adbhutaanupama sarjana karyu. avazya A gujarAtI anuvAdathI vidhvAna vargane tathA bAlajIvone eka sagraMtharatnanI prApti thaze, tathA abhyAsuvargane eka rahasyodghATana graMtha upalabdha thaze. AvA bhavya graMtharatnanuM sarjana karI vidhvAna jagatamAM eka apUrva sAhityanidhi pradAna karavA ApanI paropakAritAnI prazasti racavA zabdo paNa vAmaNA lAge che. jeTalo upakAra mAnIe teTalo ocho che. gAjarAtI anuvAdaka - , bhadrakarasUri ma TA,
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-virArA A haribhadrasAra racita { A-4) Apa sAhityanA sarjaka banI mahAna graMtharatnonuM sarjana karI amArA ajJAnarUpI aMdhakAranuM visarjana karela che. A graMthamAM jJAnopAsanAmAM sahayogI pU.A.zAMtamUrti puNyAnaMdasUrijI ma.sA., pravacanakAra sva.A. vIrasenasUrijI ma.sA. tathA presakopI mupha saMzodhana AdimAM viziSTa sahayogI munivara zrI vikramasena vi.ma.sA. tathA muni mahAsana vi.ma., muni akSayasena vi.ma. AdinI khuba khuba anumodanA... A graMtharatnano svAdhyAya dvArA prabhubhaktimAM-caityavaMdana ArdividhimAM apUrva bhAvanA.... anupama adhyavasAya pedA karI zubha bhAvonuM pragaTIkaraNa...... azubha karmonuM zuddhikaraNa..... mokSabhAvanAnuM pragaTIkaraNa..... karo eja maMgala bhAvanA. prakAzaka..... pU. bhuvanatilakasUrIzvarajI graMthamAlAnA apUrva graMtho vasAvo adhyAtmasAra saMskRta TIkA adhyAtmopaniSat saMskRta TIkA vijayollAsa mahAkAvya saMskRta TIkA lalita- vistarA saMskRta TIkA stuti-taraMgiNI bhAga-1-2-3 saMskRta gujarAtI uttarAdhyayana sUtra bhAga-1-2 gujarAtI anuvAda dazavaikAlika sUtra gujarAtI anuvAda darasUri ma.sA. gujarAtI anuvAdakaja
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ svanuM svane - samarpaNa - jeo zrImanA maMgalamaya AzIrvAdathI zramaNadharmano aMgIkAra karI, tapa, svAdhyAya ane saMyamanI yathAzakti AzavanA ka2vA zaktimAna thayo chuM. jeozrInI zubha nizrAmAM zrutasAgaranAM sudhAbiMduono yavRiicat AsvAda karI, sabhyazrutanI ArAdhanA karI zakyo chuM. zrI lalita-vistA mahAgraMthano anuvAda pUjayazrIe ja karela che. te pUjyapAda, parama murUdeva, karNATaka-kezarI, zrAvastI tIrthoddhAraka, saMskRta vizArada, samartha vidvAna, aneka graMtharA, vidyAyaka, jJAnavayovRdha zrImadvijaya taMkakarasUrIzvarajI mahArAjanA paramapunita kara kamalomAM sAdara samarpita karI kRtArthatA anubhavuM chuM. bhavadIya puNyAnaMdasUri
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA haribhadrasuri racita saMsArI mAmA hAlamAM AcAryazrI bhuvanatilakasUrinA ziSya tarIke jAhera karyA. dIkSitanA pitAzrI zIvalAlabhAIe ane mAtuzrI maNibahene lADakavAyo ekano eka putra hovA chatAMya hajAro mohajanya AzAono kendra hovA chatAMya jaina zAsanane aNamola bheTa saharSa ApI, svavanane kRtapuSya banAvyuM ! AvI mAtAo virala hoya che. temAMnA bhAgyanidhi A maktibahena kahevAya ! maNibahenanA pitRpakSamAM teonA bahena zrI caMdanabahena, zrI caMpAbahena ane bhAI premacaMdabhAI, chabIladAsabhAI Ama cAreya bhAI-bahenoe niHsAra saMsAra choDIne tyAgI jIvanamAM jhukAvyuM che. sAdhvI caralazrI, sAdhvI ramaNikazrIjI, muni prabhAvavijayajI, munizrI bhuvanavijayajInA nAmathI e cAreya dIkSito dIkSAnuM suMdara pAlana karI rahyA che. ane karI gayA che. majJibahenanA kAkAthI choTAbhAI ane teonA putro nagInabhAI ane bAlubhAIe panna AcAryadevezanA caraNamAM saMyama svIkAryuM, jeonA nAmo muni muktivijaya, navInavijaya, vikramavijayajI che. banne putro AcArya padavIne zobhAvI rahyA hatA. choTAbhAInA dharmapatnI prasannabahenane ochA dhanyavAda nathI ghaTatA ! kAraNa ke svapati ane babbe putrone saMyamapaMthamAM yojAtAM saharSa vidAya ApI hatI. zIvalAlabhAI udAravRttivALA hoI lagabhaga varSothI zrI zAMtinAtha bhagavAnanI varSagAMThanA divase saMghajamaNa-pUjA avirata subhAvanAthI karI rahyA hatI ane temaNe muni zrI bhuvanavijayajInI paMnyAsapadavI prasaMge ya svata2phathI sAro mahotsava chANI gAmamAM dIpAvyo hato. je cirasmaraNIya banI rahyo hato. jevA maNibahena bhaTika ane dharminiSThAvALA hatA tevA ja zIvalAlabhAI paNa teonI dharmabhAvanA latAne vikasAvanArA hatA! maNibahene Ama to prasiddha sarvatIrthonI yAtrA karI hatI. game tevI mAMdagImAM ya tithinA ekAsaNAM-AyaMbilano tapa cUkyA nahotAM. vardhamAna tapanI to cALIseka oLIyo bahupremathI karatAM ane karI rahyA hatA. anya paNa varSItapa Adi tapo karyA hatA. navakAramaMtrano jApa to teono zvAsa ja banI rahyo hato. navarAzanA samaye niMdA-kuthalInuM jhera na pItAM navakAra maMtranuM sudhA-pAna karavAmAM jIvana sAphLatA mAnatA hatA. sva. muni muktivijayajI gRhasthAzramamAM patnI prasannabahena ane A maNibahena banne ya uMmara lAyaka thatAM hatA. eka 80 varSanA ane bIjA sIttera AsapAsanA ! banne ya zarIrathI ane aMgopAMgathI zithila banyA hatA. A uMbhaya puSyanidhio vicAratAM ke, amAro aMtakALa Ave ane amArA dIkSita kuTuMbiko amone aMtima-samAdhi ArAdhanA karAve to kevuM sAruM ! IcchA hatI, bhAvanA hatI, ane svabhAvika ISTa yoga pakSa sAMpaDyo. dhArmika jIvanavALAone evuM sahaja banI jAya che. A ghaTanA acaMbA bharI kahevAya ! A sAlanuM (vi.saM. 2013) cAturmAsa pU. AcArya bhagavaMta vijaya labdhisUrIzvarajI mahArAjAnuM chANImAM thayuM. jeonI nizrAmAM zrI prasannabahenanA saMsArI suputra paM. zrI vikramavijaya gaNI ane zrI maNIbahenanA saMsArI suputra muni zrI bhadraMkara vi. paNa svaziSya sAthe cAturmAsa rahyA hatA. kAkI-bhatrIjI belaDInI lAMbA samayanI bhAvanA pUrNa thavAnI puNyaghaDI AvI pahoMcI. zrAvaNa suda-11 nA zrI prasannabahene ane bhAdaravA suda-13 nA zrI maNibahene paM. vikramavijaya gaNI ane bhadraMkaravijayajI Adi munigaNe karAyelI aMtima ArAdhanA ane samAdhipUrvaka kAladharma karyA hatA. kAkI-bhatrIjInI belaDI asAmAnya samAdhithI navakAramaMtranuM smaraNa karatAM svargastha banI ! saMsArAvasthAmAM rahevuM ane saMyamIjIvane jIvanAra svaputronI sAnidhyamAM aMtima ArAdhanA karavI e azakya ane duSkara kahevAya ! paNa puNya-pAtheyanI prabalatA, subhAvanAo, ane pavitra pariNati zuM ISTa nathI sAdhatI ! sau koIne AzcaryakArI evo A prasaMga smRtipatha para aMkita thaI gayo ! maNibahena svargastha thayA. maNibahenanA sva. dIyara zrI chaganalAlanI suputrI zrI naMdanabahena ane bhAI somacaMdanI putrI premIlAbahene temaja pADozI parasottama sonInA kuTuMbe ane pasIbahene TheTha sudhI sArI bajAvI hatI ! je puNya sivAya kyAMthI maLe ! teonI pAchaLa dharmaniSTha zIvalAlabhAIe paNa yathAzakti dAna-puNya karyuM. ane maranAranA AtmAnI cirazAnti Icchi! A samaye chANImAM pU. A. vijayalabdhisUrIzvarajI mahArAjA pAMtrIsa-pAMtrIsa varSanA lAMbA gALA pachI pa1 sAdhu sAdhvInA parivAra sAthe abhUtapUrva cAturmAsa birAjelA hatA. jethI dharma ane dharmamaya saurabhabharyA vAtAvaraNamAM 5 kAkI-bhatrIjIe svajIvanane dhanya-puNya mAnyuM hatuM. maNibahene to pathArIe paDyA paDyA saMvatsarIno upavAsa ane bhAdaravA suda-8 nA AMbelano tapa karyo hato. A asthimajjA dharmavAsa sivAya kyAMthI bane ! vasaMsArI mutra muni bhadraMkara vi. nA paMnyAsa padavInA yogano praveza joIne saMtoSa pAmI gayA hatA. dhanya-puNya svargastha ubhayanA AtmAne pUrNa-zAnti-samAdhi ane jaina zAsananArAdhanAnI eka niSThA ke tanmayatA sAMpaDI ! evI maMgalAbhilASA. gujarAtI anuvAdaka ta karasUri ma.sA. - prakAzaka
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA bhadrasara racita (A-5) // zrI ahaM nama : || atha prastute aneka deva devIothI parivarelA Indra potAnI IndrasabhAmAM beThA che. gIta ane saMgItanA jalasAo goThavAyA che. nRtya ane gAnamAM sahukoI ekatAna banyA che. ane acAnaka... IndranI AMkho moTI thavA mAMDI... bhramaro UMcI thavA mAMDI... jotajotAmAM AkhA zarIra para vaizvAnara chavAI gayo.. A mAruM sihAsana dhrujAvyuM koNe? e Indrano prazna hato. potAnA ja avadhijJAnathI jyAre javAba jANyo tyAre krodha harSamAM palaTAyo. trilokanAtha zrI tIrthaMkara paramAtmAnuM cyavana jANI romarAjI vikasvara thaI. aMtara bhaktibhAvathI chalakAI gayuM. Indra sihAsana parathI nIce utaryA. prabhunI dizAmAM 7-8 DagalAM gayA, dilamAM bhAvollAsa sImita nahIM rahI zakyo ane namuttharaM (zakastava)dvArA bahAra Avyo. AvA mahatvanA prasaMge Indra mahArAjA jevA potAnA prakRSTa bhaktibhAvane A zakastava dvArA vAcA Ape che enAthI jaNAya che ke A sutramAM zraddhA ane bhaktinA kevA utkRSTa rahasyo paDelA che. siddharSi ke jeo mahAkavi mAghanA pitarAI bhAI thAya, mahAtmA gargaSinA upadezathI vairAgya pAmyA. emaNe saMsArane tilAMjali ApI, paNa saMsArane prApti thaI eka ajoDa kavinI. sArA vizvanA vidvAno kahe che ke, teoe racela capUkAvya "upamiti bhava prapaMcAkathA' mAtra saMskRta vADamayamAM ja nahIM, vizvanI tamAma bhASAomAM ajoDa che, AvI rUpaka kathA anya koI nathI. camatkArika kalpanAzakti dharAvanAra A vidvAnanA jIvanano eka prasaMga lalitavistarA mahAgranthanI ujjavaLa yogAthA gAya che. bauddhadarzananA saMgIta abhyAsa mATe teo bauddho pAse gayA. emanI vidhvattA pArakhIne bauddhoe emane potAnAmAM kheMcI levA prayAso karavA mAMDyA. emane paNa bauddhadarzananuM ArkaSaNa thayuM, ane tyAM rahI javAno nirNaya jaNAvavA gurUmahArAja pAse AvyA. gurUdeva paNa mahAna jJAnI hatA. bauddhonA tarkanI sAme prativarka dvAsa jema darzananI satyatA samajAvI, nirNaya badalIne enI jANa karavA bauddho pAse gayA. bauddhoe punaH dalIlo karI pUrvanA nirNayanuM vaLagaNa pedA karyuM. pAchA nivedana karavA gurUmahArAja pAse AvyA. punaH gurUdeve emane jainadarzanamAM sthira karyA. kahe che ke A rIte siddharSie 21 vAra bauddhadarzana ane jainadarzana vacce AvanajAvana karyuM. rAtI anuvAdaka - , bhadrakarasUri ma. sA.
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4. valina-vistarA . A vilakarAra razcita A-6 chellIvAra jyAre teo svagurU pAse AvyA, gurUdeve emane svayaM samajAvavAno rAha na lIdho. enA badalAmAM emanA hAthamAM lalitavistarA mahAna grantha mUkI pote jinAlayane juhAravAne nAme nIkaLI gayA. ane lalitavistarA grantha camatkAra karyo. bauddhadarzanI dalIlo ane tarko sAme jainadarzananI mahAnatA-vizALatA ane satyatAnI pratIti siddharSine thaI gaI. teo have niHzaMkapaNe jaina sAdhu banI gayA. - bauddha vagere dareka darzanone jaDabAtoDa javAba ApI zake evA Thosa tarko lalitavistarA granthamAM bharyA che te AnA parathI heje kalpI zakAya che. basa, A ja prastuta granthanuM mahAna saubhAgya che. namutthaNe sUtra eTale bhakti-zraddhAnI parAkASThA! lalitavistarA vRtti eTale tarkanI parAkASThA! kamAla karI sUripuraMdara zrI haribhadrasUri mahArAje ... sonAmAM sugaMdha bheLavI dIdhI ... - zraddhA ane tarkano sumeLa karyo! sAmAnyathI zraddhA ane tarka virodhI kahevAya che. zraddhAno AvirbhAva thAya dilamAM, tarka no dimAgamAM ... zraddhAmAM jora hoya bhAvanuM, tarkamAM buddhinuM .. zraddhAmAM samarpaNa hoya che, tarkamAM "A AvuM zA mATe ?' . ema mAthuM ucakavAnuM hoya che. paraspara virUddha bhAsatA A banneno saMbaMdha sadhAyo che, caityavaMdana sUtro ane tenI lalitavistarA vRttimAM .. zraddhAmAM AgaLa vadhavuM che ? zrI jinezvaradeva pratye bhaktibhAvanI choLo uchALavI che ? namutthaNa vagere sUtranA eka eka padane mamarAvatA jAo ... tarkanI sUkSmatAno paricaya keLavavo che ? zrI jainadarzanamAM tattvonuM trikALa abAdhita, pUrvApara avirUddha yathArtha nirUpaNa che evI pratIti karavI bArAtI anuvAdaka - makarasUri ma
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vikasAva haribhadrasAra racita { A-7) lalitavistarAnA eka eka vAkyane vAgoLatA raho ... siddhArSi gaNine e pratIti thaI to ApaNane kema nahIM thAya ? siddharSi gaNi jo bolI uThayA ke ... namo'stu haribhadrAya tasmai pravarasUraye / madarthaM nirmitAyena vRtirlalitavistarA // ApaNe paNa A bolI UThazuM. jeTalo goLa naMkhAya eTaluM gaLyuM thAya. A granthane jeTaluM vadhu ne vadhu vAgoLavAnuM thAya eTalA gUDha rahasyo emAMthI prApta thAya che. zakrastavanI mukhyatA sAthe caityavaMdananA A sUtro eka eka pada pAchaLa rahelA gUDha rahasyonA sAgarane yAkinImahattarAsUnu zrI haribhadrasUri mahArAje A lalitavistarA mahAgranthamAM utAryo che. eka eka padane hetu tarIke laI, A grantha hetuvAdathI e siddhi karavAmAM AvI che ke zrI tIrthaMkaradeva jevuM koI paramocca tattva A vizvamAM nathI ane zrI jainadarzana jevuM koI saMpUrNa satya darzana A vizvamAM nathI. caityavaMdananI mahAna kriyAne bhAvonA prANa reDI caityavaMdana karavAnuM mArgadarzana A granthamAMthI meLavI zakAya che. A lalitavistarAmAM kevA rahasyo chupAyelA che jANavA mATe eno kaMIka viSaya paricaya meLavIe. granthakAre maMgaLa karIne caityavaMdananI saphaLatA darzAvyA bAda e samyapha kaI rIte thAya e mATenA vidhimAM upayoga vagere 5 aMgonuM nirUpaNa karyuM che. tyAra bAda gharmanA ane caityavaMdananA 5 adhikArIonI vizeSatAo darzAvI anadhikArIne ApavAmAM rahelA doSo-adhikArIne ApavAmAM thatA lAbhonuM prarUpaNa karyuM che. tadanantara apavAdamArganuM svarUpa, zAstra parIkSA ane zuddhadezanAnuM nirUpaNa karI caityavaMdananI pUrvavidhi jaNAvI che. te pachI stotavya vagere 9 saMpadAo jaNAvI vyAkhyAnanA saMhitA vagere 6 prakAranA svarUpa ane jijJAsA vagere 7 prakAranA aMgo para granthakAre suMdara prakAza karyo che. have pachI, namotthaNe arihaMtANaM vagere eka eka padane laI tenI vyAkhyAmAM granthakAre nIcenI bAbato aMge rahasyo kholyAM che. namotthaNe arihaMtANaM- gharmavRkSanA bIja vagere, bhAvanamaskAramAM taratamatA, IcchA vagere 3 yoga, dharma-yoga saMnyAsa bhagavaMtANa : 'bhaga'nA aizvarya vagere 6 arthonI zrI arihaMtamAM vidyamAnatA AIgarANe : sAMkhyanA akartutvavAdanuM temaja svabhAvamAtravAdanuM khaMDana tisthayarANe : Agama dhArmikanAM veda apauruSeyatvavAdanuM nirasana .. sayasabuddhANaM : anAdi paramezvara mahezanA anugrahathI ja bodha-niyamanI prApti thAya evA mahezAnugraha matanuM nirAkaraNa gajarAtI anuvAdaka. , bhadrakarasUri ma
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ .. lalita- virA - A bhavarivara KA-8) purisuttamArga : badhA jIvo eka jAtIya hoya che evA keTalAka bauddhonA matano nirAsa, sahaja tathA bhavyatvanA kAraNe zrI tIrthakaranA jIvomAM rahela parArthavyasanIpaNuM vagere 10 viziSTa bhAvonuM nirUpaNa purisasIhANe : jUnAdhika upamA mRSAvAda che evA sAMkRtyamatanuM mRtvavyApana purisavarapuMDarIyANuM : vijAtIyanI upamA na apAya evA sucAruziSyanA matanA khaMDana pUrvaka puMDarIka ane prabhunA 8 dharmonI samAnatAnuM pradarzana purivaragaMdhahasthINuM : "pratIpAdana kramazaH ja joIe" evA bRhaspatinA ziSyonA pratipAdananuM nirasana loguttaramANe : vAcyArtha ekadezamAM paNa zabdayoga thAya enuM nirUpaNa loganAhANuM : nAtha koNa ane konA enI vizada chaNAvaTa logaDiyANa : sarvajIvasvarUpa ke paMcAstikAyamaya lokanuM hita kone kahevAya? teno vicAra logapaIvANa : viziSTa saMjJIjIvo mATe ja bhagavAna dIpaka samAna che e vAtano prakAza logapajjo agarANa : prabhu bhavyajIva svarUpa lokone ja jIvAditattvonA prakAzaka che enuM prarUpaNa abhayadayANa : 7 prakAranA bhaya, abhayanI AvazyakatA vagerenuM vivecana cabudayANuM : tattvaboghamAM kAraNabhUta zraddhAsvarUpa cakSunuM dAtRtva magnadayANuM : kSayopazamavizeSa svarUpa mArganI AvazyakatA, yogAcAryakRta samarthana saraNadayANa : tattvavividiSA svarUpa zaraNa ane buddhinA 8 guNonI AvazyakatAnuM nirUpaNa avadhUtAcAryanI sAkSI bodiyANa : samyagradarzana bodhinuM dAtRtva. bhagavad gopendra nI sAkSI dhammadayANa - ghammadesayANa- cAritradharmanuM dAyakatva ane dezakatva dhammanAyagANe : gharmanAyakapaNAnAM ja mULa hetuo ane e darekanA 4-4 peTA hetuo dhammasArahiNe : dharmanA samyapha prarvattana-pAlana ane 3 prakAranA damana karanArA hovAthI sArathI ghammavaracAuraMtacakkavaTTINuM : dharmanI 3 parIkSA zuddhi, 4 prakAranA gharmanuM svarUpa ... appaDiyA : ISTatattvajJAnavAdI bauddhanuM khaMDana hakaka gAjarAtI anuvAdaka sahakArI hakaka bAjarAtI kalAka mAM ja
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAvata eka rAjA { A-9 muttANuM siva. viyaskRchaumANe : avatAravAdI AjIvikamatano nirAsa jiNAvyuM : svacchasaMvedanamAtravAdI bauddhamatanuM nirAkaraNa, mAdhyamikabauddhamata khaMDana tiSNANe : anaMtanAmanA vAdInA matanuM khaMDana buddhANaM : jJAnaparokSatAvAdI mImAsakamatanuM nirAkaraNa : jagatkartA brahmamAM vilaya e mokSa evA jAtano nirAsa savanU : sAMkhyanA asarvajJatA matanuM mithyAtvakhyApana, jJAnamAM sAmAnya jJAta che, amUrvajJAnamAM AkAra vagerenI chaNAvaTa : AtmavibhutvamatanuM ane vaizeSikamAnya dravyAdinuM khaMDana, vyavahAra-nizcayadraSTi pariNAmInityatAnuM nirUpaNa namo ji. : advaitamuktimata nirAkaraNa prajJAnA 3 saMskAra ATalA nirUpaNa bAda saMpadAo prayojana, saMpadAothI anekAMtavAda -sthAvAdanI siddhi emAM vAsanAmUlaka vyavahAravAdI bauddhamatanuM khaMDana vagere karI "namuskuNa'nuM vivecana samApta karyuM che. chevaTe stotra kevA ane kema bolavA e jaNAvI arihaMtaceIyANa sUtranuM vivecana granthakAre karyuM che. jemAM aIcaityanA vaMdanAdino adhikAdhika lAbha pAmavAnI zrAvakanI lAlasA, vaMdana-pUjanAdi para temaja kAyotsarga zraddhA-meghA vagere pAMca sAdhano para suMdara prakAza pheMkyo che. chevaTe zraddhA vagere hoya to ja sadanuSThAna thAya e darzAvI annattha sUtranA vivecanano prAraMbha karyo che. emAM "AgAra'no artha, enuM vibhAgIkaraNa, enI AvazyakatA, kAyotsarganuM pariNAma, dhyeya, kAyotsarganA prakAra vagerenuM nirUpaNa karIne tyArabAda logassasUtranI vivecanano lalitavistarAmAM prAraMbha thAya che. emAM logassaujjo agare vagere padonuM padakRtya vagere darzAvI "pasIyatu' e prArthanA nathI paNa stuti che enuM spaSTIkaraNa che. Arogyabodhi lAbha vagerenI mAMgaNI e niyANuM nathI ke mRSAvAda nathI enuM vizada vivecana vagere karI logassasUtranI vyAkhyA pUrNa thAya che. pukharavara sUtranI vyAkhyAmAM Agama apaurUSayatvavAdanuM khaMDana, zrutavRddhinI AzaMsAthI nirAza bhAvaprApti vagerenuM digdarzana karAvIne granthakAre siddhANaM sUtranI vyAkhyAno prAraMbha karyo che. emAM, saMsAra-mokSa ubhayane choDIne siddho rahe che te matanuM, akrama muktivAdanuM, aniyatadezavAdanuM temaja strImuktiniSedhaka digaMbaramatanuM khaMDana ane Ikkovi vacana arthavAda che ke vidhivAde enI rasaprada carcA karavAmAM AvI che. vaiyAvacca sUtramAM vaiyAvRjyakara devo smaraNIya kema ? ItyAdinI prarUpaNA che. jayavayarAya sUtranI vivecanamAM bhavanirveda vagere AzaMsAonuM spaSTIkaraNa, praNidhAnanI 11 muddAthI vicAraNA, caityavaMdana siddha karavA mATenI bhUmikAnAM 33 kartavyo vagerenuM vizada vivaraNa granthakAre karyuM che. rAtI anuvAdao , karima sa
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA A uribhadrasari racita A-10 ATalA badhA viSayone AvarI letA A lalitavistarAvRtti mahAgranthano vistAra kAMI hajAro zloka pramANa vizALa nathI. eTale samajI zakAya che A lalitavistarAgrantha paNa arthagaMbhIra che. eTale karmaprakRticUrNi paranI TIppaNa vagerenA racayitA AcAryavarya zrImad municandrasUrimahArAje ene spaSTa karavA enA para paMjikAvRttinI racanA karI che. AnI ekadama saraLa saMskRtabhASAmAM-jANe ke paraspara gujarAtImAM ja vAto karAtI na hoya evI saMskRtabhASAmAM anekavidha sAhitya sarjaka karNATaka kesarI pUjyapAda AcAryabhagavaMta zrImadvijaya bhadraMkarasUrIzvarajI mahArAje bhadrane karanArI bhadraMkarA vRtti racI saMgha samakSa raju karI che. cAre bAju pharI vaLeluM bhautikatAnuM mojuM caturvidha saMghane paNa Aje ochevatte aMze sparzI gayuM che. saMskRtabhASAmAM navI racanAo to lagabhaga baMdha paDI javAnI sthiti che. saMskRtabhASAnA jUnA granthonuM adhyayana zrAvaka-zrAvikAvargamAM to lagabhaga ja nahIM. sAdhu-sAdhvI vargamAM paNa e AghAtajanaka hade maMda paDI rahyuM che. Aje samAjanuM vAtAvaraNa evuM thayuM che ke gujarAtImAM paNa jo tAttvika-arthagaMbhIra racanA karavI hoya to evo vAcakavarga na hovAthI utsAha paDI bhAMge. AvA sAva nirAzA ane hatAzAjanaka saMyogomAM paNa pUjyapAdazrIe gIvArNagirAmAM potAnI kalama cAlu rAkhI che e jANe ke 'ekalo jAne re...'ukitane sArthaka kare che. A vayovRddha uMmare paNa, svAsthyanI eTalI badhI anukULatA na hovA chatAM paNa, pUjyapAdazrInI cAlu rahelI A sAhityasarjananI pravRtti, teozrInI dhagaza, hiMmata, apramattatA,svAdhyAyaruci vagere udAtta guNone sUcita kare che, temaja yuvAna sAdhuone eka suMdara Adarza pUro pADe che. pUjyapAdazrInA virATa saMyamaparyAya-guNo vagere AgaLa huM to sAva vAmaNo chuM. teo zrImanA granthanI prastAvanA lakhavAnI mArI zI guMjAIza ? tema chatAM pUjyapAdazrIe e mATe mane yAda karI taka ApI e mATe teo zrImadgo huM khubakhuba RNI chuM pUjyapAdazrInuM A navuM sarjana, caturvidhasaMghamAM maMda paDatI jatI svAdhyAya pravRttine vegavaMtI banAvavAmAM phALo Apaze AvI AzA rAkhIe. saMskRta bhASAmAM karavAmAM AvelI A saraLa vivecanA che. lalitavistarA granthamAM rahelA zrutakhajAnAnI gujarAtImAM vistRta jhAMkhI karavI hoya to pUjya AcAryazrI bhadraMkarasUrIzvarajI ma.sA. akSarasaH vivecanA vAMcavI tathA zAstravacanonA gUDha rahasyone yathArthapaNe saraLa rIte raju karavAnI AgavI kalA dharAvanArA pUjyapAda gurUdeva A. bhagavaMtazrImad vijaya bhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAja sAheba likhita vivecanA paramateja bhAga 1-2 vAMcavAnI jijJAsuone khAsa bhalAmaNa che. karNATaka kesarI pUjyapAda AcAryabhagavaMta zrImadvijayabhadraMkarasUrIzvarajI mahArAja sAheba uttarottara anyapaNa aneka navA sarjano karI zrI saMghanI zrutasamRddhimAM vadhAro karatAM rahe evI zubhabhavanA sAthe viramuM chuM. zrI prema-bhuvanabhAnu-dharmajita-jayazekharasUrIzvarajI ziSyALu muni abhayazekharavijaya-kolhApura (lalita-vistarA saMskRta TIkAnI graMthanI prastAvanAmAMthI) gujarAtI anuvAdaka -21 takarasUri ma.sA.
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ lita-vistarA - cho bhavasAva vaNita A-11) nA jA ; N prastAvanA 7 AtmakalyANano uddeza rAkhI karAtI sarvabhASita kriyA kahevAya che" AvA adhyAtmapradhAna jaina zAsananA saMpUrNa rItyA parIkSaka sUripuraMdara zrI haribhadrasUrIzvarajI mahArAjAe "jJAnakriyA mokSaH' e nyAyAnusAra jJAnasamanvita kriyA mokSanuM sAdhana che. e mukhya dhvani A granthamAM rajU karyo che. eTale Aje keTalAka ekalA jJAnane tyAre keTalAka ekalI kriyAne mAtra je mokSanA mukhya sAdhana tarIke jAhera kare che temaNe A grantha bahu dhyAnapUrvaka sAdyattamanA pUrvaka vAMcavo joIe ke jethI bodhinI utpatti ane mithyAtvAMdhakAra vilIna thAya! vaLI AjanA yugamAM sakriyajJAna ke jJAnanI kriyA ati agatya hoya tene darzAvanAra grantha ati upayogI thAya emAM saMzaya nathI. jo ke sarvajJabhASita jainazAsanamAM aneka adhyAtmarUpa kriyAo che to paNa sarva kriyA ziromaNibhUta tathA caturvidha saMghane sadA karaNIya "dainika kriyA Avazyaka kriyA antargata caityavaMdana kriyA che je sakala zrIsaMghanA prANarUpa che temAM jarAya atizayokti nathI. caityavaMdananI vigheyatA : zrI arihaMta bhagavaMtanA guNagaNanA ananya anurAgIoe traNeya kAla sadA caityavaMdana, asAdhAraNa samyagadarzananI zuddhi mATe karavuM joIe, tathA samyagadarzananI(paramavivekanI)zuddhithI jJAna pariNati, yathArtha thAya che ane kramazaH cAritrAcArano pariNAma pragaTe che vAste vidhinA anurAgI bhavya purUSoe caityavaMdana karavuM joIe evI jinezvaronI AjJA che. prastuta granthanI saphalatA ane upayogitA : AcAryazrI haribhadrasUrIzvarajI mahArAje A "lalitavistarA' nAmaka grantha, anuSThAnopayogIrUpe racelo che. jema dravya-gaNita-kathAnuyogone cAritrapratipattiheturUpe pradhAnapaNAe svIkArI, teonuM jJAnaphaladAyI bane che. tema prastuta zAstranuM jJAna, zAstramAM kahela anuSThAna karavA dvArA saphala che. A grantha, Avazyaka caityavaMdana sUtronA ananya-asAdhAraNa vyAkhyAthI suzobhita hoI vizeSathI upayogI tarIke prasiddha che. jyAre sUtronA parama rahasyanuM jJAna thAya che tyAre pariNAmano ullAsa jAge che ane tethI karmonA kSaya kSayopazamathI apUrva AtmaguNono vikAsa thAya che. - A muddAsara caityavaMdana sUtronuM anupama ane sarvopayogI vivaraNa karavuM vyAjabI Thare che. A vivaraNanA jJAna dvArA zraddhAnuM mUla majabuta bane che. vizeSaNonI saphalatAnuM parijJAna thavAthI arihaMta bhagavaMtanA pratye vizeSathI nirUpama AdarabhAva avazya vikase che. mATe A granthamAM Itara darzanAbhipreta deva, e vAtI anuvAdaka - bhadrAphika GI.
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita- virA - haribhadrasUri racita ja (A-12 sudeva nathI ema vivekanayanadAyaka vizeSaNonI saphalatA darzaka prayAsa, yuktiyukta che mATe ja paramopayogI caityavaMdana sUtronuM vyAkhyAna, zrI paramopakArI haribhadrasUrIzvare karela che. prastuta vivaraNanI ati prAcInatA : A grantha, tamAma vRttio karatAM prathama-maulika che kema ke; hAla vIsa(20)thI adhika prApta thatA caityavaMdana sUtranA vivaraNo, A hAribhadrIya vivaraNa karatAM prAcIna nathI. vaLI zrI haribhadrasUrIzvarajInA samaye koIpaNa caiityavaMdana sUtrIya vivaraNa, prasiddha na hatuM kAraNa ke teozrIe kahyuM che ke "yAvattathApi vijJAtamarthajAta mayA guroH tAradeva nigamataH (zloka 3.) jo te vakhate prAcIna vivaraNa hota to jema "yadApi mayA tathADatye kRtADhasya vivRtiH' Iti AvazyakanI vyAkhyAnA avasare anyakatakRtinI smRti karI tema ahIM paNa prAcIna vivaraNa vidyamAna hota to avazya teno aMgulInirdeza karate ja ane "gurUthI adhigata mAtra arthanA vivaraNa'rUpa prastuta kRtinI pratijJA nahIM karate. evaMca caityavaMdanano vidhi ane tenuM vivaraNa, zrImAnuM haribhadrasUrie ja prathamataH prasiddha karela che. kemake; zrImatathI prAcIna sUtra niyukti bhASyacUrNi vRtti vi. bIje sthaLe ce. vidhi ke tenuM vivaraNa dekhAtuM nathI ane caityavaMdana bhASyakAra zrI devendrasUrijI Adi AcAryoe paNa jAhera karyuM che ke "lalitavistarAthI nava(9)adhikAro grahaNa karela che. zrIkulamaMDanasUrie vicAramRtasArasaMgrahamAM spaSTa jaNAvyuM che ke "zrImatanA prAmANyathI ja cai.va. vidhinuM pramANapaNuM che ane zrImAn 'pUrvadara Asanna kAlavartI" hatA. prastuta vivaraNa racanAno hetu : ' zrImatanA sattA samaye keTalAka svasaMpradAyavartI evA hatA ke jeo cai. vaM. sUtrane avivRta maMtranI mAphaka tenA smaraNa mAtrathI aniSTanA dhvaMsapUrvaka ISTa prAptinA kAraNabhUta tarIke mAnatA hatA. teonA mATe ja bhagavAne "tasaMpAdanArthemevaca no vyAkhyAraMbha prayAsaH' ema kahIne vivaraNa bodhapUrvaka karAtI kriyAne "samyakrakriyA' tarIke jaNAvI ane vyAkhyAnanA prAMta bhAge "zuSkakyucavarNaprAyamavijJAtArthamadhyayanamarthAt arthanA zraddhAyukta jJAta vagarano pATha, sukAyela zeraDInA cAvavA barobara che. Ama paNa cokhecokhuM darzAvyuM. vaLI ce. va. kriyAne ane vivaraNarUpa kriyAne saphalatA saMpAdaka samyapha kriyA tarIke prAyoDadhikRtasUtrophatenaiva' ItyAdithI, ane tenA adhikArI lakSaNo "etaddhahumAninaH' ItyAdithI, tenA lakSaNonA liMgo "tatkathAprItiH' ItyAdi zrImAn bhagavAne darzAvyA. zrI haribhadrasUrikRtinI nizAnI tarIke viraha' zabda, A granthamAM prakaraNanA aMtimabhAge, granthanA upasaMhAramAM ane prazastimAM ema traNavAra kahelo mAluma paDe che. prastuta granthamAM darzAvela matAMtarone jovAthI sahRdaya purUSonuM aMtaHkaraNa, avazya, madhyasthadraSTithI pratipAdana karela nirNayane anusaranArUM banaze ja. kadara karI gujarAtI anuvAdaka - A bhadrakarasUri ma
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ - lalita vistarA avibhAvi razcita (A-13) lalitavistarAe karelo zrI siddharSigaNi upara mahopakAra : siddharSi. bauddhanA siddhAMtanA abhyAsamAtrathI calita cittavALA banelA, paraMtu bauddhonA paricayathI nahIM. vaLI teo AcArya zrI haribhadrasUrijInA sAkSAt paricayamAM AvelA nathI. kAraNake; "yAM buddhavA kila siddhasAdhurakhilavyAkhyAtRcUDAmaNi, saMbuddhaH sugatapraNItasamayAbhyAsAccalacetanaH ! yatkartasvakRtI punargurUtayA cakre namasyAmasI" arthAta-buddhanA racelA zAstranA abhyAsathI siddharSinuM citta, jainazAsanathI calita thayuM hatuM paNa "lalitavistarA" nA vicArapUrvakanA vAMcanathI siddharSi, jainazAsanamAM sthira thayAM. ane saghaLA vyAkhyAnakAromAM cUDAmaNi evuM kRtajJaziromaNi mahAjJAnI siddharSie potAnI kRti - upamitibhavaprapaMcakathAmAM gurU tarIke mAnI zrI haribhadrasUrijIne namaskAra karela che. vi.zrI municaMdrasUri viracita lalitavistarAnI paMjikAnA bIjA zlokane jovAthI spaSTa mAluma paDe che. paraMtu siddharSigaNine pratibodha karavAmAM kayA sUtranuM vyAkhyAna samartha hetu tarIke banyuM che teno nirNaya spaSTa thaI zakato nathI. kemake; aneka sthaLe bauddhanuM ane bauddhavizeSonuM sAmAnya vizeSathI khaMDana prApta thAya che. zrImat siddharSino koI ullekha nathI ke A granthano amuka bhAga mane bodhistharatAkAraka banyo che. paraMtu eTaluM to cokkasa ja che ke lalitavistarAe temanI bodhiviSayaka sthiratAmAM pUrepUro bhAga bhajavyo che. A.zrI haribhadrasUrijInuM saMkSipta jIvana : zrI prabhAvakacaritramAM jaNAvyA pramANe zrI haribhadrasUri cittoDagaDhanA rAjA jitArInA purohita hatA, paNa kathAvalInA lekhanA anusAre e vidvAn "pirvaguI' nAmanI koI brahmapurInA rahevAsI hatA, emanI mAtAnuM nAma "gaMgA" ane pitAnuM nAma "zaMkarabhaTTa' hatuM. zrI haribhadra pote prakASThapaMDita hovAthI evI pratijJA karI hatI ke jenuM boleluM na samajuM teno ziSya thaI jAuM." A pratijJAnI sAthe cAlatA te cittoDagaDha AvyA hatA. te avasara saMghADAmAM "yAkinI'nAmaka mahattarA sAdhvI hatA. eka divasa haribhadra yAkinInA mukhe "cakvidugaMharipaNAM' ItyAdi gAthA sAMbhalI paNa teo samajyA nahIM temaNe sAdhvIne te gAthA samajAvavA kahyuM to teNIe potAnA pUrvokta gurU pAse javA kahyuM. haribhadra AcAryajinabhaTTa pAse jaIne gAthAno artha pUchayo paNa AcArye kahyuM ke A sUtronA artha pravrajyA laIne vidhipUrvaka bhaNe tene ja kahevAmAM Ave che. A uparathI temaNe jaina dIkSA dhAraNa karI ane pachI AcArya yAkinI mahAttarAno paricaya Apyo, e uparathI temaNe kahyuM "A devatAsvarUpaNI gharmamAtAe ja mane bodha Apyo che" uparanI hakIkata prabhAvakacaritramAM che paNa kathAvalI pramANe haribhadra kvidurga"e gAthAno artha pUchayo tyAre yAkinI tene laIne jinadattasUri pAse gaI ane sarva hakIkata saMbhaLAvI. te uparathI AcArye te gAthAno savistara artha haribhadrane kahyo. te sAMbhaLIne haribhadra paNa potanI pratijJAnI vAta kahI. tenA uttaramAM AcArye kahyuM-bhadrA jo ema che to tuM e mahAttarAno dharmapUtra thaI jA" haribhadre kahyuM-bhagavan! dharma kevo hoya ? garAtI anuvAdaka - makarasUribhASA
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ arajImAM -Azaria - CRGIZER er {A-14 e uparathI AcArye dharmanuM svarUpa kahyuM. te pachI haribhadre pUchayuM gharmanuM phala zuM ? uttaramAM AcArya kahyuM-sakAmavRttivALAone phaLa svargAdi prApti che, jyAre niSkAmavRttivALAone mATe dharmanuM phaLa "bhavaviraha (saMsArano aMta) che. A sAMbhaLIne haribhadre kahyuM -bhagavan! mane "bhavaviraha ja priya che mATe tema karo jethI bhavavirahanI prApti thAya, AcArye kahyuM jo evI IcchA hoya to sarvapApanivRttimaya zramaNavRtti dhAraNa kara ! haribhadre tema karavA khuzI batAvI ane jinadattasUrie temane dIkSA ApI. jaina zAstromAM pravINa thatAM gurUe zrI haribhadrane AcAryapada ApIne potAnA paTTadhara banAvyA. zrI haribhadrasUrinA haMsa ane paramahaMsa nAmanA be ziSya ke jeo saMsAra pakSamAM temanA bhANeja thatA hatA, te pachI tyAM ja temanI dIkSA, zAstrAdhyayana, bauddhatarka bhaNavA mATe bauddhonA nagaramAM gamana, tyAM temanI parIkSA, tyAMthI bhAgavuM, rastAmAM bauddhonI sAthe laDIne haMsanuM maraNa, paramahaMsanuM sUrapAla rAjAne zaraNe javuM, tyAMthI nAzIne cittoDa javuM ane banela vRtAMta kahetA paramahaMsanuM paNa maraNa, haribhadrasUrino krodha ane bauddhonI sAthe sUrapAlanI sabhA vAda, zarata pramANe bauddhonuM takhatailakuMDamAM paDavuM, jinabhaTTasUri dvArA zrIharibhadrasUrinA krodhanI zAMti, nirAzA ane grantha racanA karavAno nizcaya ItyAdi vAtonuM savistara varNana che. kathAvalI pramANe zrIharibhadrasUrine sarvazAstrakuzala jinabhadra ane vIrabhadra nAmanA be ziSyo hatA. te samaye cittoDamAM bauddhadharmanuM prAbalya hatuM tethI sUrijInA jJAna ane kalAnI bauddho IrSyA karatA hatA, ane eja sabalathI sUrijInA te baMne ziSyone ekAMtamAM mArI nAkhyA, koIpaNa rIte sUrijIne vAtanI khabara paDatAM sUrijIe dhaNAja dIlagIra thaIne anazana karavAno nirdhAra karyo paNa pravacananA prabhAvaka jANIne temane tema karatAM rokyA. chevaTe sUrijIe grantharAzine ja potAnI ziSyasaMtati mAnIne tenI racanAmAM teo vizeSa udyamavAna thayA. - zrI prabhAvakacaritramAM AgaLa lakhe che ke, sUrijIe gurUnA upadezathI krodhano tyAga karyo paNa emanA manamAMthI ziSyonA virahanuM duHkha maTatuM na hatuM, jethI aMbAdevIe AvIne sAttvana dIdhuM ane kahyuM ke ziSyasaMtati joguM tamAruM puNya nathI mATe granthasamUha eja tamArI saMtati raheze. ' sUrijIe tenuM vacana svIkAryuM ane samarAdityacaritra vagere 1444 granthaprakaraNonI racanA karI ane ziSyonA virahanI sUcanA rUpe dareka grantha "viraha' zabdathI aMkita karyo. A grantharAzine lakhAvIne teno phelAvo karavA mATe sUrie "kaNasika' nAmaka eka gRhasthane dhUrtAkhyAna dvArA upadeza daIne jaina banAvyo. karNAsikane sUrijInA kathana pramANe vyApAra karatAM lAbha thayo tethI teNe te dravya vaDe sUrijInA grantho lakhAvIne sarvasthaLe pahoMcADyA ane corAzI devakulikA yukta eka jainamaMdira paNa karAvyuM. kathAvalI pramANe zrIharibhadrasUrie dazavaikAlika, nyAyapravezaka Adi granthonI yAkinIputre nAmAMkita vRttio banAvI ane anekAnta-jayapatAkA, samarAdityakathA Adi bhavavirahAMkita granthonI racanA kIdhI. A granthanirmANa ane lekhanakAryamAM AcAryane laliga' nAmanA gRhasthe ghaNI madada karI. A larliMga emanA ziSyo jinabhadra ane vIrabhadranA kAkA hatA. garIbAIthI kaMTALIne eNe paNa AcArya pAse dIkSA bAjarAtI anuvAdaka A bhadIkarasariyA
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ uja : : lita vistAra che. bhArathi * (A-15 levAno vicAra karelo paNa AcArye ene dIkSA na ApI ane bajAramAM Avela magsanI kharIdI karavAno ene saMketa karyo. lalige te pramANe karyuM tethI tene ghaNo lAbha thayo, tethI te haribhadranA kAryamAM ghaNI sahAyatA karato, haribhadranA upAzrayamAM eNe eka evuM ratna mUkI dIdhuM hatuM ke tenA prakAzathI rAtre paNa AcArya, granthanirmANa karatA ane bhIta-pATI Adi upara lakhI nAkhatA, je divasamAM lahiyAo pAse pustaka rUpe lakhAvI levAtuM haribhadra jyAre bhojana karavA besatA tyAre laliga temane mana Icchita bhojana karAvato. bhojana karyA pachI yAcako haribhadrasUrine namaskAra karatA ane haribhadrasUrijI temane bhavaviraha karavAmAM udyamI bano" Avo AzIrvAda ApatA, teo potAnA sthAnake jatA. A pramANe haribhadrasUri bhavavirahasUrie nAmathI prasiddha thayA. ekavAra banArasathI vyApArArthe Ave vAsukA zrAvaka pAsethI haribhadrasUrine vargakevalInuM mUla pustaka maLyuM ane saMghanA agresaronA kahevAthI te upara temaNe vivaraNa lakhyuM paNa pAchaLathI te ja saMghapradhAnonA kahevAthI vivaraNa rada karI nAkhyuM hatuM. zrI prabhAvaka caritramAM, haribhadrasUrie mahAnizIthasUtrano uddhAra karyo, ema jaNAvyuM che. 1444 granthonA nirmAtA, vAdI, mAvacanika, naimittika, yoganiSTha yugapradhAna zrI haribhadrasUrIzvarajI bhagavaMtanI jaya ho! zrIharibhadrasUrIzvarajIno sattAsamaya - (1) prathama mate vi.saM.585mAM zrIharibhadrasUrino svargavAsa, eka prAcIna paraMparAgata gAthAmAM darzAvyo che. (2) dvitIyamate zrI haribhadrasUrIzvarajIe potAnA granthomAM gharmakIrti, kumAri nAmano ullekha karyo che tathA vizeSAvazyakabhASyAdi kartA prasiddha yugapradhAna jinabhadramaNikSamAzramaNanA granthonA avataraNo potAnA granthomAM ApyA che. A be hetuothI gharmakIrti, kumArila ane zrI jinabhadragaNithI zrI haribhadrasUrIzvarajI arvAcIna Thare che temaja ratnasaMcayaprakaraNamAM eka bIjI paraMparAgata gAthA ApI che jemAM zrI haribhadrasUrIzvarajIne vIra saMvat 1255(vikrama savaMta 785)mAM vidyamAna jaNAvyA che. prastutagrantha gujarAtI bhASamAM :' pU.pA.dAdA gurUdeva jainaratnabAkhyAnavAcaspati kavikulakirITa sUrisArvabhauma zrImavijayalabdhisUrIzvarajI mahArAjanA zubha ArzIvAde tathA teozrInA paTTadhara pU.pA. gurUdeva gharmadivAkara zrImadbhavanatilakasUrIzvarajI ma.nI kRpAthI A grantha pUrNatAe pahoMcyo ema kahevAmAM jarAya atizayokti nathI. ' ahIM chadamasthajanasulabha je kAMI mArI khAmI vi. jaNAya tene bhavyo sudhArI haMsanyAye sArane ja mAtra grahaNa karaze. jijJAsA virUddha kaMIpaNa lakhAyuM hoya to micchAmIdukkaDa. evI AzA sevato, AcArya bhadrakarasUri (prathama AvRttimAMthI) rAtI anuvAdaka - makarasUri ma.
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-visarA bhadrarAri racita (A-16) // zrI zaMkhezvara pArzvanAthAya namaH | | bhUmikA | micchAdasaNamahaNaM, sammadaMsaNavisuddhiheuM ca / ciivaMdaNAi vihiNA, pannataM vIyarAgehiM // 1 // vItarAga ane sarvajJa evA zrI arihaMta - bhagavaMto e sUtrokta vidhipUrvaka thatI caityavaMdanAdi kriyAone mithyAdarzananuM mathana karanAra ane samyagadarzananuM zodhana karanAra tarIke prarUpelI che. (1) - zrAvaka prajJapti gAthA 341 caityavaMdana sUtra upara aneka vRttio vidyamAna che. temAM sauthI prAcIna vRttinuM nAma "lalitavistarA" che. jenA kartA suvihita ziromaNi, samarthazAstrakAra, AcArya bhagavAn zrI haribhadrasUrIzvarajI che. A vRttino mahimA jainazAsanamAM eTalo badho prasiddha che ke 'upamitibhavaprapaMcAkathA' jevI mahAna kathAnA kartA AcArya zrI siddharSi gaNIjI jevA kahe che ke - "bhaviSyakALamAM mArA mATe jJAnathI jANIne jemaNe A vRttine mArA upara upakAra karavA mATe racI che." e vAtanuM samarthana karatA pU. zrI municaMdrasUrijI mahArAja, (jeo siddharAja jayasiMhanI rAjyasabhAmAM samarthavAdI tarIke prasiddha pAmelA pU. zrI vAdidevasUrijI jevA AcArya zreSThanA guru nA tiM dattA, caityavaMdanataMtratA | madarthaM nirmitA yena, vRttilalitavistarA // 1 // - zrI siddharSigaNI hatA teozrI) lalitavistarA upara "paMcikA' nAmanI laghuTIkA racatAM tenA maMgalAcaraNamAM ja kahe che ke : "samasta vyAkhyAtAone viSe mukuTa maNisamAna ane sugatapraNIta zAstrono abhyAsa karavAthI jemanuM citta calita thayuM che evA siddharSi nAmanA sAdhu jene joIne pratibodha pAmyA che. ane potAnI kRtimAM jenA kartAne pote gurupaNe sthApana karIne namaskAra karyo che, te vRttinA vivaraNane karavA mATe koNa samartha che ? to paNa mAtra mArA AtmAnI smRti mATe huM A prayAsa karuM chuM. ? ka bAjarAtI anuvAdaka - , bhadrakarasUri ma. sA
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ ke eka ti- virahabhasAra {A-17 caityavaMdana eka evuM dharmAnuSThAna che ke jene zrIgaNadharabhagavaMtoe sAdhu - sAdhvInI niraMtara thatI Avazyaka kriyAmAM gUMthI lIdhuM che. A anuSThAnano mahimA gAtAM zAstrakAra bhagavaMto pharamAve che ke ""zrI jinezvaronAM caityone vaMdana karavAthI lokottara kuzala pariNAma jAge che, tenAthI AtmAnA jJAnAdi guNonuM AvaraNa karavAnA karyagrahaNanA adhyavasAthI virUddha che, tethI te vAraMvAra karavA vaDe samasta karmano kSaya jemAM rahelo che, evA parama purUSArtha mokSanuM te kAraNa thAya che. 1 'yAM buddhavA kila siddhasAdhurakhilavyAkhyAtRcUDAmaNiH / 'saMbuddhaH sugatapraNItasamayAbhyAsAcalaccetanaH yatkartuHsvakRtau punargurUtayA cakre namasyAmasau / ko hyenAM vivRNotu nAma vivRtiM smRtyai tathApyAtmanaH // 1 // 2 'caityavaMdanataH samyak zubho bhAvaH prajAyate / tasmAt karmakSayaH sarvaH tataH kalyANamaznute // 2 // caityavaMdananI kriyAthI AvuM lokottara phaLa maLe che. tenuM ekaja kAraNa che ke te zubha bhAvanI vRddhi kare che. vidhipUrvaka caityavaMdananI kriyA karavAthI prazasta cittano lAbha thAya che. zuddha caityavaMdana teja karI zake ke jene tenA arthanuM ane rahasyanuM spaSTa ane vizada jJAna hoya. lalitavistarA nAmanI vRttimAM vRttikAra AcAryadeva zrI haribhadrasUrijI mahArAja pharamAve che ke : "caityavaMdananI kriyAmAM zuddhi lAvavA jarUrI evA jJAnane ApavA mATeno A amAro prayAsa che." tethI A vivaraNanuM mUlya caityavaMdananI kriyA jeo nitya kare che, teo mATe ghaNuM vadhI jAya che ane jeo AvI mahAna kriyA karavA mATe pravRtti karatA nathI, teone A karavAnI preraNA maLe caityavaMdananI A kriyA Aje paNa zrI jainazAsanamAM hajAro ane lAkho vyaktio niyamitapaNe kare che, tethI A kriyA jIvaMta che. paraMtu te bhAvita cittathI thavI joIe. kevaLa kolAhalarUpa na thavI joIe. bhAvita cittathI A kriyAne ja zAstra svIkAre che. kevaLa kolAhalarUpa kriyA zAstrabAhya gaNAya che. tevI kriyA upara vidvAnone AsthA na rahe te sahaja che. A kriyAnA garbhamAM sthAnAdi yogo rahelA che. ema jaNAvIne pU. zrI haribhadrasUrijIe te kevaLa kolAhalarUpa che". ema kahenArano niSadha karyo che. ane je kriyAnA garbhamAM sthAna, varNa, artha ane gujarAtI anuvAdaka ja
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita visarA himAcala Aso - A-18) AlaMbana rahelAM hoya, te kriyA zubha cittanA lAbhanuM kAraNa che. evuM samarthana karyuM che. lalitavistarA granthano mULa muddo e che ke caityavaMdananI kriyAmAM je caityone vaMdana karavAmAM Ave che, te zrI arihaMtonA biMbo che ane biMbonuM nAma "caitya' eTalA mATe che ke temane karelA vaMdanAdi samasta samAdhivALA cittane utpanna kare che. zrI arihaMtonA bibomAM prazasta samAdhivALuM citta utpanna karavAnuM sAmarthya zAthI Ave che ? e praznano uttara bhAva arihaMtanuM svarUpa jANavAthI maLI rahe che. - A vRttimAM je sUtra upara prathama vivaraNa karyuM che, te sUtranuM nAma "molyu' sUtra che, tene zakrastava paNa kahevAya che. temAM "bhAvaarihaMta'nA svarUpane jANavA mATe tetrIsa vizeSaNo ApavAmAM AvyA che ane te pratyeka vizeSaNa keTaluM arthagaMbhIra che, te samajAvavA mATe pU. zrI haribhadrasUrijI mahArAje asAdhAraNa prayAsa karyo che. A prayAsanA phaLa rUpe ApaNane jANavA maLe che ke tIrthakara bhagavaMtono saMbaMdha traNa lokanI sAthe rahelo che. temaNe traNe lokanA samasta jIvonA kalyANanI kAmanA karelI che, tIvra bhAvanA bhAvelI che. sarvajIvonuM AtyaMtika kalyANa thAya te mATeno mArga zuM hoI zake tenA saMpUrNa sAkSAtkAra mATe ane temAM pratibaMdhaka karmanA nirmula kSaya mATe tIvra tapa tapyA che, ugra saMyama pALyA che, ghora parISaNo ane upasargo sahyAM che UparAMta gurukuLavAsamAM vasI zAstronA vidhipUrvaka abhyAsa karyA che ane te samagra sAdhanAnA pariNAme vizuddha samyakdarzana ane parahita ciMtanano prabaLa adhyavasAya hovAthI teozrIne sarva puNyaprakRtiomAM utkRSTa evI tIrthaMkara nAmakarmanI prakRti nikAcita thAya che . te puNya prakRtinA vipAkodaya vakhate teo vItarAga hovA chatAM traNa bhuvanane sukha karanAruM ane bhavodadhi tAranArUM tIrtha sthApe che. A tIrthanA AlaMbane aneka koTI jIvo potAnuM 1 cittastha bhAvaH karma vA caityam iti vyutpateH / kalyANa sAdhe che. Avo bhavya upakAra zrI tIrthakara devonA AtmAothI ja thaI zake che. paNa bIjAothI nahi. tenuM kAraNa ApatAM vRttikAra maharSi zrI tIrthakara bhagavaMtanAM "pusuittama" e vizeSaNanuM vivaraNa karatAM pharamAve che ke zrI tIrthakaronA AtmAomAM anAdikAlIna viziSTa yogyatA rahelI che. ane te yogyatA temanAmAM AvA prakAranI parArtharasikatA utpanna kare che ke varabodhinA lAbha vakhate teo potAnA svArthane gauNa karanArA ane paranA upakArane mukhya banAvanArA banI rahe che ane e yogyatA temanI parArthavyasaniyatAmAM preraka bane che. pU. zrI haribhadrasUrijI mahArAja kahe che ke purUSomAM zrI tIrthakara bhagavaMto uttama eTalA mATe che ke temanAmAM jevI parArthavyasaniyatA ane svArthaupasarjanatA dekhAya che, tevI bIjA jIvomAM dekhAtI makarasUri ma.sA. gajarAtI anuvAdaka
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ visArA che. bhAra rathita {A-19) nathI. Ama thavAnuM koI kAraNa hovuM joIe ane e kAraNa temanI anAdikAlIna apragaTa (svarUpagata) yogyatAmAM rahela che. sahakArI kAraNo maLatAM ja te yogyatA nIkaLI che. anya mokSagAmI AtmAomAM paNa AvI utkRSTa parArthavyasaniyatAdi AvatAM nathI. A vastu upamA ApIne pUjya AcArya bhagavaMta siddha karI batAve che. kAcane game teTalo saMskAra karavAmAM Ave to paNa te potAnI jAtine choDIne kadI maNi banI zakato nathI. maNine game teTalo vakhata kusaMsargamAM rAkhavAmAM Ave to paNa te kadI kAca banato nathI. Avo moTo bheda tIrthaMkara ane atIrthaMkaranA AtmAomAM rahelo che. banne muktigAmI hovA chatAM ane bannenuM mokSamAM samAna svarUpa thavA chatAM saMsAramAM zrI tIrthakaronA AtmAonI A viziSTatA zAstrakAra maharSioe svIkArI che ane tethI ja mokSe janArA jIvonA paMdara prakAra pADavAmAM AvyA che, temAM eka prakAra tIrthakara siddhano che. arihaMtonA caityomAM je prabhAva Avyo che, te bhAva arihaMtomAMthI Avyo che, ema mAnavuM joIe. ane bhAva arihaMtomAM je prabhAva Avyo che, te temanI ahiM vAtsalyAdi sthAnakonI mahA bhavya sAdhanA sAthe parama kalyANanI utkRSTa bhAvanAmAMthI Avyo che, ema Aje zraddhApUrvaka jaino svIkAre che. zrI arihaMta devonI AtmAnI bhAvanA tIrthaMkara thavAnA pUrve trIjA bhavamAM evI udAttaucca hoya che ke vizvanA sakala jaMtuo duHkharUMkamAMthI mukta thaI avyAbAI sukhasvarUpa muktipadane pAmo eTaluM ja nahi paNa te pAmavAno mArga zuM che ? tenuM jJAna meLavI te mujaba AcaraNa karI, duHkha mukta thAo. temanI bhAvanA eTalethI nathI paNa AgaLa vadhe che ane teo vicAre che ke huM pote ja temanA mATe evA mArgano saMpUrNa sAkSAtkAra karuM ane te evI rIte pragaTa karuM ke jenA AlaMbanathI jIva mAtra muktine pAme. kAca ane maNine upamAthI zrI tIrthaMkaranA AtmAonI anyathI viziSTatA samajAya che. zrI tIrthaMkara paramAtmAonI jAti ja A rIte zAstrakAroe judI mAnelI che, to pachI anya jIvo temanuM game teTaluM anukaraNa kare, to paNa tevI utkRSTa bhAvanAne kevI rIte meLavI zake ? | sarva jIvonA kalyANanI bhAvanA paNa jo AtmAmAM vasI jAya to te paNa ucca puNya prakRtino baMdha karAvanAra thAya che. to pachI sarva jIvonA kalyANanI bhAvanA, temane duHkhamAMthI ane karmanI jALamAMthI choDAvavAnI utkaTa karUNA, jeonA hRdayamAM potAnI anAdikAlIna yogyatAnA baLe utpanna thAya, teo sarva puNyomAM ziromaNi evuM puNyakarma nikAcita kema na kare ? te puNya tIrthaMkara nAmakarma nAmanuM zAstromAM prasiddha che. jenAthI tribhuvana pUjyapaNuM prApta thAya che je puNyanA bhogakALe traNa bhuvanane upakAraka tIrtha sthapAya che. je tIrtha zrI tIrthaMkara devanA nirvANa bAda paNa vizvamAM kAyama rahIne potAnA astitva paryata bhavya jIvone mukti pAmavAnuM ananya sAdhana bane che. bArAtI anuvAdaka - a. bhATAkarasUri ma
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ Kii karI lita-vistarA - e ubhadrasUri ca {A-20) vizvamAM AvI ucca bhAvanA zrI tIrthakaronA AtmA sivAya bIjAomAM pragaTI zakatI nathI, ema lalitavistarA grantha sAkSI pure che. A bhAvanAnA baLathI ja tIrthaMkara nAmakarma baMdhAya che, nikAcita thAya che, gharmatIrtha pravarte che, adharmano nAza thAya che ane jIvonuM zAzvata kalyANa thAya che. Ama kema banatuM haze ? te mATe karmano niyama che, je aTala che, akADhe che. kare tevuM pAme, vAve tevuM laNe; temAM mithyA koI karI zakatuM nathI. zrI tIrthaMkara devonuM A vAtsalya koI jIva mATe nathI, sarva jIva mATe che. pratyekanuM sthAna temanA hRdayamAM apekSAe potAnA AtmAMthI paNa adhika che, e hakIkata ApaNane lalitavistarA grantha sivAya koNa samajAvI zake ? amane to ema lAge che ke zrI siddharSi jevA mahApurUSanuM citta calita thayA pachI paNa zrI jinamatamAM avicaLa sthiratA prApta thaI hoya to te zrI tIrthakara bhagavaMtomAM parArthavyasaniyatA tathA svArtha - upasarjanatA akRtrimapaNe - sahajapaNe anAdikALathI rahelI che. e ullekhanI asara paNa hovI joIe. vizvanA prabhu banavAnI, traNa lokanA nAyaka thavAnI lAyakAta emanAmAM ja hoI zake, e vicAre ane sAthe ahata zAsananI taka zuddhatA avisaMvAditA ane sarvasvIkArakatAnA nirNaya to temanAmAM sthiratAno bhAva pedA nahi karyo hoya ? vizvamAM eka evI zakti to svIkAravI ja paDe che ke je nitya jagatanA jIvonuM hita karI rahI hoya jene zAstro dharma tarIke saMbodhe che.. AsUri saMpatti ane daivI saMpatti, dharma ane adharma vaccenuM yuddha anAdi kALathI cAlu che, temAM daivI saMpattino vijaya thAya che. ane AsUri saMpattino parAjaya thAya che. ema thavAnuM koI kAraNa to hovuM ja joIe. jagatanA jIvonuM hita ciMtavanArA satparUSo jema vizvamAM maLI Ave che, tema ahita ciMtavanArA duSTa purUSo paNa maLI Ave che. duSTo ahita ciMtave chatAM badhAnuM ahita thatuM nathI eTaluMja nahi paNa vadhAremAM vadhAre cha mahinAmAM saMsArathI e AtmA to sakala karmanA baMdhanathI chUTIne mokSa pAme che, emAM te jIvano purUSArtha to kAma kare ja che, paraMtu purUSArtha karavAnI preraNA ane sAmagrI tene koNa pUrI pADe che ? kahevuM ja paDaze ke sarva jIvonuM AtyaMtika hita IcchanArA zrI tIrthakaronI bhAvanA ane emano lokottara acitya prabhAva eTalo badho prabaLa hoya che ke tenI AgaLa tenAthI virodhI bhAvanAo saMsAranA anaMtAnaMta AtmAo kare to paNa te badhAno parAbhava pamADIne zrI tIrthakaronI bhAvanA phalIbhUta thAya che. kema ke te zubha hoya che. azubhanA baLa karatAM zubhanuM baLa vizeSa ja rahevAnuM. ja karI rAtI anuvAdaka - bhadakari ma
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ che leta-visArA A bhavasAra racita {A-21 Aje paNa ApaNe sArI narasI bhAvanAnuM baLa pratyakSapaNe jIvanamAM anubhavie chIe. eja anubhava ApaNane te samajavA pharaja pADe che ke zrI tIrthaMkara devothI sarvotkRSTa bhAvanA ane emanA lokottara acinya prabhAvanA yoge ja saMsAranA jIvo pApaparAyaNa hovA chatAM sukhanA lezane pAmI zake che ane kALakrame dharmaparAyaNa banIne muktinA sukhane meLavI zake che. A badhuM vicAratA ema lAge che ke vizvamAM mahAsattA eka ja che, ane te zrI tIrthaMkara paramAtmAonA zAsananI ja. kemake temanI bhAvanA samasta vizvanA parama kalyANanI sadA rahelI che. tathA temaNe vizvane je svarUpa yathAsthitapaNe prakAzita kareluM che. ane tenA AdhAra para muktimArganI sAdhanA vizvamAM avicchinnapaNe cAlI rahelI che. zAstromAM kahyuM che ke ArAdhelI AjJA mokSa mATe ane virAdhelI AjJA saMsAra mATe thAya che. ahIM AjJA zabdano ja prayoga zA mATe ? AjJA eTale zAsana. AjJA eTale mahAsattAnuM niyaMtraNa. karmanI sattA eka mahAna sattA che, ema ApaNe sau koI mAnIe ja chIe paraMtu tenAthI paNa moTI sattA rahelI che, e vAta ApaNane lalitavistarA granthathI jANavA maLe che. A sattAne zrI jaina zAsananI mahAsattA kaho, tIrthakaratvanI mahAsattA kaho ke vizvanI mahAsattA temAM kazo ja phera paDato nathI. jinezvaro ane tIrthakaro be nAma eka ja che. mAtra samajavAnuM eTaluM che ke temanuM zAsana jagata upara kevI rIte cAle che ? 1 nArakA api modante, yasya kalyANaparvasu / vatra tasya caritre so vA vatuM kSamaH 9 * pU. zrI hemacaMdrAcArya vI. sto. mANAraddhi virAddha. 2, zivAya ce bhavAya 2 | * pU. zrI hemacaMdrAcArya vI. sto. vizvanA koI paNa zAsana karatAM A zAsana vadhu vyavasthita che, vadhu kalyANakara che, karmanI mahAsattA nIce rahelA jIvone A zAsana temAMthI choDAvanAra che, duHkha mukta karAvanAra che. AvI mahAzakti AvatI hoya to tene mAtra vItarAga zAsana kahevAta, mAtra sarvajJanuM zAsana kahevAta, mAtra karme muktonuM zAsana kahevAta, paNa tIrthakaronuM zAsana kema kahyuM ? zAstramAM A zAsanane jinazAsana arthAt tIrthakaronA zAsana tarIke oLakhAvela che, tenI pAchaLa koI viziSTa hetu rahelo hovo joIe. te ApaNe zodhI kADhavo paDaze te mATe lalitavistarAgrantha ApaNane mahAna sahAya pUrI pADe che. bAjarAtI anuvAdaka - A bha8rasuri ma zAkhA khANa
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA A haribhakaNa iracita (A-2) sAcA hRdayathI e sahAya jo levAmAM Ave to ApaNane tarataja spaSTa thAya ema che ke te hetu bIjo koI nahi paNa zrI tIrthakaronA AtmAonI anAdikAlIna viziSTa yogyatA ja che. temanA vyaktigata ke samaSTigata ubhaya prakAranA kalyANanI eka sarakhI bhAvanA bhavo sudhI Take che. AvI tIvratama bhAvanA temanA sivAya bIjA koIne AvavAnI zakyatA ja nathI, kAraNa ke anAdi siddha yogyatA temanA sivAya bIjAomAM mAnelI nathI, to pachI tevI bhAvanA kevI rIte Ave ? temanI bhAvanA ja evI che ke jethI kevaLa puNyanuM ja sarjana thAya kAraNa ke te bhAvanAmAM svArthano eka aMza paNa hoto nathI ane parArthamAM koI bAkI rahetuM ja nathI. jIva mAtra pratyenA temanA vAtsalyane mAtAnA vAtsalyanI sAthe paNa nahi sarakhAvI zakAya. eka mAtA potAnA bALakanuM paripUrNa hita ciMtave che, to paNa te kevaLa bhautika hoya che, athavA bahu to naitika ane virala prasaMgamAM ja AdhyAtmika hoya che. | tIrthakaro pratyeka jIvanA AdhyAtmika kalyANane mAtA karatA paNa anaMta guNA vadhAre bhAvathI cAhe che ane e AdhyAtmika kalyANanI bhAvanA ja evI che ke jyAM sudhI te phalIbhUta na naitika kalyANa AnuSaMgika rIte avazya maLyA kare che. tethI zrI tIrthakaro jagata jIvone kevaLa mokSa sukhanA dAtA che ema nahi paNa e na maLe tyAM sudhI jIvamAtrane asaMkUilaSTa sukhamaya jIvana jIvavA mATe jarUrI saghaLI sAmagrI maLavAmAM asAdhAraNa kAraNabhUta che. ema kahevuM jarApaNa atizayoktivALuM nathI. jIvonA puNyathI badhI sAmagrI maLe che, te karmano niyama sAco che, to paNa te karmane zubha banAvanAra athavA zubha karma karavA mATenI preraNA utpanna karanAra zrI tIrthakarono acinya prabhAva temanI jIva mAtra pratyenI kalyANa bhAvanA ane te bhAvanAmAMthI utpanna thatA gharmatIrtha sivAya bIjuM koNa che? zrI tIrthakaronI bhAvanAne pahoMcI zake evI bhAvanA jyAM sudhI bIjA koInI sAbita na thAya, tyAM sudhI vizva para zAsana zrI tIrthaMkara paramAtmAonuM vartI rahyuM che, tema mAnavAmAM leza paNa bAdhA nathI. ulaTuM ema na mAnavAmAM ApaNe jenA upakAra taLe dabAI rahyA chIe, evA sarvazreSTha zAsanano droha karanArA thaIe chIe. e zAsanano droha eTale ApaNuM bhaluM ciMtavanAra zrI tIrthakara bhagavaMtano athavA temanI vizvakalyANakara bhAvanAno droha thAya che. A vAta zrI siddharSigaNinA cittamAM lalitavistarA granthanI paMktiothI jANe ati sthira thaI gaI na hoya ane tenA pariNAme ja teo pU. zrI haribhadrasUrIzvarajIne potAnA dharmabodhakara guru tathA . parama kalyANa mitra tarIkenuM saMbodhana jANe na karatA hoya, ane potAnA mATe ja jANe A granthanI sAtI anuvAdaka bhadrakarasUri ma. A
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ tata- virA habhivasArI (A-23) mAM racanA temaNe na karI hoya tema bhaktibhara nirbhara hRdayathI stave che. A grantha mAtra zrI siddharSigaNimAM dhairya lAvanAro che, ema kahIe to te paNa kharekhara A granthanuM paripUrNa gaurava batAvanArUM thatuM nathI, kemake mAtra eTaluM ja tenuM mUlya nathI. zrI tIrthaMkara devonA zAsananI mahAsattA A vizva upara paropakAranuM mahAna kArya karI rahela che, evI pratIta Aje keTalAne che ? jo te na hoya ane na hovAthI vizvopakAraka zAsananI mahAsattA upekSA ke droha thato hoya ane te dvArA anaMta saMsAra paribhramaNanuM mahApAtika lAgatuM hoya, to tenAthI ugArI lenAra tathA sAcI zraddhAne jagADanAra A grantha mAtra zrI siddharSi no upakAraka nahi kintu teno Adara pUrvaka abhyAsa vaDe satya tattvano bodha pAmanAra pratyeka vyakti upara paNa teTalo ja che. gharmano praraMbha ja paropakAranI ane parapIDA parivAranI bhAvanAthI thAya che. jenAmAM e bemAMthI eke bhAvanA nathI temAM dharma ja kyAM che ? | sarva dharmavAdIone A vAta ekI avAje mAnya che. A banne bhAvanAnI Toce pahoMcelA zrI tIrthakaronA AtmAo dharma pravRttinA nAyaka che, gharmarathanA sArathi che, dharma sAmrAjyanA cakravartI che, e hakIkatanuM rahasya ApaNane lalitavistarA vRtti sivAya bIjuM koNa samajAvata ? ane jo e na samajAvata to ApaNe ApaNA upakArI pratye ane vizvanA parama upakArI pratye bhaktibhAva kyAMthI pragaTa karata? ' lalitavistarAgranthanA AvA keTalAka upakAro che te ApaNe A nAnI prastAvanAmAM na samAvI sakIe. te to A granthano abhyAsa karavo e kAMI sAmAnya nathI, tenI paMktie nyAya bharelo che. darzana zAstra bhareluM che, tarka zAstra guMtheluM che. vyAkaraNa zAstra, alaMkAra zAstra ane sAhitya zAstra paNa ahIM addabhuta rIta saMkalita thayelAM jovA maLe che, tene vAMcavAnuM kAma eja jo duSkara che, to pachI tene kevaLa vAMcavuM ja nahi, paNa vicAravuM, pacAvavuM ane pracalita bhASAmAM utAravuM e keTaluM duSkara gaNAya ? chatAM te kArya amaka aMze thayeluM ApaNI sAme Aje najare jovAya che. lalitavistarA granthano anuvAda karavAmAM anuvAda karanAra munizrIne keTalo zrama paDyo haze, ucca koTinA saMskRtane gujarAtI bhASAmAM raju karavA mATe keTalI kasavI paDI haze, te to te viSayanA anubhavIo ja jANI zake. ATaluM kaSTa uThAvavA chatAM kahevuM paDaze ke granthamAM je bhAvo bharyA che, teno eka zatAMza paNa anuvAdamAM utarI zakyo nathI e khAmI anuvAdakanI che ema mAnavA karatAM granthanI gahanatA ja evI che ke samarthamAM paNa aidaMyugIna vidvAno ane anya bhASAmAM utAravAno prayAsa kare to paNa amuka khAmI rahI javAnI. kasama sA. gujarAtI anuvAdaka
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vijArA haribhadrasAra ane - virA - (A-24 ApaNA vartamAna sAdhu saMghamAM AvA gahana viSayavALA granthonA abhyAsa karavAnI, tenuM vAcana ane manana karavAnI zubha vRttio vadhatI jAya che, te eka ghaNuM zubha cihna che. A grantha upara AvA eka ja anuvAda nahi paNa judAjudA abhyAsIo dvArA aneka anuvAdo thavAnI AvazyakatA che ane e rIte anekanA parizramanA aMte eka samaya evo AvavAnI AzA rAkhIe ke jyAre caityavaMdanAnA sUtro bolatI vakhate tenA arthanI bhAvanAthI otaprota banelo hoya. e sthiti utpanna karavA mATe caityavaMdana sUtronI AvRttine AthI paNa vadhu sahelI bhASAmAM, AbAla gopAla sau koI samajI zake, tevI saralatama zailImAM anuvAdita thayelI jovAnI abhilASA kone na hoya ? arthAt sau-koIne hoya. Aje to ApaNe kabUla karavuM joIe ke pratidina prAtaHkALa madhyAhnakALa ane sAMyakALa, traNe kALa caityavaMdananI kriyA karanAra hajAro nahi balka jaina saMghanA lAkho AtmAomAM tenA artho ane rahasyo jANanArA AMgaLInA veDhe gaNAya teTalA paNa bhAgye ja haze. A sthitimAM parivartana lAvavuM hoya to A granthanA abhyAsIonI saMkhyA vadhavI ja joIze. prastuta anuvAda tevA abhyAsIone Aja sudhI alabhya evuM prakAzana puruM pADe che. anuvAdake karelI mahenata ane prakAzake uThAvelo zrama sArthaka bane te khAtara A anuvAdane AvakAradAyaka samajIne arthI AtmAo teno pure puro lAbha uThAve evI abhilASA sAthe viramIe chIe zrI mohanavijayajI jaina pAThazALA paM. bhadraMkara vijayajI jAmanagara, (A. rAmacaMdra sU. samudAyanA) saM. 2015 zrAvaNa sudI 11ne zukravAra (lalitavistarA gujarAtI anuvAda prathama bhAgamAMthI) elheller ikke betaler alle dere delle della d olorosa detalhes dolor, 0 zrI labdhisUrIzvarajI graMthamAlAnA prakAzano 7 labdhideva vaMdanamAlA rUA. 20/- stotradhvayam rU.5/navapadavidhi rU.7/- (hindI) pAlitANAe mana bhAvyuM rUA.10/| adhyAtmakalpadruma (guja.anu.) rUA.10/- tuM tane phona kara-ciMtana rUA.10/khajAno-majAno-ciMtana rUA.15/- chANI saurabha rUA.10/vairAgya rasamaMjarI (guja.anu.) rUA. 20/- vijJAna gItamAlA (bhAga-1-2) rUA. 20/ Rod Rodado Rodride kavAdaka - makarasUri masA gujarAtI anuvAdaka
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA Abhisara racita A-25 // OM hrIM zrIM zaMkhezvarapArzvanAthAya namaH // * maMgala vacana pU. pAda suvihita ziromaNi jaina zAsananA paramaprabhAvaka sUrapuraMdara 1444 graMtharatnonA racayitA AcArya bhagavaMta zrI haribhadrasUrIzvarajI mahArAja racita 'caityavaMdana stava' sUtro paranI suprasiddha 'lalitavistarA' vRtti jaina zAsanamAM khUba ja zraddheya, arthagaMbhIra ne viziSTa koTinuM sthAna dharAvatI sarvazreSTha sAhitya kRti che. pU. yAkinI dharmasUnu AcArya bhagavaMte potAnI sarva zaktionuM amI sIMcI A graMtharatna rUpa kalpavRkSanI ApaNA parama puNyodaye jaina saMghane caraNe aNamola bheTa dharI che. 'upamitibhavaprapaMcakathA' jevA mahAna ne camatkArika graMtharatnanI racanA karanAra pU. pAda siddharSi gaNi jevA dhuraMdhara vidvAna maharSie paNa je lalitavistarA graMthane biradAvatAM spaSTapaNe potAnA te graMthamAM ullekha karela che ke - anAgataM parijJAya, caityavaMdana saMzrayA / madarthaM nirmitAM yena, vRtti lalitavistarA // bhAvikAle thanArA mArA upakArane mATe jeozrIe caityavaMdana sUtrone AzrayIne lalitavistarA vRttinI racanA karI che. A rIte pU.A. zrImaddevasUrIzvarajImahArAjazrInA gurUdeva pU. samartha TIkAkAra AcArya bhagavaMta zrImadbhunicaMdrasUrIzvarajI mahArAjazrI jevA samartha mahApurUSe pU. haribhadrasUrIzvarajI mahArAjazrInI sAhitya kRti 'lalitavistarA'nA mahimAnuM guNagAna karatAM, tenI 'paMjikA' nAmanI laghuTIkA racatAM maMgalAcaraNamAM pharamAve che ke ko hyenAM vivRNotu ? nAma vivRtiM smRtyai tathApyAtmanaH // pU. sUripuraMdara AcArya bhagavaMta zrI haribhadrasUri mahArAja racita A lalitavistarA vRttinA vivaraNane karavAne mATe koNa samartha che ? prastuta 'lalitavistarA' devavaMdananA sUtroparanI gaMbhIra, gahana tathA anekavidha zAstrarahasyothI bharapUra vRttinI racanA pU. sUrimahArAjazrIe arihaMta paramAtmA pratyenI ananya bhaktibhAvanAthI karelI che. jaina zAsanamAM yAvat samasta saMsAramAM zaraNarUpI zrI arihaMta bhagavaMta che. traNeya lokanA jIvo mATe traNeya kAlamAM zrI arihaMta paramAtmA maMgalarUpa che, janma-jarA-maraNa, Adhi-vyAdhi tathA upAdhi ne roga, zoka temaja saMtApanA trividha cakravyUhanI vacce pIMkhAI-pIMsAI rahela samasta jIvarAzi mATe gujarAtI anuvAdaka A tIkarasUri ma.sA.
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-visarA : haribhakaphAsTa hata kasarata (A-26) zaraNa eka mAtra zrI arihaMtadeva che. jagatamAtranA jIvonI duHkhanI paraMparAnA mULa kAraNa karmanI paraMparAne TALavAnuM amodha aciMtya temaja anupama AlaMbana hoya to zrI arihaMta paramAtmA che. arihaMta paramAtmAnI AjJAne jIvana dhyeya mAnIne siddha bhagavaMtane lakSyarUpa rAkhI, AcArya, upAdhyAya tathA sAdhunI zubha nizrAmAM dharmanI ArAdhanA karanArA bhavyajIvone zrI arihaMta paramAtmAnuM zAsana parama tAraka tathA uddhAraka anAdi anaMta saMsAramAM karmane vaza saMsArI jIvo bhUtakALamAM anaMtI veLA cAre prakAranI gatiomAM paribhramaNa karato ja rahyo che. duHkhanA nAzanI ne sukha prAptinI tenI jhaMkhanA, AzA, kalpanA ne manoratho niraMtara bhAMgIne bhUkko thaI rahyA che. kyAMye tene zAzvata, svAdhInatA tathA akhaMDa sukha prApti thaI nahi. du:khanI paraMparAno nAza tenA jIvanamAM kyAMye thayo nahi. sAmAnya du:khano nAza ke sukha sAmAnya puNyodayane teNe bhUtakALamAM ghaNIye veLAe prApta karela che paNa duHkhanI paraMparAno nAza tene kadiye anubhavyo nathI ne zAzvata sukhanI tene prApti thaI nathI. zrI arihaMta paramAtmAno upakAra e ja che ke teonI zrI tIrthaMkara nAmakarmanA udayathI gharmatIrthanI sthApanA karavA dvArA saMsAranA duHkha saMtapta sukhAbhilASI jIvone zAzvata, svAdhIna tathA akhaMDa sukha prAptinA amodha sAdhanarUpa dharmanuM vizvalyANanI kAmanAthI pradAna kare che. zrI arihaMtadevano A ja lokottara upakAra che ke teo jagatanA jIvonI anAdi kALanI sukha bhUkhane saMtoSe che; duHkhanI anaMta yAtanAmAMthI mukta kare che ne zAzvata svAdhIna tathA akhaMDa sukhane paraMparAe teo Ape che. jo ke temanI karUNAno adhikAra to bhavyajIvone ja prApta thAya che, paNa temAM jIvonI pAtratA, yogyatA tathA tevA prakAranI tathA bhavyatA mukhya kAraNa che. AvA parama karUNAsAgara vizvavatsaladevAdhideva zrI jinezvarabhagavaMtano anaMta upakAra kemeya bhUlI zakAya tema nathI. saMsAramAM je kAMI ISTa, anukULa ane suMdara prApta thaI rahyuM che, ekendriyamAMthI are anAdi nigodamAMthI vadhatA vadhatA jaDa jevA jIvanamAMthI pragati karatAM karatAM beIndriya, teIndriya, caurindriya ane paMcendriya te rIte deva, manuSya Adi je je sthAnonI teNe prApti karI te badhAyamAM paraMparAe zrI arihaMta paramAtmAno parama upakAra rahelo che. mATe je kRtajJabhAve te devAdhidevanA upakAranI paraMparAne yAda karI, teozrInI AjJAnuM pAlana karavA bhavyajIvo ujamALa bane che. teozrInI AjJA pratye Adara bahumAna tathA pratibhAva je jIvonAM kRtajJabhAvapUrNa hRdayamAM jAgRta che, te bhavya AtmAo te devAdhideva pratyenI bhaktithI teozrInA pratinidhitvarUpa teozrInI prazamarasa jharatI verAgya-zAMtamudrApUrNa pratimAjInI arcanA - pUjA temaja stavanA karI potAnI jAtane kRtakRtya ne dhanya banAve che. devAdhideva arihaMta paramAtmAnI pUjA arcanA te paramAtmA pratyenI kRtajJatAnI sUcaka che. bhakta bhavyajIvone samyagradarzananI nirmalatA mATe parama AlaMbana che, samyajJAna tathA samyapha cAritradharmanI prAptimAM sahAyaka che. cittazuddhi, prasannatAne samAdhibhAvanI prApti mATe zrI arihaMta paramAtmAnI pUjA bAjarAtI anuvAdaka - sAkarasUri ma.
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita virANI (bhAva thaI ema ema ema ema (A-2 7 ) bhakti, sevA-upAsanA khUba ja upakAraka che. duHkhano kSaya, karmano kSaya ne samAdhimaraNa tathA bodhilAbhane sAkSAt tathA paraMparAe te Ape che. jaina zAsananI lokottaratA tathA sarvazreSThatA te ja kAraNe che ke, zrI arihaMta paramAtmA jevA vItarAga sarvajJa bhagavaMta tenA prarvataka che; zrI arihaMtadevanuM vyaktitva vizvamaMgalakara che ne traNalokanA samagra bhavya jIvo mATe kalyANakara che. teonA upakAranI avadhi nathI. anaMta upakArI devAdhidevanI bhakti e ja samasta saMsAramAM zreSThatama kalyANanuM sAdhana che. te paramAtmAnA zAsanano mATe ja mahAupakAra che, kAraNa ke, zrI arihaMta paramAtmAe prarUpelA mArganuM samyagU rIte vahana karavA mATeno mUla rAjamArga te che. pU. pAda AcAryabhagavaMta zrI haribhadrasUrizvarajI jaina zAsananI pichAna pAmyA pachI potAnI jAtane kRtakRtyane mAnatAM, tene oLakhAvanArA jainazAsananA prANasamAM jaina AgamonI upakAritAne biradAvatA ne tenI prAptithI potAnI jAtane dhanya mAnatA potAnA hRdayanI urmione ThAlavatAM jaNAve che ke, kaltha asvArisA jIvA, dusamAdosa dUsiA, hA hA ahAhA kahe hutA, jaI Na huMto jiNAgamo jo tIrthaMkara bhagavaMta prarUpita jaina siddhAMta-jaina AgamonI prApti amane na thaI hota to vItarAga bhagavaMtanuM dharmazAsana mane na maLyuM hota to kharekhara A viSamakALanA-duSamakALanA doSathI dUSita ane anAtha evA amArA jevAnuM zuM thAta ? jaina zAsana pratye pU. sUribhagavaMtanI keTakeTalI bhaktine keTakeTaluM hRdayagata bahumAna ! A kAraNe ja te mahApurUSa zrI arihaMta bhagavaMtanI vaMdanAnA sUtronuM temanI bhAvapUjAnA, stavanA, arcanAnA vidhi sUtronuM rahasyodghATana karavAnA pUrNapaNe adhikArI che. caityavaMdana sUtro, zakrastava, zrutastava, siddhastava tathA caityastava paranI A lalitavistarI vRtti A kAraNe ja mahatvanI ne anekavidha vaiziyukta che. teozrImanI vANI ghaNI gaMbhIra che. zabdonI saMkalanA bhAvavAhIche ne zailI camatkArI che. AvA mahAupakArI sUribhagavaMtanI A vRtti graMthanI ananya upakArakatAne pU. AcAryabhagavaMtane pU. siddharSigaNivara jevA mahAna ne samartha prabhAvaka purUSa vAstavika rIte pIchANI zakyA hatA. mATe ja temaNe pU. AcAryabhagavaMtane potAnI bhAvabharI aMjali arpatA je hRdayodgAra pragaTa karela che te yathArtha che. teo kahe che ke viSaM vinirdhUya kuvAsanAmayaM, vyacIcarayaH kRpayA madAzaye / acintya vIryeNa suvAsanA sudhAM, namo'stu tasmai haribhadrasUraye // mAvAI daridro e gharmavo vakaro gu. mArA hRdayamAM rahela kuvAsanAmaya mithyAmata rUpa jherane TALIne jemaNe potAnA aciMtya sAmarthyathI kRpApUrvaka mArA hRdayamAM samyagdarmanI zraddhArUpa amRtanuM siMcana karyuM te parama kRpAlu AcArya bhagavaMta zrI haribhadrasUrijI mahArAjane mArA koTi koTi vaMdana ho ! kharekhara teozrI mArA para parama upakArane karanArAne mane samyagU dharmaratnanuM pradAna karanArA mArA parama hitavatsala kRpAsAgara gurUdeva che. sarasa AratI bAda
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ halita virANA AI haribhAra racita A-28 ATaATalI zraddhA, bhakti tathA bahumAna je mahApurUSanA A "lalitavistarA' graMtharatnane vAMcIvicArI ne manana-ciMtana, avagAhana karI pU. siddharSi mahAtmAne potAnA nirmala hRdayamAM jAgRta thayAM te lalitavistarAno upakAra jaina zAsanamAM kharekhara mahAna ne lokottara che. trilokanAtha devAdhideva zrI arihaMta paramAtmA pratyenA bhaktibhAvane jAgRta karavAne mATe ne je bhavyajIvonA harSa pulakita hRdayamAM bhaktibhAva jAgRta thayo hoya tene sthira karI tenI vRddhi karavA mATe A graMtharatnanuM sAmarthya vacanAtIta che. A graMtharatna jaina zAsananuM sarvasva che, jaina darzananA rahasyane samajavA mATe khUba ja upakAraka ne mArgadarzaka che. jo ke devAdhideva zrI arihaMta paramAtmAnI pAsethI tripadIne pAmIne dvAdazAMgInI racanA karanAra parama kRpAsAgara zrI gaNadhara bhagavaMta jevA bIja buddhine koSTha buddhinA svAmI zrI gaNadhara bhagavaMtanI racanArUpa caityavaMdana sUtro jevA gaMbhIra sUtro para tenA rahasyane vistAranArI vRtti mATeno prayAsa ke parizrama saMpUrNa kadi hoI zake ja nahi. chatAM pU. AcArya bhagavaMta jevA samartha vidvAna diggaja paMDita dharmadhuraMdhara sUripuraMdara avazya A caityavaMdana sUtranI vRttinI racanA mATenA saMpUrNa adhikArI che. pU. sUripuraMdaranI A kRti jaina zAsananA lokottara mArganI prabhAvanA mATe mahAna upakAraka che. jaina darzana pratye sthiratA, draDhatA temaja AstikatA pragaTAvavA mATe dareka rIte samartha A vRtti sArAye jaina siddhAMtasAgaranuM maMthana karIne prApta thayela amRtarUpa che. mithyAvAsanA, kutarko ane ajJAnanA aMdhakArane dUra karI samyagu gharmano, samyajJAnano tathA samyapha zraddhAno prakAza pAtharavA tejasvI sahastrarazmi samAna zaktizALI che. prastuta prakAzana lalitavistarA'nA viSayonuM avagAhana karavA mATe dIpikA samAna mahAna upakArI che lalitavistarAnA viSayone vistRta karI, vartamAna kAlIna gharmazIla ciMtaka ne jijJAsu zraddhAvAn bhAvikonA hitanI buddhithI A lalitavistarA para vivecanayukta anuvAda vidvAna paMnyAsapravara zrI bhadraMkaravijayajI gaNivare lakhela che. A agAu cha varSa pUrve A vivecana yukta anuvAda graMthano prathama bhAga prasiddha thayela hato. vizAla graMthamAM anuvAdakane vivecanakAra vidvAna paMnyAsapravarazrIe khUbaja parizramapUrvaka namutthaNe sudhInI vRtino vistAra karyo hato. zakrastava paranI vRtti paranA vivecana graMtha prastuta prathama bhAgamAM vivecaka paMnyAsajI mahArAje suMdara rIte dareka viSayanI chaNAvaTapUrvaka sarala bhAvavAhIne tAtvika zailIthI lalitavistarAnA viSayono vistArakarela. pU. AcArya bhagavaMta zrI haribhadrasUrIzvarajI mahArAjazrI jevA prauDha ne prakhara paMDitanI gUDha, gaMbhIra racanAno vistAra karavo te kharekhara duSkarane kaSTa sAdhya kArya che. chatAMya temaNe temAM suMdara rIte saphaLatA prApta karI che. yuktio tathA sarvajana grAhya tarkothI e graMthamAM vivecaka mahArAjazrIe potAnA jaina siddhAMto viSenA adhyayana, manana ane parizIlanano nicoDa ThAlavyo che. bhASAnI saralatA, zabdonI sumadhuratA ne zailInI suMdaratApUrvaka temaNe te graMtharatnamAM potAnI amUlya zaktiono dhodha vahevaDAvela che. vAtI anuvAdaka. bhadakarasUri ma.sA.
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ ti-vikasavA bhalAra paNa * {A-29) vivecanakAranI A zakti, ghIratA ne prauDha vidvattA avazya anumodana-prazaMsAnI pUrNapaNe adhikArI che. A hakIkata prastuta prathama bhAganuM sahRdayapaNe, svasthatAthI avagAhana karanAra sarva koI te viSayanA jJAtAne page lAgyA vinA nahi rahe. Aje te graMtharatnanA anusaMdhAnamAM bAkInA caityavaMdana sUtronI lalitavistarA vRttinA viSayonuM avagAhana karanArane, ciMtana-manana karanArA khapI dharmabhAvita mumukSu jIvonA upakAra mATe bIjo bhAga prasiddha thaI rahyo che. te kharekhara gauravano viSaya che. caityastava, arihaMta ceIANaM, nAmastava, logassa, zrutastava, pukharavaradIvaDhe ne siddhANaM-buddhANaM sUtro paranI vRttino gUDha rahasyo tathA artha gaMbhIra padono vistAra ne tenuM suMdara sarala vivecana A graMthamAM prasiddha thaI rahela che. A vivecana graMthamAM lekhaka paMnyAsajI mahArAje bhAvanI vizadatApUrvaka, zabdonI saralatA ne saumya zailIthI viSayonI chaNAvaTa arthagaMbhIra bhASAmAM karI che. vivecanakAra vidvAna pUjyazrIe banneya bhAgomAM suMdara zailIthI lalitavistarA" graMtha para kuzaLatApUrvaka saMskRtamAM vivecana karIne graMthanA rahasyanuM vizadatAthI udghATana karela che. jema koI kuzala citrakAra pIMchI hAthamAM laI, phalaka para bhavya citrAlekhana karI potAnA kalA kauzalathI phalakane citrakalAthI suzobhita banAvI, pAtrone ciraMjIvI banAve, te rIte caityavaMdana sUtra vRttirUpa lalitavistarA graMthanA viSayone potAnA mativaibhavathI kuzaLatApUrvaka vistRta karIne vidvAnazrIe sUtronA gaMbhIra rahasyane spaSTa rIte mUrtimaMta karela che. vivecanakArazrI, tarkazAstra tathA zabdazAstranA prauDha paMDita che. jaina siddhAMtonuM avagAhana karIne bahuzrutatA prApta karanArA samartha vidvAna che. zAMta tathA prasiddhithI dUra rahenArA ne ekAMtaparAyaNa to e saMskRta-prAkRta tathA gujarAtI bhASAmAM naisargika kAvyo racanArA pratibhAzALI kaviratna che. teoe je manana-ciMtana, avagAhanapUrvaka khaMta, parizrama tathA vairya ne niSThAthI lalitavistarA jevA mahAna zAstra para vivecana karavAnI asAdhAraNa kauzalyatA dAkhavI che te temanA purUSArtha ane puNyAIthI prApta kSayopazamanI saphalatA che. AvA mahAna vivecana graMthanuM vidhimArganA anurAgI khapI bhavyajIvo, vAMcana-manana tathA parizIlana zraddhApUrvaka karI, paramatAraka devAdhidevanI niHsIma karuNAdraSTine temaja temanA lokottara vyaktitvane pichANI * te parama karUNAsiMdhu zrI arihaMta paramAtmA pratye pUrNa bhakti bhAvita banI, vidhipUrvaka temanI sevA, upAsanA tathA AjJAnI ArAdhanA karI anaMta duHkharAzi saMsAra sAgaranA pArane pAmI zAzvata siddhisukhanA svAmI bano ! e zubha kAmanA saha huM viramuM chuM. zrI nagInabhAI jaina pauSadhazALA paM. kanakavijaya gaNi (A. rAmacaMdrasU. samudAyanA) vi.saM. 2022 (bhAga-bIjAnA guja. anu.) . -- pATaNa ka para gujarAtI anuvAda , bhadakarasariyala SIkAra che
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 SOSOS lita-virArA jA vabhamabhAva racita (A-30) Let there be a Bow to Sri Sankheswara - Parswanath Preface micchAdasaNamahaNaM, sammadaMsaNavisuddhiheuM ca / ....... ciivaMdaNAi vihiNA, pannataM vIyarAgehiM // The rites "Chaityavandana" and others, being performed methodically as prescribed in aphorism by Shri Arihanta gods who are detached from the worldly affairs and are omniscient, are referred to as the ones crushing false perception and purifying right perception. - Sravaka Prajnapti Gatha 341. There are many commentaries in vogue on the Chaityavandana Sutra. The oldest one among these commentaries is known as "Lalitavistra" whose compiler and composer is a great scholastic personality and almost able author of scriptures, Acharya Shri Haribhadrasuriswar. The importance of this commentary in Jainism and Jain scriptures is so great and famous that the author of the great story like "Upamiti Bhavapra Panch Katha". Acharya Sri Siddhasi Gani States as under. "He having know aptly the future, has created and composed the commentary (named) "Lalitavistra" restoring to Chaityavandana rite and thus has done a great benevolence to me" Justifying the above statement, Reverend Sri Munichandrasuri Maharaja, who has the preceptor of a great Acharya like Shri Vadi Devasuri renowned as most proficient lawyer in the royal court of Siddharaja Jayasinha, has composed a "Lighutika" (a brief commentary) on "Lalitavistra". In his preface he writes : "After studying the scripture composed by sugata, the sage Siddharsi, whose mind has become unsteady and who was, the crest Jewel" among all commentators, saw this and acquired enlightenment (Pratibodha). And then he looked upon the composer of this commentary as his preceptor and directed his salutation to him. Who is capable of explaining and expanding the meaning of that commentary ? Nevertheless, I am endeavouring for this task in order to test my memory." Chaitavandana is such religious rite as is knitted with the necessary day-today acts of a monk or a nun of by Sri Ganadhara gods. Glorifying this rite, the honourable authors of scriptures announce". Extraordinary, good results are acquired and the acts whose nature is to cover the virtues of knowledge and so on of soul get perished by bowing to the "Chaityas" (i. e. temples) of Sri Jineswara gods. The effect of bowing to the "Chaityas" is just contradictory to the effect of taking WS grand nomes - SSREF 4.
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ haribhadrasUri "Karmas", so the act of "Chaityavandana" amounts to supreme pursuatha (Diligencel) "Liberation" and if the act is frequently performed, all the "Karmas" get destroyed. lalita-vistarA 211 (A-31 By preforming the act of chaityavandana, such extraordinary benefit is gained, for it increases pure sentiments. If the act of Chaityavandana is performed on proper lines, the perfomer benefitted by obtaining exalted mind and its instincts. cita He who possesses obvious and distinct knowledge of the meaning and mystery of Chaityavandana can only perform it in its true sense of the word. In the commentary named "Lalitavistra", the commentator Acharya, Sri Haribhadrasuri declares : "Our effort is to impart the knowledge necessary in bringing about purity in the act of Chaityavandana". Therefore the value of this explanation is very great for those who preform Chaityavandana regularly and the persons who don't perform such sublime act are inspired thereby. Even today the act of Chaiyavandana in the Jain sway is performed by thousands and millions of people regularly, so this act is "alive". This act ought of be performed silently, religiously and whole-heartedly, there should not be any din and bustle in performing it. The act of Chaityavandana being performed silently, religiously and wholeheartedly is only accepted by the scriptures. The act full of din and bustle is not considered to be valid. The learned don's have trust and faith such act, and that is verily natural. There are a number of events of place and others in this "act" Declaring this. Reverend Sri Haribhadrasuri has refuted the person holding the opinion that the "act" is full of din only. Besides the fact, that the act, in which there are place (Sthana), Colour (Varna), Wealth (Artha) and Prop (Alambana), cause the benefits of sublime mind, is justified by him. The main point of the volume "Lalitavistra" is that in the act of Chaityavandana the "Chaityas" which are saluted are the images of Sri Arithana gods, and the images are named as Chaityas because the salutation and the other acts directed to them result in mind with commanded meditation. How is the capability of producing mind with commanded deep meditation acquired through the images of Sri Arithanta gods? The answer to that question is obtained by knowing the form of Bhara Arihanta. gujarAtI anuvAdaka In this commentary the aphorism which is explained at first is ' and that is know as "Sakrastava" also. In this aphorism, thirty-three adjectives are given in order to know the form of "Bhava Arithanta". Each of these adjectives is so pregnant with meaning that Reverend Sri Haribhadrasuri Maharaja endeavoured exceedingly to explain it. A sakarasUri ma.sA
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ TA lalita-vistarA - ya bhavasAra zcita (A-32) As a result of this endeavour we come to know that Sri Tirthanakara gods are in connection with the three worlds. They have strongly desired for the welfare of all living beings of the three worlds. In order to have vivid vision as to how all living beings should attain complete bliss and peace and how the obstructive "Karmas' should get destroyed, they have performed in tense penance observed hard restraints, suffered many annoyances and calamities and studied scriptures Systematically by staying in the hermitage of some preceptor. And as a consequence of all self-discipline they gain clean and pure perfection. Because of their great efforts of contemplating on doing benevolence for ever, they acquire the highest position and the most convected title of Tirthanker gods. At the time of the rise of 'fruit of that pure 'nature' inspite of their being detached, they establish a place of pilgrimage appearing the three worlds and rescuing all from the ocean of life. This place of pilgrimage benefits millions of living beings. Such a great benevolence can be done by the Tirthankar gods only, not by others. While giving its reason, the commentator, the honoured sage, explaining the adjective gurur Tirthankar gods, announces that in the souls of Sri Tirthankara there is some specific worthiness from the time immemorial. That worthiness creates a sense of interest of doing benevolence in them and thereby they are ever-benevolent rather than being self centered. This state of having the tendency of doing benevolence all the results in bestowing upon them the highest position. The position of 'Irtha' is due to their worthiness and that worthiness inspires them in doing the acts of belevolence. Reverend Sri Haribhadrasuri Maharaj says that Sri Tirthankara gods are the best of all souls became they possess the virture of being benevolent more than any other soul. There must be some reason for this happening and that reason lies their in hidden worthiness of the time immemorial. With the agreeable reasons, that worthiness comes into existence. Such excellent virtures of benevolence and others cannot be found even in the souls desirous of salvation (MOKSHA). This happening is proved by Reverend Sri Acharya by giving a simile. Even if as piece of glass is purified and refined, it doesn't abandon its own 'class' and can never become a jewel. If a jewel is kept in the mean company (of pieces of glass), it will never become a piece of glass. Such a vast difference is there between a Tirthankara soul and a non-Tirthankara soul. Both of them are desirous of salvation and both of them attain the similar 'form in salvation. Even them the great sages who are the authors of scriptures have accepted this specific characteristic of the souls of Sri Tirthankaras in this world. Therefore the embodies souls attaining salvation are classified into fifteen kinds, among which one kind is of Tirthankara siddha. One should believe that the power or lustre in the chaityas (temples) of the Arihanta gods is obtained from the Arihanta gods themselves. Today the followers of Jainism rAtI anuvAdaka A makarasUri ma
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ ti-virArA - bhavasAra vayita (A-33) religiously accept that the power or lustre in the Bhava Arihantas has been derived from their excellent sentiment of doing super welfare through arderous for self-realization of their 'dwellings' full of virtues like love, etc. The earnest feeling of Sri Arihants gods in their third birth, before their attaining the state of Tirthankara, is extremely noble and high. They express their desire thus. 'Let all the living beings in this world be rid of the mud of agony and achieve the abode of liberation, devoid of obstacles and abundant in happiness. How can one achieve this state ? Let them behave accordingly and free themselves from affliction. 'To the Tirthankarar, this is not enough. They think that themselves should have a vivid vision of such sublime path for all the living being and they themselves should bring the path into existence in such a way that by following it each and every embodied soul may achieve liberation. The superiority of the souls of Sri Tirthankara gods over the other souls can be understand by the illustrations of a piece of glass and a jewel. Thus the glass of Sri Tirthankar gods is believed to be altoghter different by the authors of scriptures. Let the other souls imitate the Tirthankara. Even then how can they obtain such sublime sentiment of the gods? Let the feeling of welfare of all living beings be away, but if one has the feeling of welfare of a single soul, one can acquire a planty of merits (Panyas). But the souls, who have the sentiment of doing welfare to all the living beings, who have intense compassion of riding all of affliction and of the net of 'Karmas' and whose hearts are full of virtues owing to the eternal 'Worthiness' can achieve the multitude of best merits. Why can they not acquire such sublime acts of merits ? Because of such sublime acts, of merits, these souls are known as Tirthankaras in scriptures. These acts of merits are the cause of the creation of places of pilgrimage beneficial to all the three worlds. These holy places remain for ever in this world even after the spiritual salvation of the Tirthankara gods. They become incomparable means of achieving salvation for the noble souls. According to the volume 'Lalitvistara', such high and noble sentiment is found in the souls of Sri Tirthankara gods only: no where else it is found. On account of the power of this sentiment only the soul acquires the name and 'Karma' of a Tirthankara god; the religion and places of pilgrimage get promoted: immorality gets destroyed and embodies souls gain eternal bliss. Why does it happen so ? For this, there is the doctrine of 'Karma', which is unavoidable and eternal. 'As you sow, so shall you reap'. Nobody can falsify this doctrine. The love and affection of Sri Tirthankara gods is not for one soul only, but it is for all souls. Who except the volume 'Lalitvistara, can explain to us the fact that the Tirthankaras cherish each and every soul much more than their own self? We feel that even after mine of the great man like Sri Siddharsi had become unsteady Sri Siddharsi gained steadiness in the Doctrine of Jina because of the generous zArAtI anuvAdaka - makarasUri
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ . wowo ti-vikharA ja bhAva racita ASUS A-363 sentiments of belevolence in the heart of Sri Tirthankara gods. The thought that they only can be the masters of the Universe and that they only can have the worthiness of becoming the leaders of all the three worlds and the decision to assert that the Arhat Sway is logically sautless, harmonious and unanimous might have created the state of steadiness in Sri Siddharsi, mightn't it? It is unanimously accepted that in the Universe there is such a supreme power as does regularly the welfare of all living beings in the world, and it is known as righteousness (Dharma) in scriptures. A battle between Devilish property and celestial property, Righteousness and Unrighteousness has been going on from the time immemorial. In that battle the Celestrial property vanquished. There must be some reason behind this. There are virtuous men thinking good of living beings in this world, and in the same way, there are wicked men thinking bad of all. The wicked think to injure others but all don't get injured. Besides, at the most within six months at least one soul being free from all bondage of 'Karmas' attains salvation. In that case, the diligence of that soul works. Who provides him with inspiration and equipment? It may be rightly said that the sentiments of Sri Tirthankaras desirous of doing endless good to all living beings and their super-human, unimagined powers are so intense that the sentiments of Tirthankaras are successful. Thousand and millions of souls in this world put forth opposing thoughts which are overcome by the godly sentiments of the Tirthankaras. The power of good is, verily, superior to that of bad. Even today we directly experience in our life the power of good and bad sentiments. The very experience compel us to comprehand that owing to the excellent sentiment and super-human power of the Tirthankaras, the embodied souls of this worldly life, though sinful, are able to obtain a little happiness, and after a long time becoming religious they are able to acquire Bliss of Salvation. Taking all this into consideration it is felt that there is only one Almighty and it is Sway of Sri Tirthankara gods, for their sentiment is fir the mass welfare of the whole world for ever, Moreover, they hace enloghtened the universe, and according to it self-siscipline and ardous efforts for self-realization as well as self liberation are being done continuously in this world. Reverend Sri Hemachandracharya asserts that obedience is for salvation and disobedience is for bondge (in wordily life). Why is the word Ajna (command) is used here ? Ajna means Rule or Sway. Ajna implied the meaning, 'Control of super power. Everyone of us believes that the power of 'Karmas' is a super power, but we www zid stojales - SRER .
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ lita-vitarA rajabhakAra gaNita (A-34 come to know from the volume "Lalitvistra" that there is a power greater than 'karma'. This power the super power of the Jain Sway, the super power of the state of the Tirthankara or the super power of the universe. The Jineswaras and the Tirthankara are the two names but the same personalities. The only thing to know is how their rule is going on. This rule is more systematic and more beneficial than any other rule in this universe. This rule rids the embodied souls under the super power of 'Karma' of the bondage of 'Karmas', and it also frees them from afflication. How is such power super power gained by the Jain Rule ? It is the rule of the souls detached from the worldly affairs. This rule would have been known as the Vitaraga Rule or the Sarvajna Rule (the rule of the omniscient) or the Rule of the souls liberated from Karmas. But why is it known as the Rule of the Tirthankaras ? This rule is recognized as the Jina Rule or the Rule of the Tirthankaras in scriptures. There must be some specific intention behind this. In order to find it out the volume "Lalitvistra' will be great help to us. With the help of this volume, it will be clear that intention is nothing but the peculiar potentiality of the souls of Sri Tirthankaras from the time immemorial. The similar sentiment of both individual and universal benevolence of the whole world lying in their souls lasts for several births to come. Such most intense sentiment cannot befound in any one else, because it is strongly belived and proved that none but the Tirthankaras are endowed with the peculiar potentiality. Their sentiment is so generous that only righteousness and merits are created. There is nor a single particle of selfishness in that sentiment: it is full of doing good to all. The affection of theirs towards all souls cannot be compared with that of a mother. A mother thinks of the complete welfare of her child. However, it is only mundane, or at the most ethical and in rare case only it is spiritual. The Tirthankaras love the spiritual welfare of all souls much more than a mother, and that sentiment of spiritual welfare is so useful that the ethical and spiritual welfare is acquired concomitantly until it is accomplished. So the Tirthankaras not only give the happiness of salvation to the embodied souls of this world but also provide them with all sorts of necessary 'equipments' for sponding the happy life without any obstacles and hindrances. There is no exaggeration in stating the above notion. Because of rihteouness and merits the souls acquire all sorts of comforts. The rule of 'Karma' is, verily, right. However, the Tirthankara gods make those 'Karma' auspicious or inspire souls to perform pious acts. Their power and lustre are unimagined. They have the sentiment of doing good to all souls and from that sentiment there StadleS - CSSREIR MY khAsa gujarAtI anuvAda
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA A parisa icita A-3 is the creation of righteousness and places of pilgrimage. Except the Tirthankars, who else can do this? There is not at all any difficulty in believing that as long as the sentiment of any other soul is not proved as good as that of the Tirthankaras, there is the total sway of Sri Tirthankara gods only on this universe. On the countrary, it we don't believe it, we become the betrayers of that formost Rule under whose obligation we breathe. To betray the rule is to Betray the Tirthankara gods beneficent to us all or to betray the sentiment of theirs beneficent to the whole universe. The abovementioned botion got steady in the mind of Sri Siddhari Gani in accordance with the lines of the volume "Lalitavistra". As a result of that, he addressess reverend Shri Haribhadrasuriswara as his religious, spiritual preceptor and his beneficent friend. Then he eulogizes him whole heartedly and devoutly as if Sri Haribhadrasuriswara had composed this volume for his sake only. If we say that this volume only made Sri Siddharsi Gani steady, the importance and greatness of this volume is not shown totally, because the value of that volume. is not that much only. The great power of the Rule of Shri Tirthankara gods does the nobel deed of benevolence in this universe. How many persons have trust on it? If there is no such trust or faith, and in absence of such trust or faith, if there is any sort of negligence or betrayal of the Great power of the Benevolent Rule and thereby if one commits a great sin, this volume "Lalitavistra saves one from that sin and creates true trust or faith in the person. This volume is beneficent to Sri Siddharsi as well as to the person who studies it religiously and who acquires realization of trust by its study. Righteousness or Religion Commences with the sentiment of benevolence and with the act of abandonment of afflicating others. He who does not possess either of the two is really devoid of righteousness. All religious authorities unanimously agree on above point. The souls of the Tirthankars reaching the top of these two sentiment are the poineers of religion activities the some souls are the charioteers of the chariot of religion and they only are the sovereign rules of the kingdom of Religions. Who else excepting the commentary 'Lalitavistara' would explain to us the significance of this fact? And if it (Lalitavistara) had not explained if how could we have exhibited our devotion and regard towards our benevolent and the great obliging personality of the universe? There are certain obligations of the volume "Lalitavistra" which can't be included in this brief preface. Those obligations may be known through study of this volume only. But it is not an easy task to study this volume, for there are philosophy in it, abstract reasoning and logic are well-knitted in it, there is science and art of rhetoric or poetice and also of literature. gujarAtI anuvAdaka 241. ta karasUri ma.sA.
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ OSS B ti-virArA ja hAribhAra rAyata A-30 The task of reading this volume is tough. Then how tough it would be while thinking, contemplating, digesting and translating into correct language instead of more reading it ! However, appears that to some extent the work has been accomplished. The persons who have experience of that subject can only know how much the venerable sage would have exerted in translating the volume "Lalitvistra" how much he would have tested his intellect in introducing the high-levelled Sanskrit into Gujarati and how much pain the would have taken in preparing different sorts of notes and critical explanations in order to elucidate the significance of the original volume. Though the sage have spared no pain in fulfilling his job, we are forced to state that the one hundredth part of the substance of the original volume could not have been translated on proper lines. Instead of believing it to be the deficiency of the translator, we shall have to agree that the volume is so incomprehensible that even if the most proficient erudite personalities language, there will have been found some or other shorcoming. In our existing group of sages, there is an increase auspicion tendency of studying, reading and contemplating over such volumes of deep subject. It is verily a good sign. Not only such a version of this volume but a good number of version by different scholars also should have been undertaken. Thus as a result of much exertion, let us look forward to such a time when each and every followers of Jainism while performing the rite of Chaityaradandana and while chanting the aphorisms of the same gets thoroughly absorbed in its meaning. In order to create such situation, the edition of the aphorisms regarding "Chaityavandana" ought to be translated in the easiest style comprehensible by all old as well as by the young ambition of seeing such an edition published in the near future. Today we should admit that we would seldom find a very few souls knowing the sense and significance of the "Chiatryavandana" rite from among those thousands and million of the followers of Jainism always performing the rite methodically by reciting the aphorism thrice. In the early morning, at noon and during the dusk. In this situation, if a change is expected, the number of readers of this volume will have to be increased. This version provides such readers with a useful publication unobtainable till today. We conclude here with the hope that the desirous souls welcoming this version will take its full advantage so that the exertion of the translator and painstaking efforts of the published may be fulfilled. Shri Mohanvijayaji Jain Pathasala-Jamn Samvat 2015, Sravan Sudha, Ekadasi, Friday PANDIT BHADRAKARVIJAYA. gujarAtI anuvAdaka - . bhadakarasUri ma. sA.
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ - lalita vistAra nA abhivati rakSita vithikArA {A-38) * viSaya pradarzana * 0 0 ja da 15 grIkAranuM maMgalAcaraNa ane TIkAkAranuM maMgalAcaraNa adhyavasAyanI addabhuta zakti sUtranuM vyAkhyAnarUpa vivaraNa, koNe kevI rIte karI zake ? tenI mImAMsA maMgalAcaraNano hetu tathA anubaMdha catuSTaya caityavaMdanasUtranI vyAkhyAnI saphalatA tathA caityavaMdanAtmaka kriyAnI saphalatA viSayanI carcA samyakrakriyA tathA tenA adhikArInuM cAluM svarUpa adhikArIne ja sUtrAdinuM dAna karanArane maLatA madhura phalo jinendra bhagavAnanuM vacana ja hita prAptino eka upAya che e viSayanuM vivecana apavAda paNa utsargano eka prakAra che e viSayanI carcA zreyamArga sUcaka vidhivAkyo adhikArI adhikArI vibhAga zuddha dezanAnuM svarUpa caityavaMdanano vidhi namotthaNe sUtra bolavAno vidhi saMpadAonuM saMkSepataH varNana vyAkhyAnA lakSaNonuM svarUpa varNana ane prakRtimAM ghaTanA vyAkhyAnA aMga rUpa-jijJAsAdi saptakanuM kramazaH varNana utkRSTa bhAvanamaskAranA svAmI vItarAga ja hoya che e viSayanI tathA prasaMgopAta cAra prakAranI pUjAnI prauDha racanA namotthaNe arihaMtANaM' e vAkyamAM IcchAyoga phalita thAya che. tenuM tathA prasaMga para IcchAyogazAstrayogasAmarmayoganuM ane mitrAdi ATha draSTionuM vimala varNana bhagavat padAntargata bham zabdanA arthano vistAra sAMkhyamata prasiddha-AtmaviSayaka varNana "Adikara' padanuM vizada vivaraNa "tIrthakara' padanuM sUkSma nirvacana svayaMsaMbuddha' padanuM subhavya dhyAna purUSottama' padano catura citAra purUSasiMha' padanuM samartha vyAkhyAna purUSavara puMDarIka"padanuM gaMbhIra maMthana A bAvAtI anuvAdaka bhAdara mAM ) 1 25 26 27 S :::::
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhita karavA 28 m l l lh 34 36 37 38 39 40 41 42 {A-39 purUSavara gaMdhahastI' padanuM viziSTa vivecana lokottama' padanuM lokottara pratipAdana lokanAtha" padanuM navIna nirUpaNa lokahita" padanuM anupama Alocana lokapradIpa' padanI viziSTa vyAkhyA loka pradyotakara' padanI caturajana camatkArI carcA abhayada' padanI viziSTa vicAraNA cakSuI' padano prauDha parAmarza mArgada' padanI mananIya mImAMsA "zaraNada'padanuM suMdara Alekhana bodhida' padanuM bodhaka vyAkhyAna bhAvarUpa abhayAdinI carcA "dharmada' padanuM viziSTa vivecana "dharmadazaka' padanuM divya paryAlocana dharmanAyaka' padanuM rocaka vyAkhyAna dharmasArathi' padanuM suzobhana nirUpaNa dharmavaracaturantacakravartI padanuM cittAkarSaka vyAkhyAna apratihata varajJAna darzanadhara'padanuM pradipAdana "vyAvRta chA' padanuM viziSTa vivaraNa "jinajApaka' padanuM jhINavaTabharyu dhyAna tIrNatAraka'padanI mananIya mImAMsA buddhabodhaka padanI noMdhapAtra carcA muktamocaka' padanuM rocaka vivecana "sarvajJa sarvadarzI' padanuM nirUpama nirUpaNa zivamacalamarUnamanattamakSaya-mavyAbAdha-mapunarAvRtti-siddhigatinAma-gheTuM sthAna saMprAptabhyaH padanuM viziSTa vyAkhyAne "namo jinebhyaH, jitabhayebhyaH padanuM lokottara dhyAna vacanaprAmANya mImAMsA dvArA sarvapaNAnI siddhi nivamI saMpadAno karAto upasaMhAra prekSApUrvaka pravRtti karanArAonI jijJAsAne lakSyamAM rAkhI tenA javAbadArarUpe naveya saMpadAono kramasara khUbIpUrvaka je upanyAsa karela che tenI carcA 43 44 45 46 47 48 48 50 pa3 54 55 jA bAjarAtI anuvAda , vAri ma.sA.
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa7 che. i lalita-virArA ja bhAvasAra racita (A-40) nAnAvidha saMpadAonA upanyAsanuM prayojana ane anekAntavAdanI draSTAMta siddhi stotranA adhikArI, pAThavidhi, stotrarUpa kRtinA svarUpanA pratipAdanapUrvaka prastuta pratipAta sUtranI vyAkhyAnI samApti nAnAvigha(9)saMpadAonA upanyAsanuM zobhana zailIpUrvaka darzAvela prayojana prabala hetu draSTAMtapUrvaka anekAntavAdanI siddhi arihaMta ceItANa (annattha sahita) caityastava ke kAyotsarga daMDaka sUtranI savivecana vyAkhyA ahacaityonA vaMdanA Adi lAbha nimitte huM kAusagna karuM chuM. e viSayanuM sacoTa vivecana pUjana, satkAranA adhikArano nirNaya ... draSTAMta dvArA dravyastava viSayaka upadeza dAna dvArA sAdhuone dravyastavanuM karAvavuM nirdoSa che e viSayanuM ... ... ... ... ... ... ... ... ... vaMdana pUjana satkAra sanmAna zA mATe ? e viSayanuM ... zraddhA vi. thI rahita karelo kAusagga ISTa phala siddhivALo thato nathI e viSayanuM vivecana ane vardhamAna zraddhAnuM varNana ... .. vardhamAna meghAnuM varNana ... ... ... vardhamAna vRti varNana ... ... ... ... vardhamAna dhAraNA varNana ... ... ... vardhamAna anuprekSA varNana ... bIjAonA matathI zraddhA vi. nuM upamA sAthe sAdhana ... "annatya sisieNa" rUpa sUtrano AraMbha ane savivecana artha... "logassa" ke nAmastava rUpa sUtrano AraMbha ane savivecana artha "savvaloe arihaMta ceIyANuM" rUpa sUtranI vyAkhyA ... ... "pukharavaradIvaDhe" ke zrutastavanI savivecaH vyAkhyA ... "suasse bhagavao karemi kAusagga" rUpa sUtranI vyAkhyA .. "siddhANaMbuddhANa" ke siddhastava rUpa sUtranI savivecana vyAkhyA ... "vaiyAvaccagarANa" rUpa sUtranI vyAkhyA ... ... .. "jayavIyarAya" ke praNidhAna rUpa sUtranI vyAkhyA ... ... praNidhAnaparyata caityavaMdananuM kathana bAda AcAryAdine vaMdanA tyArabAda kadAgrahanA virahapUrvaka yathocita kartavyanuM varNana ... ... ... ... caityavaMdanAdi siddhi mATe varasato saddhodhano dhodha. tyArabAda caityavaMdana sUtranuM mAhAsya batAvI prastuta graMthanI "viraha" zabdathI samApti 0 s ; : : : : : : : : : : : : : : makarasUri ma.sA. asa gajarAtI anuvAdaka.
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vikharA - abhitA iracita * {A-41) zrI abhinaMdana svAmine namaH "jagatamAM ullAsa lAve che Aditya, ( jIvanamAM ujAsa pragaTAve che sAhitya...!" "jJAna che jagamAM mahAnidhAna, sajJAna karAve molamAM prasthAna..!" pU. karNATakakezarI, zrAvastI tIrthoddhAraka, AcAryadeva zrImavijayabhadrakarasUrIzvarajI mahArAja tathA pU. saraLa svabhAvI AcAryadeva zrI arUNaprabhasUrIzvarajI ma.sA.nI divyakupAe pU. zAMtamUrti AcAryadeva zrI puNyAnaMdasUrIzvarajI ma.sA. tathA pU. prabhAvaka pravacanakAra AcAryadeva zrI vIrasenasUrIzvarajI ma.sA.nI satreraNAthI. rUA. 51,000/@ zrI abhinaMdanasvAmI jaina zvetAMbara mUrtipUjaka saMgha (0ra abhinaMdana svAmI mArga, sAyana (zIva), muMbaI-400 022. gujarAtI anuvAdaka - , bhayaMkarasUri mA nA
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vikharA - - Rbharavi racita mA e mA (A-42) = zrI manamohana pArzvanAthAya namaH 1e "paramapaMthanA paMce karavuM cheprasthAna, AraMbhavuM che adhyAtmanuM abhiyAna... dharma saMskRtinuM karavuM che utthAna, mRtabhakata banI karo jJAnanuM bahumAna !" pU. marAThAvADA dezoddhAraka, tapasvI AcAryadeva zrImadvijaya vAriSeNasUrIzvarajI mahArAja sAhebanI sapreraNAthI... 35,001/zrI bhavAnIpura jaina zvetAmbara mUrtipUjaka saMgha kalakattA kayA bakarI mA, gajarAtanA
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ ka Daka lalika ja kasarata {A-43 bdhasukRtanA sahabhAgI... uccha9696969696LyuM jJAnI varaNIyakarma, darzanAvaraNIyakarmanA kSayopazamathI che. jJAnathI ja AtmAne heya ane upAdeyanuM vAstavika bhAna thAya che. zAstravAMcana sAdhyanuM smaraNa karAve che. svAdhyAya mana upara kavacanuM kAma kare che. amArA jevA pramAdI ane caraNa-karaNAhIna evA AtmAo mATe samudramAM vahANanI jema pravacana eja taravAnA upAyarUpa che. zrutajJAnane saMparka ane udyama vaDe sahelAIthI prApta thAya tevuM tathA caraNa-karaNane sAdhanAra tarIke varNavyuM che. che hoemoemoenoemoenoemoemoemoemoers pU. labdhi-bhuvanatilaka-bhadrakarasUri paTTadhara pU. zAMtamUrti AcAryadeva zrImadvijaya puNyAnaMdasUrIzvarajI ma.sA.nI preraNAthI... rUA. 31,001/zrI motIzA lAlabAga jaina cerITIjha 212, pAMjarApoLa sTrITa, muMbaI-400 004. - gajarAtI anuvAda - bhadrakarasUri ma. zAkhA
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ - lalita vistA A biki racita - (A-44) ja zAsana adhipati zrI mahAvIrasvAmine namaH 4 ne "je svayaMnI karAve oLakhANa, te ja vAstavika ane kharUM jJAna... !". - pU. zAMtamUrti AcAryadeva zrImadvijaya puNyAnaMdasUrIzvarajI ma.sA. tathA pU. pravacanakAra munivarya zrI mahAsenavijayajI ma.sA. tathA muni zrI akSayasenavijayajInI preraNAthI.. rUA. 21,000/zrI arihaMta ArAdhaka TrasTa ratananagara, borIvalI (IsTa), muMbaI-400 068. avAdaka - makarasUri ma.
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA A ribhadrasari racita A-45 zrI zaMkhezvara pArzvanAthAya namaH "jJAna, dravyano karo sadupayoga, jIvanamAM vadhAro jJAnayoga... !" "jJAna dravyanuM tamoe kIdhuM dAna, upakAra mAnIye tamAro mahAna... !" pU. sUrimaMtra paMcaprasthAnArAdhaka AcAryadeva zrImadvijaya puNyAnaMdasUrIzvarajI ma.sA. tathA pU. munivarya zrI vikramasenavijayajI ma.sA. nI zubha preraNAthI... Dong sukRtanA sahabhAgI rUA. 30,001/ zrI bhuvana-bhadraMkara sAhitya pracAra kendra vI. vI. vorA - madrAsa gujarAtI anuvAdaka A bhadraMkarasUri ma.sA.
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja ti-visarAi jatIbhadrasAra racita {A-46 zrI zaMkhezvara pArzvanAthAya nama: % kama satata ka I "jJAna, dravyano karo sadupayoga, jIvanamAM vadhAro jJAnayoga.. !" "jJAna dravyanuM tamoe kIdhuM dAna, upakAra mAnIye tamAro mahAna... !" ka pU. sUrimaMtra paMcaprasthAnArAdhaka AcAryadeva zrImadvijaya puNyAnaMdasUrIzvarajI ma.sA. tathA pU. munivarya zrI vikramasenavijayajI ma.sA. nI zubha preraNAthI... % sukRtanA sahabhAgI cha rUA.15,000/zrI saMbhavanAtha jaina zvetAmbara maMdira TrasTa-gujarI (kolhApura) rUA.11,000/zrI AtmakamalalabdhisUrIzvara jaina jJAnamaMdira-dAdara-muMbaI rUA.11,000/zrI jaina zvetAmbara mUrtipUjaka saMgha-AdonI (e.pI.) kari ma.sA. rAtI anuvAdaka zakAya karAra karI
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ - lali-vistA - haribhadrasUri racita {A-47) zrI zaMkhezvara pArzvanAthAya nama: cha ka "jJAna, dravyano karo sadupayoga, jIvanamAM vadhAro jJAnayoga...!" "jJAna dravyanuM tamoe kIdhuM dAna, upakAra mAnIye tamAro mahAna... !" ja jara che ma pU. sUrimaMtra paMcaprasthAnArAdhaka AcAryadeva zrImadvijaya puNyAnaMdasUrIzvarajI ma.sA. tathA pU. munivarya zrI vikramasenavijayajI ma.sA. nI zubha preraNAthI... 4 sukRtanA sahabhAgI che rU.11,000/zrI jena dharmaphaMDa peDhI, zrImALI poLa-bharUca - rUA.11,000/zrI munisuvasvAmI jaina zvetAmbara maMdira TrasTa-lakSmIpurI (kolhApura) rUA.11,000/zrI hIrasUrIzvarajI jagatagurU zve.mU.pU. tapA. jaina saMgha TrasTa-malADa (I), muMbaI 27 gujarAtI anuvAdaka tI anuvAda makaMkarasuri ma. sA. kari ma.sA.
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja lita-visarA - - haribhAra razcita A-48 4 zrI zaMkhezvara pArzvanAthAya namaH ja "jJAna, dravyano karo sadupayoga, jIvanamAM vadhAro jJAnayoga... !" "jJAna dravyanuM tamoe kIdhuM dAna, upakAra mAnIye tamAro mahAra... !" TY ma * THE * pU. sUrimaMtra paMcaprasthAnArAdhaka AcAryadeva zrImadvijaya puNyAnaMdasUrIzvarajI ma.sA. tathA pU. munivarya zrI vikramasenavijayajI ma.sA. nI zubha preraNAthI... * sukRtanA sahabhAgI cha rUA.5001/- zrI ratananagara ArAdhakabeno-borIvI-muMbaI rUA.5001/- zrI zAhapurI zrAvikA saMgha-kolhApura rUA.5,000/- zrI jaina zvetAmbara mUrtipUjaka saMgha-karnala (e.pI.) rUA.5,000/- zrI zAMtinAtha jaina zvetAmbara mUrtipUjaka peDhI-chANI rUA.5,000/- sA. suvatAzrInA ziSyA sA.varmA sarasvatIzrInA sadupadezathI zrI jaina zrAvikA saMgha, zrImALI poLa-bharUca. rUA.5,000/- zrI bhIDabhaMjana pArzvanAtha jaina zvetAmbara mUrtipUjaka saMgha-bhivaMDI rUA.5,000/- zrI sA. suvatAzrInI ziSyA sA.varyA jitendrazrInI preraNAthI zrI supArzvanAtha jaina zvetAmbara mUrtipUjaka saMgha-dAvaNagiri ( A rAtI anuvAdaka 2 bhadrakarasUri ma
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ ka kAraNa sara darajI 1 | zrI zaMkhezvara pArzvanAthAya namaH | ||, pU. AcArya zrI haribhadrasUrIzvarAya namaH | | labdhi-bhuvanatilaka-bhaTUMkarasUrIzvarebhyo namaH | - che namaH - pU. tArkikaziromaNi, yAkinImaettarasUnu A. haribhadrasUrIzvara viracita lalitakavirA mahAgraMtha -: gujarAtI anuvAdaka :pU. karNATakakezarI saMskRtavizArada, AcAryadeva zrImavijaya bhadrakarasUrIzvarajI mahArAja sAheba lalitavistarA nAmanI caityastavavRttinI racanAnI zarUAtamAM ziSTono AcAra pADavAno ane vipnanI zAMtino udeza rAkhI prekSAvaMta (matimAna) nI pravRtti mATe maMgalane, abhidheyane ane sAmarthyazakitagamya saMbaMdhane kahevAnI kAmanAvALA, yAkinI-mahattarAsUnu sUripuraMdara zrImAn haribhadrasUrIzvarajI mahArAjA praNamya bhuvanAlokaM, mahAvIraM jinottamam / . caityavandanasUtrasya vyAkhyeyamabhidhIyate // 1 // kaka rIta : kAkA che ha
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ nalita-vijJAna vibhavabhUti razita zabdArtha-carAcara samasta jagatane (sakala vizeSa sAmAnyarUpa viSaya-padArtha-zeyane kevalajJAna ane kevaladarzana dvArA) jANanArA ane dekhanArA tathA avadhijina, paramAvadhijina, anaMtAvadhijina, sarvAvadhijina, sAmAnya kevalijina Adi jinomAM pradhAna, carama tIrthaMkara evA zrI mahAvIra svAmI bhagavAne prakarSathI bhakti ane zraddhAnA atizayathI) namIne, prasiddha caityavaMdanasUtranuM A vivaraNa-vivecana mArA vaDe kahevAya che;-mArAthI pratipAdita karAya che. vivecana-mahAvIradevane praNAmarUpa bhAvamaMgalAcaraNa vaDe ziSTAcAranuM pAlana je karyuM che te eTalA mATe che ke ziSTAcAranuM pAlana e ziSTapaNe pAmavAnuM nidAna che. "ziSTAH ziSTatamAyatti ziSTamAnupAnA" ane ethI ja sUripuraMdara AcAryadeva zrI haribhadrasUrIzvarajI mahArAjanuM ziSyatva camake che. jhaLake che. marInano tiH sa vanyA' e nyAye mahApurUSo ziSTa purUSonA mArganuM AcaraNa avazyameva kare che. A niyamathI AcAryazrIe maMgalAcaraNanuM anukaraNa karela che. vaLI A maMgala, AraMbhela graMthamAM AgaMtuka vidgonA vAdaLone tIvra pavananI jema vikherI nAMkhe che. graMthanA prAraMbhathI te samApti sudhI AvatA vidgone dUra karavA maMgala, RSi-maharSi-paramarSi badhAne ya avazya kartavya che. kAraNa ke zreyaskArI kAryomAM vighno vagara bolAvyuM Ave che, mATe ja kahyuM che, ke "zreyAMti vavijJAna bhavanti mahatA' maMgalakArI kAryomAM mahApurUSone paNa vino-khaDako naDe che. eTale ja vidgavidAraNasamartha ISTadevatAnamaskArarUpa maMgala karaNIya ja che. kAraNake; vItarAgaarihaMta pratye prItibhaktipUrvakanI karelI stutI ke namaskArathI AtmAmAM zubha ke zuddha adhyavasAyano AvirbhAva ke AviSkAra thAya che. tathA atizayavikasita bhaktizraddhAdiguNapUrvaka zubha adhyavasAyathI kilaSTakarmamalano dhvaMsa thavAthI prastuta graMthanI nirvighna samApti thAya che. zaMkA-A mahAvIradevane praNAmarUpa bhAvamaMgalAcaraNa, teozrIe manamAM karyuM hota to paNa cAlate, to graMthamAM akSarabaddha-lipibaddha karavAnI zI jarUra ? samAdhAna-ziSyone ziSTono AcAra samajAvavA, pramAdI-bhUlakaNA ziSyone graMthapaThananI zarUAtamAM maMgalAcaraNa karatAM bhUlacUka na thAya vigere aneka upakAra nimitte graMthabaddha maMgalAcaraNa karela che. 1 adhyavasAyanI tAkAta eTalI tIvra che, ke jene laIne jo azubha adhyavasAya hoya to tenA yoge attarmuhUrta jeTalA ladhakAlamAM sAtamI narakane lAyaka karmadaliko (daLIyAM) ekaThAM kare che ane zubha adhyavasAyanA pratApe zrI marUdevAmAtA vigerenA draSTAMte alpakAlamAM mokSapada paNa meLavI zake che, eja zubha adhyavasAya vizeSathI anikAcita evA sarva karmonA sthiti rasanI aparvatanA-hAni (ane uvanAvRddhi) thAya che tathA jJAnapUrvaka kSamA-pradhAna tIvratapazcaryAnA yoge nikAcita baMdhavALA karmonI sthiti ane rasano ghaTADo thaI zake che. kahyuM che ke "sava umerva, pariNAmasahuvavRno hokhkhA pAyanivarkiMgALa tavasAo nikAIANaMpi // sarvaprakRtInAmevaM pariNAmavazAdupakramo bhavet // prAyamanikAcitAnAM tapasA nikAcitAnAmapi // chAyA // - artha-ghaNuM karIne anikAcitabaMdhavALI sarvakarmaprakRtiono (eTale teonA sthitirasano) pariNAmanA yoge upakrama (ghaTADo ne vadhAro) thAya che ane tapathI nikAcita karmano paNa upakama thAya che. rAtI anuvAdaka - a bhadrakarasUri ma. sA.
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita- vijaE CRbhadhAraNa have AcArya mahArAjAe je A caityavaMdana sUtranI vyAkhyA (vivaraNa) karavAnI pratijJA karI che te zuM samastapaNAe (sarva prakAre) sUtranI vyAkhyA karavAnA che ke saMkSepathI (nyUna prakAre) sUtranuM vivaraNa karavAnA che ? teno khulAso karavA zAstrakAra-vyAkhyAkAra, samasta prakAre sUtranuM vivaraNa karavAnuM mArI pAse sAmarthya nathI e kahevA bIjA zlokane race che. anantagamaparyAyaM sarvameva jinAgame / sUtra yato'sya kAryena vyAkhyAM kaH kartumIzvaraH ? // 2 // zabdArtha-jainazAsanamAM, vItarAga kathita AgamavartI badhAMja-saghaLAMya sUtra, anaMtAgama (arthamArgo) vALA, anaMtA paryAyavALA che to A caityavaMdana sUtranI samastapaNAe (sarva prakAre) vyAkhyA karavAne koNa samartha che ? arthAt koI zaktimAnuM nathI. - vivecana-jainazAsanamAM zabdaracanArUpa sakalasUtro, anaMtA (anaMtanAmanI saMkhyAvizeSathI anugata-vyApta) arthamArgo (gamAo) thI tathA anuvRttirUpa-udAttAdi-akSaranA anaMtA svaparyAyo ane vyAvRttirUpa para paryAyojJAnazothI paripUrNa che. tethI A sUtranI sarva prakAre vyAkhyA karavAne koNa zaktisaMpanna che ? arthAt koI zakta nathI. kemake; caturdazapUrvadhara, A majakUrasUtranI sarva prakAre vyAkhyA karavAne samartha che. kahyuM che ke "zoti tuM kutarukhyo na cAlato co di vinAgari' Iti zrutakevalI caturdazapUrvadhara zivAya bIjo, vistArathI samastapaNAe sUtravyAkhyA karavAne kadAcit paNa samartha nathI. - tathAca AvazyakasUtra e jinAgamasUtra che, ane caityavaMdanasUtra, AvazyakasUtrArgata sUtra che eTale majakUra caityavaMdana sUtranuM samasta prakAre vyAkhyAna mArI zakti bahArano viSaya che. kAraNa ke huM caturdazapUrvadhara nathI. 2. 1 zrutajJAnamAM paNa sva ane paranA bhedathI anaMtaparyAyo kahelA che, temAM akSaraznata ItyAdi svaparyAya kahelA che, tathA kSayopazamanA vicitrapaNAthI ane viSayanA anaMtapaNAthI zrutAnusAra jJAnanuM anaMtapaNuM hovAthI te svaparyAyo anaMta che. athavA nirvibhAjya aMzo vaDe karIne paNa te (svaparyAyo) anaMta che, ane A zrutajJAnamAM pUrvokta rIte paraparyAyo te paNa anaMta che athavA zrutajJAna te zratagraMthane anusAre hoya che, ane zratagraMtha te akSararUpa che, ane te akSaro akArAdi che, vaLI te pratyeka (akArAdi) akSara udAta (je akSaranA uccAramAM vAyu UMce sparza karIne jAya te) anudAtta (vAyu nIce sparza karIne jAya te) svarita (samavRttithI jenuM uccAraNa thAya te) e pratyeka svadIrdhadbhuta bhede nava (9) ane te sarve sAnunAsika-niranAsika bhede pratyeka 18-18 bhede che. alpa prayatna atiprayatna sAnunAsika (mukha nAkathI uccAraNa karAto vaNI niranuM nAsika-mukhe karIne uccAraNa karAto ItyAdi vizeSothI, saMyukta yoga (bdhapra-pta saMyuktakAkSarayogI) asaMyukta yoga (ghu ghu ghu ItyAdi asaMyuaukAkSara saMyogI) trisaMyogI (abdha ItyAdi trisaMyogI paNa kahevAya) ItyAdi saMyoga bhedathI ane abhidheya (zrutaviSayaka) bhAvonA anaMtapaNAthI zrutajJAna anaMtabhedavALuM che. kevala akAra ane anyaakSarayukta akAra je payoyo pAme che te sarva paryAyo e akAranA svapayoyo che. ane tethI bIjA paraparyAyo che. ane e pramANe siddhAMtamAM athavA zrutajJAnamAM pratyeka akSara anaMta svaparyAya ane anaMta paraparyAyavALo che, ane te paryAyo sarvadravyanA paryAyarAzi jeTalA che. "kevaLa ane zeSa varNa yukta akAra je paryAyone pAme che te kAkA kAkaDA AratI ane sajA
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ lita-virArA A bakarAra racita { 4 graMthakAra majakUra sUtranI samastarUpathI vyAkhyAnI azakti batAvIne vastutaH saMpUrNapaNe vyAkhyAnarUpa prathamapakSane choDI bIjA pakSano-saMkSepa vyAkhyAnano Azraya saphala che. ema batAvavA be zlokanI racanA kare che. yAvattathApi vijJAtamarthajAtaM mayA guroH // sakAzAdalpamatinA tAvadeva bravImyaham // 3 // ye sattvAH karmavazato, matto'pi jaDabuddhayaH / teSAM hitAya gadataH saphalo me parizramaH // 4 // zabdArtha-to paNa zrIgurUjInI pAsethI meM alpa mativALAe jeTalA artho jANyA che teTalA ja artho huM kahIza. je prANIo karmavazathI mArAthI paNa skUla buddhivALA che teonA hita mATe mAro parizrama phaLavALo che. vivecana-majakUra sUtranI saMpUrNa prakAre vyAkhyA karavAnI azakti hovA chatAMya caityavaMdanasUtranA artha (abhidheya) prakAra ke samUha, vyAkhyAtA-gurUnI nizrAe rahI temanI pAsethI jeTalA meM jANyA che teTalA ja artho ke prakArane gurUnI buddhinI apekSAe alpa buddhivALo huM kahIza. "arthavRddhA zanA ' e nyAya ahIM acUka lAgu paDe che. kAraNa ke, arthajJAna e zabda prayoga-racanAmAM kAraNa che. jo ke, keTalAka adhika buddhivALA ziSyo, gurUnI pAsethI sAMbhaLatAM adhika paNa jANanArA hoya che ane gurUnI sarakhI buddhivALA ziSyo gurUnI pAse sAMbhaLatAM sarakhuM jANanArA hoya che, paNa huM to gurUthI alpa buddhivALo hovAthI gurUe darzAvela arthathI paNa hIna arthone jANavAvALo chuM. eTale alpamativALo huM gurUjIe batAvela arthothI hIna ane kahuM chuM. | 3 | gurUe batAvela tamAma arthone nahi jANavA chatAMya A avasarpiNIkALanA prakharaprabhAve prANIonI buddhino hrAsa thato jAya che, to, jeo mArAthI paNa alpabuddhivAlA che tenA mATe mAro A parizrama jarUra phaladAyI che. A vAtane batAvavA sAruM kahe che ke, je prANIo mArAthI paNa adhika jaDamativALAo che teonA hitanA mATe A sUtranI vyAkhyA (vivaraNa) karatA mane mArA A viSayanA parizramanI saphaLatAmAM bilakula saMdeha nathI. kAraNa ke skUlamati prANIone A sUtranA arthano bodha thAo ! e rUpa phalane uddezIne mAro prayAsa che. mATe A viSayano prayAsa acUka phaLavALo ja che. mArAthI adhika buddhivALAo caityavaMdanasUtranA vyAkhyAnarUpa A graMthane joIne AnaMda-pramodano anubhava karaze. jyAre sarakhI mativALAo A mArA graMthane nIrakhI dilathI harakhI madhyasthapaNAne avalaMbaze. matalaba ke adhika buddhivALAo upara ane sarakhI mativALAo upara upakAra karanAra A vivaraNa nathI. paraMtu . tenA svaparyAya che, ane zeSa eTale zeSa varNa saMbaMdhI ane ghaTAdi anya padArtha saMbaMdhI paryAyo te tenA eTale akAranA paraparyAyo che" e pramANe siddhAMtamAM zrutajJAna AvA prakAranA aneka akSaranA paryAyanA samUhavaDe sahita che. te kAraNathI zrutajJAna anaMta paryAyavALuM siddhAMtamAM kahela che (loka ma, . sa. dvAra 26 pratyeka akSara ane tenA saMyogonI jeTalI saMkhyA che teTalA arthAta anaMta zratanA prakAro che. glo. 22-32) vizeSA.nI 445 mI gAthA. chI vikasamisA gujarAtI nATaka
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ Fvigata paribhAvita mArAthI paNa skUlabuddhivALAo upara upakAra karanAra che. mAro A parizrama caityavaMdana sUtrArthanA jJAnarUpa phalane ApanAra hovAthI avazya saphala che. tathAca-buddhimAno te ja zAstrane upAdeya gaNe che ke jemAM maMgala, abhidheya, prayojana ane saMbaMdhano sadbhAva hoya. abhidheya vagarano graMtha grAhya thato ja nathI. mATe AcAryazrIe zarUAtanI pahelI kArikAmAM prabhu mahAvIradevane namaskArarUpa maMgalanI vidyamAnatA pragaTa karI, ane caityavaMdana sUtranA artho ahIM abhidheya che. ema "vana sUtraya sAthe maLIne A vAkya racanAthI batAvyuM. ane trIjI kArikAthI paNa eja vAta kahela che. ane cothI kArikAthI vyAkhyAnuM prayojana batAve che. prayojananA be prakAra che. eka anaMtara ne bIjuM paraMpara, ahIM anaMtara prayojana sAkSAt "teSAM ditA' A vAkyathI kahevAyuM che. arthAta graMthakArane prANi gaNa upara upakAra, ane zrotAne arthajJAnaprApti, anaMtara prayojana-phala che. graMthakAra tathA zrotAne baMnene paraMpara phala mukita che. kemake graMthakArone ane zrotAone AkharI uddeza mokSa hoya che ane sarvajJa praNIta sUtra vyAkhyArUpa graMtho mokSasAdhaka hoya che tathA sAmarthyathI gamya saMbaMdha jANavo. caityavaMdanasUtrarUpa zAstra e pratipAdaka che ne teno artha pratipAdya che eTale pratipAdya pratipAdaka saMbaMdha tathA abhidhAnaabhidheya, vAcyavAcaka saMbaMdha vigere saMbaMdho jANavA. A rItie A graMthamAM anubaMdhacaturya darzAvela hoI buddhivaMtone A sUtra upAdeya ja che. - have jyAre graMthakAre potAno parizrama phalavALo che, ema udghoSaNA karI tyAre A ghoSaNA ke garjanAne nahi sahana karato ne garvanuM vahana karato vAdI zaMkA kare che, ke- gAdamatra sAcaM caityavanazaiva niSphalatvAditi. zabdArtha-maMgalAcaraNa vigerenuM nirUpaNa thayA pachI vAdI saphalatAnuM khaMDana karavA kahe che ke; caityavaMdana sUtranA vyAkhyAnano parizrama, saphala nathI, kAraNa ke; caityavaMdana paNa phala vagaranuM che. mUlamAM kahelo Iti zabda paravAdInuM vakatavya pUruM thayuM ema sUcave che. vivecana-jyAre majakUra sUtranA vyAkhyAnanA parizramanI saphalatA batalAvI tyAre vAdIcaityavaMdanane niSkala banAvato vivaraNanI niSphaLatAnuM pratipAdana karavA taiyAra thAya che. tathAti pUrvapakSa-caityavaMdanakriyAnuM temaja caityavaMdanasUtranuM miSTAnna bhojana vigere rUpa koI paNa purUSa upayogI phaLa maLatuM nathI. mATe te kriyA temaja te sUtra phala vagaranA che. je phala vagaranuM che tenA viSayanA vyAkhyAnano AraMbha paNa phala vagarano gaNAya. kAraNa ke, phala sadA AraMbhanI sAthe vyApaka na hovAthI vyAkhyAnanuM phala, AraMbhanI sAthe vyApaka na hovAthI vyAkhyAna sutarAM niSphaLa che. vastutaH caityavaMdanasUtraviSayaka vyAkhyAnanuM koI paNa jAtanuM phaLa nathI. kemake; pahelAM caityavaMdananI saphalatA siddha thAya to caityavaMdanasUtraviSayaka vyAkhyAnaparizramanI saphalatA sAbIta thAya. paNa caityavaMdanadvArA purUSane upayogI koI phaLaja dekhAtuM nathI. ane je niSphaLa che teno kAMTAnI zAkhAnA mardananI (coLavAnI) mAphaka AraMbha na ja karavo joIe. ataH caityavaMdanasUtraviSayakavyAkhyAnanA AraMbhano prayAsa vyartha che. bAbA gujarAtI anuvAda - bhadrasUri ma. ,
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ - lalita-visArA - maribhadrasUri racita vaLI je phaLa hoya che te AraMbhanI sAthe vyApaka hoya che ane vyAkhyAna vyApakarUpa phalanA abhAvavALu che. apara ca "tathA 2 caityavaMtanacAlyAnIticApAnupara ' - udAharaNanI sAthe ghaTanA-A pradezamAM panasa nathI kAraNa ke; jhADa dekhAtuM nathI. AmAM panasa e vyApya che ne jhADa e viruddha vyApaka che. jo vyApaka hoya to to vyApakarUpa panasano saMbhava hoya. paraMtu vyApaka jhADa na hovAthI vRkSanuM vyApya panasa paNa nathI. A rIte aviruddha vyApaka je jhADa, tenI avidyamAnatA, eja ahIM hetu tarIke che tethI panasarUpa pratiSedhya siddha thAya che. tevI rIte caityavaMdananI vyAkhyAnA parizramanI saphalatA nathI, kAraNa ke, caityavaMdananI niSphaLatA che, ahIM hetu vyApakAnulabdhi rUpa samajavo. caityavaMdananI saphaLatA e avirUddha vyApaka che. jo caityavaMdananI saphaLatA rUpa vyApya hoya, paraMtu caityavaMdananI saphalatA rUpa vyApaka nahi hovAthI, caityavaMdananA vyAkhyAnanA parizramanI saphaLatA rUpa vyApya nathI. A rIte aviruddha vyApaka rUpa caityavaMdananI saphalatA enI avidyamAnatA hetu tarIke che. tethI caityavaMdananA vyAkhyAnanA parizramanI saphaLatArUpa pratiSedhya siddha thAya che. (ahIM zizamanuM jhADa nathI, kAraNa ke koIpaNa jhADa jaNAtuM nathI e udAharaNa paNa levuM.) upara pramANe vAdIe, caityavaMdananI niSkalatAnI siddhi thaye tenA vyAkhyAna parizramamAM niSkalatA che ema siddha karyuM. tethI graMthakAra caityavaMdana niSkalatAne niSphaLa banAvatA ane batAvatA kahe che ke ____ atrocyate, niSphalatvAdityasiddhaM, prakRSTazubhAdhyavasAyanibandhanatvena jJAnAvaraNIyAdilakSaNakarmakSayAdiphalatvAd, uktaM ca- "caityavandanataH samyak zubho bhAvaH prajAyate / tasmAtkarmakSayaH sarvaM tataH kalyANamaznute // 1 // ityAdi // " zabdArtha-vAdIe caityavaMdana niSphaLa hoI caityavaMdanano vyAkhyA-prayAsa niSphala che. mATe vyAkhyAno niSphala AraMbha na karavo joIe vigere kahI je caityavaMdananA AraMbhanI saphaLatAnuM khaMDana karela che. te khaMDananuM khaMDana karI have saphaLatAnuM maMDana karatAM javAba Ape che ke, he vAdinuM ! te caityavaMdanano niSkalatArUpa je hetu kahela che te sAco hetu nathI. paraMtu pAMcamI vibhakita cheDe hovAthI Tevala hetune sUcave che. ethI tamoe kahela te hetu asiddha che.) eTale ke, asiddhi nAmanA hetu doSathI kalaMkita che. vastutaH caityavaMdana saphala che kAraNa ke lokottara kuzala parINAma jananadvArA jJAnAvaraNIya vigere karmanA kSayAdirUpa phala hoya che. kahyuM che ke "cetyavaMdanathI zubhAnubaMdhI puNyaanubaMdhI) prakRSTabhAva pedA thAya che ane utkRSTa puNyAnubaMdhI bhAvathI karmanA kSayarUpa phaLa thAya che tethI sakala kalyANane (mokSane) meLave che." | vivecana-he vAdin ! teM kahyuM hatuM ke, caityavaMdananA vyAkhyAnano parizrama phogaTa che. kemake; caityavaMdana vyartha che. tyArabAda te caityavaMdananI vyarthatA sAbIta karavA purUSane upayogI koI paNa phala dekhAtuM nathI, e hetu Apyo hato. pachI je phogaTa hoya teno kaMTakazAkhA madananI mAphaka AraMbha (prayAsa) na karavo joIe vigere kahI, chevaTanA te kahyuM ke caityavaMdanasUtranI vyAkhyAno AraMbha nahi karavo joIe, A tArUM kathana vajuda vagaranuM che, kAraNa ke; "tu pratItimayuvattA tIvyAkhavo heturasiddhara" jyAM 'hetunA svarUpanI gujarAtI anuvAdaka - bhadakarasUri
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-virArAja (bhAra vyathita thayo apratItithI apratIta vyAptivALo hetu hoya te asiddha kahevAya che." jemake, zabda, anitya che, cAkSuSa hovAthI. (AMkhathI dekhAto hovAthI) ahIM cAkSuSatvarUpa hetu, zabdanuM svarUpa nathI. paraMtu zabdanuM svarUpa zrAvaNatva che. A cAkSuSatvarUpa je hetu che te hetunuM jJAna nahi thavAthI, vyAptinI apratIti thaI ane vyAptinI apratIti hovAthI, cAkSuSatva asiddha hetu kahevAya che. tema ahIM niSphalasvarUpa hetunuM svarUpa asiddha che kemake; caityavaMdananuM niSkalatva e svarUpa nathI kAraNa ke; ame caityavaMdananuM svarUpa saphalatva mAnIe chIe. caityavaMdana niSphala che, biskula phala vagaranuM hovAthI-e rUpa je hetu kahela che te asiddhi nAmanA hetudoSathI dUSita che. caityavaMdana saphala che, lokottarakuzalaparINAmanuM janaka hovAthI, tathApi caityavaMdananuM phala, lokottara kuzala pariNAma che, ane lokottara kuzala pariNAmanuM phala, yathAyogya jJAnAvaraNIya vigere rUpa karmano kSaya, kSayopazama ane mohanIya karmano kSaya, kSayopazama, upazama thAya che. A lokottara kuzala pariNAma, karma grahaNa karavAnA adhyavasAyano kaTTo duzmana che. A caityavaMdananuM kAvat sakala karma kSayarUpa parama purUSArtha mokSaphala che, eTale ke niSkala-caityavaMdana sUtra viSayaka vyAkhyAnano AraMbha na karavo joIe vigere rUpa Apattio ahIM bIlakula AvatI nathI. kAraNa ke; caityavaMdana lokottara kuzala (zubha-zuddha) pariNAma jananadvArA mokSarUpa phalane ApanAra che. ataH caityavaMdananI saphalatA hovAthI caityavaMdana viSayaka vyAkhyAna saphala hoI tenA vyAkhyAnano avazyameva AraMbha karavo joIe. ataH caityavaMdana vyAkhyAna parizrama paNa saphala che. A rItie caityavaMdanamAM saphalapaNuM siddha karyuM tyAre vAdI zaMkA kare che ke - Aha-nAyamekAnto, yaduta-tataH zubha evaM bhAvo bhavati, anAbhogamAtRsthAnAdeviparyayasyApi darzanAditi. / zabdArtha-vAdI kahe che ke, caityavaMdanathI zubha bhAva ja pedA thAya che, evo ekAMta nathI. kAraNa ke anupayogathI (IrAdA vagara-zUnya mane) temaja mAyA vigerethI karAtA caityavaMdanathI azubha bhAva paNa jaNAya che. Pra vivecana-vAdI vade che ke; caityavaMdana, kevala zubha bhAvaneja pedA kare che e ekAMta-eka nizcayarUpa nathI. kAraNa ke; yathArtha rItie vidhi pramANe jo caityavaMdana karavAmAM na Ave temaja mananI mUDhatAnA kAraNe, spaSTa upayogano abhAva rahe, doSone DhAMkanAra athavA janma ApanAra je kapaTa-mAyAthI karAya, ke caMcala cittathI karAya, athavA sUtromAM AvatA varSonA sthAna pramANe uccAraNa na karAya ke eka varNane badale bIjA varSono uccAra thaI jAya athavA sUtrano artha badalAI jAya to zubha bhAvane badale azubha bhAva paNa thaI jAya che. mATe, caityavaMdanathI zubha ja bhAva pedA thAya evo niyama nathI ane jyAM sudhI e niyama siddha thAya nahi tyAM sudhI caityavaMdanathI lokottara zubha ja bhAva pedA thAya che e sAbIta thAya nahi, to kAraNa hovA chatAM kAryathayuM nahi eTale anvaye vyabhicAra (kAraNa satve kAryAnutpAdarUpoDaqyavyabhicAra:) hoI caityavaMdana kriyA, e zubhabhAva pratye kAraNa che evo kArya-kAraNabhAvano vinizcaya kevI rIte ? have graMthakAra kevI rIte viziSTa caityavaMdana kriyAnI sAthe zubha bhAvano kArya-kAraNabhAva che te batAve che. atrocyate-samyakkaraNe viparyayAbhAvAt, jAna gAjarAtI anuvAda - , bhadrasUri ma. sA
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ ti-vikarA nI bhavarA2i2 * 8 zabdArtha-ekAMte caityavaMdanathI zubha bhAva thato nathI e vAtanuM khaMDana karatAM javAba Ape che ke, samyapha kriyAmAM viparyaya (azubhabhAva) no abhAva hovAthI caityavaMdanarUpa samyakakriyA zubhabhAvanA pratye acUka kAraNa che. anvayavyabhicArano abhAva hoI kArya kAraNabhAva barobara ghaTita che. vivecana-caityavaMdana kriyAnuM kAraNa paNuM ekAMte nathI A pramANe vAdIe viparyaya darzanarUpa hetuthI siddha karyuM te barAbara nathI. kemake caityavaMdanamAM zubhabhAvajanatvano abhAva arthAt azubhabhAvakAratva te je rItie kahyuM te rItie nathI. kemake azubhabhAvamAM kAraNa caityavaMdana nathI paNa anAbhogaAdi doSo kAraNa che, ane doSothI azubha bhAva pedA thAya che. jo doSa rahita Agamokata vidhi pramANe caityavaMdana kriyA karAya to azubha bhAva pedA thAya nahIM kiMtu zubha ja bhAva pedA thAya che. azubha bhAvanuM kAraNa doSa sahitanI asamyapha kriyA che. samyapha caityavaMdana-kriyA karavAmAM Ave to zubha bhAva pedA thAya che. eTale zubhabhAvanuM kAraNa samyapha caityavaMdana kriyA che ja. have vAdI caityavaMdana kriyAne saphala mAnato zaMkA kare che ke, caityavaMdana, samyaka kriyApUrvaka karavAmAM Ave to zubha adhyavasAyajananadvArA vivalitaphaladAyI che. paraMtu tenuM vyAkhyAna akiMcitkara che tethI caityavaMdananA vyAkhyAnano prayAsa niSphala ja raheze ne ? AvI zaMkAnuM nirAkaraNa karavA kahe che ke tatsampAdanArthameva ca no vyAkhyArambhaprayAsa iti nahyaviditatadarthAH prAyaH tatsamyakkaraNe prabhaviSNava iti / Aha labdhyAdi-' nimittaM mAtRsthAnataH2 samyakkaraNe'pi zubhabhAvAnupapattiriti, na, tasya samyakkaraNatvAsiddheH // artha-caityavaMdanarUpakriyAne samyakrakriyArUpa banAvavA sArU ja amAro caityavaMdanasUtranA vyAkhyAnanA AraMbhano prayAsa che. kAraNa ke; tenA arthone nahi jANanArA prAyaH caityavaMdananI samyakrakriyAmAM samartha thaI zakatA nathI. arthAta tenA arthane jANanArA samyam rItie caityavaMdananI kriyAmAM samartha thaI zake che Iti. vivecana-je purUSoe caityavaMdanasUtranA arthanuM jJAna saMpAdana karyuM hoya, te purUSo caityavaMdanasUtranA 1 'parabhave IndrAdika RddhinI, IcchA karatAM garala thAya re ! te kAlAMtara phala dIe mAre jima haDakIyo vAyare.' jema koIne dharmakaraNI karatAM cittano evo adhyavasAya thAya ke A kriyAthI mane paralokamAM IndranI padavI tathA devAtAdi cakravartI pramukhanI rAjyalakSmI maLo athavA dhanadhAnyAdikanI IcchA karatAM garalakriyA thAya. te garalakriyA, kAlAMtare phala Ape, haDakIyA vAyunI jema. jema koI prANIne haDakela janAvara karaDyo hoya. tehano haDakavA traNa varSa pachI jAge. te ja vakhate haDakavA jAge te vakhate maraNa pAme. tema dharmakriyA karanAra niyANuM kare to be-traNa bhave te vastu pAme paNa zuddhakriyAnuM phaLa pAme nahi. 2. "viSakiriyA te jANIe je azanAdika udeza re. | viSa tatakhaNamAre yathA, tema ehaja bhavaphala leze. | azana pAna kIrti Adi A lokanA phalane uddezIne karavAmAM AvatI dharmakriyAo viSAnuSThAna kahevAya che. kriyA karatI vakhate A lokanA phalanI IcchA rAkhavI te aMtaHkaraNanA zuddhapariNAmano tatkAla nAza kare che. jema khAdheluM jhera tatkAla mAre che, tema A viSarUpakriyAthI A bhavamAM ja azanakhAvA vigerenuM lezamAtra phaLa maLe che. jema jhera khAvAthI zIgha phaLa maLe tema kapaTakriyAnuM paNa tarata phaLa maLe ema jANavuM. kAraka gajarAtI anuvAdaka - , bhadrakarasUri
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA A arthajJAnanA sahakArathI caityavaMdanakriyAne samyakriyAmAM pariNamAvI zake che ane jeoe caityavaMdanasUtranA arthanuM jJAna meLavela nathI, teo prAyaH caityavaMdanakriyAne samyagrUpa banAvavAmAM samartha thatA nathI. vaLI caityavaMdanasUtranA arthanuM jJAna, vyAkhyAne AdhIna che. eTale vyAkhyA, bhavyone arthajJAna saMpAdana karAvI caityavaMdanakriyAne samyagrUpa karAvavAmAM mahAn upakAra kare che. vAste vyAkhyAno AraMbha, akiMcitkara nathI paraMtu saphala che. jyAre A rItie vyAkhyAna prayAsanuM phala batAvavAmAM AvyuM tyAre paNa pAcho samyag rItie caityavaMdanakriyAnI sAthe zubhabhAvano anvayavyabhicAra batAvavA vAdI vadhe che. Aheti bhisAriracita artha-sUtranA, arthanA, jJAnanA sahakArathI caityavaMdanarUpa kriyA, samyagrUpa thaI avazya zubha bhAvane pedA kare che. (ane sUtranA, arthanA, jJAnanA abhAvanA sahakArathI prAyaH caityavaMdana kriyA samyagrUpa nahIM thatI hovAthI zubhabhAvane pedA nathI karatI.) e je siddhAMta darzAvyo te ThIka nathI. kAraNa ke; labdhi, kIrti vigerenA uddezyathI ane mAyAthI, karAtI sUtrArthanA jJAnapUrvakanI caityavaMdanarUpakriyA samyagrUpa bhale thAo ! chatAM paNa zubhabhAva pedA thato nathI. kAraNa hovA chatAMya kAryanA nahIM thavA rUpa anvayavyabhicAra koI zubhabhAvarUpa kAryanA pratye sUtrArthajJAnasahaSkRta caityavaMdanarUpasamyakriyArUpa kAraNa che ke nahIM? evo kAraNatAviSayakasaMzaya pedA thAya che. kAraNa ke, tamArI caityavaMdanarUpa samyakriyA hovA chatAMya zubhabhAva pedA thato nathI. teno siddhAMtakAra javAba Ape che ke; labdhi AdinA mATe ke mAyApUrvaka caityavaMdananuM samyakaraNa hovA chatAMya tenuM samyakaraNa asiddha che. kemake; labdhi mATe ke bIjAne chetaravA mATe je kriyA karAya te samyag nathI. emAM bhAva duSTa che. ane zuddhabhAvihoNI kriyA samyag hoI zakatI ja nathI. mATe labdhinA IrAdAthI ke mAyA vigerethI karAtI kriyAmAM bAhyazuddhi che paNa AMtarazuddhi nathI. mATe te samyag kahevAya nahIM. vivecana-bhojana, yaza, pUjA, pratiSThA AdinA lAbharUpa labdhi kIrti vigere A lokanA temaja svargAdi paralokanA phalane uddezIne tathA kapaTathI karAtI caityavaMdanarUpakriyAne samyagrUpa kahevAya nahIM. bhale tenuM arthajJAna vidyamAna hoya ! chatAMya labdhiAdi A lokanA phalanI spRhA, temaja paralokanA phalanI kAmanA, kapaTa vigere doSo, caityavaMdana kriyAne samyagrUpa banavAmAM pratibaMdhaka che. kAraNa ke-te te prakAranI aihika ke pAralaukika bhogavilAsanI kAmanAo caityavaMdanarUpa dharmakriyAne samyaphrUpa thavAmAM pratibaMdhaka che. mATe kAryamAtranA pratye pratibaMdhakano abhAva, prayojakapaNAe kAraNa mAnela che. tethI tame Apela ApattimAM to kAraNano abhAva hovAthI ja kAryano abhAva thayela che. eTale anvayavyabhicArarUpa Apattino abhAva gujarAtI anuvAdaka ghaTanA-zubhabhAvarUpa kAryamAM aihika pAralaukika paudgalika phalanI 1. 'kAryaprayojakIbhUtAbhAvapratiyogitvaM pratibandhakatvam' IcchAno abhAva, prayojaka (vyavahita kAraNa) che tenA pratiyogI (jeno abhAva, te pratiyogI kahevAya che) eTale aihikaAdi paudgalika phalanI IcchAkapaTa vigeremAM, pratiyogipaNuM hoI, aihika ke pAralaukika polika phalanI IcchA-kapaTa vigere doSo pratibaMdha che. - A tIkarasUri ma.sA.,
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ karI ja lita-visarA bhadvAra razcita { 10 thayela che. eTale anvayevyabhicArarUpa Apattino abhAva thavAthI kAraNatAviSayaka saMzaya paNa nathI. paraMtu kAryakAraNabhAvanA nizcayane sajjaDa banAvanAra vyatireka vidyamAna che. (kAraNanA abhAvamAM kAryanA abhAvarUpa vyatireka kahevAya che.) tathA anvaya (kAraNanI sattAmAM kAryanI sattArUpa che.) ane vyatirekathI kArya kAraNabhAvano nizcaya thAya che e ahIM bhUlavA jevuM nathI. A rItie anvayavyabhicArane dUra karI, have caityavaMdanarUpa kriyAne koNa ane kayA vizeSaNovALo, samyagurUpa banAvavAmAM samartha nIvaDe che, te te vizeSaNovALI vyaktine kahe che. ___tathAhi-prAyo'kRtasUtroktenaiva vidhinopayuktasyA''zaMsAdoSarahitasya, samyagdaSTebhaktimata eva samyakkaraNaM, nAnyasya, anadhikAritvAd, anadhikAriNaH sarvatraiva kRtye samyakkaraNAbhAvAt, zrAvaNe'pi tasyAdhikAriNo mRgyAH ? ko vA kimAha ? evamevaitad, na kevalaM zrAvaNe, kiM tarhi pAThe'pi ? anadhikAriprayoge pratyutAnarthasambhavAt, ahitaM pathyamapyAture' iti vacanaprAmANyAt // ___'tathA arthI samarthaH zAstreNA'paryudasto dharme'dhikriyate' iti vidvatpravAdaH, dharmazcaitatpAThAdiH, kAraNe kAryopacArAt, yadyevamucyatAM ke punarasyAdhikAriNa iti, ucyate, etadbahumAnino vidhiparA ucitavRttayazca, nahi viziSTakarmakSayamantareNaivaMbhUtA bhavanti, kramo'pyamISAmayameva, na khalu tattvata etadabahumAnino vidhiparA nAma, bhAvasAratvAdvidhiprayogasya, na cAyaM bahumAnAbhAve rUti | artha-caityavaMdanasUtranI vyAkhyAmAM kahelI vidhipUrvaka vartanAra, AzaMsAdoSarahita ane bhakitamAn samyadraSTi, arihaMtadevanI ane arihaMtadevanA mArgamAM cAlanAra AcAryaAdi uttamapurUSonI AjJAnusAra potAno jIvana nirvAha karanAra AtmA ja samyaphaprakAre caityavaMdana ArAdhI zake. kAraNa ke; evo ja AtmA caityavaMdanano adhikArI che paNa bIjo nahi. adhikAra vinAnA AtmAo kAryamAtrane mATe ayogya che, tevA AtmAo eka paNa kAryane suMdara rItithI karI zakatA nathI. A vAtanuM zravaNa karI jijJAsu prazna kare che keto zuM saMbhaLAvavAne mATe paNa adhikArIo zodhavA paDe ? uttaramAM mahAtmAzrI jaNAve che ke jarUra zodhavA ja paDe. emAM zuM koI paNa zaMkA karI zake tema che ? arthAt nahi ja. kevala saMbhaLAvavA mATe ja adhikArIonI gaveSaNA karavI ja paDe. kAraNa ke; anadhikArI AtmAone pATha ApavAthI lAbhane badale ulaTo anartha thavAnI saMbhAvanA che; "rogIne mATe hitakara vastu paNa vinA vicAre yA vaidyanI AjJA vinA ApavAthI ahitakara nIvaDe che' A vAtane koI paNa apramANika TharAvI zake nahi. vivecana-niSkalaMka nirmala amRtakriyAno aNamola lhAvo viziSTasamyagudRSTi vyakti ja laI zake che, te viSayane vigatavAra varNave che. (1) prathama vizeSaNathI kriyAnA cAra doSo paikI chellA be doSo parIhAra temaja vacanAnuSThAnano svIkAra thAya che - caityavaMdana sUtramAM kahela vidhithI ( jo ke sUtramAM sAkSAta vidhinuM nirUpaNa nathI karela to paNa sUtra vyAkhyAmAM kahela vidhithI e artha upacArathI (lakSaNathI) karavo. kAraNa ke; sUtragarbhagata arthanA vistArarUpa ja vyAkhyA hoya che.) eTale barobara vidhipUrvakanuM ja anuSThAna anuSThAna thAya che. A varNanathI "zAstravihita kriyAkramathI viparIta paNe thatI kriyA te avidhi doSavALI kriyA, zAstra. jAtI anuvAdaka makarasUri ma
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita vistarA A uribhadrasuri racita 11 je dezakAlabhAvane ucita pravRtti karavAnI kahela hoya tene oLaMghIne kriyA karavI te atipravRttirUpa doSavALI kriyA che, teno ahIM parIhAra thAya che. tathA 'zAstranA vacana mujaba sarvatra ucita pravRtti karavA rUpa vacanAnuSThAnano svIkAra thAya che. (2) upayoga (arthajJAna) sahitanuM anuSThAna saanuSThAna thaI zake che. A vizeSaNathI zUnyadoSa (kriyAmAM upayogano abhAva) ane anuSThAnarUpa asadanuSThAnanA parIhArapUrvaka tadvetu tathA amRtarUpa sakriyAno lhAvo luMTAya che. (3) AzaMsA (viSayavilAsavAMchA) rUpa doSarahitanuM anuSThAna sanuSThAna thAya che. A vizeSaNathI viSAnuSThAna (aihika bhogaphalanI kAmanApUrvakanuM anuSThAna) tathA garAnuSThAna (pAralaukika paudgalika sukhaphala kAmanApUrvakanuM anuSThAna) rUpa hoya anuSThAnano temaja dagdhadoSa (paudgalika bhoga sukha kAmanAthI sakriyAnuM phala bhasmIbhUta karanAra kriyAdoSa) no parIhAra thAya che. ataH amRtakriyAdi satakriyAno lAbha thAya che. sArAMza ke; caityavaMdanasUtramAM kahela vidhipUrvaka arthanA jJAnavALo, AzaMsAdoSa vagarano, sUtrAdi AlaMbanane laI bhAvavaMdana kAraNarUpa bhakita ane bahumAnavALo, karmakSayarUpa phala saMpAdananA dhyeyavALo, sampaSTi AtmA ja caityavaMdanarUpa kriyAne samyagrUpa karavAmAM samartha hoI te ja samyakriyAno adhikArI che. (ahIM prAyaHzabda eTalA mATe mUkyo che ke; koI eka mArgAnusAri tIvrakSayopazamavALAne sUtravihita vidhinuM ajJAna ke abhAva hovA chatAMya zubhabhAva pedA thAya che.) uparokata vizeSaNavagaranI vyakita caityavaMdanarUpa dhArmika kriyAne samyagrUpa karavAmAM samartha nathI. kAraNa ke; tenAmAM tathA prakArano adhikAra-lAyakAta nathI. bIjA badhA padonuM zabdArthathI samajI levuM. dharmanA adhikArInI prarUpaNAmAM prAcIna vidvAnono pravAda kahetA kahe che ke; 'tathA vRti' artha-temaja chadmastha jJAnathI oLakhI zakAya ke pArakhI zakAya evA adhikArIonA cinho dekhADe che ke 'arthI (1) samartha (2) zAstrathI anivArita je hoya te dharmano adhikArI thAya che' evo vidvAnono pravAda che. vaLI prakRta caityavaMdanasUtrapAThAdi dharma che. caityavaMdanapAThAdine je dharma kahyo che te kAraNamAM kAryano upacAra samajavo. vivecana-ahIM arthIno artha e che ke; sarva purUSArthomAM dharma e ja eka pradhAna puruSArtha che. 1. 'tadvaMtu te zubha bhAvathI' zuddha rAgathI vadhatA manorathe kriyA kare paNa vidhizuddha hoya nahi paraMtu saravALe vidhi zuddha thAya te 'tadvetu kriyA' paNa phaladAyaka upAdeya che. 2. tadbhuta cittane samayavidhAna, bhAvanI vRddhi bhavabhaya ati ghaNo; / vismayapulaka pramoda pradhAna, lakSaNa e che amRta kriyA taNo // jemAM cittanI ekAgratA, samaya (zAstrakAla) pUrvaka karavuM, jemAM bhAvanI vRddhi che, karatI velAe bhavano atizaya bhaya che, cittamAM apUrvatA che, zarIramAM romAMcano anubhava che, nirdhanane nidhAnanI prAptinI jema atyaMta AnaMda pramodathI pulakita ke praphUla AtmA thAya che. te amRta kriyA jANo. gujarAtI anuvAdaka tIrasUrimA A
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-virANA A haribhadrasararacita 6 12 ema mAnIne gharmanI ArAdhanA karavA mATe parAyaNa thayelo, te arthI (1) arthIne oLakhavAnA lakSaNo, (1) vinIta-vinaya guNasaMpanna, dharma vyAkhyAtA pratye abhutthAnAdi vinayarUpa sevAne karanAra, (2) samupasthitadharmazravaNAdimAM sanmukha banelo hoya kiMtu vimukha na hoya (3) pracchanna-dharmanuM svarUpa pUchato Ave, tene grahaNa karavAno vidhi Adi jANavAne Atura-utkaMThita hoya. (2) samartha-aMgIkAra karelA dharmane bhayAdinA kAraNe nahIM choDanAra, aMgIkAra karelA gharmane AcaravAmAM nIDara hoya, adhikRta dharmane nahIM jANanArA evA mA-bApa, svAmI-rAjA, maMtrI, mitra vigere tathA kalAgurU AdithI bhaya na pAme eTaluM ja nahi paNa gharma svIkAryA bAda uttarakALamAM AvanArI bIjI paNa aneka Apattio vakhate paNa gharmamAM aNanama ke aDaga rahe. (3) sUtra-AgamathI anivArita lokadharmanI apekSAe jainadharma ghaNo zreSTha che." e jAtanuM bahumAna ghAraNa karanAra, paralokanibaMdhana (kAraNo-dhanuSThAnamAM vidhithI ArAdhana karavAmAM tatpara, kulakrama Agata zuddhavRttithI AjIvikA calAvanAra arthAt ucita vRttinuM Asevana karanAra je AtmA, tene zAstrathI aniSidha kahela che. evaMca (1) caityavaMdana pAThAdirUpa gharmano atyaMta abhilASI arthIja prakRta dharmano adhikArI che. kAraNa ke; arthIkhapI na hoya tene uddezIne prakRta vyAkhyAna ke pAThAdirUpa gharma, anucita che, anarthakAraka che. (2) samartha (sAmarthya saMpanna) prakRta gharmano adhikArI che. kAraNa ke, svIkArela dharmano bhaMga karanAra ke tyAga karanAra che, eTale samartha adhikArI che, ane asamartha anadhikArI che. (3) AgamathI anivArita;-zAstrathI jeno niSedha ke jenuM nivAraNa nathI karAyuM te-prakRta gharmano adhikArI che. (kathaMcita arthitva ane sAmarthyavALo paNa jo zAstramAM nivArita ke niSaddha hoya te anadhikArI che. Iti gUDhAbhiprAya) kAraNa ke; vinaya vigere guNa vagarane purUSamAM gharma barobara jAmato ke pariNamato nathI. zAstrathI vihita karAyela che te prakRti dharmano adhikArI che. 1. 'atthI jo viNIo samuvaTrio pucchamANo ya / (artha tu, yo vinItaH samupasthitaH pracchaMzca / chAyA.) 1. hoti samattho dhammaM, kuNamANo jo na bIhai paresiM, mAipiisAmigurUmAiyANa dhammANabhiNNANaM // 5 // bhavati samartho dharma kurvANo yo na bibheti parebhyaH / mAtApitRsvAmigurvAdibhyo dharmAnabhijJebhyaH // chAyA 2. suttApaDikucho jo, uttamadhammANa logavikkhAe / gihidhammaM bahu maNNaI Iha paraloe vihiparo ya // 6 // uciyaM sevai vittiM, sA puNa niya kulakamAgayA suddhA / mAhaNakhattiyavaIsANa suddhasuddANa niyaniyagA // 7 // sUtrA'pratikruSTo ya uttamadharmebhyo lokApekSayA / gRhidharma bahu manyate iha paraloke vidhiparazca // ucitAM sevate vRttiM sA punarnijakulakramAgatA zuddhA brAhmaNa kSatriyavaizyAnAM zuddhazUdrANAM nijhA vinA 6/7 (chAyA) (zrAvavidha-gharane) karamasI gajarAtI anuvAda
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-visarA { 13 arthI, samartha, zAstra ke sUtrathI anivArita evo purUSa dharmano adhikArI-yogya che ema vidvAnono pravAda darzAvyo. ahIM caityavaMdanasUtraviSayakapAThAdi, dharma, jANavo. kAraNamAM kAryano 1upacAra (lakSaNAvyavahAra) karavAthI pAThAdi dharma samajavo. kAraNa ke AgamavacanAnusAre maitrI Adi bhAvasahita anuSThAnane gharma kahevAya che. tenuM kAraNa caityavaMdanapAThAdi hovAthI pAThAdine paNa gharma tarIke oLakhavAya che. tathAca AgamavacanAnusAra maitrI AdithI yukata anuSThAnarUpa dharmasvarUpanA abhAvavALA pAThAdimAM pUrvokata dharmasvarUpano Aropa karI, sAdhanarUpa nimitta hovAthI "pAThAdi gharma che.' ema vyapadeza-vyavahAra karAya che. jema "anna prA' prANatvarUpa dharmanA abhAvavALA annamAM, sAdhanarUpa nimittathI prANatvarUpa dharmano Aropa karI "anna, prANa che." ema vyavahAra thAya che. tema ahIM upacAra samajavo ane e prAmANika mAnavo. kAraNa ke; prAmANika purUSoe vyavahAra karela che. have jo Ama che to AnA adhikArIo kaho ? eTale have zAstrakAra AnA adhikArIone "te ItyAdi vAkyathI jaNAve che. caityavaMdananA adhikArI:-prathama to caityavaMdana sUtranI upara bahumAnathI bharelA, vidhimArgamAM tatpara ane ucitavRttinA upAsaka hoya te ja A sUtra mATe adhikArI che. (1) caityavaMdanasUtranA pratye bahumAnarUpa hRdayanI lAgaNIvALAo gharma, artha ane kAmarUpa purUSArthomAM eka caityavaMdanasUtrapAThAdirUpa dharmane ja pradhAna mAnIne prakRta gharmane bahu mAne che. "lokadharmanI apekSAe A pAThAdidharma uMco ne Adarza che." e jAtanuM bahumAna kare che. (2) Aloka ane paraloka vidhimAM tatpara hoya arthAtu Ihaloka ane paralokanI sAthe aviruddha phalavALA anuSThAnavidhi kahevAya che ane te vidhipradhAna je prANIo hoya te vidhipara kahevAya che. koIpaNa anuSThAna karavAmAM Ave tyAM zAstranI AjJAne anusAra, A lokanA anuSThAnamAM mArganusArapaNuM, nyAyipaNuM ane saMsAramAM vaDIlonI sevA Adi karanAra hoya, AvA AtmAo prakRta zAstramAM adhikArI 9. vavanAviddhAtnine yathati | macAmivirasaMmirtha tarka rUri vahIti che paraspara avirodhi zAstra rU5 vacananA anusAre-jema kahela che tevI rIte maitrI pramAda mAdhyastha karUNArUpa cAra bhAvanA sahita je AcaraNa-anuSThAna ke kriyA te dharma kahevAya che. 1. gautamopyAha- 'sahacaraNasthAnatAdarthyavRttamAnadhAraNAsAmIpyayogasAdhanAdhipatyebhyo brAhmaNabAlakaTarAjasaktucandana-gaGgAzakaTAnapurUSeSvatadbhave'pi tadupacAraH' gau. sU 2/2/64 iti. tasya bhAvastaddharmaH / tadabhAve'pi tadupacAraH, tacchabdavyavahAra ityarthaH / sa ca taddhAropeNAropanimittAni ca sahacaraNAdIni / yaSTIH pravezaya / macAH krozanti / viirnnessvaaste| ayaM rAjA yamaH / prasthaH saktuH / candanaM tulA / gaGgAyAM ghoSaH / kRSNaH zakaTaH / annaM prANAH / ayaM kulasya rAjA / ityudAharaNAni krameNa / yaSTitvAropo brAhmaNe sAhacaryAt / maJcatvAropo bAleSu tAtsyAt / kaTeSu vIraNatvAropaH, tAdarthyAt / rAjJi yamatvAropo, vRttAt / saktau prasthatvAropaH, tanmAnakatvAt / candane tulAtvAropaH, taddhAryatvAt / gaGgAyAM tIradharmAdhAratvAropaH, tatsAmIpyAt / zakaTe taddharmakRSNAtvAropaH, kRSNaguNayogAt / aneSu prANatvAropaH, prANasAdhanatvAt / puruSe rAjatvAropaH, kulAdhipatyAt iti tadvyAkhyAtAraH / rAjarAtI anuvAda0 - , bhadrakarasUrimA
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-visarA - GbhavasUri cita { 14 (3) brAhmaNa Adi potapotAnI jAtine athavA kulane ucita ane vizuddhavRttivALAo, ucitavRttivALA kahevAya che, potapotAnA kulane zobhe tevuM AcaraNa karanAra hoya, matalaba ucita ane vizuddha kulAcArane AcaranAra hoya paNa virUddha AcaraNa karanArA na hoya, AvA guNa-viziSTa AtmAo samyagu caityavaMdanasUtranA adhikArI che. zaMkA-dharmanA bahumAnavALo, vidhimAM tatpara ane ucita vyavahAravALo hovA chatAM paNa jo jJAnAvaraNIyAdi karmano joradAra udaya hoya to samyagrItie caityavaMdanano lAbha laI zakato nathI. kAraNa ke; jJAnAvaraNIyAdino prabala udaya caityavaMdananI yathArthavidhinuM ja thavA deto nathI. mATe gharmanA bahumAna AdinuM gaveSaNa nakAmuM hoI gharma pratye bahumAnI vigere caityavaMdananA adhikArI che. ema kahevAthI zuM ? AnuM samAdhAna graMthakAra pote ja karatA kahe che ke, viziSTa karmanA kSaya sivAya dharmapratye bahumAna AdivALA thavAtuM nathI. matalaba ke caityavaMdanasUtraviSayakapAThAdi rUpa dharmanuM bahumAna, vidhitatparatA, ane ucitavRttitAmAM karmasthitinI alpatA kAraNa che. kArya, kAraNa sivAya thatuM nathI, mATe "tat vahumanino ItyAdi je kathana che te yukitayukata che. dharmabahumAnAdiviziSTa niraMtarazubha pariNAmane haNanAra je jJAnAvaraNIyAdikarma, tenA kSayavALo ja prakRtamAM adhikArI hovo joIe. vivecana-ahIM 'aMtaHkoTAkoTI sAgaropamathI adhika sthitivALA karmane viziSTakarma samajavuM eTale viziSTa jJAnAvaraNIya vigere karmanA kSaya (vinAza) sivAya dharma bahumAnAdi vizeSaNavALA banatA ja nathI. viziSTakarmanA kSayane jaNAvanAra, karmavizeSanA kSayano prakAza karanAra, gharmabahumAna, vidhitatparatA, ucitavRttipaNuM che. arthAt bahumAna vigerethI vyaMgya (jANI zakAya) evA karma vizeSanA kSayavALo AtmA ja caityavaMdanAdi dharmano adhikArI che. bIjAo nahi. viziSTakarmanA kSayavALo adhikArI che. e vAta barAbara che paNa karmavizeSakSayavyaMjaka traNa vizeSaNo 1. ghotrAvanIta pAnA nIti | gAyo smItyavettacuM gharSavitA hi sAvavaH | bhIkha mAMgIne potAnuM poSaNa karanAra mANasa jo dharma sahita hoya to sIdAto nathI. te vicAre che ke, huM dhanavAnuM chuM mATe mAre zA mATe duHkhI thavuM joIe. sajjanone dharma eja dhana che. mATe dhanane bAdha Ave to bhale, kAmane bAdha Ave to bhale, paNa gharmame kadI bAdha na AvavA devo joIe. 2. janma-jarA-maraNarUpa jalataraMgothI bhayaMkara saMsAra samudramAM mithyAtvamohanIyAdi karmonI preraNAthI anaMta pudgala parAvartakAla sudhI avyavahAra rAzi-sUkSma nigodanA bhavomAM aneka asahya duHkhono anubhava karatAM karatAM akAma nirjarAdi hetunA saMnidhAnathI vyavahAra rAzimAM AvelA jIvane dravyAdi kAraNanA anusAra tathA bhavyatvadazAno parIpAka thavAthI pragaTa thaela adhyavasAya spa yathApravRttikaraNathI sAgaropama koTAkoTI pramANa dIrdha karmasthitino kSaya thAya che. AyuSyakarma sivAya jJAnAvaraNIyAdi sAta karmo paikI pratyeka karmane palyopamanA asaMkhyAtamAbhAge nyUna eka koDAkoDI sAgaropama pramANa sthiti karavI e A karaNanuM kArya che. jema vastranI upara lAgela ghIno DAgha, jyAM sudhI tenA upara coTela dhULane dUra karavAmAM na Ave tyAM sudhI dekhAya nahi, tema upara kahela pramANe karmasthitino lAdhava (ghaTADo) thayA vinA aMtaHstha graMthisthAna pragaTa thatuM nathI. gajarAtI anuvAdaka - A bhadrakarasUri maka
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-virArA " 1bhadrAviracita { 15 tamoe ApyA che te kramamAM kaMI kAraNa che ke emane ema ja che ? Ano "moDI' e vAkya racanAthI javAba Ape che. dharmabahumAnavALo vidhipara ane ucittano krama paNa A pramANe ja che. kemake jene dharmanuM bahumAna nathI te vastutaH vidhiparAyaNa che ja nahi. vidhino prayoga, bhAvapradhAna che. ane zreSThabhAva gharmanA bahumAna vagara hoI zake nahi. mATe dharmanuM bahumAna pahelAM joIe, ane tenI vidyamAnatA hoya to ja vidhiparAyaNa banAya che ane vidhimAM parAyaNa AtmAo ucittavRttiovALA bane che. kramavinyAsamAM A kAraNa che. A traNeya dharma bahumAnAdi guNono krama barobara che. kAraNa ke; jeone caityavaMdanaviSaya zubha parINAma-pAThAdidharma pratye bahumAna (AMtarika bhAva) nathI. teo tattvathI-vastusthitithI, A loka tathA paralokanA viSe aviruddha phalarUpa vidhinuM ArAdhana karavAmAM tatpara manAtA ja nathI. kAraNa ke; vidhinI (kriyAnI) ArAdhanAno sAra bhAvamAM rahelo che ane vaLI A bhAva (caityavaMdanaviSayaka zubhaparINAma) bahumAna (te pratyenI AdarapUrvakanI rUci) nA abhAvamAM saMbhavI zakato ja nathI. bahumAna hoya to bhAva che. ne bhAvanI pradhAnatA hoya to vidhiprayoganI saphala ArAdhanAvALo vidhitatpara kahevAya che. tathA bahumAnanA abhAvamAM bhAvano abhAva rahe che ane mATe bhAvanagara, vidhiprayoganI niSphaLatA che. mATe tattvathI vidhitatpara kahevAto ja nathI. Iti. etad bahumAnI" e vizeSaNasUcaka pada pahelAM ane vidhipara e pachI enuM kAraNa batAvela hovAthI A banneno krama siddha thAya che. have bAkI rahelA ucitavRttipadane chelluM rAkhavAnuM kAraNa kaMThathI kahe che. na cAmuSkividhAvanucit-kAriNo'nyatrocitavRttaya iti, viSayabhedena tadaucityAbhAvAd, aprekSApUrvakAri vijRmbhitaM hi ta, artha-je prANIo paralokanI vidhimAM virUddha pravRttivALA hoya te IhalokamAM ucitavRttivALA hoI zakatA nathI ja, kAraNa ke; viSayano bheda thAya che. tethI Ihaloka tathA paralokanI vidhimAM aucitya hoI zakatuM nathI. kemake; prekSApUrvakArIo eka ThekANe ucita kare ane bIje ThekANe anucita kare ema banI zakatuM nathI. ekatra ucita karavuM ane anyatra anucita karavuM e apekSApUrvakAryakArIono vilAsalIlA che. vivecana-ahIM "' zabda e sUcana kare che ke; vidhipUrvaka (jenA pahelAM vidhi hoya che tevI) ja ucitavRttino vicAra karavo te A pramANe-paralokanA phaLavALA kartavyamAM paNa (mUlamAM je api zabda che teno e artha thAya che ke aihika kartavyamAM to pUchavuM ja zuM ?) virUddha vartanavALAo A lokamAM svakulAdine ucita nirmala AcAravALA e ucitavRttivALA gaNAtA nathI. kAraNa ke; ahIM (A lokamAM) paNa paraloka phala pradhAna kartavyane je ucitavRtti mAnelI che, (kahyuM che ke "paraloka virUddha kartavyanA karanArane dUrathI choDo ! je potAne chetare che te bIjAone hitakAraka kevI rIte thavAno ?) kemake temAM viSayano bheda thAya che. gajarAtI anuvAdaka - makarasUri mahArAja
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ IGENCE CEvAra GEEii samAjanA (kevala paralokapradhAna kartavyano anAdara hoI viSaya judo thato hovAthI) Aloka paraloka saMbaMdhI pratyakSa ke parokSa apAyonA (vinonA) parIvArarUpa pravRttirUpa aucityano AlokamAM tathA paralokamAM abhAva che. kAraNa ke; je kartavyanuM parINAma, paralokamAM sundara che te ja kartavyane ahIM (AlokamAM) paNa vidhiparatA kahevAmAM Ave che. ane ucitavRttipaNuM vidhipUrvaka ja hoya che. vaLI jeo caityavaMdana, Avazyaka, vihAra, dAna, pUjAdika paralokanA sAdhanamAM ucita karavAvALAo nathI hotA paraMtu kevala AlokasaMbaMdhI kulakramAgatakartavyamAM ucita karavAvALAo hoya ane paralokasaMbaMdhI kRtyamAM ucita pravRtti karanArA na hoya, teo kharekhara subuddhino upayoga ke prayoga karyA sivAya pravRtti ke pragati karanArA che. sArAMza ke; vidhipUrvaka ja ucitavRttipaNuM manAtuM hovAthI pahelAM "vidhiparA" e vizeSaNapada che ne "ucitavRttaya" e vizeSaNa pada pachI mUkela che. ema paraspara kAryakAraNabhAva vicArI kramanI sArthakatA samajavI. yadete'dhikAriNaH parArthapravRttairliGgato'vaseyAH, mA bhUdanadhikAriprayoge doSa iti / liGgAni caiSAM tatkathAprItyAdIni, tayathA tatkathA prItIH, nindA'zravaNaM tadanukampA, cetaso nyAsaH, parA jijJAsA / tathA guruvinayaH, satkAlApekSA, ucitAsanaM yuktasvaratA, pAThopayogaH / / artha-vAste paramArthaparAyaNa mahAtmAoe lakSaNothI te adhikArIone oLakhI levA. jethI anadhikArIone (ayogyone) prakRta caityavaMdanasUtrapAThAdi gharmadAnAdiprayoga (ceSTA) mAM je doSa lAge che te doSa na lAge ! ane AnA (dharma bahumAnI, vidhipara, ucita vRttirUpa adhikArIonA) liMgo (oLakhAvanAra sulakSaNo) anukramathI pratyekanA pAMca pAMca batalAvatAM pahelAM zarUAtamAM, bahumAnanA pAMca liMgo batalAve che. (1) tatkathAprIti=caityavaMdanasUtranA ArAdhakonI kathA upara prIti hoya. prastuta dharmakathana pratyeno anupama prema e bahumAna sUcaka che. kAraNa ke, te prema bahumAnathI sAdhya hoI bahumAnagamaka che. (2) nindADazravaNa-caityavaMdanasUtranA ArAdhakonI tathA prastuta gharmanI niMdAne na sAMbhaLe prastuta gharmanI niMdA nahi sAMbhaLavI, e bahumAnathI ja saMbhavI zake che. to bahumAna sUcaka niMdAnuM nahI sAMbhaLavuM che. (3) tadanukaMpA=niMdA karanAranI upara anukaMpA-dayA Ave ke; bIcArA rAjasa tAmasa prakRtithI parAdhIna banelA ane hitakAryane samajavA mATe mUDha banelA prANIo, AvI rItie aniSTa ceSTAo karIne A aNamola mAnava jIvananI nirarthaka barabAda karI nAkhe che. niMdAparAyaNa prANI para dayA, e bahumAnanuM kArya che eTale bahumAna.maka liMga che. (4) cetasocAsa-cittane tanmaya-caityavaMdanamAM tallIna banAve. atyutkaTa utkaMThApUrvaka caityavaMdanarUpa dharmamAM aMtaHkaraNane parovavuM e bahumAna hoya to ja thAya che. vAstu bahumAnadyotaka che. jA bAjarAtI anuvAda , bhayaMkarari ma.sA.
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ ti-virArA A haribhadrasAra gaNita 6 17. (5) parA jijJAsA-caityavaMdanane jANavAnI tIvra IcchAvALo hoya. caityavaMdanaviSayaka tIvra jJAnanI IcchA, (caityavaMdanarUpa dharmane jANavAnI utkaTa utkaMThA) bahumAna hoya to ja saMbhavI zake che. vAstu A paNa bahumAnagamaka liMga che. have vidhiparatAnA pAMca liMgo darzAve che (1) gurUvinaya=mAbApa vigere athavA prastutadharmadAtA dharmagurUnA tarapha ucita pratipatti-sevA enuM nAma gurUvinaya che. dharmazravaNa vigere sarva kriyAomAM karavAmAM Avato A jAtano vinaya (namrabhAva) e vidhiparatAnuM sUcana kare che. (2) satkAlApekSARtraNa saMdhyArUpa suMdara kAlano Azraya karavo. tathA prastuta gharmanuM zravaNa, grahaNa ane caityavaMdanAdika sarva kriyAone yogya kAlanI apekSA rAkhIne karavI. ane yogyakAlano artha, trisaMdhyA athavA vRtti - (AjIvikA) kriyAne bAdhA na pahoce te, ke je kriyA karavA mATe je samaya (kAla) zAstra batAvela hoya te. (3) ucitAsanaM caityavaMdanAdisarva dharmakriyAomAM ucita Asana jALavavuM. A vidhipatAnuM ghAtaka (4) yuktasvaratA=potAnA sivAya bIjA je caityavaMdanastuti vigeremAM pravRtta thayA hoya teone potAnA yogamAM bAdhA, pIDA, upaghAta ke muMjhavaNa vigere utpanna thAya te rIte yukta svarathI-ati dhImo paNa nahi ane ati uMco paNa nahi tevo barAbara svara (avAja-dhvani) rAkhavo. (5) pAThopayoga=caityavaMdanAdisUtrapATha pratye satata datta cittavALA thavuM. have ucitavRttinA pAMca liMgo batalAve chetthaa lokapriyatvaM, agarhitA kriyA, vyasane dhairya, zaktitastyAgo labdhalakSyatvaM ceti // ucitavRttinA pAMca lakSaNo che. te A pramANe (1) lokapriyatva-ucitavRttie vartanAra AtmA, sakalalokanI prIti saMpAdana kare che. sakala lokano prema jItavAthI ucitavRttinuM mApa nIkaLe che. (2) agarvitA kriyA A lokamAM tathA paralokamAM je niMdA pAtra che. evA madya (dArU) mAMsasevana, parastrIgamana, jugAra, corI, prANIhiMsA evA pAparUpa vyApArane choDavApUrvaka nyAyapUrvaka jIvana ke AjIvikAnuM valaNa akhatyAra karavuM. (3) basane gherya-comera vipadAnA vAdaLo gherAyelA hoya to paNa dInatAnuM zaraNa nahi letAM vIratAzUratA ghAravI. (4) zaktitaH tyAga=zakti (gA) mujaba tyAga (dAna) tapa vigere karavuM. akhabAjarAtI anuvAdaka - , makarasUri mA
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-virArA A harabhavasara rIta huM 18 : (5) labdhalakSyatva lakSasudhI pahoMcavuM. caityavaMdanAdi tamAma kriyAomAM chevaTanA sAdhyano nizcaya hovo joIe. A tamAma hiMgo, arthI, samartha vigerenA A bIjA rUpo che arthAt rUpAMtararUpe che. ebhistadadhikAritAmavetyaitadadhyApane pravarteta, anyathA doSa' ityuktam / artha-A kahela tamAma liMgothI, adhikArIonI adhikAritAne (yogyatA-lAyakAtane) jANI, oLakhIpArakhI pachI caityavaMdanasUtrAdinA adhyApanamAM bhaNAvavAmAM) pravRtti karavI joIe. nahIMtara anadhikArIone bhaNAvanArane doSa lAge che. ema pahelAM kahela che. have prakRta viSayamAM vAdInI zaMkAnuM samAdhAna kare che. Aha-ka ivAnadhikAriprayoge doSa iti, ucyate, sa hyacintyacintAmaNikalpamanekabhavazatasahasropAttAniSTaduSTASTakarmarAzijanitadaurgatyavicchedakamapIdamayogyatvAdavApya na vidhivadAsevate, lAghavaM cAsyApAdayatIti artha-vAdI (zaMkA) ayogyane sUtrAdhyayanAdi karAvavAmAM Ave to konI mAphaka kyo doSa Ave ? arthAta anadhikArI ceSTAmAM je doSa Ave tene dRgaMta ApI samajAvo ! samAdhAna-"sa" te vAdIne zaMkAno javAba ItyAdithI Ape che vastusthiti evI che ke, lAkho bhavomAM bhegA karela, aniSTa (du:khada) duSTa (azubha) evA ATheya karmonA Dhaga-samUhathI pedA thayela dIrgatya (duHkha, dAridraya, durgati, kharAba hAlata) no viccheda (kSaya-mUlathI nAza) karanAra chatAM paNa, aciMtya (na ciMtavI zakAya evA ke kalpanAmAM AvI nahi zake evA) evA ciMtAmaNi (ciMtAmAM sarva kAmadI maNiH sarve vAMcheluM puruM pADanAra eka jAtano maNi) sarakhA caityavaMdanasUtrane meLavIne ayogya mANasa, ayogyatAne laIne vidhimujaba ArAdhI zakato nathI. e pahelo doSa (vidhi vagara ke avidhie sUtrano abhyAsa kare to, avidhie grahaNa karelo maMtra jema unmAdAdika doSa utpanna kare che, tema viparIta phaLa ApanAra thAya che.) (2) doSa-te ayogya mANasa, vidhi pramANe ArAdhato nathI. eTaluM ja nahi paNa caityavaMdanasUtrAdinI avajJA, AzAtanA, niMdA, virAdhanAdithI laghutA kare che. (jeo A sUtra pratye lagAre prIti ja dharAvatA * 1 sarva pi no vA vinaM pataMmi sAyamI didhuM hA matyanAM vahAlAne suthalA | dharmaratna prakaraNa 97 saghaLuM dAna, pAtrane ApyuM hoya toja denArane kalyANakArI thAya che. anyathA bIjI rIte kupAtrane dIdheluM dAna anarthajanaka-saMsAra vadhAranAra thAya che. ane zrutanuM dAna sarva dAnamAM pradhAna rUpe che. sada 2 Teva patta nI tahiM | kasaLA vizuddhA, junicchattIma i 18 | gItArthapurUSe zrutapadezArirUpa dAna, khAsa karIne apAtramAM nahi devuM. pAtramAM apAtI dezanA, zuddha dezanA kahevAya che. bIjI rIte dezanA karatAM zrotAo mithyAtvamAM paDe, dveSano vadhAro thatAM bhAta, pANI, zavyA, maLatAM tUTe tathA vakhate upadezakanA khUna vigere thAya ItyAdi doSo saMbhave che. mATe ja bhAvAnuvRttipramANe dezanA denAra vakhaNAya che. vAtI anuvAdaka - , bhadrakaraNa ma. sA
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ ke lalita-virArA A bhAva racita - 19 ) nathI, ane ulaTA sUtradAtA upara dveSa tathA sUtra pratye arUci ke dveSa rAkhanAra hoI ayogya che. teo sUtrane halaku pADavA ja maLI rahelA hoya che.) have A viSayane AgaLa vistArathI kahe che. to vimA 'sevakaH kalyANamiva mahadakalyANamAsAdayati, uktaM ca 'dharmAnuSThAnavaitathyAtpratyapAyo mahAnbhavet / raudraduHkhaudhajanako, duSprayuktAdivauSadhAd // 1 // ityAdi, ato'nadhikAriprayoge prayoktRkRtameva tattvatastadakalyANamiti. 'liGgaistadadhikAritAmavetyaitadadhyApane pravarteta.' artha-tethI ja jema ciMtAmaNIne vidhithI ArAghavAvALo, moTI kalyANamaMgaLamALAne pAme che. tema avidhithI ArAdhanAvALo moTA apamaMgaLane, moTA duHkhane, upadravane pAme che, tema caityavaMdanasUtrane vidhithI ArAdhavAvALo moTA kalyANa ne pAme che ne avidhithI ArAghavAvALo moTA akalyANa (amaMgala, duHkhaupadrava) ne pAme che. te nirvivAda vAta che. kahyuM paNa che ke - "avidhithI sevela auSadha (davA) nI mAphaka, dharmAnuSThAnane avidhithI sAdhavAthI, bhayAnaka-vedanAjanaka, moTo pratyapAya (pApa, vipna, upadrava) thAya che. temaja ayogya prANIne caityavaMdanasUtrAdi ApavAthI te sUtrAdi, svArthasAdhana karI Apato nathI. eTaluM ja nahi paNa uchuM viparItapaNe karI aneka upAdhio ane duHkho pedA kare che. matalaba e che ke; jema auSadhane yogya rItie ApyuM hoya nahi athavA ayogyane ApyuM hoya to lAbha thavAne badale tenAthI herAnagati thAya che. tevI rIte dharmAnuSThAnane vitathapaNe AcaravAthI anadhikArIne upadezavAthI te bhayaMkara duHkhone utpanna karanAra thaI paDe che. anadhikArIone (ayogyane) caityavaMdanasUtrAdi bhaNAvavArUpa prayogamAM (ceSTAmAM) je ayogyane akalyANa (ahita-anatha) thAya che. temAM tattvathI (vAstavikarItie) pAtrApAtrane liMgo ke lakSaNothI nahI pArakhanAra, prayokatA (adhyApakarUpa) vyakti ja kAraNa, prayojaka rUpe 1 caityavaMdana vAMdaNAM vigere dharmAnuSThAna, vidhinI pradhAnatA rAkhIne karAtuM moTA phaLavALuM thAya che. anyathA avidhithI karAtuM aticAravALuM thatuM hoI zrIdattAnI mAphaka koI vakhata moTA anarthane pedA kare che. ethI ja avidhithI anuSThAna sAticAra thAya che. tethI AgamamAM prAyazcita batAvela che. juo mahAnizIthe - "viTIi velAruM vaMMiA ta aaN pAzcatta 3vasanna, namo vihIpa vegA vaMlanALo ane siM phu la' sAtamA adhyayanamAM A pramANe jaNAvela che ke; avidhine choDavApUrvaka vidhipUrvaka vizuddha dharmAnuSThAna karavuM eja zraddhAnuM lakSaNa che. tathAti - vidisAra vira ttinuM gaLukALa vAlonoviphavadyavArtha vada taMgi' je zaktimAnuM hoya te zraddhAsahita vidhinI mukhyatA rAkhIne caityavaMdana vAMdaNAM vigere dharmakriyA kare ane jo zakti vagarano hoya to dravyakSetrakAlabhAve karI tAddazakriyA na karI zakato hoya to hRdayanA bhAvarUpa pakSapAta to te vidhipUrvakanA anuSThAnamAM ja rAkhe teja arthAtu vidhipUrvakanA anuSThAnano pakSapAtI draDhabhAvanAvALo mArgAnusAri kriyAno sAco adhikArI gaNAya. 1 kAdaMbarImAM bANa kavie paNa kahyuM che ke 'apagatamale hi manasi sphaTikamaNAviva rajanikaragabhastayo vizanti sukhamupadezaguNAH / guruvacanamamalamapi salilamiva mahadupajanayati zravaNasthitaM zUlamabhavyasya // artha-jema nirmala sphaTikamaNimAM candranA kiraNo sukhe praveza kare che tema nirmalamanamAM gurUjanano upadeza-hitabodha sukhe praveza (asara) kare che. jema kAnamAM nAMkhela (rahela) pANI phUlane (pIDA) upajAve che. tema gurUjananuM vacana paNa abhavyane (ayogya) anartha ke kalezajanaka thAya che. ka kaw rAtI anuvAda bhadrakarasUri ma.
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA - haribhadrasuri racita 20 mAnI zakAya. eTale pAtrApAtranI parIkSA karyA sivAya ayogyane bhaNAvanAra vyaktinuM paNa akalyANa sAthe sAthe samajavuM. ayogyane nahi bhaNAvavAmAM kalyANa che. yogyane bhaNAvavAmAM kalyANa che. ayogya jIvane vItarAga vacana nahIM ApavAmAM ja jJAnadAtAnuM kalyANa che. arthAt te jIvanA hita khAtara ja zAstrajJAnanuM dAna nahI karavuM te hitAvaha che. kAraNa ke; jema kAcA mATInA ghaDAmAM jaLa nAkhyuM hoya to jala te ghaDAno vinAza kare che. tema ayogyane Apela zAstrajJAna ahitakara thAya che. mATe ja bho ! bho ! jJAnIo ! upara kahela adhikAra darzaka sulakSaNothI caityavaMdanAdidharmanA adhikArInI yogyatAne barobara jANI, joI, pArakhI, caityavaMdanAdisUtrane bhaNAvavAmAM pragatizIla ke ujamALa bano ! evaM hi kurvatA ArAdhitaM vacanaM, bahumato lokanAthaH, parityaktA lokasaMjJA, aGgIkRtaM lokottarayAnaM, samAsevitA dharmmacAriteti, ato'nyathA viparyaya ityAlocanIyametadatisUkSmAbhogena / artha-kharekhara A pramANe karanAra (karatA) mahAbhAga purUSe, zAstranA vacananI ArAdhanA (sevAbhakti) ka2I samajo ! lokanAthanuM-tIrthaMkara paramAtmAnuM bahumAna karyuM ja mAno ! gatAnugatika (samajyA vagara eka gayo ane enI pachavADe bIjAnA javA rUpa) lakSaNavALI lokaherI (gADarIo pravAha) choDI ema kalpo ! lokottara (alaukIka-adbhUta) yAna-pravRtti (gamana-pragati) no aMgIkAra karyo emAM saMdeha nathI ja ema ja vicAro ! cokkasa dharmanuM AcaraNa barobara AcaryuM ja ema dhAro ! adhikArInI yogyatAnI parIkSA karyA vagara adhyApana karavAmAM pravRtti karanAre vItarAga vacananI virAdhanA karI, lokanAthanuM apamAna karyuM, lokaherIne svAgata ApyuM, laukika pravRtti AraMbhI, ardhamanuM AcaraNa AcaryuM vigere doSano ja poSa karyo. emAM sheja paNa saMdeha karavA jevuM kAMI nathI. A pramANenI A viSayanI AlocanA (mImAMsA) atyaMta sUkSma upayoga-dhyAna daIne karo ! uMDA utarI vicAro ! 'nahivacanoktameva 'panthAnamullaGghyAparo hitAptyupAyaH, artha-zAe kahela mArga sivAya bIjo koI hitaprAptino upAya, mArga ke sAdhana nathI. arthAt eka zAstravacana ja ajoDa amodha hitano rAha che, maMgalano mArga che, kalyANanI keDI che, zivanI saraNI che, pragatino paMtha che. mATe zAstrIya vacanane AdhAre ke IsAre Age baDho ! kUca kadama bharo ! zaMkA-pratyeka purUSonI pravRttine ja hitaprAptinuM kAraNa mAnIe ane zAstravihita vacanane hitasAdhana na mAnIe to zo vAMdho Ave ? A zaMkAnuM samAdhAna karatAM kahe che ke; na cAnumavAmAve puruSamAtrapravRttestayeSTana siddhiH / / (samAdhAna) artha-anubhava, purUSapravRttidvArA svaISTaphalanI siddhimAM asAdhAraNa kAraNa che. jo anubhavano 1 'vacana nirapekSa vyavahAra juTho kahyo vacana sApekSa vyavahAra sAco' gA. 4 'AnaMdadhanajI kRta anaMtanAthasvAmInA stavane' gujarAtI anuvAdaka A tAkarasUri ma.sA.
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ lita-visarA ) haribhadrasAra racA 21 abhAva hoya to purUSapravRttimAtrathI ISTaphalanI siddhi kadI thatI nathI ane je purUSa, saphala karmamAM (kriyAmAM) pravRtti kare che. te karma be prakAranuM hoya che. (1) dRSTa (pratyakSa, cakSugoca2) phalavALuM (2) adRSTa (parokSa-atIndriya) phaLavALuM hoya che. e viSayanuM sodAharaNa pratipAdana sAMbhaLo ! (1) pahelAM pote ja jenuM phala joyeluM che evA draSTaphalavALA khetI vagerenA karmamAM tenA sAdhanapUrvaka pravRtti karanArane ghAnyasiddhirUpa ISTaphalanI siddhi avazya thAya che. (2) Apta purUSe (yathArthavAdI-prAmANikapurUSa) batAvela, sAdhanapUrvaka, adraSTa (parokSa-atIndriya) phalavALI nidhAna khodavA vigere rUpa kriyAmAM pravRttikaranArane potAnI ISTaphalanI siddhi acUka thAya che. potAnI jAtanA pratyakSarUpa anubhava ke Apta upadeza (prAmANika-purUSa-vacanarUpa Agama) pUrvaka karAtI pravRttithI svaISTaphalanI siddhi che. evaMca draSTaphalavALAM karmanI ISTaphalanI siddhimAM pratyakSarUpa anubhava, kAraNa che. adraSTa phalavALA karmanI svaSTa phalasiddhimAM Aptavacana, AgamarUpa anubhava, kAraNa che jo AvI rItano kAraNabhAva, na mAnavAmAM Ave to kadI ISTaphalanI siddhi thAya ja nahI. prakRtamAM caityavaMdanarUpa kriyA, atIndriya (parokSa) phalavALI che. vAste A kriyAnI pravRttimAM zAstrano upadeza (Agama-vacana) ja pramANa che. kAraNa ke; atIndriyaphalanA pratye potAnI jAtano pratyakSarUpa anubhavano abhAva che. tethI purUSanI pravRttimAtra, ISTaphalanI siddhi karI zakatI nathI. caityavaMdanarUpa kriyAmAM zAstranA (AgamanA) vacanathI pravRtti karavI joIe. pAramArthika pratyakSarUpa kevalajJAnanA AdhArabhUta vItarAga vacananA anusAra karela pravRtti, acUka phalalALI thAya ja e asaMdigdha ke anizcaMnta che. - pravacana vacana ja eka hitaprAptino bInaharIpha upAya che. pravacana vacanarUpa anubhava, mAnavAmAM na Ave to kevaLa purUSonI pravRttithI sveSTaphalanI siddhi nathI thatI e doSa pahelAM batalAvyo. have pravacananA vacanarUpa anubhavane avagaNIne kevaLa purUSanI pravRtti ja ISTaphala siddhidAyaka che ema mAnavAthI bIjo doSa batAve che. 'apica-lAghavApAdanena ziSTapravRttinirodhatastadvighAta eva, artha-vaLI, marajImUjaba, svachaMda rItie pravRtti karavAthI, samyakacaityavaMdanarUpa vidhi (kriyA) nI laghutA (halakApaNuM) karAya che. ane te kriyAnI laghutA karavAthI pUjyapUjA (vItarAgavacanapAlana) rUpazipravRtti ( ziSTa AcAra-zistapAlana)no bhaMga ke nirodha thAya che ne ziSTAcAra rokAI javAthI (bIjA upAyathI paNa thatI) sveSTaphalanI siddhi rokAI ja jAya che. tathAca zAstravacananI apekSA rAkhIne pravRtti karavAthI samyakramaityavaMdanakriyAnuM gaurava-bahumAna-utkarSa karAya che. tenA gauravathI pUjyapUjArUpa ziSTAcAra sAcavyo, pALyo. ne ziSTAcArane jALavavAthI niyamA svaSTa phalanI siddhi che ja... kahyuM che ke, "prativajJAti di zreyaH pUjyapUnAvyatimaH" pUjyonI pUjAnuM ullaMghana, rAtI anuvAdaka A lakasUri ma re
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ g lalita-vistArA . e bhadrasUri racita * 22 (oLaMgavuM-upara thaIne javuM ke anAdara karavo) zreyane roke che. vItarAga e paramapUjya purUSa ane teozrInuM vacana, e paramapUjanIya ArAdhya ke upAsya, ane tenuM pUjana eTale pAlanA-ArAdhana zreya kare che. ane tenuM ullaMghana, (virAdhanA ke AzAtanArUpa) kharekhara zreyane (zivakalyANa ke maMgalane) aTakAve emAM Azcarya ja zuM hoya ? mATe pUjyapUjArUpa ziSTAcArane prANAMte paNa nahi oLagho ? ene jIvanano Adarza ke mudrAlekha ke gotravrata karI mAno-lekho -to pachI caityavaMdananI vidhi (kriyA) ziSTAcAranI paraMparAthI karavAnI hoI gatAnugatika thavAnI, eTale caityavaMdana vidhi, apavAdarUpa vidhi ja thaI ? A zaMkAno vyAkhyAkAra javAba Ape che ke 'apavAdo'pi sUtrAbAdhayA 'gurUlAdhavAlocanaparo'dhikadoSanivRttyA zubhaH zubhAnubandhI mahAsattvA''sevita 'utsargabheda eva, na tu sUtrabAdhayA gurUlAdhavacintA'bhAvena hitamahitAnubandhi-asamaJjasaM paramagurUlAghavakArikSudrasattvavijRmbhitamiti // artha-apavAda paNa je vizeSaNo batalAvIe chIe te vizeSaNothI viziSTa apavAda paNa utsarganA 1. "puchAvattA kRtasya sUtre jarUra pUrvAparaviroghAmAvA gurUlAdhavanI (guNadoSa-lAbhAlAbha-naphA toTAnI) ciMtAthI AcarelamAM sUtranI sAthe pUrvApara virodhano abhAva che. 2 (1) vItarAgavacananI utsarga apavAdarUpa zuddhasaMyamAdi pALavAnA upAyarU5 AgamanIti e eka mArga (2). saMvignabahu janAcIrNa mokSAbhilASI ghaNA gItArthapurUSoe Acarela kriyA te bIjo mArga, AgamanI abAdhAe saMvignoe AcarelI kriyA mArgAnusAriNI kriyA samajavI. AgamamAM pAMca prakAranAM vyavahAra batalAvela che. temAM pAMcamo jItavyavahAra batalAvyo che. jIta eTale AcAra, tene pramANa karatAM Agama ja pramANa thayo. vAste jItavyavahAra AgamathI aviruddha; saMmata, pramANita che. ema nakkI dhAravuM. bahu saMvignapurUSanA AcArarUpa jItavyavahArane pramANa karavAthI ja. "sUtravAyA Agamokta vacanamArganI abAdhAe karI e artha karavAthI "sUtra bharyuM paNa anyathA, jUduM ja bahu guNa jANa saMvigna vibudhe AcaryuM kAMI dIje ho kAlAdi pramANa' gA. 5. sADAtraNaso gAthAnA stavane DhALa caudamI. AgamamAM kahyuM hovA chatAMya duHSamAdikAla pramukhanuM pramANa vicArIne tenAthI juduM heraphera (phAraphera) karavAmAM ghaNo guNa (lAbha) jANIne saMvigna ghaNA gItArthoe Acarela te paNa mArgonusAriNI kriyA. dAkhalA tarIke, "kalpanuM dharavuM jholikA, bhAjana, duvakadAna, tithi pajusaNanI pAlaTI, bhojana vidhi ho ItyAdi pramANa" || 6 | kalpa (kapaDo-cAdara pahelAM kAraNe oDhatAM tathA gocarI pramukha viSe vALIne khAMdhe (khabhe) mUkI cAlatA e Agamano AcaraNa hato ne have gocarI pramukhane viSe pAMgarIne jAvuM vigere. jhoLI be gAMTha vALIne pAtro bAMdhavA te, tenA vaDe bhikSA, AgamamAM pAtrabaMdhanA be cheDA mUThe pakaDavAnuM tathA be koNInI pAse bAMdhavAnA kahela che. hamaNA hAthamAM jhAlIe chIe, tarapaNI pramukhamAM dorA levA, pAtra lepa devA, pajusaNanI tithi je pAMcamAM hatI tenI cotha karI tathA upalakSaNathI comAsA pUnamanAM TALI caudazanA karyA bhojanavidhi mAMDalIe besavuM, hecavuM vigere draSTAMtathI vacanathI judu hovA chatAM jItavyavahArarUpa pramANa AcAra jANavo. 'navajIvana jhaM vaM vivi, samAthAti visthA ! thovaradivALa, sahiM te pALe tuM ! 86 gharmaratna prakaraNe. artha-gItArtha purUSo thoDA doSavALA chatAMya ghaNA guNothI gariSTha evA je kAryane avalaMbIne Acare che te tamAmane pramANabhUta che. kAraNa ke, Aja to pAMce vyavahAromAM jItavyavahAra ja mukhya che. jItavyavahAre ja kAma cAle che. "vyavahAra pAMce bhASIyA, anukrame jeha pradhAna ! Aja to temAM jIta che te tajIyeM ho kema vagara nidAna." / 9 / 1. 2. -ane bAjarAtI anuvAdaka - A bhadrakarasUri ma. sA
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ hita-virArA A haribhadrasAra racita * 23 : sthAnane prApta thayela hovAthI, utsarganA phalane ApanArA (janaka-hetu) hovAthI, utsargavizeSa ke utsargano prakAra ja che. tathApi sUtranI abAdhAe sUtrane abAdhita rAkhIne gurUlAdhava (guNadoSa)nI AlocanA (pukhta vicAra, mananIya mImAMsA) mAM tatpara, ethI ja adhika (bahu) doSanI nivRtti (abhAva-choDavA) pUrvaka zubhAnubaMdhI (uttarottara zubhanI vRddhivALA) zubharUpa, mahAsatve (mahApurUSoe-ghaNA gItArthoe) Acarela, calAvela apavAda paNa utsarganA bheda-prakAra-rUpAMtara rUpa ja che. kAraNa ke; tevA prakArano apavAda utsarga sthAnane prApta thayela hoI utsarganA phalane Ape che. apavAda paNa kyA kyA kAraNe utsarganA prakArarUpa thato nathI te vigatane darzAve che. "na tu sUtrabAvAya" ItyAdi padothI, tathApi (1) sUtrane abAdhita rAkhIne e paheluM vizeSaNa (2) guNadoSanA barobara parAmarzapUrvaka adhikadoSanI nivRttidvArA zubhAnubaMdhI zubharUpa e bIjuM vizeSaNa (3) mahAsatve (mahAgItArthoe) Acarela e trIjuM vizeSaNa che. A traNa vizeSaNo utsarganA prakArarUpa apavAdanuM lakSaNasvarUpa bheda samajo. te vizeSaNonI sArthakatA batalAve che; (1) satrane bAdhA pahoMcADanAra apavAda, utsarganA sthAnane pAmI zakato nathI (2) A saguNa che ? (lAbhakAraka che ?) ke nirguNa che ? evI paryAlocanA-mImAMsArUpa gurUlAdhavanI ciMtAthI (parAmarza) rahitahita, (zubha-AcAra,) uttarottara ahita (aniSTa) nI vRddhi karanAra hovAthI asamaMjasa, (ayogyayuktiyukta nahi te, ziSTajanone bolAvavAne paNa anucita) che. kAraNa ke; paramagurU (tIrthaMkara paramAtmAnI) laghutA (avajJAAzAtanA) karanAra sudrasarve (bhavAbhinaMdI purUSa) Acarela che. guNadoSanA parAmarzano abhAva hoI 1 thavAmAnaH- 3trayavivava ninAra paDhiA unnata nitre 2 ru manunAvijyA DAvavI ho tunhA / 1 / unnatanI apekSA rAkhIne nimnanI prasiddhi che. tevI ja rIte nimnanI apekSA rAkhIne unnatanI prakhyAtI, A jema parasparanI apekSAvALA tulya che tema parasparanI apekSAvALA utsarga ane apavAda baMne tulya che jema eka rathanA be cakra. 1 "AvaraNavi zALA' Iti kalpaniyuktiH-gavaraNAgiita, ra varuM sUtrotanevIjJA, vinuM gAvaraNapi, saMvinItAritapi bAraiva, havA, sUtropaveza va, gAtInurtinItArthapagnamacaMvahAra tvA, phakta sUtra vacana ja AjJA che eTaluM ja nahi, paraMtu saMvigna gItArthanI AcAraNA paNa AjJA ja che. arthAt AcAraNA paNa sUtropadeza ja che kAraNa ke, cheka tIrtha sudhI vidyamAna rahenAra jIta nAmano pAMcamo vyavahAra che. 2 prazna-Agama kAyamI chatAM Acaritane (AcAra) pramANa karIe to AgamanI khullI rIte laghutA thAya ke nahIM ? samAdhAna-sAMbhaLo ! saMvignagItArtho AgamathI nirapekSane AcaratA nathI. jenA vaDe doSo aTakAvAya, ane pUrvanA karma kSaya thAya, te te mokSano upAya che. dAkhalA tarIke, zamana (auSadha) roganI avasthAmAM avasthA pramANe judA judA apAya che. A vigere Agamavacana yAda karIne dravya kSetrakAlabhAva purUSAdinI yogyatA vicArIne saMyamAdiguNanI vRddhi karanArUM ja hoya te Acare che. ane tene bIjA saMvignagItArtho pramANe kare che, te mArga kahevAya. e rIte Agama apramANa thato nathI. ulTI tenI majabUta sthApanA thAya che. zrI sthAnAMgasUtramAM, Agama, zrata, AjJA, dhAraNA ane jIta e pAMca prakAranA vyavahAra batalAve che. have jIta ane AcAra e ekaja vastu che. eTale jItane pramANa karatAM Agama pramANa ja thayo kahevAya. samajyA ne ? gajarAtI anuvAdaka - , bhadrakarasUri ma.sA
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vikharA - haribhadrasara racita aniSTanI uttarottara vRddhi thavAthI bhavAbhinaMdIrUpa kSudrasarve AcarelI kadI utsarganA prakAratararUpa apavAda, apavAdarUpa kadI banI zakato nathI. Iti || 'etadaGgIkaraNamapyanAtmajJAnAM saMsArasaricchrotasi kuzakAzAvalambanamiti paribhAvanIyaM sarvathA.---- artha zudraprANIe-bhavAbhinaMdIe Acarelane apavAdapaNAe svIkAravuM e AlaMbana kadI thatuM nathI. tAravAnA sAdhanarUpa thatuM nathI. tathAti-jeone AtmAnuM jJAna thayeluM nathI evA jaDabuddhivALAone sudrasajvaceSTAnuM svIkAravuM, te saMsArarUpI saritAnA pUravheNamAM kuzakazane (darbhatRNa ane karasaDAtRNanA jaththAne) pakaDavA jevuM che. saMsAra saritAmAMthI bahAra AvavA sArUM, bhavAbhinaMdInI AcaraNAnuM jaDAtmAoe karela AlaMbana, e kharekhara kuzakAzane pakaDavA barAbara che. tenAthI kadI bahAra nIkaLI zakAtuM nathI. kAraNa ke; bahAra nIkaLavA kuzakAzanuM AlaMbana, puSTa AlaMbana nathI. ataH sudrasattvonI karaNI AlaMbana hoI zakatI nathI. ataH ananukaraNIya, anAdaraNIya, anAcaraNIya, anupAdeya che. ema sarva prakAre pukhta ke pauDha vicAra karo ! (1). nirUpaNIyaM pravacanagAmbhIrya, vilokanIyA tantrAntarasthitiH, darzanIyaM tato'syA'dhikatvaM, apekSitavyo vyAptItaravibhAgaH // artha-(2)-pravacana (vItarAgavacana) nI gaMbhIratA uMDANanuM nirUpaNa karo ! arthAta tAga na Ave tevuM athavA jenuM taLIyuM hAtha nahIM lAge tevuM jaina pravacana, gaMbhIra che, uMDuM che. ema nirUpaNa karo ! (3) bIjA zAstronI sthitine sUkSma-bArIkAIthI juo ! arthAtu bIjA zAstroe kevI rIte padArthatattvanI vyavasthA (tenA taMtra) nuM ghaDatara ghaDeluM che tenuM uMDuM-talasparzI jJAna saMpAdana karo ! (4) tamAma bIjA zAstronI sthitithI jainataMtra-zAstranI vyavasthA (padArthatattvanI yojanA) nI, kaSAdi parIkSAthI zuddha jIvAdi tattvonuM pratipAdana karanAra hoI vizeSatA, mahattA, mUlyavattAne jAte juo ne bIjAne dekhADo-batAvo ! arthAt bIjA darzanonuM bArIkAI ke jhINavaTathI avalokana karyA bAda, jainadarzananI padArthavyavasthAnI anokhI khUbI, mAnavaMtI mahattA, vizeSatAne pote jainadarzananuM saMpUrNa jJAna saMpAdana karI juo ane bIjAne potAnI vIjaLIka zakti dvArA dekhADo ! 1 je AcAra, saMyamane bAdhA karanAra hovAthI pramAdarUpa hoya, ane tethI ja guNadoSanI (gurUlAdhava) nI ciMtA hoya eTale ke saguNa che ke nirguNa, evI paryAlocanAthI varjita hoya, yatanAno abhAva hovAthI hiMsAvALo, ane AlokanA ja sukhamAM pratibaddha (AgrahI) rahelA, khoTA AlaMbana lenAra janoe Acarelo hoI tene zuddhacAritravALA sevatA nathI. namUnA tarIke; zrAvakAdimAM mamatA karavI, zarIra zobhA mATe azuddha vastra, pAtra, AhAra vigerenuM grahaNa, kAyamapaNe dIdhelI vasatI kabUla rAkhavI, gAdalAM, takIyA vigere vAparavAM ItyAdika, asamaMjasa ziSTa sAdhujanone bolavAne anucita, aneka prakAranI kSudratattvonI ceSTA-AcaraNa, liMgijanomAM ghaNA janoe AcaryuM hoya to paNa niSkalaMka-nirmalacAritravaMtone pramANa ke AlaMbana heta nathI. kAraNa ke, siddhAMtamAM niSedhela-nivArita hoI, saMyamAdine virUddha hoI, niSkAraNe cAlela hoI anupAdeya che. gujarAtI anuvAdaka - a, bhadrakarasUri ma. sA.
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vikharA RbhadrazAriravi { 25 ema (5) jainadarzanano syAdvAda rUpa siddhAMta, sArvatAMtrikasarvadarzanAnugAmI che. kAraNa ke; niyAyika Adi tamAmane syAdvAdanuM zaraNa levuM ja paDeluM che. AthI ja jainadarzananI vyApti che-vyApakatA che. ane jainetara darzananI avyApti-avyApakatA che. arthAt jainadarzana, sarvanayasvarUpa che. ane bIjA zAstro-jainetaradarzano eka-yarUpa hovAthI temAM aneka darzanonI avyApti-(ananugama-asamAveza-samanvayano abhAva) che. jainadarzana, 1 phucchas prathAne sattAvartiAiM guH | sADa-hyaH saDa-dhyAvata muhyo nAnevAnta pratikSita che (vI. sto.) citramekamanekaM ca rUpaM prAmANikaM vadan / yogo vaizeSiko vA'pi nAnekAntaM pratikSipet // pratyakSaM bhinnamAtraMze meyAMze tadvilakSaNam / gururjJAnaM badannaikaM nAnekAntaM pratikSipet // jAtivyaktyAtmakaM vastu vadannanubhavocitaM / bhaTTo vApi murArirvA nAnekAntaM pratikSipet // abaddhaM paramArthena baddha ca vyavahArataH bruvANo brahma vedAntI nAnekAntaM pratikSipet // bruvANA bhinnabhinnArthAnnayabhedavivakSayA / pratikSipeyu! vedAH syAdvAdaM sArvatAntrikam // adhyAtmasAra 46-51(1) sattva rajo ane tamo pramukha virUddha guNo vaDe mizra evI prakRtine Icchato vidvarya sAMkhya paNa syAdvAdane utthApI zake nahI. (2) aneka AkAramaya eka citrarUpane pramANa siddha prarUpato yoga ane vaizeSika paNa anekAMtane utthApI zake nahIM. (3) je bhinnamamAtA aMzamAM pratyakSa, prameyAMzamAM te ke tenAthI vilakSaNa che chatAM gurU prabhAkara, eka jJAnane bolato anekAMtane na utthApI zake ! (4) anubhavocita, jAtivyakti svarUpa vastune vadato bhaTTa ke murAri anekAMtane utthApI zake nahIM. (5) paramArthathI baMdhavagaranA ane vyavahArathI baMdhavALA brahmane bolato vedAMtI anekAMta utthApI zake nahIM. (6) nayabhedanI vivakSAthI bhinnabhinna arthone bolatA, vedo, sArvatAMtrikasyAdvAdane utthApI zake nahIM. vastutattva evuM che ke; anekAMta prakriyAmAM tamAma vAdIonI saMmati che. kemake; - eka temaja anekasvarUpa vastu badhAne saMmata che. tathAti- (1) sAMkhyavAdI=sattva, rajasa, tamoguNanI sAmya avasthAne pradhAna athavA prakRti ema bole che. teonA matamAM prasAda, lAdhava, zoSa-tApa tathA vAraNa vigere bhinnabhinna svabhAvavALA aneka svarUpavALA padArthonuM eka pradhAnasvarUpa svIkAravAthI ja eka aneka svarUpa padArthano svIkAra acUka thaI jAya che. (2) naiyAyika=dravya-guNa-karma A traNa padArthone taiyAyika, sAmAnyavizeSAtmaka mAne che. anuvRtta (anekamAM eka prakAranI buddhi thAya tene anugata buddhi kahe che. jema pRthvI-jala vigeremAM dravya viSayaka buddhi) tathA vyAvRtta (je anya padArthothI ekane pRthagu-alaga kare te buddhine-vyAvRttabuddhi kahe che. jema guNa, dravya nathI-karma nathI.) svabhAvavALA hovAthI dravyatva vigere sAmAnya tathA vizeSamaya che. pRthvI-jala tathA vAyu vigeremAM "dravya dravya" pRthvI dravya che, jala dravya che, vAyu dravya che AvI rIte dravyatva, sarvatra anugata buddhino viSaya thavAthI sAmAnyarUpa che. tathA guNa, dravya nathI. karmI dravya nathI. AvI rIte buddhino viSaya thavAthI vizeSarUpe paNa che. A rItathI eka vastune sAmAnya vizeSarUpe taiyAyiko mAne che. ema guNatva-karmatva paNa sAmAnyavizeSarUpa che ema samajavuM.. arajIsTara navA jaruSTi karI
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ * ::: lalitavihilikA sarvadarzanone potAnI kukSImAM samAveza kare che. jeTalA vacanonA prakAro che teTalA ja nayavAda che. ethI ja saMpUrNadarzana, nayavAdamAM garbhita thAya che-je samaye A nayavAda, arasaparasa nirapekSa thaIne vastunuM pratipAdana kare che, te samaye A nayavAda parasamaya arthAt jainetara darzana kahevAya che. mATe ja anya gharmono niSedha karanAra vakatavyanuM pratipAdana karanAra jainetaradarzana ane saMpUrNa darzanono samanvaya karanAra jainadarzana eTale jainadarzananI vyApti (eTale sarva nayasamanvaya) che. jainetara darzananI avyApti (sarva nayasamanvayano abhAva) che. tathAca vyApti ane avyAptinA (vibhAganI vizeSanI, vahecaNI-vivekanI) apekSA rAkho !! A viSayanuM jJAna saMpAdana karavA bedarakAra na raho ! (3) bauddha=mecakamaNinA jJAnane eka anekAkAra mAne che. paMcavarNa-raMgasvarUpa ratnane mecaka kahe che. A mecakamaNinuM jJAna, eka pratibhAsarUpa nathI, citra jJAnatvano virodha che. kemake; nIla pItAdi nAnA prakAranuM jJAna ja citrajJAna che. na ke ekAkArajJAna ane mecakajJAna, aneka padArtha viSayaka paNa nathI. kemake; A eka mecakanuM jJAna A anubhavathI virUddha aneka jJAna che ane aneka jJAna hovAthI mecakanuM aneka jJAna evo anubhava thaI jazeA kAraNathI A eka ja anekasvarUpa citrajJAna bauddhone saMmata che. (4) mImAMsaka-pramAtA-pramiti tathA prameyAkAra eka ja jJAna thAya che. A jJAnamAM huM ghaDAne jANuM chuM A anubhava tathA jJAnonuM svataH prakAzakatva hetu che. AmAM pramAtA-pramiti tathA prameyarUpa anekapadArthanirUpitaviSayatAsahita eka ja jJAnano svIkAra karela che. pramAtA-pramiti-prameyaviSayaniSThaviSayatAone paNa jJAnasvarUpa mAnavAthI tAdraza traNa viSayatArUpa eka ja jJAnano svIkAra karela che. 9. "navAnazeSAvizAbejhanuM pakSapAtI savistathA te" "sarva nayone eka samAna jonAra ApanA zAstromAM pakSapAta nathI' jema vikharAyela judA judA motIone eka dorImAM parovavAthI motIonI suMdara eka mAlA taiyAra thAya che. tema judA judA nayone syAdvAdarUpa sUtramAM dorImAM) guMthavAthI saMpUrNa naya "zrutapramANa" vyavahArane bhaje che. zaMkA-jo pratyeka nayo paraspara virUddha che. te nayone eka ThekANe ekaThA karavAthI teono virodha kevI rIte nAzI jAya ? samAdhAna jema paraspara jhaghaDo (vivAda) karanAra vAdIloka, koI madhyastha nyAyAdhIza (jaja) dvArA karAyela nyAyane pAmIne vivAda karavAnuM baMdha karIne paraspara saMpIne rahe che. tema paraspara virUddha nayo, sarvajJa bhagavAnanuM zaraNuM svIkArI "cAt' zabdathI virodha ke vivAda zAMta thavAthI paraspara dostI rAkhI eka ThekANe rahe che. e pramANe bhagavaMtanuM zAsana sarva nAyarUpa hovAthI sarvadarzanamaya tarIke jainadarzanane navAjavAmAM koI jAtano virodhano avAja nathI. zaMkA=jo jainazAsana, sarvadarzanamaya che. to A zAsana sarvadarzanomAM kema dekhAtuM nathI ? samAdhAnaH "ughAvi sarvasinthavaH samurIsvayi nAtha ! hRdayaH | na ca tAsu bhavAn vilokyate pravibhaktAsu saritsvivodadhiH // 'Iti zrI siddhasenadivAkara pAdAH | artha-jema aneka nadIrUpa samudra, hovA chatAM ya judI judI nadIomAM samudra nathI dekhAto tema judA judA darzanomAM jainadarzana nathI dekhAtuM. vaktA ane vacanane abhinna mAnI siddhasenadivAkarasUrIzvarajI mahArAja kahe che ke, he nAtha ! jema nadIo samudramAM jaI maLe che tema darzanono ApamAM (jainadarzanamAM) samAveza, anugama, vyApti thAya che. jema judI judI nadIomAM samudra nathI raheto (dekhAto) tema judA judA darzanomAM Apa (jainadarzana) nathI dekhAtA. rAtI anuvAdaka - A makarasUri ma.sA, bAbu
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ kolarazIpa lalitA 27. yatitavyamuttamanidarzaneSviti zreyo mArgaH / (6) artha-vItarAga vacananA anusAra ke aNasAre pravRtti karanAra mahApurUSonA uttama dRSThato, Adarza sanmukha rAkhI prayatnazIla ke pragatikArI bano ! A pramANeno batalAvela vidhimArga, e zreyamArga: maMgalamArgapavitra paMtha ke amyudaya-mahodayano mahAn rAha ke niravagha rasto che. zaMkA-pravacananI gaMbhIratAnuM nirUpaNa karo ! vigere vidhikAraka vAkyo, utsarga-apavAdanA svarUpanA jJAnakAraNabhUta zreyamArga bhale ho ! paraMtu jvara (tAva) ne haranAra-takSaka jAtinA sApanA mAthAmAM rahelA maNirUpa alaMkAranA upadezanI mAphaka, A zreyamArganuM vidhAna ke anuSThAna azakya (koIthI sAdhya na thaI zake evuM) ja thaze, ane azakya anuSThAna (je prayatnathI sAdhya na bane evA anuSThAna) vALA zreyamArgamAM pravRtti koI nahi kare ! mATe koI A mArgane ArAdhI ke jIvanamAM utArI zake che ke nahi ? koNa koNa A mArganA ArAdhaka ke sAdhaka hoI zake che ? tenuM vigatavAra ke sattAvAra spaSTIkaraNa raju karI samajAvo ? 'vyavasthitazcAyaM mahApuruSANAM kSINaprAyakarmaNAM vizuddhAzayAnAM bhavAbahumAninAM 'apunarbandhakAdInAmiti.' artha-samAdhAna-vaLI A zreyamArga-maMgalamArga (kRtisAdhyapaNAe) svayameva pote ja pratiSThAne (kIrtigauravasthiratAne) pAmela che. kAraNa ke; yathAniyama karmakSaya (kSayopazama Adi) jeono thayelo che tevA, tathA vizuddha AzayavALA, tathA jeone saMsAra (viSaya kaSAya) nA tarapha bahumAna (mananI prIti) nathI evo apunabaMdhaka Adi (Adi zabdathI avirata samyagudraSTi, dezavirata, sarvaviratidhara Adi levA) mahApurUSono A zreyo-mokSamArga Acarela (ArAdhakonI ArAdhanArUpa vyavasthAno viSaya) che. eTale sAdhakakRti prayatna sAdhya hoI azakya anuSThAnavALo nathI. ataH A mArgano vidhirUpa upadeza nirarthaka nathI. paraMtu acUka amodhasaphala che. 1 je tIvabhAvathI pApa karato nathI te apunardhadhaka kahevAya che. tene eka pudgala parAvartathI adhika saMsAra hoto nathI. mudrapaNuM vigere bhavAbhinaMdI doSono kSaya thavAthI zukalapakSanA caMdramAnI peThe vRddhi pAmatA guNavALo apunabaMdhaka che. mArgapatita ane mArgAbhimukha e apunabaMdhakanI avasthA vizeSa che. mArga eTale sApane daramAM pesavAnI jema cittanuM sarala pravartana, viziSTa guNasthAnanI prAptine yogya svAbhAvika kSayopazamavizeSa, tene prApta thayelo te mArgapatita (mArgamAM Avelo) ane mArgamAM praveza karavAne yogyabhAvane pAmelo te mAgabhimukha (mArgamAM AvavAnI yogyatAvALo) kahevAya che. (juo apunabaMdhakAtrizikA.) 2 apunabaMdhaka zabdano artha - "ra pura jo-mohanIya rivanya pazu soDapunarjanyaH jene phera mohanIyakarmanI utkRSTa sthitino baMdha nathI. te apunardhadhaka samajavo. tathAca je yathApravRttakaraNathI graMthipradeza sudhI Avelo jeno haju sudhI graMthino bheda nathI thayelo te sittera (70) koDAkoDI sAgaropama pramANa mithyAtvamohanIya karmanI utkRSTa sthitine khapAvato (kSayabhAvane pamADato) phera te mohanIya karmanI utkRSTa sthitine bAMdhaze nahIM ane jarUra graMthine bhedaze te apunabaMdhaka jANavo. kakSAnuM phArukA gajarAtI anuvAdaka - karasUri mA
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalitakavirA - baLabhadvAra rati ( 28 ) athavA jeo apunabaMdhakaAdi che. tethI ja teo bhavanuM bahumAna karanAra nathI. ane bhavanuM bahumAna karanArA nathI tethI ja teo vizuddha nirmalatama) Azaya vALAo che ane vizuddha AzayavALA hovAthI ja teo karmanA kSakSayopazama upazamavALAo che. je karmanA kSakSayopazama upazamavALAo che tethI ja teo mahApurUSo che. e pramANe pazcAnupUrvathI paraspara kArya kAraNabhAva ghaTAvavo ane te mahApurUSoe A zreyamArga pote jIvanamAM apanAvela che ne parane upadezela che. ataH svayaM pratiSThita che. e nirvivAda che. anyeSA punarihAnadhikAra eva. artha-pUrve kahela apunabaMdhaka Adi sivAya, sakRta baMdhakAdi mithyAdraSTione caityavaMdanAdi gharmamArgamAM adhikAra (yogyatA) nathI. kAraNa ke; apunarlaMghakAdi jIvadalagataparINAmavizeSathI athavA guNasthAnaka vizeSajanya pramodarUpa bhAvathI, jadhanyAdi prakAravALI caityavaMdananA traNa prakAra che. (1) apunabaMdhakane jaghanya caityavaMdanA, kAraNa ke; vizuddhinI apekSAe teno parINAma jaghanyakoTIno (2) avirata-samyavruSTine madhyama caityavaMdanA, kAraNe ke; vizuddhinI apekSAe tenA parINAma madhyama koTIno che. (3) virativaMtane utkRSTa caityavaMdanA, kAraNa ke; vizuddhinI apekSAe tenA parINAma utkRSTakoTIno che to apunabaMdhaka Adi sivAyanA sabaMdhaka pramukha bhavAbhinaMdi mithyAvRSTijanone zAstramAM caityavaMdanAnI yogyatA (adhikAra) vagaranA mAnela hovAthI caityavaMdanAdirUpa dharmamArgamAM apunarbaghakAdi sivAyanA bIjAone adhikAra nathI. zA kAraNathI ? to kahe che ke, zuddhavezanArdatAtu artha-samRbaMdhaka, dUrbhavya vigere mithyAvRSTiono A caityavaMdanamAM adhikAra che ja nahIM kAraNa ke; teo (dUrbhavya Adi) zuddhadezanA (vizuddha prarupaNA-vidhi upadeza) ne ayogya che. jeo zuddhadezanAne yogya che. teo caityavaMdanAnA adhikArI che. jeo zuddhadezanAne ayogya che. teo caityavaMdanAnA anadhikArI che te viSayanI sucArU carcA kare che ke, __'zuddhadezanA hi kSudrasattvamRgayUthasantrAsanasiMhanAdaH / artha-carama (chellA) pudgalaparAvarta (kAla vizeSa vartI apunabaMdhakAdi, zuddha dezanAne yogya che ane carama pudgalaparAvartanA uparanA kAlamAM (bAlyakAlamAM) vartanArA bhavAbhinaMdI dUrbhavya AdirUpasudrasattvo, zuddhadezanAne ayogya che kAraNa ke; zuddhadezanA, kSudraprANIrUpI mRganA ToLAne bhayabhIta karanAra siMhanAda 1 samRddha (eka vakhata) je yazA pravRttakaraNathI graMthideza sudhI Avelo, je abhinna graMthivALo che. te eka vAra mithyAtvamohanIyakarmanI utkRSTa sittera koDAkoDIsAgaropama pramANa sthitine bAMdhaze te sakRbaMdhaka kahevAya che. asara gujarAtI anuvAdaka - " bhAmi . sA. nAnA
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita- virAra CRbhAra rata kezarIsiMhanI gaMbhIra garjanA ja joI lyo ! zuddhadezanAjanya, sudrasattvagata saMtrAsa (kaMTALo, dhrujAro) e zI cIja che ? tene vigatavAra varNave che. dhruvastAvadato buddhibhedastadanu, sattvalezacalanaM kalpitaphalAbhAvApattyA dInatA, svabhyastamahAmohabuddhiH, tato'dhikRtakriyAtyAgakArI sannAsaH | ' artha-tAva, zabdathI kahevAtA anarthanA kramanuM sUcana thAya che. anarthakrama:- ayogyane dezanA devAthI je anartho thAya che te anartho A rItie che. (1) buddhibhedaH- A zuddha dezanA rUpa bedhaDaka paDakArathI bhavAbhinaMdIrUpa zudraprANIone, buddhibheda (jema tema koI upAye karAtI adhikRta caityavaMdana kriyAmAM, AsthAno abhAva hovAthI, (nAstitA hovAthI) ane kSudratA (tucchatA-halakAI) hayAta hovAthI caityavaMdanA zuddha karavAnI zaktino abhAva thAya che. tethI ja karavAnA parINAmano buddhino-Azayano bheda (dhvasa) cokkasa thAya che. pahelAM zuddhadezanAnA paDakArathI sudrasattvonI buddhimAM cIro ke phATa paDe che. (2) sajvalezacalanaM-tyArabAda-buddhibheda thayA pachI (caityavaMdana zuddha karavAnI azakti hoI karavAnA parINAmano bhedaabhAva thayAthI) sattvalezacalana thAya che. sattvanA lezano dhvaMsa-nAza thAya che. (3) dInatA-svamatithI kalpala-phalanA abhAvanI prAptithI dInatA-mUlathI ja sukRta (satakartavya) karavAnI zaktino kSaya thAya che. kAraNa ke; ahIM laukika phalanI atyaMta uttamatAno, ekAMte hitakaratA ke kalyANakArItAno abhAva batAvAya che. matalaba ke caityavaMdanAdi zubha kartavyanA tarapha bilDala-mUlathI dInatA-lAcArI darzAve che. kAraNa ke; A zubhakArya, kalpita phalanA abhAvavALuM che. . (4) svabhyastamahAmohavRddhi: pratyeka bhavano (janmojanmano) abhyAsa hoI mithyAtva rUpa mahAmohanI vRddhi majabUtAI thAya che. A doSathI adhikRta kriyA cityavaMdanarUpa kriyA) no tyAga karanAra (choDavAmAM kAraNa) rUpa saMtrAsa thAya che. bhavAbhinandinAM' svAnubhavasiddhamapyasiddhametad, acintyamohasAmarthyAditi, na khalvetAnadhikRtya viduSA zAstrasadbhAvaH 'pratipAdanIyaH, doSabhAvAditi, artha-aciMtya (koI apUrva) mohanuM (mithyAtva mohanuM) sAmarthya (bala-pAvara zakti) hoI bhavAbhinaMdIone potAnA anubhavathI siddha (potAne jenI khAtarI thayelI hoya evuM) hovA chatAM paNa A (caityavaMdanAdi kriyA) yathAsthita vidhipUrvakanI) kriyAno abhAva hoI yatheSTa phalanI abhAvanI draSTie asiddha che. (kAryasAdhaka 1 "mudra, lobhI, dIna, matsarI, bhayavAna, zaTha, mUDha ane niSphala AraMbha karanAro jIva bhavAbhinaMdI kahevAya che. 1 A bhavAbhinaMdIne tenA hItanI khAtara ja te AjJA (zuddha dezanA) ApavI yogya nathI. ayogyane ApeluM AgamanuM rahasya teno vinAza kare che. nahIM ApavAmAM ja karUNA jALavI kahevAya che. kemake; A karUNA, tenA ahitanuM nivAraNa karavAthI ekAMta zuddha che. ane tethI ja samyagu vicArane lIdhe avirAdhanAnuM phaLa ApanArI che. AvI karUNA, kakakakaka kakakara gajarAtI anuvAdaka , bhadrakarasuri ma. sA.
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ lita-vitarA - GrabhadrasAra racita 6 30 thatI nathI) mATe apunabaMdhakAdi sivAyanA bIjA bhavAbhinaMdIone uddezIne vidvAn purUSe (gItArthajJAnI purUSa) zAstrano sadbhAva, (zAstramAM pratipAdita utpAda vyaya dhrauvyAtmaka sasvarUpa padArtha, athavA zAstranI sattA, zAstrano sAco-vidyamAnabhAva-Azaya, kahevo nahi upadezavo nahi, kAraNa ke; anadhikArI rUpa bhavAbhinaMdIone zAstravacana guNakAraka thatuM nathI. ulTa doSakAraka thAya che; te viSayamAM sAkSI ApatAM kahe che ke, 'uktaM ca "aprazAntamatau zAstrasadbhAvapratipAdanam / doSAyAbhinavodINe zamanIyamiva jvara // 1 // artha-jenI mati prazAMta (sthira) nathI evA ayogyane je zAstranuM rahasya kahevuM te navA jvara (tAva) vALAne jvarane nAza karanAra auSadha ApavAnI jema doSane mATe ja thAya che. tathAca-jema koI mANasane jvara (tAva) Avato hoya, tenI zAMti mATe auSadha ApyuM hoya to paNa zarUAtamAM to te auSadha ulTa ja paDe che. paNa jvarano samaya pAkyA pachI jvara zAMta thAya che. ane auSadha kAMIpaNa guNalAbha utpanna karatuM nathI. e pramANe AtmA paNa saMsAramAM AthaDatAM AthaDatAM duHkha-phleza-tApathI kaMTALe ane mokSasukhano abhilASI bane eTale svabhAvataH kALe karIne tenI sthiti pAkI jAya che. AthI ja uttama dharmarUpI auSadha paNa aMtima (chello) pudgalaparAvartakAla prApta AtmAne ApyuM hoya to te guNakAraka Agama rahasya jANanArA ja karI zake che tethI tenuM bhagavAnanA viSe bahumAna hoya che, tethI ja sAnubaMdha zubha pravRttine lIdhe tevI karUNA mokSasAdhaka banI zake che. 1. aMtima pudagalaparAvarta pahelAM zAstra vacana na parIName, eTaluM ja nahIM paNa zAstravacana adhika saMsArIne viparItapaNe ja pariName che. jema ke lokamAM timirarogavALo (netranA eka prakAranA rogavALo) haMmezA dIpakanA prakAzamAM paNa roganA kAraNathI caMdranI bhramaNAvALo thAya che tema ahIM paNa dIrgha saMsArInI pariNitI yathAsthita na hovAthI temaja mithyAtvavAsita citta hovAthI, tAttvika padArthono prakAza karavAmAM samartha ane ajJAnarUpa aMdhakArano nAzaka siddhAMtarUpa dIpakamAM bhrAMtino Aropa karI viparItapaNe dekhe che. matalaba ke. siddhAMtanA vacanonA viparIta artho karI svamAnyatAmAM joDI de che. ane tethI karI paramArthathI satpadArtho hoya tene paNa asatupaNe dhAre che-mAne che. ne chevaTe A AtmAo jyAM apavAda mArgano viSaya na hoya, kevaLa utsarga mArga ja mAnya hoya tevA sthaLamAM apavAda mArgano adhyAropa karI apakRSTavAdane ja svIkAre che. arthAtu maMdabuddhivALA teo vastutaH asadu mAnyatAno ja mativikArathI aMgIkAra kare che. brAnta hRdayane Agama vacana anyathA parIName che ane tyArabAda satya tattvane asatya tarIke ane vidhine avidhirUpe, mArgane kumArga tarIke Adare che, dareka kriyAo A avidhibhAve seve che. kAraNa ke; brAMtavRSTi, tene sarvatra uMdhu bhAna karAve che. tethI te AtmA, dAna, zIla tapa bhAva vigere dharmone avidhibhAve seve che. A dharmo AdaravAnuM phaLa zAstromAM karmanirjarA ane te dvArA mokSa prApti kahI zakAya che. supAtradAna, abhayadAna ane anukaMpAdAna, pavitra AzayapUrvaka hovAthI tenuM phaLa karma nirjarA ane zubhabaMdha jaNAyuM che. tapanuM phaLa ekAMta "karma nirjarA' zIlanuM phaLa "AtmasvarUpanI nirmalatA' ne bhAvanuM phaLa "hadayanA melano nAza' ane tyAra pachI A dharmothI sarvathA AtmAnI karmothI mukti thAya che. devAdi Rddhi, A dharmonuM mukhya phaLa nathI, tenA mATe dharmo AdaravA teja viparIta mAnyatA che. mATe je A avidhisevAne pApiSThA kahela che ane jeo caramapudgalaparAvartavartI vigere che teone AgamavacanamAM arUci-azraddhA ke khoTI mAnyatA hotI nathI. bhrAMtimaMDala vinA pASiSThA avidhisevA udayamAM Ave nahi. caramAvartIone A bhrAMtimaMDala naSTa thayela hovAthI, pApiSThA avidhisevA nathI hotI. jeoe avidhisevAnuM bahumAna karyuM che teone AgamanuM vacana samyaka pariNamatuM nathI. (ItiSoDazakaprakaraNe.) gujarAtI anuvAdaka - , bhadrakarasUri ma. sA.
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ ke lalita-virArA rIharabhavasara rada { 31 ? thAya ane anyane ApyuM hoya to doSakAraka ja thAya che. A pramANe AgamanA rahasyane jANanArA bhAra mUkIne kahe che. iti kRtaM vistareNa, adhikAriNa evAdhikRtya puroditAn, apakSapAtataeva nirasyetarAn prastutamabhidhIyate / artha-A pramANenA vistara-zabdaprapaMca-vistArathI saro. atha ca pahelAM kahelA apunabaMdhakAdirUpa adhikArIone ja zuddhadezanAnA (vidhi viSayanA upadezanA) viSaya karIne (uddezIne jo pakSapAta rAkhyA vagara, bhavAbhinaMdI-zudramANirUpa anadhikArIone choDIne-nahi uddezIne vidhiviSayanA upadezanA viSaya nahI karIne ja prastuta prastAvaAyAta) caityavaMdanasUtranI vyAkhyA kahevAya che. Iti-A pramANe adhikArInuM yathArtha nirUpaNa karyA pachI caityavaMdanasUtranI vyAkhyAno prAraMbha karatA pahelAM caityavaMdananI zarUAtamAM zuM bolavuM joIe teno vidhi kayo che ? tenuM nirUpaNa zAstrakAra kare che. iha praNipAtadaNDapUrvakaM caityavandanamiti sa evAdau vyAkhyAyate artha-ahIM caityavaMdanavelAmAM pratipAtadaMDakapUrvaka ja (je caityavaMdanamAM pahelAM praNipAta daMDaka hoya che tevuM ja) caityavaMdana hoya che. A pramANe niyama hovAthI praNipAtadaMDakanI tatra cAyaM vidhiH-iha sAdhuH zrAvako vA caityagRhAdAvekAntaprayataH, parityaktAnyakartavyaH pradIrdhataratadbhAvagamanena, yathAsambhavaM bhuvanaguroH sampAditapUjopacAraH, tataH sakalasatvAnapAyinI bhuvaM nirIkSya paramagurupraNItena vidhinA pramRjya ca kSitinihitajAnukaratalaH pravartamAnAtitIvrataragumapariNAmo, mavatizayAta murazuparipUfTocano romA-(1zakastavanI, namoghurNasUtranI) vyAkhyA (vivaraNa) karAya che. ___ cAJcitavapuH, mithyAtvajAlanilayAnekakugrAhanakracakrAkule bhavAbdhAvanityatvAccAyuSo'tidurlabhamidaM sakalakalyANaikakAraNaM cAdhaHkRtacintAmaNikalpadramopamaM bhagavatpAdavandanaM kathaJcidavAptaM, nacAtaH paraM kRtyamastIti anenAtmAnaM kRtArthamabhimanyamAno bhuvanagurau vinivezitanayanamAnaso'ticArabhIrutayA samyagaskhalitAdiguNasampadupetaM tadarthAnusmaraNagarbhameva praNipAtadaNDakasUtra paThati. 1 "namuskurNa sUtra' tIrthakara devone namaskAra karavAnuM sUtra hovAthI pratipAtadaMDakasUtra' tarIke oLakhAya che. athavA sa tiviheNaM vaMdAnItI hova, tavaMtava vALanAcava vRddhasaMgrahAna pativakhatayA hatAd, jenA cheDe "sarve tiviheNa vaMdAmi' che, evI (297) zakastava daMDakanA akSaronI saMkhyAne vRddhasaMpradAye pratipAtadaMDakapaNAe raDha karela che. (ce. bhA. zrI dharma. saM. pR. 284) * 1 zakraIndra jyAre jyAre tIrthaMkaradevanI stuti kare che tyAre tyAre DAbo DhIMcaNa Ubho karI peTa upara hAthanI koNI TekavI, behAthanI kamalanA DoDAne AkAre aMjali karI A sUtra bole che. ethI zakrastava e nAma gauNanAma-guNaniSpanna nAma samajavuM. - 2 nAmotthaNaM' zabdathI zarU thAya che mATe "namotthaNe' sUtra e nAma, sUtranA Adi padavALuM hovAthI AdAna nAma kahela che. karI zakAya makarasUri ma. sA. gujarAtI anuvAdaka
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ FvisarA - hAharabhAva rAzita artha-tyAM (caityavaMdanAmAM-namotthaNe sUtra bhaNavAmAM) A vidhi che. tathAti-caityavaMdana karavAnI IcchAvALo sAdhu ke zrAvaka (upalakSaNathI avirata samyagadgaSTi, apunabaMdhakAdi levA) je hoya teNe caityagRha vigeremAM (jinAlaya-upAzraya vigeremAM) ekAMta (ekAMtamAM-jyAM koInI avara javara na hoya evI jagyAmAM-nirAMtanA ThekANe, atyaMta, ekarUpapaNAne pAmela) prayata (prabhusevA vigerethI pavitra thayelA, zuddha, saMyata, prayatnavALA) banavuM joIe. (1) (2) daherAsara saMbaMdhI paNa kazI khaTapaTamAM paDavuM nahI. paraMtu kevaLa prabhunI bhakti karavAmAM ja citta rAkhavuM. prabhunI aMgapUjA-agrapUjA karI rahyA pachI caityavaMdana karavAnI zarUAtamAM ja trIjI nisipI kahevI, ane prabhunI stuti-stavanA karavAmAM ja khAsa lakSya parovavuM. bIjI koI vAtamAM lagAre lakSa rAkhavuM nahI. nisipI trikamAMthI chellI nisipInA kathana garbhita vidhAna karela che ke; "parityavArtavyaH" caityavaMdanA vakhate anya sarva kartavyano tyAga karavo joIe. (3) lAMbA kAlasudhI caityavaMdanAnA bhAvane dhAraNa karIne yathAyogya, bhuvananA eka gurU jinezvaradevanI (jama saMbhava hoya te pramANe, jema ghaTatI hoya tema) suMdara pUjana sAmagrIothI pUjA saMpAdana karelI hovI joIe. (4) pachI caityavaMdanA karavAnI bhUmi para besIe te sthAne koI trasajaMtu vigere na haNAya te kAraNathI prathama, jinokta vidhithI (pahelAM IryApathikIIriyAvahI karavApUrvaka) bhUmine vastrAdithI pramAjIne svaccha, jaMturahita karavI, tyArabAda caityavaMdana karavA besavuM. tyAM gRhastha poSadha vagarano hoya to potAnA uttarAsaMganA (pUjA karatI vakhate rAkhavA yogya khesanA) cheDAthI pramArja, poSaghadhArI zrAvaka caravaLAthI pramArja, ne munimahArAja, oghAthI bhUmi pramArjana kare ! kAraNa ke; zrI jinendramArgansArInI sarva dharmakriyAo yatanA (jayaNA) pUrvaka ja hoya che. jyAM jayaNA nahI te dharmakriyA zenI ? A pramANeno sarva vicAra karI sakala prANIne harakata na pahoMce ema jamInane joI tIrthakara bhagavaMte batAvela vidhithI pramArjIne tenA upara bejAnu (DhIMcaNa) be hAtha tathA (upalakSaNathI eka mastaka) e pAMce aMgavaDe bhUmisparza karI namaskAra karavo joIe. 1 bhUmi pramArjana nAmanuM sAtamuM trika sAcavavAnuM sUcana kare che ke jyAre ApaNe prabhune paMcAMga praNAma karatA hoIe athavA caityavaMdanapramukha karavA besatA hoIe tyAre prathama te sthaLe jIvajaMtunI rakSA khAtara traNa vakhata bhUmi zuddhi karavI. arthAt bhUminuM traNavAra dRSTi AdithI pramArjana karavuM. 1 abhayadevasUrikata vaMdanapaMcAzakavRtti pramANe praNipAtadaMDaka (namotthaNa) nI Adi ane chevaTamAM paMcAMga mudrAe praNAma karavo. paMcAMga-bejAnu, behAtha ne mastake e jANavA. e paMcAMga mudrA, aMgavinyAsavizeSarUpapaNAthI yogamudrAvatuM jANavI. ahIM koI zaMkA kare ke; jIvAbhigamasUtrane viSe to vAmajAnu (DAbo DhIMcaNa) samAkuMcita (saMkocelo) dakSiNa (jamaNo) DhIMcaNa jamIna para sthApelo ane lalATapaTTa ghaTita karakuhUmala (kapAla sAthe lagADelI be hAthanI aMjalI) e pramANe rahIne zakrastava bolavAnuM kaheluM che, tenuM kema? to teoe yukta nathI ema kaheluM ghaTita nathI. kAraNa ke, jJAtAsUtramAM paryakAsane rAtI anuvAdaka - makarasUri ma
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ lita-visArA TakA bhatasAra racita 33 (5) pravardhamAna (atizaya vadhatA) ati tIvratara saMvega (mokSAbhilASa) ane vairAgyanA zubha parINAma (Azaya) vALA thavuM joIe. (6) bhaktinA atizayathI harSAzru-harakhanA-AnaMdanA AMsu bharelI AMkhovALA banavuM joIe. (7) bhaktinA paramarAgathI romAMca (rUvAMDA ubhAM thavAM te) thI yukta gAtra-zarIravALA thavuM joIe. (8) mithyAtvarUpI jalathI bharelA temaja aneka kadAgraha (kutarka-kadAgrahI) rUpa magaramasya vigere jalajaMtuonA samudAyathI uchalatA saMsArasAgaramAM, AyuSyanI asthiratA (anityatA) hovAthI, atyaMta durlabha, sakala kalyANanA eka (asAdhAraNa) kAraNa rUpa, ane jenAthI ciMtAmaNI temaja kalpavRkSanI upamAo utaratItiraskRta che. je jinendrapAdAravindavaMdana, ciMtAmaNI-kalpavRkSanI adhika manomanISita phaladAyaka che. evA A bhagavaMtanA caraNAravindanuM vandana mahAmuzIbate maLeluM che. AnAthI (jinendrapAdAravindavaMdanarUpa kAryathI) bIjuM koI uttamottama kartavya nathI. ema bhagavaMtanA pAdAravindavaMdananA aNamola apUrva lhAvAthI AtmAne kRtArtha, dhanya, puNya (pavitra) mAnato tathA nayanane ane manane bhuvanagurU-jagadgurU jinezvaradevamAM sthApana karato, tathA aticAranA bhayathI samyagura asmalitAdi guNo ane saMpadAo sahita tenA arthanA smaraNapUrvaka praNipAtadaMDakasUtra (namotthaNe sUtrane) bhaNe ! kahe ! arthAta bolavuM joIe. tannevaM- (A pramANenI vidhi sAcavIne sAdhu ke zrAvaka namotthaNe sUtrane bhaNe che.) te A che -'namo'tthuNaM arihaMtANaM 1 bhagavaMtANaM 2 AigarANaM 3 titthayarANaM 4 saMyasaMbuddhANaM 5 purisuttamANaM 6 purisasIhANaM 7 purisavarapuMDarIyANaM 8 purisavaragaMdhahatthiNaM 9 loguttamANaM 10 loganAhANaM 11 logahiyANaM 12 logapaIvANaM 13 besavuM ane karakoraka (hasta kamalano DoDo) baMne hAtha bhegA karelA) ema dekhADyuM che. vaLI haribhadrasUrIzvarajI mahArAje ahIM kSiti (jamIna) upara jAnuM (DhIMcaNa) sthApana karI, karatala (be hAtha) mastake rAkhI bhuvanagurUne viSe nayana ne mana sthApana karIne praNipAta daMDaka (namolyu) bolavuM ema kahyuM che. ema vividha vidhi darzAvela che. te sarve pramANa che. kAraNa ke te sarve pramANagraMthomAM kahela che ane vizeSa prakAre vinayane sUcavanAra che tethI koIpaNa vidhino niSedha karavo e yukta nathI. ema yogamudrAe zakrastavananuM paThana karavuM e virodhita nathI. (ti pratimA heta) 1 caityavaMdanapramukha karatAM kevaLa prabhunA mukhAravinda (vadanakamala) sAme ja najara TekavI joIe-mITa-mAMDavI joIe. paraMtu bIjI koIpaNa dizA tarapha dRSTi pheravavI na joIe. uMce nIce ke AjubAju kyAMya paNa najara pheravIne jovuM nahi athavA ApaNI jamaNI ke DAbI bAjue pachADInA bhAgamAM kyAMya najara devI nahi. ekAgrapaNe prabhunI ja mukhamudrA sAmI ekITase mITa mAMDI nIrakhI jotAM rahevuM. traNa dizA tarapha jovAthI nivartavArUpa chaThThA trikanuM sUcana samajavuM - 2 prabhu pAse caityavaMdanAdika karatAM je je sUtro bolavAmAM Ave tenA akSara jevA hasva ke dIrgha hoya te tevI rIte jUnAdhikarahitapaNe tenAM pada, saMpadA pramukhanuM lakSa rAkhIne bolavAM te varNAlaMbanarUpa paheluM AlaMbana. 3 AdizabdathI amIlita (virAmAdithI saMyukta) avyatyAgraMDita (punarukti Adi doSo vinAnA, kaMThoSThavipramuktabAlakAdinI jema aspaSTatAthI rahita, tathA gurU vAcanAthI upagata vigere guNo levA. ja ja
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ dalita-visarA - haribhadrasArathita A 34 logapajjoagarANaM 14 abhayadayANaM 15 cakhkhudayANaM 16 maggadayANaM 17 saraNadayANaM 18 bohidayANaM 19 dhammadayANaM 20 dhammadesayANaM 21 dhammanAyagANaM 22 dhammasArahINaM 23 dhammavaracAuraMtacakkavaTTINaM 24 appaDihayavaranANadaMsaNadharANaM 6 jiNANaM jAvayANaM 27 tiNNANaM tArayANaM 28 baddhANaM bohayANaM 29 mattANaM moyagANaM 30 savaNNaNaM savvadarisINaM 31 sivamayalamarUamaNaMtamakukhayamavAbAhamapuNarAvittisiddhigainAmadheyaM ThANaM saMpattANaM 32 Namo jiNANaM jiabhayANaM 33 // iha dvAtriMzadAlApakAH trayastriMzadityanye 'viaTTachaumANamityanena saha / artha-ahIM batAvela "namotthaNaM' sUtramAM batrIza (32) AlApako (pado') che. "vima93mA ne judo AlApaka (pada) mAnIne keTalAka tetrIza (33) AlApako (pado) mAne che. (1) iha cAyAlApakadvayena 'stotavyasampaduktA, yatorhatAmeva bhagavatAM stotavye samagraM nibandhanaM, artha-vaLI ahIM (batrIza ke tetrIza AlApakavALA namotthaNe sUtramAM) pahelAnA be AlApakathI (zarUAtanA be padothI) stotavya saMpadA kahela che. tathAhi-caityavaMdana bhASyanI apekSAe "namotthaNe arihaMtANaM' e eka pada, ane "bhagavaMtANaM' e bIjuM pada, e be padavALI stotavya saMpadA jANavI. jyAre pravacanasAroddhAranI apekSAe arihaMtANe e eka pada, ane "bhagavaMtANaM" e bIjuM pada, ema be padavALI stotavya saMpadA jANavI. kAraNa ke; "namotthaNa" e kartRkriyAvAcakapada hovAthI saMpadAnA padamAM levAtuM nathI. AvA prakAranA bhagavaMto vivekIone stotavya hovAthI stotavya saMpadA che.) pUrvakathita be padavALI saMpadA, stotavya saMpadA che, kAraNa ke; saghaLAya pUjanIya (pUjAne yogya) prakAro (dharmo-vizeSaNo) arihaMtabhagavaMtomAM ja vidyamAna che. arihaMta bhagavaMtanA stotavyamAM samagra, (saMpUrNa), mUla-kAraNa-bIja che. (athavA arihaMtabhagavaMtarUpa stotavyane vizeSya karIne samagra saghaLI) nibandhana-vAkyaracanArUpa 1. "paraM tu vivAghavayuvataM na punaH suptiDajoyuvatam ahI pada eTale vivakSita (vaktAne ISTa) arthavALuM ja pada levuM suvu ti, vibhaktinA aMtavALuM pada nahI Iti paribhASA. 2 saMpadA=mahApado, arvAdhikAra athavA visAmo thAya che. nibaMdha lakhavAmAM jema judA judA muddAo upara judA judA peregrApha pADavAmAM Ave che. tema sUtromAM judA judA muddAo mATe saMpadAno upayoga thAya che. eTale ene sUtronA peregrApha paNa kahI zakAya. A sUtromAM vaparAtI dareka saMpadAne judA judA viSayadarzaka stotavyasaMpadA vigere nAma ApavAmAM Avela che. eka zvAsocchavAsa (pAsamA usAsA' e vacanathI ahIM ucchavAsanuM pramANa, gAthAnA epAda caraNanA uccAra jeTaluM jANavuM) jeTalA kALamAM bolavA yogya zabdonuM-padonuM vAkya, athavA gAthAnuM eka caraNa virati) kahevAya tevI saMpadAo. 1 'arihaM Aiga' // 81 arihamityAdi, atra ca nava sampado bhavanti, tatra prathamapadaM kartR kriyApratipAdakameva, na tat sampadgrahaNena gRhyate, tato'rihAmityanena padadvayaM sUcitaM' (pravacanasAroddhAre.) nI chAtavAda ja sakasUri mArA jIllA
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ gaNita-virArA A haribhAra rAzita 6 35 saMpadAo che. athavA arihaMta bhagavaMtarUpa padaya yukta stotavya saMpadAo che athavA arihaMta bIjamUla-Alabana che-AdhAra che.) arihaMtabhagavaMtonA AtmAo sadA stotavya ja che. (stuti karavA yogya ja che.) emAM ahattAbhagavattA ja mukhyatve bhAva bhajave che. sArAMza ke; stuti karavAne yogya (pAtra) arihaMta bhagavaMtono nirdeza, A saMpadAmAM hoI ene stotavya saMpadA kahela che. have hetusaMpadAno nirdeza kare che. (2) tadanyaistu tribhiH stotavyasampada eva pradhAnA, sAdhAraNA sAdhAraNarUpA hetusampat, yata Adi-karaNa-zIlA eva tIrthakaratvena svayaMsambodhitazcaite bhavanti. artha-stotavya saMpadAnA padothI bIjA-judA traNa AlApakothI-padothI ("mArA nityarA sAMdrA e traNa padothI) stotavya saMpadAnI ja (arihaMta bhagavaMtarUpa stotavya saMpadA saMbaMdhI ja) pradhAna-zreSTha evI sAghAraNa-asAdhAraNa rUpa (guNarUpa) hetu saMpadA samajavI. (AnuM bIjuM nAma "ogha hetu saMpadA' ema paNa kahevAya che. arihaMta bhagavAnanI khAsa stuti karavAnA sAmAnya hetu jaNAvavA traNa padanI ogha-sAmAnya hetu saMpadA kahela che.) - sAdhAraNa asAdhAraNa hetu ghaTanA-(1) sarvajIvomAM Adi karatva vartatuM hovAthI sAdhAraNa (sAmAnya) che. kAraNa ke, mokSanI apekSAe Adi-bhavamAM sarva jIvone janmAdirUpa prapaMca karavAno svabhAva hoya che. tethI Adikaratva sarvajIva sAdhAraNa che. (2) tIrthakaratva ane svayaMsambodha A baMne gharmo guNo asAdhAraNa che. vyaktigata che, kAraNa ke, (arihaMta bhagavaMtarUpa Atmavyaktigataja che.) ataH A saMpadAne sAdhAraNAsAghAraNa rUpa hetu saMpadA kahe che. have asAdhAraNa hetu saMpadAne varNave che. (3) tadaparaistu caturbhiH stotavyasampada evAsAdhAraNarUpA hetusampat, puruSottamAnAmeva siMhapuNDarIkagandhahastidharmabhAktvena tadbhAvopapatteH, artha-hetusaMpadA (sAdhAraNAsAghAraNa hetu sammadA) nA padothI judA-bIjA cAra padothI (purisuttaramANe, purisasIhANe, purisavarapuMDarIyANa, purisaMvaragaMdhahasthIrNa' e rUpa cAra padavALI) stotavya saMpadAnI ja asAdhAraNarUpa hetusaMpadA jANavI. kAraNa ke; purUSottamo ja siMhanA gharmane (nirbhayatA vigere samAna gharmane) bhajanArA che tathA puMDarika (zvetakamala) nA gharmane (nirlepatA, mukti, manoharatA vigere samAna gharmane) bhajanArA che temaja gaMdhahastInA dharmane (gaMdhahAthI jyAM vicare che tyAM enA madathI tIvra vAsanAne lIdhe e oLakhAya che ane ethI sAmAnya hAthIo enA AgamanathI palAyana karI jAya che. zrI tIrthaMkara deva paNa e ja rIte jyAM jyAM vicare che tyAM tyAM emanA pavitra jIvananI suvAsa phelAya che. ane pavitratAnI 1 e sAmAnya hetuone vadhAre spaSTa karavA "purisuttaramANe pramukha cAra padanI trIjI Itarahetu (vizeSahetu) saMpadA paNa kahela che. tathAca A saMpadAmAM zrI tIrthakaranuM vizeSarUpathI stavana karyuM che. ane ethI ene oghasaMpadAthI ItarasaMpadA eTale vizeSaguNa batAvanArI saMpadA kahI che. rAtI anuvAdaka A makarasUri ma.
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalina-vistarA A paribhari racita 36 balavatI vargaNAothI dukALa, marakI, zatrunI caDAI vigere upadravo nAzI jAya che. te rUpa samAna dharmane) bhajanArA hoya che. tethI ja purUSottamomAM ja stotavyabhAva barobara ghaTamAna thAya che. have sAmAnyopayoga saMpadAne kahe che. (4) tadanyaistu paJcabhiH stotavyasampada eva sAmAnyenopayogasampat, lokottamatvalokanAthatvalokahitatvalokapradIpatvalokaprayotakaratvAnAM parArthatvAt, artha-asAdhAraNarUpa hetusaMpadAnA padothI bhinna bIjA pAMca padothI (loguttamANaM, loganAhANuM, logahiyANuM, logapaIvANuM, logapajjoagarANuM A pAMca padavALI) stotavya saMpadAnI ja sAmAnyathI upayoga saMpadA kahevAya che. kAraNa ke; arihaMta bhagavaMtamAM rahela lokottamatva, lokanAthatva, lokahitatva, lokapradIpatvarUpa dharmo ke guNo, e, parArtha (paramArtharUpa-paropakArarUpa-lokakalyANa phalarUpa) che. A saMpadAmAM zrI tIrthaMkaradeva potAnI zaktiono lokanA judA judA kSetramAM kevo upayoga karanArA hoya che te jaNAve che. ethI ene upayoga saMpadA kahe che. (loguttamAAMthI logapoagarANa sudhInAM pAMca padamAM pahelI ja saMpadAno sAmAnya upayoga (sAmAnyathI sarva lokone paramArtha karavArUpa samAyelo hovAthI te pAMca padanI cothI sAmAnyopayoga saMpadA che.) have pAMcamI upayoga saMpadAnI hetu saMpadA kahe che. (5) tadaparaistu paJcabhirasyA evopayogasampado hetusampat, abhayadAnacakSurdAnamArgadAnazaraNadAnabodhidAnaiH parArthasiddheH / artha-sAmAnyathI upayoga saMpadAnA padothI bhinna-bIjA pAMca padothI (abhayadayANuM, cakhkhudayANaM, magadayANuM, saraNadayANuM, bohidayANuM A pAMca padavALI) A sAmAnyopayoga saMpadAnI ja hetusaMpadA che. kAraNa ke; abhayanuM dAna, cakSunuM dAna, mArganuM dAna, zaraNanuM dAna, bodhinuM dAna-A dAnothI parArthanI (pUrva kahela upayoganI) siddha thAya che. vaLI A saMpadAmAM zrI tIrthaMkara devanI zaktiono hetu vizeSa upayoga batalAvyA che. have stotavya saMpadAnI ja vizeSathI upayoga saMpadA kahe che. ( 6 ) tadanyaistu paJcabhiH stotavyasampada eva vizeSeNopayogasampat, dharmmadatvadhammadeizakatvadharmmanAyakatvadharmmasArathitvadharmmavaracAturantacakravarttitvebhyastadvizeSopayogAt 1 pahelI strotavya saMpadAnA arthane suspaSTa karavA mATe A upayoga saMpadA che. prabhu tIrthaMkara sAmAnyapaNe sarva lokane paramArtha karavA mATe upakArI hovAthI lokanAtha lokottama ItyAdi pAMce vizeSaNo che, mATe e pAMce padomAM parArthapaNArUpa upayoga samAyelo hovAthI A sAmAnyopayoga saMpadA che. 1 A sAmAnyopayoga saMpadAnuM kAraNa, 'abhayadayANa ItyAdi pAMca padomAM darzAveluM hovAthI te pAMca padavALI tadvetu saMpadA athavA sAmAnyopayoga hetu saMpadA jANavI. (upayoga saMpadAnA ja arthane hetu sadbhAve karI dIpAve te hetu saMpadA.) gujarAtI anuvAdaka A kAmasA
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ - lalita-vistarA e bhavasUrizi artha-sAmAnyopayoga saMpadAnI hetu saMpadAnA padothI bIjA-bhinna padothI (ghammadayANa, ghammadesANaM, manAyagANuM, ghammasArahIzuM, ghammavaracAritacakkavaTTIpuM e rUpa pAMca padavALI) stotavya saMpadAnI ja vizeSathI upayoga saMpadA che kAraNa ke, gharmadatvathI (dharmanA dAnathI) gharma dezakatvathI (dharma dezanAthI) gharmanAyakatvathI (gharmanI sattAmAlIkI-AdhipatyathI) gharma sArathitvathI, gharmavaracAturaMta cakravartitvathI, stotavya saMpadAno vizeSathI upayoga (prayojana) hovAthI vizeSathI upayoga saMpadA A che. tathA ca tIrthakara bhagavaMto dharmanA kSetramAM zuM zuM kArya kare che te darzAvavA A saMpadAmAM pAMca padathI emanuM varNana karela che. have be pado dvArA stotavya saMpadAnI sakAraNa svarUpa saMpadA kahe che. (7) tadanyena tu stotavyasampada eva sakAraNA svarUpasampat, apratihatavarajJAnadarzanadharA vyAvRttacchadmAnacAhanto bhagavanta rati hetoH | ' artha-vizeSathI upayoga saMpadAnA padothI bhinna-bIjA be padothI (appaDihayavaranANadaMsaNadharANa, viaTTachaumANe, e rUpa be padavALI) stotavya saMpadAnI ja sakAraNa (kAraNa sahitanI) svarUpa saMpadA che. kAraNa ke; apratihata varajJAna darzanane dhAraNa karanArA ane vyAvRtta (kSINa) chadmavALA arihaMto bhagavaMto hoya che A pramANeno hetu che. tathA ca zrI tIrthaMkara devanA kevalajJAnamaya pUrNatAmaya svarUpane darzAvavAthI A saMpadA svarUpa hetusaMpadA kahevAya che. je hetuthI svarUpanuM varNana karAya te svarUpa hetu saMpadA jANavI. have cAra pado vaDe Atmatulya paraphalakartutvarUpa AThamI saMpadAne kahe che. . (8) tadaparaizcaturbhirAtmatulyaparaphalakartRtvasampat, jinajApakatvatIrNatArakatvabuddhabodhakatvamuktamocakatvAnAmevaMprakAratvAt, artha-sakAraNa svarUpa saMpadAnA padonI bhinna-bIjA cAra pado vaDe (jiNANe jAvayANa tiNANe tArayANa buddhANaM bohayANa muttANuM moyagANe rUpa cAra padovALI) Atmatulyapara phalakartutva nAmanI AThamI saMpadA che. kAraNa ke, jinajApakatva, tIrthatArakatva, buddhabodhakatva, muktamocakatva e che. (sAdrazya rUpa hovAthI) 2 upayoga hetu saMpadAnA arthaguNa dIpAvavA nimitte artha vizeSa jaNAvavA eTale kAraNasahita stavavA yogyanuM svarUpa kahevuM te chaThThI savizeSa hetu upayoga saMpadA paNa jANavI. evaMca pahelI stotavya saMpadAno ja vizeSa upayogaprayojana35 artha dhammadayANaMthI ghammavaracAutacakkavaThThINa sudhInA pAMca padomAM hovAthI e vizeSopayoga saMpadA che. 1 arihaMta bhagavaMtanuM evuM kyuM svarUpa che? ke jethI stuti karavA lAyaka che. tenuM sarvazapaNAnuM) svarUpa, "apratihatA varajJAna darzanadhara, vyAvRtta chaghavALA' e be padomAM darzAvyuM che. mATe te sAtamI svarUpa saMpadA kahevAya che. A pramANe paramAtmA prabhunI stuti karavAnuM prabala pragaTa kAraNa batAvavA mATe A be padanI svarUpa hetu saMpadA paNa kahela che. 1 AmAM arihaMta bhagavaMtanuM potAnuM jevuM svarUpa che tevuM svarUpa-phaLa anya jIvone Ape che (kare che) evo artha thAya che. jenuM bIjuM nAma nijasamaphaladasaMpadA paNa jaNAvela che ane te zuddha premathI prabhunI stavanA karanArane prabhu, potAnI talya banAve-kare evA samartha che ema bhavyAtmAne pratIti karAve che. rAtI anuvAdaka bhIkaraNa
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-virArA - jI haribhadrasararacayitA " 38 ) A AThamI saMpadAmAM zrI jinezvara deva, pote batAvela ke cIMdhela rAhe ke cIle cAlanArane potAnA jeTaluM jevuM phala ApanAra-karanAra che e darzAvyuM che. have traNa AlApako-pado vaDe anukrame bhagavAnano pradhAna guNa, akSaya sthiti, ane utkRSTa phalane batAvanArI navamI 'pradhAnaguNAparikSaya pradhAnaphalANyabhaya" nAmanI saMpadA kahe che. (9) tadanyaistu tribhiH pradhAnaguNAparikSayapradhAnaphalAptyapratyayasampaduktA, sarvajJasarvadarzinAmeva zivAcalAdisthAnasamprApto jitabhayatvopapatteH / artha-AtmatulyaparaphalakartutvarUpa saMpadAnA padothI judA bIjA traNa pado vaDe (savaguNa savadarisIpsa zivamala marUa mahaMta mammaya mavAbAha mapuNarAvitti siddhigaI nAmadheya ThANe saMpattANaM Namo jiNANe jiabhayANa e rUpa traNa padovALI) "pradhAnaguNAparikSayapradhAnaphalAya bhaya" sammadA, sarvajJatva sarvadarzitvarUpa pradhAnaguNanA aparikSaya (vinAza-nivAraNanA abhAva) thI ziva acala arUja anaMta akSaya avyAbAdha apunarAvRtti siddhigati sthAnarUpa pradhAnaphalano lAbha thaye chate jitabhayatva (bhayavijaya) rUpa abhaya saMpadA kahela che. kAraNa ke; ziva acala Adi siddhigati sthAnanI saMprApti (lAbha) thaye chate sarvajJa sarvadarzIomAM jitabhayatva (abhayatva) ghaTI zake che. (tathA A be chellI saMpadAo pahelI stotavyasaMpadAnA saMbaMdhavALI, graMthomAM joke spaSTa akSarothI kahI nathI to paNa bhAvArthathI bIjI Adi saMpadAo pramANe e be saMpadAo paNa pahelI saMpadAnA kAraNa Adi saMbaMdha vALI saMbhave che.) vastu, (padArtha) eka svabhAvane AdhIna che. eka vyakti rUpa vastumAM eka saMpadA hoI zake paNa aneka svabhAvane kheMcanArI bhinna bhinna dharmavALI stotavya saMpadA Adi saMpadAo, eka vyaktimAM kevI rIte hoI zake ? kadAca gauNa vRttithI hoI zake che to eka vyaktimAM stotavya saMpadA pramukha saMpadAo gauNapaNe haze ? AvI koIne zaMkA thAya to te zaMkAnuM nirAkaraNa karavA graMthakAra kahe che ke___ iyaM ca citrA sampat, anantadhAtmake vastuni mukhye mukhyavRttyA. artha-anaMtadharmAtmaka vasturUpa arihaMtarUpa mukhya vyaktimAM, A stotavyasaMpadA Adi, nAnA (vividha) dharmavALI saMpadAo, mukhyavRttithI (te te gharmavAcaka zabdathI kahevAtI hovAthI) ghaTI zake emAM zaMkAne avakAza nathI. athavA vaLI A chellI (pradhAnaguNAparikSayapradhAnaphalApyabhaya saMpadA) pradhAnaguNa, akSayasthiti, jitabhayatvarUpa utkRSTa phalarUpa traNadharmavALI citra (aneka gharmAvacchinna) saMpadA, anaMta dharmAtmaka mukhya vasturUpa siddha paramAtmAmAM, pUrvokta traNa gharmonuM mukhyatva hovAthI gharmatrayaviziSTa siddha arihaMta paramAtmAnI stuti (rUpa) mukhya vRttithI mukhya jANavI. 1 Ane paramArthathI mokSapadane prApta thayelA prabhunI stuti rUpa ane paramArthadraSTie satya mokSa sukhanA svarUpa garbhita "savaNUrNa pramukha traNa pado vaDe navamI mokSa nAmanI saMpadA paNa kahevAmAM Avela che. ta nI AgeIES
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA 39 A praNipAta daMDaka sUtrarUpa zakrastavamAM darzAvAyelI saMpadAonA anukramamAM kaMI kAraNa che ke nahi? A zaMkAnuM samAdhAna karatA sUrIzvarajI kahe che ke stavapravRttizcaivaM prekSApUrvakAriNAmiti sandarzanArthamevamupanyAso'sya sUtrasya, stotavyanimittopalabdhau tannimittAdyanveSaNayogAditi prastAvanA / artha-buddhipUrvaka pravRtti karanArAonI stavaviSayaka pravRtti, A pramANe hoya che e batAvavA sArUM sUtrano A pramANe upanyAsa-racanA che. matalaba ke, je stavanarUpa kriyAnuM karma kArakapaNAe heturUpa nimitta (viSaya) stotavya arihaMto che, arthAt stavanarUpa kriyA nimittabhUta (viSayabhUta) arihaMta bhagavaMta viSayaka jJAna thaye chate, prekSAvaMtone viziSTa jJAna saMpAdananI jijJAsA zAMta karavA sUtrakAre bIjI saMpadAmAM stotavyarUpa ardhasvarUpa nimitta (viSaya)nuM nimitta (hetu) Adi karatvAdinA anveSaNa (zodha) no saMbaMdhayoga batAvela che. urabhadra racita (Adi zabdathI upayogAdino saMgraha karavo. tenI paNa jijJAsAnukUla saMpadAnI ghaTanA-saMgatino saMbaMdha temAM darzAvela che ema samajI levuM.) tathAhi zakrastavarUpa sUtranI saMpadAno upanyAsa (vAkyopakrama) kramaHprekSAvaMtonI tathA jijJAsA hovAthI tathAvidhakrama mUkela che te A pramANe prazna-kyA nimittane (viSayane) laIne stavanarUpa kriyAnI pravRtti che ? stavanarUpa kriyAnuM kayuM karma che ? tamo konI stuti karavA taiyAra thayelA cho ? (A prekSAvaMtano jijJAsApUrvakano prathama prazna:) pratyuttara- A pramANenI prekSAvaMtanI jijJAsA pUravA pahelI saMpadAno upanyAsa karela che. arthAt arihaMta bhagavaMtane viSaya (nimitta) karIne stavanarUpa kriyAnI pravRtti che. stavanarUpa kriyAnuM karma (viSayarUpa nimitta) arihaMta bhagavaMto che. 1 karturvyApyaM karma (si. 2- 2 - 3 ) kartrA kriyayA yadvizeSeNAptumiSyate tatkArakaM vyApyaM karma ca syAt / ( kartturIpsitatamaM kriyAjanyaphalAzrayaM karma) karttA ca kriyAM vinA na kiJcadAptuM zaknoti ataH karaNarUpastutikriyayA yad (arhadAdi) vizeSeNAptumiSyate stutikartA, tadarhadAdi, karma kArakaM, kimartha stutirUpakriyayA tadarhadAdi AptumiSyate / na nivarttayituM nApi guNAntarANyApAdayituM, AptumiSyate apitu, ghaTaM pazyatItivat viSayIkartuM arhadAdi stutikartrA AptumiSyate iti jJeyam / 2 'kriyAhetuH kArakam' si. 2-2-1 kArakatvaJca kriyAjanakatvam karoti kriyA nirvarttayatItivyutpatterbhASye'pidarzanAt / na ca kriyAzabdasya pradhAnakriyAyAM mukhyatvena karmAdikArakANAM pradhAnakriyA'nivarttakatvAtkathaM teSAM kArakatvam, vAcyam, sarveSAM kArakANAM svasvAvAntarakriyAdvArA pradhAnakriyAniSpAdakatvAttadupapatteH (janakatvopapatteH) 1 'prAgniniSTha nijJAtA pratipAvavAvayaM hipraznaH / praznakAramAM je koI padArthanI jANavAnI IcchA thAya che te IcchAne batalAvanAra kahenAra je vAkya hoya che tene ja prazna kahe che. 2 praznakAranA praznanA jJAnathI uttara dAtAne kahevAnI IcchA thAya che ane kahevAnI IcchAthI vAkya prayogarUpa upanyAsa ahIM samajavo. gujarAtI anuvAda A ta karasUri masA
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ - lalita-vistarA 40 A saMpadA upanyAsathI pahelI jijJAsA zAMta thAya che paraMtu bIjI jijJAsA thAya che kearihaMta bhagavaMtanI zA sArUM stuti karo cho ? teomAM vaLI kayuM tattva che ke jethI prazna teo stutine yogya bane che ? - bhari racita - pratyuttara A pramANenI prekSAvaMtanI bIjI jijJAsAne zamAvavA bIjI saMpadAno upanyAsa (vAkya prayoga) karela che tIrthaMkaro Adikara, tIrthaMkara, svayaMsaMbuddha hovAthI stutine yogya che. ahIM temanI stuti karavAmAM sAmAnya asAmAnya hetuonuM digdarzana mAtra karAvela che. prekSAvaMtone eTalA mAtrathI jijJAsAnI tRpti thatI nathI. eTale teo, paraMparAthI te strotavya AtmAnI zuddhi-pavitratA jovAne IMtajAra banelA punaH pUchavAno prAraMbha kare che ke ke nahIM? prazna-zuM A stotavya arihaMtanA AtmAo AkAlasadAkAlathI-pahelethI, viziSTakoTInA AmAM sarva purUSo karatAM uttamatA ke viziSTatA mUlathI che ke pachavADethI ? samAdhAna-hA, A arihaMtanA AtmAo (AtmarUpa dravya) mUlathI-sadAkAlathI uttama koTInA che. mATe ja vizeSathI stutine yogya che ema batalAvavA tathA prekSAvaMtanI jijJAsA pUravA trIjI saMpadAno upanyAsa karela che. purUSottama, purUSasiMha, purUSavarapuMDarIka, purUSavaragaMdhahastI ema vizeSaNo batalAvavAthI sarva prANIothI sarvatra arihaMtanA AtmAo sadAkAlathI viziSTatama che ema batalAvela che. ahIM stotavya AtmAonI stuti karavAmAM viziSTa guNo (hetuo) batalAvela che. prazna-zuM A tIrthaMkaro, kevala purUSomAM ja uttama ke samasta lokamAM paNa uttama che ? ane jo lokamAM uttama hoya to teo potAnI zaktiono lokanA judA judA kSetramAM kevo upayoga (paramArtha) karanArA hoya che ? samAdhAna-A pramANenI prekSAvaMtanI jijJAsA zamAvavA cothI sAmAnyathI upayoga saMpadAno upanyAsa karela che. te tIrthaMkaro, lokottama-lokanAtha-lokahita-lokapradIpa-lokapradyotakara hoya che. tIrthaMkaro, samasta paMcAstikAyAtmaka lokamAM uttama che e pahelA padathI batalAvela che. have kaI kaI rIte teo uttama che te batAvavA lokanAthAdi cAra vizeSaNapado Apela che. A saMpadAmAM zrI tIrthaMkara daiva, potAnI zaktiono lokanA judA judA kSetromAM kevo upayoga (paramArtha)' karanArA hoya che, te jaNAve che. ethI ene upayogasaMpadA kahe che. have sAmAnyathI upayoga saMpadAnA hetuonI jijJAsAthI pUche che. prazna-te tIrthaMkaro, kyuM kyuM dAna karIne lokomAM sAmAnyathI upayoga (paramArtha) kare che te upayoganA hetuo samajAvo ? samAdhAna-prekSAvaMtanI lokomAM sAmAnyathI upayoganA hetuo jANavAnI IcchA thavAthI sUtrakAre tenI jijJAsA pUravA pAMcamI sAmAnyathI upayogI hetusaMpadA kahela che. A rIte tIrthaMkara bhagavAna, abhayadAna cakSudAna, mArgadAna, zaraNadAna, bodhidAna karI lokomAM upayoga (paramArtha) karanArA che. prazna-tame to pahelAM tIrthaMkara devono hetupUrvaka sAmAnyathI upayoga jaNAvyo. paNa ame pUchIe chIe gujarAtI anuvAdaka takarAra ma.sA. A
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ lita-vistarA - bharAyazcita { 41 ) ke, tIrthakara devono vizeSathI upayoga (paramArtha) che ke nahIM ? jo che to batalAvo ? ne te kyA viSayamAM ? samAghAna- A prakAranI jijJAsA pUravA sUtrakAre chaThThI vizeSathI (savizeSa) upayoga saMpadAno upavAsa karela che. arthAt zrI tIrthaMkara devo gharmanA kSetramAM zuM zuM kArya kare che, te A saMpadAmAM darzAvela che. have vizeSa nizcayanA premavALA prekSAvaMto arihaMtanA svarUpano nirNaya karavA pUche che ke prazna-je arihaMtanI tame stuti karavA taiyAra thayA cho temanuM kyuM svarUpa che ? te samajAvo to teozrInI stuti karavAmAM apUrva-abhUta-AnaMda-rasanI rela Avaze mATe kRpA karo ? samAdhAna-A prakAranI jijJAsApUrti karavA sAtamI sakAraNa (hetugarbhita) svarUpa saMpadAno upanyAsa karela che. apratihatavarajJAnadarzanAratva, vyAvRttachadhatva, e arihaMta bhagavaMtanuM akhaMDa svarUpa che. e svarUpavALA hovAthI temanI stuti paNa avazya kartavya che. have koI zeTha, karoDo rUpiyA kamAya, paNa enI vaphAdArI ke namakahalAlIthI sevA bajAvanArane jo e kAMI ja lAbha na ApI zakato hoya, balka ene potAnI jevI dhanikanI sthitimAM na mUkato hoya to enI zeThAI nirarthaka gaNAya che ane evAnI sevA karavAnI koI zANAne IcchA thatI nathI. e ja rIte devanI upAsanA saMbaMdhI che je devanI sevA karavAthI parINAme enA jevuM pada prApta na thatuM hoya to e sevA-bhakti kevaLa veTha-parizramarUpa ja lekhAya. paraMtu jinezvaradeva te potAnA bhajanArane potAnA jevA banAve che ke nahi e jANavAne Atura ke AkuLavyAkula thayelo prekSAvaMta pUche che ke prazna-bhagavad ! A jinezvaradeva, potAnA parama bhaktane (stavanA karanArane) pote batAvela rAhe cAlanArane potAnA sarakhA kare evA samartha che ke nahIM ? enuM svarUpa kRpA karIne samajAvo to ThIka samAdhAna-A pramANenI jijJAsA pUravA sUtrakAre AThamI 'Atmatulyaparaphalakartutva rUpa saMpadAno upavAsa (goThavaNa) karela che. A saMpadAmAM zrI paramAtmA vitarAga vibhu potAnA jeTaluM ja (pote darzAvela paMthe cAlanAra) bIjAne phala karanArA (ApanArA) che ema darzAvela che eTale bhagavAn mahAnuM udAra kRpAlu mahAzaya che. mATe emanI karelI stuti-sevAbhakti, svatadAtmArUpa banAvanAra che ema samajI prekSAvaMto temanI stuti karavAmAM bedarakAra ke pramAdI na ja rahe emAM pUchavuM ja zuM ? prekSAvaMtone A pratIti barobara thaI chatAM dIrghadarzI teone punaH jijJAsA thAya che ke prazna-sarvajJatA sarvadarzitA rUpa pradhAna guNanI akSayasthiti dvArA ziva-acala Adi rUpa siddhigatisthAna rUpa pradhAnaphalanA lAbhavALA teo che ke nahIM ? ane te durlabha lAbhanI prAptithI bhaya vijetA te arihaMto che ke nahIM ? samAdhAna-A pramANenI tenI jijJAsAnI zAMti khAtara navamI "pradhAnaguNAparikSayapradhAnaphalAvyabhaya" saMpadAno sUtrakAre upanyAsa karela che. sarvajJasarvadarzIomAM ja ziva acala Adi sthAnanI prApti thaye, abhayatA barobara saMgataghaTita che. ATalI badhI saMpadAonA svAmI te tIrthakaro prekSAvaMtone kema stotavya bAjarAtI anuvAdaka - A lAkarasUri ma
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ lila vijaya ja: haribhavasArarasthita 6 42 na hoya ? arthAt sadaMtara stotavya hoya ja emAM zuM pUchavuM ? jo ke AnuM savistara svarUpa AgaLa AvavAnuM che. A to AgaLa sugama paDe eTalA khAtara upanyAsakrama saMkSepathI samajAvyo che. Iti prastAvanA. caityavaMdanasUtranA vyAkhyAnI prastAvanA karyA pachI have tenI vyAkhyAnI zarUAta ke jUAta karatAM pahelAM vyAkhyAno lakSaNavibhAga AdipUrvaka krama, darzAve che. athA'sya vyAkhyA tallakSaNaM ca saMhitAdi', yathoktam "saMhitA" ca padaM caiva, padArthaH padavigrahaH / cAlanA pratyavasthAna, thAkyA tanI pavighA 1 || " ti, bhAvArtha-caityavaMdana sUtranI vyAkhyA-vivaraNa karatAM graMthakAra, have sAmAnya gharmanuM jJAna, vizeSaviSayakajijJAsAnA pratye hetu hoI sAmAnya lakSaNanA kahyA pachI ja teno vibhAga, yuktiyukta che. A niyamane lakSyamAM rAkhI kahe che ke - "tarrAkSanuM veri,vyAkhyAnuM lakSaNa (asAdhAraNa dharma) saMhitAdi (saMhitAdya tamatve vyAkhyAmA lakSaNa boghayam) che, arthAta saMhitA vagere vyAkhyAnuM lakSaNa-svarUpa samajavuM saMhitA vigere, vyAkhyAnuM lakSaNa kahyA bAda, vyAkhyA keTalA prakAranI che? ema ziSyanI jijJAsAno udaya thatAM javAbarUpe kahe che ke; "(1) saMhitA (saMdhi) (2) pada (3) padArtha (4) padavigraha (samAsa choDavo te) (5) cAlanA (prazna karavo) (6) pratyavasthAna (samAdhAna) e rUpa zAstranI vyAkhyA cha prakAranI che ema zAstra-AgamamAM kaheluM che. have zAstrakAra, vyAkhyAnA aMgonA nAmane gaNAve che. etadaGgAni tu jijJAsA guruyogo vidhi ityAdIni, atrApyuktam jijJAsA' guruyogo' vidhiparatA' bodhapariNatiH' sthairyam / uktakriyAlpabhavatA', vyAkhyAGgAnIti" samayavidaH // 4 // " bhAvArtha-vyAkhyAnA aMgo (adhikAra-nimitta-avayava) to jijJAsA, gurUyoga, vidhi vigere che. A aMgaviSayaka vidhAna zAstramAM kahyuM che ke (1) jijJAsA (2) gurUyoga (3) vidhiparatA (4) bodhapariNati (5) dhairya (6) uktakriyA (7) alpabhavatA ema sAta aMgo vyAkhyAnA zAstrakAroe jaNAvyA che. ema udezagraMtha samajavo. (nAmamAtraNa vastusaMvAdIrtanamudeza) have zAstrakAra saMhitA Adi cha prakAranI vyAkhyAnI "namolyu' sUtra paikI "motyui mahaMtA-namo duSyaH' e vAkyane laI ghaTanA yojanA karatA kahe che ke 1. samuditapadAmAdau vidvAn vadediha saMhitAM, tadanu ca padaM tasyaivArtha vadedatha vigraham / nipuNabhaNiti tasyA''kSepaM tathA'sya ca nirNayaM budhajanamatA sUtravyAkhyA bhavediti SavidhA // ityatra madhura bhaNanIyaM ca geyaM / anyatrApi evaM bhaNyate tathAhi 'padacchedaH padArthoktiH vigraho vAkyayojanA, AkSepasya samAdhAnaM vyAkhyAnaM paJcalakSaNam / 2. saMhitetyAdi, vyAkhyAkArApekSayA anugame, tathA ca zAstrapekSayopakramAdau zrotrapekSayA sUtrArthamAtrAdau ca vyAkhyA'GgabhedaH / 9. prakRtinAvatha vRttina vargati pAnAM saMhitA yoniH saMhitA vA vAyA . vAkyapadIye dvitIyakAze glo. 58 zarIranA prakAranA kAmakAja sAhAnA hatA hajhArI
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ lAlita-visarA kakakakakakakamatadAna ka IC (1) tatra "namoDastaMdura" Iti saMhitA, bhAvArtha-"namoju sUtramAM pahelA "namolyui sarahaMtANaM namoIzcaH' e vAkyamAM saMhitArUpa vyAkhyAnanuM prathama lakSaNa anugata che. tathAdi-ano+gatu' A be padonI saMdhi viSayaka anugata che. tathAdi "po+tu A be padonI saMdhi viSayaka vyAkaraNano evo niyama che ke "visarga pahelAM "ga" hoya ane pachI "a" ke ghoSavyaMjana Ave to visargano "g (u) thAya che ane pUrvanA "a" sAthe maLI jaIne "o' thAya che. ahIMyA visarga, pahelAM ane pachI "a" nI sAthe maLI jaI "o' thAya che eTale "namo+mg ema thAya. paNa bIjo saMdhino evo niyama che ke jo koI paNa zabdane aMte "e" agara "o" Avyo hoya, tenI pachI "a" Avyo hoya to "a" no lopa thAya che ane tene sthAne "S' AvuM avagraha cihna mUkAya che. eTale ahIM "o' pachI "a" Avela hoI "a" no lopa thaI tene sthAne avagraha cihna mUkAya che. eTale barobara namoDastu" ema visarga saMdhi jANavI. have "namoDastumbaIH ' ahIM saMdhivighAyaka niyama evo che ke; hrasva agara dIrtha 63 3 ane 4 nI pachI jo koI asavarNa ke vijAtIya svara Ave to te svarone badale anukrame 6 3 3 ane thAya che. ahIM "u' pachI vijAtIya "a" svara Avela hoI ' no "thAya che eTale "namoDastaH ' ema svara saMdhi samajavI. tathAca "baIH " ahIM vyaMjana saMdhi vidhAyaka evo niyama che ke "aMta:stha ke anunAsika sivAyanA koIpaNa vyaMjananI pachI svara ke ghoSavyaMjana Ave, to pahelAMnA vyaMjanane badale tenA vargano trIjo vyaMjana mukAya che. ahIM ta nI pachI ghoSa vyaMjana Avyo che. mATe nA vargano trIjo eTale huM mUkIe eTale barobara "namoDastaH ' ema samajavuM. 9. batra "batogapi ro! si. 1-3-20 | avasthavariloka si. 1-2-7 | potaH palAno 2 si. 12-27 ! traNa sUtrAze "namo stu' rUtro yuvAne. 2. narottva no su+garakhya phucatra "vaLattei virajI si. 1-1-21 rUti sUkSmajayutam | rU. tatrAsthati locAra saMhitA' rati rakhASA, alanA aTakayA vagara padonA uccAraNa (bolavA) ne saMhitA kahe che. "ra savirSaH saMhite (pA. 1-4-109) ti vana' zrI anu. hAri. vRttau pR. 123 1 saMhitaikapade nityA nityA dhAtUpasargayoH, nityA samAse vAkye tu sA vivakSAmapekSate / yatra padaM-vibhaktyantam, ekapade nityavirAmo bhavati tatazca nityaM saMhitA sandhirbhavati yathA devena, bhavati / dhAtUpasargayoryathA upaiti / samAse yathA paramezvaraH / vAkye tu sA vivakSAmapekSate iti virAmavivakSayA na sandhiH, avirAmavivakSayA tu sandhiriti / dadhi+atra='dadhi atra' ityatra virAmavivakSayA na saMdhiH 'dadhyatra' ityatra virAmAvivakSAyAM sandhi bhavatIti vAkye' 2. "kRtI vastRta caturthe si. 1-2-49. ghuTane sthAne, vargano trIjo ane cotho akSara para chatAM vargano "trIjo akSara thAya che. ra .. kAka jasadaNa gujarAtI anuvA
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA A uribhadrasUri racita 44 'namoDastu' ahIM visargasaMdhi, 'namo'sva+arhatmyaH namoDastvaAAEH' svarasaMdhi, ane 'arhamcaH' vyaMjanasaMdhi ema traNa prakAranI ahIM saMhitA che. saMhitAsphoTa-jyAre be akSaro ekabIjAnI sAthe Ave tyAre saMskRta (prAkRtamAM) temane bhegA joDavA paDe che. je niyamothI temanuM joDANa thAya che. tenuM nAma 'saMhitA' kahevAya che. tenuM bIjuM nAma saMdhi (pUrepUrI rIte joDavuM) paNa kahevAya che. A saMdhi be prakAranI che. nitya saMdhi ane vaikalpika saMdhi. (1) nitya saMdhi-jyAM saMdhi karyA vagara chUTako ja nahIM ane (2) vaikalpika saMdhi-saMdhi karavI ke nahi te vaktAnI IcchA upara hoya te A viSe evo mukhya niyama ghaDavAmAM Avyo che ke eka padamAM, dhAtu ane upasarga vacce, temaja samAsamAM je saMdhi karavI paDe te nitya saMdhi che, ane vAkyamAM karavAmAM AvatI vaikalpika saMdhi che. saMdhino artha= varNanA yogathI utpanna thato varNavikAra. saMdhinA mukhya cAra prakAra che. 1 svarasaMdhi (asaMdhi) 2 vyaMjanasaMdhi (saMdhi) 3 visargasaMdhi 4 ane prakRti ane pratyaya bhegA thatAM je saMdhi thAya te Antara saMdhi jema ke zRGga (prakRti) + tti (pratyaya) sRSTi. Iti saMhitA sAdhitA (varSAnAmatizayitaH sannidhi saMhitA) - have 'namo'svaMrdarthyaH' Aja vAkyamAM saMhitA batAvyA pachI vyAkhyAnA bIjA lakSaNarUpa padanuM nirUpaNa karatA kahe che ke; = (2) pani tu namaH gastu, gamyaH bhAvArtha 'namoDasvarNadbhyaH' e vAkyaghaTaka traNa pado che. emAM paheluM pada 'namaH' e naipAtika (padanI AdimAM tathA aMtamAM paDe te nipAta kahevAya ane 'nipAta' zabdane svArthamAM 'a' pratyaya AvavAthI naipAtika banI jAya che.) ane bIjuM pada 'astu' kaCkriyAvAcaka (AkhyAtika kriyApada) pada che. ane trIjuM pada 'arhatmya:' caturthIvibhakSyanta, vizeSyavAcaka pada 'nAmika' pada che. ema ekaMdare A vAkyamAM traNa pado che. have 'namo'svarhatmyaH' e vAkyamAM padapratipAdya artharUpa, vyAkhyAnanA trIjA lakSaNane ghaTAve che. (3) padArthastu 'nama iti pUjArtha, pUjA ca dravyabhAvasaGkocaH, tatra karaziraH pAdAdisaMnyAso dravyasaGkocaH, bhAvasaGkocastu vizuddhasya manaso niyogaH iti, astviti bhavatu prArthanA'rtho'syeti, 1. je vaDe artha jaNAya te pada' kahevAya che. tenAM pAMca bhedo che. (1) nAmika-vastu vAcaka, jemake azva-ghoDo gAya vigere (2) naipAtika (nipAtamAM paThita) jemake; evuM-khalu-namaH vigere (3) aupasargika-upasargomAM paThita, jemake, 'anu-pari' vigere (4) AkhyAtika kriyApada (kriyApradhAna) jemake 'gacchati' 'ghAvati' vigere (5) mizra (upasarganAma samudAyaniSpanna) jemake; 'saMyata' vigere. arthavA patam' 2 ' ittha' namuttipayaM davvabhAvasaMkocarUvapUyatthaM / karazirabhAI davve paNihANAibhave bhAve // atra nama iti padaM dravyabhAvasaGakocarUpapUjArthaM / razira vidravye praNidhAnAvi vemAve / / chAyA // sarakhAvo. 3. dravyasaMkoca-bhAvasaMkocaviSayaka caturthaMgI (cAra bhAMgAo bhedo thAya che.) gujarAtI anuvAdaka bhadraMkarasUri ma.sA. A
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ lita-visarA sahajabhAvasthata { 45 ) bhAvArtha - namaskAravAcaka "nama:' padanI zakti, kozaAptavAkya AdithI pUjArUpa arthamAM nirUDha thayela che. tathApi. pahelAM "nama:' e padanuM jJAna thayA bAda, "nama:' padanI zakti pUjAmAM che. e jJAna thAya che. tyArabAda "namaH' e pada, pUjAnA arthavALuM che ane pUjA eTale dravyabhAvasaMkoca, arthAt te pUjA be prakAre che. dravyasaMkocarUpa ane bhAvasaMkocarUpa. (1) taMtra-dravyasaMkocarUpa prakAradvayAvacchinnapUjAghaTaka dravyasaMkocanuM svarUpa darzAve che ke, dravyasaMkoca-hAtha paga mastaka Adi zarIranA avayavonI grahaNa kaMpana-calanAdi kriyAone rokavI-niyamita karavI tathA be hAtha joDI lalATe lagADI praNAmarUpa aMjali baMdha, tathA praNAma karatAM uparanuM adhuM aMga namAvI devA rUpa arpAvanatapraNAma tathA be DhIMcaNa, be hAtha, ane mastaka e paMcAMga namAvI bhUmi sAthe lagADI praNAma karavArUpa paMcAMga praNAma tathA mudrA-vinyAsa vigere dravyasaMkoca samajavo. have pUjAnA bIjA bhedarUpa bhAvasaMkocane kahe che. (2) bhAvasaMkoca-ahaMdAdiguNomAM vizuddha-paramapavitra manano-aMtaHkaraNano niyoga (praveza-prItithI praNidhAna ekAgratA-ekatAnatA-ananyavRtti) te bhAvasaMkoca arthAta atyaMta nirmala manane prabhunA guNonI sAthe bAMdhI devuM te bhAvasaMkoca, samajavo. (2) have bIjA padano artha kahe che. astu eTale bhavatu (thAo-ho ) ema bIjA padathI vivaraNa karI A kriyApadano artha "prArthanA che. ema darzAve che. have (3) "NuM" ane (4) ahaMdubhyaH padano artha jaNAve che. Namiti vAkyAlaGkAre, prAkRtazailyA iti cehopanyastaH / 'arhadbhyaH' iti devAdibhyo'tizayapUjAmarhantItyarhantastebhyo namaHzayo caturthI | (1) dravyasaMkocarUpa namaskAra hoya ane bhAvasaMkocarUpa namaskAra na hoya (2) dravyasaMkoca na hoya ane bhAvasaMkoca hoya (3) dravyasaMkoca hoya ane bhAvasaMkoca hoya (4) dravya ane bhAva ubhaya saMkoca na hoya. chelo bhAMgo zUnya che. bIjo ane trIjo bhAMgo AdaraNIya che. ane prathama bhAMgo anAdaraNIya che. dravyabhAvasaMkocamAM "bhAvasaMkoca" e ja pradhAna che. kAraNa ke, te ja eka eka aikAttika phaLane ApanAro che. bhAvasaMkoca vinAno dravyasaMkoca, pAlakAdinI jema niSphaLa che. tathA anupayukta (upayoga vagaranA) samyagudraSTi vigerene niSphaLa che. dravyasaMkoca vinAno bhAvasaMkoca, anuttara deva Adine tathA glAna Adi upayukta samyagradraSTi vigerene saphaLa che, to paNa dravyasaMkocarUpa namaskAra sahita bhAvasaMkocarUpa namaskAravAnune je vizuddhi thAya che, te vizuddhi prAyaH dravyasaMkoca rahita kevaLa bhAvasaMkocavAnune thatI nathI. dravyathI ane bhAvathI saMkocarUpa namaskAra vidhi pramANe zironamana vigere kriyAniSTha upayukta (upayogavALA) samyagUdraSTi vigeremAM ghaTI zake che. zAMbakumAranI jema ubhayasaMkoca zreSTha-ISTa-maMgalakArI che. 1 atra vivaraNAdapi zaktigrahaH / vivaraNaM tu tatsamAnArthakapadAntareNa tadarthakathanam / yathA ghaTo'stItyasya kalazAghaTo''stItivivaraNAd ghaTapadasya kalaze zaktigrahastathA astvityasya bhavatviti vivaraNAtprArthanArtha upalabhyate / vidhini-mantraNAmantraNAdhISTasampraznaprArthaneSu loTo (AjJArthasya) vidhAna che. ___2 'atyutti patthaNA' ityAptavAkyAdapi prArthanArthaH / jaya jaya sadasara jAvA magajarAtI agvaIche ke
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA A bhadrasara racita 46 bhAvArtha - 'namotpu' AvA prAkRta vAkyasthita 'chuM' e pada, vAkyanA alaMkAra (zobhA) rUpa arthanuM ghotana kare che. vaLI ahIM prAkRta zailI hovAthI 'NuM'no upanyAsa karela che. (3) (4) 'arhatmyaH'-sura asura vigerethI nirmita azokavRkSa Adi ATha mahAprAtihAryarUpa tathA dharmacakrAdi atizaya svarUpa-tribhuvanAtizAyi mahimAne-pUjAne je yogya che te advaita che. sahajAtizayAdi sarvottama guNonI saMpUrNatAthI stutine yogya, vaMdanA-namaskAra pUjA satkAra-siddhigamanane yogya je che te arahaMta kahevAya che. devAdithI atizayarUpa pUjAtizayathI pUjAne yogya athavA bhaktinA atizayathI ke zraddhAnA atizayathI devAdithI pUjA yogya je te atyaMta ema paNa artha karavo. have at nAmane cothI vibhakti kema lagADela che ? eno hetu jaNAvatAM kahe che ke 'namaH" e zabda (pada)nA yogathI cothI vibhakti jANavI. ahIM cothI vibhaktino artha uddezya thAya che. tathAca aduddezyaka pUjA (namaskAra) bhavatu Iti prArthanA-advaitone namaskAra thAo ! ema prArthanA namaskAra kartA vaDe karAya che. atha 'namoya:' ahIM padavigraharUpa lakSaNa, ghaTamAna che ke nahIM ? eno khulAso karatAM jaNAve che ke ( 4 ) padavigrahastu' yAni samAsabhAJji padAni teSAmeva bhavatIti nehocyate, bhAvArtha 'namo'svarkSyaH' e vAkyamAM padavigraharUpa vyAkhyAna nathI. kAraNa ke, pada vigraha to te padono ja thAya che, ke je pado samAsavartI (vartanArA) hoya. ahIM traNa pado samAsavartI nahIM hovAthI padavigraharUpa vyAkhyAna nathI. have vyAkhyAnanA pAMcamAM lakSaNa rUpa cAlanA (AkSepa zaMkA-prazna-pUrvapakSarUpane 'namotyuLa arahaMtANaM' A rUpavAkyaghaTita 'astu' padanA artha upara ghaTAvatA pahelAM cAlanAnuM cArU digdarzana karAve che. (5) cAlanA tu adhikRtAnupapatticodanA yathA astviti prArthanA na pUjyate tanmAtrAdiSTAsiddheH, bhAvArtha - cAlanA=adhikRta (jeno adhikAra-prakaraNa-prastAva cAlato hoya te) jemake ahIM adhikRta 1 zavastArthavavuMnamaHsvastisvAhAsvAmi:' si. 2-2-68 matta nityaM caturthI | 9 'vidhinimantragAmantragAdhIsaMpraznaprArthana' si. 5-4-28 vidhyAviSNu tu sarvapratyayApavAno saptamI (vidhyartha) vacano (AjJArtha) | prArthanA, bhe vyAkaraNamadhIyIya adhyayai tadvat prArthanA me 'namo'stvarhadabhyaH' iti bodhyam / 2 padavigrahastu yaH samAsaviSayaH, padayoH padAnAM vicchedo'nekArthasaMbhave sati iSTArthaniyamAya kriyate yathA rAjJaH puruSaH, rAjapurUSaH, zvetaH paTo'syeti zvetapaTa ityAdi samAsabhAkapadaviSayasUtrAnupAtI (anu. hAri. vRttau . ) rU DhorvahUnAM vA pAnAM mIjanuM samAsaH / tathAca be athavA ghaNA padonuM milana-ekI bhavana tenuM nAma samAsa. samAsane vyAkaraNamAM eka prakAranI vRtti kahe che. AvA samAsanA arthane zabdo chUTA karIne dekhADIe tene samAsano vigraha kahe che ane samAsanA pratyeka zabdane 'avayava' kahe che. jemake, kRSamAnito OM 0 sa0 rRpamagvAkhitarlR A te samAsano vigraha che. gujarAtI anuvAdaka A ta karasUri ma.sA.
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-virArA bhavasArI * roja 47)mAM astu e kriyApadano artha prArthanA prastuta che. tenI anupattine (nahIM utpatti, nahI ghaTavuM, yuktiyukta nahIM thavuM tenI) codanA (preraNA-prazna hetupUrvaka udbhAvanA) ne cAlanA kahe che. jemake; "astu' e pramANenA padathI prArthanArUpa artha yuktiyukta-vyAjabI-ghaTita saMgata nathI. kAraNa ke, prArthanA mAtrathI (phakta prArthanAthI ja) namaskAralAbha (namaskArathI thato je napho) rU5 ISTaphala, nipajatuM ke siddha thatuM nathI. sArAMza ke, namaskAraja lAbha rUpa ISTaphalanA pratye "ahaMtane namaskAra ho !' e rUpa kevala prArthanA (stuti karIne mAgavuM-stuti-vinaMti) kAraNa na hoI namaskArajanyalAbharUpa ISTaphalanA lAbhano abhAva che. eTale uparyukta "astu' e padano artha-prArthanA, samartha nathI. A pramANenA AkSeparUpa cAlanAno parIhAra karavA samAdhAnarUpa pratyavasthAnane batAvatAM tenuM svarUpa tathA tenI ghaTanA batAve che. (5) pratyavasthAnaM tu nItitastannirAsaH, yathA yujyata eva, itthameveSTasiddheriti, bhAvArtha-nyAya vyavahAra-pratIti) pUrvaka AkSepanuM cAlanAnuM (pUrvapakSIya anupapattinuM) khaMDana-nirasana karavuM te arthAta uttarapakSa-samAghAna te pratyavasthAna samajavuM. jemake; "astu" e padano artha prArthanA, yuktiyukta-vyAjabI-ghaTita ke utpanna che. kAraNa ke, AvI rIte-prArthanAthI ja (namaskArajanyalAbharU5) ISTaphalanI siddhi thAya che. have graMthakAra A pramANe phakta padayojanA karyA pachI AgaLa upara laMbANathI bhAvArtha garbhita vyAkhyA karavAnI pratijJA karatAM kahe che ke; padayojanAmAtrametad, bhAvArtha tu vakSyAmaH, bhAvArtha-A kevaLa padonI yojanA (goThavaNa-vyavasthA-racanA) ja jANavI paraMtu padono bhAvArtha (aMdarano artha, tAtparya) AgaLa kahIzuM.... have vyAkhyAnanA aMgo (avayavo-saMbaMgha-aMza-hetuo) jijJAsA Adi je che tenuM nipuNa nirUpaNa, upapattipUrvaka zAstrakAra kare che. vyAkhyA'mAni tu jijJAsAdIni, tadvyatirekeNa tadapravRtteH, bhAvArtha-jijJAsA vigere, vyAkhyAnA aMgo-aMzo ke avayavo che. kAraNa ke; jijJAsA vagerenA abhAvamAM vyAkhyAna pravRttino abhAva che. arthAt jijJAsA Adi hoya to vyAkhyAnI pravRtti thaI zakatI nathI. matalaba ke; anvayavyatirekanA sahacAra jJAnathI kArya kAraNabhAvano nizcaya thato hoI vyAkhyAna viSayaka pravRttinA pratye jijJAsA Adi parama kAraNa che ema sAbIta thayuM. have pahelAM svAbhAvika jijJAsA thAya ke "namotthaNe arahaMtANe e prakAranI caityavaMdanasUtrAntargata viMdanA zA sArU che ? eno javAba ApI pachIthI caityavaMdanasUtrano zo artha che e rUpa jijJAsAnuM pratipAdana karavAnA IrAdAthI pahelAM vaMdanAno paricaya ApatAM kahe che ke, rAtI anuvAda karavi mA,
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA - abhitasUri. 48 ) tatra dharmaM prati mUlabhUtA vandanA,' bhAvArtha-caityavaMdanasUtraghaTaka (vRtti-aMtargata) vaMdanA athavA "namonyuvi arahaMtA e vAkyAntargata namaskAra rU5 vaMdanA, e vyavahAranayanI apekSAthI, pUrvApara avirodhi (avisaMvAdi-avyabhicAri)-zAstravacana anusAra, yathAvihita, maitrI Adi bhAvanA saMgata, Aloka-paralokanI apekSA rAkhIne tyAga karavA yogyanA tyAgarUpa ane grahaNa karavA yogyanA svIkAra anuSThAna pravRttirUpa dharmanA pratye, tathA nizcayanayanI apekSAthI, zuddha anuSThAnajanya-karmA pagama-kSaya lakSaNa, samyagadarzanAdi-nirvANabIjalAbhaphalavALI jIva-AtmA-zuddhirUpa dharmanA pratye mUlabhUta-bIjarUpa che. have vyAkhyAaMgarUpa (saMbaMdha-aMzarUpa) jijJAsA vigereno paricaya ApatAM pahelA "thozaM nirdeza' uddeza pramANe nirdeza-nirUpaNa hoya che. e nyAyathI prathama jijJAsAnI jhINavaTabharI chaNAvaTa karatAM kahe che. (1) atha ko'syArtha iti jJAtumicchA jijJAsA, na samyagjJAnAddate samyavikrayA "paDhamaM nANaM tato dayeti vacanAt, (da. a 4-gA. 10) viziSTakSayopazamanimitteyaM nAsamyagdRSTerbhavatIti tantravidaH, bhAvArtha-A caityavaMdanasUtrano kyo artha che ? A pramANenI caityavaMdanasUtranA arthane jANavAnI IcchA te jijJAsA (caityavaMdanasUtravizeSyaka arthaprakAraka jJAnaviSayaka IcchA-jijJAsA) kahevAya che. tathAca caityavaMdanasUtraviSayaka vyAkhyAnanA pratye caityavaMdanasUtranA arthane jANavAnI IcchArUpa jijJAsA, prathama aMga-kAraNa che. kAraNa ke; tAdaza arthajJAnarUpa samyajJAna (yathArthajJAna) sivAya, samyapha kriyA thaI zakatI nathI. samyajJAna hoya 1. vaMdanA, e gharma tarapha AtmAne AgaLa vadhavAnuM mULa che. arthAt zuddha svarUpavAnane vaMdanA karavAthI, AtmakSetramAM dharmabIjanuM vapana (vAvavuM) thAya che, anukUla sAmagrIe temAMthI dharmaciMtA Adi rUpa aMkurAo, kRtAbhyAsa tathA sadAcaraNarUpI zAkhA prazAkhAo ane svargApavarganI prAptirUpa phUla-lo pragaTa thAya che. vaLI namaskAra karavAnI yogyatA paNa atizaya ladhukarmI AtmAone ja prApta thAya che. thoDI paNa Atmazuddhi je AtmAonI thavA pAmI nathI te AtmAo paramazuddha AtmadazAne pAmelAone bhAvathI namana karI zake e zI rIte zakya che ? 1 'paDhamaM nANaM tao dayAM evaM ciThui sabbasaMjae / annANI kiM kAhI kiMvA nAhI cheapAvagaM ? // 17 // dazavai. 4 SaDjivanikAya hAri. vRtti 'paDhamaM nANamityAdi, prathamamAdau jJAnaM jIvasvarUpasaMrakSaNopAyaphalaviSayaM 'tataH,' tathAvidhajJAnasamanantaraM 'dayA' saMmayastadekAntopAdeyatathA bhAvatastatpravRtteH, 'evam' anena prakAreNa jJAnapUrvaka kriyApratipattirUpeNa tiSThati, Aste 'sarvasaMyataH' sarvaH prabajitaH, ca punaH 'ajJAnI' sAdhyopAyaphalaparijJAnavikalaH sa kiM kariSyati ? sarvatrAndhatulyatvAtpravRttinivRttinimittAbhAvAt, kiM vA kurvan jJAsyati 'chekaM' nipuNaM hitaM kAlocitaM 'pApakaMvA' ato viparItamiti, tatazca tatkaraNaM bhAvato'karaNameva, samagranimittAbhAvAt, andhapradIptapalAyanadhuNAkSarakaraNavat ata evAnyatrApyuktaM 'gIyattho a vihAro bIogrIyatthamisio bhaNio' ityAdi ato jJAnAbhyAsaH kAryaH // 10 // bhAvArtha-uparyukta jIvadayAno upadeza sAMbhaLI ziSya kahe che ke he bhagavanuM ! tyAre have jIvanI dayA ja pALavI. jJAna bhaNavAnuM zuM kAma che ? Ama bolanAra ziSyane gurU uttara Ape che ke, prathama jIvanA svarUpanuM tenA saMrakSaNanuM tathA saMrakSaNa phalanuM jJAna thayA bAda, saMyama rUpa kriyAmAM ekAMta upAdeyapaNAe bhAvathI jJAnathI pravRtti hovAthI te kriyA samyakakriyA hoI jJAnapUrvaka kriyAne svIkArIne sarva sAdhavarga cAle che. ajJAnI zuM karaze ? athavA te paryApApane kema jANI zakaze ? vAste jJAnanI prathama jarUra agatyatA che. rajIsTara gajarAtI anuvAdaka - makarasUri mahArAja
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistara harivara racita 49 che. to ja samyak kriyA thAya che. tathAhi-samyak kriyAnA pratye samyajJAna kAraNa che. samyajJAna hoye chate ja samyak kriyAnI sattA-hayAtI che ane samyajJAnanI asattA-gerahAjarI hoye chate samyak kriyAno asaMbhava A bAbatane majabUta karavA sArU Agamavacanano purAvo (sAkha) Ape che. 'samyak kriyAmAM upayogI jJAnanuM ahIM grahaNa hovAthI jJAnapadathI samyag jJAna ja levuM arthAt pahelAM samyag jJAna (kAraNa) ne pachI dayA-samyak kriyA (kArya) che. e pramANenuM Agama vacananuM prAmANya che.' ataH samyak kriyArUpa kAryanA pratye samyag jJAna kAraNa che. ema sutarAM siddha thayuM. tathAca A jijJAsAnA utthAna ke utpattimAM viziSTa jJAnAvaraNIyAdi karmano kSaya ke kSayopazama nimittabhUta che. sArAMza ke; AzravAdi tattvo hoya (choDavA joga) che. saMvaranirjarA Adi tattvo upAdeya (grahaNa karavA joga) che. A pramANenA heyopAdeyatattvaviSayakabuddhijanaka, tathAvidhajJAnAvaraNAdikakarmano kSaya ke kSayopazama hoya to ja nirUktamajakUra jijJAsA thaI zake che. ataH je samyagdaSTi nathI temAM A prakAranI jijJAsAno asaMbhava che. ema zAstravizArado kahe che. have vyAkhyAnA bIjA aMgarUpa gurUyoganuM gauravabharyuM nirUpaNa kare che. (2) tathA guruNA - yathArthAbhidhAnena svaparatantravidA parahitaniratena parAzayavedinA samyaksambandhaH, etadviparyayAdviparyayasiddhaH, tadvyAkhyAnamapi avyAkhyAnameva, abhakSyAsparzanIyanyAyenAnarthaphalametaditi paribhAvanIyam - bhAvArtha-jema jijJAsA e vyAkhyAnanuM prathama aMga-kAraNa che. tema vyAkhyAnanuM bIjuM agatyanuM aMga gurUyoga che. gurUyoganuM vivecana karatAM kahe che ke; gurU eTale yathArtha abhidhAnavALA (nahIM ke bhUMgA gItArtha ke gItArtha Azrita agItArtha) satya vaktA athavA potAnA gurUnAmane sAcuM karanArA, tathA parizrama-thAka ke khedane avagaNI potAnAM ane pArakAM zAstrone barAbara saMgIna-nakkara jANanArA, tathA pArakAnuM hita karavAmAM kammara kasanArA, sAmA mANasanA Azayane yathArtha samajanAra, (bAla vigere adhikArIonA anubhavI) evA gurUmahArAja sAthe samyag (sAco-hRdayanA parama sevAvALA bhAvathI) yoga gurUyoga kahevAya che. vastutastu vyAkhyAnarUpa kAryanA pratye gurUyoga e mahatvanuM ke agatyanuM kAraNa che. kAraNa ke gurUyoganI sattA-hAjarI hoya to vyAkhyAnanI hayAtI che. kAraNa ke te ISTaphalane ApanAra hoI sad vyAkhyAna e vyAkhyAna kahevAya che. gurUyoganI gerahAjarI hoya to te vyAkhyAna, vyAkhyAna kahevAtuM nathI. paraMtu viparIta vyAkhyAna kahevAya che. kAraNa ke; viparIta-vyAkhyAna aniSTa-anartha phala karanAra che. evaMca gurUguNasaMpannagurUyogarUpa vyAkhyAnanA aMgamAM viparyaya thAya to vyAkhyAnamAM paNa palaTo thAya athavA uparyukta gurUsvarUpa vagaranA viparIta gurU-kugurUnA yogathI vyAkhyAnamAM ajaba uthalo thato hoI kugurUsaMgajanita vyAkhyAna te, kuvyAkhyAna-mithyAvyAkhyAnanI koTImAM AvatuM hoI avyAkhyAna kahevAya che. athavA tAdRza gurUyoganI paravA ke darakAra karyA sivAya svataMtra svamati kalpita vyAkhyAna paNa, kalpita mithyA-kuvyAkhyAnanI gaNanAmAM gaNAtuM hoI, avyAkhyAna ja kahevAya che. kAraNa ke, enuM pariNAma bhAvimAM bhayaMkara che. gurUyoga vinAnuM karela vyAkhyAna, avyAkhyAna kevI rIte kahevAya ? AvI dalIlanA sAme nyAya-yuktidRSTAnta batAvI gurUyoga rahita vyAkhyAna, apavyAkhyAna che. A vAtanuM samartha samarthana karatAM kahe che ke kasura masA gujarAtI anuvAdaka A
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ Dilita- vija: varibhAva racita * 50 ) nyAya-jema gAyanA mAMsa vigerenuM bhakSyapaNuM (jihvAmukha-rasanendriya-daMta AdithI bhakSaNa-khAvA yogya paNa) hovA chatAM ya gomAMsa Adi, vindita-kharAba hoI-anartha phalakArI hoI abhakSya che, jema caMDAla vigere sparzanIya hovA chatAMya niMdita hovAthI aniSTa phalakArI hovAthI asparzanIya (nahIM aDakavA yogya) kahevAya che. te A gurayoga vagaranuM vyAkhyAna, anartha phala karanAra-mokSamArgamAM vighnarUpa hovAthI avyAkhyAna ja kahevAya e nirvivAda-niHzaMka vAta che. mATe khUba vicAro ! UMDA Utaro ! have vyAkhyAnanuM trIjuM aMga-kAraNa je vidhiparatA, tenuM vyAkhyAna kare che. - (3) tathA vidhiparatA-maNDaliniSayAkSAdau prayatno, jyeSThakramAnupAlanaM ucitAsanakriyA, sarvathA vikSepasaMtyAgaH, upayogapradhAnateti zravaNavidhiH, heturayaM kalyANaparamparAyA ato' hi niyamataH samyagjJAnaM, na pAya upeya-vyabhicArI, tadbhAvAnupapatteriti, bhAvArtha-je jijJAsA, gurUyoga, vyAkhyAnanuM aMga che tema vidhiparatA e vyAkhyAnanuM trIjuM aMga che. vidhiparatA eTale anuSThAnonI sarva vidhio karavI. tatparatA-parAyaNatAmAM tenuM cha prakAre vizeSa varNana kare che. (1) maMDali, niSadyA, 'akSa vigeremAM barAbara yatna karavo (2) jayeSThano (nAnAmoTAno) 5krama zAstramAM pharamAvyo che, te barAbara pALavo (AcArya-upAdhyAya-pravartaka-sthavira-(gaNAvacchedaka) ratnAdhika e pAMcane karmakSaya arthe kRtikarma-vaMdana karavuM.) tathA "sarakhA ke UMcA Asana varjavA pUrvaka ucita AsananI kriyA karavI, sarvathA (sarva prakAre) visthAniMdA vagere vikSepono tyAga karavo. bhAvapUrvaka sarva kriyAmAM upayoga rAkhavo. sUtra, artha tadubhaya sAMbhaLavAno vidhi barobara zIkhavo, A majakUra 1 bhaMgIyo-halakI jAtino mANasa muelAM jAnavara kheMcI janAra caMDAla, DheDha-e nAmanI asparzajAtinA lokano eka samUha vigere samajavuM 2. A vidhiparatA-kriyA parAyaNatAthI samyagujJAnI khAtrI thAya che. tathAca-hema parIkSA jema huejI, sahata hutAzana tApa; jJAna dazA tema parakhIejI, jihAM bahu kariyA vyApa." 59. stavane u. yazo. jema agninA tApathI suvarNanI parIkSA thAya che. tema zArIrikAdi ghaNI kriyAo vaDe jJAnadazA parakhAya che. zArIrikAdi prakriyAothI kaSTa pAmavA chatAM khedAdi rahita samabhAve rahetA mahAtmAnI jJAnadazAnI parIkSA thAya che. kriyA karatAM zArIrika kaSTa paDavA chatAM je bhavyAtmA kheda pAmatA nathI, te kriyAo upara kaMTALo lAvatA nathI. teone zuddha samyagujJAna thayuM che ema samajavuM. 1 sAdhudharmanI AhAra levAnI, cAritraguNamAM sthiratA karavAnI je kriyAo karavAnI vidhi aneka graMthomAM batAvI che te pramANe karavA taiyAra rahevuM temAM AnaMda-utsAha rAkhavo vagere. 2 sUtra, sUtrano artha, bhojana, kAlagrahaNa, Avazyaka, sajhAya ane saMthAro e sAta mAMDalI kahevAya che. te darekamAM eka eka AyaMbila karIne praveza karavAno che. bIjo artha-5rSadA (sabhA). 3. Asana. 4. sthApanAcArya 5. nAnA sAdhue vaDIlane vaMdana karavuM, sAdhu thayAnA kAlathI potAthI potAno janma mAnavo, sAdhvIe sarva sAdhune vaMdana karavuM vigere jayeSThaladhukama samajavo. 6 gurUthakI UMcA Asane bese athavA gAdI karI bese athavA gurU jevAM ke tethI adhika mUlyavALAM vastra vApare to doSa lAge che. gurU jevAM samAna Asana upara bese athavA gurU jevA samAna vastra laI vApare to gurU AzAtanA lAge che. 7 koI jagyAe "azanakriyA" ema kaheluM che. to sAdhunI bhojanakriyA upara bahuja bhAra mUkyo che. samajaNa rAkhavI paDe che, piMDaviddhimAM AhAra levAnA 42 doSo tajavAnA batAvyA che. bhojana karatI velAe pAMca doSo saMbaMdhI sAvacetI rAkhavI paDe che. vigere. 8. rAjakathA-dazakathA-strIkathA ane bhojanakathA A, cArane vikathA kahe che. e anarthadaMDa che. nakAmI vAto karavI te pramAdano rAtI anuvAdaka - mR. bhadrasUri ma. sA.
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA (sahanA vADA, " vidhi, kalyANa paraMparA (uttarottara kuzala-maMgala sukhanI avicchinnadhArA-paripATI) A vidhi dvArAe ja niyamathI (nizcayathI) samyajJAnanI khAtrI thAya che. upAya, (kAryaniSpAdaka asAdhAraNa kAraNa) upeyano (kAryano-sAdhyano-phalano) vyabhicAra (phala virodhI-aviMsaMvAdI) hoto nathI. jo sAdhana, sAdhyano sAdhana na bane to phalaniSpAdakatva upAyatA, upAyamAM barobara ghaTI zake ja nahIM eTale te upAya ja kahevAya zAno ? samyajJAnarUpa upAyathI ja avazya-acUka, samyakRkriyA thAya, jo te samyakRkriyArUpa svasAdhyane sAdhe nahIM to, te samyajJAnamAM samyakriyAnI kAraNatA kevI rIte ghaTe ? athavA A vidhirUpa samyakriyAthI samyajJAna sAdhyaka anumiti thAya che. tathAhi 'ayamAtmA, samyajJAnavAnuM, tAddazasaviyAvattvAt, satyeva sabhya jJAnavatte samyakkriyAvattvasyopapatteH, asati samyagjJAnavattve samyakkriyAvattvasyAnupapatteH / A uribhadrasuri 51 ta ME upAya-hetu nizcitAnyAnupattikSano hetuH' nakkI sAdhya vinA hetunuM na hovuM e ja mAtra lakSaNa che tene hetu kahe che. te upayano (sAdhyano) vyabhicArI (vinAbhAvavALosAdhya vinA hovAvALo) thato nathI. jo sAdhya vinA hovAvALo hetu mAnavAmAM Ave to tathopapatti ne anyathAnupapattirUpa hetunI hetutA uDI jAya. jema rasoDu agnivALuM na hoya to, dhUmADAvALu na hoya. tema ja samyajJAnavALo na hoya te samyakriyAvALo na hoya. ema ahIM anyathAnupapattinI yojanA jANavI. tathA jema rasoDuM agnivALuM che to dhUmADAvALuM che, tema je samyajJAnavALo che teja samyakRkriyAvALo che. ema tathopapattirUpa hetunuM svarUpa jANavuM. (satyeva sAdhaye ato pattistopattiH, asati sAthe detonupattirevAnyathAnuSapattiH) have vyAkhyAnA cothA aMgarUpa 'bodhapariNati'nA svarUpanuM varNana kare che. (4) tathA voparitiH -samyajJAnasthiratA, rahitA, vyutartayonena, saMvRtaratnAdhArAptiA, yuvattA mArgAnusAritayA, tantrayuktipradhAnA, staukAyAmapyasyAM na viparyayo bhavati, anAbhogamAtraM, sAdhyavyAdhikalpaM tu tadvaidyavizeSaparijJAnA prakAra che. 9. jJAna darzanarUpa bodha vyApArane upayoga kahevAmAM Ave che, upayoga vagara anya citte ke nirAdarapaNe anuSThAna thAya te nakAmA jevAM thaI paDe che. A 1. athavA-jema dhUmathI agninuM anumAna thAya che tema samyakriyAthI sabhyajJAnanuM anumAna thAya che. tAhi 'gayamAtmA samyagjJAnavAn samyakkriyAvattvAt, yatra samyakkriyA tatra samyagjJAnaM yatra yatra samyagjJAnAbhAvastatra tatra samyakkriyA'bhAvaH, ityAkArakaniyatAnvayavyatirekasahacArajJAnajJApitasamyagjJAnanirUpitA vyAptiH samyakkriyAyAM hetuvyApakasAdhyasAmAnAdhikaraNyaM vyAptiH (saddhetusvarUparUpA ) tathA ca hetvadhikaraNavRttyatyantAbhAvapratiyogisAdhyasAmAnAdhikaraNyaM vyA. la. atretthaM samanvayaH samyakkriyA'dhikaraNe ( samyakkriyAvatyAtmani ) vartamAno ya udAsInaghaTAdyabhAvaH (samyagjJAnAbhAvo dhartuM na zakyate tatra samyagjJAnasya sattvAt) tatpratiyogI ( yasmAbhAvaH sa pratiyogI) udAsInaghaTAdiH tadapratiyogi samyagjJAnarUpasAdhyaM, tatsAmAnAdhikaraNyaM samyakkriyArUpahetAvastIti lakSaNasaGgatiH / upAyaH samyakkriyAvattvarUpahetuH, na samyagjJAnarUpasAdhya vyabhicAra (sAhacarya sAdhyasamAnAdhikaraNo hetuH tathA ca hetuvyApakasAdhyasAmAnAdhikaraNyarUpavyAptisvarUpavAn hetu; sAdhyAbhAvavadvRttitvarUpavyabhicArAbhAvarUpavyAptisvarUpavAn heturvA / samyakkriyAniSThavyAptijJAnaM prati niyatAnvayavyatirekasahacArajJAnaM kAraNaM tathA vyabhicArajJAnAbhAvaH kAraNaM, yadi vyabhicArajJAnarUpapratibandhakaH syAt tarhi samyakkriyAniSThahetusvarUparUpa vyAptijJAnAnupapatteH, na ca tathAtra, samyakkriyAvatyAtmani, samyakkriyA'stu samyagjJAnaM mAstu ityaprayojakazaGakAyAM prasaktAyAM, yadi tatra samyagjJAnaM na syAt tarhi samyakkriyA'pi na syAditi tarkaH prayoktavyaH, yataH kAryakAraNabhAvabhaGgaprasaGgalakSaNena tarkeNa nirUktavyabhicArazaGakA nivarttate iti nyAyamArgaH zrayaNIyaH // tIkarasUri ma.sA. gujarAtI anuvAdaka
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vijJAna vanara hAjara rahyA { 5ra bhAvArtha-jema jijJAsA-gurUyoga-vidhiparatA, vyAkhyAnanA aMgo-kAraNo che. tema cothuM vyAkhyAnanuM aMga bodhapariNati' che. tenA svarUpano paricaya karAve che ke; bodhapariNati-samyajJAnamAM sthiratA, (mana-vacanakAyAnA vyApAranI AkulatAno abhAva, rAga-dveSa vagereno upazama, zeyatattvanA zeyapaNAno upAdeyapaNAnoupekSaNIyapaNAno nizcaya) kutarkanA yoga-saMbaMdhathI rahita, saMvRtaH (DhAMkela-baMdha karela) ratna (anuSThAnabuddhirUpa ratna) nA AdhArarUpa (Azraya) karaMDIyAnI prApti sarakhI, nIti sahita samyagdarzane jJAna cAritrarUpa mokSamArgAdikamAM aticAra vagaranI pravRttirUpa mArgAnusAritAnA saMbaMdhavALI, zAstra ane yuktinI pradhAnatAvALI, (jamAM zAstra ane yukti pradhAna che. athavA zAstrAnukUlayukti pradAna che. evI) AvA prakAranA svarUpavALI "bodhapariNati' thoDI (alpa padArthanuM avagAhana karanArI) paNa hoya chate "viparyaya (mithyAjJAna-bhrama-bhrAMti) thato nathI. e AnI mahattA-khUbI che. phakta-kevaLa zeSapadArtha viSayakajJAnano abhAva, e sAdhya vyAdhi sarakho che. jema suzikSita-kuzala vaidyathI sAdhyavyAdhi dUra-nAbUda thAya che. tema vizeSa parijJAna thatAM (viziSTajJAna thatAM) sakala avaziSTa viSaya viSayakajJAnanA abhAvarUpa ajJAna aMdhakAra adgazya-palAyana thaI jAya che. have vyAkhyAnanA pAMcamA aMgabhUta svairyanuM suMdara nirUpaNa kare che. (5) tathA sthairya-jJAnaddharyanutsekaH, tadajJAnupahasanaM, 'vivAdaparityAgaH, ajJabuddhibhedAkaraNaM, prajJApanIye niyogaH, saMyamapAtratA nAma bahumatA guNajJAnAM, vigrahavatI zamazrIH, svAzrayo bhAvasampadAmiti, bhAvArtha-jema jijJAsA vigere cAra, vyAkhyAnanA aMgo che. tema "rva vyAkhyAnanuM aMga che. have 1 'bodharogaH zamApAyaH zraddhAbho'bhimAnakRt, kutarkazcetaso vyaktaM bhAvazatruranekadhA // artha :- karkarUpI bhayaMkaramAM bhayaMkara graha, zuddha AtmasvarUpa bodhano nAza karavAmAM roganuM kAma kare che. rAgadveSanA abhAvarUpa zAMtarasanuM pratibaMdhaka tattva che. prabhunA vacana uparanI zraddhAno bhaMjaka che. mithyA abhimAnanuM bIja che. nirmala manano nAza karavAne, khullI rIte aneka prakAre Arya purUSonA avarNavAda bolavAnA kAraNathI bhAvazatrunI-bhItaranA duzmananI garaja sAre che. vAste kalyANakAmI jIvoe kutarkane kADhI mUkavo joIe. 2 "saMvRtaratnara:pratitatyA' ema paNa koI jagAe kahela che. arthAtu saMvRta-anughATita-nahIM ughADela, ratnathI bharelA * karaMDIAnI prApti sarakhI, jema koIe ratnono karaMDIo prApta karyo paNa tadanaMtargata ratnAdi vastu che. ema te jANato nathI, to paNa jyAre te jANaze tyAre tenuM phaLa acUkapaNe tene ja maLaze, jo te sAcavI rAkhaze to ! 1 'viparItaikakoTiniSTaGaknaM viparyayaH, yathA zuktikAyAmidaM rajatamiti, artha :-jadI rIte rahelA eka koTInI vastunA eka aMzano nizcaya te viparyaya, jemake chIpamAM, A cAMdI che evuM jJAna te viparyaya, cAMdI rUpe nahI evI chIpamAM rUpuM che, evuM je pratyakSa jJAna thAya te pratyakSa viparyaya, pILo zaMkha vigere jJAno paNa pratyakSaviparyaya kahevAya. teja pramANe dhULanA goTAne bhrAMtithI dhUmADo mAnI je agninuM jJAna karavAmAM Ave te anumAna viparyaya, teja pramANe bIjA pramANono paNa viparyaya thaI zake. mithAjJAna viparyayaH | vipo nAma pramaH | 1 'labdhyAyAptyarthinA tu syAd duHsthitena mahAtmanA, chalajAtipradhAno yaH sa vivAda iti smRtaH / artha - je labdhino (sonA AdinI prApti Adino) ke "kItiyazano arthI hoya, jenuM mana dubhAyela hoya ke je garIba hoya, jenuM hRdaya zudra hoya tevA mANasanI sAthe chala ane jAtinI pradhAnatAvALo vAda karavo te vivAda kahevAya che. ka kAra daka sarari ma.sA. gujarAtI anuvAdaka
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ lita-vitarA kAjI ubhAro 53 dhairyanI pichAna karAve che ke, svairya eTale-potAne jJAnarUpa Rddhi-saMpatti-ghana maLI jAya tenuM lagAre paNa abhimAna na karavuM, jJAnathI je ajANyA rahyA hoya (abhaNa hoya) tenI hAMsI jarApaNa nahIM karavI, (pote jANela padArthanA aNajANo sAthe vivAdano (uhApoha, vicAranI takarAra) sarvathA tyAga karavo, samyagu caityavaMdanAdinA aNajANone, caityavaMdanAdi pravRttinA (karavAnA) parINAmano abhAva na thAya tema vartavuM (samajaNa vagaranA mANasonI buddhinuM pRththakkaraNa karavAno prayAsa mAMDI vALavo athavA abhaNa ane bhaNelA vacceno taphAvata kadI pADavo nahIM.) prajJApanA yogya (zikSaNIya-ziSya)-pAtra ziSyane zAstranA abhyAsano niyoga (vidhi) ke abhyAsamAM preraNA-AjJA karavI athavA abhyAsa sArU yojanA karavI te. kAraNa ke, sadgurU, pAtra ziSyono ja samyaphakriyAmAM niyoga kare che. A pramANe karavAthI guNa jANanArAo jenuM bahumAna (mananI prIti-prema) kare che. evI saMyamanI pAtratA yogyatA-lAyakAta, tamane prApta thaze. tathA mUrtimaMta (sAkSAta) zAMti-zAMtarasarUpI lakSmI tamane ApoApa maLI Avaze. ane bhAvasaMpadAonuM tame, suMdara Azraya-nivAsasthAna thaI paDazo. have vyAkhyAnanA chaThThA aMgabhUta 'uktakriyA'nA svarUpanuM pratipAdana kare che. (6) tathoktasya-vijJAtasya tattatkAlayoginaH, tadAsevanasamaye tathopayogapUrvaM zaktitastathAkriyA, nauSadhajJAnamAtrAdArogyaM kriyopayogyeva tat, naceyaM yAdRcchikI zastA pratyapAyasambhavAditi bhAvArtha-te te nAnA prakAranA avasaralakSaNa kAlanI sAthe saMbaMdha sahita, vacananA anusAre ja jenA viSayanA vibhAgano nizcaya nirNaya karela evAM zAstranA vacanathI-(icchelA IcchA viSayabhUta) caityavaMdanAdinI kriyA-caityavaMdana karavAnA kAlamAM ArAdhAtI, caityavaMdanAdi viSayaka upayoga (jJAna) pUrvaka, potAnI zaktinI apekSA rAkhIne tathA vacanAnukUla caityavaMdanAdi prakAra bhedAvALo kriyA-vyApAra te "ukta kriyA' kahevAya che. prazna-vyAkhyAnajanya phalarUpa, zAstra vacanathI Icchala caityavaMdanAdinA jJAnathIja ISTaphalanI (zubhabhAvanI) siddhino saMbhava che. to vyAkhyAnanA aMgarUpa, vacanathI ISTa (Icchela) caityavaMdanAdi viSayaka tathAkriyAvyApAranuM zuM kAma che ? uttara-auSadha saMbaMdhI kriyA vagara, kevaLa (phakta) auSadha (davA)nA jJAnathI rogano abhAva (Arogya 1. abhaNa ane bhaNelAno taphAvata, abhaNa saMmukha pADavAthI tene apamAna lAge che. ane te dharmathI vimukha thAya che. ATalA sArU teno bheda manamAM samajavo paNa pragaTa rIte apamAna lAge to temano bheda temanI samakSa pADavo nahIM. - 1 Aja kAlanA keTalAeka uzruMkhala zuSkajJAnIo, ke jeo AcaraNo ane kriyAothI adhamamAM adhama zreNIe pahoMcelA hoya che ane nizcayanI gaMdha paNa nahi jANavA chatAM jJAna ke nizcayanuM khoTuM oThuM laI ISTa-kriyAthI bahIkaNa banI paccakakhANa posaha pratikramaNa Adi kriyAno tyAga karI phakta zabda mAtrathI "jJAna jJAna" "nizcaya nizcaya' ThokI besADe che, teo na to vyavahAra pALe che tema vyavahArane nahi pALavAthI nizcaya pAmI zakatA nathI. A pramANe ubhayabhraSTa "ato bhraSTa tato bhraSTa' jevo thaI bIcArA saMsAra aTavImAM bhaTakyA kare che. rAtI anuvAdaka - A vyAkarasUri ma.
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA ribhadrasuri racita 54 taMdurastI) thato nathI. paNa vyAdhipratIkArarUpa cikitsA kriyAmAM upayogI upakArakArakaja tenuM jJAna che. Arogya thavAmAM to auSadhopacAra saMbaMdhI kriyA ja joIe. ekalA auSadhanA jJAnathI tabIyata taMdurasta thatI nathI. zaMkA-jo Amaja che to kevaLa kriyA ja upAdeya mAnIe ane jJAna anupAdeya che ema mAnIe to zo vAMdho ? samAdhAna-A caityavaMdanAdi saghaLI kriyA, jevI tevI rIte ke jema tema karelI ISTane (zubha bhAvane) sAdhI ApatI nathI. paraMtu vacana sApekSa jJAnapUrvaka ja karelI kriyA, ISTane sAdhI Ape che. jJAna vagara, marajI mUjaba karelI kriyA, anarthanI paraMparAnI UMDI khINamAM paNa dhakelI de che. eTale vacana nirapekSa, jJAnazUnya, bhAvazUnya kriyA sAcI kriyA (sAco vyavahAra) gaNAtI ke manAtI nathI. paNa jUThThI kriyA kahevAya che. majakUra vivecana uparathI cAra bInA tarI Ave che. (1) asalI sAco vaidya-anubhavI vaidya, rogone aMge je nidAna karI davA batAve che te, je rogIo kare che, vidhi pUrvaka temanA kahevA pramANe kriyA kare che, davA le che teo jarUra nirogI thAya che. (2) 1UMTavaidya pAse davA lenArane roganI pIDA zamatI nathI. paraMtu te haMmezAM vadhArene vadhAre rogamAM sabaDato jAya che. yAvas maraNane zaraNa thAya che. eTale UMTavaidyathI davA leI vAparanArAno paNa roga nAbUda thato nathI. (3) keTalAka AyurvedanA pustako vAMcI davAonuM-auSadhonuM jJAna kare che. pachI teo paMDitamAnIdhamaMDI, suvaidyanI salAhanI paravA-tamA karyA sivAya svacchaMda rIte uzRMkhalatApUrvaka marajI mujaba jAte roga avasthAmAM davA le che. paraMtu teono roga maTato nathI. paraMtu ulTo vadhe che. eTale bakarI kADhatAM UMTa pesI jAya che. arthAt teo vadhArene vadhAre du:khI thAya che. (4) sAcA vaidye nidAna karI batalAvela davAonuM-auSadhonuM jJAna hovA chatAM davA-auSadhano upayogaprayoga, kRpaNatA Adine laIne jeo karatA nathI teone eka kaMjusa zeThanI mAphaka Arogya sAMpaDatuM 1 lebhAgu vaida 1 eka hatA zeTha. jAti svabhAve makhkhIcUsa, vakhata Avye eka eka pAI mATe makke jAya evA e zeTha upara mAMdagI mahAdevInI mhera thaI, te jema tema khase ema na hatI. A tarapha zeTha sAheba paNa sahelAIthI paisA kharcI nAkhe ema na hatuM. parINAme baMne haThe caDyA. ane zeTha sAhebano ghANa vaLI gayo. phulelA gAlamAM khADA paDI gayA. AMkho uMDI gaI, vadheluM peTa pAtAlamAM pesI gayuM. ane zarIramAM mAMsane sthAne hADakAM DokIyAM karavA lAgyA. eka divase zeThanA eka vaidya mitra zeThane tyAM mahemAna thayA. potAnA mitranI sthiti joIne duHkha thayuM ane dayA AvI. bIjA divase gujarAtI anuvAdaka tavakarasUri ma.sA. A
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ rU . lita-visArA A valasADa razcita 6 55 nathI. vaLI ahIM upayogI upanaya evo che ke; paramAtmA sarvajJa e sAcA vaidya che. zuddha siddhAMtanA Agama e emanuM AyurvedasaMhitA-zAstra che. prANIonA karmarUpa bhayaMkara rogane vItarAga maTADanAra che. - mithyAtvamohanI paravazatAthI sarvajJavacana sAMbhaLI temAMthI kAMIka bhAga pakaDI laIne potAnAM zAstra banAve che. AvA maMdabuddhivALA mithyAtvIo UMTavaidya samAna che. je karmarogIonI cikitsA sarvajJanI mahAvaidya zALArUpa jaina zAsanamAM thatI hatI, thAya che, ane thaze teo to kharekharA bhAgyazALI hatA, che, ane haze kAraNa ke vItarAgavacana-vItarAga nirdiSTa AjJAonepharamAnone amalamAM-kriyAmAM mUkI teo cokkasa karmaroga vagaranA bhUtakALamAM thAya ane vartamAnamAM thAya che ane bhaviSyamAM thaze ane jeone AjJAonuM jJAna che, paraMtu AjJApAlana-abhyAsa ke ArAdhanA nathI teo kevI rIte karmarogathI mukta thaze ? matalaba ke garjanA-dhvani-paDakAra evo aMdarathI guMje che ke; korUM-lakhyuM, zuSka jJAna mAtra muktimAM nahIM laI jAya paraMtu kriyA sahita jJAna ke jJAnasahacarita kriyA e ja muktimaMdire laI jaze. mATe bho bho jJAnIo ! pramAdane phaMgoTI kriyA-samyakrakriyAno khapa karo ! temAM mana mUkI udyama prayatna karo ! have vyAkhyAnanA sAtamA aMgarUpa "alpabhavatA' nuM nirvacana kare che. (7) tathA alpabhavatA-vyAkhyA'GgaM pradIrdhatarasaMsAriNastattvajJAnA'yogAt, tatrAlpaH-pudgalAvartAdArato bhavaH-saMsAro yasya tadyAvaH alpabhavatA, nahi dIrdhadaurgatyabhAk, cintAmaNiratnA'vAptihetuH, evabheva nAnekapudgalaparAvarttabhAjo vyAkhyA'Ggamiti samayasAravidaH, bhAvArtha-jema jijJAsA vigere cha vyAkhyAnanA aMgo che. tema "alpabhavatA" thoDo saMsAra-parimita savAramAM emaNe phI lIdhA vagara zeThanI nADI tapAsI. ane eka divasanI davAnI cIThThI lakhI ApI, zeThe e cIThThI khovAI na jAya eTalA mATe copaDAmAM utArI lIdhI. vaidyarAje davAnA khUba ja vakhANa karyA ane kahyuM ke mAtra eka mahInAnA sevanathI tamAruM zarIra kaMcana-kuMdana jevuM thaI jaze. davAmAM koI paNa kaDavo padArtha na hato. mAtra badAma, pistA, sAkara, elacI, kesara vigere nAma sAMbhaLatAM paNa moDhAmAM pANI chUTe evI cIjo hatI. ane e badhIne savAramAM vATIne gAyanA ghImAM meLavIne khAvAnI hatI. vaidyarAja potAne gAma gayA. bIjA divasanuM savAra thayuM. zeThe dAtaNapANI karyuM. ane pelI davA yAda AvI paNa e mATe paisA kharacavA zeThane hajI paNa pAlavatA na hatA. eTale zeThe potAnA camanIyAne bolAvyo ane copaDo ughADIne vaidarAje lakhAvela badhI cIjo mApa sAthe kramavAra vAMcI gayA ane pachI bolyA, "A hAhA ! kevI majAnI davA ! camanIyA ! e badhI davAone vATIne ghImAM khAvAthI roga maTI jAya ! basa jANe kAma patI gayuM hoya tema copaDo baMdha karIne mUkI dIdho ane zeTha pAchA potAnA nityaniyamamAM lAgI gayA. pachI to A pramANe camanIyAne bolAvI copaDI vAMcavo e paNa eka prakArano niyama thaI gayo. Ama karatAM karatAM eka mAsa vItI gayo. ane zeTha sAheba to hatA te karatA vadhAre mAMdA thayA. emanA vaidyamitre AvIne tapAsa karI to zeThe badhI vAta mAMDI-kahI, ane vadhumAM kahyuM ke roja huM e sarasa davAno pATha karI jAuM chuM. chatAM huM sAjo nathI thato. vaidyarAje kahyuM ke jANavA chatAM je kriyAmAM amalamAM mUkatA nathI te saphala ke sAjA thatA nathI. A gujarAtI anuvAda , bhAkarasUri masA.
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ kasaka nadI lAlA, kAraNa , A narA bhArata che saMsAra, e vyAkhyAnuM aMga che. kAraNa ke, atyaMta dIrdha (lAMbA-moTA) aneka pudgalaparAvartapariNAmarUpa saMsAravALA AtmAmAM sArI rIte tattvajJAna, (yathArthajJAna-samyajJAna-zAstrajJAna) pariNamana (saMbaMdha-yoga) pAmI zakatuM nathI. have "alpabhavatA'nA arthanuM spaSTIkaraNa karatA vigraha kare che ke, tatra alpabhavatA' e pada ghaTaka vRtti) alpa (thoDA-TuMko-nAno pariNAma-hadavALo) che-pugala parAvartarUpa ArathI cheDAthI prAMta bhAgathI aneka utsarpiNIne avasarpiNInA cha cha aronA-ArAonA aneka samudAyarUpa pudgala parAvartathI) athavA ArAonA samudAya pugala parAvartathI, alpa che, bhava-saMsAra jeno te AtmA-alpabhava tarIke kahevAya che. alpabhavano bhAva (paNuM) te alpabhavatA darzAvAya che. arthAt ArAonA samudAya rUpa eka pudgala parAvartathI thoDA (laghu) saMsArarUpa kAla parINAma te alpabhavatA, athavA alpa eTale 1. pudgalaparAvartanuM svarUpa jANavA jevuM che. tenA dravyotrakALa ane bhAvathI pratyekanA bAdara ane sUkSma bheda karatA ATha prakAra thAya che. audArika, vaikriya, taijasa, kArmaNa, bhASA, zvAsozvAsa ane manovargaNApaNe caudarAja lokanA sarva pudgalo pariNamAve eTale pratyeka vageNArUpe dareka pudgala paramANu pariNamAve tyAre dravyathI bAdara pudgalaparAvatuM thAya. e ja pugalaparamANune prathama dArika vargaNA rUpe bhogave, tyAra pachI anukrame vaikriyavargaNArUpe bhogave, yAvat manovaNArUpe bhogave, temAM eka paramANane audArika tarIke bhogavyA pachI vacce vaikriyarUpe game teTalA bhogave te gaNavA nahi. evI rIte anukrame sAta vargaNApaNe sarva pugalo bhogavAya tyAre dravyathI sUphamapugala parAvarta thAya che, lokAkAzanA asaMkhya pradezo che. te dareka pradezane maraNathI sparze tyAre kSetrathI bAdara pugalaparAvarta thAya che ane lokAkAza sarva pradezone kamasara eka pachI eka pradeze sparzI maraNa pAme, ema sarva pradezone kramasara sparza thAya tyAre kSetrathI sUkSma pudgalaparAvarta thAya che. utsarpiNI ane avasarpiNInA sarva samayo ADA avaLA maraNathI sparze tyAre kALathI bAdara pudgalaparAvarta thAya che. eka kAlacakranA pratyeka samayane anukrame maraNa vaDe sparze tyAre kALa sUkSma pudgala parAvarta thAya che tathA kaSAyanA kAraNathI je adhyavasAya thAya tene lIdhe karmabaMdha thAya che. e karmabaMdhamAM bahutaratamatA che. kaSAya maMda ke tIvra hoya tema karmanA anubaMdha rasamAM phare paDe che. enAM asaMkhya sthAno che. ane tethI anubaMdhasthAna paNa asaMkhya che. prANIne jevI jevI judI judI vAsanA teTalA teTalA judA judA adhyavasAya thAya che ane te pratyekamAM taratamatA hoya che. tethI pratyekanuM sthAna juduM paDe che. e anubaMdha sthAna asaMkhya samajavAM, e sarva adhyavasAya sthAnaka AgaLa pAchaLa pharasIne pUrAM kare tyAre bhAvathI bAdara pugala parAvarta thAya che ane prathama alya kaSAyodaya rU5 adhyavasAye chato maraNa pAme, te vAra pachI bIjAM game tevA sthAnakoe maraNa pAme te gaNAya nahI paNa tyAra pachI tenI anaMtara adhyavasAya sthAnake maraNa pAme te ja gaNAya. evI rIte sarva adhyavasAya sthAnakoe anukrama pramANe cAlato kALa kare tyAre bhAvathI sUma pudgala parAvarta thAya che. bAdaranA cAra bheda to samajavA mATe ja batAvyA che. teno bIjo koI upayoga nathI. e samajavAthI sUkSmabheda grAhyamAM Ave tethI ja batAvyA che. bAkI amuka jIve je anaMta pudgala parAvarta karyA ane haju karaze te to sUkSma samajavA. 9. rAjAnavaranuM tA, sacaraNamati niyama proDagra aMtima (chellA) pudgalaparAvartathI adhika saMsArIne Agamavacana sapaNe kadApi pariNamatuM nathI, e khAza ahIM niyama che. 1 cha ArAnI eka avasarpiNI ane cha ArAnI eka utsarpiNI thAya che. utsarpiNI ane avasarpiNI maLI eka kAlacakra thAya che anaMta kAlacakra eka pudgalaparAvarta thAya che. 2 zabdapravRttinimittaM bhAvaH / 'samAsakRttaddhitAttu sambandhe' iti vacanAt, samAsAt sambandhe bhAvapratyayaH / 'alpabhavate' tyatrAlpasaMsArasambandho, pAvapratyathArtha / pudgalaparAvartanI nivRttirUpa (viziSTa) bhavanI alpatA-laghutAnA saMbaMdharUpa Atmika guNa vyAkhyAnanuM aMga che. ja che. kArAtI anuvAha- , bhadrAri ma. .
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita visarA ( 57 pudgalaparAvartathI Arata (virata) aTakyo che. virAma-ArAma pAmela che. ata eva pudgalaparAvartathI nyUna alpa, saMsAra jeno che te AtmA "alpabhava' kahevAya, teno bhAva-paNuM te "alpabhavatA" ema paNa artha karavo, matalaba ke; carama (chellA) pudgalaparAvartathI adhika parImANavALA saMsArakAlarUpe alpabhavatA gaNAtI nathI. paraMtu carama pudgalaparAvartanI aMdarano viziSTa saMsArakAla "alpabhavatA" tarIke oLakhAya che. dIrghadargatyanA (lAMbI-moTI-jabarI-naThArI hAlata-garIbI-nirdhanatA-kaMgAliyata-daridratA-durbalatA-kamanazIbIdurbhAgyatAnA bhApha) bhAgI, ciMtAmaNi ratnanI prAptimAM hetu-ciMtAmaNi ratna prApta karanAra banI zakato nathI. e nyAye bahulabhavI-dIrghabhavI tattvajJAnarUpa ciMtAmaNi ratnane meLavI zakato nathI. paraMtu alpabhavI-zukalapAkSika-Asannabhavya-ladhukarmI AtmA, tattvajJAnarUpa ciMtAmaNi ratnane meLave che. e sivAyanA abhavya-dUrabhavyabahupudgalaparAvartavALA-zaTha-kadAgrahI-atyaMta abhinivezI-gurU AdinI AzAtanA karavAvALA, teo tattvajJAnaciMtAmaNi ratnane svapnaya paNa meLavI zakatA nathI. e bAbatanuM spaSTIkaraNa karatA kahe che ke e pramANe ja aneka (eka pudgala parAvartathI adhika-vaghAre-bahu) pudgalaparAvarta saMsArarUpa kAlavALAne, vyAkhyAnanA aMga (sAdhana ke vyAkhyAnanA adhikAra) rUpa alpabhavatAno abhAva che eTale temane vyAkhyAnano adhikAra nathI. kAraNa ke; alpabhavatArUpa kAraNano abhAva hoI tattvajJAnarUpa ratnano abhAva che. ane tattvajJAnano abhAva hoI vyAkhyAnano anadhikAra che. ema AgamanA guhya-gupta rahasyanA jANakAro kahe che. have A viSayano upasaMhAra karatA kahe che. ataH sAkalyata eteSAM vyAkhyAsiddhiH, tasyAH samyagjJAnahetutvAditi sUkSmadhiyA''locanIyametat / bhAvArtha-AthI, A jijJAsA Adi aMgo-kAraNonA sakala-samastapaNAthI arthAt 1sakala-samasta-jijJAsA", gurUyoga, vidhiparatA, bodhapariNati, dhairya, uktakriyA, alpabhavatArUpa sAta aMgo-(samudita jijJAsA Adi sAta aMgo) vyAkhyAnarUpa kAryanA pratye kAraNa che. jijJAsA Adi sAta aMgau paikI ekanI paNa vikalatA (abhAva) hoya to vyAkhyAnarUpa kAryanI siddhi thatI nathI. paraMtu sakala aMgothI vyAkhyAnanI siddhi thAya che. kAraNa ke jijJAsA Adi sAte aMgo dvArA samyagu-tattvarUpa yathArtha jJAna thAya che. ane samyagRjJAnathI vyAkhyAnarUpa phalanI siddhi thAya che. (athavA sakalaaMga sahita vyAkhyAnanI siddhi, bIjAone samyagajJAnanuM kAraNa che.) Ama A viSayanuM sUkSmabuddhithI-bArIkAIthI-jhINavaTathI Alocana-manana-parizIlana UMDA UtarI karo ! 9. "no no viriyAvADuM to niyatA subA nA saMto pura jIvatuM sipha je je kiyAvAdI (AtmavAdI) che te bhavya che ane avazya zukalapAkSika che te eka pugala parAvartanI aMdara siddha thAya che e dazAzrutaskaMdhacUrNinA anusAra pudgala parAvartathI adhika saMsAra te kRSNapakSa ane tenI aMdarano kALa te zukalapakSa jANavo. koI sthAna para jeone kaMIka nyUna ardha pugala parAvarta saMsAra bAkI sthAna che te zukalapAkSika ane bIjA tethI adhika saMsAravALA) kRSNapAkSika jANavA ema paNa kahela che. apekSA ke vivakSAthI e baMne barobara che. 1 'daNDacakrAdinyAyena jijJAsAdisaptAGgAnAM militAnA-samuditAnAmeva vyAkhyAnaM prati kAraNatA, na tu tRNaraNimaNinyAyena pratyekaM kAraNateti vonuM ! bAjarAtI anuvAdaka - , bhadrakamabhUmi
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ che vikAsa valita-virA - vabhadrasAda vita 58 * have zAstrakAra, hetupUrvaka, dalIlapUrvaka, kramapUrvaka, phala pradarzanapUrvaka sacoTa zailImAM "astupadInA artharUpa prArthanAno prauDha parAmarza kare che. 'tatra 'namo'stvarhadbhya' ityatrAstu bhavatvityAdau prArthanopanyAsena 'durApo bhAvanamaskAraH, tattvadharmatvAd, ata ityartha bIjAdhAnasAdhya iti jJApanArthaM, uktaM ca - "vidhinoptAdyathA bIjAdaGkurAyudayaHkramAt / phalasiddhistathA dharmabIjAdapi vidurbudhAH // 1 // vapanaM dharmabIjasya satprazaMsAdi tadgatam / tacintAyaD kurAdi syAtphala siddhistu nivRtiH // 2 // | bhAvArtha-caityavaMdanasUtra namutyusaMsUtra ghaTaka "namoDastuabhyaH " Iti vAkyaghaTaka "astu" eTale "bhavatu' ItyAdi padanA vyAkhyAna avasare astupadano artha je prArthanA karela che. te prArthanAnA upanyAsathI "arihaMta bhagavaMtane namaskAra thAo' e pramANenA AkAravALI, bhAvanamaskAra lAlarUpa phalavALI AzaMsArUpa prArthanAnA upanyAsa-vAkyanA upakramathI (prayogathI-vicArathI) dharmarUpa che. ema phalita thAya che. tathAca bhAvanamaskAra durlabha hoI bhAvanamaskAra viSayaka prArthanA che. jo te bhAvanamaskAra aprApya hoya to bhAvanamaskAra viSayaka prArthanA niSphala jAta. ata eva bhAvanamaskAra durlabha hoI bhAvanamaskAra viSayaka prArthanA saphala che. ethI ja A prakAre bhavyoe gharmabIjanuM vapana (vAvetara) karavuM joIe ane pUrvakathita AzaMsArUpa prArthanArUpa bIjanA vapanathI ja bhAvanamaskArarUpa sAdhyanI siddhi thAya che. ema jaNAvavA sArU "prArthanA'no upanyAsavAkya prayoga karela che. tathAca bhAvanamaskArarUpa tattvadharmalAbharUpa kArya (sAdhya) nA pratye "arihaMta bhagavaMtane namaskAra thAo !' e zabdo AzaMsArUpa prArthanA, e bIjavapanarUpa che. ema kArya kAraNa bhAvanI sthApanA karavI. ahIM "namaskAra thAo' e zabdo vaDe bhAvanamaskAranI prArthanA karela che. eTale bhAvanamaskAra lAbhanI kAmanA mAtra ja darzAvela che. kiMtu "huM bhAvanamaskAra karuM chuM' evuM mithyAabhimAna dAkhavyuM nathI. evaMca tattvadharmarUpa mahAdurlabha bhAvanamaskAra viSayaka abhilASA ja bhAvadharmanuM bIjavapana che ema sUcavela che. vaLI kahyuM che ke, "vidhipUrvaka vAveluM bIja jema aMkurA dine utpanna karI phala prApti karAve che. tema gharmanA bIjanuM vapana paNa anukrame dharmaciMtAArirUpa aMkurAdi utpanna karIne chevaTe phalasiddhine prApta karAve che. ema paMDito sArI rIte jANe che. tathAca namaskAra vaDe dharmanAyaka mahApurUSonA sadvartanAdinI prazaMsA thAya che, ane enuM ja nAma dharmavapana che. athavA AtmarUpI kSetramAM (khetaramAM) zrutacAritrarUpagharmanA bIja (phalasiddhi kAraNarUpa bIja)nuM vapana (vAvavuM-jamInamAM nAMkhavuM-ropavuM) eTale dharmagata-dharmaviSayaka sat prazaMsA Adi samajavuM. arthAt sata eTale saMzuddha ane saMzuddhanuM lakSaNa A pramANe che:- "te bIja kharekharUM zuddha tyAre ja thAya ke; tenA dharmanA) pratye atyaMta upAdeya buddhi utpanna thAya, jagatamAM sArabhUta aMgIkAra karavA lAyaka Aja vastu che. AgaLa vadhatA prANIne je AhAradi dazasaMjJAo che te tathA AlokanA 1 "atyutti pILA phudo raNota pAvanakuzAro rumaDu vIvAdANA; bAsaMsAru te nu bhave" | 9 | sarakhAvo. 9. 35thayA.tyataM saMjJAviSpatinuM, ridita saMzuddha hovI yo. i. sa. 25 vAtI chAnavAdaka makarasUri ma. che ke
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ mArA karatA ka FvirAja GIRbhavarAtri 6 59 tathA paralokanA paudgalika sukho rUpI phalanI kAmanA vicAraNA paNa jeomAM na hoya te ja bIja saMzuddha kahevAya che.' evaca satsazuddha (atyaMta upAdeya buddhipUrvaka, saMjJAnirodha sahita, phalAbhisaMdhi rahita-niSkAma-phalaviSayaka kAmanA rahita je te saMzuddha) evA je prazaMsAdi-varNavAda (guNagAna-vakhANa)mAM kuzala catura, sujANa evuM citta jevI rIte thAya evA (athavA cittapUrvaka ke citta karavA pUrvaka) ucita kartavya karavA svarUpa prazaMsA vigere che. tene dharma bIjanA vapana tarIke jANavA (1) (2) gharma viSayaka citA-ciMtana-abhilASA, Adine (Adi zabdathI hamaNAM kahevAtA sata zruti Adinevigerane) ekura AdinA sthAne samajI levA. (aMkura AdimAM rahela Adi zabdathI AgaLa para kahevAtA sakAMDa Adi gaNavA.) (3) phalasiddhi to nivRtti mokSa e prasiddha che. tathAca bIjavapananA sthAne dharmaviSayaka sat prazaMsA Adi. aMkura AdinA sthAne dharmaviSayaka ciMtA Adi. phalasiddhinA sthAne mokSa. ema cokkasa jANI levuM. have sakrama "aMkura vigerenA sthAnanuM nirUpaNa kare che ke; "cintAsat zrutyanuSThAnaM devamAnuSasampadaH / krameNAGkurasatkANDanAlapuSpasamA matAH" // 3 // bhAvArtha-e rIte-dharmabIjanuM vidhipUrvaka vapana thavAthI emAMthI gharmaviSayakaciMtA-abhilASA vigere aMkurA, gharmaviSayaka zravaNa, e satkArDa, (suMdara DALakhu-skaMdha-vRkSano eka bhAga, jyAMthI tenI zAkhA vigere nIkaLe che.) gharmaviSayaka anuSThAna-kriyA. e nAla, (thaDa) deva ane mAnavanI saMpadAo, e puSpo (phUlo) che. ahIM bIja vAvyA pachI prathama aMkurA phuTe, pachI phula Ave ane pachI phaLa Ave tema dharmamAM paNa krama samajavo. kramavAra dharmamAM paNa ucca pagathIe caDavuM e sAmAnya niyama che. have phalano nizcaya karatAM kahe che ke, 1 dharmavRkSa tahetaanuSThAna, e bIja AdinA kramathI saMgata che. bIja, aMkura, skaMdha, nAla, puSya ane kala e kama che. bIja vavAya eTale aMkurA phUTe, aMkurA phuTyA pachIthI skaMdha thAya, skaMdha thayA pachI patrAdi thAya. patrAdi thayA bAda puSpa Ave ane te pachIthI phala pedA thAya. tahetuanuSThAna vadhate vadhate bIjathI phala sudhI laI janAruM che. A sthaLe bIja kone kahevAya? je je koI dharmI hoya, zuddha anuSThAna karanAro hoya, te te bhavyajanone tema karatA joIne zuddha anuSThAnaprati bahumAna pedA thAya, bahumAnanA yoge e zuddha anuSThAnanI stuti thAya ane evA bahumAnathI ane stutithI te zuddha anuSThAnane huM kahuM' e jAtinI je IcchA thAya, te A viSayamAM bIja che. zraddhAnuSThAnane je koI AcaratA hoya te puNyAtmAo pratye bahumAna pragaTe emanI paNa prasaMzA karavAnuM mana thAya, zuddhAnuSThAna pratye bahumAna pragaTe tathA temanI stuti karAya ane emAMthI e IcchA pragaTe ke huM paNa A zuddha anuSThAna karU Avo manorama manoratha, dharmarUpa vRkSanA jA gAjarAtI anuvAda , kavi pannA.
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita- virAja (2bhadrasAvi racita ( 60 ) 'phalaM pradhAnamevAhurnAnuSaGgikamityapi, palAlAdiparityAgAtkRSau dhAnyAptivad budhAH // 4 // ata eva ca manyante tattvabhAvitabuddhayaH / mokSamArgakriyAmekAM paryantaphaladAyinIm // 5 // ityAdi" / bhAvArtha-paMDita purUSo pradhAna-mukhya phalaneja-prayojananeja phala tarIke kahe che. paraMtu AnuSaMgika-prAsaMgikagauNaphalane phalarUpa kahetA nathI. A bAbatane draSTAMta ApI draDha kare che ke; jema khetImAM palAla ghAsa ane puSparUpa gauNaphalane choDIne dhAnya-anAjanI prAptirUpa pradhAna phalaneja phala tarIke paMDito kahe che. (ahIM khetIrUpa pravRttinuM mukhyaphala dhAnyaprApti che. ane prAsaMgika phala ghAsa Adi che.) eTale ja :- mukhya phalane ja phala tarIke mAnavAthI ja paramArthadarzI buddhinidhAno pradhAna paMDito, parvataphalamokSaphalane karanArI, eka (advitIya, ajoDa-bInaharIpha) samyagadarzana Adi avasthAne mokSamArga tarIke mAne che. arthAt mokSarUpa carama (chellA) kArya-phalane karanArI zailezIrUpa avasthAne mokSanA mArga (avyavaNitaanaMtara-sAkSAta kAraNa) tarIke mAne che. kAraNa ke, zailezI avasthAthI bhinna-bIjI avasthAothI taratanuM phala bIjuM-juduM thatuM hoI mokSarUpa phala, tarata-anaMtara thatuM nathI. ata eva zailezI avasthArUpa mokSamArga kriyAnA avyavahita uttara kSaNamAM mokSarUpa phalanI prApti thatI hoI. mokSa mArga kriyAnuM mukhya phala mokSaprApti ja che. ane ene ja phala tarIke paMDito mAne che. have vAdI zaMkA kare che ke - bIjAdhAnano hetu thAya che. zuddha anuSThAnane karavAnI IcchA, teno anubaMdha kevo ? bIjI AkAMkSA vigere doSothI rahita evo anubaMdha, e aMkura kahevAya che. anubaMdha eTale abhaMga manoratha zreNInuM pravartana athavA sahacAritA, bIja ane aMkara pachIthI thAya. aMdha, anuSThAnanI zuddhinA hetuonI vividha prakAranI je anveSaNA te aMdha che. jJAnAcAra darzanAcAra ane cAritrAcAramAM aneka prakAranI pravRtti karavI e gharmarUpa vRkSanAM pAMdaDAM vigere che. zAkhA prazAkhAno samAveza paNa AmAM thaI jAya che. A pachIthI gurUno yoga, zAstrazravaNa, dharmAdhyayana Adi hetusaMpatti, e kusumarUpa che, ane sadezanAthI bhAvadharmanI je prApti te phaLarUpa che e phaLa niyamo mokSa sAdhaka che. jai. pra. 1. yamarthamadhikRtya pravartate tat phalam, yaduddizya pravartante puruSAstatprayojanaM-phalam, sAdhyatayecchAviSayaH phalam, uddezyaM phalam / 2. svavidheyakapravRttiprayojakIbhUtotkaTecchAviSayIbhUtaM svasya mukhya phalam / dhAnyaprAptividheyakakRSirUpapravRttiprayojakIbhUtA, 'anayA pravRttyA ghAnyaprAptireva bhavatu' ityAkArikA yA utkaTechA tasyA viSayIbhUtaM phalaM dhAnyaprAptirUpaM phalaM kRSirUpapravRtte mukhyaM phalaM bhavati tadvadatrApi prakRte muktiprAptividheyakamokSamArgakriyAprayojakIbhUtA 'anayA kriyayA muktiprAptireva bhavatu' ityAkArikA yA utkaTecchA tasyA viSayIbhUtaM phalaM muktiprAptireva bhavatu' ityAkArikA yA utkaTecchA tasyA viSayIbhUtaM phalaM muktiprAptirUpaM phalaM mokSamArgakriyAyA mukhyaM phalam bodhyam / 3 svavidheyakapravRttiprayojakAnutkaTecchAviSayIbhUtaM svasyAnuSaGgikaM phalam / phalasyagauNatvaM ca mukhyaphalecchAdhInecchAviSayatvam / uddezyAntarapravRttasyatatkarmanAntarIyakatayA prAptaH prAsaGgiko'nuddezyaH kAryavizeSaH AnuSaGgikam / yathA bho ! baTo bhikSAmaTa yadi gAM pazyestAM caanthetyaadau| atra bhikSArthaM pravRttasya daivAdgodarzanAttasyA AnayanamAnuSaGgikam / tatroddezyatvAbhAvAditi bodhyam (vAca.) 1 traNa yogano rogha jyAM kare te ayogI kevalI guNasthAna caudamuM jANavuM. te kema ? teramAne aMte bhavopagrAhI karma khapAvavAne mATe prathama bAdarakAya yoge karIne bAdara maniyoga rUMdhe, te pachI vacana yoga rUMdhe, te pachI sUkSmakAya rAtI anuvAdaka - makarasUri
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ loka lalita-vistarA A bhavasAda sthita lo Aha-yadyevaM na sAmAnyenaivaM pATho yukto, bhAvanamaskAravatastadbhAvena tatsAdhanAyogAt, evamapi pAThe mRSAvAdaH asadabhidhAnaM mRSe ti' vacanAt, asadabhidhAnaM ca bhAvataH siddhe tatprArthanAvacaH, tadbhAvena tadbhavanAyogAditi, bhAvArtha-pUrvapakSaH bhAvanamaskArarUpa phalanA bIja vAnarUpa prArthanArthaka (arthavALu) "astu' e pada . AvI jyAre vyavasthA thaI tyAre vAdI vahe che ke, jo A pramANe vyavasthA che to sAmAnyathI-bhAvanamaskAravALA ke bhAvanamaskAra vagaranA A ubhayarUpa sAdhAraNapaNAthI e padano pATha-bolavuM-uccAraNa karavuM vyAjabI nathI. arthAt bhAva namaskAravALA ane bhAvanamaskAra vagaranA ema baMne e "astu' e padanuM uccAraNa karavuM vyAjabI nathI. (bhAva namaskAravALA ane bhAva namaskAra vagaranA ema ubhayane lAgu paDato hoya "astu' e padano pATha-uccAraNa vyAjabI nathI.) kAraNa ke; bhAvanamaskAravALAmAM to "bhAvanamaskAra' rUpa phala (kArya-sAdhya) nI vidyamAnatA hoI siddha je namaskAra tenI siddhi, prArthanAthI ghaTI zakatI nathI. kema ke je siddha ja hoya tenI siddhi zAnI? e jo siddhabhAvanamaskAravALo, prArthanArthaka "astu" e padanuM uccAraNa-paThana kare to tene "mRSAasatya che' ema zAstrIya vacana che. athaca bhAvanamaskAra rUpa phala siddha hovA chatAM bhAvanamaskAraphalakaprArthanArthaka "astu' padanuM paThana, asad-ayukta-aghaTita abhighAna-kathanarUpa che. arthAt vacanarUpa "astu e padanuM uccAraNa, asata-aghaTita kathana rUpa che. kAraNa ke; bhAvanamaskAravALA purUSamAM bhAva namaskAranI sattA hoI AzaMsAviSayabhUta-AzaMsanIya-ISTa bhAva namaskAranI utpatti aghaTita-asaMbhavita che. matalaba ke; anAgata-aprApta ISTa padArthano prAptirUpe-lAbharUpe je AviSkAra (prakaTIkaraNa) te ja AziSa ane te ja prArthanA (aprApta ISTa padArthano lAbha thAo ! e rUpa je AviSkAra te prArthanA) kahevAya che. eTale ISTa padArthanI prAptivALAmAM prApta ISTapadArthaviSayakaprArthanAvacana rUpa "astu' evuM kathana-paThana asat che. eTale ja mRSAvAda rUpa che. have zAstrakAra, pUrvapakSanuM nirAkaraNa kare che ke; yoge karIne bAdarakAya rUMdhe te pachI sU. mano yogane ane te pachI sU. vacana yogane ane te pachI sUkSmakAya yogane sUkSmakriyA anivRtti zukladhyAnane dhyAvatothako rUMdhe tyAre te ayogI thayo thako pAMca husvakSara (ga-Tu-3-14 4) uccAraNa mAtra kALa zailezIkaraNa kare. zailezI eTale meruparvata, tenI sthiratAnuM sarakhApaNuM hovAthI zailezIkaraNa eTale merUparvatanI jema sthira-niSpakaMpa thavuM. athavA sarvaprakAre saMvarata zIla (svabhAva) teno Iza eTale svAmI te zIleza arthAt AtmA, tenI A yoganirodhAvasthA te zailezI, tene viSe je karaNa arthAt vedanIya, nAma ane gotra e traNa karmane asaMkhyAta guNazreNI vaDe nirjaravuM te zailezIkaraNa. te karIne jazreNIe eka samaye samayAMtarane aNapharasato thako mokSe jAya. rAjarAtI anuvAdaka , bhadrakarasUri ma. sAaA
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ lAlata visara thI jaE7 roja tisAra ucyate yatkiJcidetat, tattattvAparijJAnAt, bhAvanamaskArasyApi utkarSAdibhedo'styeveti tattvaM, evaM ca bhAvanamaskAravato'pi' tathA tathotkarSAdibhAvenAsya tatsAdhanAyogo'siddhaH, tadutkarSasya sAdhyatvena tatsAdhanatvopapatteriti, bhAvArtha-uttarapakSa he vAdinuM ! A tamAruM bhAvanamaskAranA viSayanuM kathana, tattvajJAnanuM pogaLa batAve che. juo! bhAvanamaskAra paNa utkarSa-apakarSa vigere bheda-prakAravALo che. eja kharuM tattva che, sAra che, marma che, rahasya ke hArda che. arthAt "dito mAvo dravyavAza' e nyAyathI utkRSTa bhAvanamaskAra, utkRSTApakRSTa bhAvanamaskAra, apakRSTa bhAvanamaskAra (jadhanya-madhyama-utkRSTa bhedavALo bhAvanamaskAra) vigere bhAvanamaskAranA aneka bhedo paDe che. samajyAne ! A pramANe bhAvanamaskAravALAne paNa utkRSTa bhAvanamaskAra lAbhanI kAmanAthI prArthanA hoya che. tethI temane paNa "namaskAra thAo" e prArthanAvacana, sughaTita-susaMgata ja che. vaLI bhAvanamaskAravALAne je pahelAM vAdIye "siddhaprApta je bhAvanamaskAra tenI siddhi, prArthanAthI ghaTI zakatI nathI" e rUpa je "sAdhanAyoga' batalAvela te asiddha che, barobara nathI. kAraNa ke, bhAvanamaskAra (jadhanya madhyama AdirUpa bhAvanamaskAra) vALAne paNa utkRSTa-paramotkRSTa bhAvanamaskArarUpa bhAvanamaskAra sAdhya hoI tenI sAdhanA-siddhi-prApti, prArthanAthI barAbara ghaTI zake che. have pUrvapakSanuM cAluM khaMDana AgaLa kahe che ke, evaM caivamapi pAThe mRSAvAdaH ityAyapArthakameva, asiddhe tatprArthanAvaca iti nyAyopapatteH, bhAvArtha-uttarapakSe vaLI A pramANe hovAthI -"namaskAra thAo' ema bolavAmAM paNa bhAva namaskAravALAne "mRSAvAda nAmano doSa je Apyo hoya te arthahIna che, asat ke khoTo che. kAraNa ke; "asiddha tatvArthanAvacaH" - "phalanI asiddhi-aprApti hoye chate aprApta phalaviSayaka prArthanA pratipAdaka vacana, yukta che' e nyAya, ahIM purepurI rIte ghaTamAna thAya che. arthAt sarvotkRSTa bhAvanamaskArarUpa phalanI asiddhi vALA tamAme eTale jadhanya-madhyama Adi bhAvanamaskAravALAe temaja tAdruzabhAva-namaskAravagaranA tamAme utkRSTa bhAvanamaskArarUpa phalanI kAmanAthI "namaskAra thAo' e vacanarUpa pATha, avazya bolavo, e nyAyasaMgata che. have zAstrakAra, utkRSTabhAvanamaskAravALA koNa koNa hoya che ? ane teo "arihaMtone namaskAra thAo' e pAThane bolatA nathI. vigere viSayanuM spaSTIkaraNa kare che ke; 1 ahIM sUtrakAra apizabdathI e sUcave che ke, jyAre bhAvanamaskAranA utkarSAdi bhedo thAya che to pachI nAmAdi namaskAranA utkarSAdi bhedo thAya to temAM pUchavuM ja zuM ? bAbAnI pAnavAla A bAIkarasUrimA
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ - lalita-vikharA - A vabhadrasAriyA ( 63 tatprakarSavAMstu 'vItarAgo na caivaM paThatIti, na cAnyastatprakarSavAn, bhAvapUjAyAH pradhAnatvAt, tasyAzca pratipattirUpatvAt, bhAvArtha-utkRSTa bhAvanamaskAranA ghaNI-svAmI vItarAga ja che (upazAMta moha-kSINa moha rUpa vItarAga ja che) ane teo namaskAra lAbhaphalaka prArthanArthaka "astu' e padane bolatA nathI. paraMtu "namastIthayetIrthane namaskAra che. evA arthavALA padane AzaMsA vagara bole che. "astu' e padano prayoga karatA nathI. paraMtu "asti" e kriyApadane adhyAhArya rAkhIne bole che. vaLI vItarAga sivAyanI vyakti, utkRSTa bhAvanamaskAravALI che ja nahIM. matalaba ke; bhAvapUjAnuM pradhAnapaNuM hoI te bhAva (pradhAnabhAva) pUjA pratipattirUpa che. eTale niSkaSAya vRttirUpa pratipattirUpa bhAvapUjArUpa sarvotkRSTa bhAvanamaskAra, vItarAgamAM ja che. bIje ThekANe nathI. have A viSayamAM bIjAonA kathananI sAkSI ApatAM kahe che ke - 'uktaM cAnyairapi 'puSpAmiSastotrapratipattipUjAnAM yathottaraM prAdhAnyaM' bhAvArtha-vaLI bIjAoe paNa kahyuM che ke, puSpapUjAthI pradhAna naivedyapUjA che ane naivedyapUjAthI stotrapUjA pradhAna che. ane stotrapUjAthI pratipattipUjA pradhAna che. ema uttarottara pUjA pradhAna che ne pUrvapUrva pUjA apradhAna (hInakoTInI) che. dezaviratimAM-puSpapUjA, naivedyapUjA, stotrapUjA, (vikala-apUrNa jinezvara AjJApAlanarUpa) pratipattipUjA ema cAra saMbhave che. sarAga sarva viratimAM-stotrapUjA ane (vikala-apUrNa jina AjJA pAlana rUpa) pratipattipUjA e be ja saMbhave che. zaMkA-A cAreya pUjAnI anukrame-pUrvahInatA ane uttarottara pradhAnatA bhale hoya ! paraMtu vItarAgamAM A cAramAMthI kaI pUjAno saMbhava che ? te darzAvo ? have A zaMkAnuM samAdhAna kare che ke'prtipttishc vItarAge' 1. "biMti aNAsaMsaM ciya titthassa namoti upazamajiNAi / avigalaANApAlaNapahANapaDivattipUyaparA" 2 "turiya bheda paDivatti pUjA, upazama khINa sayogIre, cauhA pUjA Ima uttarajajhayaNe, bhASI kevala bhogI re! (AnaMdaghana covIzI suvidhi sta. 9) artha-cotho bheda te pratipatti pUjA, paDivajavuM aMgIkAra karavuM. potAnuM svarUpa aMgIkAra karavuM te (athavA avikala AjJA pAlananuM aMgIkAra karavuM te rU5) pUjA sevA, (A pUjA kyAre thAya ? toke) upazama khINa sayogIre" agIyArame guNasthAnake AtmA hoya eTale upazAMta moha thayo hoya tyAre tathA terame guNasthAnake sayogI-zuddhatA pAmelA caitanyamAtra yoga rahelA hoya tevI dazAmAM A parivartipUjA thaI zake che, "cauhA pUjA Ima uttarajhayaNe' A cAra prakAranI pUjA uttarAdhyayana sUtramAM (samyakatvaparAkrama nAmanA adhyayanamAM) kaivalyajJAnavAnuM evA bhagavAne kahelI che. 'yaduktamuttarAdhyayaneSu "arahaMtA titthayarA, tesi ceva bhattI kAyavvA, sA pUA vaMdaNAIhiM bhavaI, pUaMmi puSphAmisathuIpaDivattibheyao cauvihaM pi jahAsattIe kujjA" A anuvAdaka - nAdasUri mA
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA A uribhadrasuri racita 64 bhAvArtha-samAdhAna-avikala (saMpUrNa) Apta-sarvajJa jinezvaranA upadeza AjJA pAlanarUpa, sarvapUjApradhAna, pratipatti nAmanI cothI pUjA, pUjAkAraka upazAMtamoha-kSINamohAdirUpa vItarAgamAM saMbhave che. zaMkA-jo ke A pramANe pUjAno krama che. ane vItarAgamAM pratipatti nAmanI cothI pUjAno saMbhava che. to paNa jyAre namaskAra viSayaka vicAra thaI rahyo hoya, te prasaMge 'pUjAno' upanyAsa geravyAjabI lAge che. to ahIM 'pUjAno' upanyAsavAkya prayoga kema karyo che ? teno khulAso karo ! have zAstrakAra A viSayano khulAso karatAM kahe che keH pUjArthaM ca nama iti, 'pUjA dravyabhAvasaGkocaH' ityuktaM, ataH sthitametadanavadyaM ' namo'stvarhadbhyaH' iti / bhAvArtha-samAdhAna-'namaH' A pramANenA padano artha pUjA che. ane te pUjA vaLI dravyabhAvasaMkocarUpa che. ema pUrve tenA svarUpanA nirUpaNa pUrvaka A viSaya batalAvyo che. ahIM namaskAra eTale ja pUjA e artha karavAthI pUjAnA prasaMge ja-pUjA vicAranA prastAve ja pUjAnuM nirupaNa karela ane vaLI pratipattipUjA paNa dravyabhAvasaMkocarUpa ja jANavI. A pramANenA sunipuNa nirUpaNathI 'namostu avrukSyaH' A pramANenuM suvAkya niravadya-nirdoSatAnI parama paMktinI pratiSThAne pAmela che. emAM vivAda ke zaMkA ne avakAza ja kyAMthI hoya ? Iti-vAkyArtha vicAra zaMkA vyAkaraNanA anusAra 'namas' zabdanA yoge cothI vibhakti AvavI joIe. chatAM ahIM chaThThI vibhaktino prayoga kema karAya che vArU ? have A pramANenI zaMkAne zamAvavA kahe che keHih ca prAkRtazailyA caturthe SaSThI, uktaM ca / vadhruvapaLeLa yuvavAM, chaThThi vittI" maLapha caDathI| jaha hatthA taha pAyA, namo'tthu devAhidevANaM // 1 // " bhAvArtha-samAdhAna-ahIM prAkRtabhASAnA vyAkaraNanI zailIthI cothI vibhaktinA arthamAM chaThThI vibhaktino prayoga karavAmAM Avela che. kahyuM paNa che ke ''prAkRtamAM dvivacananA sthAne bahuvacanano tathA cothI vibhaktino artha jyAre vivakSita hoya tyAre chaThThI vibhaktino prayoga thAya che. (chaThThI vibhaktine cothI vibhakti kahevAya che. athavA chaThThI vibhaktimAM cothI vibhaktino vyavahAra thAya che) cothI vibhaktipaNAe chaThThI vibhaktino prayoga thAya che. vacananuM udAharaNa jemake 'hastau' ane 'pAdau'nA badale (dvivacananA sthAne) 'hatyA' ane 'pAyA'no (bahuvacanano) prayoga thAya che. tathA vibhaktinuM udAharaNa jemake; cothI vibhaktinA arthamAM "namo'tyu devAhidevANaM' e rItie SaSThIno prayoga thAya che. 1 prAkRta bhASAmAM cothIne ThekANe chaThThI lAge che. cothI vibhakti vAparavAne jyAM prasaMga hoya, tyAM chaThThI vibhakti vaparAya che. gujarAtI anuvAdaka A ta karasUri ma.sA.
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ ti-visArA A bhisAra thata 65 zaMkA-"namo arihaMtANaM" A padamAM chaThThI vibhaktinA bahuvacanano prayoga karavAmAM Avyo che, tenuM zuM prayojana che ? have AvI zaMkAnuM samAdhAna ApatAM kahe che ke: bahuvacanaM tu advaitavyavacchedenArhabdahutvakhyApanArthaM, viSayabahutvena namaskartuH phalAtizayajJApanArthaM ca, bhAvArtha-samAdhAna-advaitanA khaMDanapUrvaka-ahIMjaiminIya jenuM bIjuM nAma che. evA mImAMsakanA be bheda che (1) yAjJikAdi pUrvamImAMsA vAdI (2) uttara-mImAMsaka te vedAntI kahevAya che. te "sarvamaveda brahma' AvA vAkyanA pramANathI A AkhI sRSTi brahmAnuM svarUpa che ane eka ja AtmA, pratye dehadhArInA dehamAM rahelo, jalamAM caMdranI mAphaka eka prakAre ke aneka prakAre dekhAya che. ema mAne che. ata eva AtmaviSayaka advaitamatanA khaMDana purassara, athavA "zvaraH sarvajJa paramAtmA para va' AvA siddhAMtavAkyanA ghaDavaiyA naiyAyika-vaizeSikanI Izvara (sarvajJaparamAtmA) viSayaka advaita (ekatva)nI mAnyatA khaMDana pUrvaka "arihaMta rUpa Izvaro (stutiviSayabhUta arihaMta bhagavaMto) eka nathI paraMtu ghaNA ('sarvakAlanI apekSAe athavA anaMtakAlanI apekSAe anaMta) che. e viSayane jaNAvavA sArU bahuvacananuM utpAdana karela che. A pahelo hetu batalAvyo (1). have bIjo muddo batalAve che ke, (2) namaskArarUpa kriyAnA viSayabhUta (avalaMbana-nimitta rUpa) arihaMta paramAtmAo ghaNA hovAthI namaskAra karanArane phalanA atizaya (utkRSTa phala-utkRSTa bhAvanA) nI prApti thAya che. A bAbatane jaNAvavA sArU bahuvacananuM grahaNa karela che. . (ahIM anukUtasamuccAyaka cakAranA grahaNathI (purAvA si. 2-2-14 puro jovAe ti, joravALuM vartamAnastha zabda va pavArtho vahuvA svAta-thathA yuvAM gurU, sUrya gurava , gSa che pitA, jo pitara) gaurava batAvavA mATe paNa bahuvacanano prayoga sUcita ke ghotita thAya che. 'arhadbhayaH' ityatrArhadpadasamabhivyAhatabahuvacanenaiva bahutvasaGakhyopasthityA'dvaitavyavacchedalAbho nAnyathetyA-yAtamiti vijJeyam' have A viSayanA audaMparya-bhAvArthane AgaLa para darzAvIzuM, e vAtane jaNAvatA kahe che ke, ityetaccaramAlApake 'namo jiNANaM jiyabhayANamityatra sapratipakSaM bhAvArthamadhikRtya darzayiSyAmaH, bhAvArtha-A pramANenA pUrvokta vAkyarthaviSayaka bhAvArtha (tAtparyArtha) nA adhikAra-viSayane, pratipakSa (AkSepa-pUrvapakSa) sahita, AgaLa-zakastavanA chellA AlApaka-padarUpa "namo jiNANe jiyabhayANa" nA nirUpaNa avasare darzAvIzuM. have "namoDastu ahiMdubhya:' A vAkyarthanA nirUpaNamAM yogAcAryonuM kaI jAtanuM maMtavya che. A 1 bahuvacanaM sarvakAlikArhatpratipattyartha, tatrAtItAH kevalajJAniprabhRtayaH, anAgatAH padmanAbhAdayaH vartamAnA RSabhAdayaH sImaMdharAdayo vaa| artha-bhata-bhaviSyata-vartamAnarUpa traNeya kAlanA ahaMtonA svIkAra mATe arthAtu kevalajJAnI vigere atIta kAlanA ahaMto, pAnAbha vigere bhaviSyakAlanA ahato, temaja vartamAnakAlIna RSabhadeva vigere athavA sImaMdhara vigere ahaMtonA grahaNa mATe bahuvacanano prayoga che. bArAtI anuvAdaka gujarAta makarasuki mA
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ - lalita vistA - A rajavazuddha dalita viSayano upakrama karatAM zAstrakAra kahe che ke; anye tvAhuH-'namo'stvahadbhayaH' ityanena prArthanAvacasA tattvato. lokottarayAnavatAM tatsAdhanaM prathamamicchAyogamAha, tataH zAstrasAmarthyayogabhAvAt, sAmarthyayogazcAnantaryeNa mahAphalaheturiti yogAcAryAH / bhAvArtha-vaLI bIjAo kahe che ke - 'arihaMtone namaskAra thAo' A vAkyathI je prArthanAvacananuM nirUpaNa karela che te prArthanAvacana, tattvathI, (paramArthika) lokottara (jaina) mArgamAM gamana-prasthAna-ke kUca karavAvALAone sauthI prathama, te lokottara (AdhyAtmika-jaina) mArganuM sAdhana IcchA yoga che. ema sUcana ke kathana kare che. ahIM "namaskAra thAo' e prArthanAvacana, IcchAyogarUpa che ema samajavuM. tethI ja-IcchAyoga pachIthI ja zAstrayoga ane pachI sAmarthyayoga thato hoI lokottaramArga prasthAnanuM prathama pagathIyuM IcchAyoga che. vaLI mahAphala (mokSa) siddhi-prAptino sAkSAt (avyavahita-anaMtara) hetu, sAmarthyayoga che ema yogAcAryo kahe che. (ahIM pahelAM "namoDaskuNe arihaMtANaM' e padathI IcchAyoga darzAvela che. AgaLa para "namo jiNANa" ItyAdi padothI zAstrayoganuM temaja "vi namuzaro ItyAdi padothI sAmarmayoganuM pratipAdana karaze e yAda rAkhajo !) have IcchAyoga vigere yogonuM svarUpa-lakSaNa Adi jANavA prazna kare che ke - atha ete ka icchAyogAdayaH ? bhAvArtha-zaMkA-jyAre lokottara mArganA sAdhanarUpa IcchAyoga Adi che to te kaI cIja che ? te IcchAyoga Adi yoganuM svarUpa lakSaNa che ? teno khyAla doro ! svarUpanI rUparekhA Alekho ! te yogono paricaya karAvo ! have javAba Ape che ke - ucyate-amI khalu nyAyatantrasiddhA icchAdipradhAnAH kriyayA vikalAvikalAdhikAstattvadharmavyApArAH, bhAvArtha-samAdhAna-nizcayathI cokkasa A IcchAyoga vigere yogo, yuktirUpI zAstrathI siddha che-pratiSThAne pAmela che. (sUtrathI zAstramAM koIpaNa sthaLa para nahIM sAMbhaLela hoI kahyu che ke yuktirUpa zAstrathI siddha vaLI AgaLa kahevAmAM AvanAra "Agama ane upapattiyukti, pramANarUpa che vigere vigere' eTale upapattirUpa yukti rUpI zAstrathI siddha hoI A yogo pramANarUpa che.-pramANa siddha che. 1 "natvecchApotaH' yo.da.sa. 1 maMgalAcaraNamAM AcArya haribhadrasUrIzvarajI mahArAja kahe che ke, "IcchAyogathI mahAvIradevane namaskAra karIne yogane huM kahIza." ahIM IcchAyogathI mahAvIradevane namaskAra karela che. zAstrayoga ke sAmarthyayogathI namaskAra nathI karela. kAraNa ke, zAstrayogathI tathA sAmarthyayogathI (mArAthI) namaskAra thaI zake nahi. sarva jagyAe ucitatAne anusAre pravRtti karavI te ja yogya che. e bInA AthI batAvI. zAstrayoga tathA sAmarthyayoga ghaNA uMcA darajjAnA che tethI A yoga vaDe (mArAthI) namaskAra banI zake nahi. mATe IcchAyogathI namaskAra karela che. bAjarAtI anuvAdaka - makarasUri ma.
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ GITAvidhA have zata A yogo, yuktirUpa AgamathI siddha thayelA IcchAyoga Adi traNa bhejavALA che. teono TuMkamAMsaMkSepamAM je paricaya ApuM chuM te sAMbhaLo ! 1 IcchAyoga-utsAhanI pradhAnatAvALA, vikala kriyAvALA tattva (pAramArthika) gharmavyApArane IcchAyoga kahe che. 2 zAstrayoga-zAstranI mukhyatAvALA, avikala (saMpUrNa) kriyAvALA tattvarUpa dharmavyApArane zAstrayoga kahe che. 3 sAmarthyayoga-sAmarthyanI pradhAnatAvALo, adhika kriyAvALA tattvarUpa dharma, vyApAra, "sAmayoga' kahevAya che. have vistArathI IcchAyoga Adi yogonuM varNana kare che. uktaM ca "kartumicchoH zrutArthasya, jJAnino'pi pramAdataH / vikalo dharmayogo yaH sa icchAyoga iSyate // 1 // zabdArtha-yogadraSTisamuccaya nAmanA graMthe kahyuM che ke - AgamanA zravaNa karanAra, ghArmika anuSThAna karavAnI IcchAvALA jJAnIne paNa pramAdathI tattvadharma vyApAra karavAmAM alanA-bhUla thAya, kAlathI vikalatA thAya-phAraphera thAya tene IcchAyoga kahevAmAM Ave che. vivecana-tathA prakAranA kSayopazama bhAvane laIne koI eka mANasa dravyAdi paugalika vastunI IcchA vagara, gharmanA anuSThAno karavAnI IcchAvALo chatAM, siddhAMtamAM kahela aneka tattvanA viSayane jANavA chatAM, ane karavA lAyaka dhArmika anuSThAno sArI rIte samajavA chatAM, je kAle je dharmanuM anuSThAna karavAnuM hoya te kAle te na kare, draSTAMta tarIke, pratikramaNa karatAM sUryAsta samaye vaMdittAsUtra AvavuM joIe. tenA badale pratikramaNanI zarUAta paNa thatI nathI. caityavaMdana karatAM arthanI vicAraNA tathA cittanI ekAgratA karavI joIe. te paNa pramAdane laI barobara thatI nathI. kSayopazama bhAvanI vicitratAne laI pote ajJAnI nathI paNa jJAnI che. temaja dharmanA anuSThAnanA rahasyane jANanAra che, mAtra vikathA vigere rUpa pramAda paravaza banI je avasare je kriyA karavAnI che te kare nahIM. prabhu pUjA karavAnA TAIme prabhu pUjA kare nahi. gurUvaMdananA kAle gurUvaMdana kare nahi. supAtradAnanI aNIe supAtradAna de nahIM. phakta aMtaHkaraNamAM te viSayanI urmino uchALo to joradAra hoya paNa ALasu-edI banI, karI zake nahi athavA vikAle kare-zAsse batAvela kAlanuM ullaMdhana karI bIjA kAle kare. tene IcchAyoga kahe che. A yoga cothA guNaThANA Adi guNaThANe hoya che. have zAstrayogasvarUpa thavAnI IcchAthI kahe che. zAstrayogastviha jJeyo, yathAzaktyapramAdinaH / / zrAddhasya tIvrabodhena vacasA'vikalastathA // 2 // kasara A phAkAraka gujarAtI anuvAda 0
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA e ubhakAri racita zabdArtha-zaktine anusAra, pramAda vagaranA-zraddhAvALAno je tIvrabodhathI akhaMDa vaMdanAdi rUpatasva-dharmavyApAra, te, zAstrayoga jANavo, ahIM-yogataMtramAM jANavo. vivecana-zAstra che. pradhAna jemAM evo je yoga te zAstrayoga che. vikathA vigere pramAda vagarano, zraddhAsaMpanna AtmA, zAstramAM je pramANe kahela che te pramANe, gharmanA tamAma anuSThAno, kAla pramANe kare che. vikathA Adi pramAda jene jarApaNa nathI, temaja tathA prakAranA mohanA kSayathI svasaMvedana (rUpa AtmA Aditattva viSayaka nirNaya) Adi zraddhA jene cokkasa thaI cUkela che temaja tIvra (kuzAgratIkSNa) bodhane laI je AgamazAstrathI abAdhita yogya samaye akhaMDa vaMdanAdi rUpa tattva gharmavyApAra kare che. jyAre IcchAyogamAM yathAyogya pravRttinI khAmI che, tyAre zAstrayogamAM yathAyogyayathAkAla pravRtti thAya che. temaja tyAga-vairAgya paNa vadhAre sAro hoya che. kAle kAle aticA pramAda vagara, akhaMDa dharmapAlanamAM tIvrabodha atyaMta upayogI thAya che. kAraNa ke; vicakSaNa manuSyo ja aticAra doSane jANe che. paNa bIjAo jANatA nathI. ' have sAmarthyayoganuM lakSaNa kahe che. zAstrasandarzitopAyastadatikrAntagocaraH / / zaktyudekAdvizeSeNa, sAmarthyAkhyo'yamuttamaH // 3 // zabdArtha-zAstramAM jeno upAya darzAvelo che, ane te zAstra karatAM paNa jeno viSaya, zaktinA udrakane lIdhe-prabalapaNAne lIdhe-para che, te A "sAmarthya' nAmano uttama yoga che. (zAstromAM muktinA hetu rUpa yogAnuSThAna mATe je upAya kahyA che. temane pUrNa karI tethI AgaLa jaIne AtmAnA apUrvabhAva rUpa zaktinA atizayapaNAthI AtmA uttama sAmarmayoga meLave che.) vivecana-zAstramAM yoganI siddhi mATe je je upAyo batAvyA che, te tamAma upAyono anubhavapUrvaka sAkSAtkAra karIne jeo ghaNA AgaLa vadhyA che, teonuM je uttamottama tattva dharmAnuSThAna tene samarthyayoga kahe che. zaktinA prAbalyathI vizeSa prakAre zAstramAM AtmakalyANa mATe je je yoganA rastAo darzAvyA che. tethI paNa adhika karavAno viSaya A yogano che. A yoga vilaMba vagara tarata ja pradhAnaphalamokSaphala meLavI ApavAmAM asAdhAraNa kAraNa che. jyAre zAstrayoga, sAmAnyaphala ApI viramI jAya che. tyAre, A sAmarthyayoga pradhAnaphala-mokSa ApavAmAM samartha hoI tarata ja te phala ApI virame che. A viSaya AgaLanA vivecanathI ekadama spaSTa thaze ! have AnA samarthana arthe ja kahe chesiddhyaakhypdsmpraaptihetubhedaa na tattvataH / zAstrAdevAvagamyante sarvathaiveha yogibhiH // 4 // zabdArtha-mokSanA nAmanA padanI saMprAptinA viziSTa kAraNarUpa samyagdarzanAdine, tattvathI-paramArthathI zAstradhArA ka , karAtI anuvAda , bhadrakazi ma. sA.
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ - lalita-visarA - haribhadrasUri racita kI zAstrathI ja (zAstranuM phogaTapaNuM dUra karavA kahe che ke;) sarvathA-sakala prakAre ja A lokamAM yogIo jANI zakatA nathI. kema kesamyagdarzanAdi hetubhedonA anaMtabheda che. vivecana-zAstro to dizA batAve che, paNa pachI AgaLano mArga to potAnI meLe meLavI levAnI jarUrata rahe che, zAstramAM mokSa meLavavA mATe samyagagdarzana, jJAna cAritryAdi asaMkhya mArgo batalAvela che. navapadanI pUjAmAM mahopAdhyAyajI zrImad yazovijayajI mahArAja jaNAve che ke, "yoga asaMkhya jinavara kahyA navapada mukhya te jANo re" sArAMza ke; mokSa meLavavA mATe asaMkhya sAdhano-yogo che. paNa te badhA zAstrothI yogI purUSo paNa sarva prakAre jANI zakatA nathI. svAnubhavadvArA niSpanna yogIo jANI zake che. mokSanagaramAM praveza karavA mATe ekAda sAdhana hotuM nathI paNa asaMkhyAta yogo che. A badhAno ullekha zAstramAM kevI rIte hoI zake ? have sarvathA te samyagdarzanAdi hetu bhedono pariccheda (parijJAna-nizcaya) zAstrathakI ja mAnavAmAM AvatAM, doSa kahe cheH sarvathA tatparicchedAtsAkSAtkAritvayogataH / tatsarvajJatvasaMsiddhestadAsiddhipadAptitaH // 5 // zabdArtha-zAstrathI ja sarva prakAre mokSa prAptinA anaMta mArgonA sAkSAtkAra thAya to te ja vakhate sarvajJapaNAnI prApti thavA sAthe siddhipadanI prApti paNa thavI joIe ! | vivecana-zAstro digdarzaka hovAthI zAstrathI mokSanA anaMtarUpa sAdhana bhedo jANI zakAya ja nahi ane jANavAmAM Ave to zrotArUpa yogIone svAnubhava siddha anaMtamArgono sAkSAtkAra thavAthI zAstra sAMbhaLavAnA TAIme ja sarvajJapaNAnI siddhi sAthe mokSanI prApti paNa jarUra thAya. arthAt ayogI kevalInI avasthA prApta thAya, paNa tema to thatuM nathI. e haze, ema bhale ho, emAM amane zI bAdhA che ? eTalA mATe atre kahe che:n caitadevaM ca tasmAtprAtibhajJAnasaGgataH / sAmarthyayogo'vAcyo'sti, sarvajJatvAdisAdhanam // 6 // zabdArtha-upara kaheluM banatuM nahi hovAthI prAtijajJAna yukta A sAmarthya nAmano yoga, sarvajJapaNAne prApta karAvanAra, yogIothI paNa zabdadvArA jenuM varNana paNa thaI zake nahi evo A sAmarthya nAmano yoga che. vivecana-upara je bInA kahevAmAM AvI te pramANe banatuM to nathI. zAstrathI ayogI kevalipaNAnuM -jJAna thavA chatAM paNa siddhi maLatI nathI. jo Ama che to pratibhajJAnayukta A sAmarthyayoga acUka sarvajJapaNAne prApti karI Ape che. A yoga prApta thatAM, AtmasvarUpa pragaTa thatAM lagAre vAra lAgatI nathI. A prAtijajJAnane mArgAnusArI kevalajJAnane anusaranAra prakRSTa uhAjJAna-mAnasikatAdraza jJAna kahe che. sAmartha rAtI anuvAdaka - A makarasUri mahArAja
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-viraparA - haribhadrasara rara yoga eTale sAmarthya che pradhAna jemAM evo te yoga sAmarthyayoga kahevAya che. arthAt kSapakazreNIgatatattvagharma-vyApAra. ke je yogIothI paNa avAcya che. akathanIya che. Avo sAmAAyoga-tattvadharmavyApAra, vilaMba vagara, tarata ja kevalajJAna Ape che. zaMkA-prAtijajJAna che te zrutajJAna che. ane ema nahIM mAnoto zAstramAM pAMca jJAna kahela che tene badale cha jJAna thaze ! mATe prAtijajJAnane kevalajJAna paNa kahI zakAya nahi, kevalajJAnato sAmarthya yoganuM kArya che. mATe A prAtijajJAnane zrutajJAnanI aMdara aMtarbhAva karavo paDaze ja. to pachI mokSa prAptinA je je sAdhano che te zrutajJAna rUpa zAstrathI ja che ema cokkasa thayuM ne ? samAdhAna-prAtibhajJAna che te zrutajJAna nathI, tema ja kevalajJAna paNa nathI. temaja pAMca jJAnathI juduM jJAna paNa nathI. jema arUNodaya. A arUNodaya che tene rAta na kahI zakAya, temaja divasa paNa na kahI zakAya, temaja rAta divasathI judI cIja che, tema paNa na kahI zakAya, paraMtu sUryodaya thayA pahelAMnI eka avasthA che tema kahI zakAya, te pramANe prAbhijJAnane zrutajJAna tathA kevalajJAna paNa kahI zakAya nahi. kAraNa ke, sAmarmayogakAle kSapakazreNIgata hovAthI utkRSTa kSayopazama bhAvane laIne zrutajJAnI ka vyavahAra thaI zake nahi, mATe zrutajJAna na kahevAya, temaja kSAyopathamikabhAvanuM jJAna hovAthI, tamAma dravyaparyAyane nahIM jANavAthI kevalajJAna paNa kahevAya nahi. mATe A prAtijajJonane arUNodayanI mAphaka kevalajJAna prApta thayA pahelAMnI dazA kahe che. A jJAnane bIjAo tArakanirIkSaNa-jJAna zabdathI bole che. have sAmarthyayoganA bheda batAvavA mATe kahe che:dvidhaa'yN dharmasaMnyAsa yogasaMnyAsasaMjJitaH / kSAyopazamikA dhA, yogAH kAyAdikarma tu // 7 // zabdArtha-A sAmarthyayoga, dharma-saMnyAsa ane yogasaMnyAsa evI saMjJAe (nAma) karIne be prakArano che. kSAyopathamika te dharmo kSayopazamathI nIpajelA evA kSamA Adi te dharmo che. ane yogo te kAryotsargIkaraNa AdirUpa kAya AdinA vyApAro che. | vivecana-kevalajJAnarUpa sUryodaya thayA pahelAM prAtijJAnavALo, tIvra tattvabodhathI ghaNo AgaLa vadhelo pragata evo apramatta saMyata sAdhu, jyAre AThamA guNaThANe kSapakazreNI mAMDe che tyAre dharmasaMnyAsa nAmano sAmarthyayogano prathama bheda prApta kare che. A yoganI aMdara kSayopazamabhAvathI pedA thayelA kSamA mAIva 1 sava nirAga, sevakutaro pRthak ! tuveranubhavo dRra, varALorAH 1 ya. u. jJAnasAre anubhavASTake. artha-jema divasa ane rAtrithI saMdhyA judI che. tema kevalajJAna ane zrutajJAnathI bhinna kevalajJAnarUpa sUryanA arUNodaya samAna anubhava, paMDitoe dITho che. eTale matizrutajJAnanA uttarabhAvI ane kevalajJAnathI avyavahita (anaMtara) pUrvabhAvI prakAzane anubhava kahe che tenuM bIju nAma prAtijajJAna che. bAjarAtI anuvAdaka. , bhadrakarasUri ma. sA
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita- vija) haribhasara cari { 71 Arjava Adi daza prakAranA sAdhu gharmarUpa gharmono saMnyAsa-tyAga thAya che ane kSAyikabhAvanA kSamA Adi daza prakAranA gharmo pragaTa thAya che. A gharma saMnyAsayoga chaThThA guNaThANAthI zarU thAya che. ane temAM guNaThANA sudhI pahoMce che paNa tAttvika-kharekharo dharmasaMnyAsayoga AThamA guNaThANAthI kSapakazreNI mAMDe tyAre zarU thAya che. ane pariNAme kevalajJAna prApta karAvI de che, kevalajJAna prApta thayA pachI kSayopazama bhAvanA kSamAdi daza dharmo tathA matijJAna Adi cAra jJAno cAlyA jAya che ane kSAyikabhAvanA kSamAdi daza dharmo tathA kevalajJAnAdi maLe che. yogasaMnyAsa nAmanA bhedavALo bIjo sAmarthyayoga, teramA guNaThANAnA chevaTe mokSa javAnA TANe jyAre zailIzIkaraNa kare che. tyAra pachI caudamA guNaThANe A yoga hoya che. yogasaMnyAsa-mana, vacana kAyAnA vyApArane yoga kahe che, teno saMnyAsa-tyAga te yogasaMnyAsa samajavo. AgaLa A vAtanuM spaSTIkaraNa thaze. ema A sAmarthyayoga be prakArano che. temAM je jyAre hoya che (thAya che) te tyAre kahI batAvavA kahe che. dvitIyApUrvakaraNe, prathamastAttviko bhavet / / AyojyakaraNAdUrdhvaM dvitIya iti tadvidaH // 8 // zabdArtha-prathama tAttvikadharmasaMnyAsa nAmano sAmarthyayoga, AThamAguNaThANe bIjA apUrvakaraNamAM hoya che. e yogasaMnyAsa nAmano sAmarthyayoga teramA guNaThANAnA aMte zailezIkaraNa kare che. tyAra pachI caudame guNaThANe A yoga hoya che. ema tenA jANakAro jaNAve che. vivecana-ahIM bIjuM apUrvakaraNa grahaNa karavAthI graMthibhedanuM kAraNa prathama apUrvakaraNano niSedha karavA dvitIya' zabda grahaNa karela che. kAraNa ke, pahelA apUrvakaraNamAM sAmarthyayoga hoto nathI. apUrvakaraNa eTale AtmAno apUrva zubha-adhyavasAya-parINAma. A anAdi apAra saMsAramAM rakhaDatA A jIvane te te dharmanA sArA anuSThAno karatAM kadI paNa nahIM Avelo evA AtmAno apUrva adhyavasAya-parINAma 1 vattA e samalaivaiA jJAto samaDhiLyAH | vADhavamiti racavattA gharmasaMnyAsavAn bhavet | 2 | jJAnasAra tyAgASTake. artha-mAre eka samatA ja hAlI strI che. bIjI strI hAlI nathI. sarakhI kriyAvALA sAdhuo ja mArA sagA che. bIjA sagAnuM kaMI paNa kAma nathI. e pramANe nizcayabhAve bAhyaparivArano tyAga karIne gRhasthanI addhipramukha audayika bhAvanA dharmano saMnyAsa-tyAgavALo thAya arthAt audayikabhAvane choDI kSayopazamabhAvavALo thAya. (audayikabhAvanA dharmano tyAga karavA rUpa atAttvikadharmasaMnyAsarUpa sAmarmayoga pravajyAne avasare hoya che. 2 ghasyAkhyAH susaMgotyA, sAthopazamAM Ape, prAca ranTanA nyAyaM varNasaMcAlamuttama 4 | jJAnasAra tyAgASTake. artha-bAvanA caMdananA gaMdha sama kSAyikapaNAthI uttama dharma saMnyAsane pAmI satsaMgathI utpanna thayelA kSAyopathamikakSamAdi dharmo paNa tajavA yogya che. ahIM kSapakazreNImAM nivRtti bAdaraguNaThANe vartatA yogIne kSAyikabhAvanI prAptithI kSAyopathamikakSamAAdi dharmanI nivRtti thatAM tAttvika-pAramArthika dharmasaMnyAsa hoya che. rAtI anuvAdaka la8 karasuri mArA
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ tAlitavika haribhakAraSTi 72 utpanna thavo tenuM nAma apUrvakaraNa che. A pahelA apUrvakaraNanuM phala samyagdarzananI prApti thavI te che ane A samyagdarzanathI satya vastu samajAya che samyagdarzana eTale prazamAhiliMgavALo AtmAno parINAma. samyagdarzanane jANavAne pAMca lakSaNo batAvyA che. prazama, saMvega, nirveda, anukaMpA, Astikyu. A pAMca lakSaNothI samyaktva pragaTa thAya che. ApaNAmAM samakita che ke nahI tenI khAtrI thAya che. tattvArthazraddhAnane samakti kahe che. A samakitanA pAMca lakSaNono anukrama pradhAnatAne anusAre che. ane eka pachI ekano lAbha thAya che. temAM pUrvAnupUrvI karatAM pazcAnupUrvI suMdara che. tathApi prabhunA vacana upara zraddhA-AsthArUpa Astikya hoya to ja duHkhI jIvo upara dayA citavavArUpa anukaMpA hoya, ane AvI anukaMpAno lAbha thaye chateja saMsAra upara udAsInavRttirUpa nirveda-vairAgyano lAbha thAya che. AvA nirvedano lAbha thaye chateja mokSanI abhilASArUpa saMvegano sAro lAbha thAya che. A saMvegano lAbha thaye chateja krodha ke rAgadveSanA abhAvarUpa prazama-zAMtarasano anokho lhAvo levAya che. Ama pazcAnupUrvIthI lAbha thayA pachI karmanI je sthiti bAkI rahela che temAMthI saMkhyAtA sAgaropama jeTalI karmanI sthitino kSaya thavAthI bIjA apUrvakaraNamAM prathama tAttvikadharmasaMnyAsa nAmano sAmarthyayoga prApta thAya che. A apramattasaMyata AtmA jyAre AThamA guNaThANe kSapakazreNI mAMDe che. tyAre A gharmasaMnyAsayoga hoya che. A vakhate AtmaphuraNA tIvra thAya che. parapariNati (vibhAvadazA) thatI nathI. A atyaMta suMdara dazA avAcya che. AthI ja yathAkhyAtacAritranI prApti thAya che. A ati utkRSTacAritra tathA jJAnadazAmAM vartatA ghanaghAti karmano ekadama nAza thAya che. ane kevalajJAna prApta thatAM kSayopazamabhAvanA je kSamA Adi dazavidha dharmo tathA mati Adi cAra jJAnonI ahIM nivRtti thAya che. ane kSAyikabhAvanA kSamA Adika dharmo tathA jJAna prApta thAya che. A tAttvikadharmasaMnyAsayoga che paNa atAttvika gharmasaMnyAsayoga chaThThA guNaThANe pravajyA aMgIkAra karatI vakhate hoya che. sAvadya (sapA5) pravRttilakSaNa prabhupUjAdi dharmanI nivRttirUpa pravrajyA, jJAnayoganI prAptirUpa che. dharmasaMnyAsa tAttvikayoga kahyA pachI have yogasaMnyAsa nAmano sAmarthya yoga batAve che. kevalajJAna rUpa upayogathI jANI aciMtya vIryazaktivaDe te te prakAranA te te kAlamAM kSaya karavA yogya bhavopagrApti 1. yogAsaMcAlatatyAnI vorAnathadityAMtyata | phuvaM ni trihi parovatapupapa | 7 || jJAnasAre tyAgASTake ' artha-tyAgI (kSAyopathamikadharmasaMnyAsI) yogasaMnyAsathI sarva yogono paNa tyAga kare. e yogasaMnyAsa caudamA guNasthAnake hoya. tathAhi kevalajJAnavaDe aciMtya vIryazaktithI bhavopagrAhI karmane tevA prakAranI sthitimAM ANIne kSaya karavAnI kriyA te AyojanakaraNa tenuM phaLa zailezI-yogonI atyaMta sthiratA che. tyArabAda bIjo yogasaMnyAsa nAme sAmarthyayoga prApta thAya che; ema tenA svarUpane jANanArA kahe che, zailezI avasthAmAM kAyAdi yogono tyAga karavAthI "ayoga' nAme sarvasaMnyAsarUpa sarvottamayoganI prApti thAya che. ane A ja rIte anya yogAcAryoe jaNAvela nirguNabrahma (mokSapada) ghaTI zake che. jaina zailI mujaba zailezIkaraNa vaDe saMpUrNayoganirodharUpa sarvasaMvararUpa saMyamavaDe samastakarmakSayarUpa mokSapada prApta thaI zake che. e ja nirguNabrahma kahevAya che. aupAdhika dharmayogano abhAva te nirguNazabdano artha ghaTAvavo. karakasara rAtI anuvAdaka - A bhadrIkarasUri mA
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ e balina-visarA - - bhadasara racita ( 73 (aghAtI) karmano tathA prakAre kSaya karavA prayatnavizeSanuM nAma AyojayakaraNa ke zailezIkaraNa che. sArAMza ke teramA guNaThANAnA aMte zailezIkaraNa karavAnI zarUAta karatAM caudamA guNaThANe A zailezIkaraNa karavAnI zarUAta karatAM caudamA guNaThANe A zailezIkaraNanI kriyAthI mana, vacana ane kAyAnA yoganuM rUMdhana karatAM cAra aghAtI karmo bAkI rahyA hatAM teno kSaya thAya che. A bIjo yogasaMnyAsa nAmano sAmarthyayoga zailezIkaraNa avasthAmAM thAya che. atastvayogo yogAnAM, yogaH para udAhRtaH / mokSaNonanamAvena sarvasaMnyAsakSaH || 6 | phucAri (vo draSTi samudaH rU-) zabdArtha-zailezI avasthAmAM yogano abhAva thavAthI mitrAdi ATha draSTirUpa yogonI madhyamAM ayogarUpI A yogasaMnyAsa nAmano yoga ghaNo ja utkRSTa che. kAraNa ke; A AtmAne mokSanI sAthe joDI denAra che. kAyAdi sarvayogono jemAM saMnyAsa-abhAva thavAthI A yogane sarva saMnyAsa lakSaNayoga kahe che. vivecana-ATha draSTimAM parA nAmanI AThamI draSTi prApta thatAM A yogasaMnyAsa nAmano sAmarthya yoga, zailezIkaraNa avasthAmAM mana, vacana ane kAyAnA vyApArano sarvathA abhAva thatAM prApta thAya che. A yoga, sarvayogomAM uttama che kAraNa ke; AtmAne mokSanI sAthe joDI devAne lAyaka utkRSTa dharmAnuSThAnarUpa A yogasaMnyAsa nAmano sAmarthyayoga che. ahIM kSayopazamabhAvanA dharmAdino abhAva thAya che. artha- e traNa yogano Azraya-aMgIkAra karyA vinA, vizeSa karIne emAMthI ja uddabhava pAmelae traNa yogamAMthI ja upajelI evI yoga draSTio kahevAmAM Ave che. ane te sAmAnyathI ATha che. mitrA, tArA, balA, dIkA, sthirA, kAMtA, prabhA, parA ema A yogadraSTionA nAma che ane enuM lakSaNa sAMbhaLo. ATha draSTionuM TuMkamAM svarUpa. (1) mitrAdraSTi-mitrAdraSTimAM bogha tRNa agninA jevo che. vAstavika potAnA kAryane karanAra thato nathI. jarUrInA vakhata sudhI alpa zakitavALo hovAthI TakI zakato nathI. suMdara smRtinA bIja rUpa sArA saMskAra nahi paDavAthI Ane lai devagurUvaMdanAvigeremAM vikalatA Ave che. bhAvathI vaMdanAdi kArya karI zakato nathI. (2) tArAdraSTi-AmAM bodha, chANAnI agninA kaNa jevo che. pahelA karatAM jarA adhika kharo paNa kharA avasare bodha bujhAI jAya che. vAstavika rIte vadhAre vakhata TakI zake evA vIryano ahIM abhAva che. Ane laI koI pUjA Adi sAruM kArya karavA taiyAra thatAM, prathamanI smRti sArI na hovAthI te kArya karI zakato nathI. (3) balAdraSTi-AmAM kASTha agninA kaNanA jevo bodha che. AnI aMdara pahelA be karatA jarA bAjarAtI anuvAdaka - bhadrakarasUri mahArAja
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ - lalita-virArA A haribhAra rAhata 74 vadhAre bodha che. pahelAnA beno bodha AmAM Ave che Ane laI AmAM vIryazakita jarA vadhAre che. smRti paNa AmAM jarA sArI hoya che. Ane laI prabhupUjA Adi sArAM kAryo karavAmAM prIti thAya che. ane prayatna jarA paNa kare che. (4) dIprAdraSTi-AmAM bodha,dIvAnI prabhA jevo che. pahelA karatA ghaNo sAro hoya che. kAraNake, AmAM pahelAnA traNa bodha AvI jAya che. Ane laI AmAM vIrya zakita vadhAre hoya che. temaja kArya karavAnA TAIme AmAM smRti ghaNI sArI hovAthI dravyathI tathA bhAvathI devapUjA gurUbhakita vigere zubha kAryo kare che. (5) sthirAdraSTi-AmAM graMthibheda thavAthI samyagadarzana nitya hoya, ahIM bodha, ratnanI kAMti jevo cirasthAyI, parINAme apratipAtI, tattvArtharUpa-sUkSma bodhanuM yathArthajJAna hoya, ajJAna ane mithyAtvano abhAva, saralabuddhi, sArAkAryomAM pravRtti, ghaNI prItithI samajaNa pUrvaka kare che. asata pravRtti karato nathI. (6) kAMtAdraSTi-AmAM bodha, tArAnI kAMti jevo che. ratnanI kAMtino prakAza amuka hada sudhI hoya che. jyAre AkAzamAM rahelA tArAono prakAza, ghaNA dUra sudhI jAya che. sthira karatAM, A draSTimAM bodha ghaNo sAro hoya che. A draSTivALo sthira ane zAMta pravRttivALo hovAthI gharmAnuSThAnomAM aticAra paNa lagADato nathI. zuddha upayogapUrvaka pramAdarahitapaNe vastu levA mUkavAmAM zuddhapravRtipradhAna gaMbhIra ane udAra AzayavALuM anuSThAna kare che. (7) prabhAdraSTi-AmAM sUryanA prakAza jevo bodha hoya che. niraMtara AtmadhyAnamAM lIna rahe che. prAyaH karI AmAM saMkalpa vikalpa, ADA-avaLA vicAro hotA nathI. je kriyA kare che te avaMdhyaphaLavALI hoya che. (8) pAdraSTi-AmAM caMdranI caMdrikAnA jevo sUkSma bodha hoya che. niraMtara AtmasvarUpamAM ramaNatA karavA rUpa dhyAnamAM lIna rahe che.tathA vikalparahita hoya che. Ane laI parama sukhano anubhava kare che. vRkSa upara caDelAne pharI caDavAnI jarUra rahetI nathI tema A draSTivALA jIvane Avazyaka Adi anuSThAnonI jarUra rahetI nathI. paraMtu bhavyatAne anusAre paropakAra tathA pahelAMnI mAphaka avaMdhya kriyA hoya che. have caityavaMdanamAM kayAM kayAM A traNa yogo che tenI ghaTanA kare che. "moddhAH ' rU chAyo mathAna, 'namo jinebhyo jitabhayebhya' ityanena tu vakSyamANena zAstrayogasya, nirvizeSeNa sampUrNanamaskAramAtrAbhidhAnAt, vizeSaprayojanaM cAsya svasthAna eva vakSyAma iti // tathA-ikko'vi namukkAro, jiNavaravasahassa vaddhamANassa / saMsArasAgarAo, tArei naraM va nAriM vA // 1 // " ityanena tu paryantavarttinA sAmarthyayogasya kAraNe kAryopacArAt, na saMsArataraNaM sAmarthyayogamantareNeti tvA | bhAvArthatethI A caityavaMdananA sUtramAM rahela, "namoIddhAH" "arihaMtone namaskAra thAo' A prathamapadathI icchAyoga (icchApradhAna namaskArarUpa tattvadharmavyApAranuM pratipAdana hoI icchAyoga) nuM vidhAna karela che. ha jhalaka gujarAtI anuvAdaka - makarasUri ma.
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA haribhadrasuri racita (2)'namo jinebhyo jitabhayebhyaH' ityAdi vakSyamANa chellI navamI saMpadAghaTakapadothI zAstrayoganuM samarthana thAya che. kAraNa ke; vizeSa vagara sAmAnyathI saMpUrNa (avikala-purepurI rItie) phakata namaH padanuM (prArthanArthaka 'astu'-kriyApada zUnya kevala namaH padanuM) kathana che. (zAstranI pradhAnatAvALo avikalavaMdanA-namaskAra rUpa tattvadharmavyApArarUpa che.) arthAt stutiviSaya bhAvaarhad AlaMbanavizeSasthAnarUpa prathamAdhikAra zakrastavanI samAptimAM vartamAna namaHpadArtha je namaskAra, te zAstrayoga darzAve che. A namaskAranuM vizeSaprayojana to 'namo jinavara vRSabha-uttama evA mahAvIrasvAmIne karelo eka paNa namaskAra, saMsAra sAgarathI na2 ke nArIne tAre che.' A 75 caityavaMdana sUtrAntargata chellA sUtramAM vartamAna A gAthAmAM rahela 'eka paNa namaskAra ityAdi vAkyathI je namaskAra karela che te namaskAra, sAmarthyayogane batalAve che. 'namashAraH sAmarthyayogaH'namaskAra e kAraNa che. jyAre saMsAra taraNarUpa kAryano avyavahita (sAkSAtphalopadhAyaka) heturUpa sAmarthyayoga kArya che. eTale 'dhRtamAyuH" e nyAyathI namaskAra rUpa kAraNamAM sAmarthyayogarUpa kAryano upacAra (vyavahAra-Aropa) karI 'namaskAra e sAmarthyayoga che' ema kahevAya che. saMsArathI taravuM sAmarthyayoga sivAya banI zakatuM nathI. ane sAmarthyayoga, tAdRza namaskAra sivAya nathI. eTale namaskAra, sAmarthyayogajananadvArA saMsArataraNarUpa kAryanA pratye kAraNa che. evuM dhvanita thAya che. have vAdI 'prAtimajJAnasaMgataH sAmarthayoo' ItyAdi chaThThA zlokamAM je sAmarzvayoganuM 'prAtibhajJAnasaMgatattva' vizeSaNa ApyuM hatuM. paNa prAtibhajJAnanuM svarUpa nahIM darzAvela hovAthI tenuM svarUpa jANavA dalIlasara pUche che ke Aha-ayaM 'prAtibhajJAnasaGgata' ityuktaM tatkimidaM prAtibhaM nAma ? asadetat, matyAdipaJcakAtirekeNAsyAzravaNAd, bhAvArtha-vAdI-zaMkA A sAmarthyayoganuM 'prAtibhajJAna saMgatva' je vizeSaNa, ApyuM te kharUM paraMtu prAtibharUpajJAna kone kahevAya ? enuM svarUpa che ? te batalAvo ? mane to lAge che ke prAtibhajJAnanI prarUpaNA asapa 1. 'ghRtamAyuH ' atrAyuSkAraNamapi ghRtaM kAryakAraNabhAvasambandhasambandhyAyustAdAtmyena pratIyate, avyabhicAreNAyuSkaratvaM prayojanaM, tathA 'namaskAraHsAmarthyayogaH' ityatra sAmarthyayogakAraNamapi namaskAraH, kAryakAraNabhAvasambandhasambadhI sAmarthyayogastAdAtmyena pratIyate, avyabhicAreNa sAmarthyayogakaratvaM prayojanaM, namaskAre sAmarthyayogatvAropaH sAmarthyayogasAdhanatvAdityavadheyam / 2. "atyaMta bhinna zabdone viSe amuka prakAranI samAnatA jovAthI temAM rahelI bhinnatAno khyAla choDI daI temane eka gaNavA te upacAra che." gujarAtI anuvAdaka kAraNamAM kAryano upacAra-Ane mATe ApaNe mATI ane ghaDAnuM udAharaNa vicArIzuM. je vakhate mRttikAnIja avasthAmAM hoya-mRttikArUpeja hoya ghaTarUpe pariNata na thaI hoya tyAre paNa satkArya vAdanI apekSAe athavA tirobhAvanI vivakSA pUrvaka mRttikAne ghaTarUpa mAnavI te A upacAranuM draSTAMta che. vizeSamAM AvI sthitimAM paNa A vRttikA ghaTa che. ema kahevuM te khoTuM nathI. jo ke AmAM ghaTanA jaladhAraNAdika dharmo nathI arthAt A mRttikAthI kaMI ghaTanuM kArya thaI zake tema nathI, to paNa rUpa-rasa-gaMdha vigere keTalAka samAna dharmo baMnemAM rahetA hovAthI temaja bhaviSyamAM te ghaTa banI zakanAra hovAthI tema kahevuM nyAyya che. pAribhASikazabdamAM kahIe to atra dravyaghaTamAM bhAvaghaTano Aropa karavAmAM Avyo che. bhadraMkarasUri ma.sA. A
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ FrA sabhadhAra gaNI 6 76 ) asatyarUpa che kAraNa ke, koI paNa jagyA para zAstramAM matijJAna-zrutajJAna-avadhijJAna-mana:paryavajJAna-kevalajJAna rUpa pAMca jJAnathI juduM-alAyaduM prAtibhanAmanuM jJAna sAMbhaLela nathI. pachI to Apa pharamAvo te kharuM! vArU, tyAre samajAvo ? have A zaMkAnuM samAdhAna karavA kahe che ke ucyate-caturjJAnaprakarSottarakAlabhAvi, kevalajJAnAdadhastadudaye savitrAlokakalpamiti na matyAdipaJcakAtirekeNAsya zravaNaM, asti caitad, adhikatvAvasthopapatteriti, etadvizeSa eva prAtibhamiti kRtaM vistareNa 1 / A bhAvArtha-prativAdI-samAdhAna-sAMbhaLo ! prAtibhanAmanuM jJAna eTale mazrita Adi cAra jJAnanA prakarSanA (mati Adi cAra jJAnanI prakRSTadazAnA) uttara (pachInA) kAlamAM thanAruM ane kevalajJAnathI nIce eTale avyavahita-anaMtara pUrvakAlamAM rahenAruM A jJAna vizeSaja-utkRSTajJAnadazAvizeSaja prAtijajJAna che. A prAtijajJAna, kevalajJAnanA udaya pahelAM sUryanA Aloka-arUNodaya sarakhuM che. jyAre kevalajJAna sUrya che. tyAre prAtijJAna arUNodaya che. matalaba ke, prAtijJAna pachI tarata ja kevalajJAnarUpI sUryanI jhagamagatI jyota lokAlokamAM jhaLahaLe che. eTale ja A prAtijJAnanuM matiAdi pAMca jJAnonuM judu zravaNa-sAMbhaLavuM kyAMthI ja saMbhave ? vaLI A prAtijajJAna, saddarUpa-satyarUpa che. juThuM nathI. kalpita ke kRtrima nathI. kAraNa ke, cAra jJAna-matiAdirUpajJAna catuSkanI adhikatA-prakRSTatArUpa avasthA-utkRSTa avasthAvizeSanI upapatti-ghaTanA barobara ghaTita che. ethI ja caturdAnaprakarSottara kAlIna, kevalajJAnaavyavahitapUrvakAlIna utkRSTajJAnavizeSaneja prAtijJAnatarIke saMketita ke saMkSita kare che. A pramANenA zabdavistArarUpa vistArathI saro ! A pramANe "namotthaNe arahaMtANaM' e rUpa prathamapadanI vyAkhyAnI samApti thAya che. have zAstrakAra, "bhagavadUbhya" e vizeSaNapada kema mUkela che ? enI avataraNikA kahyA bAda "bhagavadUbhya e padanI khUbIbharI vyAkhyA kare che ke, ete cArhanto nAmA-dhanekabhedAH, 'nAmasthApanAdravyabhAvatastannyAsa' iti (tattvArthe a. 1 sU. 5) vacanAt tatra 'bhAvopakArakatvena bhAvArhatsampatparigrahArthamAha-"bhagavadbhya iti" tatra bhagaH-samagraizcaryAdilakSaNaH, uktaM ca "aizvaryasya samagrasya, rUpasya yazasaHzriyaH / dharmasyAtha prayatnasya SaNNAM bhaga itIGganA // 9 // | bhAvArtha-vaLI A ahaMto, nAmaahaMta-sthApanAhita dravyaahaMta-bhAvaahaMta vigere aneka bheda 9 mahuvAyAro samUnAgarasu nAmahasuMdavAM dha. saM. 7 di sarvajJAnacaraNeSu saMsthAnuM na khAvopacAre vivaH | 2 nAma jinezvara-jinezvaranAM paryAyavAcaka zabdo jemake, jina ardhanuM, pAragata vigere. athavA jinezvaranA nAmoRSabhadeva, ajitanAtha, saMbhavanAtha vigere.. 3 sthApanA jinezvara-jinezvara bhagavaMtanI zAzvatI azAzvatI pratimAo pagalAM vigere. zAlI anuvAdaka - bhaTaktasUri ma. che .
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA A tIrabhadrasAra racita prakAra vALAo che. kemake, A viSayamAM tattvArthazAstrano purAvo che. have te purAvAne kahe che ke, nAmasthApanA-dravya tathA bhAvarUpathI samyagudarzana Adi tathA jIvAdi tamAma tattvono-nyAsa-nikSepa-artha-artha mAnyanA vibhAgo thAya che. pratyekazabdanA kamamAM kama nAma Adi cAra nikSepAo to avazya thAya ja che." tathAca arihaMto, nAma Adi aneka prakAranA che eTale tatra-bhAvaarihaMta viSayaka vaMdanAnA adhikAra rUpa zakastavAntargata "namotthaNe arahaMtANaM' Iti vAkyaghaTaka 'arihaMta' padathI bhAvaarihaMtanuM grahaNa, Itarabhedaka vizeSaNa vagara, sAmAnyathI na thAya eTalA sArU bhAvarUpa ahattAnuM paricAyakavizeSaNapadanuM nirUpaNa karatA pahelAM kahe che ke bhAva arihaMto bhAva upakAra karanArA hoya che." Avo niyama che eTale nAmAdi arihaMtone choDI jemAM bhAva upakAra che. evA bhAva arihaMtanuM grahaNa karavA sAruM kahe che ke, "maviduH " arihaMta bhagavaMtone namaskAra thAo !' have prathama saMpadAnA dvitIyapadabhagavatpadaghaTaka bhaganuM lakSaNa-svarUpa batAve che ke, "samagrezvarAcatamatve mArca ' arthAta samagra (prakRSTa-parama-sakala) aizvarya Adi (prabhutA vigere) artharUpa lakSaNavALo bhaga zabda che. kahyuM che ke; "samagra aizvarya, samagrarUpa, samagrayaza, samagrazrI, samagradharma, samagra prayatna e rUpa cha arthamAM bhaga zabda rUDha che. arthAta A cha arthamAM bhaga zabdano saMketa che. A cha arthane bhaga evI IganA-saMjJA Apela che. have A bhAvarUpa arihaMtamAM cha arthano samagrapaNAe saMpUrNapaNe je yoga rahelo che te yogane suMdara zailImAM ghaTAve che. ___ samagraM caizvaryaM-bhakti namratayA tridazapatibhiH zubhAnubandhimahAprAtihAryakaraNalakSaNaM, rUpa punaH sakalasurasvaprabhAvavinirmitAGguSTharUpAGgAranidarzanAtizayasiddhaM, yazastu-rAgadveSaparISahopasargaparAkramasamutthaM trailokyAnandakAryAkAlapratiSThaM, zrIH punaHghAtikarmocchedavikramAvAptakevalAlokaniratizayasukhasampatsamanvitatA parA, dharmastusamyagdarzanAdirUpo dAnazIlatapobhAvanAmayaH sAzravAnAzravo mahAyogAtmakaH, prayatnaH punaH paramavIryasamuttha ekarAtrikyAdimahApratimAbhAvahetuH samudghAtazailezyavasthAvyaDa gya samagra iti, ayamevaMbhUto bhagovidyate yeSAM te bhagavantaH, tebhyo 'bhagavadbhyo namo'stviti 2, evaM sarvatra kriyA yojanIyA tadevaMbhUtA eva prekSAvatAM stotavyA iti stotavyasampat 1 / 4. tatha jinezvara-vya vi tamavihAramAM tAtya ninA vyaktinA ce. bhA. nI apekSAe je AtmAo arihaMta padavIne meLavI siddha thayelA che. ane jeo arihaMta padavIne meLavaze te jIva dravyo dravya jina' kahevAya che. zreNika vigere. ___5. pra sA. tathA aSTamahAprAtihAryAdisamRddhiM sAkSAdanubhavantaH 'kevalinaH' samutpannakevalajJAnAH 'zivagatAca' paramapadaprAptA bhaavtHsamAvato vinA mAnanA' pra. sA. ATha mahAprAtihArya Adi aizvaryanA sAkSAtabhogI-kevalIjino "bhAvajina" tathA je arihaMto siddha thayelA che. te paNa sadbhAvathI jina hoI "bhAvajina" kahevAya che. 1 tIrthapravartana-bhavyone samyagdarzana jJAna cAritra AdimAM joDavA-sthApavA AdirUpa bhAva upakAra. 1 Isariya jaso rUvaM siriya dhammo tahA payatto ya / e e jesiM pagaThThA te bhagavaMte namo tesiM // 1 // 2 sarakhAvo. baMnevanayka naiH surejA, nirmANa rettava pazu puro ghareH | pRSNasa hanumAveza ! sa TUrate hai canne samAnamapara nahi patti che. 12 || zrI dharmavardhanakRta vIrabhaktAmare. * garAtI anuvAdaka A bhadIkarasUri
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ ti-virA - haridvAra racita ( 78 (1) samagra aizvarya-saMpUrNa jagatrAyaprabhutva-devAdhideva jagabhu bhAvaarihaMtonI AgaLa, bhaktibhInA haiye namelA devonA devo-Indro, zubhAnubaMdhI (uttarottara puNyanI avicchinna dhArAnI vRddhivALI) azokavRkSa AdirUpa ATha mahAprAtihArya karavA rUpakriyA-racanA kare che. emAM paramAtmAnuM pUrNa prabhutvanuM darzana thAya che. (2) samagra rUpa-tamAma devatAo potAnA prabhAvathI potAnA rUpane eka aMguThA pramANa vidurve to paNa prabhunA caraNanA eka aMguThA AgaLa te rUpa, bujhAI gayelA aMgArA-kolasA je vuM bhAse che. AvA draSTAMtathI siddha-sarvAtizAyirUpa rUpasamagra rUpasaMpanna bhAvaarihaMto ja hoya che. (3) samagrayaza:-rAga-dveSa-parIhaSa-upasargarUpa bhAvazatrunI phojane kSamAthI sahana karI haThAvavAnA parAkramathI utpanna thayela (vyApela) yaza, (sarvadigaMtaparyaMta vyApaka khyAtirUpa yaza) zailokyane-sura asura nara vigerene AnaMda pamADanAra che ane sadAkALa pratiSThA-sthitine pAmI cUkela che-pratiSThita che. ata eva satizAyi zAradazazisamavizada yazanA bhogI-svAmIbhAvaarihaMto ja hoya che. (4) samagra zrI-zAnAvaraNIya-darzanAvaraNIya-mohanIya ane ataMrAya rUpa cAra ghanaghAti karmano ghAta (kSaya) karavA samartha vikrama (bala-vIrya-zaurya) thI meLavela kevalajJAnarUpa lokottara Aloka (prakAza-jyota) tathA anaMtasukharUpa saMpadA-lakSmIno samanvaya-saMbaMdha, parAkASThAno-utkRSTakoTIno che. arthAt tAdreza kevalajJAnaanaMta sukha-sarvotkRSTalakSmInA nityasaMbaMdhavALA bhAva ariheto hoya che. samavasaraNa Adi bAhyalakSmIpati ane kevala jJAna Adi aMtaraMga lakSmIpati bhAvaahaMto ja hoya che. (5) samagradharma-samyagdarzanajJAnacAritrarUpa, dAna-zIla-tapa-bhAvanAmaya, sAzrava (puNyalakSaNa-puNyarUpa) ane anAzrava (saMvara-saMjJA dhoga lakSaNa) rUpa, tAttvikadharmasaMnyAsarUpa sAmarthyayoga ane yogasaMnyAsa rUpa sAmarthyayoga ' artha-he paramezvara ! (caMdrakAMtAdika) ratnomAMthI utpanna thayelA paramANuo vaDe (kadAca) eka aMguTho (navIna) banAvIne jo devendro tArA caraNanA aMguThAnI AgaLa dhare, to te nakkI sUryanI sAme aMgArA jevA dekhAya che. jethI karIne nakkI tArA samAna anya rUpa jagamAM nathI. koDI deva milake kara na zake, eka aMguTha prati chaMda, aiso adbhata rUpa tihAro, varasata mAnuM amRtako buMda' gA. 4 nyAyAcArya nyAyavizArada upAdhyAyajI zrImAnu yazovijayajI mahArAja pArzvanAtha bhagavAnanA stavanamAM rUpanI abhUtatA varNavatAM varNave che. ApanuM rUpa evuM adabhUta camatkArI che ke ApanA eka aMguThAnA paDaghA-pratibhAsa-jevuM rU5, koDI devatAonuM rUpa-teja bheguM maLe toya thAya tema nathI. ane jANe hArAmAMthI amRtanA biMdu varasI rahyA hoya ema mAnuM chuM. 1 savvasurA jaI rUvaM aMguThThapamANayaM viuvijjA / jiNapAyaMguThaM pai na sohae taM jahiMgAlo // A. ni. 569 2 isariya miha pahutaM sasurAsuramaNuyajIvalogassa, tihuyaNagajjho caMdujjalo jaso rUvamairammaM // 3 bahicchI osaraNAi aMtaragA u kevalAIA, dhammo phalarUvo na jiNattA dhammaphalamannaM // 4 "dha vighA matiH saMjJAnayona vistathaScaH pRthakSAH ' | 20 zAstravArtA samuccaye saMjJAnayoga:- sakhIvInaHImavavanAnusAra jJAnaM gurUpAratantryanimittaM saMvedanaM tena sahito yoga zubhavIryollAsaH / hAjarAtI anuvAdaka - bhadakarasario
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-visarA - A vibhAvara racita lakSaNa mahAyogAtmaka, je je dharma che te te dharmanA bhAvaahaMto ja hoya che. (6) samagraprayatna-parama (utkRSTa) vIryathI UThelo-utpanna thayelo, ekarAtriI Adi mahApratimAonA hetubhUta, kevali samudyAta, zailezI avasthAthI vyaMgya (oLakhI zakAya-paricayameya-zeya) je prayatna*-udyama che te sakala saMpUrNa prayatna kahevAya che, tenA pati-svAmIo bhAvarUpa ahato ja hoya che. sArAMza ke uparyukta bhagazabdanA cha arthavALA jeo hoya che, te bhagavaMto kahevAya che. "ahata" padanI sAthe "bhagavadbhya:' A vizeSaNa pada joDavAthI "ahaMta' padathI bhAvaarihaMtonuM utpAdana thAya che. jo bhagavattvarUpa vizeSaNa atamAM na ApavAmAM Ave to A vartamAnacAlatA bhAvajinezvaranA adhikAramAM nAmAdirUpa aneka jinezvaronuM grahaNa thaI jAya ! je A adhikAramAM vivakSita ke ISTa nathI. e vaMdanIya nAmAdi jinezvaro bIjA Adi adhikAramAM Avaze ja. arihaMtone namaskAra thAo !" prazna-kevo arihaMtone ? to javAba Ape che, ke "bhagavaMtone" arthAt bhagavaMta evA arihaMtone namaskAra thAo !' ahIM pahelI saMpadAnuM bIjuM pada eTale bIjA padanI vyAkhyA pUrI thAya che. tathAca pahelI saMpadAmAM rahela "bhagavaddabhyaH' e rUpa bIjA padanuM vyAkhyAna samApta thAya che. A pramANe tamAma vizeSaNasthalomAM "namoDastu" kriyApadanI yojanA karavI. evaMca AvA-bhagavattvarUpa prakAravALA(bhagavattvarUpa vizeSaNa viziSTa) ahaMto-bhAva jinezvarI-devAdhidevoja, prekSAvaMta (vicAraka-mImAMsaka-buddhimaMta) purUSone stutipathamAM utarI zake che. vAstu prathamanA be padone stotavyasaMpadA kahevAmAM Avela che. pahelI stovyasaMpadA "namotthaNe arihaMtANe bhagavaMtANaM' rUpa be pada rUpa saMpadAnuM vyAkhyAna pUruM thAya che. 1 kAryotsarga vizeSa tapovizeSa-abhigrahavizeSa e traNa artha thAya che. 2 kevalIsamughAta-aghAtI karmone sarakhA karavA mATe kevalIone samughAta karavo paDe che. emAM cauda rAjalokanA pratyeka AkAzapradezapara potAnA Atmapradezane mUkI vedanIya, AyuSya, nAma ane gotra e cAre karmone sarakhA (cAreno ekI vakhate kSaya thaI jAya evA prakAranA) karavAmAM Ave che. e samughAta, kula ATha samayano hoya che. AtmAnI adabhutazaktinuM e pariNAma che. prathama samaye emAM-daMDakarI AtmAnAM pradezone samazreNIe sIdhA lAkaDI jema goThave che. bIje samaye teno kapATa kare che. eTale daMDane samabAjue goThave che. AthI caudarAja pramANa "sleTa' thaI jAya che. trIje samaye maMthAna kare che. eTale benI cAra bAja daMDamAMthI thaI jAya che. cothe samaye AMtarA pUre che. pAMcamA samaye AMtarA saMhare che. chaThTha samaye maMthAna saMhare che. sAtamA samaye kapATa saMhare che. ane AThamAM samaye daMDa saMhare che. AthI karmo sarakhI sthitimAM AvI jAya che. A abhUta prayoga che. 3 yogano nirodha thatAM AtmA parvatanI jema sthira thAya che. tenI astavyasta sthiti tadga maTI jAya che. A sthitine zailezIkaraNa kahevAmAM Ave che. zailezIkaraNa caudame guNaThANe hoya che. caudamAguNaThANAno kALa hRsvAkSara-aIuTaluM bolIe teTalo ja che. A sthiti bahuthoDo vakhata cAle che. turata ja sarvakarmathI mukta thAya che. 4 munno patto pazcima to nizALa saMputro | saMdig vimudde paropAniyA | hAthamAM mokSa hovA chatAM paropakAre kaparAyaNa jinezvarono te saMpUrNa dharmodyamarUpa prayatna pragaTaja che. rAtI anuvAdaka - makarasUri ma.
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ ka jAdarAnA lalita- vijaL razcita ane 80 ) have AgaLa graMtha calAvatA pahelAM graMthakAra sAMkhyamatanuM nirAkaraNa karavA sArUM je AraMbha kare che te pahelAM vAcakone jaldI sAMkhyamatano pUrva pakSa samajAI jAya te IrAdAthI kaMIka AtmaviSayaka sAMkhyamatanI mAnyatA batAvavAmAM Ave che. 'akartA viguNo bhoktA nityacidabhyupetazca pumAn' (1) akartA=puNyapApa-janmAdi prapaMcano kartA AtmA nathI. kAraNa ke; AtmA taNakhalA jevI nAnI cIjane bhAMgavA samartha nathI thato. vaLI kartApaNuM (kartutva) e dharma prakRtino ja che. kamaladalanI mAphaka purUSa (AtmA) to nirlepa-niraMjana che. prakRti ja karanArI che. (2) viguNa sattva-raja-tamoguNa rahita AtmA che. sattvAdi guNadharmo prakRtinA ja che. (3) bhoktA=AtmA, bhogavanAra ke anubhavanAra che te bhoktA sAkSAta nathI. paraMtu prakRtinA vikArarUpa-ubhayamukha-darpaNa jevI ja buddhi che temAM saMkramela sukhaduHkha AdinuM potAnA sphaTIkazA nirmala svarUpamAM pratibiMbitapaNuM thavAthI bhoktA che. jema jAsuda vigere phulonA sannidhAna (najadIkapaNAnA) vazathI sphaTikamAM lAlAzano vyavahAra thAya che. tema prakRtinuM najadIkapaNuM hovAthI purUSa paNa sukhaduHkhAdino bhoktA che ema vyavahAra thAya che. AtmAmAM bhogathI koIpaNa jAtano vikAra thato nathI. (4) nityacidabhuta nityacaitanyasvarUpa AtmA che. arthAt purUSanuM lakSaNa caitanya, jJAna nahi. kemake; jJAna to buddhino viSaya gaNAyela che. kapila-sAMkhyamatamAM-darzanamAM AtmA, amRta-cetana-bhoktA-nitya-sarvavyApI-kriyA vagarano-akartA-guNazUnyasUkSmamAnela che. vyavahAra-sakalataMtranI saMcAlikA prakRti ja che ane prakRti eTale sukha lakSaNa-sattvaguNa, duHkhalakSaNa rajoguNa, mohalakSaNa tamoguNarUpa traNa guNonI sAmya avasthA-tulya pramANathI traNe jemAM rahela hoya tevI avasthA, prakRti kahevAya che. enuM bIjuM nAma pradhAna ane avyakta che. A prakRti-pradhAna, utpanna thatI nathI. nAza pAmatI nathI, paraMtu sthira eka svabhAvavALI che. AthI ja kUTasthanityasvarUpa che. sAMkhyo be prakAranA che. (1) pUrva (maulika-prAcIna-nirIzvara) sAMkhyo che te pratyAtma-pratyeka AtmadITha prakRtine judI judI mAnavAvALA che. arthAt pratyAtma pradhAna (prakRti) bhedavAdIo che. (2) uttara sAMkhyo=pratyeka AtmadITha prakRti eka (abhinna) mAne che. pratyeka AtmadITha judI judI mAnatA nathI. kahyuM che ke, uttare sADa-kyA nityasarvAtmApradhAna Iti eTale teo-uttarasAMkhyo, "pratyAtmapradhAnAbhedavAdIo sUtrano bhAvArtha samajavAmAM sahelAI paDe eTalA sAruM uparanuM vivecana karela che. have sUtrArtha upara avataraNa sahita draSTipAta karIe ! stotavyasaMpadAnI pradhAna-sAdhAraNa-asAdhAraNa hetu saMpadA nAmanI-traNa kasUri ma. sA. gujarAtI anuvAda kakI karI
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vikharA. GRbhadhAra rAzi ( 81 ) padarUpa-bIjI saMpadAnuM vyAkhyAna karavA parAyaNa zAstrakAra, pahelAM avataraNikA sahita dvitIya saMpadA ghaTaka prathama padanI vyAkhyA kare che ke, teo bhavantaH pratyAghAnavAminaoNsTisa-zaiH sarvathASttarogupacatte 'akartA''tmeti vacanAt, tadvyapohena kathaJcitkartRtvAbhidhitsayA''ha "AdikarebhyaH" iti. | bhAvArtha-ahIM uttarasAMkhyone nahIM levA sArUM zAstrakAre "maulika sAMkhya' pUrva sAMkhya ema kahela che. ema kahevAno Azaya evo che ke jyAre pratyAtma pradhAna (prakRti) bhedavAdI sAMkhyo che tyAre A bAju pratyAtma karma bhedavAdI jaino che. eTale ahIM sudhI barAbara jaina ane sAMkhya sarakhA che. paraMtu vipratipatti-virodha kyAM Ave che. te nIcenA muddAthI tAravI zakAya che. (siddhArtha pratipakahavAvavAM vipratirodhaH' virUddha arthane batAvanAra be vAkya, vipratipatti kahevAya che. je vicAramAM upayogI che.) tathAtivipratipattivAkya vipratipattivAkya pratyAtma prakRtibhedavAdI maulika sAMkhyo pratyAtma karmabhedavAdI jaino AtmA janmAdi prapaMcano kartA nathI AtmA, janmAdi prapaMcano kartA che. paraMtu prakRti, karanArI che. prakRti, karanArI nathI. kAraNa ke; acetana padArthane kartA mAnI zakAya nahi. * kartA vagara vizvano vyavahAra cAlato nathI. | vAste tathAvyavahArano kartA cetana ja mAnavo joIe. have A prayAtmapradhAnavAdI maulika (pUrva-nirIzvara) sAMkhyo, A arihaMtabhagavaMtanA AtmAone (apizabdathI sakala AtmAone paNa) akartA ja mAne che. kAraNa ke; "akartAAtmA" evuM sAMkhya zAstranuM vacana che. eTale sAMkhaloko sakala AtmAone akartA mAne che. eTale sarvathA Atma-akartRtva pakSanA khaMDananA muddAsara ane syAdvAda draSTi-jainadraSTie kaMthacita Atmakartutva pakSanA maMDananI IcchAthI kahe che ke "Adikara' evA arihaMtabhagavaMtone namaskAra ho !" have "Adikara' padanI prauDhazailIthI vyAkhyA kare che ke; ihAdau karaNazIlA AdikarAH anAdAvapi bhavettadA tadA tattatkarmANvAdisambandhayogyatayA vizvasyAtmAdigAmino janmAdiprapaJcasyeti hRdayaM, anyathA'dhikRtaprapaJcAsambhavaH, bhAvArtha-ahIM avasthAmAM (bhava-saMsArI avasthAmAM) tamAma jIvAtmAo, janmAdi prapaMcane karavAnA aA gujarAtI anuvAdaka - , bhAkarasUri ma. sana
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ - lalita-vistarA e bhitasUri racita { 82 svabhAvavALA hoya che. pravAhanI apekSAe anAdi (utpatti vagara) rUpa bhava-saMsAramAM paNa (pratiniyataeka bhava Azrita eka vyaktinI apekSAe Adi-utpattivALA-janma-maraNa anyatararUpa saMsAramAM paNa ema apizabda dyotana kare che.) te te kAlamAM samayamAM (tattatkAlAvana) te te eTale citrampa-nAnAvidha karma aNu AdijJAnAdivaraNa Adi rUpakarma parINAmane yogya pudgalo-AdinI (yogyakAzmaNavargaNA AdinIahIM Adi zabdathI karmayogya pugalonA ja baMdha-udaya-udIraNA AdinA hetubhUta dravya-kSetra kAla-bhAvanuM grahaNa thAya che. ema samajavuM.) sAthe saMbaMdha -AtmAnI karmaskaMdho sAthe vIMTAvavArUpa ane karmaskaMdhInI AtmAmAM guMthAvArUpa ceSTAkarma AtmAnI e kameka-takUpa ke ekarUpa thavAnI ceSTArUpa saMyoga te saMbaMdha kahevAya che. tenI yogyatAtathArUpa saMyoga saMbaMdhanA pratye pravatA-namratA-paravazatA samajavI. arthAt vizvanI-samagranI-tamAmanI AvA prakAranI yogyatAnuM nAma AtmAnI kartutvazakti. tathAca tAdreza kartutvazakti dvArA, Atmagata-paragata-Atmapara-rU5 ubhayagata ane samagra, janmAdi prapaMcano kartA (AdikartA) AtmA che. A gUDha rahasya sUtranuM samajavuM. sArAMza ke; AtmA ane pudgalarUpa be dravyomAM bIjI anaMta anaMta yogyatAonI sAthe paraspara guMthAvAnI yogyatA paNa che. jene pariNAme ApaNe jo Ie chIe tevI A vividha jIva ane jaLanI sRSTi jo vAmAM Ave che. AtmA ane pudgala dravyanI sAhajika zakti ja evI che ke; amuka saMjogo hoya, to baMne mizraNa thaI zake che. ane AtmAno prakAza paNa evo hoya che ke, kArmaNaskaMdho tene AjubAjuthI ghere, to te rokAI jAya evA hoya che. AtmA ane tenI zaktione DhAMkanAro karma pudagalarUpa 1 karmasaMbaMdharUpa saMsAra, pravAhanI apekSAe atItakAlanI jema anAdino che. eTale ke bhUtakALa (gayelokALa) kyArathI zarU thayo ? teno prAraMbha jema nathI arthAtu anAdino che. tema jIvone karmasaMbaMdharUpa saMsAra kyArathI thayo ? teno prAraMbha nahIM hovAthI te karmasaMbaMdharUpa anAdi che. 2. eka eka skaMdhamAM anaMta anaMta paramANuo che, eka eka vargaNAmAM anaMta anaMta skaMdho hoya che. evI anaMta kAmarNa vargaNA, bArIka, vadhAre cIkAzavALI hovAthI te AtmAnA eka pradezane lAgamAM laI zake che. arthAt AtmA sAthe coTyA pahelAM A yogya skaMdho mAtra kArmaNa vargaNA ja kahevAya che. ane je samaye AtmA sAthe coTI mizraNa thAya te ja samaye vargaNAnuM nAma karma kahevAya che. 3. kAzmaNavargaNAnA pugalo upara jIva potAne karavAnI evI kriyA kare che ke jethI karIne temAM AtmA sAthe coTavAnI lAyakAtarUpa phaLa utpanna thAya che. mATe AtmA sAthe coTI te kArmaNavargaNAmAM jyAre AtmA sAthe sahayoga thavA rUpa phala utpanna thAya, tyAre te paNa karma kahevAya che. eTale jIva, karyA che. coTelI saMyukta kArmaNavargaNA karma che. saMyoga phala che. mithyAtvAdi hetuo che. potAnI sAthe joDavAnA prayatno-traNa yogyarUpa jIvanI kriyA che. A pramANe vyAkaraNamAM jema kartAnA prayatna phalanA AdhArabhUta padArtha sUcavanArA nAmane mATe karma zabda vaparAya che. te pramANe AtmA sAthe saMbaMdha pAmatI kArmaNavaNA paNa karma che. tArI ja karamasAI A gajarAtI anuvAdaka :
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA paDado che . bIjAo nahIM. tathAhi AtmA, nirmala hoya che. te nirmala AtmA u52 nirmala Atma no paDado thaI zake nahIM. eTale AtmAne AtmA DhAMkavAne nakAmo che. AkAza, dharmAstikAya, adharmAstikAya, kAla e rUpa vaga2nA che, eTale AtmAnI A dekhavAmAM AvatI za2I2 vigere sRSTi utpaza karI zake nahIM. eTale jema pANImAM sAkara nAMkhIe ane sAkara pANImAM aNue-aNumAM caDI jAya che ane moThA pANIne gaLyuM banAvI nAkhe che tema AtmAnA pradeze pradezamAM karyuM pezI jaI kamaya banAvI mUke che. A ribhadrasUri racita 83 evaMca nirUktayogyatArUpa AtmaniSTha kartRtvazaktidvArA, sva-para-ubhayagata, samagra-samasta janmAdi prapaMcano kartA AtmA che. jo AtmAmAM janmAdi prapaMcanuM kartRtva (kartApaNuM) na mAnavAmAM Ave to sva-52-ubhayagAmIsamagra janmAdi prapaMca je dekhAya che te ghaTI zake nahIM. (athavA adhikRta-bhagavaMtano bhava, Akasmikahetuvagarano thaI jAya ! mATe kharekhara janmapUrvaka ja bhavaprapaMca, mAnavo e vAstavika che. ) prazna-ema zAthI ? to javAba Ape che ke; 1 sAMkhyAbhimata Atma-akRta prapaMcatvarUpa parapakSanA khaMDanarUpa anyayogavyavacchedanI apekSAe Adikaratva' rUpa vizeSaNanI sArthakatA batalAvI. paraMtu svapakSasAdhanarUpa ayogavyavacchedanI apekSAe zruta zabdane adhyAhArya gaNI 'zrutasya AdikarAH' 'zrutanA Adi karanArA' ema paNa vyAkhyA karavI. kAraNa ke; te arihaMto arthathI AtmaAgamavaMto hoya che. (vizeSaNa saMgata evakAra ayogyavyavacchedabodhaka hoya che. ayogyavyavaccheda-'uddezyatAvaevatamAnAdhivALAmAvApratiyonitvam' matalaba ke; vizeSaNanI sAthe anvita evakAra, ayoga (asaMbaMdha) nI nivRttino bodha karAvanArA hoya che. jema ke; zaMkha, zvetaja pAMDuraja hoya che' A vAkyamAM uddezyatAvyavacchedakanA samAna adhikaraNamAM rahenAro je abhAva, te abhAvano je apratiyogI, tene ayogyavyavaccheda' kahe che. have ahIM prakRta prasaMgamAM uddezyatAvacchedaka che dharma, zaMkhatva che. kemake; zaMkhatvadharmathI avacchinna (sahita) je zaMkha che tene uddezya rAkhI pAMDutva dharmanuM vidhAna karela che. te zaMkhatva ke je uddezyAtAvacchedaka dharma che. tenuM adhikaraNa zaMkha che. zaMkharUpa uddezyamAM uddezyatAvacchedaka dharma samavAyasaMbaMdhathI rahe che. eTale A rItathI zaMkhatvanA samAna adhikaraNarUpa zaMkhamAM nIlatvano abhAva che-pItatvano abhAva che. paraMtu pAMDuratvano abhAva nathI. A hetuthI zaMkhamAM rahenAra abhAvano apratiyogIpAMDuratva thAya che ema samajavuM. paraMtu pratiyogI pAMDuratva nathI. kemake; nIlatva abhAva AdinI pratiyogitA nIlatva AdidharmamAM rahelI che. ane pratiyogitAvALo pratiyogI kahevAya che. AvI DhabathI zaMkhatvanA samAna adhikaraNamAM rahenAra abhAvano apratiyogI pAMDuratvadharma jANavo. eTale A dharma sahita zaMkha che ema pUrvokata udAharaNa-zaMkha, pAMDuraja hoya che'-mAM arthabodha thAya che. arthAt zaMkhatva acchinna zaMkhamAM pAMDuratvanA ayoga (asaMbaMdha)nI nivRtti-pAMDuratva saMbaMdhanuM pratipAdana thAya che. vizeSyanI sAthe anvita je evakAra te anyayogavyavacchedarUpa arthano bodha karAve che.-anyanI sAthe saMbaMdhanI nivRttirUpa arthano bodha karAve che. jemake; pArthaarjuna ja utkRSTa dhanurdhara che. A udAharaNamAM evakAra anyayoga vyavacchedarUpabodhaka che. 'anyazeLavyavaeo nAma vizemitratAvA--AtivyavacheH' vizeSyathI anyamAM rahenAra je tAdAtmya Adi, tenI vyAvRtti-nivRttino je bodhaka, tene anyayogavyavacchedabodhaka kahe che. A pUrvokta udAharaNamAM evakAra zabdathI pArthaarjunathI anya purUSamAM rahenAra tAdAtmya-abhedano abhAva, te nargharamAM bodhita thAya che. AvI rIte pArthanI anya vyaktimAM rahenAra je tAdAtmya tenA abhAvasahita je nardhara-taabhinnapArtha che. arthAt pArthathI bIjI vyaktimAM prazasta dhanurdharatva nathI. ahIM pArthathI anyamAM prazasta dhanurdharatva saMbaMdhanA vyavaccheda (nivRtti-abhAva) no bodhaka evakAra che.' tadrakarasUri ma.sA. gujarAtI anuvAdaka A
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 25 lalita-visArA. AharibhAra racita 84 prastutayogyatAvaikalye prakrAntasambandhAsiddheH, atiprasaGgadoSavyAghAtAt, muktAnAmapi janmAdiprapaJcasyApatteH, prastutayogyatA'bhAve'pi prakrAntasambandhAvirodhAditi paribhAvanIyametat // bhAvArtha-prastutayogyatAono (anAdi saMsAramAM te te kAle-tattatkAlAvacchedana nAnAvidhakarma paramANu Adi sAthenA saMbaMdhanA kAraNabhUta kartutva (zakti) lakSaNavALI yogyatAno abhAva thaye chate prakrAMta saMbaMdhanI (viziSTa karma paramANu Adi sAthenA pUrvokata saMbaMdhanI athavA janmAdi prapaMcanI) asiddhi (asaMbhavaabhAva) thAya che. (prasta tayogyatA, kAraNa che. jyAre prakrAMta saMbaMdha athavA janmAdi prapaMca kArya che. prastuta yogyatA hoya chate ja prakrAMta saMbaMdhanI siddhi ane prakriAMta saMbaMdha hoya chate ja adhikRta-janmAdiprapaMca che.) evaca pUrvoktavyatireka mAnavAthI ativyAptirUpa atiprasaMganAmanA doSano vyAghAta-vyavaccheda-abhAva thAya che. jo prastutayogyatAnA abhAvamAM prakrAMtasaMbaMdharUpa kArya mAnavAmAM Ave to atiprasaMga-ativyAptikAraNAbhAvayukta kAryotpattirUpa vyatirekavyabhicAra Ave che. (A pramANe pUvo phatavyatireka svIkArya chate, aniSTaativyAptirUpa atiprasaMga nAmano doSa dekhADavAthI vyAghAta (prakRtayogyatAnA abhAvamAM prastuta saMbaMdhanA nivAraNa rUpa vyAghAta) thAya che. arthAtu vAdInI AgaLa atiprasaMga nAmaka doSarUpI mahAvyAdhra jo khaDo karIzuM to vAdI Apo Apa prakRta yogyatAnA abhAvamAM prastuta saMbaMdhanA abhAva rUpa vyatirekano svIkAra karaze ane pachI prakRtayogyatA hoya chate prastutasaMbaMdhanI sattArUpa anvaya svIkAra karaze e muddAsara ati prasaMga nAmano mahAdo khaDo karavAmAM Ave che te juo !) kevI rIte ? to kahe che ke; "je karmasaMbaMdha vagaranA mukta-siddha AtmAo che. temAM prastuta yogyatAno abhAva che ane vaLI tyAM prakrAMtasaMbaMdha-mAnavAmAM Ave to aniSTarUpa-mahAaniSTarUpa janmAdiprapaMcanI prApti thaI jAya ! kAraNa ke; tamAre mate prastuta yogyatAnA abhAvanI sAthe prakrAMta saMbaMdhano virodha-abhAva nathI. matalaba ke; he Atma-akartutva vAdinuM ! jo tuM prastutayogyatAnA abhAvamAM prakrAMtasaMbaMdha che. ema kahIza to mukta AtmAomAM zuM paNa (apizabdathI bIjA tamAma jIvAtmAomAM paNa,) tAre mate prakrAMta saMbaMdha hoya che te aniSTarUpa janmAdi prapaMcanI prApti, vaga2 AnAkAnI e mAnavI ja paDaze ! vAste A viSayane anvaya (prastutayogyatA sarva prakrAMta sabaMdhanI sattArUpa anvaya) ane vyatireka (prastutayogyatAnA abhAvamAM prakrAMtasaMbaMdhanA abhAvarUpa vyatire ka) thI khUba khUba vicAro ! have vAdInI zaMkAnuM pradarzana ane te zaMkAnuM nivAraNa kare che. na ca tattatkarmANvAdereva tatsvabhAvatayA''tmanastathA sambandhasiddhiH, 'dviSThatvena asyobhayostathA svabhAvApekSitvAt, 1 "sambandho hi sambandhidvayabhinnatve sati dviSThatvesati AzrayatayA viziSTabuddhiniyAmakaH" ityabhiyuktavyavahArAta, yathA ghaTavadbhUtalamityAdau saMyogarUpasambandhaH sambandhibhyAM bhinno dviSTho ghaTanirUpitasaMyogAzrayo bhUtalamiti viziSTabuddhiniyAmakastathA'trApi, karmavAnAtmetyatra, yathoktaceSTArUpasaMyogasambandhaH, sambandhibhyAM bhinno dviSTho (karmAtmobhayaniSThaH) karmanirUpita yathoktaceSTArUpasaMyogasambandhAzraya Atmeti viziSTabuddhiniyAmakaH / dviSTatvamatra ubhayanirUpitavRttitvamathavA sthAnadvayavRttitvam / aA sAtI anuvAdaka - A makarasUri ma. sA. aA
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-virArA A harabhavasAra rara { 85 bhAvArtha-vAdI zaMkAyathota-pUrvokta nAnAvidha karma pudgalomAM AtmAnI sAthe saMbaMdha yogyatA rUpa svabhAvano svIkAra karyo chate arthAt tAdreza karma pudgalano ja evo svabhAva che ke; AtmAnI sAthe saMbaMdha bAMdhI zake ! ema mAnya chate jema tema AtmAmAM saMbaMdha yogyatA mAnI karmapadgalonI sAthe AtmAnA saMbaMdhanI siddhi kalpo cho tene badale amArI jema-tAdraza karmapudgalomAM saMbaMghayogya svabhAva mAnI karma pudgalonI sAthe AtmAnA saMbaMdhanI siddhi mAno to zo vAMdho ? zA mATe AtmAmAM saMbaMghayogya svabhAva mAno cho ? samAdhAnasaMbaMdha, ekamAM raheto nathI. paraMtu baMne-saMbaMdhimAM saMbaMdha rahe che. ("savaMghaca vizcitnatiyogitaM vicinuyatve A nyAya ahIM ghaTAvavo) eTale baMnene-AtmAne ane tAdraza karmapudgalone pUvokta saMbaMdha yogyatArUpa svabhAvanI apekSA rahelI che. arthAt AtmA, ane karmapudagala rUpa baMne saMbaMdhIo, pUrvakathita saMbaMdha yogyatArUpa svabhAvanI apekSA rAkhanArA che. have jo AtmAmAM saMbaMdha yogya svabhAva na mAno to kalpanAno virodha Ave che e vastunuM spaSTIkaraNa karatAM kahe che. anyathA kalpanAvirodhAt, nyAyAnupapatteH, bhAvArtha-jo AtmAmAM saMbaMdha yogya svabhAvano abhAva mAno to, "karma paramANuo AdimAM ja svasaMbaMdha yogya svabhAva hoI AtmAnI sAthe (karmayugalonA) saMbaMdhanI siddhi che." e rUpa kalpanAno virodha-vyaghAta-abhAva thAya che. kAraNa ke, zAstrasiddha draSTAMtarUpa nyAyanI anupapatti-aghaTamAnatA che. evaMca nyAyanI ghaTanA nathI eTale karma paramANu AdimAM ja saMbaMdhayogya svabhAva hoI AtmAnI sAthe saMbaMdhanI siddhirUpa tathAsaMbaMdhasiddhi nathI ema yojanA karavI. sArAMza ke; vakSyamANa nyAyanI ghaTanA nathI eTale pUrvokta kalpanAno virodha che eTale pUrvokta kalpanA virodhane dUra karavA khAtara AtmAmAM saMbaMdha yogya svabhAva mAnavo paDaze evuM tAraNa thAya che. (athavA AtmAmAM saMbaMdha yogya svabhAva na mAno to, Atmajanma Adi rUpa kalpanAno abhAva thAya che. kAraNa ke; "vayAdhIno vanyaH" "baMdha-saMbaMdha, baMnene AdhIna-vaza hoya che' ekane AdhIna baMdha hoto nathI. e rUpa nyAyanI anupapatti-aghaTamAnatA thAya che eTale A nyAyathI baMnemAM saMbaMdha yogya svabhAva mAnavo joIe.) have zAstrakAra, nyAyanI anupapattino vicAra karatA kahe che ke, na ivAtAtyanAthAmaNa uovAzera sambandhaH, tasya tatsambandhasvabhAvatvAyogAt, -- govAmaM tu ghapaviH pamitinuM naiva viroSeNa roprAtharita rokAze. artha- aloka AkAza to, dhamastikAya adhamastikAya-pudgalaastikAya-jIvAstikAya-kAla e rUpa pAMca dravya rahita che. e taphAvatanA kAraNathI ja maloka AkAzane judo kahela che. haka kArAtI anuvAdaka kakakakakaka kakaka makarasUri ma. kalAkAra
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vikharA ? A haribhadrasAra razcita bhAvArtha-yathokta (pUrvokta) karmaparamANu AdimAM "aloka AkAzanI sAthe saMbaMdha yogya svabhAva che' e rUpa tathA kalpanA mAnya chate paNa (tathA kalpanAnA abhAvamAM to pUchavuM ja zuM ema api zabda, ghotana kare che.) prasiddha-aloka AkAzanI sAthe avagAhA avagAhaka lakSaNasaMbaMdha (karmaparamANu Adima) ghaTato nathI. kAraNa ke; alo ka AkAzamAM karma paramANuM Adi sAthe saMbaMdha yogya svabhAvano abhAva sArAMza ke; jema, karma paramANu AdimAM aloka AkAzanI sAthe saMbaMdha yogya svabhAva mAnya cho, aloka AkAzamAM saMbaMdha yogya svabhAva nahI hoya, karma paramANu Adi ane aloka AkAzano saMbaMdha thato nathI tema AtmAmAM saMbaMdha yogya svabhAva nathI ema mAne chate ane karma paramANu AdimAM AtmAnI sAthe saMbaMdha yogya svabhAva mAnya chate karma paramANu Adi ane AtmAnA saMbaMdhanI siddhi nahI thAya kema ke; ala ka AkAzanI jema AtmAmAM saMbaMdha yogya svabhAva nathI ema mAnela che. A pramANe bhale ho ! to paNa prakRti kalpanA viro gha che. e vAtane kahe che. atatsvabhAve cAlokAkAze virudhyate kANvAdestatsvabhAvatAkalpaneti nyAyAnupapattiH, bhAvArtha-tathAca karma paramANu Adi sAthe saMbaMdhanA ayogya svabhAvavALo jyAre aloka AkAza che. tyAre asaMbaMdha dvArathI Avela atasvabhAva kalpanA dvArA, karma paramANu AdimAM aloka AkAzanA saMbaMdha yogya svabhAvanI je kalpane, tenuM nirAkaraNa thAya che. A pramANe pUvaoN phakta rUpa nyAyanI anupattiaghaTanA jANavI. tathA hi; prayoga-niyama-vyApti A pramANe che ke; je jenI sAthe svayaM saMbaMdha yogya svabhAvavALo nathI te kalpita saMbaMdha yogya svabhAvavALAnI sAthe paNa saMbaMdhavALo thato nathI. jemake; aloka AkAza, karma paramANuonI sAthe svataH saMbaMdha yogya svabhAvavALo nathI. tethI te aloka AkAza kalpita saMbaMdha yogya svabhAvavALA karma paramANuonI sAthe paNa, saMbaMdhavALo thato nathI. tevI ja rIte AtmA, karma paramANuonI sAthe svataH saMbaMdha yogya svabhAvavALo nathI. tethI te AtmA, kalpita saMbaMdha yogya svabhAvavALA karma paramANuonI sAthe paNa saMbaMdhavALo nathI. matalaba ke jema aloka AkAza, karma paramANuonI sAthe kalpita saMbaMghiyogya svabhAva vALo nathI. - kema ke; aloka AkAzamAM svayaM saMbaMdha yogya svabhAva nathI . tema, AtmA, karmaparamANuonI sAthe kalpita saMbaMgha yogya svabhAvavALo nathI kemake, AtmAmAM svayaM yogya svabhAva nathI. A vyApaka anupalabdhi rUpa hetunA balathI prApta pUrvokta nyAya anu5patti hoI) 1 je vastuno pratiSedha siddha karavAno hoya tenA aviruddha vyApakanA svabhAvarUpa hetune avirUddha vyApakAnupalabdhi kahe che. jemake, A pradezamAM panaza nathI. kAraNa ke, jhADa dekhAtuM nathI. AmAM panasa e vyApya che. jhADa e avirUddha bArAtI anuvAdaka - , bhakari ma sA
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ jika ti-vikAsa karavA { 87 pUrvo te kalpanA karma paramANu o mAM ja svasaMbaMdha yogya svabhAvathI AtmAnI sAthe saMbaMdhanI siddhi rUpa kalpanAno virodha-abhAva vyAghAta thAya che. eTale kalpanA virodhane dUra karavA khAtara AtmAmAM sa baMdha yogya svabhAva mAnavo ja paDaze. jo Ama che to AtmAmAM saMbaMdha yogya svabhAvano paNa svIkAra A vAdI karaze ! to zA kAra kahe che ke ; tatsvabhAvatA'GgIkaraNe cAsyA'smadabhyupagamatApattiH, bhavarcavAMdho to emAM koI nathI paraMtu amAroja pakSa, vAdIe svIkAryo gaNAze eTaluM ja arthAt AtmAmAM karma paramANu-Adi sAthe saMbaMdha yogya svabhAva svIkAravAthI. ame jema AtmAmAM pUrvokta yogyatA rUpa katRtva (zakti) no svIkAra karIe chIe te ma he vAdinuM ! tAre vagara IcchAe have mAnavuM ja paDaze ! have A ja viSayamAM zekha zaMkAnuM nirAkaraNa karavA sArU kahe che. na cai svabhAvamAtravAdasiddhiH, tadanyApekSitvena sAmagyAH phalahetutvAt, svabhAvasya ca tadantagartatveneSTatvAt, nirloThitametadanyatretyAdikaratvasiddhiH 3 / bhAvArtha-vaLI AtmAmAM karmaparamANu Adi sAthe saMbaMdha yogya svabhAva, svIkAravAthI svabhAvamAtravAdanI siddhi thatI nathI. (matalaba ke; "kAMTAnI tIkSNatAne koNa banAvavA gayuM hatuM ane pazu-pakSInA vicitra svabhAva koNe banAvyA? arthAt A badhu svabhAvathI ja pravarteluM che. emAM IcchAnI pravRti hotI nathI. to temAM prayatna zeno hoya? e rUpa kevala svabhAva vAdanI siddhi thatI nathI. sababa ke; svabhAvarUpa kAraNathI judA-bIjA kAlAdi-kAraNonI apekSA che.-kAla-svabhAva-niyati-(pUrvakRta karma) purUSa (purUSArtha) A lakSaNavALI sAmagrI ja, phalanuM (kAryanuM) kAraNa che. prazna-to pahelAM kAryanA kAraNa rUpe svabhAvano upanyAsa zA mATe karyo che ? pratyura ri-svabhAva, sAmagrImAM antargata hoI phalanA kAraNa rUpe ISTa che. ema jaNAvavA svabhAvano prathama upanyAsa batalAvela che. "sAmagrI vai kAryajanikA" e nyAya ahIM barobara ghaTADavo. tavAca sAmagrInA phalahetupaNAno nirNaya, upadezapada Adi graMthomAM savistara karela che. tyAMthI vizeSa jIjJAsue jANavo. athavA svabhAvamAtranA phalahetupaNAnuM-kevala svabhAvaja kAryanA pratye hetu che. e matanuM karela nirlokanakhaMDana, bIje ThekANe-zAstrasamuccaya-anekAMtajayapatAkA AdimAM juo ! A pramANe "Adikaratva' rUpa vize jaNanI siddhi jANavI. vyApaka che. jo vyApaka hoya to to vyApya rU5 panasa hoya. paraMtu te vyApaka rUpa jhADa na hovAthI vyApya panasa paNa nathI. A rIte avirUddha vyApaka jhADa enI avidyamAnatA hetu tarIke che. tethI panasarUpa pratiSedhya siddha thAya che. rAtI anuvAdaka makarasUri ma.sA.
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ phAphaDA kakakakaka kaka EvArA karavA { 88 have zakrastavanuM trIjuM pada saMpUrNa thAya che. eTale bIjI saMpadAnA pahelA padanI vyAkhyA samApta thAya che. -Iti "Adikara-arihaMta bhagavaMtane namaskAra thAo" have bIjI saMpadAnA bIjA padanI vyAkhyA karatAM pahelAM avataraNikA kahe che. evamAdikarA api kaivalyAvAptyAnantarApavargavAdibhirAgamadhArmikairatIrthakarA eveSyante, 'akRtsnakarmakSaye kaivalyAbhAvA' ditivacanAt, tannirAsenaiSAM tIrthakaratvapratipAdanAyAha bhAvArtha-A pramANe arihaMta bhagavaMto, mokSarUpa avasthAthI pahelAMnI avasthAmAM janmAdi prapaMcane karavAnA svabhAvavALA hovA chatAMya "kevalajJAnanI prApti pachI turataja mokSagAmI mukta thAya che. AvA maMtavya-matavALA Agama ghArmiko-vedAMtIo (atIndriya gharma-adharma Adi padArthamAM Agamaneja pramANa tarIke svIkAranArA ane pratyakSa vigere pramANone nahIM mAnanArA, kevala vedavAdIo AgamaghArmiko kahevAya che. kemake, kahyuM che ke atIndriya padArthono koI sAkSAtkAra karanAra che ja nahi eTale nityavacanarUpa vedavAkyathI je jonAra che te draSTA che' vAte te vedavAdIone ahIM Agama ghArmika samajavA) arihaMta bhagavaMtone "Adikara" mAne che. paraMtu "tIrthakara'-tIrthane karanAra mAnatA nathI. kAraNa ke, kRmna-sakala-tamAma karmano kSaya-dhvasa na thAya tyAM sudhI kevalajJAna thatuM nathI. ema vedAMtIonuM AgamaghArmikonuM (sAkSIbhUta) vacana che. evaMca pUrvokta pUrvapakSIya matanuM ke maMtavyanuM khaMDana karavA khAtara, ane arihaMta bhagavaMto, "Adikara" hovAnI sAthe kevalajJAnanI prApti pachI dezanA anaMtara-turataja tIrtha karavAnA-sthApavAnA svabhAvavALAo che. ema svamatanuM khaMDana karavA sArU zAstrakAra kathana kare che ke, "tIrthakara" evA arihaMta bhagavaMtone namaskAra thAo" have zakrastavanA "tIrthakara' evA cothA padanI vyAkhyA kare che. tatra tIrthakaraNazIlAH tIrthakarAH, acintyaprabhAvamahApuNyasaMjJitatanAmakarmavipAkataH, tasyAnyathA vedanAyogAt, bhAvArtha-zakastavavartI tIrthakara zabdanI vyutpattilabhya artha darzAve che ke; tIrtha karavAnA svabhAvavALAo ja tIrthakaro kahevAya che. matalaba ke; aciMtya (na ciMtavI zakAya evA, kalpanAmAM na AvI zake evA) prabhAva (mahimA) vALA ane jenI saMjJA (saMketa) mahApuNya tarIkenI che. arthAt jenuM bIjuM nAma "mahApuNya" 1 anIzvaravAdI sAMkhyo athavA vedAMtIo. 2 jo dezanA tIrthakaraNa Adino abhAva mAno to, tIrthakara nAmakarmane phalAnubhavarUpe vedavAno abhAva thAya che. vAste tIrthakarone tIrtha karavAnA svabhAvavALA mAnavA joIe. 3 zarIranA abhAvamAM tIrtha sthApavAno abhAva thAya che. mATe kahe che ke "aciMtya vigere 4 ataH prakarSasamprAptAvijJeyaM phalamattamaM / tIrthakRttvaM sadaucityapravRttyA mokSasAdhakam / // 10 // -haribhadrasUri kRta paMcavizatitamASTake gajarAtI anuvAdaka - , bhakarasUri ma.sA.
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA che. evA 'tIrthaMkara'nAmanA nAmakarmanA vipAkodayathI tIrtha karavAnA svabhAvavALA 'tIrthaMkaro' kahevAya che. kemake; tIrthakaraNa-pravarttanarUpa prakArathI judA prakAre kahevAya che. kemake; tIrthakaraNa-pravarttanarUpa prakArathI judA prakAre tIrthaMkaranAmakarmanA phalano anubhava-vedavuM saMbhavI zakatuM nathI. tIrtha pravarttana phala che, ane temAM 'tIrthaMka2 nAmanuM nAmakarma nimitta che . (1) prathama tIrthaMkara nAmakarmanI nikAcanA. (2) pachIthI kevalajJAna bAda tIrthaMkara nAmakarmano vipAkodaya. (3) ane pachI tIrtha pravarttana. (4) ane pachI tIrtha pravarttanadvArA 'jagatprabhu' tIrthakara kahevAya che . AvI rIte tIrthapravarttanAdikrama jANavo. A uribhadrasUri racita 89 have zAAkAra, tIrthapadamAM rahela tIrthano paricaya Ape che. tatra yeneha jIvA janmajarAmaraNasalilaM mithyAdarzanAvirati gambhIraM, mahAbhISaNakaSAyapAtAlaM sudurlaGghyamohAvarttaraudraM vicitraduHkhaudhaduSTazvApadaM rAgadveSapavanavikSobhitaM saMyogaviyogavIcIyuktaM prabalamanorathavelAkulaM sudIrghaM saMsArasAgaraM taranti tattIrthamiti, bhAvArtha tatra-tIrthaka2rUpa vizeSaNapada ghaTaka tIrtha eTale : jenA vaDe ahIM jIvo, jemAM janma-jarA-maraNarUpa jalapANI che. (AthI AmAM janma-ja2A ma2NanI vyApakatA-vyApti-phelAva-bha2pu2tAnuM sUcana thAya che.) je mithyAdarzana (mithyAtva) ane aviratithI gaMbhIra che-agAdha uMDo che. (AthI AmAM unmajjana-pANInI aMdarathI sapATI para AvavuM te-saMsAranI sapATImokSa u52 laI janA2 zraddhA-saMyama vigere rUpa unmajjananA abhAvanA kAraNarUpa mithyAtva-avirati hoI saMsArasAgara UMDo-agAdha-moTo-vizAla-apAra che. evo dhvani guMje che.) artha-te puNyAnubaMdhIpuNya, vRddhi pAmavAthI, ucita pravRttithI mokSasAdhaka evuM tIrthakararUpI uttama phalarUpe parIName che ema jANavuM. 3 'jo jinanAma udaya huve re, to tIrthakara lIdha' cosaTha prakArI pUjA-nAmakarmanI sAtamI pUjAmAM jo jinanAma karmano vipAkodaya hoya tyAre te jIva tIrthaMkarapaNuM pAme che. ane teno vipAkodaya terame 'sayogI' nAmanA guNaThANe thAya che. 4 ' yadudayAd jIvaH sadevamanujAsuralokapUjyamuttamottamaM paramamuni praNItadharmatIrthasya pravarttayitRpadamavApnoti tattIrthakaranAmetyarthaH ' karmagraMthe prazne TIAvAM na. 46 pR. 14 jenA vipAkodayathI jIva, deva, dAnava-mAnava-lokathI pUjya, uttamottama, paramamuni praNIta dharmatIrthanA pravartaka padane (padavIne, hoddAne) pAme che te tIrthaMkara nAmanuM nAmakarma kahevAya che. 5 jaina dharmathI viparIta-uMghImati-mAnyatA. 6 potapotAnA viSayamAM bhamatA manane tathA Indriyone kAbUmAM ke vazamAM nahIM rAkhavI, khUllI mUkavI, pRthvIkAyaakAya-agnikAya-vAyukAya-vanaspatikAya-trasakAyarUpa jIvonI hiMsA tenuM nAma avirati che. tadrakarasUri ma.sA. gujarAtI anuvAdaka A
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA uribhadrasuri racita jemAM mahAbhayAnaka cA2 kaSAya (krodha-mAna-mAyA-lobharUpI cAra kaSAya) rUpa pAtAlo-mahAkalazo che. (AthI AmAM vikSobha-calavicalatA-uthalapAthala-asthiratA-ulTAsulTInuM kAraNa sivAya kaSAya hoI mahA bhayAnaka-bIhAmaNA kaSAya che. ema vijJApana karAya che.) Co je, (bhrama-Avartana-pha2vA-cakarAvA-bhamavAnI utpatti hoI) atyaMta-mahAmuzkelIthI oLaMgI zakAya evA mohanAmanA-moharUpI Avarta (vamala-pANImAMthI thatAM kuMDAlA-bhamarI) thI rUdra-bhayAnaka-bihAmaNo che. jyAM (vyathA ka2nA2 hoI) vicitra-(vividhatAvALA-bhAtabhAtanA-ajAyaba) Adhi, (mAnasika vyathA) vyAdhi, (zArIrika pIDA) upAdhi (kuTuMba Adi viSayakaciMtAjanya pIDA) du:kha samudAyarUpI duSTa (kharAba) zvApado hiMsakatiryaMcavizeSa rUpa moTA moTA jalajaMtuo-mahAmatsya (mahAmakara-mahAkacchapa Adi) che. je (anaMtaraturata ja kSobhanA kAraNarUpa) rAga ane dveSa rUpI pavana (jhaMjhAvAta-vAvAjhoDuM-vAvaMToLa) thI vikSobha-vyAkulatAne pAmelo che-calavicala che. je (sarva avasthAmAM vyApakatAvALA) saMyoga ane viyogarUpa vIcI (mojAMtaraMga-lahero-ghoDAo) thI vyApta-tarala-capala che. je prabala (puSkala-jo2dA2) manoratharUpI (IcchA-saMkalpavikalpa-manorAjyarUpI) levA (bharatI-jalavRddhijuvALa-caMdranA AkarSaNathI samudranuM pANI pratidina be vAra caDa-utara thAya che te rIte pANI caDe che tene juvALa kahe che.) thI Akula-vyagra che. je atyaMta dIrgha (lAMbo-moTo-sIdhI lITIe AgaLa vadhelo-vadhAre laMbAI hoya evo-vistA2vALo-dUra) che. evA saMsArarUpI sAgarane tare che, arthAt jenA dvA2A pAra utare che te tIrtha kahevAya che . pUrve tIrthazabdano vyutpattilabhya artha batalAvyo. have pravRttinimitta artha batalAve che, 1 lavaNasamudra jaMbudvipane cAre bAjuthI vIMTaLAIne valayAkAre rahelo che. ane teno cakravAla (valaya) vidhyuMbha, be lAkha jojana pramANa che. A samudramAM 10000 jojananA vistAravALI ane samabhUtalAnI samasapATIthI 16000 yo. ane samudratalathI 17000 yojana uMcI jalavRddhi thAya che e jalavRddhinI nIce cAre dizAomAM eka eka moTA cAra pAtAlakalazo AvelA che. A kalazAo moTA ghaDAnA AkAra sarakhA che. ane vajraratnanA hoya che. AnI DhIMkarInI jADAI 1000 jojananI, 10,000 jojana nIce pahoLA ane teTalA ja UrdhvasthAne paNa pahoLA eTale ke 10000 jojananA khoLA mukhavALA, madhyabhAge hoLAImAM 1 lAkha jojana pramANanA ane 1 lAkha jojana bhUmimAM gaelA che. jethI samabhUminI samasapATIthI 1 lAkha yo. uparAMta 1000 jojana pramANa pUrNa thaye nIce kalazanuM taLIyuM Ave che. tathA uparathI cAre kalazAo sama sapATImAM rahelA che pUrva dizAnA kalazanuM nAma 'vaDavAmukha' che. dakSiNa dizAmAM 'keyUpa' pazcima dizAmAM 'yUpa' ane uttara dizAmAM Izvara' A pramANe mahAkalazo che. tene pAtAla' evI saMjJA ApavAmAM Avela che. 2 pravRttinimittam- padazakyatAvacchedakam / yathA ghaTatvaM ghaTapadasya pravRttinimittam / evaM zuklAdipadasya zuklatvam, pAcakAdeH pAkaH, devadattAdestattatpiNDAdi pravRttinimittaM bhavati pravRttinimittazabdasya vyutpattiH- pravRtteH- zabdAnAmarthabodhanazakteH nimittaM prayojakamiti / tacca zakyatAvacchedakaM bhavatIti jJeyam / tallakSaNaM ca prakAratayA zaktigrahaviSayatvam ( ci. ) / athavA vAcyavRttitve sati vAcyopasthitiprakAratvamiti ( ma. zakti. ) / gujarAtI anuvAdaka tIkarasUri ma.sA. A.
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita- vivAda : haribhadrasAra racita etacca yathAvasthitasakalajIvAdipadArthaprarUpakaM atyantAnavadyAnyAvijJAtacaraNakaraNakriyAdhAraM trailokyagatazuddhadharmasampayuktamahAsattvAzrayaM acintyazaktisamanvitA'visaMvAdiparamabohitthakalpaM pravacanaM saGgo vA nirAdhArasya pravacanasyAsambhavAd, bhAvArtha-A tIrtha eTale (1) je, yathAvasthita (jema hoya tema yathArtha satya rIte je je prakAre padArtho che te sarva prakAre) sakala-tamAma, jIvAdi (ajIva-puNya-pApa-Azrava-saMvara-nirjarA,-baMdha -mokSa e Adi padathI levAM) padArthatattva-dravyaviSayaka prarUpaNA (lakSaNa-svarUpa vibhAga-prAmANya Adi dvArA nirUpaNa) karanAra che. (A vizeSaNa thI tIrthamAM samyagu-jJAna-mayatAnuM nirUpaNa karAya che.) . (2) je, atyaMta (sarvathA) nirdoSa, kapila bauddha vigere anya darzanIoe nahIM jANe la-oLakhela evA caraNaane karaNarUpa kriyAno AdhAra-Azraya-adhikaraNa che. (A vizeSaNathI tIrthamAM yathAsuMdarakAritvanuM vidhAna karAya che. zobhana AcAra zreSTha AcAranuM vidhAna karAya che.) (3) jeno, tribhuvana (Urdhvaloka-adholoka-tirjIlokarUpa tribhuvana) vartI, zuddha-niHzalya, niraticAra samyaktva AdirUpa dharmasaMpadA-vaibhavathI yukta, evA) je mahAtmAo-purUSapradhAno-uttamakoTInA prANIo,e-AdhAra-Azraya-staMbha-Teko che. arthAt je tribhuvanavarsI-zuddha dharmavaibhavavaMta mahAsattvazAlI mahApurUSanA AdhAre-Azraye-Teke, TakI rahenAra che. (A vizeSaNathI tIrthamAM satyapurUSasevitvanuM sUcana karAya che. arthAt je tIrthanA ArAdhaka-sevaka-sevA karanAra satyapurUSo che ema dhvanita thAya che.) (4) je, acinyazakti-alaukika sAmarthyathI suzobhita, (bharapura) eTale ja avisaMvAdI-pUrva apara virodharUpa visaMvAda vagaranuM, (kaSa-cheda-tAparUpa parIkSAyathI vizuddha hoI phalaprApti viSayamAM avirodhI -- -- dA.ta. go zabdanuM pravRttinimitta (galakaMbalAdika AkAra yukta saMsthAna vizeSa) jemAM hoya tene ja "go' zabdathI saMbodhI zakAya. saMjJAvAcakanAmamAM saMjJA, jAtivAcaka nAmamAM jAti, bhAva (guNa ane kriyA) vAcakanAmamAM bhAva, eTale jeno vAcaka zabda, te temAM pravRttinimitta che ema samajavuM. 1 sAdhuothI haMmezA AcarAya te "caraNa" kahevAya che. caraNa sittarI ke jene saMskRtamAM caraNa-saptati kahevAmAM Ave che. e caraNa yAne cAritranA 70 prakArano samUha che. tathApi ahiMsA Adi pAMca mahAvrata, kSAMtiAdi dazavidha zramaNa dharma, sattaraprakArano saMyama, daza prakAranAM vaiyAvRtya, navaprakAranI brahmacaryanI gupti, matiAdi traNa jJAna, bAra prakAranI tapazcaryA, krodha AdicAra kaSAyono jaya e prakAre caraNanA 5+10+17+10+8+3+12+4=70 bhedo jANavA. - 2 prayojana prApta thaye chate je karAya te 'karaNa' kahevAya che. karaNasittarInuM karaNa saptati e pratisaMskRti che ne 70 kriyAnA samudAyanuM nAma che. enA 70 bhedo nIce mujaba che. tathApi cAra prakAranI piMDavizuddhi arthAta AhAra upAzraya-vastra ane pAtranI gaveSaNA ItyAdi, pAMca samitio, anityasvAdi bAra bhAvanAo, mAsikI Adi bAra pratimAo, sparzana Adi pAMca Indriyono nigraha, paccIza prakAranI pratilekhanA, traNa prakAranI gupti, ane cAra jAtanA abhigraha e karaNanA 4+5+12+12+5+25+3+4=70 bhedo che. jIjI: bhadakarasUri ma.sA. na gujarAtI anuvAdaka
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA varabhadrasUri racita 92 avyabhicArI-abAdhaka) parama-lokottara naukA sarakhuM che. (A vizeSaNathI tIrthamAM avazya phaladAyakatA saMpAdakatvanuM prarUpaNa karAya che.) pUrvokta vizeSaNacatuSTayathI viziSTa je 'pravacana' (jagatprabhu-sarvajJavacana) 'tIrtha' kahevAya che. athavA 'saMgha' tIrtha kahevAya che. kAraNa ke; prayana, AdhAra vagara rahI zake nahi. mATe te te pravacananA AdhArabhUta sAdhu-sAdhvI-zrAvaka-zrAvikArUpa caturvidha saMgha yA prathama gaNadhara, tIrtha kahevAya che. have A viSayamAM bhagavatIsUtrano purAvo ApatA zAAkAra kahe che. jIvataM 4 tirthaM maMte ! tirUM ? tityAre tirthaM ? goyamA ! arA tAva niyamA tirthaMre, nityaM puLa vAvaLo (samaLatayo' bhaga. za. 20 3. 8 patra. 792 bhAvArtha-vaLI sUtramAM kahyuM che ke; prazna-he bhadanta ! bhagavan ! saMgharUpa je tIrtha che te tIrthazabdano vAcya-artha che ke, tIrthaMkara, e tIrthazabda zabdano vAcya-artha che ? pratyutta2-he gautama ! arihaMta (tIrthaMka2) to niyamA tIrthane ka2nA2A hoya che. arthAt tIrthapravarttaka che. te tIrtha kahevAya nahIM paraMtu tIrtha to cA2varNa (prakAra) vALo-sAdhu-sAdhvIzrAvaka-zrAvikArUpa caturvidha, zramaNapradhAna-zramaNasaMgha kahevAya che. have zAstrakAra, prakRta viSayane tAtparyaaMza 2ju ka2e che. yAne tIrthaka2tvanI adbhUta zailImAM siddhi kare che . 1 prakarSeNocyate'bhidheyamaneneti pravacanaM dvAdazAGgIrUpAgamaH 2 'tIrthaM ca zrutaM saMsArasA rottaraLAsAdhAraLavAraLatvat, tavAyAratnena 2 sadhasya tIrthagavvAbhidheyatvAt, 1.2 1. 8 u. TIkAyAM rU tathA taTTIya-'tIrthaprastAvAtimAi-'tirthaM bhaMte' tyAvi, 'tIrtha' saDapavuM, bhavanta ! tirthaM' ti tIrthazavAcyuM hata tIrthaH 'tIrtha'tIrthazavavAcya ? kRti prazna, annottara-'arhan'-tIrthastAvas'tIrthakara' tIrthapravarttayitA, na tu tIrtha, tIrtha punaH cAvaLAA samaNasaMgheti' catvAro varNA yatra sa caturvarNaH, sacAsAvAkIrNazca kSamAdiguNairvyAptazcatuvarNAkIrNaH, kvacit 'cAuvanne samaNasaMgha 'tti paThyate, taca vyaktameva 4 ' namazcaturvarNasaMdhe' ti-sakalArhatstotre arthaprakAzavRttau catvAro varNabhedAH sAdhusAdhvIzrAvaka zrAvikArUpA yasya sa caturvarNaH, caturvarNazcAsau saMthe-caturvargasaMghaH / A pAThanA pachIja caturvarNano pATha batAvavAmAM Avyo che te A pramANe 'tuM bahA samaLA samaLIbo sAvaLA sAviAgo tti' A kAraNathI ahIM caturvarNa eTale sAdhu-sAdhvI-zrAvaka-zrAvikA. e sivAya bIjo artha laI zakAya nahi. 5 sAdhusAdhvIzrAvaka zrAvikAlakSaNacAturvarNyarUpatvaM saMghasya lakSaNam / sAdhu-sAdhvI-zrAvaka-zrAvikArUpa cAravarNonA samUhane 'saMgha' kahevAmAM Ave che cAturvaryanA be artho che-(1) samyaktva, jJAna, saMvara ane taparUpa cAravarNone-guNone viSe udbhaveluM (2) sAdhu-sAdhvI-zrAvaka ane zrAvikArUpa cAra bhedono samudAya. A hakIkata tattvArthanI bRhadavRtti (dvi.vi.) nA 27 mA pRSThagata nimnalikhita ullekhane AbhArI che. gujarAtI anuvAdaka A ta karasUri ma.sA.
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA - haribhadrasara racita * 93 tatazcaitaduktaM bhavati-ghAtikarmakSaye jJAnakaivalyayogAttIrthakaranAmakarmodayatastatsvabhAvatayA AdityAdiprakAzanidarzanataH, zAstrArthapraNayanAnmuktakaivalye tadasambhavenAgamAnupapatteH, bhavyajanadharmapravartakatvena paramparAnagrahakarAstIrthakarA iti tIrthakaratvasiddhiH 4 | bhAvArtha-pUrvokta vivecanathI e vastu phalita thAya che ke; jJAnavaraNIya-darzanAvaraNIya-mohanIya-aMtarAyarUpa cAra ghAtikarmano sarvathA pralayarUpa kSaya thaye chate jJAna kaivalya-kevalajJAna ane kevaladarzana thAya che. ane kevalajJAna ane kevaladarzanano yoga pAmIne tIrtha kara nAmakarmano vipAkodaya (rasodaya-phalodaya) thAya che. ane tethI ja tIrtha karavAnA svabhAvathI-sUrya vigerenA prakAzanA draSTAMtathI ("je karmanA udayathI tIrtha pravartAvI zakAya te karmanuM nAma zAssAmAM tIrthaMkaranAmakarma kaheluM che. tenA udayathI kRtakRtya chatAM ahaMnuM bhagavAna tIrtha pravartAve che. je svAbhAvika rIte ja rajUrya jagatumAM ajavALuM kare che tema zrI tIrthakara bhagavAna paNa tIrtha pravartAvavA pravRtti kare che" tattvArthabhASya kA. 9, Adi zabdathI caMdrakAMta maNi vigerenA prakAzanA draSTAMto ghaTAvavA.). tripadIrUpa zAstrArthanA praNetA jaga...bhu thAya che. arthAta-jema sUrya svAbhAvika rIte ja prakAza pRthvItala para pAthare che tema tIrthaMkara bhagavAna, vAtikarmano kSaya thaye chate te kevalajJAnanA yoge karI tIrthaMkara nAmakarmanA vipAka udayathI tIrtha karavAnA svabhAvathI upara "catvAro varNAH sAdhusaMyatI (sAdhvI) zrAvakazrAvikAkhyA varNyante iti varNA-bhedAsteSu caturyuvarNeSu bhavazcAturvarNaH saGgho gaNaH athavA . samyaktvajJAnasaMvaratapAMsi catvAro varNA-guNAstadbhavazcAturvarNa caturNAM varNAnAmayaM (vA) cAturvarNaH sar3a-ghaH, na tu sugataziSyANAM bhautAnAM vA 1 jJAnAvaraNIyakarma-AtmAnA jJAnasvabhAva guNane AvRta karI teno ghAta kare che. darzanAvaraNIyakarma-AtmAnA darzana che teno ghAta kare che. mohanIyakarma-samyakatva guNane tathA cAritra guNane haNe che, aMtarAyakarma-AtmAnA svabhAvabhUta mULaguNanA ghAtaka hovAthI A cAreya karmone "ghAtikarma' AvI yathArtha saMjJA ApavAmAM AvI che. ra je karmano udaya thatAM jIva, tribhuvanavaDe pUjAya che. te karmane tIrthakara nAmakarma kahevAmAM Ave che. A karma dvArA dharma tIrtha pravartAvavAnI zakti prApta thAya che. A karmano vipAka sarvajJadazAmAM thAya che. 3 "je zo vaLio' p. 2. I. 47. tIrthaMkaranAma karmano vipAkodaya, kevaLajJAna utpanna thayeja hoya. chadmastha na hoya, paNa jeNe pUrve tIrthakara (tIrthakara nAmakarmano udaya tIrthakara kevalIne kahyo te rasodaya jANavo. pradezoda to trIje bhave cothe guNaThANe tIrthakara nAmakarma, nikAcita karyA pachI antamuhartaja thAya che tene lIdhe anya prANI karatAM temanI AjJA aizvarya vacana AdeyatA vigere vizeSa hoya, tathA je bhave tIrthaMkarapaNe utpanna thAya te bhavamAM temanA pAMce kalyANaka mahotsavamAM IndrAdi pUje, AhAranIhAra koI dekhe nahi, rogarahita, parasevArahita nirmaLa kAyA ane zvAsozvAsa sugaMdhI hoya, lohImAMsa zveta hoya e cAra atizaya janmathI hoya. cAraghAti karmano kSaya karavAthI rasodaya hoya, tene lIdhe samavasaraNa Adi vibhUti heya, vANInA pAMtrIzagu bhavya jIvone pratibodhI caturvidha saMghanI sthApanA kare, dezanA aphaLa jAya nahi, cotrIza atizayavaMta hoya,) nAma karma bAMdhyuM hoya evA kevalIne hoya, paNa sarva kevalIne na hoya. ' arthAtu chAstha-tIrthakara ane tIrthaMkara-nAma-karma jemaNe pUrve nathI bAMdhyuM evA kevalIo sivAya jeNe pUrve tIrthakara nAma karma bAMdhyuM che, ane je kevalI che te AtmAne tIrthakara nAma karmano vipAkodaya hoya che. bhadrakarasUri ma.sA. gujarAtI anuvAdaka -
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA A bhadrasUri racita 94 vAviLayer vA vepha vA' e rUpa mAtRkA pada (mULAkSa2-mULa-jaDa-Adi kAraNa-mAyA-AdhA2rUpa akSa2) traya lakSaNa-tripadIrUpa zAstrArthanA praNayana-upadezathI tIrthane karanArA-tIrthaMkaro arhata bhagavaMto hoya che. jo kevalajJAna bAda tarata ja arihaMta bhagavaMtone mukta mAno to, mukta kaivalyamAM eTale mokSamAM tripadIrUpa zAstrArthanuM praNayana-racanA ghaTI zake ja nahi. kAraNa ke; mukto eTale siddha ane za2I2 vagaranA hoya che. mATe vacanaracanA rUpa praNayananA kAraNa zarIranA avayavabhUta mukha vigereno temAM abhAva che. ethI ja Agamano paNa asaMbhava thAya samajyA ne ! matalaba ke; artha-Atma-AgamavALAo ja zAstrArthanA praNAyako-pravarttakoghaDavaiyAo hoya che . bIjAo nahIM. 1 bhagavAn tIrthanI sthApanA kare, eTale gaNadhara bhagavAno, bhagavAn zrI jInezvaradevane eka pradakSiNA daIne, e tAkanA caraNe namaskAra kare che ane te pachIthI bhagavAnane pUchaze ke-maMtte ! viM i ?' gaNadhara bhagavAnonA A pahelA praznanA utaramAM, bhagavAn zrI jinezvaradeva pharamAve che ke-'bannerU vA' A uttaradvArA, bhagavAn zrI jinezvaradeva dravyanA paryAyanA utpAdano siddhAnta vyakta kare che. gaNadhara bhagavAno, bhagavAn zrI jinezvaradeve ApelA uttarane sAMbhaLIne, e viSe vicAraNA kare che. bhagavAn zrI jinezvaradeve ApelA uttara viSe vicAra karatAM, gaNadhara bhagavAnone vadhu pUchavAnI jarUra lAge che. AthI bhagavAna zrI jinezvaradevane gaNadhara bhagavAno bIjIvAra pradakSiNA daIne e tArakanA caraNe namaskAra kare che ane te pachIthI bhagavAnane te bIjIvAra paNa eno e prazna pUchaze ke-maMte ! viM tAM ?' gaNadhara bhagavAnonA A bIjA praznanAM uttaramAM zrI jinezvaradeva pharamAve che ke; 'vimeS vA' A uttara dvArA bhagavAna zrI jinezvaradeva, dravyamAM vyayavigama-vinAzano svabhAva hovAno siddhAMta vyakta kare che. gaNadhara bhagavAno, bhagavAna zrI jinezvaradeve ApelA A uttarane sAMbhaLIne e viSe paNa vicAraNA kare che. bhagavAna zrI jinezvaradeve ApelA uttara viSe vicAra karatAM, haju paNa gaNadhara bhagavAnone vadhu pUchavAnI jarUra lAge che kevaLa utpanna ja thayA kare, e paNa kema bane ? ane utpanna thAya ane naSTa thAya, eya kema bane ? A kAraNe, bhagavAna zrI jinezvaradevane gaNadharabhagavAna trIjIvAra pradakSiNA daIne, e tArakanA caraNe namaskAra kare che ane te pachIthI teo bhagavAnane trIjIvAra paNa eno e ja prazna pUche che ke-bhaMte ! ciM tatta ?' gaNadhara bhagavAnoe pUchelA A trIjI vAranA praznanA uttaramAM bhagavAna zrI jinezvaradeva pharamAve che ke 'veD vA' A uttara dvArA bhagavAna zrI jinezvaradeva, dravyanA dhrauvya svabhAvano siddhAnta vyakta kare che. A trIjo uttara bhagavAna zrI jinezvaradevanA zrImukhethI sAMbhaLatAMnI sAthe ja zrI gaNadhara bhagavAnone tattvasvarUpa paripUrNapaNe samajAI jAya che. zrI gaNadhara bhagavAnoe 'bhaMte ! viMtAM?' evo prazna traNavAra pUchyo; e praznatrayIne zrI jainazAsanamAM niSaghAtraya' Adi tarIke oLakhAvela che. ane bhagavAna zrI jinezvaradeve pahelI vAra 'nerU vA', bIjIvAra vibhed vA' ane trIjIvAra 'dhruveD vA' ema traNa padodvArA je traNa uttara. ApyA te traNa uttaro zrI jainazAsanamAM 'tripadI' Adi tarIke oLakhAvAya che.' 'zrI bhagavatIjI sUtranA vyAkhyAno' pahelo bhAga pR. 10-11. 2 arthanI apekSAe zrI tIrthaMkara bhagavaMtanuM jJAna te 'AtmaAgama' zrI tIrthaMkara pAsethI anaMtarapaNe prApta thayeluM zrI rANadharonuM jJAna te 'anaMtara Agama' ane tyArabAda ziSyapraziSyanI paraMparAe uttarottara cAlyuM AvatuM zeSa AcArya AdikanuM jJAna te paraMparAgama' paraMtu sUtrane aMge gaNadharanuM jJAna 'AtmAgama' temanA ziSyanuM 'anaMtarAgama' ane praziSyanuM paraMparAgama'(Iti anuyogadvAre) gujarAtI anuvAdaka A bhadraMkarasUri ma.sA.
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-visarA ja je tathAca kevalibhinna-anya vyaktinI pravacanarUpa AgamanI racanAmAM visaMvAda-vyabhicAra-pUrvaaparavirodhano saMbhava thAya ! eTale anaMtara artha-AgamavALAo, (gaNadharo) paraMparA artha AgamavALAo, temanA ziSyo, tripadIrUpa zAstrArthanI racanA karI zakatA nathI. eTale parizeSathI kvalI tIrthaMkara bhagavaMto ja dharmatIrthanA pravartako che. vaLIAvInaracanArUpazAstrArtha "apa rUSaya nathI. paraMtu paramapurUSa ka ka che. A viSayanI mImAMsA AgaLa zAkAra karanAra che. tathA ca bhavyajanone yogya jIvone (samyagU dezanA-pratibodha dvArA) dharmamAM-samyakatva-virati-niSkaSAyatA Adi dharmamAM utAranAra-joDanAra-pravartAvanAra-pravRtti karAvanAra hoI paraMparAe (sAkSAtu-anaMtara nahIM paraMtu vyavadhAnathI) anugraha-upakAra-kRpA karanArA tIrtha karo hoya che. . kevI rIte paraMparAe upakAra karanArA tIrthakaro hoya che? to sAMbhaLo ! jIvonA kalyANanI yogyatA rUpa lakSaNavALo kSAyopathamika Adi rUpa svapariNAmabhAva ja, utkRSTa kalyANa rUpa kArya pratye sAkSAtu-avyavahita kAraNa che. ane kalyANa yogyatA rUpa kSAyopathamika Adi bhAvarUpa kAryanA pratye ahaMta bhagavaMto kAraNa che. eTale, A rIte jIvonA utkRSTa kalyANapratye arihaMta bhagavaMto paraMparA-vyavahita kAraNa che. - matalaba ke, bhavya jIvonA dharmapravRtti rUpa mahopakAra rUpa kArya athavA utkRSTa kalyANa rUpa kAryanA pratye kalyANa yogyatA rUpa kSAyopathamika Adi rUpa svapariNAmabhAva kAraNa che-ane kalyANayogyatA 35 1 je je vacananI racanA che te te kumArasaMbhava' AdikanI mAphaka (kAlidAsa Adi) purUSanI banAvelI dekhAya che. evI rIte vacana racanArUpa Agama paNa, vacanonI racanAvALo che, mATe tene paNa koI purUSoe ja banAvelo kahI zakAya; ane tethI tAla AdinA vyApAravALA purUSanA vacanarUpa evo Agama 'apauruSeya' eTale purUSe nahIM banAvela ema kahevuM ayukta che. 'tAlvAdijanmA nanu varNavargo, varNAtmako veda iti sphuTaM ca / puMsazca tAlvAdirataH kathaM syAdapauruSeyo'yamiti pratItiH // akSarono samudAya, tAla vigere sthAnothI pedA thAya che. ane veda (Agama) to akSaramaya ja che. e vAta prasiddha che. ane te tAla vigere sthAno to purUSane hoya che. vAste A veda-(Agama) "apauruSeya" che. evI pratIti-khAtrI zI rIte thAya ? 3-(1) dhAti karmano kSaya. (2) kevalajJAna kevaladarzana yoga. (3) tIrthakara nAma karmano vipAkodaya. (4) artha rUpe zAstra praNayana dvArA-dharmatIrtha pravartana dvArA tIrthakaratva-jinendrava prApti e kramathI tIrthakaranA AtmAo tIrthakaratva pAme che. bAjarAtI anuvAdaka - A bhadakarasUri ma bAju
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA 96 kSAyopazamika Adi bhAva rUpa phalanA pratye arihaMta bhagavaMto kAraNa che. eTale, bhavya jIvonI dharmapravRtti ke utkRSTa mahA kalyANanA pratye kalyANayogyatA rUpa kSAyopazamika Adi rUpa jIvanA svapariNAmanA janana dvArA kAraNa hoI arihaMta-bhagavaMto bhavya jIva upa2 5raM5rAe anugraha-upakAra-prasAda ka2nA2A che ema kahevAya che. A uribha*ri racita. athavA anubaMdhathI (uttarottara vRddhithI-satata-niraMtara avicchinna pravAhathI) svatIrthanI anuvRtti (adhikArazAsana) kAlasudhI sudevatva-sumAnuSatva AdirUpa kalyANa lAbharUpa paraMparAthI anugraha-upakAra karanArA, tIrthane ka2vAnA svabhAvavALA tIrthaMkaro hoya che. A pramANe tIrthaMkaratvanI siddhinI samApti samajavI. tathAca zakrastavanA 'tIrthaMka2 evA arihaMta 1 'vaLI bIjAnuM utkRSTa kalyANa karanAra tIrthaMkara pada che' arthAt bIjAnuM kalyANa karavAno utkRSTamArga upadeza che. ane upadeza tIrthaMkara potAnI sudhA tulya vANI vaDe Ape che. sarva koI te vANI potapotAnI bhASAmAM tarata samajI jAya che, ane cAre bAjue eka yojana sudhI saMbhaLAya che. tevI vANIvaDe kevaLajJAnadvArA jANelA bhAvono bodha zrotA varganI grahaNa karavAnI sthitino samyag khyAla rAkhIne Ape che. bIjAnuM kalyANa karavAne kevA kevA sAdhanono tIrthaMkara upayoga kare che, te darzAve che. hRdayane asara kare tevA vacanarUpa kiraNothI ghaNA prANiono moharUpa aMdhakArano jIvanaparyaMta nAza karanAra tIrthaMkara pada che' arthAt-jema sUryathI aMdhakArano nAza thAya che. teja rIte bhagavAnanI vANIthI lokono moha nAza pAme che. hRdayathI bolAyelI vANI hRdayane asara kare che, e siddhAnta pramANe bhagavAne jagatanuM kalyANa karavAnI buddhithI Apelo upadeza zrotAvarganA hRdayamAM sacoTa asara kare che. A pramANe mohAMdhakAra nAza pAme che, tyAre sUkSmabhAvanuM jJAna thAya che' arthAt-jyAre bhagavAnanI sUryasaddaza hRdayaMgamavANIthI lokono mohAMdhakAra nAza pAme che tyAre sUkSmabuddhivALA purUSo rAmajI zake tevA je je sUkSma padArtho ane bhAvonuM bhagavAn varNana kare che, te te zrotAvarga jhaTa samaje che ane grahaNa kare che. pachI zraddhArUpa amRtanuM AsvAdana thAya che' arthAt jyAre sUkSmabhAvo lokonA samajavAmAM Ave che, tyAre jema amRtanuM pAna karI AnaMda mAne tema manavaDe te te padArthone loko grahaNa kare che. ane temane satya tarIke mAne che. te satya bAbatonI zraddhA thAya che pachI sArA anuSThAnanI prApti thAya che' jyAre tattva yathArtha samajAya tyAre tadanusAra vartana thAya evo svAbhAvika niyama che. mATe A sthaLe paNa tattvone yathArtha samajyA pachI te AdaravAnuM mana thAya che, ane gRhasthadharma ke yatidharma te pALavAne AkarSAya che. pachI utkRSTa anarthano nAza thAya che' arthAt narakagati tiryaMcagati vigere anartha upajAvanArAM kAraNono, tenI bAbatamAM nAza thAya che. arthAt-tevo manuSya naraka ke tiryaMcagatimAM jato nathI. ATalethI paNa te zrotA vargane thayelA upakArano aMta Avato nathI. kAraNa ke je vizeSa lAbha thAya che. te darzAve che ke uttarottara vizeSa evo avicchinna (aTakyA vagarano) sukhabhAva te prANIonA moTA upakAra arthe thAya che. ane tethI te mokSanuM avaMdhya (saphala) kAraNa che' arthAt saanuSThAnathI manuSyane sukha maLe che, te sukhano te bIjAsArU upayoga kare che, tethI tene vizeSa sukha maLe che, vaLI tethI te bIjAnuM vadhAre kalyANa karavA samartha thAya che, ane tethI te uttarottara vizeSa sukha prApta thayA kare che ane aMte te mokSa sukha meLavavA bhAgyazALI bane che. gujarAtI anuvAdaka A tAkarasUri ma.sA.
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA A ribhadrasuri racita bhagavaMtone namaskAra thAo' e rUpa vAkya vRtti 'tIrthaMkara' rUpa cothA (4) padanuM vyAkhyAna-bIjI saMpadAnA bIjApadanuM vyAkhyAna pUrNa thAya che . have zAstrakAra, bIjI saMpadAnA 'svayaM saMbuddha' rUpa trIjA padanuM avataraNikA sahita vyAkhyAna karatA kahe che ke, - ete'pyapratyayAnugrahabodhatantraiH sadAzivavAdibhistadanugrahabodhavanto'bhyupagamyante 'mahezAnugrahAt bodhaniyamAviti vacanAt ', etadvyapohAyAha - "svayaMsambuddhebhyaH" bhAvArtha-apratyaya eTale maheza (hetunI apekSA rAkhyA vagara-anugrAhya kevo che ? enI darakAra karyA vagara anugraha karanAra hoI mahezanuM 'apratyaya' evuM sArthaka nAma che.) enA anugrahathI-bodhayogya svarUpa saMpAdanarUpa upakArathI samAM pravRtti ane asatthI nivRtti karAvanAra jJAna vizeSarUpa bodha thAya che. AvA-tathAvidha bodhanI mukhyatAvALA Agamane mAnanArA 'sadA zivavAdIo' Izvarane kA2Na ta2Ike mAnanArAo arthAt (1) pahelAM mahezano bodhayogyatAsaMpAdanarUpa anugraha thAya che . (2) pachIthI sat pravRtti-asat nivRttinA kAraNarUpa viziSTa jJAnarUpa bodha thAya che . tathAca tAdRzodharUpa kAryanA pratye mahezakRtatAdRza anugraha kAraNa che. evA kArya kAraNa pradhAna AgamanA anuyAyI sadAzivavAdIo bodhamAM Izva2ne kA2Na tarIke mAnanArAo, pUrvokta vizeSaNa viziSTa 'tIrthaMkara arihaMta bhagavaMtone, mahezakRta anugrahajanya tAdRzodhavALA (sat kartavyamAM pravarttaka asat kartavyothI nivarzaka evA jJAnavizeSarUpa bodhavALA) mAne che. kAraNa ke; A viSayamAM sadAzivavAdIonA AgamanuM vacana che ke; "mahezanI mherabAnIthI sadAcAramAM pravRtti ane durAcArathI nivRtti karAvanAra je jJAnavizeSarUpa bodha, ane sadAcAra pravRtti-durAcAra nivRttirUpa niyama-vidhi-saMyamapAlana vigere prApta thAya che." (athavA 'voSaniyamAhiti'AvA pAThAMtarathI 'tAdRzabodhano niyama che' ema artha thAya che . arthAt je je tAdRzabodha hoya ke thAya che te te avazya mahezakRta anugraha janya hoya athavA mahezakRta anugrahathI ja thAya che. Avo niyama ahIM samajavo. athavA voniSThavyApyatA (AryatA) nirUpitavyApatA (vyArAtA) mahezakRtAnugrahe ityevaM bodhyam) A pramANenA ekAMtavAdIonA matanuM nirasana ka2vA kahe che ke; mATe ja tIrthaMkarapada bIjAnuM utkRSTa kalyANa karanArUM che' arthAt tIrthaMkara vacanathI mohAMdhakAra TaLe che, tethI sUkSmapadArtho ane bhAvo jhaTa samajAya che. ane tethI zraddhA amRtaAsvAda thAya che. pachI te AdaravAmAM Ave che, tethI anarthano nAza thAya che. ane sukhano udbhava thAya che. paropakArathI vizeSa sukha maLe che. e pramANe uttarottara vizeSa sukha prApta ratAM karatAM aMte mokSa maLe che. mATe ja tIrthaMkara padane bIjAnuM utkRSTa kalyANa karanArUM gaNavAmAM AvyuM che. (dha. bi. granthe.) gujarAtI anuvAdaka ta karasUri ma.sA.
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA abhidrasUri racita 98 "koInA paNa upadeza-anugrahavinA potAnI yogyatAthI ane tIrthaMkaranAmakarmanA yogathI potAnI meLe bodha pAmelA-'svayaMbuddha"-tIrthaMkara-aha~tabhagavaMtone namaskAra thAo' svayaMbodhinI sacoTasiddhi tathA bhavyatvAdi ' sAmagrI paripAkataH prathamasambodhe'pi, bhAvArtha-tathA bhavyatva-te te prakAre viziSTa koTInuM bhavyatva ja (tamAma bIjAomAM rahela bhavyatvathI 1 kAryAyogavyavacchinnaH kAraNasamudAyaH sAmagrI 2 svakAryotpAdaM pratyAbhimukhyaM paripAkaH / 3 'bhavyatvaM nAma siddhigamanayogyatvamanAdipAriNAmiko bhAvaH Atmatattvameva, tathAbhavyatvaM tu bhavyatvameva kAlAdibhedenAtmanAM bIjasiddhibhAvAt nAnArUpatAmApannam' siddhimAM javAnI yogyatA te bhavyatva, anAdino pariNamI rahelo bhAva, te bhavyatva AtmAnuM mUlatattva-prakRtti che. vaLI tathAbhavyatva kAla AdinA bhede karIne AtmAonI je bIje siddhi tenA bhAvathI (thavAthI) nAnA prakArane pAmeluM evuM bhavyapaNuM-teja tathAbhavyapaNuM che. kahevAnuM tAtparya e che ke; tathAbhavyapaNuM ekarUpe nathI hotuM paNa kAlAdi bhede karIne tenA anekabheda thAya che. (dharmabindu a. 2. TI. pR. 27.) tatra muktatvaprayojikA sAmAnyato'bhavyavyAvRttA jAtirbhavyatvamiti gIyate, pratyAtmatathAtathApariNAmitayA samupAttavizeSAt tathAbhavyatvamiti siddham / (zA. sa. TI. ya. 3. pR. 327.) evaMca samyaktvanI utpattinuM pAramArthika kAraNa, te te AtmAno tathAbhavyatva (bhavyatvano je parIpAka eTale mokSane lAyaka thavuM.) rUpa anAdi pAriNAmika svabhAva vizeSa che ke; je vaDe te te vikSitakSetramAM te te vivakSitakALamAM ane te te pratiniyata bhagavAna arihaMtanA biMba pUjA darzanAdi sahakArI kAraNa dvArA samyaktvano lAbha thAya che. keTalAkano to tathAprakAranA arihaMtanA biMbanI pUjA darzanAdi nimitta vinA paNa samyaktvano lAbha thAya che. tathA bhavyatva e sAdhyavyAdhi samAna che. jema koI eka sAghyavyAdhi potAnI meLe ja zAMta thAya che ane koI eka jyAM sudhI vaighanA kahevA pramANe upacAra karavAmAM na Ave tyAM sudhI zAMta thato nathI. upacAra karyA bAda zAMta thAya che. athavA lAMbA kALe svayameva dUra thAya che. tema A tathAbhavyatva paNa koIka to potAnI meLe ja paripakava thAya che. je vaDe arihaMtanA biMbanI pUjA darzanAdi bAhya nimittanI apekSA sivAya ja AtmAne samyagdarzananI prApti thAya che. ane koIka tathAbhavyatva to, arihaMtanA biMbanI pUjA-darzana, viziSTa tapo lakSmIvALA sAdhuonuM darzana, athavA prabhunA vacananA zravaNarUpa nimittonI apekSAe paripakava thAya che. athavA ghaNe kALe nimitta vinA ja paripakava thAya che. (paMcasaMgrahe anuvAde pR. 28.) ahIM Adi zabdathI kAla vigerenuM grahaNa karavuM. tathAhi kAla viziSTapudgalaparAvarta utsarpiNI vigere kAla, jema vanaspatI vizeSane vasaMta Adi Rtu phala devAne saMmukhakArI thAya che. tema tathAbhavyapaNAne tenA phalanuM dAna ApavAne to kAla saMmukha karanAra che. niyati=kALa chatAM paNa nyUna adhikane dUra karIne niyamA kAryakaranArI niyati kahevAya che. eTale kAla barobara Avyo hoya paNa jo bhAvibhAva na hoya to kArya banatuM nathI. mATe temAM niyatinI jarUra che. karma-jenAthI phleza nAza pAme che. ane je nAnA prakAranA zubha AzayanA anubhavavAnuM kAraNa che. te puNyAnubaMdhi karma kahevAya che. niyati hoya kAla hoya to paNa puNyakarmano udaya thayA vinA ISTakAryanI siddhi thatI nathI. mATe temAM puNyakarmanI jarUra che. jeNe puNyano puMja ekaTho karelo che. jeno Azaya moTo kalyANakArI che. jenAmAM pradhAnajJAna che. ane prarUpelA arthane jANavAmAM je kuzala che. te purUSa kahevAya che. arthAt tathAbhavyatva-kAla-niyati-karma-purUSa-AdinA parIpAkathI varabodhirUpa zreSTa samyaktvano lAbha thAya che. (dha. bi. TI. pR. 27.) gujarAtI anuvAdaka A tAkarasUri ma.sA.
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ jo ke tulita-virArA A haribhadrasAra razcita samaya hoya { 99 vilakSaNa-anokhuM bhavyatva ja) tathAbhavyatva samajavuM. ahIM Adi zabdathI kAla-niyati-karma-purUSa vigere rUpasahakAri kAraNo (sAthe rahIne ja kArya utpanna kare te sahakAri kAraNa kahevAya che.) levAM, tathAca tathAbhavyatva vigere rUpa sAmagrI (saM hati-samudAyaDhasaMyoga-milana)nA parIpAkathI (ahIM daMDacakra Adi nyAyathI milita-tathA bhavyatvAdinI prathama saMbodha AdinA pratye kAraNatA samajavI.) arthAt samudita tathAbhavyatva vigere rU5 sahakAri kAraNonA parIpAkathIavyAhata (vyAghAta-harakata-vijJa-pratibaMdha sivAya) potAnuM kArya (phala) karavAnI (ApavAnI) zaktithI prathama saMbodhamAM paNa-prathamasamakita-varabodhi vigerenI prAptinA viSayama ahIM aMpizabdathI tIrthaMkarabhavanI prApti thaye chate pArakAnA upade za vagara antima saM bo dhamAM to pUchavuM ja zuM ? e artha samajavo .) potAnI meLe samyaka prakAre bodha pAmelA-svayaMsaMbuddha tIrthakara bhagavaMto hoya che. varabodhi prApti Adi viSayamAM svayaMbodhinI siddhinA majabUta muddAo yAne draDhadalIlo-' svayogyatAprAdhAnyAt, trailokyAdhipatyakAraNAcintyaprabhAvatIrthakaranAmakarmayoge cAparopadezena svayaM-Atmanaiva samyagvarabodhiprAptyA buddhA mithyAtvanidrApagamasambodhena svayaMsambuddhAH, na vai karmaNo yogyatA'bhAve tatra kriyA kriyA, svaphalAprasAdhakatvAt, azvamASAdau zikSApaMktyAyapekSayA / sakalalokasiddhametaditi nAbhavye sadAzivAnugrahaH, sarvatra tatpasaGgAd, abhavyatvAvizeSAditi bhAvanIyam, bhAvArtha -prathamasaMbodha, (varabodhi) potAnI yogyatAnI pradhAnatAnI thAya che arthAt prathamasaMbodhanA pratye bhagavaMtonI potAnI prakRSTa (parAkASThAe pahoMcelI) yogyatA ja pradhAna (maulika-mukhya-asAdhAraNa) kAraNa che. ("ye vAra svayameva kedAra-cAre tarapha setubaMdhavALuM kSetra-khetara- pota-potAnI meLe laNAya che' ItyAdi karmakarNa prayogamAM jema koI kahe ke, devadatta khetarane laNe che. tyAre devadatta javAba Ape che ke "huM khetarane laNato nathI kintu (mahenata vinA khUba sahelAIthI laNI zakAtuM hovAthI laNavAnI kriyArUpa purUSa prayatnanI vivekSA nahIM karIne kahe che ke, "khetara pota-potAnI meLe lakhAya che tema ahIM potAnI yogyatAnI pradhAnata - mahenata vinA-sahelAIthI tattvadarzi thavApaNuM hoI bodhadAtA (upadezaka-para-kartA) no bodha (paropadeza) rUpavyApAra atyaMta alpa hoI tenI (kartAnA vyApAranI) vivaphA nahIM karIne svayaM bIjAnA upadezarUpa vyApAra vinA pote potAnI meLe ja samyapha prakAre saMbodha-bodhane pAmelA-svayaMsaMbuddha kahevAya che.) tathAcapatAnIyegyatAnIpradhAnatAthI (prathamasmadhaviSyo ane lokyanAAdhipatyanA kaNarUpa 1. ahIM paNa potAnI utkRSTa koTInI yogyatAnA vazathI ja teone tathAvidha sarvotkRSTa bodhilAbha thAya che. AthI prathamasaMbodha paNa potAnA kAraNe ja pedA thayela, sarvathI prathama, uttama saMbodha (varabodha) jANavo. - ahIM e vAta paNa yAda rAkhavI ke-zrI tIrthaMkaradevanA AtmAono bodhilAbha anyanA upadezayoga thayo hoya to temAM te tArakanA AtmAonI yogyatAnI ja pradhAnatA gaNAya che. jArAtI anuvAdaka bhakirasUri
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ lita-vistarA - ) haribhadrasara racita (100) aciMtya prabhAva saMpanna tIrthaMkaranAma karmanoyoga-saMbaMdha thavAthI (aprathama saMbodha viSaye) pArakAnA upadeza rUpavyApAra vagara-svayaM-pote potAnI meLe ja, samyagu-varabodhi (tIrthaMkarapadarUpa phala kAraNa prathamabodhi)nI prApti dvArA, buddhi-mithyAtvarUpabhAvanidrAnA kSayarUpa saMbodha (paramajAgRti)thI svayaMsaMbuddho kahevAya che. (pradhAnabhatasvayogyatAjanyaprathamasaMbodhAbhinna-pradhAnabhUta svayogyatAjanyarailokyAdhipatyakAraNa aciMtyaprabhAvasaMpanna tIrthaMkara nAmakarmayogasaMbaMdhottarakAlIna-svayaM samyagu varabodhiprApti karaNa, mithyAtvanidrAnA kSayarUpa saMboghAbhinna svayaMsaMbodhizAlI svayaMsaMbuddho hoya che.) arthAt mahezakRta anugrahanirapekSa svataMtra viziSTa saMbodhavaMto svayaMsaMbuddho bhagavaMto hoya che. svataH svataMtra jhagamagatI jAgatI ujAgaradazArUpa parama jyotI saMpano svayaM saMbuddho sadA jayavaMtA varto." kriyA viSayarUpa karmanI yogyatAnA abhAvamAM mahezata kriyA, e kriyA kahevAtI nathI paraMtu kyiAbhAsa ja che "dezo nIvAnanukRti voghati 2' nIvarmAnuprIdavAnuM mazaH, nIrmavovAnuM mahezaH" maheza, jIvo upara anugraha-kRpA kare che ane anugraha karIne jIvone boghavALA banAve che ahIM anugrahAdirUpa kriyAviSaya jIvarUpa karmakArakamAM anugraha Adi kriyAnA pratye viSayapaNAe pariNamavAnA svabhAvano abhAva hoya chate, te jIvarUpa karmakArakamAM sadAziva kartaka anugraha AdikriyA thAya che. paraMtu te kriyA, kriyAnA AbhAsarUpaja kriyAnI mAphaka dekhAya che. vAstavika koTInI kriyA gaNAtI nathI. kAraNa ke, anugraha AdikriyA pratye viSayapaNAe pariNamavAnI yogyatA vagaranA jIvomAM sadAzivakartaka anugraha AdikriyA, ISTabodha AdirUpaphalane sAdhI zakatI nathI. arthAtu-pravRttimAM uddezyabhUta bodha AdirUpa phalane nahIM pedA karanArI hoI niSphaLa che. yogyatAnA abhAvamAM sadAzive karelI bodhajanaka kriyA, prayAsa mAtra-phalezarUpa ja hoI niSphala che. yogyatAnA sadbhAvamAM kriyA saphala ane yogyatAnA abhAvamAM karela kriyA niSphala che e viSayanA udAharaNo. dAkhalA tarIke-jemake "azvAnuM zikSata ghoDAone tAlIma Ape che' A pratItinA bala-svayogyatAnI pradhAnatAe zikSArUpa kriyAnA viSaya tarIke azvo-ghoDAo banI zake che. evI ja rIte "bhASAnuM prati' aDadho rAMdhe che" e pratItinA bale, pAka (rAMdhavA) rUpa kriyAnA viSaya tarIke mASo (aDado) banI zake che. kemake, tathA kriyAnA pratye viSayapaNAe pariNamavAno azvAdimAM svabhAvayogyatA che. nahIMtaraanyathA pAka kriyAno viSaya aDada ja kema ? ane ghoDo kema nahIM ? athavA zikSaNarUpa kriyA kriyAno viSaya ghoDo ja kema ? ane bhASAdi kema nahIM ? eTale eno eka ja ane eja javAba Apavo 1. kriyamANaM tu yatkarma svayameva prasiddhayati / sukaraiH svairguNairyasmAtkarmakarteti tadviduH' (vyA. kA.) yatkarmA'pi guNayogAtavastumadhyasthitasukarAdimArdavAdiguNasya saMyogAtkartRtvena vivakSyate sa karmakartetyucyate, 'karmavatkarmaNA tulyakriyaH,' karmasthA yA kriyA tayA kriyayA tulyakriyaH kartA karmavad bhavati-karmaNaH kartRtvena vivakSAyAM kartA karmavatsyAditi yAvat, 'atra karturabhihitatvAtprathamA / 'yadA saukaryAtizayaM yotayituM kartRvyApAro na vivakSyate tadA kArakAntarANyapi kartRsaMjJAM labhante, svavyApAre svataMtratvAt' yadA saukaryAtizayavivakSayA kartuH purUSasya vyApAra prayatno na vivakSyate, kintu karmAdigata eva vyApAro viklityAdiphalAnukUlatvena vivakSyate tadA karmAdikArakANyapi kartRsaMjJAM labhante ityarthaH / gujarAtI anuvAdaka - bhadrakarasUri ma A
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA A uribhadrasuri racita 101 paDe ke, pAkanI yogyatA mASamAM ane zikSaNanI yogyatA ghoDAmAM ja che mATe ja pAka kriyAnA pratye aDadanI ane zikSA kriyA pratye azvanI viSayapaNAe pariNamavAnI zakti-yogyatA che. ahIM prathama Adi zabdathI lAkSArAga (lAkhano raMga) nuM grahaNa karavuM arthAt lAkSArAga pratye viSayapaNAe pariNamavAnI yogyatA kapAsa AdimAM che. tathAca tathAkriyAno viSaya tathAyogyatAvALo padArtha ja banI zakato nathI. te kAraNathI ja ayogya padArthamAM karelI kriyA niSphala che. prayAsa-phlezarUpa hoI niSphaLa che. A bAbata sakala (AbAlagopAla) lokasiddha-prasiddha che. vAste abhavya, (ayogya,) sadAziva kartRka anugraharUpa kriyAno viSaya banI zakato nathI. e vAta sArI rIte siddha thaI gaI. zaMkA-ayogyarUpa viSayamAM karelI kriyA niSphala hoI mAtra prayAsarUpa che. ethI e kriyA, kriyAbhAra.rUpa che. e badhuM je kahyuM te barAbara che. paNa sadAzivanA mATe yogyAyogyanI jarUra nathI. kAraNa ke; sadAzivamAMmahezamAM to aciMtya-alaukika zakti-sAmarthya-tAkAta che. evaMca sadAziva bhinna purUSakartRka kriyAnuM ayogya pratye prayAsa mAtrarUpa hoI akriyApaNuM bhale ho ! paraMtu sadAziva kartRka kriyAmAM aciMtya zakti hoI sadAziva kartRka kriyAnuM akriyApaNuM kevI rIte ? samAdhAna-jyAre amoe karmanI yogyatA hoye chate ja kriyAnuM kriyApaNuM, (saphalakriyA) ekAntika (ekAntathI) sArvatrika (sarva dezakAlamAM vyApaka) ane sakala lokasiddha che. ema sAbita karyuM. eTale mokSe javAmAM ayogya-abhavyaprANimAM sadAziva-kartRka-anugraharUpa kriyA na ja thaI zake, jo potAnI yogyatA vinA paNa sadAziva kartRka anugraharUpa kriyA thAya ! to sadAziva, abhavya prANi upara paNa upakAra kare ! paraMtu A sadAziva, abhavya upara upakAra karI zakato nathI. kAraNa ke; sarvakAlAvacchedena (traNeya kAlamAM) sakala abhavyomAM sadAzivakartRka anugrahano prasaMgaApatti-doSa Ave ! arthAt sakala pratyeka abhavyonA abhavyatvamAM koIpaNa jAtanA bhedano abhAva hoI ekanA upara anugraha kare ane bIjA abhavya upara upakAra na kare ema bane ja nahi. vAste kala abhavyo upara upakAra karavArUpa Apatti Ave ! kAraNa ke; sadAzivane anugraha mATe yogyatA ayogyatAnI apekSA nathI. mATe tamAre svIkAravuM ja paDaze ke; sadAziva, abhavya upara upakAra karato nathI, sArAMza ke; saghaLe sthaLe potAnI yogyatA ja pradhAnarUpe phalanA kAraNabhUta banI zake che. A viSayane khUba vicAroA viSayanuM manana ke maMthana karo ! 'tIrthaMkara mahAvibhUtisthita ane atIrthaMkaravyakti sthita bodhinA bhedanuM sayuktika rasavAhI maMDana.' bodhibhedo'pi tIrthakarAtIrthakarayornyAyya eva / viziSTetaraphalayoH paramparAhetvorapi bhedAt, etadabhAve tadviziSTetaratvAnupapatteH, 1 prasaMga te kahevAya che ke, vAdIne je ISTa na hoya te ja vAta svIkAravAno samaya AvI lAge. tema ahIM prasaMga eTale-sadAzivakartRka anugraha, bhavyomAM ja thAya che. koIpaNa kAle abhavyamAM thato nathI. paNa maheza jyAre yogyatAnI darakAra karyA sivAya paNa anugraha karI zake che to jagamAM ekapaNa jaMtu, sadAzivanA anugraha vagarano raheze nahIM arthAt sakalajIvo-cAhe te bhavya hoya ke abhavya hoya badhA prANio sadAzivakRtAnugrahavALA thavA joIe ! gujarAtI anuvAdaka tadraMkarasUri ma.sA. A.
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-virArA = ; ttirA - haribhadrasara racita ( 102 bhagavadbodhilAbho hi paramparayA bhagavadbhAvanirvartanasvabhAvo, na tvantakRtkevalibodhilAbhavadatatsvabhAvaH, tadvattatastadbhAvAsiddheriti, tattatkalyANAkSepakAnAditathAbhavyatAbhAvabhAja ete iti svayaMsambuddhatvasiddhiH // 5 // | bhAvArtha-pahelAM je kahyuM hatuM ke; tIrthakaratvarUpa phalakAraNa varabodhi prAptidvArA svataMtra bodhavALA svayaMbuddho hoya che te varabodhinI viziSTatAnI siddhi karatA jaNAve che ke; tIrthaMkararUpa vyaktimAM (tIrthaMkara kAraNarUpa). bodhi, ane tIrthaMkarabhinna vyaktimAM rahela bodhi, judI judI che. bannenI bodhimAM bheda-taphAvata-vaiziSTrapharaka che. banneyanI bodhi-samyatva Adi mokSamArga paNa judo judo che. A bAbata nyAyasaMgata-vyAjabIyuktiyukta ja che. kAraNa ke; viziSTa phala (tIrthakaratvarUpa phala) nA pratye paraMparA (vyavahita-prayojaka) kAraNa, varabodhi che. sAmAnya phala (tIrthakaratvarUpa phala-bhinna aMtakRtyevalibhAva AdirUpa phala) nA pratye sAmAnya (tIrthakaratvarUpa phalane nahi pedA karanAra) bodhi, paraMparA (vyavahita) kAraNa che. A pramANe paraMparArUpa bane hetuomAM jyAre pharaka che. to ahIM apizabdathI sUcita (sAkSAta-avyavahita-anaMtara) hetumAM bheda hoya temAM pUchavuM ja zuM? A prakAre paraMparAtumAM bheda-vizeSatA-taphAvata hovAthI sutarAM tIrthaMkarAzritabodhi (varabodhi). ane tIrthaMkarAzritabodhi, bhinnabhinna che e vAta siddha thAya che. jo viziSTaphala ane sAmAnyaphalanA je be paraMparA hetuo che temAM parasparabheda-vizeSa-taphAvata na mAno to annakRtakevalinI jema tIrthakaramAM tIrthaMkarabhAvanI asiddhi thaze! arthAt bane paraMparA hetuo ekarUpa che, ema mAno to tIrthaMkararUpa viziSTaphalamAM varabodhijanyatIrthakaratvarUpa viziSTatAno ane aMtakRta kevalibhAva AdirUpa sAmAnyaphalamAM atIrthakaratvarUpa aviziSTatAno-sAmAnyano abhAva thaI jAya ! matalaba ke; varabodhithI viziSTaphala kema ? sAmAnya phala kema nahIM ? ane sAmAnyabodhithI sAmAnya phala kema ? viziSTaphala kema nahIM ? eTale bodhimAM bheda mAno to ja A praznano nikAla Ave! anyathA nahi. arthAt phelabhedathI kAraNabhUta bodhimAM avazyabheda mAnavo joIe. vaLI bhagavaMtano bodhilAbha lavarabodhilAbha) paraMparAthI (aneka bhavonA vyavadhAnathI-aneka bhavonuM AMtarUM paDavA chatAMya) tIrthaMkarapaNuM karavAnA svabhAvavALo che. tathAca varabodhino evo svabhAva che ke; aneka bhavo bAda paNa avazyameva tIrthaMkarapaNAnuM sarjana kare ne kare ja. paraMtu aMtakRtyevalinI ('marUdevA Adi kevalinI) bodhilAbhanI mAphaka (paraMparAthI) tIrthaMkarapaNuM nahIM karavAnA svabhAvavALo A varabodhilAbha nathI. jo viziSTaphala ane sAmAnyaphalanA paraMparAkAraNamAM paraspara kAMI bheda na hoya to jema aMtakRtyevalivRttibodhirUpa paraMparAkAraNathI tIrthaMkarapaNAnI siddhi-niSpatti thatI nathI, tema varabodhilAbhathI tIrthaMkararUpa phalanI siddhi na thAya ! ema bannenA paraMparAkAraNane abhinnaeka mAnavAmAM Apatti Ave ! vAste tIrthaMkararUpa phalanA kAraNarUpa varabodhi (tIrthakaravRttibodhi) judI 1. ahIM api (paNa) zabdathI tIrthaMkara-atIrthakaranI vibhUti-saMpadA vigeremAM bheda hoya temAM pUchavuM zuM ? 1 jene muktie javAnA thoDA samaya pahelAM ja kevalajJAna thAya che, te aMtakatu kevali kahevAya che. jema marUdevAmAtAne mukta thatAM pahelAM jyAre AyuSya attamuhUrta bAkI rahyuM hatuM tyAre kevalajJAna utpanna thayuM hatuM. ane te antarmuhUrta AyuSya pUrNa karI mokSe gayA. gujarAtI anuvAdaka - 4, bhadrakarasUri ma. sA.
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-visa A haribhakasara rAri ane comAsAmAM 103 che. ane atIrthakaravRtti (antakRta-kevaliAdivRttibodhi) judI che. eTale ja viziSTaphala ane sAmAnyaphalanI upapattighaTanA barAbara ghaTI zake che. ema vicAro ! -pUrvakathita viSayano upasaMhAra te te kalyANa-tIrthakararUpa phalakAraNa varabodhilAbharUpa viziSTa kalyANanA, athavA varabodhi yojya tIrthakaratva (parAkASThaprApta puNyAnubaMdhipuNyaphalarUpa tIrthakaratva) rUpa kalyANanA AkSepaka (AkarSanAra-kheMcI lAvanAra anumApaka-vyaMjaka-dIpaka-lalaka-jJApaka) anAdikAlina tathAbhavyatvarUpa pariNAmikabhAvavizeSane viziSTakoTInA anAdi tathAbhavyatvarUpa pAriNAmikabhAvane bhajanArA tathAca viziSTakalyANajanaka anAdi tathAbhavyatvarUpa bhAvavaMto A arihaMta bhagavaMto ja che. A pramANe svayaMsaMbuddhapaNAnI siddhi samajavI. A pramANe zakrastavanuM pAMcamu pada purU thAya che.-bIjI saMpadAnuM trIjuM pada puruM thAya che. tenI sAthe bIjI saMpadAnuM vyAkhyAna paNa samApta thAya che. -bIjI saMpadAno sAntarthasamanvayaevmaadikrtRnnaaN tIrthakaratvenAnyAsAdhAraNasvayaMsambodheneti stotavyasampada eva pradhAnA sAdhAraNAsAdhAraNarUpA hetusampadeti 2 bhAvArtha-A pramANe AdikaromAM (mokSa avasthAthI pahelAnI saMsAraavasthAmAM janmAdi prapaMcane karavAnA svabhAvavALAomAM) tIrthaMkarapaNAe karI (tIrthaMkara vyakti bhinna sakala vyaktimAM nahi vartato hovAthI anya asAdhAraNa-tIrthakara vyakti bhinna vyakti niSTha bodhithI tIrthaMkarapada prApaka viziSTa varabodhi hoI) anya asAdhAraNa-paropadeza nirapekSa-svataMtra-yathArtha ya upAdeya upekSaNIya sakala vastu viSayaka tattvajJAnarUpa svayaMsaMbodhathI viziSTa arihaMto bhagavaMto hoya che. eTale ja "mArAM nityArA saMvRddhA A traNa padanI bIjI saMpadA, stotavyasaMpadAnI ja (prathama saMpadAnIja) pradhAna, sAdhAraNa asAdhAraNarUpa hetu saMpadA nAmanI samajavI. | (stotavya arihaMta bhagavaMtanI stutinA kAraNo paikI Adikaratva (sarvajIvAtmavRtti janmAdiprapaMca kartutvarUpa Adikaratva) e pradhAnarUpa sAdhAraNa hetu che. jyAre tIrthaMkarapaNuM che eTale ja ananyavRtti svayaMsaMbodha che. mATe tIrthaMkara nAma karma, kAraNa ane ananyavRtti svayaMsaMbodha kArya che. ema kAryakAraNa bhAva mAnI tIrthakaratvajanyAnanyavRtti svayaMsaMbodha, e pradhAna asAdhAraNa hetu che. athavA pRthagu pRthagarUpe tIrthakaratva ane tIrthaMkarabhinna vyakti avRtti svayaMsaMbodha, e baMne svataMtra pradhAna asAdhAraNahetu pratipAdakapada, "tIrthaMkara' svayaMsaMbuddha' e be pado-pradhAna asAdhAraNa hetu sUcaka pado hoI AkhI bIjI saMpadA pradhAna-sAdhAraNa asAdhAraNa hetu saMpadA' tarIke navAjAya che.) ahIM "arihaMta bhagavaMtane ja zA mATe namaskAra karavo teno, pahelI saMpadA (stotavyasaMpadA)ne aMge ovahetu eTale sAmAnya hetu che' ema paNa kahela che. Iti dvitIyasaMpadAvyAkhyAna. 1 ahIM Adikaratva, sAdhAraNa dharma samajavo. savAranava di tAvetaravRtti natti tarNivarNa, svAbhAvika vAM. bAjarAtI anuvAdaka - , bhadrakarasUri ma
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vitarA - jhI) haribhadrasAra racita 104 -bIjI saMpadAnA nipuNa nirupaNa bAda keTalAka buddhamatAnuyAyIo, "sarva jIvo eka sarakhI yogyatAvALA che. koIpaNa jIva, koIpaNa jIva karatAM viziSTa yogyatA dharAvanAra nathI' ema pratipAdana kare che. tenuM trIjI saMpadAnA purUSottamebhya rUpa prathamapada dvArA nirAkaraNa ete ca sarvasattvaivaMbhAvavAdibhirboddhavizeSaiH sAmAnyaguNatvena na pradhAnatayA'GgIkriyante, 'nAstIha kazcidabhAjanaM sattvaH' iti vacanAt, tadetannirAcikIrSayA''ha- puruSottamebhyaH' iti, bhAvArtha-tamAma jIvo, vivalita eka prakAravALA che-eka sarakhA che." ema bolavAnA svabhAvavALA, bauddha vizeSo (bauddhanA peTAbhedamAM vartanAra vaibhASika nAmanA bhedavALA bauddho levA, ema kalpanA-saMbhAvanA karAya che. kAraNa ke; te vaibhASika bauddho "bhedabhAva vagaranA badhA jIvo che' ema mAne che. arthAt tamAma eka sarakhA che. koImAM koI jAtano bheda nathI ema mAne che.) A ahaMta bhagavaMtone sAmAnya (sAdhAraNa sarva purUSanA sarakhA guNa paropakAra vigere guNavALA tarIke mAne che. paNa pradhAna-moTA-viziSTavilakSaNa (jadI jAtanA-viziSTakoTInA) mAnatA nathI. arthAta te vaibhASika bauddha vizeSo, tamAma jIvothI arihaMta bhagavaMtone pradhAnapaNe-zreSThapaNe-atizayavaMta tarIke svIkAratA nathI. paraMtu saghaLA jIvo sarakhA che. ema mAne che. A viSayamAM teonA vacana AgamanI sAkSI Ape che ke; "A lokamAM koIpaNa naranAraka vigere prANI abhAjana apAtra-ayogya nathI' arthAta sarva jIvo eka sarakhA yogyatA-svabhAvavALA che. bauddhivizeSanA matanuM khaMDana karavAnI IcchAthI kahe che ke "purUSomAM uttama-zreSTha arihaMtabhagavaMtone namaskAra ho !' Iti. -vyutpattipUrvaka, "purUSottama padanuM vivaraNapuri zayanAt puruSAH-sattvA eva, teSAM uttamAH-sahajatathAbhavyatvAdibhAvataH pradhAnAH puruSottamAH, bhAvArtha-zarIrano Azraya karanAra hoI (zarIrarUpa avacchedakAvacchinna) purUSo-sattvo (prANIo jIvAtmAo ja) kahevAya che. (pura gAmane, zuSanuM, pura rere zete, zI. 3. pRSo. puN:) te purUSonA madhyamAM uttama (vaDanA bIjamAM jema vaDano aMgIkAra karAya che tema) sahaja (svAbhAvika) tathAbhavyatva vigerenA bhAvathIsadubhAvathI-haiyAtIthI pradhAna viziSTa che. mahAnuM che. saMsArI jIvonA madhyamAM sahaja tathAbhavyatyAdine laIne sadAkALa paropakAraparAyaNatA Adi guNa grAmanA saMbaMdhathI uttama-pradhAna-zreSTha caDIyAtA arihaMta paramAtmAnA AtmAo che. -anAdikAlathI paramezvaranA AtmAonI uttamatAnI nizAnIonuM diggadarzana 1 svarUpayogyatA rUpe paNa phalopadhAyakatA rUpe nahi. svarUpayogyatA eTale kAraNasattA ane phalopadhAyakatA eTale kAryasattA. kAraNarUpe astitva anAdi kALathI hoya che, ane kAryarUpe astitva jyAre sahakArisAmagrI maLe tyAre Ave cha. 'svarUpayogyatvaM-tadavacchedakadharmavattvaM janakatvAdikam yathA araNyasthasyApi daNDasya ghaTaM prati janakatvaM svarUpayogyatvam, phalopadhAyakatvaM phalaniSpAdakatvam.' na javAre savArasAmagrI ane tyAra bAda sa rasUri ma.sA. gujarAtI anuvAdaka
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ vita vistArA jArabhavasAra thatuM (105) tathAhi-'AkAlamete 'parArthavyasanina upasarjanIkRtasvArthA ucitakriyAvantaH, adInabhAvAH, saphalArambhiNaH, adRDhAnuzayAH, kRtajJatApatayaH, anupahatacittAH, devagurUbahumAninastathA gambhIrAzayA iti, bhAvArtha-tIrthaMkaradevanA AtmAo anAdikAlathI A saMsAramAM (1) parArthavyasanI parArtha (paraprayojana-paropakAra-paraNita-paramArtha) karavAnA vyasana-zokha-Asakita-rasavALA prabhunA AtmAo hoya che. (2) upasarjanIkRta svArtha=parakalyANane pradhAna-mahAnuM gaNI svArthane (svaprayojana-svakAryane) gauNa-apradhAna (utaratuM) tarIke mAnanArA arihaMta jIvo hoya che. (3) ucita kriyAvanta saghaLe ThekANe ucita (ghaTitayogya) kriyA-AcArane AcaranArA arihaMtanA jIvo hoya che. arthAtu lokonI stuti niMdAnI paravA rAkhyA sivAya nyAyabharyA mArgathI khasI anyAya-unmArgamAM eka pagaluM paNa bharanArA prabhunA jIvo hotA nathI. kahyuM che ke "cAvyAtvaH pravitti parva na ghIrAH' (4) adInabhAva=dInatA (raMkatA=pAmaratA-garIbI-dInapaNuM-lAcArI-kaMI banI zake nahi evI hAlatanirUpAyatA-nirAzatA) vagaranA jinezvaranA jIvo hoya che. sArAMza ke; vikaTa saMkaTa velAmAM paNa mAnamahaMtomAM. agresara kesarIsiMha jevA mAna-gaurava-svatva-zaurya-sattvazAlI, tejasvI, mahApratApI prabhunA jIvo hoya che. (5) saphalAraMbhIsaphala kAryano ja AraMbha-prathama prayatnarUpa kriyA karanArA purUSottamo hoya che. arthAta niSphala pravRtti karanArAo teo hotA nathI. athavA nizcita artha-pratijJAta arthathI ja kAryano nizcaya, dhAraNA-pratijJA karI hoya te kAryathI) virAmane pAmatA nathI-phalasiddhi sudhI prayatnazIla hoya che. matalaba ke; uttama guNavALA-purUSottamo to uparA-uparI vAraMvAra vinonI jhaDIo varasavA chatAMya prAraMbhela-nidharila kAryane acUka-avazya saphala banAve ne banAve ja "ra nizcitAthavitti dhIrAH viknakuMdakuMdapa pratiracanAnA: prArabdhamuttamaguNA na parityajanti') (6) aDhAnuzaya =apakAra (buruM-bhuMDu) karanAra jana upara paNa draDha-atyaMta anuza-apakAra buddhine dhAraNa karanArA prabhunA jIvo hotA nathI. arthAt apakArIo upara upakAra karavA rUpa sAdhutAnA viziSTa guNanI divya saurabhathI maghamaghatA bhagavaMtanA jIvo hoya che. (kahyuM che ke, "aparipu yaH sApuH sa sAdhu saddhirUcyate, upakAriSu yaH sAdhuH sAdhutve tasya ko guNaH') (7) kRtajJatApati kRtajJatA (karelA upakArane jANavApaNuM-bhakita-vaphAdArI-nimakahalAlI) nAmanA mahAna guNanA pati-svAmI-dhaNI-mAlIka arihaMtanA jIvo hoya che. 2 mahimapi, vAva, thAvari vAristArityartha. anekAntajayapatAkAkhya prakaraNe, vivaraNe pR. 100 malTiAti-dhUmADa-vathI' (tti. ra-2-70) rUti cinI, mAvANA, tataH "rthapAdicUpaco ! (si. 3-1-32) ganena samataH (bacIbAva:) bAmati kAlamabhivyApya ete-arhanto bhagavantaH parArthavyasanina ityAdi bodhyam / 3 'santaH svayaM parahite vihitAbhiyogAH' 'ete satpuruSAHparArthaghaTakAH svArthAn parityajya ye' ityAdi bhartRharivAkyamapi na vismaraNIyam / SjarAtI anuvAdaka - makarasUri ma.
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA A ubhidrasUri racita 106 (8) anupahatacitta-durghAnothI-duSTa vRttiothI ke durvikalpa saMkalpa-kalpanA cittavAlA arihaMtanA AtmAo hoya che. jAlathI nahIM haNAyelA (9) devagurUbahumAnI--deva ane gurU pratye bahumAna (mananI prIti-asthimajjAvat aMtaraMga raMgathI bhakita sevA) ne karanArA bhagavaMtanA AtmAo hoya che. (kahyuM che ke carca Teve parA vistaryathA teve tathA purau / taskRte niviAdyarthA: prAzane mahAtmanaH') (10) tathA-jema uparyukata viziSTa nava guNavALA che. tema gaMbhIrAzayagaMbhIra (uMDA-moTA-vizAlaTharela) Azayane (hetune-uddeza-abhiprAya-cittanA bhAvane) dhAraNa karanArA bhagavaMtanA AtmAo hoya che. ema jinezvaradevanA AtmAo, uparyukata viziSTa yogyatAne anAdikALathI dhAraNa kare che. jo bhavyatva tamAma AtmAonuM samAna hoya che. kintu pratyeka bhavya AtmAonI mukita samAnakALe ane sarakhI sAmagrIothI thatI nathI. tethI pratyekanuM 'tathAbhavyatva' judI judI jAtanuM mAnavuM paDe che. vaLI zrI jinezvaradevanA AtmAonuM 'sahajatathAbhavyatva' sarva karatAM uttama koTInuM che. jema jema teozrInuM 'sahajatathAbhavyatva' te te sAmagrInA yoge paripAka pAmatuM jAya che tema tema temanI uttamatA bahAra AvatI jAya che. varabodhilAbhanI pachIto zrI jinezvaradevanA AtmAo sarvathA parArthoghamIucita kriyAvALA ane jagat jaMtuonA uddhAra karavAnA vizAla AzayavALA hoya che. ane tethI temanI saghaLI kriyApravRtti, saphala AraMbhavALI tathA sarvotkRSTa paropakArane sAdhanArI hoya che. vaLI A saMsAramAM to tIrthaMkaradevanA AtmAo, ane bIjA bhavyAtmAo vacce bheda-asamAnatA-viSamatA rahevAnI ja. kAraNa ke; bhedanuM kAraNa sahajatathAbhavyatva Adi che. zrI paramAtmAnuM 'sahajatathAbhavyatva' saghaLA bIjA bhavyonA tathAbhavyatvathI judI jAtanuM che. AthI ja zrI tIrthaMkaradevanA AtmAo sadAkAla, bIjA tamAma bhavyAtmAo karatAM uttama ja-caDIyAtA hoya che. teozrI potAnA sahajatathAbhavyatva AdibhAvathI purUSomAM pradhAna hovAnA hetuthI 'purUSottama' tarIke stavAya che. naraka ane nigoda AdimAM rahelA paNa teo, potAnA sahajatathAbhavyatva AdinA baLe sarvadA uttama ja gaNAya che. 1 'tIrthaMkara nAmakarmano vipAka bhogavanAra, traNalokanA nAtha, traNalokamAM pUjanIya, stuti karavA lAyaka-dhyeyanirdoSa-sarvaguNasaMpUrNa mahAtmA tIrthaMkaro "uttamottama" rUpa purUSanA vibhAgamAM Ave che. evA tIrthaMkaranA AtmAo jyAre avyavahArarAzimAM hoya che tyAre paNa guNomAM anyajIvo karatAM vadhAre hoya che. paNa teonuM ratnatva DhaMkAyeluM rahe che. vyavahAra rAzimAM Ave tyAre jo pRthvIkAyamAM utpanna thAya to ciMtAmaNiratna thAya che. apsAyamAM jAya to tIrthajaLamAM utpanna thAya che. agnikAyamAM jAya to yajJa ke maMgaladIpakanI agni thAya che, vAyukAyamAM jAya to vasaMtakALano zIta-mRdu-madhura-sugaMdhI pavana thAya che. vanaspatikAyamAM jAya to kalpavRkSa-AMbA ke pratApI auSadhI thAya che. ane evI ja rIte beIndriyamAM dakSiNAvartta zaMkha thAya che. tiryaMca paMcendriyamAM uttama gaja ke azva thAya che. ane evI ja rIte sarvagatimAM uttama sthAna prApta kare che. chevaTe jyAre tIrthaMkara thavAnA hoya che. tyAre temanI mAtA caudamahAsvapna juve che. vigere yAvat tIrthaMkara mahArAjanI aSTamahAprAtihAryAdi sAhyabI prasiddha ja che. ema jANavuM. (vizeSa jijJAsue kSemaMkaragaNiracitaSapurUSacaritra jovuM.) gujarAtI anuvAdaka karasUri ma.sA. A
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita- virA - haribhadrasUri 2 ( 107) evI yogyatA viziSTa AtmAo jyAre jyAre tathAvidha sAmagrInA parIpAkane pAme che tyAre tyAre teonI uttamatA kAryarUpe pariNamyA vinA rahetI nathI. kAryarUpe parINAma pAmelI e yogyatAthI te AtmAo parArthavyasanI Adi bane che. AvI viziSTadazAne pamADanArUM kAraNa, anAdikAlIna hovAthI zrI tIrthaMkaradevanA AtmAone "A ahaMtabhagavaMto anAdikALathI parArthavyasanI Adi hoya che' ema varNavavAmAM kazoya bAdha nathI. -sadAkALa tIrthaMkaranA AtmAo ane bIjA AtmAo bhinnabhinna che. e viSayanuM savizeSa sayukitaka spaSTIkaraNa na sarva eva evaMvidhAH, khaDuGakAnAM vyatyayopalabdheH, anyathA khuDuGakAbhAva iti / bhAvArtha-jeone bhaviSyamAM tIrthaMkarapaNuM prApta thavAnuM che evA AtmAonI barobarImAM-sarakhAmaNImAM (haroLamAM) tamAma bIjA bhavyAtmAo paNa AvI zake nahIM arthAta anAdikALathI tIrthaMkaranA AtmAnA sarakhA tamAma bIjA bhavyAtmAo hotA nathI. kAraNa ke; khaDuMkomAM sArI zikSAne mATe ayogya AtmAomAM (svArthaparAyaNAdimAM) uparyukta je guNo batAvavAmAM AvyA tenAthI ulTA guNo dekhAya che. arthAt svArthAndhatA sudratA vigere avaguNo-doSo dekhAya che. jo uparyukata guNothI viruddha guNoavaguNo, svArthaparAyaNa vigere DuMkomAM na mAno to svArthaparAyaNatA AdirUpa prakRtivALA khuDuMkono abhAva thAya ! kAraNa ke; potAnI sArI zikSAnA ayogyatvarUpa lakSaNano abhAva che. vaLI majakUra lakSaNavALA khuDuMkono asvIkAra ke InkAra karI zakazo ja nahIM. kAraNa ke; badhAe sarvavAdioe khuDuMkono svIkAra karela che. sarvavAdisammata khuDuMko che. A viSayamAM koIpaNa vAdIno virodhavAMdho nathI. zaMkA-tIrthaMkarapadavIrUpa phalanA heturUpa varabodhino lAbha thayA pachI tIrthakara bhagavaMtonA AtmAomAM bIjA badhAM bhavyAtmAo karatAM viziSTatA-bheda bhale raho ! kAraNa ke; bheda karanAra varabodhi che. paraMtu varabodhinI prApti thayA pahelAMnI avasthAmAM tIrthaMkaranA AtmAo ane bIjA badhA bhavyAtmAo eka sarakhA mAnIe to zo vAMdho ? ane varabodhi lAbhathI pahelAM bIjA badhA bhavyAtmAo ane tIrthakaranA AtmAo judA che. eka sarakhA nathI. ema bheda pADanAra koNa che ? ane kevI rIte te kRpA karIne samajAvo ? uparyukata zaMkAnA samAdhAna garbhita, prativastu upamA dvArA cAlatA viSayanI sacoTa siddhi 1 prakRtaguNa viruddha svArthaparAyaNatA Adi doSono sAkSAtkAra che. eTale ja samyaka zikSAne ayogyarUpa buDuMka che tathAca purUSottamatva sUcaka parArthavyasanitA Adi viruddha svArthaparAyaNatA Adi doSazAlI je, te khuDuMka tarIke navAjAya che. ata eva khaDuMko samyaka zikSAnI lAyakAta vagaranA che. ema kahevAya che. 2 pratiSa vastu prativastu-sarakhA rUpa-dharma-guNavALI vastu, tenI upamAthI tenI sAthe sarakhAvavAthI prakRtivastu siddha kAkI gajarAtI anuvAdaka - , bhadrakarasUri ma
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA A haribhadrasUra raciMta 108 nAzuddhamapi jAtyaratnaM samAnamajAtyaratnena, na cetareditareNa, tathAsaMskArayoge satyuttarakAlamapi tadbhedopapatteH, nahi kAcaH padmarAgIbhavati, bhAvArtha-azuddha (melathI vyApta-melathI meluM-malina) jAtyaratna-zreSTharatna-padmarAga vigere, (lAlaraMgano eka jAtano maNi mANeka vigere) ajAtyaratna-kAca vigerenI retIne ogALIne banAvelo caLakato ane lIso padArtha bilora vigere rUpa kAca AdinI) sAthe tulanAmAM sarakhAmaNImAM-barobarImAM AvI zake ja nahIM. arthAt azuddha malina paNa jAtyaratna, (padmarAgAdi) kAcanA sarakhA-jevA hoya ja nahIM. ahIM api zabdano artha evakAra (jakAra) samajavo. 'ajAtyaratna-kAcaAdi, jAtyaratna-padmarAga AdinA jevA sarakhA che' ema kahevAya nahIM arthAt ajAtyaratnakAcaAdi, jAtyaratna sarakhA nathI. kAraNa ke, jyAre azuddha avasthAmAM kAca vigere, padmarAga AdinA sarakhA nathI. eTale avasthAmAM kAca vigere, padmarAga AdinA sarakhA nathI. eTale zuddhinA upAya (sAdhana) bhUtakhAra khArImATI, khArIdhULa, puTapAka (puTa-auSadha vigere pakAvavA mATe mATI vigerenA be koDIyA vigere upara nIce mUkI tene bhUtaDo vigere copaDI banAvela eka jAtanuM pAtra te puTapAtra kahevAya che. te puTapAtra vaDe pAka-auSadha vigere pakAvavI te puTapAka) vigere rUpa saMskArano saMyoga, ajAtyaratna-jAtyaratnanI sAthe thaye chate, uttara kALamAM-zuddhavALI dazAmAM paNa (pUrvakALamAM to pUchavuM ja zuM ? ema api-paNa zabdano artha samajavo) te bemAM-jAtyaratnamAM (padmarAgaAdimAM) ane ajAtyaratnamAM (kAcaAdimAM) sarakhA paNuM nathI. vAste ubhaya dazAmAM (zuddha azuddha dazAmAM) ubhayamAM (jAtya-ajAtyaratnamAM) bheda (judAI-vizeSatA-adhikatAmahattA) mAnavo vyAjabI ja che. tathAya jAtyaratna-ajAtyaratnanI azuddha avasthAgata asamAnatA che. toja uttarakAlamAM zuddhadazAmAM asamAnatA che. jo azuddha avasthAmAM samAnatA mAnavAmAM Ave to zuddhaavasthAmAM dekhAtI asamAnatA kevI rIte ? eTale kabUlavuM ja paDaze ke, zuddhaavasthAmAM asamAnatArUpakArya, pratyakSa gocara hoI azuddha avasthAgata asamAnatA anumati thAya che. kemake, kArya joIne kAraNa anumati thAya che. jo saMskArayogajanya uttarakAlIna zuddhaavasthAgata asamAnatA che to pUrvakAlIna dazAmAM asamAnatAnuM to pUchavuM ja zuM ? thAya che. athavA 'prativastUpamA sAsvAdvAvavo{myasAyoH // 46 // o'Si dharma: sAmAnyo yaMtra nirrizyate pRtha | sA. haiM. pa. dhAkyayorvAkyArthayorgamyasAmyayoH pratIyamAnopamAnopameyabhAvayoH eko'pi dharmaH sAmAnyo yatra pRthagnirdizyate sA prativastUpamA prativastupratyarthamupamA yasyAmiti prativastUpamA. 6. . -tvanmukha evAhaMra jyAmi candra eva cakoro rajyate iti prativastUpamA tathAprakRte'pi 'azuddha jAtyaratnaM ajAtyaratnena samAnaM na bhavati eva' 'avyavahAravyavahArarAzisthitastIrthaMkarAtmA, sarvAnyabhavyajIvebhyaH samAno na bhavatyeva' 1 6 azvasamAvitamavi nArUM ratna samAnamitare / na ca samASitoSika jAvindratyaratnIti''-asamAracita-asaMskArita paNa jAtyaratna kadI Itara eTale ethI viparIta kAca Adi samAna banatuM nathI. tathA kAcAdi, sArI rIte saMskArita karela hoya to paNa jAtyaratna samAna banatA nathI. gujarAtI anuvAdaka A tanakarasUri ma.sA.
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ S lalita- virAchA 2bhadrabhAvi racita 109 ; bhedamAM yuktinI ghaTanA jAtyanucchedena guNaprakarSAbhAvAd, itthaM caitadevaM pratyekabuddhAdivacanaprAmANyAt, tadbhedAnupapatteH, na tulyabhAjanatAyAM tadbhedo nyAyya iti, bhAvArtha-kAca Adi svabhAvarUpa jAtine (kAca AdipaNAne) nahIM oLaMghavAthI-choDavAthI kAnti AdirUpa guNonI vRddhirUpa guNaprakarSano kAca AdimAM abhAva che. eTale kAca Adi, pArAga Adi sarakhA banI zakatA nathI. ahIM ema samajavuM ke; saMskArasaMyogamAM paNa svasvabhAva jAtinA anuccheda-anullaMghana kRta guNavRddhino abhAva ane sadbhAva che. nahi H para mavati' kAcane game teTalo puTapAka Adi saMyoga rUpa saMskAra Apo, chatAMya te kAca, kAca maTI pagharAga banato nathI. arthAt kAca, kAcapaNAne choDI padmarAgane pAmato nathI. kAca padmarAga jevo nathI. chatAM te padmarAga jevo che ema paNa kadI vadI ke kathI zakAya nahIM.' jAtyaratna ajAtyaratnanI bhedasiddhimAM viziSTanirUpaNa-tathAca ajAtyaratnarUpa kAca Adigata, saMskAra saMyogamAM paNa (kAMti Adi guNonI vRddhinA abhAvanA hetu, kAca AdiniSTha svasvabhAva-jAtinuM anullaMghana che-kAcaAdino anullaMdhita-anucchinna svasvabhAva jAti che. evuM jAtyaratnagata kAMti Adi guNonI vRddhinA sadabhAvamAM hatuM, jAtyaratna-padmarAga Adi niSTha svasvabhAva-jAtinuM anullaMghana che ke padmarAga Adino anucchinna svasvabhAva jAti che. ata eva azuddha-asaMskArita jAtyaratnapArAgAdimAM saMskAra saMyoga thaye chate kAnti Adi guNavRddhinI utpattimAM anucchinna svajAti-svabhAva eja hetu che. svajAti-svabhAva-yogyatAkRta jAtyaratna-ajAtyAnamAM bheda samajavo. evuM anucchinna jAtibhedena (svasvabhAva-yogyatA bhedana) zuddha azuddha jAtyaratna-ajAtyaratnamAM bheda (asamAnatA) jANavo. -Agama (zabda) pramANathI jAtyaratnanA bhedanI siddhibhinnabhinna svarUpavALA-pratyekabuddha, buddhabodhita, svayaMbuddha AdinA nirUpaka-pratipAdaka vacana-zabdonuM 2 apara: prArA sapanAnattathA pari' jyAre eka vastu bIjA jevI nathI chatAM te bIjA jevI che, ema jaNAvavuM hoya tyAM "zvi' pratyaya lagADAya che. saM. vyA. gu. pR. 315 'abhUtatadbhAve kRbhvasti yogenAmnazciH' 1 saMdhyA samayanA vAdaLAnA raMgo badalavAthI saMsAramAM tevA tevA prakAranI cIjonAM tevA tevAM svarUpa dekhIneItyAdi nimitta pAmIne vairAgyabhAvanA pragaTatAM kevalajJAna pAmI mokSe jAya te pratyekabuddha siddha kahevAya che. 2 buddha-gurU vigerethI, bodhita-bodha pAmelA arthAt jeone gurU AdikanA upadezathI saMsAranuM svarUpa asAra lAgatAM vairAgyabhAvanA pragaTa thavAthI kevalajJAna prApta karI mokSe gayA hoya teo buddhabodhita kahevAya che. rAtI anuvAdaka - A bhadrAkarasUri ma
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA A haribhadrasuri cita 110 (vItarAgarUpa Aptakathita vacanonuM) prAmANya-sAco purAvo-nagada hakIkata che. arthAt tIrthaMkaravyakita ane tIrthaMkarabhinna pratyekabuddha Adi bhinna bhinna che ema zAsrasiddha vastu che eTale jAtyaratna samAna purUSottama arihaMta bhagavaMto che ane ajAtyaratna samAna pratyeka buddha Adi, tIrthaMkara bhinna vyaktio che. ema anucchinnajAti-svabhAva-yogyatAkRtabheda (vaiSamya-asamAnatA) zAsrasiddha che ema jANavuM. ahIM anyathA zabdano adhyAropa (AkSepa-adhyAhAra) hoI anyathA-jAtyaratna ane ajAtyaratnamAM bheda na mAno to arthAt jAtyaratna ane ajAtyaratnanI sarakhI yogyatA, (svabhAvajAti) mAno to pratyeka buddha Adino je bheda zAstra-yuktithI saMgata che te nyAyayukta na banI zake ! vAstu purUSottama-arihaMta bhagavaMto (jAtyaratna) samAna ane pratyekabuddha Adi (ajAtyaratna samAna) mAM bheda (viSamatA-asamAnatA) avazyameva svIkAravo ja paDaze. arthAt jAti-yogyatA-svabhAvanA bhedathI jIvo judA judA che ema mAnavuM joIe. zaMkA-jo ahIM saMsAramAM purUSottama, pratyekabuddha, buddhabodhita, svayaMbuddha vigere jyAre paraspara judA che. to muktimAM paNa teomAM bheda prasaMga kema nahIM Ave ? uparyukta zaMkAnuM samAdhAna na cAta eva muktAvapi vizeSaH, kRtsnakarmmakSayakA 'ryatvAt, tasya cAviziSTatvAt, bhAvArtha-(samAdhAna) ahIM-saMsAramAM prANIonI parasparanI bhedanI siddhi hoI jema prANIomAM bheda che. tema mokSamAM paNa sattvamAtra (sakalaprANI) hoI kema bheda nahIM ? A pramANe je vAdIe zaMkA uThAvI che te ThIka nathI. kAraNa ke; jJAnAvaraNa Adi sakalakarmanA kSaya thayA pachI uttakAlamAM-uttarakSaNamAM thavAvALI mukti che. arthAt mukti e sakalakarmanA kSaya bAda tarata ja thanArUM kArya che. ane te sakalakarmano kSaya saghaLA siddhajIvomAM ekasarakho che. mATe bheda hoI zake nahIM. kAraNa ke; hetumAM vizeSatA na hoya to kAryamAM vizeSatA na Ave. jo sakalakarmanA kSayarUpa kAraNamAM kaMIpaNa vizeSatA bheda hota to kRtsnakarmakSayajanakamuktirUpa kAryamAM bheda Avata ! ema to che ja nahi mATe bheda nathI. jema ke; daridra (kaMgAla) ane Izvara (mAladAra) mAM pahelAM bheda hovA chatAMya bheda vagaranA AyuSyakSayarUpakAraNajanya-maraNarUpa kAryamAM bheda nathI. ema samajavuM. Aja draSTAMtane AgaLa para sacoTa darzAve che. kAraNabheda hoya to ja kAryabheda che. kAraNabhedanA abhAvamAM kAryabhedano abhAva che. A viSaya upara draSTAMta 3 gurUnA upadeza vinA tathA prakAre karma pAtaLAM paDavAthI kaMIpaNa nimitta vinA potAne ja saMsAra svarUpa asAra lAgavAthI vairAgyabhAvanA pragaTatAM kelalajJAna pAmI mokSe jAya te svayaMbuddhasiddha kahevAya che. 1 'tAtIyAyeva detostakhAtIyAryamuddate kRti paramArtha:' zA. sa. TI. pR. 327 gujarAtI anuvAdaka A. ta karasUri ma.sA.
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA . aba haribhadrasUri racita dRSTazca daridrezvarayorapyaviziSTo mRtyuH, AyuHkSayAvizeSAt, na caitAvatA tayoH prAgapyavizeSaH, tadanyahetuvizeSAt, nidarzanamAtrametaditi puruSottamAH // 6 // bhAvArtha-vaLI viziSTa purUSarUpa (daridratva vizeSaNa viziSTa) garIba ane (Izvaratva vizeSaNa viziSTa) tavaMgaramAM paNa teja viziSTa nathI arthAt ekasarakhA hoya temAM to pUchavuM ja zuM ? ema api zabdano artha samajavo.) svasvayAtmANaviyogarUpa maraNa ekasarakhuM che. ema dekhela che-anubhavela che prasiddha che kAraNa ke; svasvayAvatrANaviyogarUpamaraNanA kAraNabhUta AyuSyakSayamAM koI bheda nathI. sababa ke; kAryavizeSanA pratye kAraNavizeSa kAraNa che. kAryabhedanA abhAvapratye kAraNabhedano abhAva hetu che. vAste ahIM kAraNabheda nahIM hovAthI kAryabheda nathI ema jANavuM. zaMkA-jo Ama che to garIba ane tavaMgara, maraNa avasthA pahelAMnI avasthAmAM ekasarakhA kema nahIM ? bheda zAthI ? samAdhAna-garIba ane tavaMgaramAM maraNa avasthA pahelAMnI avasthAmAM AyuSyakSayane choDIne bIjA kAraNo bheda pADanAra mojuda che. sAMbhaLo ! A garIba tethI kahevAya che ke; enI pAse dhanano-vaibhavano abhAva che. to samajo ke dhanano abhAva garIba thavAmAM kAraNa che. eTale tavaMgarathI judo paDe che. have paisAdAra eTale vaibhavazAlI. vaibhava-mAlamattA-paisAnI hAjarI hoI garIbathI judo paDe che. A garIba che. ema bheda pADanAra koNa ? eno javAba eja ke; paisAno abhAva-gerahAjarI A paisAdAra che ema 'garIbathI bheda pADanAra koNa ? eno javAba eja ke; paisAnI hAjarI. vAste pahelAMnI avasthAmAM bheda che-vizeSatA che judAI che have baMne jaNamAM jyAre AyuSyakSayarUpa ekasarakhuM kAraNa vidyamAna che, tyAre maraNaavasthAmAM baMne ekasarakhA ja gaNAya. kAraNa ke; kAraNamAM vizeSatA nathI. saghaLA karmono kSayadhvaMsa jeone thayelo che evA muktaAtmAonI, jeone kevaLa AyuSyakarmAzavizeSano kSaya thayelo che evA garIba ane tavaMgaranI sAthe sarakhAmaNI jarAya paramArthathI-vastutaH-tattvataH nathI. paraMtu ahIM aMzathI udAharaNa mAtra ja samajavAnuM che. kAraNa ke; kAraNamAM abheda hoI kAryanA abheda mAtranA darzanamAM paryApta che. Iti purUSottama-ahaMta-bhagavaMtone namaskAra ho !" A pramANe zakrastavanA purUSottama rUpa cha8ApadanI vyAkhyA pUrI thAya che. zakrastavanA saptamapadanuM vyAkhyAna-sAMkRtyamatavyavaccheda samartha "purUSasiMha' rUpa vizeSaNa padanuM viziSTa samarthana ete ca bAhyArthasaMvAdisatyavAdibhiH sAGkRtyarUpamAvaitathyena nirUpamastavArhA eveSyante 'hInAdhikAbhyAmupamA mRSeti' bacanAd, etadvyavacchedArthamAha 'puruSasiMhebhyaH' iti, bhAvArtha-samyagubhAva-zubha bhAvanA pravartaka ane azubha bhAvathI aTakAvanAra vacana-vAkya, bhale satya hoya ke asatya, tamAma vAkya nizcayathI-vAstavathI satya che. sababa ke; nizcayanaya, satya vAkya tene jarAtI anuvAdaka - bhadrakarasUri ma. sA.
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vitarA - haribhadrasUri carthiva ja svIkAre che ke je vAkya-vacana, samyaka zubhabhAva pravartaka ane azubha bhAvathI nivaka hoya ! AvI nizcaya saMmata satya vAkya viSayaka mAnyatAnA pratiSedhapUrvaka, bAhya artha saMvAdi-abhidheya-vAcya padArthanI sAthe je saMvAdI avyabhicArI-aviruddha-saMmata (vAcyArtha pratipAdaka) vyavahArarUpa vacana-vAkya te ja satya che. ema bedhaDaka paDakAra karanArA sAMkRtyo-sAMkRta nAmanA pravAdInA ziSyo, 'upamAne (siMhapuMDarIka Adi sAdRzyane-sarakhAmaNIne) asatya-akiMcitkarajukI mAnatA hoI A arihaMta bhagavaMto-purUSottamo, koInI paNa sAthe sarakhAvyA sivAya stutine yogya che. koInI paNa sAthe sarakhAvIne stutine yogya ja nathI. ema vyavahArasaMmata potAnA abhiprAyane jagatanA cokamAM jAhera kare che. vaLI potAnA abhiprAyane majabUta karavA zAstrIya vacanarUpa pUrAvo raju kare che ke "upameyabhUta padArthathI hIna (alpaguNavALA) upamAnavAcaka padArthanI sAthe upameyabhUta padArthanI sarakhAmaNI karavI jukI che. temaja upameyabhUta padArthathI adhika (utkRSTa guNavALI) upamAnavAcaka padArthanI sAthe upameyabhUta padArthanI sarakhAmaNI karavI jukI che." tathAca sAMkRtyamatasaMmata pUrvokta abhiprAyanuM sacoTa khaMDana karavA kahe che ke; "purUSomAM siMha jevA ataevA purUSazreSTharUpa arihaMta bhagavaMtone namaskAra ho !" Iti- Ama "purUSasiMha' rUpa vizeSaNapada Itaravyavacchedaka samajavuM. -purUSasiMha' rUpa padanI vyutpatti sahita, khUba khUbIthI viziSTa guNadharmo dvArA arihaMta bhagavaMtanA siMhanI sAthe sAtRzyanI ghaTanA 'purUSAH prAgvyAvarNitanirUktAste siMhA iva pradhAnazauryAdiguNabhAvena khyAtAH puruSasiMha khyAtAzca karmazatrUn prati zUratayA, taducchedanaM prati krauryeNa, krodhAdIn prati asahanatayA, rAgAdIn prati vIryayogena, tapaHkarma prati vIratayA, avajJaiSAM parISaheSu, na bhayamupasargeSu', na cintA'pIndriyavarge, na khedaH, saMyamAdhvani niSpakampatA saddhyAna iti. | bhAvArtha-pUrve kahela parArthavyasanI Adi vizeSaNa (guNa vAcaka vizeSaNa) viziSTa pradhAna purUSo-arihaMta bhagavaMto, pradhAnabhUtazaurya Adi guNadharmonA bhAvathI sattAthI vidyamAnatAthI prakhyAtine pAmelA, siMho jevA hoI purUSasiMho kahevAya che. (35mAM vyAprAH sAcInuvRttI' si. 3-1-102) e sUtrathI upameya vAcaka padano upamAnavAcakapada-vyAdhra AdinI sAthe karmadhAraya samAsa thAya che. jo sAdhAraNa (upamAna upameya ubhayagata) dharmameyavAcakapadajUra Adino prayoga ke ullekha na hoya to ahIM upameyavAcakapada (je vastu sarakhAvAya che te upameya kahevAya che. jema ahIM purUSo-arihaMta bhagavaMto rUpa praghAna purUSo upameya che.) pUrvapada 1 be padArtha vacce camatkArI sAdrazya varNavyuM hoya te upamA alaMkAra thAya che. "arihaMto, purUSomAM siMha puMDarika Adi jevA che' AmAM arihaMto varya-padArtha upameya kahevAya che. kema ke; emane siMha AdinI sAthe sarakhAvyA che. jenI sAthe varya-padArthane sarakhAvavAmAM Ave che, te upamAna kahevAya che. jema ke; siMha puMDarIka Adi upamAna che. puSasida' A vAkyamAM upamArUpa arthAlaMkAra samajavo. ane upamAnA pUrvopamA ane lukhopamAnA bheda paikI ahIM lakhopamAM jANavI. kemake; upameya-upamAna-samAnadharma-upamAvAcaka Adi cAramAthI ekAda na AvyuM hoya te luptapamAM kahevAya che. 1 "bIhaMti na ceva jao uvasaggaparIsahaNaghorANaM viyaraMti asaMkamaNA bhatraMti tato puruSasIhA" / jarAtI anuvAdaka - A bhadrakarasUri masA
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ lita-vistarA - e bhadrasAri racita 113) tarIke hoya ane upamAnavAcakapada (janI sAthe sarakhAvAya che te upamAna kahevAya che jema ke; ahIM siMha Adi upamAna che.) uttarapada tarIke hoya to baMneno samAsa thAya che. ane tene karmadhAraya tarIke oLakhavAmAM Ave che. siMhA rUva siMha purUSA, purUSAca te sidAca pusihA sata viprada samajavo) tathAca A pradhAna purUSo-uttama purUSo, pradhAnabhUta zaurya Adi guNonI sattAthI vikhyAta-jagamazahUra thayelA che ke, jethI siMha jevA gaNAya che. to teozrInA prakhyAtikAraka guNadharmo darzAvavA joIe eTale guNa dharmo darzAve che ke, (1) karmarUpI aMtaranA-bhItaranA zatruonA-duzmanonA pratye zUrapaNAe A purUSo mazahUra che. zauryazUrAtana vagara, ghara karIne-aDDo jamAvIne beThelo-paeNghelA karmazatruone harAvI ke haMphAvI na zakAya mATe zaurazAlI A purUSo hoI siMha jevA che. (2) karmarUpa bhAva duzmanonA dhvasa-AtyaMtika vinAzanA pratye krUrapaNAe prakhyAta thayelA A purUSo che. krUratA vagara bhImatA sivAya-lAlacoLa AMkha karyA vagara bhAIbApA karavAthI A rAga Adi Antara ripuo gacchatI karI jAya evA nathI. vAste bhItaranA duzmanone hAMkI kADhavA zUrapaNAe viziSTa hoI A purUSo siMha sarakhA che. (3) krodha AdinA pratye asahanatAvaDekSamA-mAphI nahIM bakSanArA tarIke A purUSo prasiddha thayelA che. arthAta krodha Adine sahana karI zake nahi evA-nahIM khamanArA-nahIM sAMkhI rahenArA, anAdinA AtmAnA gunegAra-daMDanIya krodha Adine zodhI zodhIne jera-mahAta karanArA hoI asahanatA viziSTa A purUSo siMhavat lekhAya che. (4) rAga AdinA tarapha, vIrya (varyAntarAya karmanA nAzathI utpanna thayelI zaktirUpa, parAkrama, baLa-teja-purUSArtha)nA yoga vyApAra-upayogathI prasiddha thayelA A purUSo, siMhasadraza kahevAya che. tathA viryano upayoga karyA sivAya bhavabIjAMkura janaka rAga Adino kSaya asaMbhavita che. eTale rAga AdinA pratye vIryayogaviziSTa purUSo-purUSasiMho gaNAya che. (5) tapa karma-pata karma-tapazcaryArUpa kArya tarapha, vIrapaNAe mazahUra thayelA A purUSo siMha samAna lekhAya che. tathAca vIratAnI hAjarI hoya to ja tapa karma zakya che. ane vIratAnI gerahAjarImAM tapa karma azakya che. eTale vIro ja tapa karmamAM samartha hoI tapa karmanA pratye vIratArUpa mahAguNaviziSTapurUSopurUSasiMho gaNAya emAM navAI zI ? (6) pariSado e vaLI zI cIja che ? enuM zuM gaju che ? ema parISahonA tarapha avajJA -2 acaNDavIravRttinA zaminA zamavartinA / tvayA kAmamakuTyanta kuTilAH karmakaNTakAH // vI. sto. 1 rAgAdiSu nRzaMsena sarvAtmasukRpAlunA / bhImakAntaguNenocaiH sAmrAjyaM sAdhitaM tvayA // vI. sto. 2 pari-saMmatAt sarva bAjuthI athavA sarva prakAre saha-sahana karavuM paNa sadoSa AcaraNa na karavuM te pariSaha kahevAya bAjarAtI anuvAdaka - abhadrakarasUri ma. sAzALAnA
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA - CRbhadrasUri hari 114 anAdara-tiraskAra karanAra tarIke vikhyAtine pAmelA A purUSo, siMha tulya ja manAya che. tathAca avajJA che to parISaho upara sahana dvArA jaya meLavI zakAya che. ane avajJAnA abhAvamAM parISaho jaya pAmI jAya che. eTale pariSado upara vijaya meLavavAmAM avajJA e eka mahatvanuM amogha zastra che. eTale pariSado pratye avajJA viziSTa purUSo, purUSasiMho ja che. emAM zo saMdeha ? (7) upasargonA pratye nIDara-koIthI bIe nahi evA-chAtIvALA-bahAdUra-maI-hiMmatavAna tarIke mazahUra banelA A purUSo siMha jevA che. tathAca bhaya-pariNAmanI caMcalatA ke DaranA abhAvamAM upasargonuM kSamApUrvaka sahana zakya che. bhayanI sattAmAM upasargonuM samatApUrvaka sahana azakya che. eTale upasargo pratye nirbhayatAnAmaka apUrvaguNa viziSTa purUSo, nirvivAda purUSasiMho ja che. (8) IndriyavarganuM zuM thaze ? evI svane ya paNa ciMtA (vicAra-manano gabharATa-phIkara-vyagratA che. tenA bAvIza bheda che. (1) bhukhane sahana karavI paNa doSavALo AhAra nahIM levo te sudhApa. (2) tarasane sArI rIte sahana karavI paNa sadoSa pANI na vAparavuM te tRSA 5. (3) ThaMDIne sahana karavI paNa agni vigere sadoSa AcaraNathI nivAravI nahIM te zIta 5. 4) garamIne sahavI paNa sadoSa AcaraNathI zItalatA na sevavI te uSNa 5. (5) DAMsa macchara vigere kSudra jaMtue karelI pIDA sahavI paNa te jIvonuM burU nahi ciMtavavuM te daMza 5. (6) vastrano abhAvajIrNaprAya ke thoDAM lugaDAM hoya to paNa vastra lAbhanuM dIna ciMtvana na karavuM. te acelaka pa. (7) cAritra mArgamAM vicaratAM je adhIrAI ke arUci thAya tene nivAravI arthAt saMyamamAM dhairya rAkhavuM te arati pa. (8) strIe viSayecchA pUrNa karavA karelA upasargane sahana karavo, lezamAtra vikAra thavA devo nahIM ane strIne AdhIna thavuM nahi te strI pa. (9) rAmAnugrAma vicaravuM, eka ThekANe niyatavAsa karIne nahIM rahevuM te caryA 5. (10) smazAna, zUnyagRha Adi sthAne duSTA vagara bese chatAM pote Dare nahIM, tema bIjAne DarAve te naidhikI 5. (11) UMcI-nIcI-pratikUla zayA maLatAM uga na karavo te zavyA 5. (12) vacana ke kAyAthI karela tADanAtarjanAne sahavI. azubha vicAravuM nahIM te Akroza 5. (13) potAno vadha kare to paNa sahana karavo azubha ciMtavavuM nahIM te vadha 5. (14) gRhasthanI AgaLa bhikSA mAgatAM 1 pIDA pAmavI agara je vaDe pIDA pamAya te upasarga. upasarga cAra prakAranA che eka devathI thanArA, bIjA manuSyathI thanArA, trIjA tiryaMcathI thanArA, ane cothA AtmasaMvedanIya, temAM rAganimiteSanimitte, parIkSAnimitte athavA e traNe nimitte devo taraphathI upasarga thAya che. manuSyo taraphathI paNa e traNe nimitto uparAMta kuzIlapratisevananimitte che. tiryaMco taraphathI bhayanimitta, Sanimitte, AhAranimitte tathA saMrakSaNanimitte upasargo thAya. AtmasaMvedanIya upasarga cAra prakAranA che. 1 netramAM paDelA kaNAdi kheMcavA. 2 aMgonuM stabdha thavuM. 3 khADA vigeremAM paDI javuM. 4 bAhu vigere aMgonuM paraspara athaDAvuM e upasargothI nahIM DarIne upasargone namAve che vaza kare che. -lAja na pAmavI te yAcanA 5. (15) mAgelI vastu na maLe to uga na karavo te alAbha 5. (16) rogane sahana karavo te roga 5. (17) darbha Adi-ghAsa AdinA saMthArA para zayana karanAra munine ghAsanI aNIo vAge tene sahavI te vaNasparza 5. (18) zarIre mala vigere utpanna thayela hoya to tenI durgachA na karatAM sahevo te mala 5. (19) bIjo mANasa munine satkAra Ape to paNa garva na karavo te satkAra 5. (20) atizaya jJAnano garva na karavo te prajJA 5. (21) ajJAnatAno kheda na karavo paNa jJAnamAM udyama karavo te ajJAna 5. 22) aneka kaSTa prApta thayAM chatAM paNa sarvajJakathita dharma uparanI zraddhA na pheravavI ane mithyA AcaraNa na AcaravuM te samakIta 5. karasUri ma. sA. mArA gAjarAtI anuvAdaka
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ '' ..yAyA lalita-vistarA A bha1bhakarAra cita (115) becenI) nahIM karanAra arthAta IndriyavarganA pratye bephikara-narcita-svastha-avyagra tarIke jANItA A purUSo siMdhdhatIka ja gaNAya. (9) saMyamamArgamAM-AtmIya sAcI pragatinA-AgekUcanA paMthamAM kheda (thAka sustI-kaMTALo-zoka-nAsIpAsInAumedI) nA tadA abhAvavALA tarIke vikhyAta banelA A purUSo, siMha pratinidhi ja che. arthAt saMyamamArganA pratye jarApaNa zithila nahIM thanAra-nahIM kaMTALanAra nahIM thAkanArA A mahArathI purUSo siMhanI koTImAM mUkAya emAM zI navAI ? (10) dharma zukala AdirUpa saddasamyagu dhyAnamAM athavA utpAda, vyaya, dhrauvyAtmaksa, padArtha, dravya viSayaka dhyAnamAM niSpakaMpatA, aDagatA, merUcUlA samAnanizcalatA nAmanA guNathI prakhyAta thayelA A purUSo siMhazA ja che. tathAca sadhyAnanA pratye aDola, aDaga, acala, sthira, makkama, ghIra, draDha A purUSo, sAce ja purUSasiMho ja che. -siMha Adi sAdazyarUpa upamA, aupacArika, asatya ke akiMcikara nathI paraMtu vAstavika, satya ke kiMcitkara che. e viSayanI vigatavAra siddhi na caivamupamA mRSA, tadvAreNa tattvataH tadasAdhAraNaguNAbhidhAnAt, vinayavizeSAnugrahArthametan, vinayavizeSAnugrahArthametat, ityameva keSAJciduktaguNapratipattidarzanAt, citro hi sattvAnAM kSayopazamaH, tataH kasyacitkathaJcidAzayazuddhibhAvAt / bhAvArtha-darzAvela guNadharmarUpa prakArathI, siMha sAdrazyarUpa upamA, asatya, nathI. tathAca pUrvakathita guNadharmapa samAna gharmothI karelI siMhanI sAthe bhagavaMtanI sarakhAmaNI, bhagavaMtane je siMha sAthe sarakhAvyA che te viSaya arthAtu upamA, ayathArtha nathI. kemake siMharUpa upamA dvArA-mAraphate-mArge, siMhanI sAthe bhagavaMtane sarakhAvavAthI tattvathI, vAstavarUpe (paramArthane apekSIne, paramArthika, vAstavikarUpe paraMtu zAbdika vyavahAra, zabdaprayogarUpa vyayavahAramAtrathI, zabda alaMkAra, zAbdika zobhAmAtrathI nahIM) bhagavaMtomAM rahela zaurya AdirUpa asAdhAraNa guNonI pratIti (bodha, nirNaya, khAtrI) thAya che. sababake arihaMta bhagavaMtamAM rahela zaurya, aurya, vIryavattA, nirbhayatA, nizcitatA, asahanatA, viratA, avajJA, akhinnatA, niSpakaMpatArUpa guNadharmonI vizeSa pratItimAM-viziSTabodhanA pratye siMha sAdruzyarUpa upamA kAraNa che. eTale tattvataH-vastutaH viziSTaguNa pratItijanakatayA upamA satya, yathArtha, kiMcikara che. zaMkA-arihaMta bhagavaMtanA je asAdhAraNa guNo che. teone batAvanAra-nirNaya ke khAtrI karI ApanAra, siMharUpa upamA sivAya bIjA ghaNA upAyo che. to zA mATe siMharUpa upamAno Azraya levo joIe? samAdhAna-jeone bIjA upAyothI te guNonI khAtrI nathI ane kevaLa upamAthI ja khAtrI thAya che, evA keTalAka ziSyo upara anugraha (AvA ziSyone paNa prabhunA viziSTa guNono bodha thAo ! e rUpa anugraha)-upakAra karavArUpa udezane anulakSIne A upamAno upanyAsa (vAkya prayogo karela che. siMhanI sAthe arihaMtone sarakhAvyA che. kAraNa ke, A pramANe ja prakRta (siMharUpa) upamAnA upanyAsa dvArA keTalAka viziSTa ziSyomAM bhagavaMtanA asAdhAraNa zaurya Adi guNono nirNaya dekhAya che. gujarAtI anuvAdaka - e bhadrasUri
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-virArA - haribhadrasAra racita. 116) tathAca upamA, arihaMta paramAtmAnA asAdhAraNa guNonI khAtrI karAvavA dvArA keTalAka ziSyo upara upakAra karanAra che. e saMdeha vagarano viSaya che. zaMkA-A upamA, keTalAkane bhagavaMtanA asAdhAraNa guNono nirNaya karAvI upakAra kare che. ane keTalAkane upamA vagara te guNonI khAtrI thAya che. emAM zuM kAraNa che ? samAdhAna-sAMbhaLo ! vastu sthiti evI che ke, "jJAnaAvaraNa Adi karmono kSayavizeSalakSaNavALo kSayopazama, judA judA prakArano prANIomAM hayAtI dharAve che. eTale kSayopazamanI vicitratAthI ja keTalAka ziSyone prakRta (siMha AdirU5) upamAnA upanyAsa Adi prakArathI Azaya (citta-mana-adhyavasAya-bhAva)nI zuddhi (prasAda-prasannatA-nirmalatA svara7paNuM-cokhkhAI) thAya che. tathAca jJAna AvaraNa AdinA viziSTa kSayarUpa kSayopazama dvArA, keTalAka ziSyone prakRti upamAnA upanyAsa Adi prakArathI cittanI prasannatA-vizuddhi thAya che. ane pachI nirmala cittarUpa AdarzamAM bhagavaMtanA uparyukata asAdhAraNa zaurya Adi guNanI pratIti pratibiMbita thAya che. arthAta keTalAkano kSayopazama ja tAdaza che ke prakRti upamAnA upanyAsathI ja cittanI vizuddhi thAya che. ane citta, vizuddha paNa tAdreza ja thAya che ke, vizuddha thayela cittamAM prabhunA asAdhAraNa guNo, pratIta ke pratibiMbita thAya che. ataeva upamA, asatya-akiMcitthara ke aphaLa nathI. paraMtu satya-kiMcitkara-saphala che. zaMkA jo ke siMha AdirUpa hIna upamAthI paNa keTalAka ziSyone bhagavaMtanA guNonI pratIti thAya che. e satya che. to paNa purUSottama paramAtmAne siMha (pazurUpasiMha) nI sAthe sarakhAvavA e suMdarayukta nathI. -uparyukta zaMkAnuM sarasa saMtoSakAraka samAdhAna yathAbhavyaM vyApakazcAnugrahavidhiH, upakAryAtpratyupakAralipsA'bhAvena mahatAM pravarttanAt, mahApuruSapraNItazcAdhikRtadaNDakaH, AdimunibhirarhacchiSyairgaNadharaiH praNItatvAd ata evaiSa mahAgambhIraH, sakalanyAyAkaraH, bhavyapramodahetuH paramArSarUpo nidarzanamanyeSAmiti, nyAyyametadyaduta 'puruSasiMhA' iti / bhAvArtha-(samAdhAna) che, je prakAre upakArane yogya hoya, tenA upara te prakAre upakAra karavo e upakAravidhinI vyApakatAno parama Adarza che." tathAca anugrAhya-kRpApAtranI yogyatA-lAyakAta-pAtratAne anusAre vyApakasarvajagajanaanugata, anugrahavidhiupakAranuM karavuM hoya che. A eka anupama niyamanA anusAre paropakAra parAyaNa paramapurUSo, bhinnabhinna pAtratAvALA sarvaupakArya-anugrAhya upara eka paddhatithI upakAra karatA nathI. paraMtu pAtranI pAtratA anusAra vyApakarUpe-sarva pAtra upara anugraha kare che. jo pAtratAnI paravA karyA sivAya anugraha thaI zakato nathI! keTalIka-yatkiMcit vyaktio upara ja anugraha thAya ! eTale avyApaka gaNAya. sababa ke; jeNe vyApakasakalajagajIvavyApI upakAra karavo hoya teNe avazyameva yogyatA pArakhI te anusAra-prakAre paddhatie upakAra gAjarAtI anuvAdaka. , bhadrakarasUri ma. sA.
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA A uribhadrasuri racita 117 karavo joIe. AvA niyamane anusarI vyApaka anugraha karanArA mahApurUSo-purUSottamo ja hoya che. kemake; mahApurUSonI pravRtti ja evI hoya che ke; je pravRttimAM upakArapAtra-upakAranelAyaka-upakAra karavA jevA pAsethI badalo-pratyupakAra-pratiphala-upakAranI sAme upakAra meLavavAnI IcchA sivAya badalAnI bilkula IcchA vagara kArya-bhaluM karI ApavArUpa upakAra taravarato hoya che. tathAca-yogyatA anusAre vyApakabhUta anugraha karavArUpa kAryanA pratye upakArya pAse pratyupakAranI abhilASA, pratibaMdhaka che. upakArya pAse badalAnI IcchA rahe to yogyatA mujaba thato vyApaka anugrahavidhi aTakI jAya che. mATe yogyatA pramANe vyApaka anugrahavidhirUpa kAryanA pratye upakArya pAsethI pratyupakAra prAptinI IcchAno abhAva, pratibaMdhaka abhAvarUpe kAraNa samajavuM. ane eja rIte ja mahApurUSo, pAtratA pramANe vyApaka anugrahavidhivALA hoI paramavaMdanIya-stotavya che. eTale upamA pravRtti, aduSTa, satya, saphala che. vaLI A adhikRta daMDakanuM (zakrastava-namotthaNaM sUtranuM) praNayana, racanA, kRti, mahApurUSa karela che. arthAt yathAbhavya vyApaka anugrahavidhiviziSTa pratyupakAra nirapekSa mahApurUSanI pravRtti vizeSarUpa A praNipAta daMDakanuM praNayana che. kemake; A zakrastavarUpa sUtranA praNetA-racayitA-kartA, prathama munirUpa, arihaMta bhagavaMtanA ziSyo gaNadharoja hoya che. arihaMtanA ziSya-prathama munirUpa gaNadhara bhagavaMta praNIta hoI A prakRta stotrarUpa sUtra, mahAgaMbhIra che, (arthathI ane zabdathI moTI gaMbhIratAvALu-moTuM ane gaMbhIra che.) sakala nyAyonA (yuktionAnayonA) Akara-khANarUpa che, bhavyone (yogya-adhikArI-supAtra janagaNane) pramoda=atyaMta-amaMda parama AnaMdanA eka kAraNarUpa che, pramANabhUta-maharSinI racanAkRti-vacanaracanArUpa che, temaja bIjAone zrutadharone nidarzana draSTAMta-ArdazarUpa che. eTale ja zakrastavanA antargata 'purUSasiMhebhyaH' A atyaMta paramAtmArUpa purUSo siMha jevA che' A padanuM sthApana upanyAsa ane nirUpaNa nyAya yukta che, satya che, samartha ke saphaLa che. -zakrastavanA AThamAM padanuM vivaraNa jyAre eka bAju sAMkRta nAmanA vAdInA ziSyo sarvathA upamAno niSedha kare che. jyAre bIjI bAju sucArU nAmanA vAdInA ziSyo bhinnajAtIya upamAnA niSedhapUrvaka abhinnajAtIya upamAnuM sthApana kare che. tyAre 'purUSasiMha' e padanA upanyAsanirUpaNathI sarvathA upamAniSedhaka sAMkRtyamatanuM khaMDana pUrve karyuM ane have 'purUSavarapuMDarika' e padanA upanyAsa-nirUpaNadvArA, bhinnajAtIya-upamAniSedhaka sucArU ziSya saMmata matanuM sacoTa khaMDana-pUrvapakSa khaMDanapUrvaka svapakSa maMDana karatA kahe che ke 1 lokazAstraprasiddhaH draSTAntavizeSaH / tatra lokaprasiddho yathA arkai cenmadhu vindeta kimartha parvata vrajet / iSTasyArthasya saMsiddhau ko vidvAn yatnamAcaret // (sAMkhya. kau. zlo. 1 TI.) iti / kadambamukulanyAyaH sUcIkaTAhanyAyaH ityAdizca / zAstraprasiddhastu yathA savizeSaNe hi vartamAnau vidhiniSedhau vizeSaNamupasaMkrAmataH sati vizeSye bAdhe iti nyAyaH adhyAropanyAyaH mAnAdhInA meyasiddhiH iti nyAya ityAdi / pramANairarthaparIkSaNam / kimuktaM bhavati / samastapramANavyApArAdarthAdhigatirnyAyaH iti ( nyA. vA. 1pR. 14) atra vyutpattiH / nIyate prApyate vivikSitArthasiddhiraneneti nyAyaH iti / sAdhanIyasyArthasya yAvati zabdasamUhe siddhiH parisamApyate sa paJcAvayavopetavAkyAtmako nyAyaH / gujarAtI anuvAdaka takarasUri ma.sA. A
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ lita-virArA ) CRbhadrasAra razcita {118 ete cAvirUddhadharmAdhyAsitavastuvAdibhiH sucArUziSyaiH, viruuddhopmaa'yogenaabhinnjaatiiyopmaarhaa| evAbhyupagamyante, 'virUddhopamAyoge taddharmApattyA tada stutva' miti vacanAd etadvyapohAyAha- puruSayavarapuNDarIkebhyaH' iti, purUSAH pUrvavat te 'varapuNDarIkANIva bhAvArtha-avirUddha (ekajAtIya-ekajAtanA-sajAtIya ekajAtivALA-ekajAtivRtti) gharmo-svabhAvothI viziSTa ekajAtIyadharmAvacchinna upameya vigere vastu che. Avo sucArU nAmanA vAdInA ziSyono siddhAnta hoI arthAtu avirUddhadharmAnicchannavastuvAdIo sucArU ziSyo, virUddha (upameya arihaMta bhagavaMtarUpa purUSottama upameyanI apekSAe vijAtIya-bhinnajAtinI-judI jAtInI) puMDarIka vigere rUpa virUddha upamAno ayoga (abhAva-aghaTamAnaayukta anyApya asaMbhava) hoI vijAtIya upamA, asatu-avastu che. eTale A purUSottamo, abhinna jAtIya-eka jAtIya padArtharUpa upamAne yogya che-sajAtIya padArtharUpa upamAnI sAthe sarakhAvavA yogya che ema mAne che. arthAt bhagavaMtanI sarakhAmaNI judI jAtivALA puMDarIka vigere sAthe karavI e vyAjabI ja nathI. ane sarakhAmaNI karavI ja hoya to eka jAtiya-purUSanI sAthe ja karavI vyAjabI che. anyathA nahIM, ema mAne che. A viSayamAM te vAdIono vacanarUpe purAvo "puMDarIka AdirUpa virUddha-vijAtIya upamAno saMbaMdha thaye chate, vijAtIya-virUddha dharmavALA upamAgata gharmonI arihaMta AdirUpa upameyamAM Apatti-prApti thatI hoI arihaMta AdirUpa upameya, avastu-asat ghAya ! kemake; virUddhadharmAvacicchanna vastuno asaMbhava che. je avirUddha dharmAvacchinna che te ja vastu che. je virUddha gharmAvacchinna te avastu che' Iti sucArU ziSyamatam | majakUra sucArU ziSya matanA vyavaccheda sAruM kahe che ke; "uttama puMDarIka-zveta kamala samAna purUSottama arihaMta bhagavaMtone namaskAra ho !" (vaLI ahIM ema paNa zaMkA nahIM karavI ke; pUrva sUtrathI "purUSa siMhebhyaH' e sUtrathI vijAtIya siMharUpa upamAnuM kathana thAya che. eTale A prakRtamatanuM khaMDana thaI jAya che to A prakRtasUtranuM kathana punarUkta hoI niSphaLa kema nahIM ? kAraNa ke; "purUSasiMhebhyaH' e vAkyathI "nirUpamastava" "sarvathA upamA vagara eTalA aMzanuM-sarvathI upamA asat che e viSayanuM khaMDana karela che. jyAre A prastuta sUtra virUddha-vijAtIya dharmAvacchinna upamA asat che' e viSayanA khaMDanamAM paryApta-paryavasanna che.') -je gharmothI varapuMDarIkanI sAthe purUSottamone sarakhAvavAmAM AvyA che te samAna dharmonuM viziSTa rItie nipuNanirUpaNa 1 kvacidgranthe "athavA purUSANAM tatsevakAdInAM varapuNDarIkamiva varacchatramiva ye santApAtapanivAraNasamarthatvAt chAyAkAraNatvAca / A arihaMta bhagavaMtarUpa mahApurUSo, uttama chatra jevA che kemake; ArAdhakonA sevakapurUSonA saMtAparUpa Atapa (taDakA) ne dUra karavAmAM samartha che. chAyA-zItalatA-zAMti karanAra che. zrI. de. atya. dharma. saMdhA. vi. pR. 291. 1 'puNDarIkaM sitAmbhoja puNati puNDate vA puNDarIkaM "sRNIka-" // uNA-40) // itIke nipAtyate // 1 // sitaM zvetamambhojaM sitAbbona ! 2 | . vi. 4 pU. . . 228 e che. - : rAtI anuvAdaka - lara rimA,
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA - RbhadvAri racita 6 119 saMsArajalAsaGgAdinA dharmakalApena puruSavarapuNDarIkANi, yathA puNDarIkANi paGke jAtAni jale varddhitAni taduHbhayaM vihAya vartante prakatisandarANi ca bhavanti, nivAso bhavanalakSmyA. AyatanaM cakSarAdyAnandasya pravaragaNayogato viziSTatiryaganarAmaraiH sevyante. sakhahetani bhavanti ca, tathaite'pi bhagavantaH karmapaGke jAtAH divyabhogajalena varddhitAH ubhayaM vihAya vartante, sundarAzcAtizayayogena, nivAso guNasampadaH, hetavo darzanAdyAnandasya, kevalAdiguNabhavena bhavyasattvaiH sevyante, nirvANanibandhanaM ca jAyante iti naiva bhinnajAtIyopamAyoge'pyarthato virodhAbhAvena yathoditadoSasambhava iti. bhAvArtha-saMsArarUpa rAga-dveSa-moharUpa kaleza vAsita manarUpa saMsAra-viSaya kaSAya AdirUpa saMsAra) jalanA asaMgaasaMbaMdha-nirlepatA vigere rUpa dharma kalApa-samudAyathI purUSottamo, arihaMta bhagavaMto, uttama puMDarIka-zveta kamala jevA che. tathAti (1) jema puMDarIka-kamaLo, paMkamAM-kAdavamAM pedA thAya che. jalathI vRddhi pAme che. chatAM e baMnene choDI niranirALA rahe che. judA-alaga-nirlepa rahe che. (2) A puMDarIka-kamaLo, prakRti suMdara (sahaja manoharamUla svabhAvathI rUpALAM jAti-svabhAvathI zobhAvALAMkudaratI mohaka-AkarSaka-akRtrima-naisargika saundaryavardha) hoya che. (3) A puMDarIka-kamaLo, bhuvana lakSmI (bhavana adhipatirUpa ke bhavanathI upalakSita-bhavananivAsinI lakSmIdevI) nA manohara nivAsa sthAnarUpa hoya che. 2 "purisA vi jiNA evaM pattA varapuMDarIya uvamANaM / sAsAI surabhigaMdhe vahati varapuMDarIyattA // 1 // vaTuMti ya uvayAre naratiriANaM nirahI pariNAmA / dhArijaM sirasA narAmarahiM namirehiM // 2 // 1 bakuleza vAsita mana saMsAra' rAga-dveSa moha AdibhAva baMdhanarUpa kalezathI vAsita-baddha, mana-jIva te ahIM saMsAra samajavo. 2 "so yojana uMco, eka hajAra bAvana yojana ane bAra kalA pahoLo eka suvarNamaya (laghu) hiMmavata parvata che. te parvata upara daza yojana uMDuM, pAMcaso yojana pahoLuM ane hajAra jojana lAMbu, vajanA taLIyAvALu padmahUda nAmanuM eka hrada che. tenA madhya bhAgamAM pANIthI be kosa uMcuM, eka yojana pahoLuM ane eka yojana lAMbu eka kamaLa che. nIla ratnamaya nALacu daza yojanAnuM che. tenuM mULa vajamaya che, tenuM kaMda, rijharatnamaya che, tenA bahAranAM ane aMdaranA pAMdaDAM lAla tathA suvarNamaya che. te kamaLanI aMdara be kosa pahoLI, be kosa lAMbI kosa uMcI, lAla suvarNamaya karNikADoDo che. tenI madhya bhAgamAM ardhA kosa pahoLuM, eka kosa lAMbu ane eka kosamAM kaMIka nyUna uMcuM lahamIdevInuM bhuvana che. te bhuvanane pAMcaso dhanuSya uMcA, aDhIso dhanuSya pahoLA, pUrva-dakSiNa uttara dizAmAM traNa daravAjA che. bhuvananI vaccovaca aDhIso dhanuSya pramANa maNimaya vedikA che. te vedikA upara lakSamIdevIne chAje tevI zavyA che. have te mukhya kamaLanI cotarapha pharatA goLa AkAravALA (valayAkAra) lakSmIdevInA AbhUSaNothI bharelA tathA mukhya kamaLanA pramANathI ardhA ucA ane pahoLA ekaso ATha kamaLo che. evI rIte saghaLA goLAkAromAM anukrame adhuM adhuM pramANa samajavuM. bIjA valayamAM vAyavya IzAna ane uttara dizAmAM cAra hajAra sAmAnika devone vasavAnAM cAra hajAra kamaLa che. pUrva dizAmAM cAra mahArdikadevIonA cAra kamaLa che. AgneyI dizAmAM atyaMtara parSadAnA gurUsthAnIya devonA ATha hajAra kamaLa che. dakSiNa dizAmAM madhya parSadAnA mitrasthAnIya devonA daza hajAra kamaLa che. maitrata dizAmAM madhya parSadAnA nokara tarIke rahelA sadakarasUri ma.sA. gajarAtI anuvAda
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ thAkAraka ti- virA - haribhasAra rANa { 120 (4) A puMDarIka-kamaLo, cakSu-nayana, mana vagerene (sugaMdha ke rasa mugdha bhamarA-bhamarIo vagerene) atyaMta AnaMda-harSapramoda Ape che. (5) A puMDarIka-kamaLo, uttama-pravara-utkRSTa-zreSTha guNa (apUrva svAbhAvika khAsiyata-dharma-lakSaNa-zaktilAbha-prakRti taMtu-dAna) saMpanna hoI, viziSTa-uttama koTInA tiryacothI (kalahaMsa-rAjahaMsa-sArasa vigere tiryacothI) sevAya che. AsvAdana karAya che athavA viziSTa tiryaMco A kamaLonuM zaraNuM svIkArI temAM nivAsa kare che. temaja viziSTa manuSyothI vidyAdhara-sattAdhIza-vaibhavazAlI purUSothI) mastaka vaDe A kamaLo dhAraNa karAya che. arthAta viziSTanaro, mukuTa AdimAM kamaLane zobhA tarIke dhAraNa kare che. tathA viziSTa devothI A kamaLo mukuTa AdimAM dhAraNa karAya che. athavA A kamaLo krIDA khAtara devothI sevita ke zobhita kema na hoI zake ? (6) A puMDarIka-kamaLo, sukha (zarIra ane mana beune anukULa dazAno anubhava maLavArUpa sukhasaMtoSa-tRpti-ArAma zAMti-visAmo) karanAra-maMgala kuzala karanArA hoya che. -upamAnagata cha samAna dharmonuM nirUpaNa karyAbAda upameyagata cha samAna gharmonuM dhyAnajema A puMDarIko cha gharmavALA che tema A purUSottama arihaMta bhagavaMto paNa che. tathApi (1) karmarUpI ke kAmarUpI kAdavamAM pedA thayelA ane divya (devatAI-abhUta) bhogI jalathI vadhelA, karma ke kAmarUpa paMkane ane divya bhogarUpa jalane choDIne tucchatva bhAvanAthI kAmabhogano tyAga karIne alipta-nirALA A bhagavaMto varte che. (2) A arihaMta bhagavaMto, 'atizaya (sahaja cAra atizaya) nA yogathI janmathI mAMDI sarvazreSTha devonA bAra hajAra kamaLa che. ane pazcima dizAmAM hAthI, ghoDA, ratha, pALA, pADA, gaMdharva ane nATakarUpa sAta senAonA nAyakonA sAta kamaLa che. tyAra pachI trIjA valayamAM soLa hajAra aMga rakSaka devone vasavAnA soLa hajAra kamaLa che. cothA valayamAM batrIsa lAkha atyaMtara Abhiyogika devone vasavAnAM batrIsa lAkha kamaLa che. pAMcamAM valayomAM cAlIsa lAkha madhyama Abhiyogika devone vasavAnAM cAlIsa lAkha kamaLa che. chaThThA valayamAM aDatAlIsa lAkha bAhya Abhiyogika devone vasavAnAM aDatAlIsa lAkha kamaLa che. evI rIte mukhya kamalanI sAthe guNatAM saghaLAM maLIne eka karoDa vIza lAkha pacAsa hajAra ekaso vIsa kamaLa thayAM AvA prakAranA kamaLo vaDe parivarelA mULa kamaLarUpI manohara sthAna upara lakSmIdevI virAje che. 1 'kAmapaGake jAtAH' kvacidmanthe dazyate. 1 priyazasphaTikasvarNapadmarAgAJjanaprabhaH / prabho ? tavAdhautazuciH kAyaH kamiva nAkSipet // 1 // mandAradAmavannityamavAsitasugandhini / tavAGge bhRGgatA yAnti netrANi surayoSitAm divyAmRtarasAsvAdapoSapratihatA iva / samAvizanti te nAtha ! nADage rogoragavrajAH tvayyAdarzatalAlInapratimApratirUpake / kSaratsvedavilInatvakathA'pi vapuSaH kutaH || 4 || (vI to) vAdaka karAvI bharIkaraNa
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita vistarA A bhitari racita sahaja saundaryanI jaMgamamUrti-svAbhAvika suMdara-akRtrimarUpa lAvaNyamaya52ma ramaNIya-nayana manohara hoya che. (3) A arihaMta bhagavaMto, arhattva Adi sakala guNa saMpadA-lakSmInA eka-apUrva-nivAsa sthAna AdhArabhUta sthAna hoya che. 121 (4) A arihaMta bhagavaMto, darzana-netra Adi (manasubhavya bhramara Adi) ne AnaMda Ape che. athavA bhavyone darzana-samyagdarzana Adi AtmasvarUpa lAbha ApI adbhUta-abhUtapUrva AnaMdanuM samarpaNa kare che. athavA subhavyone darzanatattvajJAna sAdhanabhUta zAstra Adi (arthanI apekSAe)nI prarUpaNAdvArA AnaMda karanAra hoya che. (5) A arihaMta bhagavaMto, kevalajJAna-kevaladarzana-anaMtacAritra-anaMtavIrya-tIrthaMkaratva-lokanAthatva Adi guNonI sattAthI-vidyamAnatA hoI, bhavya (supAtra) prANIo vaDe sevAya che, bhavya prANirUpa suranara tiryaMca Adi jIvagaNathI dhyeya ke zaraNa tarIke svIkArAya che. A arihaMtonI upAsanA karAya che, bhaktisevA pUjA karAya che. (6) A arihaMta bhagavaMto, akhaMDa-nitizaya AnaMda prAptirUpa-52ma-pUrNa-anaMta nitya sukhamaya nirvANamokSapadanuM paramakAraNa-puSTa AlaMbana hoya che. arthAt upAsaka vargane paramAnandarUpa mahAsukha-nirvANasukhanuM dAna kare che. evaMca viziSTa vineyajanane prabhunA lokottara guNagaNaviSayaka jJAna saMpAdanarUpa upakArakAraka vijAtIya upamA che. A pramANenA nipuNa nirUpaNathI e vastunuM tAraNa thAya che ke; virUddha-vijAtIya-judI jAtanI-upameyagatajAtibhinna jAtivALI upamA-varapuMDarIkarUpa upamA (upamAna) no yoga-saMbaMdha thaye chate paNa arthathI (arthanI apekSAe vastutaHtattvataH-pAramArthika draSTayA) virodhano abhAva hoI athavA vijAtIya upamAno yoga-saMbaMdha thavA chatAMya arthamAM-vastumAM upameya AdivastumAM) vastutvarUpa arthanA virodhano abhAva hoI arthAt vastutvAvacchinna upameya AdirUpa vastu, avirUddha-avyabhicarita-saMvAdita-saMgata-anupacarita hoI vAdIe je pahelAM doSa batalAvyo hato teno asaMbhava che-bilkula saMbhava nathI. (puMDarIka AdirUpa vijAtIya upamAno yoga thavAthI judI jAtanA upameyamAM vijAtIya upamAgata dharmonI prApti-saMgati thaze ane upameyabhUta je arihaMta vigere vastu che te avastu thaze ! kAraNa ke; virUddha dharmothI yukta vastuno abhAva che. vigere je doSa Apela te ahIM uparanA nirUpaNathI lAgu paDato nathI.) gujarAtI anuvAdaka // 1 // na kevalaM rAgamuktaM vItarAga ! manastava / vapuH sthitaM raktamapi kSIradhArAsahodaram jagadvilakSaNaM kiM vA tavAnyadvaktumIzmahe / yadavisramabIbhatsaM zubhraM mAMsamapi prabho ! // 6 // jalasthalasamudbhUtAH santyajya sumanaH strajaH / tavaniH zvAsasaurabhyamanuyAnti madhuvratAH lokottaracamatkArakarI tava bhavasthitiH / yato nAhAranIhArau gocarazcarmacakSuSAm A takarasUri ma.sA. / / 7 / || 2 || vI. hto.
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA A urabhAri racita 122 -vastu svarUpa viSayaka satya maMthana ke samarthanaekaaneksvbhaavN ca vastu, anyathA tattattvAsiddheH bhAvArtha-paramArthabhUta vastunuM svarUpa, eka (dravya sAmAnya) ane aneka (paryAya vizeSa) ubhayarUpa anaMta dharmo che. tathAhi; eka aneka svabhAvavALI (anaMta-dharmAtmaka) vastu che. kemake; vastumAM eka aneka svabhAvavattva anaMta dharmAtmaka paNuM-anaMta dharmo-svabhAvo mAnavAmAM na Ave to, vastutva-vastutattvano sadaMtara abhAva thaI jAya ! (anumAna prayoga A pramANe ahIM samajavo. jIva ajIvarUpa vastu (dharmIpakSa) eka aneka svabhAvava-anaMta dharmAtmaka che. ahIM eka aneka svabhAvavattva-eka aneka svabhAvo-anaMta dharmoanaMtadharmAtmakatva sAdhya dharma samajavo. vastutva anyathAnupapattirUpa hetu samajavo. kemake; hetunuM lakSaNa ja anyathAnupapatti che. vastutvaprakAra sivAya bIjA prakAranI vasturUpa tattvanI siddhi thatI nathI. ahIM antaryAptithI sAdhyanI siddhi thAya che. mATe uparokta hetumAM draSTAMtanI AvazyakatA nathI. jyAM draSTAMta sivAya sAdhya hetumAM vyAptinuM jJAna thaI jAya che. tene antaryApti kahe che. jyAre prativAdIne vyApti he prabhu ! priyaguvat (nIla) sphaTikavat (ujjavala) svarNavat (pIta) pArAgavat (rakta) ane aMjanavat (zyAma) varNavALo dhoyA vagara ja sadAya pavitra evo Apano deha, manuSya Adika kone cakti nathI karato ? sarvane kare che ja. (1) kalpavRkSanI mALAnI jema svabhAve ja sugaMdhI evA ApanA aMga uparadevAMganAnA netro, bhramaranI jema lapaTAya che. (2) he nAtha ! divya amRtarasanuM AsvAdana karavAthI thayelI puSTithI parAbhava pAmelAM hoya tema kAsazvAsAdika rogorUpI sarpano samUha ApanA dehamAM vyApI zakatA nathI, Apa sadA roga rahita ja cho. (3) darpaNanI aMdara pratibiMbita thayelA rUpanI jema ApanAmAM bIjA maLa to dUra raho-paraMtu parizrama AdikathI ApanuM zarIra, TapakatA pasInAthI Ardra (bhInuM) paNa thatuM nathI. ApanI kAyA prasveda (pasIno) vagaranI nirmaLa ja che. (4) he vItarAga ! kevaLa ApanA zarIramAM raheluM rakta (rUdhIra) paNa dUdhanI dhArA jevuM dhoLuM che eTale ApanA rUdhiramAMthI paNa svAbhAvika rAga-raMga-ratAza jatI rahI che. (5) vaLI jagathI vilakSaNa evI ApanI bIjI adbhUta vAtanuM ame zuM varNana karI zakIe ? kAraNa ke he prabhu ! ApanuM mAMsa paNa durgaMdha rahita (parama sugaMdhi) dugaMchA na udbhave evuM gAyanA dUdha jevuM dhoLuM che. (6) he vItarAga ! bhamarAo, jaLa sthaLanA (sugaMdha) puSponI mALAo tajI ApanA niHzvAsanI khuzbo levA ApanA vadana-kamaLa pAse Ave che. (7) he prabhu ! ApanI janma-maryAdA lokottara (apUrva) camatkArane karavAvALI che. kemake ApanA AhAra ane nIhAra carmacakSuvALA manuSyo joI zakatA ja nathI. (8) 1 anta pakSamadhye vyAptiH - sAdhanasya sAdhyAkrAntatvamantarvyAptiH / tayaiva sAdhyasya gamyasya siddheH pratIteH / ayamarthaH antarvyAptaH sAdhyasaMsiddhizaktau bAhyavyAptervarNanaM vandhyameva / sAdhyaMsasiddhayazaktau bAhyavyAptervarNanaM vyarthameva / gujarAtI anuvAdaka A tIkarasUri ma.sA.
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ tAlita-vikArA - jhIrabhadrasAri racita { 123 saMbaMdhanuM jJAna karatI vakhate vyAptisaMbaMdhanuM smaraNa thAya che. ane sAtho sAtha antaryAptijJAnathI prativAdIne A paNa jJAna thAya che ke, prastuta pakSamAM vartamAna hetu paNa sAdhyathI yukta che. draSTAMta sivAya pakSanI aMdara ja hetuthI sAdhyanI siddhi thaI jAya che. mATe ahIM pakSathI atirikta draSTAMtathI koI prayojana siddha thatuM nathI. je vastu eka aneka svabhAvavALI-anaMta dharmAtmaka nathI, te vastu eka aneka svabhAvavALIanaMta dharmAtmaka nathI. te vastu paNa nathI. jema ke; AkAzaphUla. AkAzaphUlamAM eka aneka svabhAva anaMta dharmo nathI rahetA mATe te vastu paNa nathI. A hetu kevalavyatirekI che. jyAM jyAM sAdhya nathI rahetuM tyAM tyAM eka aneka svabhAva anaMta dharmo che. A anvayavyAptimAM apAtA pratyeka draSTAMto sAdhamma draSTAMto, pakSamAM ja garbhita thaI jAya che. ataeva ahIM anvayavyApti nahIM batAvI paraMtu vyatirekavyApti batAvI che. ema samajavuM.) -vastu svarUpa nirNayanA viSayanI nipuNanyAyamudrApUrvaka mImAMsAsttvaamuurtttvcetntvaadidhrmrhitsy jIvatvAdyayoga iti nyAyamudrA, na sattvamevAmUrttatvAdi, sarvatra tatprasaGgAt, evaM ca mUrtatvAdyayogaH, bhAvArtha-sattva (A sat che, A sat che, AvA prakAranI je anugata pratIti, tene karAvanAra dharma-sattva samajavo temaja sat zabdanI pravRttimAM nimittarUpa dharma-sattva jANavo) amUrtatva rUpa, rasa, gaMdha, sparza rahitapaNuM-rUpa Adi cArano abhAva te amUrtatvarUpa gharma jANavo. cetanatva=caitanya-cetanAjJAna darzana anyatara Atmaka upayoga samajavo. Adi zabdathI prameyatva, pradezavattva vigere aneka dharmonuM grahaNa karavuM. tathAca sattva, amUrtatva, cetanatva vigere citra-nAnA-aneka dharma-prakAra vizeSaNa rahita (sattva AdirUpa aneka dharmarUpa prakAra vagaranI) jIva Adi vastumAM, paraspara bhinna=AjIvatva bhinna jIvatva, mUrtatva virUddha amUrtatva vigere aneka vastutattva-svarUpano abhAva, (viparIta svarUpanI Apatti vigere) thAya che. AvI nyAya mudrA-yukti maryAdA-anvaya vyatireka vyAptirUpa yukti maryAdA jANavI. A suMdara nyAyamudrAne pratibhAzALI bIjAo paNa oLaMghI zakavA samartha thatA nathI. tathAca sattva Adi nAnAdharmaviziSTajIva Adi vastumAM jIvatva Adi rUpa vastu tattvasaMbhavita che. dA.ta. 1 ApaNe anubhava uparathI samajI zakIe chIe ke je janme che te mare che. evo koIpaNa deza nathI ke jyAM amuka prANI janmyo hoya chatAM te maryo na hoya. AthI ApaNe bedhaDaka svIkArIe chIe ke je je janme che te mare. A pramANeno janma ane maraNano saMbaMdha te "sahacAra' kahevAya che. AnA samarthanArthe dhUma ane agninuM suprasiddha draSTAMta vicArIe chIe jyAM jyAM dhUma che tyAM tyAM agni che. evo koIpaNa dhUmavAnuM pradeza nathI ke jyAM agni na hoya, Avo te dhUma ane agnino paraspara saMbaMdha athavA janma ane maraNano saMbaMdha te "sahacAra' kahevAya che. jamyAM chatAM mare nahi ema jo mAnavAmAM Ave to janma maraNano kAraNa-kAryarUpa saMbaMdha UDI jAya che. A vyabhicAra' kahevAya che. uparyukta drAMtamAM sahacAra (anvaya vyApti) uparAMta vyabhicArano abhAva (vyatireka vyApti) hovAnI pratIti thatAM je siddhAMta phalita thAya che je niyama sUre che tene vyApti kahevAmAM Ave che. jemake jyAM jyAM dhUma che ("jyAM jyAM ne badale je je ane evI rIte tyAM tyAM ne badale te te' mUkI zakAya. "jyAM jyAM' e prasaMga darzAvavA mATe yojela sthalavAcaka avyava che jyAre je je e vyaktivAcaka vizeSaNa che) tyAM tyAM agni che ja e sahacAra ane jyAM agni nathI tyAM dhUma nathI ja e vyabhicArano abhAva e ja kalAka SjarAtI anuvAdaka - , bhadrakari ma aa
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA - karibhadrasUri racita A 124) sattva, amUrtatva, cetanatva Adi aneka dharma viziSTa jIva padArthamAM jIvatva Adi rUpa vastutattva ghaTita che. je svagata nAnA gharmo jIva padArthamAM jIvatva Adi sAbIta karI ajIva padArthagata ajIvatva AdithI bheda sAdhe che. svagatabhedaka dharmo mAnavAmAM Ave to ja amuka padArtha amukathI judo che ema siddha thAya. anyathA 'padArtheyanI Apatti Ave ! jo nAnA gharma viziSTa jIva Adi padArtha na mAno arthAta kevala-zuddha jIva Adi padArthamAM jIvatva Adi padArtha svarUpano asaMbhava che. dA.ta. sattva cetanattva Adi dharmazUnya-kevala jIva padArthamAM, ajIvatva bhinna jIvatva sAdhaka dharmonI zUnyatA hoI-jIvavarUpa padArtha svarUpano abhAva thAya che. eTaluM ja nahi paraMtu je potAnuM svarUpa nathI ane je bIjAnuM svarUpa che tenI paNa Apatti kema nahi thAya? arthAta bhedakano abhAva hoI thaze ja eTale prauDha mImAMsA bAda tAraNa e Ave che ke, nAnA dharma viziSTa jIva Adi vastumAM jIvatva AdirUpa je nAnA svarUpa che te ghaTamAna thaI zake che. nAnA gharmazUnya vastunI mAnyatAmAM jIvatva AdirUpa nAnA vastutattva bAdhita thAya che. zaMkA-vastunuM svarUpa sattva-sattArUpa mahA sAmAnya, sattvane nahIM oLaMghanAra sattvathI abhinna ane sattvanI mahAkukSimAM rahenAra hoI sattvaneja amUrtatva cetanatva vigere rUpe ane jIva Adi vastumAM tAdrezasattva vidyamAna che. ema mAnavAmAM Ave to amUrtatva cetanatvAdi rahita kevala jIva Adi vastumAM jIvatva AdirUpa vastu svarUpano abhAva kevI rIte ? samAdhAna-zuddha saMgrahanaya abhimata sattArUpa mAtrane ja (kevala sattAne ja) jIva Adigata amUrtatva cetanatva Adi tarIke na mAnI zakAya. be siddha thavAthI jyAM jyAM dhUma che tyAM tyAM agni che (AmAM dhUma kArya che ane agni enuM kAraNa che.) AvA kArya kAraNarUpa saMbaMdhomAM jeno pradeza moTo hoya jenuM kSetra vizALa hoya te vyApaka' kahevAya che, jyAre jeno pradeza nAno hoya jenuM kSetra saMkucita hoya te "vyApya" kahevAya che. kArya vyApya gaNAya che. jyAre kAraNa vyApaka gaNAya che. jo ke keTalIka vAra kArya ane kAraNanA pradeza samAna paNa hoya. prastutamAM dhUmarUpa kAryanuM kSetra agnirUpa kAraNa jeTaluM vizALa nathI, kema ke jyAM jyAM agni hoya tyAM tyAM dhUma hovo joIe evo niyama nathI. jemake lokhaMDano tapAvelo goLo-A goLAmAM agni che. paraMtu dhUma nathI. arthAta tapAvelA goLArUpa pradezamAM agni che. paraMtu tyAM dhUmanuM astitva nathI. jyAM vyApya ane vyApakanA pradeza sarakhA na hoya tyAM vyatirekavyAti ulaTAvIne karavI paDe che. jemake jyAM jyAM dhUma nathI tyAM tyAM agni nathI evI vyApti na karatA jyAM jyAM agni nathI tyAM tyAM dhUma nathI evI vyApti saMgata gaNAya che. paraMtu jyAM vyApya ane vyApakanA kSetro sarakhA hoya, tyAM Ama ulaTAvavAnI jarUra nathI. jemake jyAM jyAM jJAna thavApaNuM yatva che tyAM tyAM nAma hovApaNuM che e anvaya vyApti uparathI jyAM jyAM zeyatva nathI tyAM tyAM nAma hovApaNuM nathI evI vyatireka vyApti karavAmAM koI jAtano bAdha nathI. evI rIte jyAM jyAM prANa vigere che tyAM tyAM cetanapaNuM che e avaya vyAptinuM udAharaNa che. jyAre jyAM jyAM prANa vigere nathI tyAM tyAM cetanapaNuM nathI e vyatireka vyAptinuM udAharaNa che. tevI ja rIte prastamAM jyAM jyAM nAnA dharma vaizirya cheje je nAnA dharma viziSTa che tyAM tyAM vastutvane te vastu che e anvaya vyAptinuM udAharaNa che. jyAM jyAM nAnA dharma vaizirya nathI je je nAnA dharma viziSTa nathI, tyAM tyAM vastutva nathIte te vastu nathI e vyatireka vyAptinuM udAharaNa jANavuM 1 sAmAnya rUpa je vastunI sattA che tene grahaNa karavAmAM tatpara evA adhyavasAya vizeSane "saMgraha' kahevAmAM Ave che. athavA to naigamAdika niyodvArA jANelA arthano saMgraha karavAmAM kuzala evo adhyavasAya paNa "saMgraha' kahevAya vAtI anuvAdaka - A vyAkarasUri ma. sA.
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita- virA - : haribhadrasAri racita 125) jo kevala sattAne ja jIva Adigata amUrtatva Adi dharmo tarIke mAnavAmAM Ave to mahAsAmAnyane vizeSa dharmo tarIke athavA vizeSa dharmo tarIke athavA vizeSa dharmo ane sAmAnyadharmane paraspara sarvathA abhinna mAnavAmAM Ave to sarvatra-ghaTa Adi samasta vastumAM amUrtatva cetanatva AdinI prApti-Apatti thAya. tathApi ghaTAdimUrta padArthamAM sattArUpa mahAsAmAnya vidyamAna hoI amUrtatva=cetanatva Adi gharmanI prAptiApatti thAya. kemake; amUrtatva cetanatvAdithI sarvathA abhinna sattvarUpa, vastunuM eka svarUpa kAyama che. temaja amUrta jIva AdimAM mUrtatva-acetanatva Adi dharmanI Apatti Ave ! kemake; tyAM paNa mUrNatva AdithI sarvathA abhinna sattvarUpa eka vastunuM svarUpa haiyAta che. vaLI sarva padArthomAM drazyamAna mUrtatva-acetanatva Adi gharmono abhAva thI jAya ane amUrta Adino abhAva thaI jAya arthAt satra sarvathA vizeSa dharmamAtranA abhAvano prasaMga AvIne ubho rahe ! uparyukta moTAmAM moTI dustara Apatti nadI kevI rIte pAra karI zakAze ! temaja loka pratItinI pUrepUrI bAdhA-hAni hovAthI ISTApatti paNa kema thaI zakaze ? arthAta nahIM thaI zake. -aviziSTa kevalasattva, pUrvakathita yuktithI amUrtatva AdirUpa thatuM nathI. ema sAbIta karyuM. have viziSTa (svapara pakSavyAvRtta) sattva ke je bauddha abhimata che te viziSTa sattva paNa (sattva vizeSa paNa) amUrtatva Adi rUpa banI zakatuM nathI ema sAbIta karatAM kahe che ke; sattvaviziSTatA'pi na, vizeSaNamantareNAtiprasaGgAd, evaM nAbhinnanimittatvAdRte virodha iti puruSavarapuNDarIkANi / che. tathAca azeSa vizeSone viSe udAsInatA rAkhanAra ane sattA mAtrane zuddha dravya mAnanAra "parasaMgraha' kahevAya che. AnuM udAharaNa "samagra brahmANDa eka che' e che samasta saMsAramAM satupaNuM eka ja che. emAM kAMI vizeSatA nathI eTale sarUpatAnI apekSAe akhila vizva eka che ema kahevuM khoTuM nathI. evaMca sattAdvaitano svIkAra karanAra ane samagra vizeSono nirAsa karanAra "parasaMgrahAbhAsa' kahevAya che. "sattA e ja tattva che, enAthI pRthagubhUta vizeSonuM darzana nahi thatuM hovAthI, e AnuM udAharaNa che. dravyatvAdi avAttara sAmAnyone mAnanAra paraMtu tenA bhedone viSe gajanimIlikAno AdhAra lenAra arthAtu AMkha mIcAmaNA karanAra "apara saMgraha che. dharmAstikAya Adi chae dravyo eka che. dravyatvamAM abheda hovAthI' e AnuM udAharaNa che. ahIM dravyatvarUpa sAmAnya jJAnathI abhedarUpa chae dravyonI ekatAnuM saMgrahaNa thayeluM che. jyAre dharmAstikAya AdinI vizeSatAo tarapha AMkha mIcAmaNAM karavAmAM AvyA che. dravyavAdinI pratijJA karanAra paraMtu tenA vizeSono apalApa karanAra jema ke 'dravyatvaja tattva che' dhamastikAya Adi dravya nathI evI nihnavatAne sevanAra "apasaMgrahAbhAsa' kahevAya che. 1 jenAthI bIjAnI vyAvRtti-bheda karAya che. tene apoha kahe che. bauddhaloka, atyanta vyAvRtta paraspara vilakSaNa svalakSaNomAM anuvRtti pratyayakAraka sAmAnyane mAnatA nathI. bauddhonI mAnyatA che ke je samaya amane koI zabdanuM jJAna thAya che te samaye te zabdathI padArthonuM asti ane nAsti ema be rUpe jJAna thAya che dA.ta. je samaya amane gozabdanuM jJAna thAya che te samaye ekI sAthe gonuM astitva ane gothI bhinna anya sarva padArthonuM nAstitva rUpanuM jJAna thAya che mATe bauddhonA matamAM ataddavyAvRtti (apoha) ja zabdArtha manAya che. karasUri ma. sA. gujarAtI anuvAdaka -
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA bhadrarara racita 126) bhAvArtha-viziSTasarva (atavyAvRttirUpa-apAramArthika sattva-vizeSa-vyakti abhinna sattva) paNa amUrtatvacetanatva Adi rUpa banI zakatuM nathI. arthAta amUrtatva-cetanatva Adi rahita-bhedakAntarazUnya-sarvathA vyakti abhinnarUpa viziSTa sattva paNa jIvAdirUpa vastunuM vastusvarUpa nathI. kemake; vizeSaNabhedaka (bheda pADanAra) sivAya ati prasaMga-ati vyAptino prasaMga Ave ! tathAti-jo vizeSa viziSTatAne ja sarvekarUpa mAnavAmAM Ave to vyaktirUpa jIva vizeSamAM koI paNa bhedakarUpa vizeSaNano (svarUpa ke prakArano) abhAva hoI cetanAdi viziSTa rUpa jema kalpanA mAnyatA che. tema ajIvarUpa vizeSamAM paNa cetanAdi viziSTarUpa kalpanA-mAnyatAnI Apatti-prApti thaze ne thaze ja. Ama moTo ati prasaMga Ave ! je aniSTarUpa che. arthAta "cetanAdi viziSTa jIva che ema jevI rIte mAnavAmAM Ave che tema bhedakanA abhAvamAM "cetanAdi viziSTa ajIva che ema mAnavArUpa Apatti zIlA gaLe vaLagaze ke je aniSTarUpa che. matalaba ke; ekAMte-sarvathA vastunuM svarUpa sAmAnya-jAti ke sattva nathI tema vizeSa vyakti ke viziSTatA paNa nathI. arthAta vastunA eka svabhAvanI kalpanAmAM aneka doSono saMbhava che. vAte vastu mAtramAM aneka svabhAva-anaMta dharmanI kalpanA-mAnyatA nirdoSa-susaMgata ke avisaMvAdI che. A pramANe-pUrvakathita yuktithI vastumAM nAnA dharmo-eka aneka svabhAvo siddha thavAthI ja pUrva ubhAvita je virodha-vijAtIya-puMDarIkarUpa virUddha jAtIya upamAnathI arpita-sUcita-lakSita-saMkrAnta-prAptadharmonuM paraspara nirAkaraNa arasaparasa palTo pAmI abhAvarUpa thaI jaze arthAt puMDarIka upamAna ane upameya arihaMta rae baMnenA dharmonuM sATuM-adalA-badalo-paraspara prApti thavAthI ekabIjAnA niyata gharmono lopa-abhAva thaI jaze ja, e rUpa je sarvathA virodha darzAvyo hato te nathI. kemake; abhinna nimittapaNAno abhAva chenimitta eka nathI. paraMtu aneka che. tathAti-jo upameyavastugata, dharmarUpa nimitta eka hoya to ja sadgaza (sajAtIya) ane visadgaza (vijAtIya) upamAno prayoga thaye chate uparyukta virodha Ave ! paraMtu vidraza (upameyagata eka sarakhA nahIM evA aneka dharmo jemAM nimittabhUta che evI aneka upamAo (sajAtIya vijAtIya Adi) hoye chate paNa, paraspara dharmanA abhAvarUpa virodhano leza nathI. sArAMza ke purUSavarapuMDarIkarUpa sUtra dvArA sadgaza (sajAtIya) ane visadaza (vijAtIya) upamAnI siddhi karelI samajavI. 8 ___ atadvyAvRttiH-apohaH / yathA vijJAnavAdibauddhamate nIlatvAdidharmaH anIlavyAvRttirUpaH (di. 1) tanmate'yaM dharmo'pAramArthika eveti sarvasyApi vijJAnarUpatvaM kSaNikatvaM ceti ca jJeyam / sattvAdidharmaH asadvyAvRttirUpaH / 3 bauddhanI mAnyatA evI che ke, vizeSane choDIne sAmAnya koI bhinna vastu nathI. saMpUrNa kSaNika padArthonuM jJAna te padArthonA asAdhAraNa rUpathI ja thAya che, mATe saMpUrNa padArtha svalakSaNa che. arthAt padArthonuM sAmAnya rUpathI jJAna thatuM nathI. je samaye ame pAMca aMgulIonuM jJAna karIe chIe te samaye pAMca AMgalIorUpa vizeSane choDI aMgulitva koI bhinna jAti mAlama paDatI nathI A pramANe gaune jANatI vakhate gaunA varNa-AkAra Adi vizeSa jJAnane choDI gosvarUpa sAmAnyanuM bhinna jJAna thatuM nathI. ata eva vizeSa jJAnane choDI sAmAnyane judI vastu nahIM mAnavI joIe. kAraNa ke; vizeSamAM ja vastunuM arthakriyAkAritva lakSaNa ThIka ThIka ghaTe che. 1 'atra vyutpattiH viziSyate bhidyate anena (lyuT) iti vizeSaNaM bhedakam / vyAktakaM prakAro vA vizeSaNaM bhavati / gajarAtI anuvAdaka - , bhadrakarasUri mahArAja
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-virArAjA haribhakAra rathina 6 127 A pramANe zakastavanA AThamA padanI vyAkhyAnI samApti jANavI. -zakastavanA "purUSavaragaMdhahasti' rUpa navamA padanuM vivaraNa ete ca yathottaraM guNakramAbhidhAnavAdibhiH suragurUvineyInaguNopamAyoga evAdhikaguNopamAre iSyante, abhidhAnakramAbhAve'bhidheyamApe tathA, "akramavadasaditi vacanAt, etannirAsAyAha "puruSavaragandhahastibhya" iti puruSAH pUrvavadeva, te varagandhahastina iva gajendrA iva kSudragajanirAkaraNAdinA dharmasAmyena puruSavaragandhahastinaH, | bhAvArtha-yathottara (uttaranA-AgalAnA pramANe kramAnusAra) purUSArtha upayogI jIva ajIva dharmarUpa guNonuM uttarottara-AgaLa AgaLanA prakarSa-vRddhirUpa kramathI nirUpaNa karavuM joIe. jema ke; guNasthAnakonuM nirUpaNa uttarottara vRddhirUpa kramathI che. sArAMza ke, guNono kramasara vRddhino niyama che. to nirUpaNano paNa tevo niyama hovo joIe ema vAda karanArA bRhaSpati ziSyo mAne che ke; guNanA viSayamAM hanaguNavALo upamAnI sAthe pahelAM upameyagatadharmane sarakhAvI pachIthI ja adhikaguNavALI upamAnA upanyAsa dvArA upameyagata adhikaguNa sarakhAvavo vyAjabI ja che. hanaguNavatI upamAnA upanyAsadvArA pahelAM upameyagatahanaguNa sarakhAvIghaTAvI pachIthI ja adhikaguNavatI upamAnA upanyAsadvArA pahelAM upameyagata adhikaguNa sarakhAvavo joIeghaTAvavo joIe Avo kramaniyama che. tathApi gaMdhahAthIrUpa upamAthI (hAnaguNavALI upamAthI) mahAprabhAvavaMta zakra Adi purUSa mAtrathI sAdhya-zakya mArI-Iti-dukALa vigere upadravonI zAMti, bhagavaMtanA vihAramAM barobara sAdhita-siddha karyuM chate arthAta bhagavaMtanA vihArathI mArI Adi upadravonI zAMti-siddha karyA pachI ja, puMDarIka upamAdvArA bhuvanamAM adUbhUtabhUta atizayonI saMpadA-kevalajJAna lakSmI AdithI mAMDI nirvANaprApti parvatanA guNo sarakhAvavA-ghaTAvavA sAdhavA yuktiyukta che. eTale A suragurU-bRhaspatinA ziSyo, arihaMta bhagavaMtone pahelAM hanaguNa upamAMthI (gaMdha hAthInuM. upamAthI) stavIne pachIthI adhika guNavALI upamAthI (puMDarIkarUpa upamAthI) stavanA joIe ema mAne che. kAraNa ke; vAcakarUpa zabdanA kramano vyatyaya (kramano ulTo palTo) thaye chate, abhidheya vAcyarUpa artha paNa, abhidhAna-vAcaka zabdanI mAphaka parIpATI-krama vagarano thaI jAya, ane je krama vagarano hoya te asa-avastu kahevAya che. tathAca pUrvAnupUrvI viziSTa vAcya vAcakakramayukta vastu sat che. ane pUrvAnupUrvIviziSTa vAcavAcaka krama vagaranI vastu asat che. A viSayamAM teonuM sAkSIrUpe vacana che ke; "kramathI thayelI che utpatti jenI evA abhidheyanI (arthanI) akramathI ukti (kathana-nirUpaNa) karavAmAM Ave to kramarUpe abhidheyanI sthiti nahIM rahevAthI abhidheyapaNAe abhidheyanI sthiti asaMbhavita che. arthAta abhidheyapaNAe abhidheyano abhAva thaI jAya !" A pramANenA uparyukta suragurU ziSyonA matanuM nirasana karavA sArU kahe che ke, 1 apakRSTa-hIna guNavALAnuM sthAna pAchaLa ane enAthI utkRSTa guNavALAnuM sthAna ke sthApana AgaLa AvA pUrvAnupUrvIkramanI jema ahIM nirUpaNa che. * (1) mithyAtva (2) sAsvAdana (3) mizra (4) avirati (5) dezavirati (6) pramatta (7) apramatta (8) nivRtti (9) anivRtti (10) sUkSmasaMparAya (11) upazAMta (12) kSINamoha (13) sayogakevalI (14) ayogIkevalI. bAjarAtI ana8i - bhakasUri
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA A 128 ribhadrasuri racita. 'purUSavaragaMdhahastibhya:' arthAt 'kSudragaja (sAmAnya hAthI) nA nirAkaraNa AdirUpa dharmanI samAnatAthI gajendra-gaMdhahasti jevA arihaMta bhagavaMtarUpa purUSottamone bhUribhUri namana ho.' --upamAna upameyagata samAna dharmano samanvaya yathA gandhahastinAM gandhenaiva taddezavihAriNaH kSudrazeSagajA bhajyante, tadvadete'pi, paracakradurbhikSamAripra ' bhRtayaH sarvaevopadravagajA acintyapuNyAnubhAvato bhagavadvihArapavanagandhAdeva bhajyanta iti bhAvArtha-gaMdhahasti e eka prakArano uttama hAthI che jenA kuMbhasthaLamAMthI sugaMdhIdAra mada Tapake che. hajAro hAthIomAMthI Avo hAthI koIka ja maLI Ave che. e jyAM vicare che, tyAM enA madanI tIvravAsane lIdhe e oLakhAI jAya che ane ethI kSudra-sAmAnya hAthIo enA Agamana mAtrathI palAyanapobArA gaNI jAya che tema A tIrthaMkararUpI purUSottamo paNa varagaMdhahasti jevo che. temaja paracakra, dukALa, mArI-marakI vigere (atizayavRSTi, varasAda na thavo, uMdaronI vRddhi, tIDonuM phATI nIkaLavuM, popaTanI bahulatA, potAnA ja rAjamaMDalamAM baLavo, zatrusainyanI caDAI vigere) sarva-saghaLA upadravarUpI kSudra hAthIo, acittva puNyanA prabhAvathI-bhagavaMtanA vihAranA pavananI gaMdhamAtrathI bhAgI jAya che. (acinha puNyAnubhAvajanyabhagavadvihA25vanagaMdhamAtrajanmopadravarUpa gajabhaMga athavA acittvapuNyAnubhAva karaNabhagavaviAragaMdhamAtrajanmyopadravarUpa gajabhaMga acinyapuNyAnubhAvAbhinnabhagavavihAragaMdhamAtrajanmopadravarUpa gajabhaMga.) -vAcya vAcaka krama niyamanI akhaMDitatAnuM nirUpaNa-- na caikAnekasvabhAvatve vastuna evamapyabhidhAnakramAbhAvaH, sarvaguNAnAmanyo'nyasaMvalitatvAt, pUrvAnupUrvyAdyabhidheyasvabhAvatvAt, 1 kalikAla sarvajJa bhagavAn hemacaMdrasUrIzvarajI mahArAjA vItarAga stotramAM A viSayane khUba khUbI bharI rIte camakAve che te jarA joIeH sAgre'pi yojanazate pUrvotpannA gadAmbudAH, yadaasA vilIyante tvadvihAranilomibhiH // 4 // nAvirbhavanti yadbhUmau mUSakAH zalabhAH zukAH / kSaNena kSitipakSiptA, anItaya ivetayaH // 5 // strIkSetradraDa-gAdibhavo yadvairAgniH prazAmyati / tvatkRpApuSkarAvarttavarSAdiva bhuvastale // 6 // tvatprabhAve bhuvi bhrAmyatyazivocchedaDiNDime / sambhavanti na yatrAtha ! mArayo bhuvanArayaH // 7 // kAmavarSiNi lokAnAM tvayi vizvaikavatsale / ativRSTiravRSTirvA bhaveyannopatApakRt // 8 // svarASTrapararASTrebhyo yat kSudropadravA drutam / vidravanti tvatprabhAvAt siMhanAdAdiva dvipAH // 9 // yat kSIyate ca durbhikSaM kSitau viharita tvayi / sarvAdbhUtaprabhAvADhye, jaGgame kalpapAdape // 10 // (vi.tR.pra.) artha:-ApanA vihArajanita vAyarAnI laherIo savAso (125) jojana (cArakozano eka jojana) mAM pUrve utpanna thayelo roga jota jotAmAM alopa-adrazya thaI jAya che. 4. rAjAe dUra karI dIdhelI anItinI jema bhUmi upara uMdaratIDa ane sUDA e traNe dhAnyane nukazAna karanArA upadravo, jyAM Apa vicaro cho tyAM tatkALa dUra thaI jAya che. 5. ApanI kRpArUpI puSkAravarttameghanI vRSTithI ja hoya, tema jyAM Apa caraNa dharo cho tyAM strIkSetra ke nagara AdikathI pedA thayelA virodharUpI tamAma agni zamI jAya che. 6. upadravono uccheda karavA Dhola vagADavA jevo Apano prabhAva gujarAtI anuvAdaka A. ta karasUri ma.sA.
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ silalita-visarA - - RbhavasAra racita 129 anyathA tathAbhidhAnApravRtteH, naivamabhidheyamapi tathA'kramavadasadityukta vad, akramavattvAsiddheH, kramAkramavyavasthAbhyupagamAcca, anyathA na vastunibandhanA zabdapravRttiriti stavavaiyarthyameva, tatazcAndhakAranRttAnukArI prayAsa iti, puruSavaragandhahastina iti 9 bhAvArtha-dravyarUpe ekarUpa ane paryAyarUpe anekarUpa vastu hovAthI arthAt ekAneka svabhAvavALI padArthasthiti hovAthI ja, adhikaguNavALI upamAno upanyAsa pahelAM karI pachIthI hanaguNavALI upamAnA upanyAsamAM (vAkyaprayogamAM) paNa vAcakarUpa zabdanA kramano vyatyaya-viparyAsa ke bhaMga thato nathI. kAraNa ke; svasvapadArthavRtti, sarva svasvaparyAyo-guNo svasvapadArthamAM saMsargarUpeNa paraspara bhegA maLelA che. arthAt jIvagata tamAma svaguNoparyAyo jIvarUpa eka AzramamAM saMsargarUpe paraspara bhegA maLelA che. eTale svapadArtharUpa adhikaraNamAM paraspara saMsargarUpa saMbaMdhavALA tamAma svaparyAyo che. ane vaLI te sarva guNo-paryAyono svabhAva, vyavahAranaye mAnela pUrvAnupUrvI-anAnupUrvIrUpa kramathI (Dhabapaddhati ke praNAlikAthI) abhidheya nAmaka arthAtu abhidhAnasaMketa, kathana ke zabdanA viSayabhAve-viSayapaNAe pariNamana pAmanAro abhidheyanAmano svabhAva che. jyAre sarva guNoparyAyo paraspara saMvalita (saMbaMdhita-abhinna) che. tyAre nizcitakramAdimAMthI-pUrvanupUrvI-pazcAnupUrvI-anAnupUrvImAMthI koI eka-pUrvAnupUrvIrUpa eka ja nizcayarUpathI che. ema nahIM paraMtu yathAyogya traNeya ghaTI zake che. jo pUrvAnupUrvI AditrayIthI guNo-paryAyo vAcya nathI ema mAno to arthAt pUrvAnupUrvI Adi anyamathI guNomAM abhidheya nAmaka svabhAvano abhAva mAnavAmAM Ave to pUrvAnupUrvI AditrayInA kramathI abhidhAyakavAcaka-zabdonI pravRttino abhAva thaI jAya ! vAstu pUrvAnupUrvI AditrayIrUpa praNAlikA mAnavAthI abhidhAnanA kramano abhAva thaze nahIM paraMtu abhidhAna (vAvAcaka) krama, barobara jaLavAI raheze ja. kAraNa ke; abhidhAna vyavahAra, (zabdaprayoga) abhidheyapaNAe pariNatinI apekSA rAkhanAra che. jevI jevI abhidheyapaNAe (abhidhAna, kathana ke zabdanA viSayapaNAe) abhidheyanI (guNaparyAyarUpa vAcya-arthanI) pariNati, (pariNamanapariNamavuM) tevI tevI taddAcaka zabdanI pravRtti che. ema niyama che. je vAdIe pahelAM abhidhAna (zabdakrama) nA nyAyathI abhidheya (vAcya-artha) paNa akramavALo hoI avastu-asat che. ema upanyAsa karyo hato te paNa upara kahela nItirItithI tapAsatAM barobara nathI. tathAhi-pUrvAnupUrvI-pazcAnupUrvI-anAnupUrvArUpa praNAlikArUpa abhidhAna-kramanA viSayabhUta, kramavALA abhidheyanI krama ke utkrama vigere rUpa prakAre abhidhAnane yogya svabhAvamAM pariNati hovAthI abhidheyamAM sarvathA kramarahitapaNuM pratApa, bhUmi para prasarate chate, duSTa vyaMtara zAkinI pramukhathI utpanna thatA mArI (plega) vigere jagatunA kAla jevA roga upadrava pedA thatA ja nathI. 7. vizvanA eka vatsala Apa lokonA manovAMchitadAyaka vidyamAna hote, ativRSTi ke anAvRSTi lokone saMtApakArI thatI ja nathI. 8. svacakra ane paracakra (svarAjya ke pararAjya) thI thayelA kSudra upadravo siMhanAdathI jema hAthIo nAzI jAya che. tema ApanA prabhAvathI tatkALa nAzI jAya che. 9. sarva karatAM abhUta prabhAvazAlI Apa jaMgama kalpavRkSa pRthvI para vicarate chate dukALa dUra thaI jAya che. 10. 1. kaMjarane suMDhane saMskRta bhASAmAM hasta kahe che. te hastavALo "hastI' kahevAya che. tenA bhadra, maMdra mRga Adi bhedo prasiddha che. temAM je hAthInI gaMdha mAtrathI sAmAnya hAthIo dUra bhAgI jAya te gajendra "gaMdhahastI' kahevAya che. jarAtI anuvAda sAkarasUri ma
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ lita-virArA GrabhakarAra racita emaoya 130) asiddha che. arthAta abhidheya ja krama-utkrama Adi prakAre abhidhAna-kathana ke zabda) ne yogya svabhAvamAM pariNata thAya che eTale ekAMte kramarahitapaNAno abhAva che. tathAca abhidheyanI pariNatinI apekSA rAkhIne abhidhAna (kathana ke zabdo dvArA guNono krama ane akrama kahelo che. -vastu svabhAvanuM nirUpaNa... syAdvAdIoe anekAntavAdIoe kramathI-akramathI-ke kramAkrama ubhaya sAdhAraNapaNAthI hIna-adhika Adi guNonI (abhidheyarUpa paryAyonI) jIva AdirUpa guNavAnomAM vyavasthAno (svarUpa prAptirUpa viziSTa avasthAno) svIkAra karelo che. ata eva abhidheya paNa akramavALo hovAthI asat nathI paraMtu sat che. (pUrvanupUrvIpazcAnupUrvI-anAnupUrvI anyatama vAcyavAcaka kramayukta vastu sat che.) arthAta-puMDarIkarUpa upamAthI upanIta (jANela ke jaNAvela, lakSita, arpita) atyaMta atizAyI-sarvazreSTha guNarUpa abhidheyanI siddhi thaye chate, gaMdhagaja (gaMdhahAthI) rUpa upamAdvArA vihAraguNa (abhidheya) nuM arpaNa, bodhajANavuM ke jaNAvavuM) paravAdIe mAnela hanaAdi guNanA kramanI apekSAthI akramavALuM paNa asat nathI paraMtu sata che. jo guNanI krama akrama vyavasthA ane guNono pUrvAnupUrvI-pazcAnupUrvI-anAnupUrvIthI abhidheyasvabhAva na mAno to, jemAM vAcya-abhidheya guNa nimitta che evI prastuta upamA (puMDarIka upamA) nA upanyAsarUpa zabda pravRtti na thAya ! kAraNa ke hIna Adi kramathI ja guNonI utpattino niyama mAnya chate, ane pUrvAnupUrvIthI ja ni ke pazcAnupUrvI ke anAnupUrvIthI) guNono abhidheya svIkAryuM chate, pUrvAnupUrvI rUpa krama viziSTa abhidheya rUpa guNa nimittavALo zabdano vyavahAra prayogapraNAlikA kalpe chad, "puruSavarapuMDarIka Iti sUtranA kathana pachI "purUSavaragaMghahasti' Iti sUtrarUpa zabda pravRtti kevI rIte yuktiyukta thAya ? arthAt na ja thAya. matalaba ke vastunibaMdhana (pUrvAnupUrvI-pazcAnupUrvI-anAnupUrvI anyatamakrama-akrama-utkrama viziSTa vAcya guNanA nimittavALI) zabda pravRttino abhAva thaI jAya ! vaLI vastu nibaMdhana zabda pravRttino abhAva thatAM (mAnatA) adhikRta stavanI (zakrastava rUpastavanI ke namotthaNe sUtragata purUSavara puMDarIka purUSavara gaMdhahastirUpa upamA garbhita stuti pratipAdaka vAkyanI) vyarthatA-niSphaLatA thAya ! kAraNa ke; asabhUta arthanA kathana dvArA stava dharmane oLaMghI stavarUpa kAryanuM karavuM thatuM nathI. evaMca aMdhArAmAM karela nAcanA sarakho stavarUpa prayAsa nirarthaka jaze ne ? nahi nahi, nirarthaka nahi paraMtu sArthaka che. jarA uMDA utarIne vicAro ke A stavarUpa prayAsa niSphaLa nathI paraMtu saphala che. kAraNa ke; saphala AraMbhavALA mahApurUSoe A stavanI racanA karela che. A stavanA praNetA (kartAracayitA) gaNadhara mahApurUSo che. tethI ja puMDarIkarUpa upamAthI upameya (sarakhAvavA-ghaTAvavA-sAdhavA yogya) kevalajJAna AdinI siddhi thaye chate, gaMdhagaja (uttama gaMdha hAthI) rUpa upamAthI upameya vihAra guNanI siddhi, aduSTa-niravadya-yukti-yukta satya saMgata ja che. -arihaMta bhagavaMtanI stutinA asAdhAraNa kAraNane jaNAvanAra-purUSottama Adi cAra padavALI asAghAraNarUpa hetu saMpadAnI vyAkhyAno bakarasUri ma. sA. mAtA hastaka che gujarAtI anuvAda .
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA A bhadrasUri racita 131 -upasaMhAra evaM purUSottamasiMhapuNDarIkagandhahastidharmmAtizayayogata eva ekAntenAdimadhyAvasAneSu stotavyasampatsiddhiriti stotavyasampada evAsAdhAraNarUpA hetu 'sampaditi 3 / bhAvArtha-A pramANe, arihaMta bhagavaMtarUpa stotavya mahApurUSomAM purUSottama siMha-puMDarIka-gaMdhahastinA viziSTa dharmono yoga-saMbaMdha hovAthI ja, ekAMtathI (avyabhicArathI-abAdhitarItie-niyamA-vyApakapaNAthI) AdimAM (mokSa avasthAthI pahelAMnI saMsArarUpa avasthAmAM) anAdikALathI saMsAramAM paropakAra Adi guNo vaDe purUSottamapaNuM prApta hoI, AdirUpa avasthAmAM rahela arihaMta bhagavaMtanA AtmAo stotavya-stutine yogya che. (1) madhyarUpa avasthAmAM-vratavidhinA viSayamAM (zaurya Adi guNovaDe) siMha ane (upadrava kSudra gaja nivAraNa Adi guNo vaDe) gaMdha hAthInA dharmone bhajanArA hoI siMha samAna ane gaMdhahastisamAna purUSottama-arihaMta bhagavaMtanA AtmAo stotavya che. (2) avasAna-antima avasthAmAM-(nirlepatA Adi guNo vaDe teramA, caudamA guNasthAnakarUpa mokSa avasthAmAM puMDarIkanA dharmone bhajanArA hoI, varapuMDarIka kamala samAna purUSottama-arihaMta bhagavaMtanA AtmAo stutine yogya che. A pramANe traNeya avasthAmAM stotavya saMpadAnI siddhi samajavI. eTale uparyukta cAra padavALI, stotavya saMpadAnI ja asAdhAraNa rUpa A hetu saMpadA` jANavI. A pramANe tRtIya (trIjI) saMpadAnI vyAkhyAnI samApti thAya che. -'lokottamathI loka pradyotakara' sudhInA pAMca padavALI cothI 'raupayoga saMpadA'nuM vyAkhyAna 1 eSA ca stotavyasampada evAsAdhAraNaguNArUpA hetusampatkathitA, puruSottamAnAmeva siMhapuNDarIkagandhahastidharmabhAktvena stotavyatopapatteH // A saMpadA, stotavya saMpadAnI ja asAdhAraNa guNa rUpa hetusaMpadA kahevAya che. kAraNa ke; purUSottamo ja siMhapuMDarIka graMthahastinA dharmone bhajanArA hoI stotavya che. 2zakti-tirobhAva-pracchannabhAvanI apekSAe samajavuM. 1 arihaMta bhagavaMtane ja namaskAra zA mATe karavo teno-stotavya saMpadA saMbaMdhI vizeSa hetu darzAvanArI purisuttamANathI purisavaragaMdhahatyINa' sudhInI cAra padavALI trIjI 'vizeSa hetu' saMpadA, te paNa pahelI saMpadAnA vizeSa heturUpa che. ema paNa koI sthAne kahela che. 2. have teonuM AdikarapaNuM, tIrthaMkarapaNuM, svayaMsaMbuddhapaNuM ke purUSottamAdipaNuM mumukSuone kaI rItie upayogI che, te jaNAvavA mATe upayoga saMpadAne rajU karavAmAM AvI che. jeo svayaM uttama hoya teo ja bIjAne uttama banAvI zake che, uttama banAvavAno rAha darzAvI zake che. eTale prathama temanuM sahaja tathAbhavyatva Adi guNo vaDe lokottamapaNuM darzAvavAmAM AvyuM che. AvA lokottama arihaMto rAga Adi doSothI rakSaNIya samasta prANIonA yoga ane kSema karavA vaDe temanA nAtha bane che. samyaktrarUpaNA vaDe vyavahAra rAzimAM AvelA sarvajIvonuM hita kare che, sakalasaMjJI prANIonA hRdayamAMthI mohano gADha aMdhakAra dUra karIne temane samyaktva pamADe che. ane viziSTa cauda pUrvadharo jevA uttama koTInA zrutadharonA paNa sUkSmatama saMdeho dUra karI tathA temane vizeSa bodha pamADI temanAmAM jJAnano pradyota kare che, eTale judI judI kakSAmAM rahelA sakala bhavyajIvone teo eka yA bIjA prakAre upayogI thAya che, ane te ja emanI stotavyatAnuM maulika mUla che. gujarAtI anuvAdaka A tIkarasUri ma.sA.
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA paribhadrasuri racita sAmprataM 'samudAyeSvapi pravRttAH zabdA anekadhA'vayaveSvapi pravarttante, ' staveSvapyevameva vAcakaprattiriti nyAyasandarzanArthamAha'lokottamebhya ityAdisUtrapaJcakam' iha yadyapi lokazabdena tattvataH paJcAstikAyA ucyante dharmmAdInAM vRttirdravyANAM bhavati yatra tatkSetram / tairdravyaiHsaha lokastadviparItaM hyalokAkhyam // 1 // iti vacanAt / tathApyatra lokadhvaninA sAmAnyena bhavyasattvaloka eva gRhyate, 132 bhAvArthaH- sAMpratamAM (adhunA hamaNAM vartamAnakAle A vakhate hAla) 'samudAyomAM paNa pravartelA zabdo (vyavakRta banelAzabdo) aneka prakAranA avayavomAM paNa pravarte che. arthAt samudAyavAcaka zabdano paNa samudAyAntargata avayavomAM paNa vyavahAraprasiddha che. jema ke, saptarSi zabda sAta RSionA samudAyane tAvanAro che chatAMya eka saptarSi ugyo. be saptarSi ugyA, traNa saptarSi ugyA' A pramANenA zabdomAM. sAta RSionA samudAya paikI nAnA prakAranA avayavomAM (eka deza -aMga-bhAgamAM) paNa pravarte che. A vyavahAra jagamazahUra che. tathAca sarovarano eka bhAga paNa jema sarovara ja kahevAya che. tema (tAttvika guNakathanaprasaMga hoi) stavomAM stotromAM paNa A pramANe ja pUrvokta prakAre ja vAcaka-zabdanI pravRtti thAya che, ema samajavuM. A pramANenA nyAya (yukti) batalAvavA sAru kahe che ke; 'lokeAttama-lokanAthalokahita-lokapradIpa-lokapradyotakara evA arihaMta bhagavaMtane namaskAra ho' tathAca 'lokottama' ityAdi pAMca sUtronuM nirmANa uparyukta nyAya darzAvavA sArU karela che, ema jANavuM. jo ke ahIM- 'lokottamebhyaH' itisUtraghaTaka lokazabdathI tattvathI (vyutpatti ane paribhASAvaDe-tattvanI apekSAe) vastutaH pAMca astikAyo kahevAya che. kAraNa ke; je kSetramAM AkAzamAM jIvAstikAya, dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya-pudgalAstikAyarUpa pAMca astikAyo rahelA hoya, te kSetrane 'loka' evI saMjJA ApavAmAM Ave che- loka kahevAya che. ane je kSetramAM pAMca astikAyonI sattA nathI te kSetrane 'aloka' tarIke oLakhAvAya che.' Ama zAstrIya vacana sAkSIrUpe che. to paNa ahIM 'lokottamebhyaH' e padaghaTaka lokazabdathI, sAmAnyathI (bhavyatvarUpa samAnatAe samasta) arthAta paMcAstikAyarUpa lokanA eka dezabhUta sakala bhavya (mukti-yogya) prANirUpa lokanuM grahaNa karAya che. 1 'marIcipramugrA: saptarNayacitraziddhajhinaH'a.ci.dvi.kA. zlo 38 'marIciratryaGgirasau pulastyaH pulahaH kratuH / vasiSThazca mahAtejAH saptamaH parikIrtitaH // 'vRkSatti: surASAryo nIzcizikhriSnaH' aci.dvi.kA. zlo. 32 nISkRtyo pati tathyAnubADa'krisau yu' a.ciddhi. kA. zlo. 33 saptarSi paikI aMgiras nAmanA saptarSinA putrano jema AMgirasa tarIke vacanavyavahAra thAya che. tema "citrazikhaMDija" saptarSinaMdana tarIke vacanavyavahAra thAya che. kAraNa ke; samudAyamAM pravRtta zabdano vyavahAra, avayavabhUta eka dezamAM paNa thAya che. e niyama ahIM barobara ghaTe che. gujarAtI anuvAdaka A karasUri ma.sA.
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA A 133 bhadrasUri racita ahIM lokazabdathI bhavya prANiloka' zA mATe levAya che. tenA muddAnI nyAyasaranI rajuAta sajAtIyotkarSa evottamatvopapatteH, anyathA prasaGgo'bhavyApekSayA sarvabhavyAnAmevottamatvAt evaM ca naiSAmatizaya uktaH syAditi paribhAvanIyo'yaM nyAyaH bhAvArtha:- ahIM lokazabdathI 'bhavya prANiloka' levAnuM kAraNa e che ke; sajAtIya (eka sarakhI jAtinA utkarSamAM ja uttamatva barobara ghaTI zake che. jo sajAtIya (sarakhI jAtinA) utkarSamAM uttamatva na mAnIe ane vijAtIya (bhinnajAtinA) utkarSamAM uttamatva mAnIe to, vijAtIya (bhavyatvabhinna abhavyatva jAtisaMpanna) abhavyanI apekSAe sakala bhavyomAM uttamatvanI prApti rUpa atiprasaMga-ativyApti Ave! evaMca abhavyanI apekSAe sakalabhavyomAM uttamatva che ja tethI bhagavaMtano atizaya (uttamatA-utkarSa-gaurava-mahattva-viziSTatA) sAbIta thAya nahIM. sajAtIyautkarSamAM ja uttamatva ghaTamAna thAya che. nyAyane khUba vicAro! tenuM prauDha parizIlana ke mahattvapUrNa banana karo! sajAtIya uttamatAnA hetunuM nirupaNa tatazca bhavyasattvalokasya sakalakalyANaikanibandhanatathAbhavyatva bhAvenottamAH, bhAvArtha vaLI tethI ja sajAtIya utkarSamAM ja uttamatva ghaTamAna thAya che. A nyAyanI saMgatithI ja, sakala kalyANanA asAdhAraNa-ananya kAraNabhUta (tIrthaMkaratva ArdinA kAraNarUpa) ata eva viziSTakoTInA tathA bhavyatvanA bhAvathI-sattAthI ja sakala bhavyajIva-samAjamAM arihaMta bhagavaMto uttama che utkRSTa che gurU-mahAna-viziSTa-zreSTha atizAyI-caDIyAtA che. bhavyatvano tema ja tathA bhavyatvano sucArU pariSkAra- bhavyatvaM nAma siddhigamanayogyatvam, 'anAdipAriNAmiko bhAvaH, tathAbhavyatvamiti ca vicitrametat, kAlAdibhedenAtmanAM bIjAdisiddhibhAvAt, sarvathA yogyatA'bhede tadabhavAt, tatsahakAriNAmapi tulyatvaprApteH, anyathA yogyatA'bhedAyogAt, tadupanipAtAkSepa sthApi tannibandhanatvAt, nizcayanayamatametadatisUkSma- buddhigamyamiti lokottamAH 10 / bhAvArtha-- bhavyatva nAmano jIvaparyAya eTale sakalakarmakSayarUpa jIva avasthArUpa siddhimAM gamana (siddhibhAve pariNamavArUpagamana)nI yogyatA (sAmagrInA sadbhAvamAM svasAdhyanI sAthe je joDAze te yogya kahevAya tenI bhAvapaNuM te yogyatA samajIvI) rUpa je bhavyatva te anAdipAriNAmikajIva-svabhAvavizeSarUpa kahevAya che. (anAdi-AdivagaranA kALathI sarvAtmanA-sakalaAtmapradezonI sAthe vyApIne rahelo jIva-svabhAva te anAdipAriNAmikabhAva ahIM samajavo. 1 jIvAdInAM svarUpAnubhavaM prati prahvIbhAvarUpatvaM pAriNAmikasya lakSaNam // arthAt jIvAdi padArthonA svarUpano anubhava karAvavAmAM je bhAva abhimukha hoya tene "pAriNAmika bhAva jANavo. 'pariNamanaM - tena tena rUpeNa vastUnAM bhavanaM pariNAmaH sa eva tena vA nirvRttaH pAriNAmikaH ' gujarAtI anuvAdaka bhadraMkarasUri ma.sA. -241.
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita vikasAvAI: CRbhArata "mA" (134) A pramANe sAmAnyathI bhavyatvano pariSkAra karI te ja bhavyatva, viziSTa thatuM tathAbhavyatva bane che. teno arthAtu viziSTabhavyatvarUpa tathAbhavyatvano pariSkAra kare che ke; tathAbhavyatva eTale tathA - te aniyata prakAranI arthAt te te aniyata-nAnA prakAranA viziSTa siddhigamanayogyatvarUpa bhavyatva tathAbhavyatva' samajavuM. tathAca A tathAbhavyatva, vicitra che. -nAnAbheda-rUpavALuM arthAtu Aja bhavyatva, nAnArUpa-anekabhedaprakAravALuM thatuM tathAbhavyatva kahevAya che. kAraNa ke; sahakAri (sAthe rahI kArya karanAra) kAla, kSetra, gurU vigere rUpa dravya (nimitta-kAraNa)nI vicitratAthI-anekabhedathI, jIvone dharmaprazaMsA AdirUpa bIjanI tathA AdizabdathI dharmaciMtana-dharmazravaNAdinI siddhi-prApti thAya che. tathAca tathAbhavyatyAdino, dareka jIvadITha bheda hovAthI koI jIva amuka vakhate ane koI bhavyajIva amuka vakhate siddha thAya evo bheda kema hoya?' AvI zaMkAne avakAza nathI raheto. kAraNa ke, tathAbhavyatvAdika, jude jude kALe judujudu phaLa ApanAra hoI vicitra-nAnA prakAranuM che. jo sarvathA-ekAMtathI, yogyatAne eka AkAravALI-ekarUpa-abhinna mAnavAmAM Ave to, kAlavigerenA bhedathI bIja vigerenI siddhi prAptino abhAva thaI jAya! vaLI kAryanA bhedamAM kAraNano bheda kAraNa che, eTale kAraNanA bhedapUrvaka ja kAryano bheda thAya che. e nyAyano ahIM barAbara parAmarza karavo. zaMkA-sarva bhavyajIvomAM pariNAmika heturUpa bhavyatva, abhinnarUpa-ekasarakhuM che, paNa sahakArI kAraNonA bhedathI phaLamAM bheda dekhAya che. ema mAnavAmAM zo vAMdho? zo doSa Ave? samAdhAna-tathAbhavyatAdika, jo vicitra-nAnA prakAranuM na hoya to sahakArIno bheda hoI zake nahIM. eTale ke tathAbhavyatvAdika, judA judA prakAranuM che. tethI ja sahakArI kAraNo paNa judAM judAM jude jude vakhate maLI zake che. kema ke sahakArInA bhedane tathAbhavyatvAdika bhedanI apekSA che. arthAt bhavyatvAdikano tevo svabhAva na hoya to sahakArInI tevI pravRtti na hoya. AnuM nAma ja anekAMtavAda (syAdvAda) che ane te ja tAttvika che. te anekAMtavAda, tathAbhavyatvAdika judA judA mAnavAthI ghaTe che. anyathA eTale sarvathA bhavyatvAdika tulyatA mAnIe to te ekAMtavAda kahevAya. A ekAMtavAda mAnavAthI kAMI paNa vyavasthA thaI zake nahIM. kema ke; tathAbhavyatAdikano bheda na mAnavAthI sahakArIno paNa bheda thaI zake nahIM. evaMca bhavyatvanA sahakArI (atizaya karanAra) viziSTa dravya-kSetra vigere paNa tulya-ekasarakhA thaI jAya! (api zabdathI phakta bhavyatvaja eka sarakhuM thAya ema nahIM paNa sahakArI dravya Adi paNa ekasarakhA thAya e artha samajavo) jo sahakArI dravya kSetra vigere paNa ekasarakhAM na mAno to bhavyatva ekarUpa-ekasarakhuM ghaTI zake nahIM, vAste bhavyatvane ekasarakhuM mAnavAmAM sahakArI dravya kSetra vigerene ekasarakhA mAnavA paDaze ja ne? matalaba ke; yogyatAnA bhavyatvanA abhedamAM arthAtu jo bhavyatva, vicitra-viziSTa prakAranuM na mAnavAmAM Ave to ekI sAthe eka samayamAM, tenA sahakArI dravyakSetra vigerenA niyamo rAtI anuvAda sadI paribhASA
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA A rabhasari racita 135 ekAMte abhedanI prApti thai jAya! ane tethI tamAma bhavyonI ekIsAthe muktino prasaMga thAya! mATe ja nizcayanayano-paramArthanayano abhiprAya evo che ke 'bhavyatva, vicitra=nAnA prakAra-rUpanuM che' sArAza ke; bhavyatvabhedathI sahakArI dravyAdino bheda, ane sahakArI dravyAdinA bhedathI ekIsAthe tamAma bhavyonI muktino prasaMga nahIM Ave vigere nizcita thAya che. (vyavahAranayanA abhiprAye to bhavyatvanI tulyatA thAya paNa kharI. kAraNa ke; sAdRzyamAtrano Azraya karIne ja, vyavahAranaya pravRtti kare che.) sArAMza ke; lokottama eTale lokane viSe uttama. ahIM lokazabdathI bhavya prANIrUpa loka levAno che. anyathA abhavyanI apekSAe sarva bhavyo uttama ja che. tethI bhagavAnanI kAMi uttamatA sAbIta thAya nahIM, sakala klyANanA eka kAraNabhUta tathAbhavyatvabhAvane dhAraNa karanArA hovAthI bhagavAna sarva bhavyalokane viSe uttama che. iti-A pramANe 'lokottama' padanI vyAkhyAnI samApti jANavI. zakrastavanA 11 mA padarUpa 'lokanAtha' e padanuM vyAkhyAna tathA 'lokanAthemyaH' iti, iha tu lokazabdena tathetarabhedAdviziSTa eva tathA rAgAdyupadravarakSaNIyatayA bIjAdhAnAdisaMvibhakto bhavyalokaH parigRhyate, bhAvArtha:- tathA pUrvokta prakAranI eTale (samudAyamAM pravartela zabdo avayavomAM pravarte che.' e nyAya darzAvavA kahe che ke 'lokanathA evA arihaMta bhagavaMtane savinaya vaMdana ho' ahIM-- 'lokanAtha' e pada ghaTaka lokazabdathI, bhavyatAno parIpAka nahIM thayelo hovAthI bIjAdhAnAdinA aviSayabhUta bhavyatva prakAra yukta sakala bhavyarUpa itarabheda (apara prakAra)thI viziSTa-pRthak-viziSTa kakSAvALo ja, te te prakAre rAgAdirUpa ke rAgAdijanya upadravathI rakSaNIya hoi, bhagavat-prasAdilabhya bIjAdhAnAdisaMvibhaktasaMpanna (dharmabIja vapana- dharmaciMtana-dharma zravaNa vigerenA viSayabhUta- bIjAdhAnAdinI yogyatA viziSTa) bhavyaloka grahaNa karAya che. kAraNa ke; bIjAdhAnAdi (bIjavapana vigere rUpakriyA)nA aviSayabhUta-bhavyasamAjamAM bhagavaMtonuM nAthapaNuM ghaTI zakatuM nathI. paraMtu bIjAdhAnAdinA viSayabhUta-viziSTa bhavyasamAjanAM bhagavaMtonuM 1 bIjaM ceha janAn dRSTavA zuddhAnuSThAnakAriNaH / bahumAnaprazaMsAbhyAM cikIrSA zuddhagocarA // 77 // artha:-A jinazAsanane viSe zuddha anuSThAna karanArA manuSyone joI tenA bahumAna-ApyaMtaraprApti, ane prazaMsAzuddha kriyAnI stutivaDe zuddha viSayavALI, kriyA karavAnI je IcchA utpanna thAya che te ja bIjarUpa che, eTale dharmarUpI vRkSanuM bIjAropaNa karavAmAM kAraNabhUta che. e satyaprazaMsArUpa bIja kahyuM. arthAt dharmane viSe' rahetA satpurUSonI prazaMsA vigere karavI te dharmarUpI bIjanuM vAvavuM che. ane pachI te dharmanuM ciMtavana vigere karavuM te aMkurAdika che, ane tethI thayelI mukti, e phalanI siddhi che. tathAca dharmanuM ciMtana e aMkura che, sat zAstranuM zravaNa e kAMDarUpa che, zAstramAM kahela vidhipUrvaka kriyA karavI e nALa che. ane tethI deva tathA manuSyanI saMpadAo prApta thAya e tenA puSpa samAna che, mokSa e phala che. gujarAtI anuvAdaka 1 A sarvakarasUri masA
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-virArA - bhitasAra racita 136 nAthapaNuM ghaTI zake che. vaLI yogakSemakRnnAthaH' A sUtra-nyAyanA anusAre bIjApAna, bIjobheda, tathA bIja poSaNAdi vaDe yoga ane upadravothI rakSaNa karavA vaDe bhagavAna zrema karanArA che. tathAca bIja eTale samyakatva, samyakatvanI prAptirUpayoga ane tenA rakSaNarUpa lema, sakala bhavyaprANI viSayaka, koI bhagavAnane paNa hoto nathI. jo hoya to sarvanI mukita thaI javAno prasaMga Ave, je AtmAnuM bhavyatva pAkyuM hoya, te AtmAnA ja pratye zrI jinezvara devo bIjAthAnAdi vaDe upakAra kare che. paraMtu bIjAonA pratye nahIM. vigere viSayanuM savistara spaSTIkaraNa karatA zAstrakAra kahe che ke; anIdRzi nAthatvAnupapatteH, 'yogakSemakRdayamiti vidvatpravAdaH, na tadubhayatyAgAd AzrayaNIyo'pi paramArthena tallakSaNAyogAt, bhAvArtha- ahIM lokazabdathI bIjAdhAnAdi saMvibhaktarUpa viziSTa bhavyalokanA grahaNanuM bIja e che ke, je gharmabIjavapana Adi kriyAnA yogya-viSayabhUta bhavyaloka na hoya temAM bhagavaMtonuM nAthatva ghaTI zakatuM nathI. nAtha tene ja kahevAmAM Ave che ke, je yoga ane kSema ema baMnene karanAra hoya. A viSayamAM Avo vidvAnono pravAda (udghoSaNA ke jAherAta) che. zaMkA-yoga ane kSema e baMnene sarvathA choDavAthI ke bemAMthI ekano Azraya karavAthI nAtha kahevAya ke nahIM? samAghAna- yoga ane kSemano sarvathA tyAga karavAthI ke bemAMthI ekano Azraya karavAthI, grAhya=yoga lemanI yAcanA karanAra-yoga kSema grahaNa yogya arthAt jene AzrI yogakSema pravarte che, te paNa nAtha gaNAvo joIe. paraMtu te nAtharANa gaNAto nathI. paNa rakSaNIya che. kAraNa ke, temAM nizcaya pravRttithIsarvathA nAthanA lakSaNano abhAva che. (athavA gozAlA AdinI mAphaka je nAtha nathI chatAM potAnI jAtane nAtha tarIke kahe che ke yogakSema karanAra nahIM hovAthI paramArthathI nAtha nathI.) arthAta je yogakSema ubhayane kare te ja nAtha kahevAya che. ema nAthanuM lakSaNa jANavuM. ___itthamapi tadabhyupagame'tiprasaGgAt, mahattvamAtrasyehAprayojakatvAt, viziSTopakArakRta eva tattvato nAthatvAt, aupacArikavAgvRttezca pAramArthikastavatvAsiddhiH, bhAvArtha- jo jemAM nAthanuM lakSaNa na hoya ane temAM nAthapaNuM mAnavAmAM Ave to akiMcitkara (kAMI paNa karI zake nahIM evA) bhIMta vigere padArthomAM paNa nAthapaNAnI prAptirUpa atiprasaMga-ativyApti Ave! vAstu pUrvapratipAdita, nAthanuM lakSaNa jemAM ghaTe te ja nAtha kahevAya. zaMkA- guNo ane aizvarya (sattA sAhyabI-vibhUti-prabhutA)thI je moTo gaNAya che tene nAtha kahIzuM to tamoe Apelo atiprasaMgarUpa doSa nahIM Ave; have kAMI vAMdho che? samAghAna- yogakSema ubhayarahita kevala mahattva (moTA) ja nAthapaNAnI sAbItI ke siddhimAM hetu 1 vedAntinastu alabhyalAbhasahitaM labdhaparirakSaNaM yogakSemaH, yathA 'ananyAzcintayanto mAM ye janAH paryupAsate / teSAM nityAbhiyuktAnAM yogakSemaM vahAmyaham // gItA0 a0 9 zlo0 22) ityAdau ityAhuH ! atrArthe yogazca kSemaM ca iti samAhAradvandvo jJeyaH / rAtI anuvAdaka - A bha8karI mA sA
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ Alita- virA - haribhadrasara caya 137) prayojaka ke niyAmaka nathI. ata eva guNasaMpano ke vibhUtisaMpano-moTAo "nAtha" kahevAtA nathI. paraMtu yogakSemarUpa viziSTa upakAranA karanAramAM ja nAthapaNuM tattvathI-vastutaH ghaTatuM hoI yogakSemarUpa viziSTa upakAra karanArAo ja nAtha kahevAya. bIjAo nahIM. zaMkA- tamAruM kahevuM ThIka che. paNa upacArathI-Aropa karIne je guNothI ke vibhUtithI mahAna-moTo che tene nAtha kahIe to zo vAMdho? samAdhAna- tamo kharA jabarA lAgo cho hoM! ke jema tema karIne je vastutaH nAtha nathI temAM nAthapaNAno pagadaMDo jamAvavA mAgo cho! paraMtu yAda rAkho ke; aupacArika vacana vyApArarUpa vAvRttithI (vastutaH nAtha nathI temAM mahattvanA sAdhaccethI nAthatva dharmano Aropa karI anAtha-mahAnonI stuterUpa vacana vyApArarUpa aupacArika vAguvRttithI) pAramArthika-satyArtha- tattvArtharUpa stava-stutino abhAva thaI jAya! ke je aniSTarUpa che. vAste bIjavapanAdirUpa kriyAnA aviSayabhUta bhavyomAM bhagavaMtonuM nAthapaNuM yogakSemakaritva nathI. paraMtu bIjavapanAdisaMvibhakta-viSayabhUta- viziSTa bhavya lokamAM bhagavaMtonuM avazya nAthapaNuM-yogakSemakAritva ghaTe che ema ghaTanA samajavI. -vivakSita bhavyonA ja pratye bhagavat kRta yogakSemarUpa upakArano samanvayatdih yeSAmeva bIjAdhAnobhedapoSaNairyogaH, kSemaM ca tattadupadravAyabhAvena, ta eveha bhavyAHparigRhyante, bhAvArtha- pUrvapratipAdita kAraNasara, ahIM-lokanAtha' rUpa sUtraghaTaka lokazabdathI, AgaLa para kahevAtI bIjavapanAdi je kriyA te kriyAnA viSayabhUta- je bhavyonA ja pratye dharma prazaMsA vigere rUpa dharma bIjanA vAnarUpa kriyAdvArA, gharmaciMtana Adi rUpa aMkura karavArUpa ubheda vaDe, dharmazAstra zravaNarUpa zravaNarUpa DALa, tathA dharmAnuSThAnarUpa nAla,ane devatA manuSyanI saMpatti vagerarUpa phula, tathA mokSarUpa phala AdinA saMpAdanarUpa poSaNa dvArA, yogarUpa upakAra, (je nathI maLela te bIjAdhAnAdinI prAptirUpa yogarUpa upakAra) te te upadravono vidhavidha-nAnA prakAranA naraka vigere duHkhorUpa ane Adi zabdathI te te duHkhonA kAraNabhUta rAga AdirUpa upadravono abhAva-atyaMta uccheda-dhvaMsa karavA dvArA lemarUpa upakAra (labdha-prApta karela bIjAMkurAdinuM pAlana-rakSaNa rUpakSema rUpa upakAra) thAya che. teo ja vivalita-bhavyo ja levA. bIjAo levA nahIM. zaMkA- aciMtya zaktisaMpanno bhagavaMto tamAma bhavyone tAravAnA sAmarthyavALAo che. ema mahAruM mAnavuM che. to bIjAdhAnAdisaMvibhakta-viziSTa bhavyasamAjamAM bhagavaMtonuM nAthatva-yogakSemakartutva che. bIjA bhavyomAM nahIM. Avo bheda vizeSa kema? - uparyukta zaMkAnA samAdhAnapUrvaka "lokanAtha' e padanI vyAkhyAno upasaMhAra nacaite kasyacitsakalabhavyaviSaye, tatastatprAptyA sarveSAmeva mukti prasaGgAt, tulyaguNA hyete prAyeNa, tatazca ciratarakAlAtItAdanyatarasmAdbhagavato bIjAdhAnAdisiddheralpenaiva kAlena sakalabhavyamuktiH syAt, bIjAdhAnamapi hyapunarbandhakasya nacAsyApi, pudgalaparAvarttaH saMsAra iti kRtvA, tadevaM lokanAthAH // 11 // karI che. vAtI anuvAdaka - a, bhadrakarasUri ma. sA. bAbarA
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ : lalita-visarAtI japhara rAha GrA thI ubhA racita { 138) bhAvArtha- (samAdhAna) koIpaNa tIrthaMkaranA yoga ane kSema, e banne sakala-tamAma bhavyone viSaya karIne -AzrIne pravartatA nathI. paraMtu upara kahela viziSTa bhavyone apekSIne yogakSema ubhaya pravarte che. jo koI eka viziSTa-vivakSita tIrthaMkararUpa vyaktino yogakSema ubhaya, sakala bhavyone viSaya karIne pravarte che. ema mAno to, saghaLA bhavyomAM yogakSemanI prApti hoI sakala bhavyonI muktino prasaMga AvI jAya ! mokSanI prApti, yogakSema sAdhya che. -A viSayanI cAlu prauDha mImAMsA - - A tIrthaMkaro prAye -bahudhA-moTebhoge (zarIranI UMcAI, jIvitasthiti-kAlamaryAdA vagerenI apekSAe judA paNa eka sarakhA na paNa hoya eTale prAyaH zabda mUkela che.) tulya guNavALAo eka sarakhI jJAna Adi zaktizAlIo hoya che. tethI ja tIrthakaro eka sarakhA guNavaMto hovAthI ja, ciratarakAlAtIta-pulaparAvartarUpa para-dUra kALamAM thayelA, bharata vigere (pAMca bharata, pAMca airAvata, pAMca mahAvideha vigere) rUpa paMdara karmabhUmimAMthI koI eka bhUmimAM thanArA; tIrthaMkaranI bIjAthAnAdinI (upara kahela gharmabIja vapana, aMkura karaNarUpa ubheda, sat zruti Adi poSaNAdinI) siddhi thavAthI thoDA kALamAM pudgalaparAvarta madhyagata kALamAM ja tamAma bhavyo siddha thaI jAya! (pudgala parAvartarUpa saMsAra kALa daramyAna sakalabhavyonI muktino prasaMga evI rIte Ave che ke, pudgalaparAvartakALa daramyAna prathama tIrthaMkarathI mAMDI aMtima tIrthaMkaradvArA arthAtu prathama thayela ke pachI thanAra tIrthaMkarathI game te tIrthaMkarathI sakala bhavyavyApaka bIjAthAnAdi viSayakayoga kSema thavAthI pudgalaparAvarta daramyAna sakalabhavyonI mukti thaI jAya (e rUpa aniSTa-sakalabhavyamuktiprasaMga Ave che.) zaMkA- anAdikAlathI paNa bIjAdhAnAdinI kalpanA karIe to kevI rIte thoDA kALamAM sakalabhavyonI muktino prasaMga Ave? samAdhAna- tamArI kalpanA kevala kalpanA mAtra che. kAraNa ke; vastuta evI che ke; je tIvra pariNAmavaDe pApakarma nathI bAMdhato' vigere- lakSaNavALA, carama pudgalaparAvartAnta saMsAra kAlavartI apunabaMdhakaneja (mArgAnusArIne ja) gharmaprazaMsA AdirUpa bIjAghAna paNa hoya che. ("samakita AdinI vAta to dUra ho paNa" e api zabdano artha samajavo.) vaLI A apunabaMdhakano paNa ('samyadraSTi-samakatI vigerenI vAta to dUra raho paNa e api zabdano artha samajavo.)samayasiddha (zAstramAM prasiddha-paribhASita) saMpUrNa pudgalaparAvartarUpa saMsArakALa nathI ja hoto. A prakAranA muddAthI ja kahyuM ke; thoDA ja kALamAM- pudgalaparAvarta saMsArakALa daramyAna (bhagavaMtonuM saMkalabhavyavyApakanAthatva-yogakSemakAritva mAno to) sarva bhavyonI 1 "je prANI tIvra parINAma na kare, gharasaMsArane bahu na mAne arthAta saMsAranuM dIlathI bahumAna na kare, sarvatra ucita sthitinuM sevana kare te apunabaMdhaka kahevAya che." A sAlI salarika
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA bhadrasUri racita mukti-siddhi thai jAya! vAste bIjAdhAnAdi saMvibhakta-viziSTa bhavyalokamAM vastutAe nAthapaNuM ghaTamAna thAya che. ataeva viziSTa bhavyalokanA nAtha evA arihaMta bhagavatane koTIzaH namana ho' e 'lokanAtha'padano artha samajavo. A 139 A pramANe 'lokanAtha' e sUtranI vyAkhyA pUrI thAya che. upayogasaMpadAntargata 'lokahita' e padanuM vividhatAbharyuM vivecana tathA 'lokahitebhyaH' iha lokazabdena sakalasAMvyavahArikAdibhedabhinnaH prANiloko gRhNAte, paJcAstikAyAtmako sakala eva, evaM cAlokasyApi loga evAntarbhAvaH, AkAzAstikAyasyo bhayAtmakatvAt, lokAdivyavasthAnibandhanaM tUktameva, tadevaMvidhAya 'lokAya hitAH, bhAvArtha tathA='samudAyomAM pravartela zabdomAM avayavomAM pravarte che' e nyAya batAvavA sArU kahe che ke 'lokanA hita evA arihaMta bhagavaMtone namaskAra ho' ahIM loka zabdano zyo artha levo? vaLI lokanA pratye hita kevI rIte kare che? vigere praznone ukelatA kahe che ke; ahIM- 'lokahita' e pada ghaTaka lokazabdano prathama arthaH (1) sakalasAMvyavahArikanaranAka vigere, lokaprasiddha (jaga jAhera) je vyavahAra te saMvyavahAra, te saMvyavahAre thayelA sAMvyavahArika jIvo tathA Adi zabdathI sAMvyavahArikathI viparIta te asaMvyavahArika jIvo nityanigodarUpa avasthAvALA jIvo, tathAca samasta-sAMvyavahArika, asAMvyavahArika Adi bheda-prakAravALo prANi (prANadhArI) loka, jANavo, arthAt lokazabdano prANilokarUpa artha pahelo samajavo have loka zabdano vA' kahI bIjo artha jaNAve che. 'lokahita' e padaghaTaka lokazabdano bIjo arthaH (2) saghaLoya *paMca astikAyarUpa loka gaNavo. AvuM nirUpaNa karavAthI alokano paNa lokamAM ja aMta:va 2 viziSTa eTale apunarbaMdhaka-mArgAnusArI bhavyaloka samajavo athavA bIjAdhAnAdiyogyatAviziSTacaramapudgalaparAvarttattta bhavyaloka jANavo. 1 hitAvimiH'' (7-3-31) siddhahema 'caturthAM hitAvimiH samasyate' 2 je jIvo sUkSmanigodamAMthI nIkaLI bAdara nigoda athavA pRthvIkAya vigeremAM AvyA hoya te vyavahArarAzinA jIva kahevAya. ekavAra vyavahAra rAzimAM AvyA pachI pharIthI sUkSmanigodamAM jAya te vyavahArarAzinA jIvo kahevAya. jeTalA jIvo vyavahAra rAzimAMthI mokSamAM jAya eTalA jIvo avyavahAra rAzimAMthI vyavahAra rAzimAM Ave evI kudarata che. 3 anaMtA jIvo vacce eka zarIra evA asaMkhyAtA zarI2 bhegA thavA chatA paNa je carmacakSuothI joI zakAya nahIM. te sUkSma sAdhAraNa vanaspatikAya athavA sUkSma nigoda kahevAya. e sUkSma nigodanA jIvo cauda rAjalokamAM sarvatra ThAMsI ThAMsIne bharelA che. sUkSma hovAthI jagatanA vyavahAramAM AvatA nathI. koInA mAryA maratA nathI. bALyA baLatA nathI, chedyA chedAtA nathI, paraMtu temanu AyuSya TUMkuM hovAthI ghaNA janma-maraNa kare che. anAdikALathI nigodamAM jIvanA janma-maraNa cAlu hoya che. je jIvo nigodamAMthI koI kALe nIkaLyA nathI, ane jagatanA vyavahAramAM AvyA ja nathI, te avyavahAra rAzinA jIva kahevAya che. gujarAtI anuvAdaka 4 dharma-adharma-AkAza-jIva-pudgala e pAMca, pradezonA samUharUpa hovAthI 'astikAya' kahevAya che. asti-sarva pradezono, kArya-samUha, ema ahIM vyutpatti samajavI. A bhadraMkarasUri ma.sA.
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-visarA A haribhAvi racita " (140) : samAveza jANavo kAraNa ke, AkAza astikAya, ubhaya-loka aloka Atmaka che. eTale AkAza astikAyanA grahaNathI alokanuM paNa grahaNa sutarAM thAya emAM kahevuM ja zuM? vaLI loka alokanuM mULa pahelAM-agAu darzAvyuM che. eTale ahIM kahevAnI jarUra nathI. arthAt vyAkhyAnakAra ahIM lokazabdano bIjo artha sakala pAMca astikAyarUpa loka jaNAve che. ataeva sakala prANilokarUpa loka athavA sakala paMca astikAyarUpa lokanA pratye hita-bhaluM (kalyANa sAruM-zubha-ThIka-sAcuM-zreya-uddhAra-upakAra-lAbha-phAyado-guNa) karanArA arihaMtabhAvaMtone zatazaH savidhi vaMdana ho e ahIM sArAMza samajavo. hita zabdano gaMbhIratAbharyo paramArtha yathAvasthitadarzanapUrvakaM samyakprarUpaNAceSTayA tadAyatyabAdhaneneti ca, iha yo yaM yAthAtmyena pazyati tadanurUpaM ca ceSTate bhAvyapAyaparihArasAraM, sa tasmai tattvato hita iti hitArthaH, bhAvArtha= je je prakAre padArthanI sthiti che te prakAranI sthitivALA padArthanI te te prakAre je jJAna te yathArthajJAna kahevAya che. pahelAM, padArthaviSayaka yathArthajJAna saMpAdana karIne pachIthI padArthaviSayaka yathArtha prarUpaNA (upadeza-dezanA) rUpa vyApAra karanArA ane je padArthano upadezavidhi thayela hoya te upadezAvela tAyajIva ane pudagalane gati karavAmAM sahAya karanAra je dravya te dharmAstikAya. A dravyanA nirvibhAjya (jenA be bhAga na kalpI zakAya) vibhAgarUpa pradezo, asaMkhyAta che. tamAma gati calana kriyAmAM sarvatra dharmAstikAya upakArI che. mA. adharmAstikAya-jIva ane pudagalane sthira thavAmAM je sahAya karanAra dravya te, AnA paNa pradeza asaMkhyAta che. saghaLA sthira kAryomAM A kAraNa che. Tu AkAzAstikAya-dhamastikAya Adi sarva dravyone rahevAne avakAza (jagyA) ApanAra je dravya te AnA pradezo anaMta che. vaLI A dravya, loka ane aloka ema be prakAre che. tyAM jeTalA AkAzamAM dharmAdi rahela che teTalA AkAzanuM nAma lokAkAza ane te sIvAyanuM sarva alokAkAza che. eTale ke vAstavika rIte AkAzadravya, dravyathI eka vyApI che. paraMtu dharmAstikAyAdikanI sAthe rahevArUpa upAdhivaDe (upacArathI) loka ane aloka ema be prakAre che. pudgalAstikAyakarUpa-rasa-gaMdha-sparzavALuM dravya tathA pUraNa (purAvuM-maLavuM) ane galana (gaLavuM-jharavuM-vikharavuM-chUTA paDavuM) rUpa dharmayukta je padArtha te pudgala dravya kahevAya. ahIM paramANu e ja pudgala dravya che, e paramANuno skaMdharUpe maLavA yogya ane skaMdhathI vikharavA-chUTA paDavArUpa dharma hovAthI paramANu te pugala kahevAya che. paramANuo jyAre paraspara maLe che, tyAre skaMdha bane che. ane chUTA paDe che tyAre punaH paramANu ja rahe che. e pramANe paramANuo vAraMvAra dvidezItripadezI yAvatuM anaMta pradezI DhaMdharUpe pariName che ane te AMdhothI chUTA paNa paDe che, tyAM koIpaNa eka paramANu jadhanyathI 1 samaya ane utkRSTa asaMkhya samaya sudhI paramANurUpe chUTo rahe che. tadaaMtara avazya skaMdhapaNe pariName che. punaH e paramANu jyAre skaMdhamAM lAge che tyAre "pradeza" evA saMketathI oLakhAya che. punaH paramANuothI banelA skaMdhadeza-pradezarUpa vikAro paNa pudgala ja kahevAya che. pugalamAM zabdAMdhakAra Adi daza prakAranA pariNAma dharma rahyA che. 3 jIvAstikAya jJAnadarzanarUpa upayoga-cetanArUpa lakSaNavALo jIva kahevAya che. AnA pradezo asaMkhyAta che. je karmabhedone karanAra, karmaphalane bhogavanAra, karmane anusAra eka gatimAMthI bIjI gatimAM janAra ane karmano aMta karanAra che teja AtmA, bIjA lakSaNovALo nahIM. makarasUri ma.sA. gujarAtI anuvAdaka ra
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita vistarA - jI haribhadrasUri thi = 141 prarUpita padArthanA pratye AgAmi-bhaviSyakALamAM bAdhA-pIDA-apAyanA parihArapUrvaka hita karanArA vItarAgo hoya che. tathAhi-arihaMta bhagavaMto, pahelAM kevala-jJAnadarzana saMpAdana dvArA, uparokta sakalalokane yathArtha jANI-joI (samavasaraNa Adi sthale) sakalaloka viSayaka samyaka prarUpaNAdvArA sakalalokanuM AgAmikAlamAM bAdhAnA parihArapUrvaka hita-bhaluM-kalyANa-zreyaH saMpAdanadvArA sakalalokanA pratye hita karanArA che. vaLI sAmAnya niyama che ke; je, (ka) jene, (karmarUpa vastune) barobara yathAsvarUpa yathArtha juve che-dekhe che. ane pachIthI jevI vastu joI hatI te ja pramANe bhAvi (bhaviSyamAM thanAra) apAya-bAdhAne pariharato (tajato-dUra karato) vastuviSayaka vyavahAra-zabdaprayoga kare che, prarUpaNA ke dezanA kare che. na ke satyavAdI-laukika kauzikamuninI mAphaka AgAmi kALamAM thanAra apAya-bAdhAnA kAraNarUpa vastu nirUpaNa, ahIM samajavuM.) *te yarthAthadrA-jJAtA, (barobara jonAro ane te pramANe bhAvihAnine pariharato prarUpaNA karanAro) te vastu (barobara jovAyelA ane bhAvi nukasAnInA parihArapUrvaka kahevAyela vastu)nA pratye hita-anugraha-upakAra-bhaluM-guNa karanAra che. Avo ahIM hitazabdano paramArtha parakhavo. - hitazabdanA uparyukta paramArthanuM dalIla draSTAMta sAthe samartha samarthana - itthameva tadiSTopapatteH, iSTaM ca sapariNAmaM hitaM, svAdupathyAnna vadatirogiNaH, bhAvArtha- A pramANe ja yathArtha viSayakadarzana tathA bhAvi apAya parihArapUrvaka prarUpaNAdi prakArathI ja, te yathArthadarzana- prarUpaNAdikriyA-vyApAra kartAmAM, ISTa-kriyAphala ghaTI zake che. (cetana ke acetana padArthane viSaya karIne darzanAdikriyA thaye chate kriyAphala rUpa ISTa, svagata-kriyAkartagata ghaTe che. athavA viziSTa cetanane viSaya karIne darzanAdikriyA thaye chate kriyAphala rUpa iSTa, svaparagata kriyAkartarUpa svacetanagata ane kriyAviSaya cetanagata ghaTe che) arthAt A muddo dhyAnamAM rAkhIne ja hitazabdano uparyukta artha karela - ISTapadArthanuM vivecana - ISTa eTale sapariNAma -uttarottara (kramAnusAra, eka ekanI pachI vadhatAM vadhatAM, AgaLa AgaLa) zubhaphalanA anubaMdhavALuM (ekabIjAnI sAthe baMdhAyeluM hoya te saMbaMdha - avicchinna pravAha te anubaMdhano artha samajavo) ane hita-sukhakArI je hoya te ISTa kahevAya che. cAlu prakaraNamAM yathAsthita svarUpadarzanapUrvaka prarUpaNArUpa hitayogasAdhya anugraha-upakAra e ISTa samajavuM. 1 bAdhA-aDacaNa, harakata, pApa, doSa, upadrava, vAMdho vigere 2 pIDA=vedanA, ApadA, kaleza, vyathA vigere - apAya naraka duHkhAdi duHkhonuM sAdhana, duHkha, hAni, nAza, aniSTanuM kAraNa vigere 4 "jarAti stI svaticAmavAnuM paranA ahitarUpahetu vidyamAna hoya to svahita asaMbhavita che e vAta ahIM barobara vicAro. kasUri ma.sA gujarAtI anuvAdaka .
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ karI che jemAM lalita-viraparA A haribhadrasAra racita ( 142 - draSTAMtapUrvaka ISTArthanuM spaSTIkaraNa - jema ke; svAdu-lahejatadAra, rasALa (tatkALa jIbhane AnaMda-saMtoSa-prIti-tRpti ApanAra) ane pathyapasaMda paDatuM. rucatuM (bhaviSyamAM sAruM) anna (khorAka-khAvAnI vastu-rAMdheluM anAja) jema taddana roga vagaranAne iSTa manAya che. kAraNa ke, navA rogavALAne to pathya paNa khorAka, -pasaMda paDato khorAka, ahitanukasAna karanAra hoi pathya khorAkano adhikAra nathI. (anna, apathya chatAM svAdu ekAMta aniSTa che tevI rIte asvAdu chatAM paththa ekAMte ISTa nathI. ekAMte ISTa te ja lekhAya che ke; je svAdu ane pathya anna hoya.) evaMca svAdu ane pathya anna ja ekAMte ISTa che. vaLI svAdu pathya annathI thato upakAra-lAbha-phAyado-guNa te ja vastutaH ISTa che. kahyu che ke; "kAryanI icchAvALAe, jenAthI tarata ja kArya thatuM hoya evuM kAraNa, cAhavuM joie. jema AhArathI thatI tRpti (kArya)nI IcchAvALAe khorAkanI icchA jarUra karavI joIe tema ahIM vyavahArathI-kAraNa hovAthI svAdu pathya annanI ISTatA che. paraMtu svAdu pathya anna janya anugraha (tRptirUpa kAryalAbha)nI vastutaH mukhyatve ISTatA che. have cAlu viSayamAM zAstrakAra ghaTAve che ke; vastutaH yathAsthita-svarUpa darzanapUrvaka, bhAvi apAyaparihArapUrvaka prarUpaNA janya upakAra (Arya-guNa) ja ISTa che, to paNa anaMtara (avyavahita) kAraNa hoI A yathAsthitasvarUpa darzanapUrvaka bhAvi apAya parihArapUrvaka prarUpaNArUpa hitayogalakSaNakriyA paNa ISTa che ema svataHsiddha thAya che. (viziSNanugraharUpeSTha prati yathAsthitasvarUpadarzanAdipUrvakaprarUpaNArUpahitayoga-lakSaNa kriyA kAraNe iti kAryakAraNabhAva:). anvayano abhinaya- je je vastune barobara jevI juve che, AvatI kALanI hAnine pariharato tadanurUpa (tevI ja) prarUpaNArUpa ceSTA hoya to te kriyA ISTasukhakArI manAyela che. - "ulTI ceSTA aniSTa-duHkhakArI che' e rUpa vyatireka viSayanuM vigatavAra varNana - ato'nyathA tadaniSTatvasiddhiH, tatkarturaniSTAptihetutvena. bhAvArtha= je vastu jevI che tevI nahIM jotAM UlaTI rIte viparIta prakAre joI, viparIta prarUpaNA kare che. tenI tAdreza viparIta prarUpaNArUpa ceSTA, aniSTa-duHkhakArI, moTI nukasAnI ke geraphAyado karanArI che, kema ke, pahelAM ulaTuM jJAna-darzana pachIthI bhAvimAM ApadA ApanArI viparIta prarUpaNA Adi viruddha vartana che. ata. eva cetanapadArtha tarapha ke acetanapadArtha tarapha anurUpa vyathAyogya (sarakhe sarakhuM jema ghaTatuM hoya temavyAjabI-barobara-kharI rIte) nahIM pravartato arthAta viparIta rIte vartanAra (ucita ceSTA karavA chatAM paNa AgAmibhaviSyamAM thanArI bAdhA-hAnine nahIM pariharanAra paNa) niyamathI-avazya-ekAMte azubha-pApakarmathI baMdhAya che, lepAya che. Ama kahevAthI viparIta ceSTA kartAmAM (asamyaka-prarUpakaAdimAM) aniSTa-azubha karmabaMdha darzAvyo. paraMtu viparItadarzanaprarUpaNAdi kriyAnA viSayabhUta cetana ke acetanamAM, aniprAptinA hetu tarIke viparItabodha, thAye kharo ane na paNa thAya ema anekAMta che. arthAta acetana padArtha pratye viparItabodha, aniSTaprAptimAM hetu na thAya ane cetanapadArtha pratye viparItabodha, azubhakarmanA baMdhamAM kAraNabhUta thAya paNa kharo ema ahIM anekAMtanuM rahasya samajavuM. vAdaka - makarasUri ma. sA. gujarAtI anuvAdaka
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ phaka kaccha lalita-vikharA jhI: haribhadrasara racita 143 zaMkA- viparItabodhaviSayabhUta cetana acetana padArthamAM ahitayoga-azubha karmabaMdha jyAre anaikAntika aniyata che arthAtu cokkasa ke nakkIrUpe nathI (cetanamAM thAye kharo ane acetanamAM na thAya e rUpa ahIM anekAntikatA levI) to kevI rIte viparIta prarUpaNAAdikriyA karanAranI viparIta kriyA, ahita yoganA (aniSTaprAptinA-azubha karmabaMdhanA) pratye ekAMte cokkasa-nakkI ke niyatarUpe hetu-janaka-janetA che? viparItabodhaviSaya-padArthagata aniSTaprApti jyAre niyata nathI to tAdrazapadArtha viSayaka viparItabodhAdikriyA, viparItakriyAkArakamAM kema karI aniSTaprAptimAM janakarUpe niyata thAya ? - uparyukta zaMkAmAM samAdhAnapUrvaka hitayoganI sUcArUcarcA - anAgamaM pApahetorapi pApabhAvAt, itaretarApekSaH kartRkarmaprakAraH, nAcetanAhitayoga upacaritaH bhAvArtha- AgamanA Adeza sivAya (jinavacanarUpa AgamanA AdezanI paravA rAkhyA vagara, Agama Adeza ahIM apavAdarUpa che.) A azubha karmabaMdharUpa kArya pratye viparItadarzana Adi kriyAdirUpa pApakarma kAraNa che. eTale viparItadarzanAdikriyArUpa pApa karmarUpa kAraNa hoya chate (kAraNasarve) azubha karmabaMdha niyata che. (kAryasattvam) (para-viSayamAM to pApahetukRtaapAya-hAni hovAthI pApabhAva ja che. ema ahIM apizabdano artha samajavo.) tathAca mUlaniyamaAgamanA Adeza vagara (yathArtha bodharUpa Agama Adeza sivAya) pApahetuthI paNa (azubha karmanA kAraNathI paNa) azubha karmarUpa pApa thAya che-baMdhAya che. tattvAMza-Azaya evo che ke; AgamanA AdezathI kavacit apavAdarUpa (kAraNika) pApahetubhUta jIvavadhAdimAM paNa pravRtti karanAra, azubha karma-pApa karmarUpa lepathI lapAto nathI. paraMtu viparItadarzana prarUpaNAdirUpa kAravAI hoye chate pararUpa viSayamAM pratyapAya (bAdhA-hAni-duHkha-ahita-nukazAnI) nahIM hovA chatAMya, svapramAda doSarUpa, pApahetu hovAthI niyamo pApa baMdhAya che. vAstu viparItakriyA, aniprAptimAM, azubhakarmabaMdhamAM kAraNa, ekAMte-avazya-cokkasa thAya zaMkA= AgamanA Adeza sivAya pApahetuthI paNa avazya pApa baMdhAya che. AvA ghaDataranA caNataranI kayo pAyo che te jaNAvo ? samAdhAnakArakanA bhedarUpa kartA ane karmano prakAra, (bheda ke rIta-bAbata-ghATa) paraspara (Apasa ApasamAM-mAMhe mAMhe) Azrita-apekSAsaMbadhavALo che. arthAt kartA, karmanI apekSA rAkhIne vyApAravALo 1 nAmanA kriyApada sAthenA saMbaMdhane kAraka kahe che. kAraka eTale kriyAnI sAthe anvayI thavuM te. chaThThA sivAyanI badhI vibhaktio kriyApada sAthe saMbaMdha dharAve che mATe kAraka vibhakti kahevAya che. kAraka kriyAnuM vizeSaNa che ane tenA cha prakAra che. karNA, karma, karaNa, saMpradAna, apAdAna, adhikaraNa. 2 kriyAne viSe svataMtra tarIke je artha vivakSita che te kartA. 3 kartA potAnI kriyA vaDe prApta karavA jene atizaya Icche te karma. kakakakaka takarasUri ma.sA. gujarAtI anuvAdaka
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita visarA bhavasAra rANika 6 144 thAya che. ane karma, kartAnI apekSA rAkhIne vyApAra-kriyAviSaya thAya che. jema ke; prakAzya (prakAzakriyAviSaya) ghaTa AdinI apekSA rAkhIne-AzrIne pradIpa Adi, (dIvA vigere) prakAzaka-prakAzakartA thAya che. ane te dIvAvagere prakAza kartA hoye chate ghaTa Adi (karma) prakAzya-prakAzakriyAviSaya thAya che. tema ahIM paNa, tathAvidha kAryarUpa pApa baMdha thAya che. to ja viparIta jJAna Adi rUpa pApa kAraNavALo puruSa, pApakartA avazya hoI zake. te pApakartA che to ja tathAvidha kAryarUpa pApa baMdha paNa hoI zake. tathAca bIjA-judA prakAranI ceSTA-viparIta ceSTA, aniSTarUpa che. kAraNa ke; hitayoga (uttarottara zubha phaLadAyaka tathA sukhakArI yoga-saMbaMdha)thI viparIta-bhinna-ulTI judI che. arthAt uttarottara azubha phalanI janetA banI duHkhakArI che. vaLI viparItakriyAviSayanA tarapha viparIta ceSTAnuM ahita yogapaNuM paNa akhaMDita che. zaMkA=viparItAnA viSayabhUta acetana (jaDa) padArthomAM viparItaceSTAnuM ahitayogapaNuM kevI rIte? kAraNa ke, ahitayogasAdhya, kriyA phalarUpa apAya-bAdhAhAni-nukazAnIno jaDapadArthomAM asaMbhava che. vaLI jo acetanapadArthagata ahitayoga, upacarita kahezo to acetanapadArtha-gatihitayoga, upacaritapaNAno prasaMga, doSa, Apatti Avaze! vaLI A stavamAM, bhagavaMtanI prastuta stutimAM upacarita hitayogano prayogavAkyaracanA thaI zake nahIM kAraNa ke, stava, stuti, sabhRtArtha, anupacarita, satya arthane viSaya karIne pravarte che. to ahIM prazna upaje che ke; acetana padArthagata hitayogano asaMbhava hoI bhagavaMto paMca astikAyAtmaka sakalalokanuM hita karanArA kevI rIte ? samAdhAna= acetana (ajIva) padArtharUpa dharmAstikAya vigeremAM =, ahitayoga-apAya-hAninA, kAraNabhUta mithyA (viparIta) darzana AdivyApAra, (kriyA, ceNa) upacarita-Aropita nathI. (jema "agnirmANavaka:" ItiAdi prayogamAM mANavakamAM (viduSakamAM) agnipaNuM Upacarita-Aropita che. tema ahIM upacarita ahitayoga nathI.) arthAt apAyajanakamithyAdarzanAdivyApArarUpa ahitayoga, acetanagata, Aropita nathI paraMtu satya che. - cAlu viSayanuM hetupUrvaka pratipAdana - punarAgamakarmakatvena sacetanasyApi evaMvidhasyaiva nAyamiti darzanArthaH, bhAvArtha= pAcho pharIne (vakrI banIne, pharIthI bIjI vAra enI e kriyA karIne) kartAne kriyA 1 'agnirmANavakaH' ityatrAgnipadazakyArthasyAgniniSThazucitvakAntyAdisajAtIyazucitvakAntyAdiviziSTe lakSaNA / (zakyArthatyAgena lakSaNayA'nyArthabodhanamupacAraH, yathA maJcAH krozanti, agnirmANavaka ityAdau atra tu anvayAnupapattirevopacArabIjam // ) arthAta-agnirmANavaka' e prayogasthaLamAM pavitratA kAMti vigere sarakhA dharma laI mANavakamAM jema agnino Aropa karAya che. bArAtI anAdi bhakari mA
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA A haribhadrasuri racita phalabhUta apAya-hAninuM bhAjana (pAtra-Azraya)banAvanAra arthAt kartAne karma banAvIne karrArUpa karmavALo, acetanagata ahitayoga(apAya-hetumithyAdarzanAdirUpa kriyArUpa ahitayoga) vAstavika, saphala satya cha. vaLI mANavakamAM uparita agnitva jema mukhyapaNe kArya karanAra thatuM nathI tema A nathI paraMtu mukhyabhAve kArya karanAra A ahitayoga che. tathAca acetanagata ahitayoga pAcho pharIne potAnA kartAmAM kriyA phalarUpa apAyane karato, (mukhyabhAve kArya karanAra hoi) jema pArakAne mAravA sArU karela du:zikSitano zastraprayoga pAcho pharIne tene (potAne du:zikSitane) haNato kevI rIte upacarita kahevAya ? arthAt na ja kahevAya, saphala kahevAya. 145 zaMkA= jo Ama ja che to sacetanapadArthagata ahitayoga paNa punarAgamakarma (pratyAvRttvakartRrUpakarma)vALo ja prApta thazene ? samAdhAna= kriyAphalabhUta apAyasahita sacetanagata ahitayogamAM punarAgamakarmakapaNuM nathI. tathAca acetanagataahitayoganuM ane kriyAlabhUta-apAyarahita acetana sarakhA sacetanagata-ahitayoganuM punarAgamakarmakapaNuM ha.I acetanagata ahitayoMga upacarita nathI paNa satya-saphala-mukhyabhAvakAryakArI che ema samajavuM. iti-pUrve kahela A arthane dekhADavA ke arthanI khyAti sArU pUrvokta 'hitArtha' hoi sArthaka che. zaMkA= koi eka sacetana padArthamAM, ahitayoga-apAya-hetu mithyAdarzanAdivyApArathI, kriyAlabhUta apAyano saMbhava hoi kriyA phalAzrayatvarUpa karmatA ghaTI zake; paraMtu acatena padArthomAM kriyAphala-apAya nathI to mithyAdarzanAdi AzrIpravartela ahitayogathI AkSipta-saMprApta karmakArakapaNuM kevI rIte ghaTe ? pUrvokta zaMkAnA samAdhAnapUrvaka prakRtastavanA 12 mA padano upasaMhAra karttRvyApArApekSameva tatra karmmatvaM, na punaH svavikArApekSaM, kaGakuTukapaktAvitthamapi darzanAditi lokahitAH 12 // bhAvArtha= acetanapadArthagata (viSayatAnAmaka) karmatva, kartRvyApArArUpa mithyAdarzanAdikriyA (nI apekSAvALu) kRtaja samajavuM. acetanagataapAyarUpa vizeSane apekSI karmatva nathI. 1 Ipsita karmanA traNa prakAra cheH- 1. nirvartya 2. vikArya ane 3. prApya. je avidyamAna padArtha kartAnI kriyAthI janma pAme athavA je vidyamAna padArtha janmavaDe prakAza pAme tene nirvartya karma kahe che. te sAdaDI banAve che; te putra prasare che "sAdaDI" ane "putra" e nirvartya karma che. vikArya karmanA be prakAra cheH- eka prakRtinA vinAzathI utpanna thAya te ane bIjuM prakRtimAM saheja pheraphAra thaI, anya guNonI utpati thavAthI thAya te. "lAkaDAne (lAkaDAnI), bhasma kare che" emAM "bhasma" e lAkaDArUpI prakRtinA ucchedathI thayeluM karma che. "sonAnuM kuMDaLa banAve che" emAM "sonuM" e prakRtimAM pheraphAra karI anyaguNa lAvI "kuMDaLa" evo vikAra utpanna kare che; mATe e bIjA prakAranuM vikArya karma che. prApyakarma-kartA potAnI kriyAthI je karma utpanna karato nathI ke jemAM vikAra karato nathI. mAtra potAnI kriyA vaDe jene prApta karavA Icche che te prApyarma che. "te ghaDo jue che" emAM ghaDo prApyakarma che. bhartRhari kahe che, ke je karmamAM kriyAne karelA pheraphAra pratyakSa jaNAtA nathI ke tenuM anumAna thaI zakatuM nathI, te prApya karma che. "te ghaDo banAve che." emAM nivarca karma "ghaDA"mAM kuMbhAranI kriyAthI thayelA pheraphAra pratyakSa che. kemake ghaDo potAnuM svarUpa prApta kare che. ema svarUpalAbha e gujarAtI anuvAda tIkarasUri ma.sA. A
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vija eka gAmamAM ja 146) zaMkA= AvuM karmakArakapaNuM kevI rIte saMbhave ? koI vyavahAra ke pratItirUpe purAvo che ? samAdhAna= "kaMdkAnuM pacati' "koraDu-gAMgaDune pakAve che-caDAve che. rAMdhe che. pAka-rAMdhavAne ayogya (rADI zake nahIM evA maga vigere kaMkaTuka-gAMgaDuM-korDa kahevAya che.) kaMkaTukone caDAvavAmAM-pAka kriyA hoye chate kaMTrakomAM kriyA phaLabhUta viphilatti (caDavA) rUpa vikArano abhAva chatAMya kaMkaTukAnuM pacati e pratIti ke vyavahAra hovAthI kaMkaTukomAM kevala kartAnA vyApAranI apekSA rAkhIne karmakArakapaNuM che tema ahIM-cAlu viSayamAM samajI levuM. tathAca acetanomAM hitayoga, kartavyApAranI apekSAe mukhya che. gauNa ke upacarita nathI. ("bhAvitto'rhntH paJcAstikAyAtmakaM sakala lokaM yAthAtmyena pazyanti tadanurUpaM ca ceSTante bhAvyApAyaparihArasAraM tasmAtte sakalalokAya dina-hitana: yathArtha darzanapUrvaka, bhAvi apAya parihArapUrvaka samyapha prarUpaNArUpa kriyA hitayogathI mukhya vRttithI paMcaastikAya Atmaka sakala lokanA pratye hita-bhaluM karanArA arihaMta bhagavaMto che) ata eva mukhya hitayoga hoI satyArthaviSayaka prastuta stavamAM koIpaNa jAtano visaMvAda ke virogha nathI. "sakalalokanA pratye hita karanAra evA arihaMta bhagavaMtone bhAvabhInuM pUjana-namana ho" A pramANe zAstavanA bAramA padanI vyAkhyA pUrI thAya che. -stotavya saMpadAnI sAmAnya upayoga saMpadAntargata 'tathA lokapradIpebhyaH' atra lokazabdena viziSTa eva taddezanAyaMzubhirmithyAtvatamo'panayanena yathArha prakAzitajJeyabhAvaH saMjilokaH gRhyate. bhAvArtha tathA samudAyomAM pravartela zabdo avayavomAM paNa aneka prakAre pravarte che e nyAya batAvavA sArU kahe che ke, "lokapradIpa evA arihaMta bhagavaMtone namaskAra ho." ahIM-"lokapradIpa" e vizeSaNapadaghaTaka loka zabdathI viziSTa ja-te tIrthakaronA dezanA kiraNo mAraphate mithyAtva nAmaka ghora timiranuM vilInIkaraNa thavAthI ja yathAyogya bhAva-padArtha viSayaka jJAna prakAza saMpanna arthAt samyagadarzana-nayanasaMpanna viziSTa saMzi viziSTa manovijJAnasaMpanna ke dharmasaMjJAsaMpanna) loka ja levo. kriyAe karelo vizeSa che. "suvarNanuM kuMDaLa banAve che" emAM vikArya karma kuMDaLa" mAM sonAnI kriyAthI kaMIka pheraphAra thayelo ane suvarNane badale anyaguNavALI vastu banelI pratyakSa che. te putra sukha anubhave che" emAM tenA mukha upara prasAdanA cihnathI sukhanuM anumAna thAya che. prApta karmamAM kartAe karelI kriyAno vizeSa, pratyakSa ke anumAnathI upalabdha thato nathI. nyAyasiddhAntadIpikAyAM tu karaNavyApAraviSayakAraNatvaM karmatvam / yathA vrIhIn prokSatItyAdau vrIheH karmatvam / tena vrIheH prokSaNaphalIbhUtAtizayAnAzrayatve'pi na karmatvAnupapattiH (nyA si0 dI0 pR0 19 / ) evamAtmanAtmAnaM jAnAtItyAdAvapyUhyam / 1 pratItivyavahAragAmathasiddhiH | pratIti ane vyavahArathI arthanI siddhi thAya che ema niyama che. ra "suvIrvAtItArthasmaraNazarutve sata "the nAma rUMca phucAcarittanonavendra saMktinorakSAnuM' arthAt (dIrdhakAlikI gajarAtI anuvAdaka - A makarasUri ma. sA
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA 147 --ahIM lokazabdathI viziSTa saMjJi loka ja kema ? taddabhinna bIjo saMzI loka kema nahIM ? vigere viSayanI mUlyavaMtI mImAMsA-- yastu naivaMbhUtaH tatra tattvataH pradIpatvAyogAd, andhapradIpadraSTAntena, yathAhyandhasya pradIpastattvataH apradIpa eva, taM prati svakAryAkaraNAt, tatkAryakRta eva ca pradIpatvopapatteH, anyathA'tiprasaGgAt, andhakalpazca yathoditalokavyatiriktastadanya lokaH taddezanAdyaMzubhyo'pi tattvopalambhAbhAvAt, samavasaraNe'pi sarveSAM prabodhAzravaNAt, idAnImapi tadvacanataH prabodhAdarzanAt, tadabhyupagamavanAmapi tathAvidhalokadRSTayanusAraprAdhAnyAd, anapekSitagurulAdhavaM tattvopalambhazUnyapravRttisiddheriti / A uribhadrasUri racita bhAvArtha=evaMca je Avo viziSTasaMzIloka nathI. tenA pratye tattvathI-vastutaH-nizcayanayathI bhagavaMtonA pradIpapaNAno ayoga-asaMbhava-abhAva che. kAraNa ke; jema cakSu vagaranA-AMdhaLAnA pratye dIvo, potAnuM prakAranuM prakAzarUpa kArya karI zakato nahIM hovAthI, tattvarIte te dIvo te aMdha tarapha apradIpaja kahevAya tema ahIM paNa samajavuM. tathAya jenA tarapha dIvo potAnuM kArya kare che tenA tarapha te dIpaka potAnuM kArya (prakAza-ujeza) karI zake che tenA tarapha ja tattvathI te dIvo kahevAya, bIjA tarapha adIvo ja kahevAya che ane jo, jenA tarapha potAnuM kArya nahIM karanArane ja dIvo mAno to atiprasaMga Ave ! arthAt je je kArya (prakAzakArya) nathI karatA te tamAma dIvA ja kahevAya ! ahIM aMdha jevA koNa che tenuM varNana karatAM kahe che ke; pUrve kahela viziSTa saMjJIlokathI je judo loka che te ahIM aMdhatulya gaNavo. kAraNa ke; viziSTa saMzIlokabhinna-anya-lokamAM tIrthaMkaranA dezanAkiraNo tattvajJAnaprAptirUpa prakAza pAtharatA nathI. arthAt te lokamAM tattvajJAnano ujAza thato nahIM hovAthI te loka, aMdhatulya che. vaLI samavasaraNamAM paNa prabodha-tattvaprakAza, tamAmano sAMbhaLelo nathI, hamaNAM paNa badhAno tIrthaMkapravacanakiraNathI tattvajJAna prakAza, jovAyelo nathI, gurUlAghavanI apekSA rAkhyA sivAya tathAvidhalokadraSTinuM prAdhAnya rAkhI ''sarvanA pratye dIvAsamAna arihaMta bhagavaMto che'' ema svIkAra karanArAomAM paNa tattvAnubhava zUnya pravRttinI siddhi che. A badhA hetuo lakSyamAM rAkhIne jaNAve che ke; ''viziSTasaMzIlokabhinnalokamAM tIrthaMkaranA dezanAkiraNo tattvajJAnaprAptirUpa prakAza nahIM pAtharatA hovAthI te, viziSTa saMzIlokabhinnaloka, aMtulya gaNavo''=tathAhi=vyavahAranayavAdI='sarvapradIpA bhagavaMtaH' sarva loka tarapha (kaivala viziSTasaMjJIloka tarapha nahIM paraMtu saMjJIloka vigere sarvaloka tarapha) bhagavaMto dIvA jevA che. arthAt viziSTa saMjJIloka ane viziSTasaMjJIlokabhinnasaMjJIloka tarapha bhagavaMto dIparUpa che. tathAca-'bhagavaMto sarvaloka tarapha dIvA jevA che' ema kahevAmAM vyavahAranI mukhyatA-pradhAnatAno svIkAra karelo thAya, na ke vastutattvano svIkAra. kAraNa ke; jema pradIpa eja dIpaka che. apradIpa paNa nathI. pradIpa, banI zakato nathI. kaTa (caTAI) kuTI saMjJAdvArA) ghaNA lAMbA samaya upara banelI vAtane yAda karI rAkhavAnI zakti temaja have zuM karavuM e prakAranI bhaviSyanA artha saMbaMdhI vicAra karavAnI zakti je jIvane hoya te "saMzI" kahevAya che AnuM bIjuM nAma samanaska-manavALA che. 1 'locanAbhyAM vihInasya pradIpaH kiM kariSyati' iti vAkyamatra na vismaraNIyam. gujarAtI anuvAdaka tIkarasUri ma.sA. A
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-visarA CRbhalazora rAvata jhuMpaDI-parNazIlA) vigere, apradIpapaNAmAM rUDha ja che. kaTakuTI vigere, apradIpa kahevAya ane pradIpa te pradIpa ja kahevAya ema vyavahAranaya vade che. tathAca bhagavaMto paNa sarva loka tarapha dIvA jevA che. keTalAka loka tarapha dIpakarUpa bhagavaMto svakArya (tattvajJAnarUpa prakAza kArya) na karI zake teTalA mAtrathI apradIpa na kahevAya paraMtu pradIpa ja kahevAya. nizcayanayavAdI-jusUtra vigere rUpa nizcayanayathI to, je, jemAM (jenA pratye) upayogI nathI (upayogano-kAmano-lAbhakAraka nathI) te, tenI apekSAe kAMI nathI. (akiMcitkara-anyathA siddha che.) A nizcayanayanA siddhAMtanA anusAre, bhagavaMto paNa viziSTasaMjJIlokabhinna lokamAM (loka tarapha) upayogI nahIM thatA hovAthI arthAta potAnuM tattvajJAnarUpaprakAzakAya nahIM karanArA hovAthI, viziSTasaMjJilokabhinnalokarUpa aMdha pratye apradIpa ja kahevAya. kAraNa ke; gurUlAghava=gurU-nizcayanaya ane tenAthI judo te laghu-vyavahAra, teno bhAva-paNuM te "gurUlAghava' A baMne pakSamAM satya artha viSayavALo ane samyagubhAva grAhaka hoI gurUpa ja Azraya karavA lAyaka che. laghupakSa nahIM. A pramANenA "tattvapakSanI upekSA karavArUpa-gurU lAghavanI apekSAno abhAva hoI tattvAnubhavaprAptizUnya pravRttinI siddhi hovAthI (athavA guNadoSa viSayaka gurU lAghavane AzrI buddhizAlInI paNa kavacit vyavahArathI paNa tattvopalaMbhazUnya pravRtti thAya, A nyAya ahIM nathI, ethI ja tenA niSedha sArU kahe che ke "anapekSita gurU lAghava'-gurU lAghavanI apekSA vagara tattvopalaMbhazUnya pravRttinI siddhi hovAthI) arthAt gurU lAghavanI apekSA sivAya mAtra vyavahAra paNano ja Azraya karo to stavanIya (stavavA yogya-stotavya arihaMta bhagavaMtonA svabhAva-svarUpa viSayaka saMvitti (saMvedana-jJAna) vALI prastuta khavarUpa (lokapradIparUpa stutirUpa) pravRttinA abhAvanI siddhi hoya, tIrthaMkaranA dezanAkiraNothI paNa tattvajJAnaprakAzanA abhAvavALA, viziSTasaMjJilokabhinnaloka, aMdhatulya che. te aMdha pratye arihaMta bhagavaMto apradIpa che. cAlu viSayano upasaMhAra tadevaMbhUtaM lokaM prati bhagavanto'pi apradIpA eva, tatkAryAkaraNAdityuktametat, na caivamapi bhagavatAM bhagavattvAyogaH, vastusvabhAvaviSayatvAdasya, bhAvArtha tethI uparokta carcAthI viziSTasaMzilokabhinnalokanA pratye bhagavaMto paNa apradIpa ja che. kAraNa ke, tenA tarapha sva-potAnuM kArya nahIM karavAthI vigere yuktio-dalIlo draSTAMtathI pUravAra-sAbita karI dIdhela che. zaMkA-jyAre bhagavaMto viziSTa saMjJIloka pratye ja pradIpa jevA che ane tadabhinna lokarUpa aMdha pratye amadIpa ja che. chatAM bhagavaMtomAM bhagavattAnI jarApaNa kSati-truTi-uNapa nathI ema kahevAya ? samAdhAna-bhagavaMto viziSTa saMziloka pratye pradIpa ja che. tabhinnalokarUpa aMdha pratye apradIpa che. A nirUpaNathI bhagavaMtomAM bhagavattAno abhAva thato nathI. kAraNa ke, A prakRtastavano (bhagavaMtonI "lokapradIpa"rUpa stutino) viSaya vastusvabhAva che ane vaLI vastuniSTha svabhAva viSayaka prakRtastutinI pravRtti che. eTale kSatino sarvathA abhAva che. AvI stutithI to bhagavaMtonI bhagavattA, zAzvatI sthApita thAya che. satIza bhakisamisa
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-visarA - 149 -bhagavaMtonI bhagavattA vasusvabhAvane viparIta karavAmAM nathI e viSaya para prakAza tadanyathAkaraNe tattattvAyogAt, svo bhAvaH svabhAvaH, AtmIyAsattA, sa cAnyathA cetti vyAhatametat, kiMca-evamacetanAnAmapi, cetanA'karaNe samAnametadityevameva bhagavattvAyogaH, itaretarakaraNe'pi svAtmanyapi tadanyavidhAnAt, yatkiJcidetaditi, yathoditalokApekSayA jowvIpa: 12 | bhAvArtha-jIva Adi vastusvabhAvane palaTAvI de to vastusvabhAvanuM svabhAvapaNuM uDI jAya-asta thAya! (amukanA pratye pradIparUpa ane amukanA pratye apradIparUpa e paNa eka vastusvabhAva che. jenA pratye apradIparUpa che. tenA pratye pradIpatva dhAraNArUpa anyathA karaNa-palTo karavAmAM bhagavaMtomAM tAdreza bhagavattA nathI. arthAt bhagavaMtonI tevI bhagavattA nathI ke padArtho je svabhAvamAM hoya tene svabhAvathI haTAvI parabhAvamAM palaTAvI zake ! ane jainadraSTie tevI bhagavattA che ja nahIM ke padArthone svabhAvathI anyathA -svabhAvanuM maMthana sva-bhAva-potAnI sattA (svarUpa-svagata anaMta dharmonI vidyamAnatA) AtmIyasattAte svabhAva. (svAtmavRttiyAvata dharmonI astitA). svakIya sattAno tyAga karI (svabhAga) parakIya-pArakI sattArUpa bane che arthAt svabhAva, parabhAvarUpa che ema bolavuM "me mAta viMdhyAvata' vyAhata-paraspara virUddha che. ataeva svabhAva eTale AtmIyasatA, parakIya sattArUpa kadI thatI ja nathI e nirvivAda-avisaMvAda-nirapavAda che. -rUbhagavattAprasaMganuM khUbIbharyuM nirAkaraNa vaLI-e pramANe aviSaya (tathAvidhiayogya) gata asAmarthyaprayukta-abhagavattArUpa prasaMga Avato hoya to ema kahIe chIe ke; acetanarUpa dharmAstikAya vigerene paNa cetana nahIM banAvavAmAM, pUrve kahela abhagavattAnA prasaMga (Apatti-doSa) nA sarakho ja A bhagavattAno prasaMga che. tathAhi-viziSTa saMzilokabhinna lokapratye bhagavaMto apradIpa che. jyAre Ama kahevAmAM AvyuM tyAre vAdI kahe che ke "to pachI te bhagavAnu-prabhu-Izvara-samartha zAnA ?' Ama kahI vAdIe "abhagavattAno prasaMga" Apyo hato have enA javAbamAM kahIe ke; "acetanane cetana nahIM karavAmAM abhagavattAno prasaMga ane pUrvaprasaMga eka sarakho che. kAraNa ke; ubhayatra aviSaya (tathAvidhaayogya) gata sAmarthyano abhAva che. ataeva aviSaya (ayogya) gata asAmarthya prayukta abhagavattA, e koI prasaMga (Apatti-doSa) mAnato nathI. kAraNa ke; evo ja vastusvabhAva che. kadAca bhagavaMtomAM cetanaAdine acetanaAdi karavAnuM (anyathA karavAnuM) sAmarthya hovuM joIe ema mAnavAmAM Ave to, potAmAM (potAnA AtmAmAM) paNa cetanatva Adi bhinna acetanatva Adi karavuM. (athavA samyagadarzana Adi bhinna mahAmithyAdraSTi Adi 1 pUrvakathita viziSTa saMzI loka bhinnaloka tarapha apradIpapaNAnI to vAta ja zI karavI paNa e 'api' zabdano artha samajavo. rAtI anuvAdaka - makarasUrimA
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ lAlita-visarA CRAvagata 150) karavuM) thAya ! A kadI banatuM nathI. arthAta cetana, acetanarUpa ane acetana, cetanarUpa ema banI zakatuM nathI. traNeya kAlamAM jIva e jIva. ane ajIva e ajIva. nahitara jagatamAM jaDacetananA bheda anAdikALathI che te rahe nahIM padArthasthitinI vyavasthAno abhAva ke anavasthA thaI jAya ! vaLI abhagavattAprasaMga, (Apatti-doSa) e koI Apatti nathI, asAra-atattva-ke apramANarUpa che. evaMca viziSTasaMjJIloka (yogya lokonI apekSA rAkhIne ja "lokapradIpa" rUpa bhagavaMto samajavA ItiA pramANe zakrastanA "lokapradIpa"rUpa 13 mA padanuM vyAkhyAna samApta jANavuM. -zakrastAvanA "lokapradyotakara rUpa 14 mA padanuM vizadavivaraNatthaa 'lokapradyotakarebhyaH' iha yadyapi lokazabdena 'prakramAdbhavyaloka ucyate, bhavyAnAmAloko vacanAMzubhyo'pi darzanaM yasyAt // eteSAM bhavati tathA tadabhAve vyartha AlokaH // 1 // iti vacanAt, tathApyatra lokadhvaninotkRSTamatiH bhavyasattvaloka eva gRhyate, tatraiva tattvataH pradyotakaraNazIlatvopapatteH, bhAvArtha-tathA=samudAyomAM pravartela zabdo avayavomAM paNa aneka prakAre pravarte che' e pUrvoktanyAya darzAvavA sArU kahe che ke, lokane viSe praghAta karanArA evA arihaMta bhagavaMtone bhaktipUrvaka vaMdana ho." jo ke ahIM-lokapradyotakara' e padaghaTakalokazabdathI, prakramathI (AlokazabdanA artharUpa pradyota upanyAsAnyathAnupapatti-avinAbhAva-vyApti-hetuthI) bhavyaloka kahevAya che. matalaba ke; bhavyalokanuM grahaNa na karo to A lokazabdavAthyapradyotanA upanyAsanI upapatti (ghaTavApaNuM) na thaI zake. ata eva Alokazabda vAgyapradyotano upanyAsa hoI (arthApattithI) bhavyalokanI upasthitino svIkAra karAya che. (pradyotarUpapkrama-upakrame, tAtparyagrAhaka koI prakramathI bhavyalokarUpa tAtparyanuM grahaNa karAya che.) -bhavyone ja samyagadarzananA hetubhUta zrutAvaraNakSayopazamarUpa prakAza-Aloka thAya che. A viSayanI avayavyatirekathI vicAraNA anvaya=prakAzanA pradhAnakAraNarUpa vacanakiraNothI paNa (AnAthI judA hetuonuM to pUchavuM ja zuM paNa e apizabdano artha levo) darzana (prakAzya-prakAza viSaya padArtha viSaya avalokana-dekhavuM jANavuM vigere) bhavyone varte che.-tathA darzana-jevI hRzyavastu che tevuM ja dekhavuM varte che. arthAt vacanajyotsanArUpa hetu hoye chate bhavyone prakAzya-drazya viSayaka yathArthadarzana-jJAna varte che. 1 "mArozavATyapradyotopacAsacavAnuSepa " bhavyaloka zabdanI upasthitino abhAva hoya chate, AlokazabdavATyapradyotano upavAsa na hoya arthAt bhavyalokazabdanI upasthiti hoya to ja AlokazabdavAthyapradyotano upacAsa hoya che. kAraNa ke; hetuprayoga be prakArano che. -"satyeva sAthe hatoSapattitathIpatti, pati sAthe detonupattivALAnupattiH' prakramaH-upakrama tAtparyanirNAyako hetuvizeSaH / yathA vedAntinAM mate 'upakramopasaMhArAvabhyAso'pUrvatA phalam / arthavAdopapattI ca hetustAtparyanirNaye // ityAdI (vAca0) tathAceti zlokoktAnyupakramAdIni granthatAtparyagrAhakANi // gajarAtI anuvAdaka bhakisUri ma. sA
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA haribhadrasuri racita vyatireka-prakAzanA pradhAna kAraNarUpa pravacana kiraNothI, tathA darzana, abhavyone vartatuM ja nathI. zaMkAbhavyamAtrane paNa vacanikaraNothI AlokamAtrano abhAva hoI A niyama kema ghaTe ? A 151 samAdhAna=je bhavyomAM tathAdarzanarUpa kAryano abhAva che te bhavyonA pratye AlokarUpa kAraNa, akiMcitkaraanupayogI-nakAmo che." arthAt te Aloka ja kahevAto nathI. kAraNa ke; je sva (potAnuM) kAryakArI hoya te ja vastu kahevAya che. (svakAryakAritva vastunaH lakSaNam) ane AvuM evaMbhUta' zrutanaya-vacananuM pramANapaNuM che. arthAt pUrvokta anumAna pramANa ane zabda pramANadvArA ahIM lokazabdathI bhavyaloka levo joIe paNa A sUtramAM ('lokapradyotakara' sUtramAM) rahela lokazabdathI, utkRSTa pratibhA saMpanna (autpAtikIvigere viziSTabuddhivaibhava saMpanna-gaNadharapadaprayogya-pratiSThApya) bhavya sattva-prANi loka ja levAya che. bIjA bhavyo nahIM. tathAca sarvazreSTha prakhara pratibhAnA svAmI gaNadhararUpa bhavyalokanuM ja lokazabdathI ahIM grahaNa karAya che. kAraNa ke; sarvAtizAyibuddhilakSmIpatigaNadhara padanI yogyatA viziSTa bhavyaloka pratye bhagavaMto tattvathInizcayavRttithI pradyota-pUrvokta prakAza pAtharavAnA svabhAvavALA che. tathAhi-je prathama (prAraMbhika-pahelavahelAzarUAtanA) samavasaraNamAM ja arihaMte ApelI tripadI (mAtRkArUpa padayatrI) ne sAMbhaLavAthI pradyota (prakAzaprakAzyaviSayakatathAdarzana) nI pravRtti thaye chate, sakala abhilApya rUpa pradyotya-prakAzya jIvAdi sAta (nava) tatvonA ArapAra draSTA, sakalazruta-graMthanA praNetA tatkALa-tarata ja thAya che. te ahIM sarvazreSTha pratibhA saMpanna bhavyaloka levo. kAraNa ke, uppannaI vA (1) vigameI vA (2) dhuveI vA (3) A traNa padanA samUharUpa tripadInA upanyAsadvArA, sarvottama matimAlIka bhavya lokamAM ja tattvathI pradyotane karavAno-svabhAva bhagavaMtano che. 1 zabdanA artha vizeSane zodhavAmAM tatpara adhyavasAya 'evaMbhUta' kahevAya che. khAsa karIne zabdathI udbhavatA artha pramANe kriyA thatI hoya tyAre ja te vastuno ne zabdathI vyavahAra thaI zake ema svIkAranArA adhyavasAyane 'evaMbhUtanaya' kahevAmAM Ave che. jemake gozabdathI je gAya, gamanakriyA karatI hoya te ja gAyano vyavahAra thaI zake, nahi ke bIjI sUtelI ke beThelI gAyano, ema A mAne che, 2 azrutanizrita matinA cAra bhedoH-(1) autapAtikI="rohA"nI jema jANyuM ke joyuM na hoya ane prasaMge (avasare) je sphUre te. (2) vainayakIbuddhi=vinaya karatAM prApta thayelI buddhi jenAthI pagaluM mAtra jovAthI hAthaNI vigerene jANanAra vidyArthInI jema jANI zakAya che. (3) karmajA buddhi=vinaya karatAM karatAM pedA thAya te. jemake-kheDUtanI khetIsaMbaMdhI buddhi, A buddhi "kArmikI' evA nAmathI oLakhAya che. (4) pariNAmikI buddhi=vayanA (uMmaranA) paripAkathI thanAra samyagdaSTinI buddhi (je AryavajasvAmI mahArAja Adine hatI.) 1 mAtRkA=jainazAsananI janetA rUpa, mULAkSara, AgheMka, bArAkhaDI rUpa. 2 bhagavAnazrI jInezvaradevonA zrImukhethI tripadInuM zravaNa karavA mAtrathI ja, gaNadhara bhagavAnonA AtmAomAM raheluM dvAdazAMgInI racanA karavA joguM adbhuta sAmarthya AvirbhUta thAya che. koI kaheze ke---bhagavAna zrI jinezvaradevathI uccArAelI gujarAtI anuvAdaka bhadraMkarasUri ma.sA. A
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ lita-vistarA vibhAvaracita 15ra) sababa ke, bhagavaMtonI pradyotaka (pradyotakAraka) zaktino, sarvazreSTha pratibhAzAlI-gaNadhara padayogyabhavyalokamAM ja sarvAze (sarvAtmanA-sakalapaNAe-paripUrNarIte) upayoga thAya che. vAste "lokapradyotakarano artha-"sarvotkRSTa mativaibhava saMpannagaNadharapada yogya-bhavya loka pratye praghAta karavAnA svabhAvavALA' je karela che te susaMgata samaMjasa-sarasa che. -Aja arthanuM muktipurassara samartha samarthana- asti ca caturdazapUrvavidAmapi svasthAne mahAn darzanabhedaH, teSAmapi parasparaM SaTsthAnapatitatvazravaNAt, bhAvArtha-vaLI A eka siddha hakIkata che ke; cauda pUrvanA jJAtA purUSomAM paNa (emanAthI judA purUSonuM to pUchavuM ja zuM paNa) caturdaza pUrvalabdhi (zakti vizeSa) rUpa svasthAnarUpa viSayamAM moTo darzana bheda-drazya padArtha viSayaka pratIti-jJAnamAM bheda-vizeSa-taratamatA-nyUnAdhikabhAva-phAraphera-aMtara-judAI-taphAvata chevarte che. kAraNa ke; cauda pUrvanA vettAo paNa (jeo apUrNa-alpazrutagraMthanA jANa che teonI vAta ja zI karavI ? paNa e api zabdano artha levo.) paraspara' (anyonyaApasa ApasamAM-potapotAmAM-aMdara tripadImAM evuM te kevuMka sAmarthya, ke je tripadIne pAmatAnI sAthe ja gaNadhara bhagavAno dvAdazAMgInI racanA karI zake ane je tripadIne pAmyA vinA gaNadhara bhagavAnonA AtmAothI paNa dvAdazAMgInI racanA thaI zake nahIM ? vicAravA jevI vAta, che ne ? 1 cauda pUrvanI nAmAvalI=1. utpAda pUrva 2. agrAyaNIya pUrva 3. vIryapravAda pUrva 4. astipravAda pUrva 5. jJAnapravAda pUrva 6. sattvapravAda pUrva 7. AtmapravAda pUrva 8. karmapravAda pUrva 9. pratyAkhyAna pUrva 10. vidyApravAda pUrva 11. kalyANa pUrva 12. prANAvAya pUrva 13. kriyAvizAla pUrva 14. lokabiMdusAra pUrva 2 mAMhe mAMhe pUravadharA, akSara lAbhe sarikhA, chaThThANa vaDIyA bhAvathI te zrutamatiya vizekhA"-zrutajJAna caityavaMdane. pUrvadhara bhagavaMto, paraspara akSara jJAne karI sarikhA che. paNa bhAvathI (padArthanA jJAnathI) cha sthAna (anaMta bhAgAdhikaasaMkhaya bhAgAdhika-saMkheya bhAgAdhika-saMkheya guNAdhika-asaMkhyaya guNAdhika-anaMta guNAdhika athavA hAninA cha sthAna levA) mAM rahelA che. cauda-pUrvadharo paraspara hAni-vRddhirUpa cha sthAnamAM rahelA che. te sthAnakanuM AchuM svarUpa=paraspara caturdazapUrvadharagatapadArtha pratItirUpa darzanamAM bheda, kSayopazamanI vicitratAthI SaTrasthAna patita hoya che te SaTrasthAnaka vRddhiprakAramAM tathA hAni prakAramAM ema be prakAre che. tathAhi-ahIM vRddhi be prakAranI che. eka bhAgavRddhi ane bIjI guNavRddhi. temAM prathama bhAgavRddhiekasaMkhyAne amuka saMkhyAye bhAga ApavAthI je Ave te vadhAravuM te bhAgavRddhi kahevAya. tenA traNa bhedo che. (1) anaMtabhAgavRddhi (2) asaMkhyabhAgavRddhi (3) saMkhyAtabhAgavRddhi tathA bIjI guNavRddhi-eka saMkhyAne amuka saMkhyA guNAkAra karavAthI je Ave te vadhAravuM guNavRddhi kahevAya. te paNa traNa prakAre che. (1) saMkhyAta guNavRddhi (2) asaMkhya guNavRddhi (3) anaMta guNavRddhi A traNa bhAgavRddhi ane traNa guNavRddhi maLIne chaye vRddhiSasthAnaka kahevAya che. te ja pramANe hAnisvarUpamAM paNa hAniSasthAnaka kahevAya che. (1) anaMta bhAgavRddhi=vivakSita saMkhyAne sarva jIvanI anaMta saMkhyAye bhAga ApavAthI je Ave teTaluM vivakSita saMkhyAmAM vadhAravuM te. (2) asaMkhyaya bhAgavRddhi=vivakSita saMkhyAne asaMkhya lokAkAzanA pradeza rAziye bhAga ApavAthI je tArA na kara gAjarAtI anuvAdaka - makarasUri ma. A bAju
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA A uribhadrasuri racita 153 aMdara-mAMhemAMhe) anaMta bhAgavRddhi-asaMkhyeya bhAgavRddhi-saMkhyeya bhAgavRddhi-saMdhyeya guNavRddhi-asaMkhya guNavRddhianaMta guNavRddhirUpa cha vRddhinA sthAnamAM tathA anaMta bhAgahAni-asaMkhya bhAgahAni-saMkhyAta bhAgahAnisaMdhyeya guNahAni-anaMta guNahAnirUpa cha hAninA sthAnamAM rahelA che. ema zAsravacananI prApti che. arthAt cauda pUrvadharonA paraspara, padArtha pratItirUpa darzana viSayamAM cha vRddhi tathA cha hAninA sthAno zAztrakAre zAstramAM darzAvelA che. ataeva caudapUrvIono svasthAnamAM moTo darzana viSayaka bheda siddha thAya che. -uparokta viSayane yukti ke dalIlodvArA sAbIta karatAM pahelAM padArthapratItirUpa (zrutavaraNAdikSayopazamarUpa) prakAzane sarvathA abhinna-ekarUpa mAnavAmAM moTo pUrvadharagata pArasparika darzanaviSayakabheda na ghaTI zake e viSayanI laMbANapUrvakanI carcA na cAyaM sarvathA prakAzAbhede, abhinno hyekAntenaikasvabhAvaH, tannAsya darzanabhedahetuteti, sa hi yena svabhAvenaikasya sahakArI tattulyameva darzanamakurvvanna tenaivAparasya tattattvavirodhAditi bhAvanIyaM itaretarApekSo hi vastusvabhAvaH, tadAyattA ca phalasiddhiriti, utkRSTacaturdazapUrvavillokamevAdhikRtya pradyotakarA iti 'lokapradyotakarAH 14 / bhAvArtha-zruta AvaraNa Adi kSayopazamarUpa prakAzane sarvathA ekasarakho-eka AkArarUpe mAno to, pUrvadharono paraspara moTA darzanaviSayakabhedano abhAva thAya ! matalaba ke; je abhinna hoya te ekAMteniyamavRttithI eka svabhAvarUpa-ekarUpa hoya, ataeva nAnArUpa paNa abhinna hoI ekAMte eka svabhAvaekarUpa kahevAya. tathAca ekarUpa prakAzamAM bIjA-trIjA-cothA Adi svabhAvano abhAva sutarAM thAya ja Avo mAva samajavo. tethI zrutaAvaraNaAdi kSayopazamarUma prakAzanuM ekasvabhAvapaNuM thavAthI dRzyavastupratItibhedanA pratye tathAprakAzanI kAraNatAno abhAva thaI jAya ! Aja vastune vyakta karatAM kahe che ke; te zruta AvaraNa Adi kSayopazamarUpa prakAza je, Atmagata svabhAvathI eka draSTAne sAdhyarUpadarzana kriyAmAM, sahAyaka-sahakArI-madadagAra thAya che. prathama dRSTasamaveta drazyadarzanarUpabodhasavRzavastu bodharUpa darzanane nahIM karato, prathama dRSTasahakAri svabhAvathI bIjA draSTA. te Ave teTaluM vivakSitasaMkhyAmAM vadhAravuM te. (3) saMkhyAta bhAgavRddhi vivakSita saMkhyAne utkRSTa saMkhyAtAe bhAga ApavAthI je Ave teTaluM vivakSita saMkhyAmAM vadhAravuM. (4) saMkhyAta guNavRddhivivakSita saMkhyAne utkRSTa saMkhyAtAe guNAkAra karavAthI je Ave teTaluM vivakSita saMkhyAmAM vadhAravuM te, (5) asaMkhyAta-guNavRddhi vivakSita saMkhyAne asaMkhya lokAkAza pradeza rAziye guNatAM je Ave teTaluM vivakSita saMkhyAmAM vadhAravuM te. (6) anaMta guNavRddhivivakSita saMkhyAne sarva jIvanI anaMta saMkhyAe guNAkAra karavAthI je Ave teTaluM vivakSita saMkhyAmAM vadhAravuM te. vRddhinA svarUpa pramANe hAninuM svarUpa paNa jANavuM mAtra temAM hAni karavAnuM jANavuM. 1 iya gaNaharaloyassa va suhumapayatthappayAsaNeNa jiNA // sropoyarA ne vruti ravindra tesi namo // 1 // zrI de. cai. zrIdharma. saMghAcAravidhau, pR. 300 gujarAtI anuvAdaka bhadraMkarasUri ma.sA. A.
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vikharA . A haribhadrasAra racita 154 prakAza, sAdhyarUpa darzanakriyAmAM sahakArI thato nathI. kAraNa ke; bhinnabhinna darzanakriyAmAM, apara (bIjA) draSTAnA sahakAribhUta eka svabhAvavALA prakAzamAM vAdIe (pare) mAnela aparadraSTAnA sahakAripaNAnI apekSAe prathama dRSTa sahakAritvano abhAva che. arthAt aparatRSTa sahakAritva, pratibaMdhaka hoI aparaSTi sahakAribhUta eka svabhAvavALA prakAzamAM prathama vRSTa sahakAritvano abhAva che. (te prakAza, je svabhAvathI koI eka pUrvavettAne sahakArI che. tenA sarakhuM darzanane nahIM karato bIjA pUrvadharano teja svabhAvathI sahakArI thato nathI. kAraNa ke; abhinna-eka prakAzapaNAno abhAva che.) tathAca eka sarakho prakAza mAno to tamAma draSTAomAM ekasarakhuM darzana ghaTI zake ! paraMtu kAryadvArA ApaNe nirNaya karI zakIe chIe ke, tamAma draSTAomAM darzana juduM juduM che. vaLI darzanabhedanA kAraNabhUta prakAza, eka svabhAvavALo mAno to darzana paNa ekasarakhuM ja thAya. vAstu prathama draSTAno drazyadarzana sahakArI kAraNa prakAza, judA svabhAvano ane bIjA draSTAno dRzyadarzana sahakArI, judA prakArano ema mAno toja tamAma vyavasthA saMgIna jaLavAya eTale ja zAstrakAra kahe che ke, A viSayanI khUbI vicAraNA karo ! - tathAhi:- kAraNa bhedapUrvaka ja nizcayathI kAryano bheda che." aviziSTa (sAmAnya-sAdhAraNa) kAraNathI viziSTa vividha kAryanI utpattinA svIkAramAM jagaprasiddha jagajAhera kAraNanI vicitratA, (vividhatA-anekatA) bartha-nirarthaka thAya ! vaLI kArya kAraNanI vyavasthAmAM bhaMgANa paDe ! kahyuM che ke; "kAraNa vagara kAryanI utpatti na thAya." anya kAryanuM kAraNa, svakAryanuM kAraNa na thAya (paTakAraNataMtu, ghaTanuM kAraNa na thAya) jo A vigata viparIta rIte eTale kAraNa vinA kArya ane anyanuM kAraNa, svakAryanuM kAraNa mAnavAmAM Ave to, anAdikAlIna vyavasthAno-kAryakAraNanI vyavasthAno sadaMtara pralaya ke dhvaMsa thAya ! -uparokta viSayamAM vastusvabhAvanuM digadarzana kArya kAraNarUpa padArthanuM potAnuM svarUpa, paraspara Azrita-apekSita che tathAhi-(1) kAraNarUpa vastusvabhAva, kAryarUpa vastusvabhAvanI, apekSA rAkhe che, tenI AdhInatA svIkAre che. (2) kAryarUpa vastusvabhAvanI apekSA rAkhe che parataMtratA svIkAre che. eTale e vastu phalita thAya che ke; kArya svabhAvanI apekSAvALA kAraNa svabhAvane AdhInaparataMtra kAryanI siddhi-utpatti che. tathAca je prakArano-jevo prakAzarUpa kAraNa svabhAva che. te prakAranuM-tevuM ja darzanarUpa kArya pedA thAya che. ataevA jevo prakAza tevuM ja darzana thAya che. arthAta prakAzabhedarUpa kAryabheda hovAthI ja; 'utkRSTa (vRddhi prakAranA cha sthAnavartI athavA anaMtaguNa vRddhirUpa utkRSTa vRddhisthAnagata-sarva viziSTadarzana saMpanna) anaMtaguNa vRddhirUpa utkRSTa vRddhisthAnagata caturdazapUrva labdhidvArA utkRSTa 1 prajJApanIya (abhilApya) bhAvo anabhilASTrabhAvonA anaMtamA bhAge che ane temAM vaLI prajJApanIya bhAvono anaMtamo bhAga ja zratamAM yojAyelo che. jeTalA prarUpaNIyabhAvo che. e badhA zratamAM yojI zakAtA hota, to tene jANanArAonuM jJAna samAna kahevAta. kahevAno matalaba e che ke jo ke badhAe cauda pUrvadharo cauda pUrvagata akSara hAjarAtI anuvAdaka - makarasUri ma
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vikharA A ubhaprasAri racita 155 caturdazapUrvanA vettArUpa lokane ja adhikArI rAkhIne-viSaya karIne-udezIne ja nahIM ke bIjA-chasthAna hInazrutalabdhivALA purUSonI apekSA rAkhIne kAraNa ke; hInadrutalabdhivALA pratye bhagavaMtonuM pradIpatva samajavuM pradyotakaratva nahIM.) pradyota karanArA arihaMta bhagavaMto che. sArAMza ke; bhagavaMtanI prajJApanA (dezanA) janya utkRSTa prakAzarUpa tripadIrUpa pradyotane pAmI jemaNe jANyA che-samasta abhilApya padArtha samUho evA gaNagharo ja utkRSTa caturdaza pUrvavettAo kahevAya che. kAraNa ke; gaNadhararUpa adhikArIomAM ja bhagavaMtanI prajJApanAnuM, utkRSTa prakAzarUpa pradyota saMpAdananuM saMpUrNa rIte sAmarthya che. arthAtu bhagavaMto tripadInI prajJApanAdvArA sakala abhilApya padArtha viSayaka zrutAvaraNAdi kSayopazamarUpa utkRSTa prakAzarUpa pradyota, gaNadharomAM vinihita-sthApita kare che. kAraNa ke; bhagavaMtanI tAdreza prajJApanamAM evuM ja apUrva sAmarthya che. zaMkA-jo AvI ja hakIkata che to gaNadhara vyaktibhinna vyaktiomAM to bhagavaMtanA vacanathI prakAzano abhAva ja prApta thaze ja ne ? samAdhAna-Ama na bolo ! kAraNa ke; tripadIrUpa bhagavaMtanA vacanathI sAdhya-sakala abhilApyapadArthaviSayaka bodha-darzanarUpa pradyotanA eka dezano (sarvAze nahIM paraMtu eka bhAgano eka aMzano) gaNadhara bhinna anA vyaktiomAM bhagavaMtanA vacanathI sadbhAva che. dA.ta. digadarzaka prakAzano (diprakAzaka sUryanA prakAzano) pRthagu pRthar pUrvavigeredizAomAM jema sadbhAva che. tema ahIM samajavuM. -sAmarthyagamya, pradyotya-pradyotaviSayapadArthanuM nirdhAraNa pradyotyaM tu saptaprakAraM jIvAditattvaM, sAmarthyagamyametat, tathAzAbdanyAyAt, anyathA acetaneSu pradyotanAyogaH, pradyotanaM pradyota iti bhAvasAdhanasyAsambhavAt, bhAvArtha-sAta prakAranA jIvAdi rUpa tattvo (jIva-ajIva-Azrava-baMdha-saMvara-nirjarA-mokSarUpa sAta padArtho) pradyotya-utkRSTa prakAzarUpa pradyotakriyAnA viSayarUpa che. ahIM-"lokapradyotakara" e sUtramAM pradyotyanuM-pradyotaviSayanuM lAbha vaDe samAna che. arthAtu akSaraznatanI apekSAe badhA cauda pUrvadharo sarakhA che, chatAM zratavizeSathI-kSayopazamanI vicitratAthI teo hInAdhika che. AthI karIne cauda pUrvadharone sthAna patita kahyA che. eTale ke koI utkRSTa pUrvadhara, sarva abhilAkha vastune jANe che. temanAthI bIjAo ochuM ochuM jANe che; je sauthI ochA abhilAkha bhAvone jANe che, te jadhanya cauda pUrvadhara che. 1-caitanyalakSaNavALI jIvavastu (1) caitanyalakSaNa rahita je jaDasvabhAvI vastu te ajIvavastu (2) Azrava vastu jIva. jenA vaDe sukha bhogave te karma puNya kahevAya ane jIva jenA vaDe duHkha bhogave te karma pApa kahevAya. jIvAjIvane, AzrayI pedA thayelI zubhAzubha pravRtti te Azrava-jIvomAM karmonuM AvavuM te. AmAM puNyapApano samAveza thAya che. (3) baMdhavastu jIvanI sAthe karmonuM je paraspara maLI javuM-baMdhAvuM te (4) saMvaravastu-jIvamAM AvatAM karmonuM je rokAvuM. (5) nirjarAvastu karmono je dezathI-alpAMze kSaya thavo te. (6) mokSavastu=AtmAnI sAthe lAgelA sarva karmono je savAza-saMpUrNatayA kSaya thavo te. (7) gujarAtI anuvAdaka - makarasUri ma. sA.
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vikharA. A. haribhadrasara racita (156) sAkSAt grahaNa nathI karyuM eTale ja A pradyotya-pradyotakriyAnA jIvAditattvarUpa viSaya, sAmarthyathI (zabdazaktithI) gamya-upAdeya-zeya che. kAraNa ke tevo zabdanyAya che. (zabdazAstra prasiddha niyamana vizeSarUpa zAbdanyAya che.) kriyAnA kartAnI (pradyotakaranI) siddhi thaye chate, sakarmaka ghAtuomAM ('protathati darzAve che-prakAzita kare che? vigere sthalavartI sakarmaka dhAtuomAM) niyamathI-avazya-sakarmaka vAta vizeSaNa35. kriyAviSaya (phalAzraya) A sAta tattvomAM prathama jIvano nirdeza karyo che tenuM kAraNa e che ke samagra tattvomAM vicAra karanAra, poddagalika dravyonA grahaNAdika kriyAno saMcAlaka, sAMsArika ke muktiyoga pravRttiono vidhAtA jIva sivAya anya koI nathI. vaLI enA vinA ajIva tattvono bhAva paNa koNa pUche ? AthI ene prathama sthAna ApyuM che te yogya che. jIvanI gatisthiti-avagAhanA, vartanA vigeremAM upakArakatA ajIva padArtha hovAthI tene bIjI paMktimAM mukavAmAM Ave te vAstavika che. vikArI jIva ane ajIvarUpa karmano saMzleSa te saMsAra che. AnA Azrava ane baMdha e be mukhya hetuo che. temAM vaLI Azrava vinA baMdhanI haiyAtI nathI. kema ke baMdha, AzravapUrvaka che. vAste Azravane trIjuM sthAna ApI baMdhano AnA pachI nirdeza karavo vyAjabI che. AnA pachI AnA pratipakSIrUpa saMvara ane nirjarAno ullekha karavo te sthAna che. karmanI saMpUrNa nirjarA thatA mokSa maLe che. mATe teno aMtamAM nirdeza karAya te samucita che. eTale ke A samagra brahmAMDanA sArarUpa che, te mokSano aMtamAM nirdeza karyo che. te sahetuka che, kema ke bhavya jIvanI e aMtima-ananya dazA sUcave che. A sAta padArtho paryApta che. kAraNa ke jIva ane ajIva e be maLIne vizva thayeluM che. jo samagra jIvo ane samasta ajIva padArtho eka ekathI haMmezA pRthagu ja rahetA hoya - koIpaNa kALe e beno saMyoga thato na ja hoya, to to pachI anya koI vastunI apekSA rahetI nathI; paNa jo te paikI keTalAka padArtho saMyukta hoya ane jyAre A saMsAramAM to tema ja che (kemake saMsArI jIva anAdikALathI karmathI baddha che.) tyAre to te benA saMbaMdha thavAnuM kAraNa (Azrava) teno saMbaMdha (baMdha), te saMbaMdhanuM rokANa (saMvara) ane te saMbaMdhano kramika ane AtmattikanAza (nirjarA ane mokSa) eTalAno ja vicAra karavo basa che. arthAt A sAta padArtho uparAMta anya koI padArthanI apekSA rahetI nathI. jo ke vastutaH jIva ane ajIva ema be ja padArtho che to paNa atizaya saMkSepa pUrvakanuM kathana kuzAgrabuddhione mATe saMbhave che bALajIvone mATe to keTale aMze madhyama kathana hitakArI che teTale aMze atyaMta saMkSipta ke atyaMta vistRta kathana hitakArI nathI. vaLI jIva ane ajIva e be padArthono ja nirdeza karavAmAM Ave to bALa jIvone heya ane upAdeya tattvanI zI rIte samaja paDe ? AnuM temane yathArtha jJAna thAya teTalA mATe Azrava ane baMdha e be saMsAranA mukhya kAraNono, heyatattvono ane saMvara ane nirjarA e be muktinA pradhAnahetuono-upAdeyatattvono nirdeza Avazyaka che. A uparathI AzravAdicatuSTayano ullekha to sakAraNa che. ema samajI zakAya che. paraMtu mokSano ullekha karavAnuM zuM kAraNa che ema jo koI prazna kare to teno uttara e che ke je mukhya sAdhya che je pradhAna lakSyabiMdu che teno kema bahiSkAra thaI zake ? AthI sAta padArthano nirdeza sakAraNa che ema joI zakAya che. tathAca jIvone sukha bhogavavAmAM heturUpa adhyavasAya dvArA Avela zubha karma (pugala) te "dravyapuNya" che. jayAre te karmane utpanna karanAro adhyavasAya (pariNAmabhAva) te "bhAvapuNya" che. evI rIte jIvone duHkhadAyI azubha karma te "dravyapApa" che, jyAre A azubha karmane utpanna karavAmAM mULa kAraNarUpa azubha adhyavasAya te "bhAvapApa" che. A uparathI e paNa samajI zakAya che ke pApa ane puNyano Azrava athavA baMdha tattvamAM antabhAva thaI zake che. kemake karmanuM Agamana te Azrava che ane tenuM saMsArI jIva sAthe maLI javuM te baMdha che. kahevAno matalaba e che ke jo zubha karmanA upArjanane puNya kahevAmAM Ave to teno AzravamAM samAveza karI zakAya ane jo zubhakarmanA jIva sAthenA saMbaMdhane-baMdhane puNya kahevAmAM Ave to teno baMdhamAM samAveza karI zakAya. AvI hakIkata pApanA saMbaMdhamAM paNa ghaTAvI zakAya. ahajudANA javAtI anuvAdaka - makarasUri ma. sA.
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ kA , jI janajaI re, - virA - mahilavAra rati { 157 bhUta karmano sadbhAva hovo joIe. tathAca pradyotyanA abhAvamAM pradyotakaratvano abhAva che eTale sAmarthyathI (zabdArtha ubhaya zaktithI) pradyotyanuM gamyamAnapaNuM samajavuM arthAta "sattaH praNotinta' "arihaMto darzAve che?-kone prakAzita kare che "nuM protatti?" "kone darzAve che ?-kone prakAzita kare che ?' A AkAMkSAne zamAvavA khAtara "pradyotya' rUpakarmapadano adhyAhAra karavo nyAyayukta che. zaMkA-pradyota (zrutajJAnAvaraNAdiSayopazamarUpapradyota) gharmavALA paNa jIvAdarUpa tattvo kema nahIM ? jo jIvAditattvane pradyotadharmasaMpanna mAnIe to pradyotadharmasaMpanna-saMpUrNa lokaviSayaka pradyotakaratva bhagavaMtomAM siddha thAya ! jIvAditattvamAM pradyotyatva hoya to ja pradyota saMbhavI zake ema kema ? samAdhAna-jo jIvAditattvamAM protsatvarUpa gharma na svIkAro ane pradyotarUpa dharma mAno to, pradyotsatvarahitadharmAstikAyavi. acetanomAM pradyotana-pradyotarUpa dharmano abhAva che. kAraNa ke; "pradyotana-pradyotaH" AvI vyutpatti hoI bhAvasAdhanarUpa pradyota nathI. ahIM bhAva eTale AkharUpa vItarAga vacanarUpa sAdhyazrutAvaraNakSayopazama samajavo ane sAdhana to pradyota (vItarAgavacanarUpa tripadI prakAza) samajavuM. teno abhAva hovAthI acetanomAM pradyota kevI rIte ghaTI zake ? arthAt na ja saMbhavI zake. zaMkA-tamAruM kahevu barAbara che. paraMtu pradyotyatva sahita acetanAmAM pradyota kevI rIte ghaTe ? -pUrvokta zaMkAnA samAdhAnapUrvaka zakrastavanA caudamA padano upasaMhAra ato jJAnayogyataiveha pradyotanamanyApekSayeti, tadevaM staveSvapi evameva vAcakapravRttiriti sthitam / etena "stave'puSkalazabdaH pratyavAya" iti pratyuktaM, tattvenedazasyApuSkapakalatvAyogAditi lokapradyotakarAH 14 // bhAvArtha-e kAraNathI-dharmAstikAyaAdi acetanomAM bhAvasAdhana pradyotano abhAva hovAthI ja, ahIMbhAvasAdhana pradyotanA abhAvavALA-acetana-dharmAstikAya vigeremAM, anyaapekSAe-tasvarUpa (acetanAdisvarUpa) prakAzaka AptavacananI apekSA rAkhIne, jJAnayogyatA ja-zrutajJAna jJAtAnA vyApArarUpa jJAna pratye viSayabhAvapariNati ja pradyotana-prakAza samajavo. zrutAvaraNakSayopazamarUpa pradyota nahIM samajavo. jema ke, pradIpaprabhA vigererUpa prakAzakanI apekSA rAkhIne, cakSukhA-draSyamAM, darzanaviSaya-drazyarUpaghaTAdi padArthanI, darzanakriyAviSayabhAvapariNatine ja (ghaTAdiviSayanA darzanakriyAmAM viSayapaNAe pariNamanane ja) prakAza kahevAya che. tema ahIM samajavuM. tathAti-jema pradIpaprabhArirUpa prakAzakanI apekSA rAkhIne cahusmAnuM dranA darzanarUpa vyApAra pratye viSayabhAva pariNita ja drazyaghaTAdigata prakAza kahevAya che. tema acetanAdisvarUpa prakAzaka vItarAgavacananI apekSA rAkhIne, zrutajJAnajJAtAnA jJAnarUpa vyApAra pratye, viSayabhAvapariNati ja acetanAdigata, pradyota-prakAza kahevAya che. bIjo nahIM ema samajavuM. -zakrastavanA caudamA padano upasaMhAra uparokta pratipAdanathI siddha thAya che ke; "A pramANe ja stavamAM-stutistotromAM paNa vAcaka-zabdanI pravRtti-praNAlikA vastusthiti che." 1-zabdAdhyAhAraH- AkAGikSatazabdAnusandhAnam (nIla. 4 pR. 31) yathA pidhehi ityukte dvAramiti dvitIyAntapadAdhyAhAraH / * kAkI A gujarAtI anuvAdaka - A bhadrakarasUri mArA
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-visarA visanArA bhAratIya (158) jyAre stavomAM paNa A pramANe ja vAcaka pravRtti che. ema pramANita thayuM tyAre keTalAkanuM evuM kahevuM thAya che ke "stavamAM-maMgalakAraka vighnahAraka stotramAM, apuSkala (saMpUrNarUpa svaartharUDha evA saMpUrNarUpa arthane nahIM kahenAra-nyUna-apUrNavAcaka) zabda, pratyAya mATe (bAdhA-duHkha-pApa-aniSTajanaka mATe) thAya che." AvuM pratipAdana, uparokta proDha pratipAdanathI khaMDita thAya che. arthAtu A lokottama Adi pAMca padonA vyAkhyAnathI "stavamAM apuSkalazabda-saMpUrNalokamAM rUDha evA potAnA lokazabdanA arthane nahIM kahenAralokottamAdi pAMca padomAM antargata lokazabda, pratyavAya-duHkha-pApa-aniSTa-amaMgalajanaka che. evuM nirUpaNa khaMDita thAya che. kAraNa ke; tattvathI-vAstavika stavanavRttinI apekSA rAkhIne, AvA vibhAgathI pravartela lokazabdamAM, saMpUrNa lokarUpa svArthanuM akathana hovA chatAM jarAya asaMpUrNavAcakatA nathI-nyUnavAcakata kadAcita lokADha-saMparNa lokarUpa svArthanI apekSAe nyunatA paNa ghaTe paraMta tattvanI apekSAe-vAstavika rIte nyUnatA nathI. tattvadraSTie apuSkalavAcakatA nathI. ema zAstrakAranuM nirUpaNa che. Iti-A pramANe "lokapradyotakara" rUpa zakrastavanA 14 mA padanI vyAkhyA pUrI thAya che. -zakrastavanI cothI saMpadAno upasaMhAra evaM lokottamatayA lokanAthabhAvato lokahitatvasiddherlokapradIpabhAvAt, lokapradyotakaratvena parArthakaraNAt stotavyasampada eva 'sAmAnyenopayogasampaditi 4 // bhAvArtha-tathAca A pramANe lokottamo ja lokanAtha thAya che ane lokanAtha thAya che toja lokahitapaNAnI siddhi che. ane lokahitapaNAnI siddhi che toja lokapradIpa thAya che. ane lokapradIpa che toja lokapradyotakara banI paropakAra kare che. (pUrva pUrva kAraNa para para kArya e nyAyathI pUrva pUrva kAraNa ane paraMpara kArya mAnI artha saMkalanA karavI.) evaMca samasta bhavyalokanA pratye uttamapaNAe, viziSTa-bIjAdhAnAdisaMvibhaktabhavyalokanA pratye nAthapaNAe, sakala prANiloka ke sakala paMcAstikAyAtmaka lokapratye hita (kArI) paNAe, samyagadarzananayanasaMpanna saMoiloka pratye pradIpapaNAe, utkRSTacaturdazapUrvadharagaNadharalokapratye pradyotakarapaNAe, bhinnabhinnalokarUpa bhinnabhinnakSetromAM arihaMtabhagavaMto parArtha-upakAra karanArA che. arthAtu arihaMta bhagavaMto sAmAnyapaNe sarva lokane upakArI hovAthI temanA lokottamAdi pAMca vizeSaNapado che. mATe e pAMceya padomAM parArthapaNArUpa (paramArtha karavArUpa) upayoga samAyelo hovAthI-pAMcapadomAM pahelI ja stotavyasaMpadAno sAmAnyathI upayoga (vyApakapaNAe upayoga) sarva lokone paramArtha karavArUpa, samAyelo hovAthI te pAMcapadavALI cothI saMpadA "sAmAjopayogasaMpadA' kahevAya che. A pramANe cothI saMpadAnuM vyAkhyAna pUrU thAya che. samApta thAya che. -pAMcamI "upayogasaMpadA dAnItusaMpadAnuM nirUpaNa... 1 jeTalo loka che - jeTalA prakArano loka che - tamAma lokavyApI paramArtha karavArUpa upayoga e artha ahIM ghaTAvavo. 1 zrI arihaMtadevonI A upayogitA je hetuovaDe siddha thAya che, teno nirdeza upayogahetu ke tahetu-saMpadAdvArA gajarAtI anuvAdaka - , bhadrakarasUrimA
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ ' ka ja - kaccha lita-viratArA - haribhadrasAri racita { 159) -arihaMtabhagavaMto, jagatumAM smaraNIyasamarpaNo-bhavyabheTo-divyadAnonI vRSTisRSTi dvArA pAtraprANionuM koTIkalyANa karanArA che. tathAca je upakAranA AkArarUpa viziSTakoTInA dAnarUpatu-nimittadvArA parArthalokakalyANarUpa upayoga kare che. te hetuonuM kramasara vidhAna karatA vyAkhyAnakAranI prastuta sUtraviSayakaavataraNita___saamprtN bhavanirvedadvAreNArthato bhagavabdahumAnAdeva viziSTakarmakSayopazamabhAvAd, abhayAdidharmasiddhistadvyatirekeNa naiHzreyasadharmAsambhavAd, bhagavanta eva tathA sattvakalyANahetava iti pratipAdayannAha bhAvArtha -sattvakalyANakrama (1) bhavanirveda=saMsArathI uga (bhaya lAgavo-hIvuM-kaMTALavuM) arthAta "jenAthI Adhi-vyAdhi-upAdhiduHkha-aDacaNo-sahavI paDe che, jeno avazya nAza che evI kAyA che, saMpadAo to vipadAonuM ghara che, saMyogo to viyogazIla che, je je utpattinA svabhAvavALuM te te tamAma kSaNabhaMgura-nAzavaMta che." AvuM suMdara ciMtana-manana ke parizIlana jenuM lakSaNa che evA bhavanirveda dvArA-bhavanirvedarUpa sAdhanathI bhagavaMto, tathA (te te prakAra) prANi kalyANanA hetu-kAraNarUpa che-prANinI maMgalamAlAnA vidhAtA che. kemake; arthazItattvavRttithI, bhagavaMtanA bahumAnathI ja-arihaMtanA pratye pakSapAtathI ja arthAt bhavanirvedane ja bhagavaMtanA pratyenuM bahumAna mAnela che. bhavanirveda kaho ke bhagavad bahumAna kaho e ekanI eka vastu che. zabdo judA che artha ekano eka che. bhavanirveda-bhagavad bahumAnarUpa upAyathI bhagavaMto te te prakAre sattvakalyANakartA che. ema samajavuM. (2) bhavanirveda-bhagavad bahumAnarUpa upAyathI ja, (januM svarUpa pUrve kahevAyeluM che evA) viziSTamithyAtvamoha Adi karmano kSayopazama thAya che. (3) tataH viziSTa-mithyAtvamodAdi karmayopazamathI ja, abhaya ca7-mArgazaraNa-bodhirUpa dharmo siddha thAya che. karavAmAM Avyo che. sAta prakAranA bhayamAMthI mukti ApavI, zraddhArUpI netronuM dAna karavuM, karmano viziSTakSayopazama thAya tevo mArga darzAvavo, tattvaciMtanarUpazaraNa ApavuM ane jinadharmanI prAptirUpa bodhino lAbha pamADavo, e hetuo vaDe temanI upayogitA prakaTasiddha che. ra 'bhava' eTale janma ane "nirveda' eTale aNagamo. pharIvAra janma levAno aNagamo-pharIvAra janma levAnI anicchAe bhavanirveda' janma che tyAM jarA ane mRtyu avazya che; eTale janmanA abhAvathI jarA ane mRtyunA abhAva ApoApa thAya che. ane tene ja "ajara-amara' avasthA kahevAmAM Ave che. tethI tattvataH AvI avasthA prApta karavAnI tAlAvelI teja "bhavanirveda' che. ' arthAtuM saMsAranA bhogavilAsone sahajanIrasa-pariNAme kaTuka samajavA ane temAM na rAcatAM AtmAbhimukha thaIne cAritra-sudhAraNA mATe ja prayatna karavo tene vairAgya-virakti-anAsakti-udAsInatA kahe che. AvI udAsInatA pragaTayA sivAya mokSamArganI prApti mATe yathArtha prayatna thaI zakato nathI. "nAra bhavAnirvijo molAya thato' tathAca bhavanirvedane bhagavad bahumAna tarIke mAnavAnuM kAraNa e che ke, bhagavaMto bhavanirvedamaya che. temanI ArAdhanAnuM (prAthamika) phala bhavanirveda do. eTale bhavanirveda ane bhagavad bahumAna tAttvika-phaladraSTie eka che. ema mAnavAmAM Ave che. * bhadrIkarasUri ma.sA gujarAtI anuvAdaka
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vikharA ? : haribhadvAriri amo e to 160) (4) ane abhaya Adi gharmathI ja samyagadarzana Adi dharmo pragaTa thAya che. tathAca abhaya Adi dhanI siddhinA abhAvamAM, mokSa jenuM phala che evA samyagadarzana Adi gharmono abhAva thAya che. vAste arihaMtarUpa bhagavaMto te te prakAre-abhaya AdinA divyadAna prakArathI, samyakatva vigerarUpa kuzala-maMgalaAtmagharmanI paraMparAnI siddhinA ananya-asAdhAraNa kAraNa che. ata eva arihaMtarUpa bhagavaMto bhavanirveda Adi dvArA yogya AtmAomAM abhaya Adi gharmo saMpAdana karI samyakatva Adi maMgalamAlA nirmAtA che. AvA viSayanI maMthanAtmaka mImAMsA karatA hamaNAM zAstrakAra kahe che ke, abhayadayANamityAdisUtrapaJcakaM, iha bhayaM saptadhA-ihaparalokAdAnAkasmAdAjIvamaraNAzlAghAbhedena, etatpratipakSato'bhayamiti // bhAvArtha-"abhayane ApanAra, cakSunA dAtA, mArgadAtA, zaraNadAyaka, bodhidAtA, evA arihaMta bhagavaMtone namaskAra ho' uparokta carcAno muddo lakSyamAM rAkhI, A pramANe pAMca sUtro racelA che. have A pAMca sUtro paikI pahelAM "abhayada' e sUtranI vyAkhyA kare che ke, abhaya-sAta bhayono abhAva te abhaya. -sAta prakAranA bhayanuM varNana (1) IhalokabhayasajAtIya manuSya Adine sajAtIya anya manuSya AdithI bhaya-(bIka-Dara-dhAstIdahesata-dhAka-ciMtA-phikara-kALajI) (2) paralokabhaya=vijAtIya-tiryaMcadeva vigere anya jAti taraphathI manuSya Adine bhaya. (3) AdAnabhaya=dhanamAla vigererUpa AdAnane (sAcavavA) mATe cora vigerethI manuSyone bhaya. arthAt corI luTaphATa vigereno bhaya. (4) akasmAtubhaya bahAranA nimitta vagara, ghara vigeremAM rahelAne, rAtri vigeremAM je bhaya. arthAta Aga, jala-pralaya Adino bhaya. (5) AjIvabhaya AjIvikA-vRtti-gujarAna-nirvAhanuM sAdhana jyAre bIjA dvArA aTakAvAya-rokAya tyAre thato je bhaya arthAt nirvAhanAM sAdhano tUTI ke cAlyA javAno bhaya. (6) maraNabha=prANaviyogarUpa maraNano-maravAno bhaya. je jagajAhera che. (7) azlAghAbhayaAma karIza to moTo apajaza thaze evA bhayathI prANI pravRtti karato aTakI jAya che te arthAt yazakIrti cAlI javAno-apakIrti thavAno bhaya. tathAca uparokta sAta bheTavALA bhayanA parihAradvArA-bhayanA abhAvarUpa abhayanuM lakSaNa-svarUpa samajavuM. -sAMkhyanI paribhASAmAM goThavI "abhaya"no paryAyathI zabdAntarathI karAvAto sundara paricaya viziSTamAtmanaH svAsthya, niHzreyasadharmabhUmikAnibandhanabhUtA dhRtirityarthaH, na hyasminnasati yathoditadharmasiddhiH, sannihitabhayopadravaiH prakAmaM cetaso'bhibhavAt, bhAvArtha-viziSTa (AgaLa kahevAtA samyagadarzanAdimokSamArgarUpa guNanA kAraNapaNAe niyata-vyApaka) gujarAtI anuvAdaka vIkarasUri ma. sA.
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA - e bhadrasUri racita je AtmAnuM-jIvanuM svarUpamAM rahevArUpa svAcya (taMdurastI-Arogya-svasthatA) te abhayano marma samajavo. arthAt jenuM mokSarUpa phala che evA samyagadarzanAdi dharmanI bhUmikA-bIjarUpa mArga bahumAna Adi guNa (mArga bahumAna-mArgapraveza-mArgapravartana AdimAM premarUpaguNa) nA kAraNabhUta, AtmAnA potAnA svarUpanA nirNayarUpa dhRti, abhaya tarIke paribhASita karAya che. arthAt sakala bhayapariNAmothI potAnuM svarUpa juduM che, pote abhayarUpa che evo je nirNaya tene sAMkhyanI paribhASAmAM "vRti' kahe che. abhayanuM bIjuM nAma dhRti. abhaya kaho ke dhRti kaho ekanI eka vAta che. bhagavAn parivrAjaka gopendranA zabdomAM "abhaya" dhRti tarIke kahevAya che. -Atmagata viziSTa svAthyarUpa dhRti-abhayanI anvayavyatireka pUrvaka sundara samIkSA viziSTa Atmika svArUpa abhayatva gharmanI nahIM utpatti thaye chate-gerahAjarI hoye chate mokSa phalaka samyagadarzanAdi dharmonI utpatti ke vidyamAnatA-hAjarIno abhAva thAya che. kAraNa ke; manamAM vartatA sAta bheTavALA bhayarUpa upadravo (pIDA-vedanA-vyathAo) thI mananuM AtyaMtika pIDana thAya che,-cittavartI A sAtabhedavALA bhayarUpa saMtApo manane khUba vItADanArA che. jyAre cittanI trasta ke bhayagrasta dazA hoya tyAre abhayano abhAva hoI mokSaphalaka samyakatvAdino to nitAMta abhAva hoya ! emAM dalIla zI? matalaba ke; cittanI atrasta dazAnA sadbhAvamAM Atmagata viziSTa svasthatArUpa abhaya hoya, ane abhayanI sattAmAM ja mokSajanaka samyakatvAdinI hAjarI hoya ja. -Aja viSaya upara pheMkAto vadhu puSTa ke spaSTa prakAza cetaHsvAsthyasAdhyazcAdhikRto dharmaH, tatsvabhAvatvAt, virUddhazca bhayapariNAmena, tasya tathAsvAsthyakAritvAt, ato'sya guNaprakarSarUpatvAt, acintyazakti yuktatvAt, tathAbhAvenAvasthitaH, sarvathAparArdhakaraNAt, bhagavadbhya eva siddhiriti / tadityaMbhUtamabhayaM dadatItyabhayadAH 15 // bhAvArtha-vaLI adhikRtadharma-samyagadarzana Adi rUpa mokSaphalakadharma, cittanA svAcya (samAdhi-samatA-zAMtiacalatA-sthiratA-ekatA) rUpa sAdhanathI sAdhya che. arthAt samyagadarzana AdirUpa mokSa gharmarUpa sAdhya (kAryaphala) nA pratye cittanI svastha dazA-akaMpatA-acalatA e kAraNa che. kAraNa ke, samyagudarzanAdi dharmarUpa kAryano svabhAva ja che ke; cittanI sthiratArUpa sAdhanathI sAdhya bane che. 1 'bhaya caMcaLatA ho je pariNAmanI re DheSa arocaka bhAva. kheda pravRtti ho karatAM thAkIe re doSa adha lakhAva. saMbhava. 2. A. co. 3 jA stavanamAM-jinezvaranI sevA karavA mATenA kAraNarUpa pahelI bhUmikAmAM abhaya, adveSa akhedarUpa e traNa guNa to khAsa joIe. bhaya=mananA-AtmAnA sArA bhAvamAM asthiratA-viSayArasanI Asaktijanya mananI ciMcalatA. dveSa dharma upara arocakabhAva-aNagamo kheda-dhArmika pravRtti karatA kaMTALo ane thAka lAge. doSa=ajJAnatA- mithyAtva A zabdonA cAra artha samajo-dhyAnamAM lyo bhUmikArUpa abhaya, prAthamika aSa, akheda prApta thavA joIe. ane pachI doSano mithyAtvano nAza thavo joIe. athavA prathamanI cAra draSTi sudhImAM anukrame bhaya, dveSa, kheda, doSa e cAra doSa javA joIe, tyAra pachI ja mithyAtva jAya tyAre samyakatva thAya. 2 'prakRtyarthe prakArIbhUtadharmo bhAvapratyayArtha iti nyAyena, tadvattvaM, tadviziSTatvaM, tayuktatvaM tadeva, yathA gandhaviziSTatvaM, gandhayuktatvaM ca gandha eva / tathA'trApi acintyazaktiyuktatvaM-acintyazaktireveti bodhyam // anuvAdaka - A bhadrakarasUri ma. sA
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAraka ka kakakakakaka kakakara karaja koNa " (162) zaMkA-cittanI caMcaLatArUpa bhayapariNAmanI hAjarI hoye chate paNa samyagudarzanAdidharmano abhAva che. to samparva Adimola gharmapratye cittanI sthiratA-abhayadharmanI kAraNatA kevI rIte ? kAraNAbhAvaprayukta kAryotpattirUpa vyatireka-vyabhicArarUpa doSa che, to abhayaniSTha kAraNatAno abhAva kharo ke nahIM ? samAdhAna=A doSa taddana bIna pAyAdAra che. kAraNa ke; mokSa dharmanuM sAdhana je cittanI sthiratA, tenA pratipakSarUpa asvasthatA-citta cAMcalyane karanAra-bhaya pariNAmathI mokSadharma rokAI jAya che. matalaba ke; mokSadharmasAdhana cittasthiratA-virUddha cittanI asthiratA pratye bhaya pariNAma, kAraNa che. jyAre cittasthiratAsAdhya mokSadharma pratye cirAcAMcalyajanaka bhayapariNAma, pratibaMdhaka che. jyAM sudhI bhayapariNAmarUpa pratibaMdhaka kAyama che tyAM sudhI cittasthiratApa abhayano abhAva hoI mokSadharma thato nathI, rokAI jAya che. jyAre bhayapariNAmarUpa pratibaMdhaka dUra thAya che. tyAre cittasthiratArUpa abhayadvArA mokSadharma sAdhya bane che.-prApta karAya che. ata evA vyatireka vyabhicAranAmaka doSano paNa abhAva che. cittasvArUpa abhayasatve mokSadharmarUpa samyakatvAdi sattvam anvaya, cittasvAthyarUpa abhayAbhAve mokSadharmarUpa samyakatvAdiabhAva-vyatireka, A pramANe anvayavyatirekadvArA kAryakAraNabhAvano vinizcaya thAya che. -abhayanAmaka maulika guNanI prApti bhagavaMtothI ja thAya che. e viSayanuM nipuNanirUpaNa tathA 15 mA padano upasaMhAra mokSadharmarUpa samyagadarzanaAdinI bhUmikA-kAraNabhUta, dhRti abhayanI siddhi-prApti bhagavaMtothI ja thAya che. e viSayane pUrvapUrvakAraNa ane paraMpara phalabhUta cArahetupUrvaka darzAve che ke, (1) bhagavaMtomAM (anaMtajJAnadarzanAdi) utkRSTa guNo che. eTale (2) bhagavaMtomAM utkRSTa guNo hovAthI ja aciMtyazakita (anaMtavIrya) che. kAraNa ke; utkRSTa guNonA abhAvamAM aciMtyazaktino abhAva che. utkRSTa guNo, aciMtyazaktinA pratye kAraNa che. ane utkRSTa guNonuM kArya aciMtya zakti che eTale (3) bhagavaMtomAM aciMtyazakti che. to ja bhagavaMtonuM abhayabhAvathI (AtmaniSTha viziSTa svasthatAesvarUpAvasthAnarUpe) rahevuM che. kAraNa ke; aciMtyazakita vagara abhayabhAvathI sthiratArUpa anaMtacAritramAM) rahevuM azakaya che. abhayabhAvathI avasthitinA pratye aciMtyazakti kAraNa che. ane aciMtyazaktinuM kAryaphala. abhayabhAvathI avasthiti che, eTale. 4) jyAre bhagavaMto aciMtyazaktithI-abhayabhAvathI varte che. tyAre sarvathA-bIjaAdhAna (bhavyabhUmimAM samyakta Adi bIjanuM vAvavuM) vigere vigere sarva prakAre parArtha-parahita-lokakalyANa kare che. kAraNa ke; jo pote tathArUpa (abhavabhAvathI rahevA vigere rU5) guNothI zUnya-rahita hoya to bIjAomAM guNAdhAna khA gujarAtI vArata cha TAvara A
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-visANA. jI haribhadrasAra racita 163 guNasaMpAdana azakaya che. arthAt utkRSTa guNapUrvaka ja aciMtya zakitavALA che. eTale ja abhayabhAvathI rahenArA che. eTale ja sarvathA parArtha-parahita karanArA che eTale. arihaMta bhagavaMtothI ja (utkRSTa guNasaMpanna-aciMtyazakitasaMpanna-abhaya bhAvasaMpanna-sarvathA parArthakaraNasaMpanna hoI arihaMta bhagavaMtothI ja-svataH potAthI ke je arihaMta bhagavaMto nathI evA bIjA purUSothI nahIM paraMtu arihaMta bhagavaMtothIja) AtmaniSThaviziSTasvAththarUpa dhRti-abhayanI siddhi-prApti thAya che. athavA (1) svAthyarUpa hovAthI abhaya, utkRSTa guNarUpa che. (2) mokSahetu hovAthI aciMtya zakitasaMpanna abhaya che. (3) gharma hetu hoI nirbhayatvathI avasthita-abhayatnAvacchinna abhaya che. (4) bhagavasvabhAvarUpa hoI sarvathA parArthakaraNarUpa abhaya che. uparokta cAra svarUparUpa abhaya nAmano guNa bhagavaMtothI prApta thAya che.) e hetuthI ja kahevAmAM Ave che ke; "uparokata sAta prakAranA bhayonA abhAvarUpa-AtmaniSTha viziSTa svAthyarUpa dhRti paryAyavALA abhayane ApanArA "abhayada' arihaMta bhagavaMto che." A pramANe zakrastAvanA paMdaramA padarUpa "abhayada' padanI vyAkhyA pUrI thAya che. -bhagavaMtamAM abhayadapaNuM siddha karI AvyA. jagatamAM sAce ja abhayadAtA tIrthaMkara che. e jema bhavyalokane bhayarahita karanAra che tema sAcu darzana-nayananuM dAna karanArA paNa e ApaNA trilokInAtha arihaMto ja che. e viSaya garbhita zakastavanA 16 mA "cakSuda e padanuM viziSTa vivaraNa - ___ tathA ca cakkhudayANaM iha cakSuH-cakSurindriyaM, tacca dvidhA, dravyato bhAvatazca, dravyendriyaM-bAhyanivRttisAdhakatamakaraNarUpaM 'nirvRttyupakaraNe dravyendriyaM' (tattvArthe a0 2 sU. 27) miti vacanAt, bhAvendriyaM tu kSayopazama upayogazca 'labdhyupayogI bhAvendriyaM' (tattvArthe a0 2 sU. 18) miti vacanAt, tadatra cakSuH-viziSTamevAtmadharmarUpaM tattvAvabodhanibandhanazraddhAsvabhAvaM gRhyate, zraddhAvihInasyAcakSuSmata iva rUpamiva tattvadarzanAyogAt, bhAvArtha-jema abhayadAtA che. tathA-tema "cakSunuM dAna karanArA evA arihaMta bhagavaMtone namaskAra ho' ahIM-'cakSurda e padamA rahelA cahyuzabdano vivalita ke viziSTa arthanuM vivaraNa karatAM pahelA sAmAnyasAdhAraNa artha kahe che ke, ahIM cakSu eTale sAmAnyathI cakSuIndriya kahevAya che. ane tenA (1) dravyandriya ane (2) bhAvendriya ema be bheda che. (1) bAhya ane atyaMtara bhejavALI dravyendriya, nivRtti ane upakaraNa ema be bhedavALI che. kAraNa ke; "nivRttvapakaraNe dravyandriya" ema tattvArthasUtravacanano purAvo che. (2) bhAvendriya paNa kSayopazama ane upayoga ema be prakAre che. kAraNa ke; "lakyupayogau bhAvendriya ema tattvArthasUtravacananuM prAmANya che. 1 bhagavabahumAnakRta karma-kSayopazama-janya hovAthI kahevAya che-ke "arihaMta bhagavaMtothI ja abhaya nAma guNa pragaTa 1 bhagavAna parivrAjaka gopendranA zabdomAM 'cakSu zraddhA tarIke kahevAya che. rAtI anuvAdaka - makarasUri ma aa
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ gajhala lalita-vikharA - A haribhadrasAri racita 164) -uparokata tattvArthanA be sUtrano abhiprAya tathAti-Indriyazabda-Idu' dhAtu parathI banelo che. je lokottara samRddhimAnuM hoya te "Indra' arthAtu jIva' kahevAya che. AthI IndranuM liMga te "Indriya' che eTale ke AtmAnuM Indriya liMga che evo artha siddha thayo. kahevAno matalaba e che ke AvaraNano abhAva thatAM jIva sarva vastune jANe che, arthAta tene sarva viSayanI upalabdhi (jJAna-smRti-prApti) rU5 aizvaryano yoga che. vaLI vividha bhAvomAM bhamatA tene sarva viSayano bhoga-upayoga thAya che. AthI samajAya che ke sarvaviSayopalabdhi ane sarvaviSayabhoganA paraaizvaryavALo jIva-Indra' kahevAya che. AthI e IndranuM liMga te "Indriya' kahevAya. arthAt AtmA je dvArA viSaya jANI zake che, te Indriyo-jJAnendriyo, zrota cakSu-prANa-rasanA-sparzanA ema pAMca bheda che. te pratyeka IndriyanA cAra bheda che. (1) nAmaIndriya (2) sthApanAIndriya (3) dravyendriya (4) bhAvendriya. emAM nAmendriya ane sthApanendriya sugama che. (3) dravyandriya, nivRtti ane upakaraNa ema be bhedavALI che. temAM nivRtti eTale AkAra. tenA paNa be bheda che. a bAhyanivRtti dravyandriyazarIranA uparanA spaSTapaNe dekhAtI pulaskaMdhonI viziSTa racanA-IndriyonI bAhyaAkRti te bAhyaAkRtio dareka jIvane judI judI jAtanI hoya che. niyata ke sarakhI nathI. jema ke kAnanI bahAranI AkRti, mAnavone, be cakSuone paDakhe, laMbagoLa ane uMcA nIcA bhAgathI yukata chIpa sarakhI che. ane ghoDAnA bahAranA kAnano dekhAva, nIcethI pahoLI ane uparathI ghaTatI jatI, cheDe aNIdAra ane vaLI gayelA paDavALI cakSuonI paDakhe upara hoya che. ane hAthInI to taddana sUpaDA jevI bAhya kAnanI AkRti che. e pramANe bahAranA dekhAvo dareka jAtinA jIvane tarahatarehanA hovAthI AkAranI niyatatA nathI. A atyaMtara nivRtti drazendriya-netra vigere cokkasa saMsthAnamAM rahelA zuddha AtmAnA pradezonA AkAravizeSane "AtyaMtaranivRttiIndriya" kahe che. A Indriya to pratiniyata AkArarUpa hovAthI sarva jIvonI te samAna che.- temAM vividhatA nathI. (1) zrotrendriyano aMdarano AkAra, kadaMba (eka jAtanuM moTuM kula-jhADa) vRkSanA puSpa jevo eTale evA phula jevI mAMsanI eka goLI samAna che. (2) cakSuIndriyano aMdarano AkAra-masura nAmanA dhAnya sarakho ke caMdrasarakho che. (3) ghrANendriyano aMdarano AkAra-atimukataka (eka jAtano velo-madhumAdhavI nAmanI veLa-e nAmanuM jhADa) nA puSpane maLato Ave che. athavA kahala-paDaghama nAmanA vAjiMtra vizeSane maLato Ave che. (4) rasanendriyano aMdarano AkAra-kharapaDA, astro jevo che. (5) sparzanendriyano aMdarano AkAra-jIvanuM jevuM zarIra hoya tevo che. arthAt sparzendriya (cAmaDI) no AkAra judA judA jIva AzrIne vividha prakArano che. kema ke je jIvanuM jevuM zarIra hoya tevA AkAranI te che. (2) upakaraNa dravyendriya-IndriyanI atyaMtara AkRtimAM rahelI ja viSayagrahaNa karavAnI zakti te. . (ahIM upakaraNa eTale Indriyane viSayagrahaNa karavAmAM upakAra karanAra zakitavizeSa te upakaraNa kahevAya.) jema ke; zrotrendriyanI zravaNazakti, rasanendriyanI AsvAdanazakita arthAt viSayagrahaNamAM samartha (zakitasaMpanna) Indriya, upakaraNendriya samajavI. jema chedavA yogyavRkSa Adine chedavAmAM talavAra-khaga vigerenI dhArAdhAra. (kApe evI pAtarI-tINI kora) samartha che. tema viSayagrahaNamAM je samartha hoya te Indriya, upakaraNendriya araja o gujarAtI ane bhakarasUri ma. sA.
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vikharA - jhI haribhadrasUri ca 165 kahevAya. A upakaraNendriya, haNAye-ghavAye ke naSTa thaye chate nivRttiIndriya kAyama hoya chatAMya viSayagrahaNa thaI zakatuM ja nathI. 4 bhAvendriyanA be bhedo : (1) labdhi IndriyaHkarNa Adi Indriyono je zabda Adi viSaya che. te saMbaMdhInA jJAnanA AvaraNano layopazama vizeSa te "labdhi Indriya' kahevAya che. athavA je sAdhana dvArA AtmA dravyandriyane racavAno vyApAra kare che te sAdhanane "labdhi Indriya' kahevAmAM Ave che. (2) upayoga Indriya=pota potAnI kSayopazamarUpa labdhi anusAra eTale ke je IndriyanI je labdhi hoya te pramANe viSayone viSe thato AtmAno vyApAra te "upayogaIndriya" kahevAya che. arthAt svaviSayamAM (IndriyaviSayamAM) je jJAnarUpa vyApAra te upayogarUpa bhAvendriya kahevAya che. jIva, je IndriyanA upayogamAMviSaya grahaNamAM vartato hoya te Indriya upayogarUpa bhAvendriya kahevAya che. evaMca IndriyapaNAe prasiddha je cakSu te sAmAnyacakSu samajavI. ataeva "cabudayANaM' e sUtra ghaTitacakSu koI viziSTa ja cakSu levI sAmAnya cakSu nahIM. -viziSTa ke vivalita cakSuno paricaya AtmadharmarUpa, (viziSTa upayogarUpa hovAthI jIvasvabhAvabhUta) tattvaavabodha nibaMdhana zraddhAnAmaka svabhAvarUpa cakSu (jIva Adi padArthaviSayaka pratIti-nirNayaAtmakabodhanI hetubhUta je zraddhA-rUci-gharmaprazaMsA AdirUpa rUcinAmakasvabhAva cakSu) viziSTa ke vivakSita-cakSu tarIke levAya che. arthAta "tattvajJAna-darzanakAraNa zraddhA rUci' e viziSTacasunuM lakSaNa jANavuM. je upayogavizeSa hoI AtmadharmajIva svabhAvarUpa che. te ja "cakSuda' e sUtraghaTita cakSupadathI viziSTa cakSu levI. zaMkA=padArthapratItirUpa darzananuM kAraNa, jJAna AvaraNa Adi kSayopazama hoI jJAnaAvaraNa Adi kSayopazamane ja viziSTa cakSu tarIke kahevuM vyAjabI che, nahIM ke mithyAtvamoha kSayopazamasAdhyatattvarUcirUpa zraddhA. arthAt darzanakAraNa jJAnAvaraNa Adi kSayopazamane choDI mithyAtvamoha kSayopazamasAdhyatattvarUcirUpa zraddhAne viziSTadivyacakSu tarIke kema darzAvI ? samAdhAna=nirUphata-uparokata tasvarUci-zraddhArUpa lokottara draSTi vagaranAne (bhAva AMdhaLAne) jIva AdirUpa tattvaviSayaka darzana-bodhano sadaMtara abhAva che. jema duniyAmAM AMkha vagaranA-AMdhaLAne, kALA-dhoLA-lAlalIlA vigere rUpa-varNa-raMganuM jovuM asaMbhavita che tema ahIM zraddhAnayanazUnyane tattvadarzana, asaMbhavita che. mATe zraddhAne 'abhyahiMta-pUjya tarIke lokamAM paNa mAnela che. tathAca tattvadarzananA pratye tattvarUcirUpa zraddhA 1 'ladhvakSarA'sakhIdutsvarAyadalpasvarA~mekam' (si. 3-1-160) ityatra sUtre 'zraddhAmedhe' iti arthagrAhiNI zraddhA, zabdagrAhiNI medheti mAyA: pUrvamu-kama=8ndrasamAsamAM padone kyA kramamAM goThavavA mATe keTalAka niyama che. te paikI abhyahiMta-ayya-pUjya nAmano prathama prayoga thAya che. dA.ta. "zraddhAmeghA" "mA-bApa" "pArvatIparamezvara' vigere "zraddhAmedhA' rU5 86 samAsamAM "arthane gujarAtI anuvAdaka. , bhadrakarasUri ma aa
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ kija kAkI lalita-virArA A bhikhAva racita kAraNa che. tasvarUcirUpa zraddhAnI hAjarI hoya to ja tattvaviSayakabodha thAya che. tasvarUcirUpazraddhAnI gerahAjarImAM tattvadarzana thatuM nathI. zaMkA-tattvaviSayakadarzanakAraNa, tattvarUcirUpa-AtmadharmarUpa zraddhAcakSu bhale ho ! paraMtu A tattvarUcizraddhAnetra, anya hetuothI sAdhya ho ! bhagavasAdathI sAdhya na ho ! arthAt A viziSTa netrane paramAtmAnI parama amI najararUpa parama prasAdarUpa sAdhanathI sAdhya na mAnIe ane bIjA hetuothI sAdhya mAnIe to zo vAMdho ? -pUrvokata zaMkAnA samAdhAnapUrvaka zakrastAvanA 'cakSuda rUpa 16 mA padano upasaMhAra na ceyaM mArgAnusAriNI sukhamavApyate satyAM cAsyAM bhavatyetanniyogataH kalyANacakSuSIva sadrUpadarzanaM nahyatra pratibandho niyamena Rte kAlAditi nipuNasamayavidaH ayaM cApratibandha eva, tathA tadbhavanopayogitvAt, tamantareNa tat siddhayasiddheH, viziSTasyopAdAnahetoreva tathApariNatisvabhAvatvAt, tadeSA'vandhyabIjabhUtA dharmakalpadrumasyeti paribhAvanIyaM / iyaM ceha cakSurindriyaM coktvadbhagavadbhya iti cakSurdadatIti cakSurdAH 16 // bhAvArtha=(samAdhAna) AtattvacirUpa zraddhA, samyagudarzana AdirUpa mokSamArgane anusaranArI (mokSamArga pratye anukulapaNAe cAlanArI)-mokSarUpa phalAnukUla-heturUpa, sukhapUrvaka-heje mahenata vinA jema tema-bIjA kAraNothI arthAt bhagavaMte karela anugraha-prasAda-mIThI najararUpa kAraNa sivAya bIjA kAraNothI sAMpaDatI nathI.-meLavatI nathI-labhya ke sAdhya nathI banatI. zaMkA-tAdRza zraddhArUpa navaluM nayana paramAtmAnA parama prasAdathI sAdhya bhale ho ! paraMtu padArthapratItirUpa svAdhyAyanA pratye tAtkRza zraddhArUpa adbhuta netranuM niyata kAraNapaNuM na ho! A zraddhArUpa lokottara locanathI acUka-cokkasa niyama tattvadarzana thAya ja ema kema manAya ? samAdhAna-tattvarUci-zraddhArUpa camatkArI cakSunI hAjarI hoya to samyagu padArtha viSayaka jJAnarUpa tattvadarzanarUpa sAdhya kArya, avazya thAya ja emAM bIlakula dalIlane praveza maLato ja nathI. dA.ta. jema kalyANa (roga Adi doSa vagaranI nirmala ata eva maMgalarUpa) draSTi-nayana-AMkha hoye chate yathArtha-vidyamAna nIlAdirUpa viSayaka darzana, avazya-niyata cokkasa che. (kAca kAmala vigere rogarUpa doSathI arthAta kAca=AMkhamAM paDado AvI jAya che. te. kAmaLa=pittanA vikArathI utpanna thato eka kAmala nAmano netraroga vizeSa vigere rUpa doSathI haNAyela ke gherAyela AMkhathI padArthanA sAcA rUpanuM barobara cokhkhuM dekhavuM asaMbhavita che. vAste ahIM kalyANa-nirmala-nirdoSa-nIroga AMkha batalAvI che.) tema tattvarucirUpa zraddhAna na hoya te padArthaviSayaka tattvajJAna, avazya thAya ja che. tathAca mokSamArga pratye pragati karanArI AgekUca ke Agekadama grahaNa karanArI zraddhA" ane "zabdane grahaNa karanArI medhA' ema e baMneno vivekarUpa artha samajavo. tathAca medhA (buddhi) karatAM zraddhAno kema prathama prayoga thayo che ? e praznano eka ja javAba che ke, medhA karatA zraddhA, pUjya-arcyu che. kema ke; te arthanuM grahaNa kare che. anuvAdaka sArI karasUri mahArAja
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ - virA - haribhadasara roDa { 167 bharanArI tattvarUcirUpa zraddhAjanya tattvadarzanano niyamathI avazyabhAvathI koIpaNa pratibaMdhaka-rokanAra che ja nahIM. zaMkA-mAnusArizraddhA janya darzananA pratye zuM koI paNa sarvathA-ekAMte pratibaMdhaka che ja nahIM ? samAdhAna-nipuNa samaya vettAo nizcayanayavyavahArIo-paramArtha-nizcayanayapUrvaka vyavahAra-zabdaprayoga Adi vyavahAra karanArAo) A viSayamAM vade che ke, mArgAnusArizraddhAjanya darzananA pratye kAla sivAya bIjo koI pratibaMdhaka che ja nahIM. zaMkA-jyAre eka bAju kaho cho ke; "zraddhAsAdhyatattva darzanano koI pratibaMdhaka ja nathI ane bIjI bAju kaho cho ke, "kAla sivAya koI pratibaMdhaka nathI.' kAlarUpa pratibaMdhakanI siddhi che to "niyamathI koI rokanAra ja nathI' ema kema kahevAya ? samAdhAna-"tattvacirUpa zraddhA sAdhyatattvadarzanamAM koIno pratibaMdha (aTakAva-ADa-manA-avarodha) niyamathI che ja nahIM e barobara che. vaLI kAlano pratibaMdha te ahIM apratibaMdharUpa che. arthAt mArgAnusArizraddhAsAdhyadarzanarUpa kAryanA pratye kAla, pratibaMdhaka paNa apratibaMdhaka-uttejakarUpamAM bhAga bhajave che. jyAM sudhI tattvarUcirUpa zraddhAnA abhAva daramyAna darzananA pratye kAlanI pratibaMdhatA-ananukUlatA mAnavI paNa tattvarUcizraddhAnA sadbhAva daramyAna, zraddhAjanya darzananA pratye kAlanI pratibaMdhakatA nathI paraMtu anukUlatA che ema samajavuM.') kAraNa ke; kAla, tattvarUcirUpazraddhAne tattvadarzanarUpapaNAe pariNamavAmAM (takUpa thavAmAM) upayogI-tadanula vyApAravALo, uttejaka, lAbhakAraka thAya che. arthAt zraddhAsAdhyadarzanamAM kAla, mahattvano bhAga bhajave che. kAlarUpa kAraNa sivAya zraddhA, tattvadarzanamAM pariNamatI ja nathI. kAlarUpa kAraNa sahakRtatattvarUcirUpa zraddhA, tattvadarzanarUpa kAryanA pratye kAraNa che. tathAca kAla sivAya te darzanane svarUpalAbha (svarUpalAbhAvaricchannadarzanarUpa) kAryadarzana-viziSTadarzanarUpakArya-phala) asiddha-anutpanna che. kAraNa ke; viziSTa-jenA svabhAvamAM vividha sahakAri kAraNodvArA karAyo che atizaya (vizeSatAmahattva) evA upAdAnahetu-pariNAmi kAraNano (zraddhArUpaupAdAnano) kAryarUpe (darzanarUpe) pariNamavAno-thavAno svabhAva che. (ahIM ema samajavuM che ke; kAraNanA be prakAro che. (1) ApekSika (2) upAdAna. dareka 1 athavA jema dAharUpa kAryanA maNivizeSanI pratibaMdhakatA lokasiddha che. paraMtu maNivizeSAMtaranI hAjarImAM dAhanI utpatti hoI maNivizeSAMtara abhAva viziSTa maNiviziSTanI pratibaMdhakatA avazyavaktavya hoI maNivizeSAMtaranI uttejakatA upapanna-yukta che. tema darzanarUpa kAryanA pratye kAlavizeSanI pratibaMdhakatA siddha che. paraMtu kAlavizeSAMtaranI athavA tattvarUcinAmaka zraddhAkAraNanI hAjarImAM darzanarUpa kAryanI utpatti hoI, kAlavizeSAMtaranA athavA zraddhAnA abhAvaviziSTa kAlavizeSanI pratibaMdhakatA avazyavaktavya hoI kAlavizeSAMtaranI athavA zraddhAnI uttejakatA-kAryajanakatA arthAtu pratibaMdhakazaktine dAbI daI kAryajanakatApa uttejakatA mAnavI vyAjabI lAge che. 2 samavAyikAraNamupAdAnakAraNamiti sAMkhyamAyAvAdivedAntiprabhRtaya AhuH / asminmate upAdAnatvaM ca pariNAmitvamiti jheyam / upAdAnaM nimittaM ca dvividhaM kAraNamiti ca jJeyam (pra0 ca0 pR0 13) hakIkata bAjarAtI anuvAdaka- a, bhakarasUri ma. sA.
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvi-vikAra vAra gaNata jo A ene vastunI utpattino AdhAra be kAraNo upara che. jemake, ghaTa utpanna karavo hoya to tenAM cakra-daMDa-kuMbhAra vigere bAhya kAraNonI jarUra paDe che. temaja mATI, tenI snigdhatA ItyAdi tenAM atyaMtara kAraNonI apekSA rahe che.) evaMca kAla paNa dravyanA paryAyarUpa hovAthI AtmadravyanA paryAyarUpa zraddhA tattvadarzanarUpa kAryamAM pariName che kemake; zraddhArUpa viziSTa upAdAnakAraNa-pariNAmikaraNano tevo svabhAva che. aMtato gatvA e phalita thAya che ke; Atmadravya paryAya vizeSarUpa kAlAbhinna zraddhArUpa upAdAna kAraNa, darzana AkAre pariNamatuM hoI zraddhAsAvyatattvadarzananA pratye koI pratibaMdhaka-bAdhaka che ja nahIM. have A viSayane upasaMhAratA zAstrakAra kahe che ke, tethI ja-uparokta vivecanathI A tattvarUcirUpa-mArgAnusAra zraddhA, samyagadarzanAdi gharmarUpa kalpavRkSanA pratye avaMdhya bIjabhUta (niyata phalajanakarUpa) che. A pramANe prauDhaparAmarza ke parizIlana karo ! vaLI A virATavizvamAM A mArgAnusAra tattvarUci-zraddhArUpa viziSTa lokottara cakSuIndriya, arihaMta bhagavaMtonA prasAdathI labhya ke sAdhya bane che. tathAca jema abhayarUpa adbhutadharma bhagavaMtothI sAdhya che. tema A zraddhArUpa zreSThacakSu bhagavaMtothI ja prApya che. bhagavaMtathI bhinna bIjAothI ke svataH-potAthI sAdhya nathI. evacaM "mArgAnusAra tattvarUcirUpa zraddhArUpa bhAvacakSune ApanArA evA arihaMtabhagavaMtone namaskAra ho !" A pramANe zakravastavanA "cakSudI e rUpa 16 mA padanI vyAkhyA pUrI thAya che. -zakrastavanA "mArgada' e rUpa 17 mA padanuM vyAkhyAna tathA 'maggadayANaM' iha mArgaH-cetaso'vakragamanaM, bhujaGgamanalikAyAmatulyo viziSTaguNAsthAnAvAptipraguNaH svarasavAhI bhayopazamavizeSaH, hetusvarUpaphalazuddhA sukhetyarthaH, 1 kAlanA be prakAro che. (1) paryAyarUpa (2) dravyarUpa. temAM , (naizcayikakAlarU5) prathama prakAra, pAMca astikAyono vartanArUpa pariNAma ja che. arthAt vastunA paryAyarUpakAla samajavo. kiMtu te anya dravya nathI. (3) bIjA prakArano arthAt dravyarUpakAla, aDhIdvIpa ane be samudra AzrIne che. vaLI te anaMtasamayarUpa che. sUryanI kriyAthI te vyakta thAya che. ane vartanAdi anya dravyanA pariNAmanI apekSAthI rahita che arthAtu samayakSetramAM vyavahArika dravyakAla samajavo. athavA dravyasamaya, utpAda ane vinAzathI mukta che. jyAre paryAyasamaya, bethI yukta che. tathAca bIjA dravyomAM vartanAtutArUpa guNadvArA dhArApravAhI guNaparyAyavattAno kAlamAM svIkAra thaI zake tema che. kAraNa ke, anyAnya samayAdi paryAyoDe teno svabhAva che. e dhyAnamAM rAkhavuM ke samayAdiparyAya, mukhyadravya samayarUpa kAladravyathI judo paNa nathI tema ekarUpa paNa nathI, paraMtu te bhedabheda svarUpI che. je samaya, navanavA paryAyarUpa che. teja samaya tenA uttaravartI pudgala Adi dravyomAM vartanA kAraNarUpe je samaya che tenI apekSAe dravyarUpa che. ane te paNa uttara samaya trIjA samayanI apekSAe dravyarUpa che. A pramANe dravya ane paryAyamAM samAnAdhikaraNatA hovAthI enuM bhedabhedasvarUpa siddha thAya che. 2 phalAvyavacchinnakAraNabhUtA, sAkSAtphalajanakarUpabIjabhUtA zraddhetyarthaH / 3 "darisaNa durlabha, sulabha kRpAthakI, AnaMdadhana mahArAja" A. co. 4 thA stavane-6-"jo ke ApanuM darzana durlabha che. paNa jo ApanI kRpA thAya to te ghaNuM sarasa-sulabha che. mATe Apa e kRpA karo. ke kakakaDaka dara bArAtI anuvAda makarasa masA bAju hA
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistArA - abhivAri racita bhAvArtha-jema arihaMta bhagavaMto abhaya, (vRti) cakSu (zraddhA) ApanArA che. tema mArganuM dAna karanArA che. arthAta "mArgadAtA arihaMta bhagavaMtone namaskAra ho !" -ahIM- "mArgada' e sUtraghaTitamArgapadArthanuM mananIya maMthana mArga-mananuM avakragamana. arthAt mananI sarala pravRtti tenuM nAma mArga. have A viSayane udAharaNa ApI puSTa kare che ke je naLI dvArA sApa aMdara dAkhala thaI zake che evI je sApane javAnI nalikA chidravALA vAMsa vigere rUpa naLI-muMgaLI) nA AyAma-laMbAI sarakhA, vaLI AgaLa kahevAtA viziSTa guNonA lAbhanuM kAraNa, svarasavADI-potAnI abhilASArUcithI pravartela, evA kSayopazama vizeSane duHkhakAraNa je darzanamoha vigere che teno viziSTakSaya te ahIM kSayopazama vizeSa samajavo. tene) mArga kahe che. tathApi jema bhuMgaLI naLImAM pesavAne Atura evA sApane pesavAmAM (javAmAM) eTalI sIdhI gatI karavAmAM sIdhI naLInI laMbAI (vistAra) ISTasthAna meLavavAmAM hetu che. kAraNa ke; vAMkI gati kare to sIdhI naLImAM pesI ISTasthAnamAM jaI zake nahIM (athavA vAMkI naLIno visatAra hoya to paNa jaI zake nahIM) tema mananI sIdhI pravRttimAM ja, svAbhAvika mithyAtvamohanIya Adi kSayopazama, samyagadarzana Adi guNasthAnanA lAbhamAM kAraNa che. mananI kuTila pravRttimAM nalikAnAAmatulya-svAbhAvikalayopazama vizeSa guNasthAnanI prAptimAM kAraNa nathI. | (uga Adino tyAga karIne cittane svastha karavuM te vRtti. (abhaya) citta, svastha thavAthI mArganusAriNI rUci utpanna thAya te zraddhA (cakSu) tathA mArganusAriNI zraddhA thavAthI kSayopazama vizeSarUpa bhAva, utpanna thAya, jema sarpa bahAra vAMko cAle paNa rAphaDAmAM pesatA sIdho thaI jAya che tema zravaNa AdimAM buddhimananI saralatA thavI te sukhA (mArga) kahevAya che. sAMkhya darzanamAM-bhagavAn parivrAjaka gopendranA zabdomAM mArga sukhAtarIke kahevAya che.). -mArcasvarUpa nizcaya (1) hetu zuddha mArga-pUrvakathita-mArgAnusAra tattvacirUpa zraddhArUpa hetuthI zuddha-nirdoSa che ata eva tRSNAkSayajanyaakhaMDa upazama-zAMtarasajanya samatA sukharUpa prakRta mArga che. | (2) svarUpa zuddha mArga svagata, vimala-vimalatara-vimalatamarUpa svarUpathI zuddha nirdoSa che. ata eva upazama-samatAsukharUpa prakRta mArga che. (3) phala zuddha mArga-vividiSA Adi phalathI zuddha-nirdoSa che ata eva niraMtara zAMti-samatA sukharUpa prata mArga che. ata evA hetu-svarUpa-phalazuddha A prakRta mArgane, upazama sukharUpa hoI sAMkhya darzanamAM sukhA" "sukhAsikA' tarIke navAjavAmAM Ave che. 1 udayamAM Avela mithyAtvano kSaya ane nahIM udayamAM Avela mithyAtvano upazama te ahIM kSayopazama samajavo. bakarasUri mA, gujarAtI anuvAdaka
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAkAraka lalita-visarA , * zAha haribhakAra parid ( 170 anvaya=mithyAtva mohanIya Adi kSayopazamarUpa mArgarUpa kAraNa sattva samyagadarzana AdirUpa guNasthAnonI prAptirUpa kArya thAya che. vyatireka mithyAtva mohanIya Adi kSayopazama rUpa mArganA abhAvamAM samyagadarzana Adi guNasthAnonI prAptino abhAva thAya che. -anvaya vyatirekapUrvaka mArgapadArthanI manorama mImAMsA nAsminnAntare'sati yathoditaguNasthAnAvAptirgiviSamatayA cetaH- skhalanena pratibandhopapatteH, sAnubandhakSayopazamato yathoditaguNasthAnAvAptiH, anyathA tadayogAt, kliSTaduHkhasya tatra tattvato bAdhakatvAt, sAnubandhaM kliSTametaditi tantragarbhaH, tabdAdhitasyAsya tathAgamanAbhAvAt, bhUyastadanubhavopapatteH, bhAvArtha-aMtaraMga hetubhUta kSayopazamarUpa mArganA abhAvamAM (bahiraMga bhUta gurU vigere sahakAri kAraNo hovA chatAMya) samyagadarzanAdi guNonA lAbhano abhAva che. sababa ke; kSayopazama mArga, viSama (uMconIcoasama-ulTo virUddha ke nyUna) visaMsthala calAcala-alita thavAthI manovyAghAta, (manamAM ekAeka vadhu athaDAmaNaphaTako-jhaTako-kaMpana) samyagadarzana Adi guNasthAnanI prAptirUpa kAryane roke che. arthAt samyagadarzana Adi guNasthAnanI prAptirUpa kAryanA pratye mArga viSamatAjanya manovyAghAta, pratibodhaka che-avarodhaka che. -kevA kSayopazamathI samyagadarzana Adi guNono lAbha thAya che. tenuM digadarzana- tathA caNAnubaMdha (uttarottara anubaMdha-saMbaMdhavALA-mugAnuyAyI-prabhUtAma-avicchinnapravAhavALA) kSayopazamathImithyAtvamohanIya AdinA kSayopazamathI samyagadarzana guNasthAnonI prApti thAya che. arthAt samyagadarzanaAdiguNalAlarUpa kAryanA pratye sAnubaMdhAyopazama hetu che. anvaya-sAnubaMdha layopazama hoya to ja samyagadarzana Adi guNonI prApti thAya che. vyatireka sAnubaMdha layopazamanA abhAvamAM samyagadarzanAdi guNa lAbha rUpa kAryano abhAva thAya che. AvA anvaya vyatirekathI prakRtakAryakAraNabhAvano nizcaya jANavo. -niranubaMdha layopazama hoye chate philaSTakarmathI samyagadarzana Adi guNalAbha rokAya che e viSayanI carcA evaca niranubaMdha (uttarottara anubaMdha-saMbaMdha vagarano mukhyane nahIM anusaranAro atyaMta alpa-vicchinna pravAhavALo) kSayopazama hoye chate tattvathI-aMtaraMgavRttithI samyagadarzana Adi guNa prAptinA pratye philaSTakarma, pratibaMdhaka-avarodhaka che. -philaSTakarmanuM svarUpavarNana philaSTakarma=sAnubaMdha, (paraMparA-uttarottara anubaMdhavALuM-avicchinna pravAhavALuM) phalezakArI-duHkha-pIDAkArI je karma te philaSTakarma' tarIke oLakhAya che. paraMtu tatkAla-tarata ja paramakaleza-duHkhakArI paNa, skaMdaka AcAryanA ziSyanA karmanI mAphaka ke mahAvIra prabhunA karmanI mAphaka karma te "kilaSTakarma kahevAtuM nathI.) A pravacana (zAstra siddhAMta) no parama-sarvottama, garbha-rahasya-sAra samajavo. kaka asara masA. kAkA , bhadrakAzita - gujarAtI anuvAdaka
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA A haribhadrasuri racita 171 tathAca kliSTakarma (akhaMDadhArAe sadaMtara duHkha karanArUM karma) vaDe hAra-parAjaya pAmela-dherAyela citta, sarasapaNAe samyagdarzana AdirUpa viziSTa guNasthAnane pAmI zakatuM nathI--viziSTa guNasthAnamAM jatuM ke pesatuM nathI. kAraNa ke jyAre kliSTakarmajanya duHkhano anubhava-vipAkodaya vartamAna hoya to te vakhate kevI rIte cittanI-mananI sIdhI pravRtti ke vRtti saMbhave ? arthAt na ja saMbhave. tathAca punaH punaH kliSTakarmajanya duHkhano anubhava cAlu hoya te vakhate viziSTa guNasthAnamAM cittanuM sIdhuM dAkhala thavuM asaMbhavita che. zaMkA--samyagdarzananI prApti thavA chatAMya jyAre koI jIva mithyAtvamAM jAya che tyAre kliSTakarmano abhAva kevI rIte saMgata thAya ? --A zaMkAnuM saMtoSaprada samAdhAna ane te samAdhAna viSaya para mArmika maMthana na cAsau ' tathA'tisaGkliSTastatprAptAviti pravacanaparamaguhyaM, na khalu bhinnagrantherbhUyastabdandha iti tantrayuktyupapatteH, evamanivRttigamanenA'sya bhedaH, bhAvArtha-apUrvakaraNarUpa dhAradAra hathIyArathI, (pUrve jIve nahi anubhavela evA adhyavasAya vizeSathI kaThora, nakkara, sukAI gayelI ADAavaLA saMbaMdhavALI-ukelI na zakAya evI vAMsanI gAMTha sarakhI, ati duHkhe bhedI zakAya evI, jIvanA karmathI pedA thayela, atinibiDa-gADha-rAga-dveSa pariNAmarUpa (mithyAtva mohanIyanA tIvratama rasarUpa) graMthino bheda jene thaI gayo che evo-samyaktvavALo A prakRta jIva, mithyAtve jAya chatAMya pUrvanI mAphaka (graMthibhedanA pahelAMnI jema) atyaMta sAnubaMdha (uttarottara saMbaMdhavALo) phlezaduHkhavALo, (samyagdarzana AdirUpa mArganI prApti thayA bAda) kliSTakarmabaMdha thato nathI. A jainazAsananI paramaguhyagupta-khAnagI khajAnArUpa bAbata jANavI. kAraNa ke; graMthi (gAMTha) nA bhedavALA-samyaktvavALA jIvane (mithyAtve jAya chatAM) pharIthI, durbhedya rAgadveSa parINAma-mithyAtva mohanIyanA tIvratama rasarUpa (cAra anaMtAnubaMdhI kaSAyonI cokaDIrUpa) graMthino baMdha thato nathI. graMthibhedI AtmAmAM jo pharI pharI graMthino baMdha mAno 1 jema vIMdhelu motI, tenA chidramAM maLa bharAyo hoya to paNa pUrva avasthAne pAmI zakatuM nathI; tema tattvonI zuddha zraddhArUpa soyathI rAga-dveSanA pariNAmane bhedI nAkhavAmAM-graMthine bhedI nAkhavAmAM Ave to te pariNAma atinibiDa thatA nathI. je maNi, chidrarahita pharIthI thatuM nathI. tema pariNAma paNa pharIthI draDha thatA nathI. ekavAra jene AtmatattvanI jhAMkhI thaI hoya che. teno AcAra vicAra ja pharI jAya che. bhalene te saMsAra vyavahAramAM joDAya chatAM rAga-dveSanI cIkAza prathama jevI mAlUma nahIM paDe. kAraNa ke; tene AtmA sivAyanI anya vastuo tarapha vairAgya sahaja jAgRta thAya che. 2 ekavAra graMthibheda thayA pachI, eTale rAga-dveSanA pariNAmanI gAMTha tUTyA pachI pharI pharIthI te baMdhAtI nathI. eTale je samaye graMthibheda thAya che te vakhate-graMthibhedI mithyAdraSTine pragaTa rIte karmonI utkRSTa sthiti paNa baMdhAtI nathI. evo siddhAntano mata che. karma graMthakAranA abhiprAye to (jeNe graMthibheda karyo che. tevA mithyAtve AvelA jIvo paNa graMthibhedI kahevAya ane ekavAra graMthi bhedAyA bAda punaH graMthibhedavAnuM hotuM nathI. evo niyama che.) samyaktvane tyAga karelA evA graMthibhedI jIvo karmanI utkRSTa sthiti bAMdhe che. paNa tevA prakArano utkRSTa anubhAga-2sa bAMdhatA nathI. gujarAtI anuvAdaka takarasUri ma.sA. A.
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ paNa DAka SlatavikAsa nI harabhAva cI { 172 to koI kAle te graMthino bhedaja sarvathA na thAya arthAtu anavasthA doSanI ApattithI prasta graMthibheda pachI manAto-kalpita graMthibaMdha thAya. A pramANenI zAstrIyayukti-dalIla paNa ghaTatI che. -A tamAma carcAthI je sAbita thayuM teno niSkarSa- evaMca apUrvakaraNathI graMthibheda karyA bAda anivRttikaraNe Avelo jIva avazya AgaLa vadhI samyakatva prApta kare che. paNa pAcho vaLato nathI. mATe anivRttikaraNanA adhyavasAya, nivRtti eTale vyAvRtti tenAthI rahita che. arthAta A karaNa, potAnuM kArya karyA vinA samyakatva saMpAdita karAvyA vinA nivRtta thatuM nathI. nirAMte besatuM nathI. pAchuM haThatuM nathI. ata eva acUka anivRttikaraNarUpa-phala prApti hoI arthAta mArgarUpa layopazamamAM sAnubaMdhatA (mArganI akhaMDitatA saLaMga anuvRtti-anusUtatA) che. eTale anivRttikaraNarUpa phalanI prApti che. ata eva sAnubaMdhAyopazamathI bhinna bIjA niranubaMdha-ananuvRtta-ananusUta-khaMDitakSayopazamo karatAM sAnubaMdha (sadAanuvRtta-akhaMDadhArAvAhI) kSayopazamamAM bheda-vizeSatA-adhikatA-taratamatA-taphAvata che. -parataMtra zAsana-darzana siddha uparoktavastu -pataMjali vigere yogAcAryo, sAnubaMdhakSayopazamavALAnI graMthibheda-AdirUpa vastune nAmAMtarathI bIjA zabdovatI svIkAre che. A vigatanI zAstrakAre karela suMdara saMkalanAbaddha samajAvaTa siddhaM caitatpravRttyAdizabdavAcyatayA yogAcAryANAM, pravRttiparAkramajayAnandaRtambharabhedaH karmayoga ityAdivicitravacanazravaNAditi, bhAvArtha bIjAonA zArAthI paNa A uparokta, vastu sAdhatA zAstrakAra kahe che ke "pataMjali vigere yogAcAryo, sAnubaMdhAyopazamavALAnI A graMthibhedAdirUpa vastune nAmAMtarathI mAne che. e siddha-pratIta che. have kevI rIte pratIta che te viSayanI ghaTanA kare che ke; yogAcAryo (1) pravRtti caramayathApravRttikaraNazuddhirUpa prakRta mArga (2) pasakramavaDe vIrya vizeSanI vRddhirUpa apUrvakaraNavaDe prApta prApta 1 aMtaHkoDAkoDI sAgaropama pramANathI adhikasthitino baMdha. 2 carama (chelluM) yathApravRttikaraNa jyAre prApta thAya che tyAre alpa mala hovAthI graMthi toDavAnI najIka AvavAthI tamAma yoganA bIjo prApta thAya che. je yathApravRttikaraNa pachI anaMtara samaye tarata ja apUrvakaraNa prApta thAya tene carama yathApravRttikaraNa kahe che. yathApravRttakaraNa je adhyavasAyo vaDe AyuSya karma sivAya 7 karmonI sthitine kaMIka nyUna 1 koDAkoDI sAgaropama-aMtaH koDAkoDI sAgaropama pramANe karato graMthinA sthAna sudhI Ave te adhyavasAyanuM nAma. 3 pUrve kadI paNa nahIM prApta thayela evA adhyavasAyo vaDe atinibiDa rAgadveSanA pariNAmarUpa te pUrvokta graMthine bhedavAno prAraMbha kare te" apUrvakaraNa kahevAya. karAtI anuvAdaka - A herari ma. sA.
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ ti- virAra ja haebhAra razcita { 173 (3) jaya (pratibaMdhakane Apelo parAbhava) vibavijaya anivRttikaraNa (4) AnaMda (tamo graMthibhedajanya AnaMda) samyagadarzananI prApti (5) RtaMbhara (ta-satyanI puSTibharatI rUpa hoI) samyagadarzanapUrvaka devatApUjanAdi vyApAra tathAca "pravRtti-parAkrama-jaya-AnaMda-RtaMbhara rUpa pAMca prakArano karmayoga (kriyArUpayoga jANavo. IcchArUpa praNidhAna yoga nahIM. ema yoganI sAthe rahela karma' sUcana kare che. sababa ke sAmAnyathI anyatra praNidhApravRtti vidhvajaya-siddhi-viniyoga rUpa pAMca prakArano zubhAzayarUpa yoga jaNAvela che.) ItyAdi (Adi zabdathI IcchAyoga Adi vacanano saMgraha samajavo) vicitra-nAnAvidha vacanano pUrAvo hovAthI kahevAya che ke graMthibheda AdirUpa vastune yogAcAryo nAmAMtarathI mAne che." -mArgapadArthano upasaMhAran cedaM yathoditamArgAbhAve, sa coktavadbhagavadbhya iti mArga dadatIti mArgadAH 17 // bhAvArtha-tathAca mithyAtvamohanIya Adi kSayopazama rUpamArga ke jenuM bIjuM nAma "sukhA" che te yathoditapUrvokta svarUpavALA mArganA abhAvamAM, A samyagadarzana AdiguNono lAbha na thaI zake. vaLI te mithyAtvamohanIyaAdikSayopazamarUpa mArganA sabhAvamAM ja A-samyagadarzana Adi guNono lAbha thaI zake che. ane te mithyAtvamohanIya Adi kSayopazamarUpa mArga, abhaya-cakSunI mAphaka bhagavaMtothI ja bhagavaMtone navAjavAmAM ke saMbodhavAmAM Ave che ke "mArgadAtA arihaMta bhagavaMtone punaH punaH praNAmapaMkti ho" A pramANe "mArgada' nAmaka, zakrastAvanA 17mA padanI vyAkhyA purI thAya che. "zaraNada' nAmaka, zakrastavanA 18mA padanuM anokhuM vyAkhyAna. tathA 'saraNadayANaM' iha zaraNaM-bhayArttatrANaM, tacca saMsArakAntAragatAnAM atiprabala rAgAdipIDitAnAM duHkhaparamparAsakalezavikSobhataH samAsvA(zvA) sanasthAnakalpaM, tattvacintArUpamadhyavasAnaM vivi-'diSetyarthaH, bhAvArtha- tathA jema arihaMta bhagavaMto "abhayada' "caluI "mArgada' che. tema zaraNanA ApanAra che. arthAt zaraNadAtA evA arihaMta bhagavaMtone namaskAra ho ahIM "zaraNada' e sUtraghaTita zaraNa zabdano artha kare che ke, zaraNa-bhayathI bIka-Dara-dhAstIthI) Arta-pIDita (gabharAyela-akaLAyela) janonuM trANa (rakSaNaAzraya) arthAta rakSaNa karavuM Azraya Apavo tenuM nAma zaraNadAna kahevAya. vaLI te zaraNa-bhaya pIDitajanarakSaNa, daImasArajaMgalamAM gayelA (saMsAranA durgama mArge caDelA bhUlA paDelA) ramelA ane atiprabaLa (AtyaMtika) rAga Adi doSothI pIDita herAna parezAna thayela prANIone, narakaAdi bhavarUpa duHkhaparaMparAne tathA krodha 1 vyAvRtti-nivRtti-pheraphAra vinAnA je adhyavasAyo vaDe ati parama AnaMdajanaka samyakatva prApta kare te adhyavasAyanuM nAma "anivRttikaraNa" kahevAya. 2 bhagavAn parivrAjaka gopendranA zabdomAM zaraNa "vividiSA" tarIke kahevAya che. hAjarAtI anuvAdaka - bhadrakarasUri ma.
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ kalanavirAja A halakA ane navI 174 Adi rUpa saMkulezane svarUpathI sarvathA calita-dUra-vinAza karavA dvArA arthAt punaH naraka AdibhavarUpa duHkha paraMparAke krodha Adi saMkulezano janma na thAya evI rIte nara Adi bhavarUpa duHkhaparaMparAne tathA krodha Adi saMkalezane mULathI hacamacAvI jaDamULathI nirmULa karanAra hoI AzvAsana (zAMti nivRtti-nirbhayatAsAMtvana-dhIraja)nA sthAna-niketana sarakhuM che. -sAMkhya darzana prasiddha vividiSA sAthe zaraNatI tulanA tathAca tattvaciMtanarUpa adhyavasAna-adhyavasAya-nirNayAtmaka pariNAma te ja vividiSA kahevAya che. ane tattvaviSayaka ciMtA (ciMtana-manana-parizIlana-nididhyAsana) rUpa adhyavasAya AtmadharmarUpa vividiSA eja zaraNano tAtparyArtha, maulika artha che. -A viSayamAM samayavRddha bahuzrutono darzAvAto pravAda satyAM cAsyAM tattvagocarAH zuzruzAzravaNagrahaNadhAraNAvijJAnohApohatattvAbhinavezAH prajJAguNAH, pratiguNamanantapApaparamANvapagamenete iti samayavRddhA / | bhAvArtha- vaLI tattvaviSayaka ciMtana svarUpa vividiSArUpa zaraNa hoya toja, zuzruSA Adi buddhi guNane tattvagocara arthAta eka eka dara eka eka pachI eka zuzruSA Adi guNanI apekSA rAkhIne (samyagudaSTi ItyAdinI mAphaka) uttarottara AgalA AgalA anaMtajJAna AvaraNaAdikliSTakamazarUpa pApa paramANuonA zayathI A zuzruSAdika buddhinA ATha guNo (tattvagocaratatva jeno viSaya che, arthAt tattvarUpa viSaya viSayaka) thAya che. tathApi tattvagocara buddhinA AThaguNonuM TUMkamAM svarUpa (1) zuzruSA= jJAnAvaraNaAdiphilaSTakamazarUpa anaMtapApaparamANukSayajanya-tattvaviSayaka zravaNecchA, tattvarUpa viSayane sAMbhaLavAnI icchA. (2) zravaNatrazuzruSAnI apekSA rAkhIne pUrva karatAM vizeSa jJAnAvaraNaAdikliSTakarmAzarUpa anaMtapApaparamANukSayajanya tattva viSayaka zravaNa-zrotrendriyano upayoga -upayogapUrvaka dhyAna daIne sAMbhaLavuM. (3) grahaNa zravaNanI apekSA rAkhIne pUrva karatAM vizeSa jJAnAvaraNaAdiphilaSTakamazarUpa anaMtapApaparamANukSayajanya tattva viSayaka zAstrArtha mAtranuM grahaNa karavuM. (4) dhAraNA=prahaNanI apekSA rAkhIne pUrva karatAM vizeSa jJAnAvaraNaAdiphilakamazarUpa anaMtapApaparamANukSayajanya sAMbhaLelA ane grahaNa karelA tattvane bhUlI nahIM javuM. ghArI rAkhavuM yAda rAkhavuM apAyarUpe nizcita 1 adhyavasAyaH idamevameva-iti viSayaparicchedo nizcayaH / 2 zuzruSA zravaNaM caiva, grahaNaM dhAraNaM tathA / karoDapodI vijJAna, tatvajJAna 2 thI: a. ci. dvi. kA. zlo. | 24 | 3 buddhine upakArakaguNo che. te kevA che ? te have pachIthI batalAvela che. ja kadAca nA gujarAtI anuvA7
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ - dalita-viratArA A haribhadrasAra racita 6 175 karela tattvarUpa arthane manadvArA dhArI rAkhavo te "dhAraNA' samajavI. ghAraNAnA (1) avismRti-tattvarUpa eka artha viSayaka upayogamAM tenA kALanI avadhi sudhI macyA rahevuM arthAta tattvarUpa eka vastu paratve yathAyogya kALa paryaMta upayoga rAkhavo. (2) vAsanA-avizrutidvArA grahaNa thayelo ane smRti utpanna karavAmAM je kAraNarUpa saMskAra te vAsanA kahevAya che. (3) smRti je tattvarUpa padArtha saMbaMdhI prathama anubhava thayo hoya te tattvarUpa padArthanuM kAlAMtare "teja' evA ullekharUpe yAda AvavuM te smRti ema traNa prakAro che. (5) vijJAna= ghAraNAnI apekSA rAkhIne pUrva karatAM vizeSa-jJAnAvaraNaAdikilaSTakarmAzarUpa anaMtapAparamANukSayajanya-moha-(ajJAna, saMdeha, (saMzaya) viparyAsa-mithyAjJAna)nA dhvaMsapUrvaka tattvaviSayakajJAna te "vijJAna (6) tattvagocarau=vijJAnanI apekSA rAkhIne parva karatAM vizeSa-jJAnaAvaraNa Adi philaSTakarmAdarUpa anaMtapApaparamANukSayajanya-vijJAna viSayabhUta padArthane AzrIne sarakhA prakAranA bIjA padArtho viSe vyApti thavAthI arthAt sadgazapadArtha dekhavAthI ke sAMbhaLavAthI te padArthamAM vitarka karavo jemake dUrathI dhUmADAne dekhIne tarka karavo ke; dhUmADo che mATe agni hovo ja joIe athavA bhojananA samayamAM bhojana karanAra mANase kahyuM ke; "saindhavane lAvo" tyAre vicAra karavo, je saindhavano artha ghoDo ane nImaka-lavaNa thaI zake paNa azva nahIM mATe luNa lAvavuM. evI rIte anya tattvagocara padArthomAM vyAptipUrvaka vijJAtatattva viSayakavitarka te tattvagocara 'Uha' athavA tattvaviSayaka sAmAnyajJAna te "Uha'. (7) tattvagocaraapoha=UhanI apekSA rAkhIne pUrva karatAM vizeSa jJAnAvaraNaAdi philaSTakarmAdarUpa anaMtapApaparamANukSayajanya-yuti (nyAya) ane AgamathI viruddha evA jIvahiMsA-asatya corI tathA parastrIgamana Adi, A lokamAM tADana, tarjana apakIrti Adi duHkhanA tathA paralokamAM naraka Adi durgatinA sAdhanabhUta jANIne aniSTa anubaMghI jANI tevA prakAranA durguNothI dUra thavuM-bacavuM te apoha kahevAya che. athavA tattvaviSayaka vizeSa jJAna te apoha (asat pakSanuM khaMDana paNa apoha kahevAya che.) (8) tattvAbhiniveza=apoha AdinI apekSA rAkhIne pUrva karatAM vizeSa jJAnAvaraNaAdiphilaSTakarmAdarUpa anaMtapApaparamANukSayajanya, vijJAna-Uha-apoharUpa traNanA anugama (vyApti-anugamana)thI vizuddha-nirdovijJAna, Uha, apoha e traNarUpa kasoTIe kasI nirmala-vizuddha karela "A vastunuM svarUpa AvuM che.' evo nizcaya karavo te. arthAt tattvaviSayakatAtparyajJAnarUpa nizcaya te "tattvAbhiniveza" jANavo. tathAya viSayakaciMtArUpa vividiSArUpa zaraNakAraNanI hAjarI hoya to ja uparokta svarUpavALA buddhinA ATha 1 upalaMbha ke anupalaMbhadvArA utpanna thatuM arthAt anubhava karAyelI ke nahi karAyelI evI vastuonuM samIkSaNa karavAthI udbhavatuM traNe kALanA sAdhya ane sAdhananA saMbaMdha-avinAbhAva-vyApti vigereno Azraya lenAruM ane A hoya tyAre ja hoya evA svarUpavALuM jJAna te "tarka che. AnuM bIjuM nAma "Uha' che. 2 ahIM ATha buddhinA guNonA varNanamAM tattvanA ThekANe padArtha goThavI, tattvagocara zabda ane tattvagocaratA sAdhaka hetu choDI vAMcatA kevala zuzruSAdinuM svarUpa samajAze. kakakara, kakakakaka vAdaka makarasUri ma.sA. che gajarAtI anuvAda
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalitavisarA - cheharibhAra caNikA guNo tattvagocara-tattvarUpa viSaya viSayaka bane che. evaMca tattvagocara zuzruSA AdirUpa prajJAguNASTakanA pratye tattvaciMtAtmaka vividiSArUpa zaraNa, kAraNa che. tattvaciMtAtmaka vividiSAnA sadbhAvamAM ja tattvagocara prajJAguNArkano sadbhAva che ema anvaya ane tattvaciMtAtmaka vividiSAnA abhAvamAM tattvagocara prajJAguNAkano abhAva che ema vyatireka hoI tattvagocara prajJAgaNASTaka. tattvaciMtAtmaka vividiSA rUpa kArya kAraNa bhAvano nizcaya jANavo. A pramANe samayavRddho-bacchato kahe che. cAlu viSayanuM hetupurassara spaSTa vivecanatdnyebhystttvjnyaanaayogaat, tadAbhAsatayaiteSAM bhinnajAtIyatvAt, bAhyAkRtisAmye'pi phalabhedopapatteH, bhAvArtha - vividiSAviziaitiguNa anaMtapApaparamANu kSayarUpa kAraNa bhinna-anya kAraNothI pedA thayela zuzruSA vigerethI tattvajJAna (bhavanigurNatA Adi paramArtha jJAna)no asaMbhava che. ata eva vividiSAviziSTa pratiguNa anaMta pApaparamANu kSayarUpa kAraNajanyatattvajJAnizuzruSA vigerethI, tattvajJAna (bhava nirguNatA Adi paramArthajJAna) thAya che. mATe ja, vividiSAviziSTa pratiguNaanaMtapApaparamANukSayajanya tattvajJAnizuzruSA Adi tattvagocara kahevAya che. tathAca vividiSAviziSTa atiguNaanaMtapApaparamANu kSayarUpa kAraNabhinna kAraNajanya zuzruSA Adi, tattvajJAnarUpa phalanIpajAvI zakatA nathI. kAraNa ke vividiSA viziSTa pratiguNa anaMtapApaparamANukSayarUpa kAraNa sivAya anya kAraNothI pedA thayela zuzruSA Adi, tattvajJAnasvabhAvavALA hoI bAhya dekhAvathIakSara-dehathI tattvagocara zuzruSA Adi samAna zuzruSA Adi-AbhAsa tarIke oLakhAya che. zaMkA- zabdarUpa bAhya AkAra to eka sarakho che. to (1) eka tattvacagocara zuzruSA Adi (2). bIjA zuzruSA Adi AbhAsa, ema be vibhAga ke bhedamAM zuM kAraNa che ? samAdhAna- A be vibhAgamAM phalabheda e ja mukhya kAraNa che tathApi (1) bhavaanurAga (bhava pratyenA rAga) rUpa phalanA pratye tattvagocara bhinna anya zuzruSA Adi kAraNa che. eTale tattvagocara zuzruSAdi bhinna zuzruSA Adi AbhAsa tarIke kahevAya che. (2) bhavavirAga (vairAgya) AdirUpa phalanA pratye tattvagocara zuzruSA Adi kAraNa che. vAste A zuzraSA Adine tattvajJAni zuzruSA Adi tarIke kahevAya che. 1 "avasvarUpavijJAnAvuM tevALyanAta | taripa drA] vairAgyamunAte zrI adhyAtmasAre. saMsAranA svarUpano vizeSa bodha thavAthI tathA nairgaya eTale saMsAramAM vasatA jIvone potAnA AtmapakSe kAMI aNumAtra paNa jemAM guNa dekhAto nathI. ane sojAthI thayelI zarIranI puSTatAnI jema vyartha ADaMbarane dhAraNa karanAra che evA prakAranI draSTi darzanathI utpanna thayelA dveSathI eTale saMsAranA sukhanI arUci thavAthI te saMsArasaMbaMdhI sukhanA abhilASanI nivRtti-udAsInatA vairAgya zIghratAthI prApta thAya che. rAtI anuvAdaka - , bharUsari ma. sa.
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ karI ? ke lalita dGARArA yaUBsArasa (177 arthAt AbhAsabhUta zuzruSA AdirUpa kAraNajanya phala "bhavarAga' che. jyAre tattvabhUta zuzruSA AdirUpakAraNa janya phala "bhava vairAgya che. ema baMne zuzruSA AdinuM phala (kAya) juduM thatuM hoI eka zuzruSA Adi "zuzruSA Adi AbhAsa' Thare che. jyAre bIjA zuzruSA Adi, "tattvagocara zuzruSA Adi rUpe paMkAya che. zaMkA- zuzruSAtvAdirUpa eka svabhAvavALA baMne (tattvagocara-tattAgocara) zuzruSA AdimAM bahAro AkAra ekasarakho che. to A pramANeno phelabheda, kevI rIte vyAjabI manAya ? vaLI bahArano AkAra vigere ekasarakhuM che. vAste tattvagocararUpa zuzruSA Adija saMbhave che ! ane AbhAsarUpa zuzruSA Adi na saMbhave ! kaho ke A viSayamAM zyo javAba che ? - A zaMkAnuM samAdhAna tathA A carcA para vadhu prakAza sambhavanti tu vastvantaropAyatayA tadvividiSAmantareNa na punaH svArthasAdhakatvena bhAvasArAH anyeSAM prabodhaviprakarSaNa prabalamohanidropetatvAd, bhAvArtha- (samAdhAna) tattvagocara bhinna tattvAgocara-AbhAsarUpa zuzruSA Adi saMbhavaze ja nahIM ema nahIM paraMtu te tattvagocara-AbhAsarUpa zuzruSA Adi saMbhave che. kAraNa ke, tattvavividiSA (tattvane jANavAnI icchA) sivAya eTale bIjI vastu pUjA abhilASA Adi pUjAnI IcchA vigere)ne phalarUpadhyeyarUpa-kendra ke uddezarUpa mAnI tenA pUjA viSayaka icchA AdinA kAraNa sAdhanarUpa je zuzraSA Adi, te tattvAgocara-AbhAsarUpa zuzruSA Adi saMbhave ja che. ataeva kahe che ke tattvaviSayaka vividiSA (tattvane jANavAnI icchA-jijJAsA) sivAya, bhava nirguNatAdi paramArtha jJAna svArtha (athavA pratiguNa anaMta pApaparamANu kSayarUpa svaphala)nA sAdhaka nahIM hovAthI tasvAgocara zuzruSA Adi, paramArtharUpa-tattvarUpa nathI. arthAt e zuzruSA Adi AbhAsarUpa che. (ja svArtha-svaphala sAdhaka che te ja paramArtharUpa manAya che)evo niyama ahIM nirdhAravo.) zaMkA- te tattvAgocara-AbhAsarUpa zuzruSA Adi, svArtha (bhavanirguNatA Adi paramArthajJAnarUpa svaphalA athavA viziSTa pApaparamANu kSayarUpa svaphala)nA sAdhaka kema nathI ? samAdhAna- atiprabala (balavattara) mithyAtvamoharUpI nidrAno ghero vidyamAna hoI AbhAsarUpa zuzruSA AdithI tattvajJAna-parama jAgRtirUpa phala dUra-sudUra che. vAstu pUjA abhilASA AdirUpa vastune (bIjAphalane kendrita karI uddezIne pravartela vividiSArahita zuzruSA Adi, bhavanirguNatA Adi paramArthajJAnarUpa svArtha (athavA viziSTa pApaparamANu kSayarUpa svaphala)nA sAdhaka nathI. - paramatathI paNa darzAvAtuM A viSayanuM samarthana - - tathA A viSayamAM yonimArgapraNAyaka avadhUtAcAryanA vacanono avatAra - bAjarAtI anuvAdaka - makarasUri ma A
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-visarA uttarA - haribhakAsAra rathata 178 uktaM caitadanyairapyadhyAtmacintakaiH yadAhAvadhutAcAryaH- 'nApratyayAnugrahamanatareNa tattvazuzrUSAdayaH 'udakapayo'mRtakalpajJAnAjanakatvAta lokasiddhAStu suptanRpAkhyAnakagocarA ivAnyArthA evati' bhAvArtha- adhyAtmaciMtaka-AtmatattvagaveSaka amArI apekSAthI anya bIjA bhinnajAtIya-darzanAMtarIya puruSoe mumulupurUSoe paNa (amAruM to A viSayamAM pUchavuM ja zuM paNa- bIjAoe paNa e apizabdano artha levo) A prakata vastu pUjAabhilASA AdirUpa bIjI vastune udezI pravartela zaRSA Adi, tattvajJAnarUpa phalajanaka nathI A rUpa viSaya)nuM nirUpaNa karela che. ' tathAca yonimArgapraNAyaka (praNetA ke prakRSTanAyaka) avadhUtAcArya kahe che ke; sadAzive-maheze karela anugraha (upakAra-maherabAnI-kRpA-prasAda) sivAya, pUrve kahela tattva zuSA Adi thatA nathI kAraNa ke viSayanI (kAmabhoganI) tRSNA (AzA-tarasa) ne dUra karanAra chIpAvanAra-zamAvanAra evA, jalasarakhA zrutajJAna, lIrasarakhA ciMtAjJAna ane amRtasarakhA bhAvanAjJAnarUpa tattvajJAnasamyajJAnarUpa phalanA sAdhaka nahIM hovAthI te zuzruSA Adi, tattvarUpa zuzruSAAdi, kahevAtA nathI. (jadhanya-madhyama-utkRSTa avasthAvALA tattvagocara zuzruSA Adi, jalasadRzazrutajJAna pIrasavRza ciMtAjJAna, amRtasaza bhAvanAjJAnarUpa tattvajJAnarUpa phalanA sAdhaka tathAca sAmAnyathI lokapratiSThita lokasiddha zuzruSA Adi to sutelA zayAmAM poDhelA rAjAne, nidrAnI prApti mATe pravartela AkhyAna-kathAnA viSayavALA zuzruSAAdi, bIjAphalane ApanAra thAya che. paraMtu AkhyAnanA parijJAnarUpa svaphalane ApanAra nathI. arthAt jema rAjA zayAmAM suto thako yAcakonA gIta kathA zravaNa kare, paNa viSaya kaSAyamAM prasta ke masta hovAthI te gItamAM dhyAna nahIM rahevAthI, A zuzruSA Adi, vaphalajanaka nathI kahevAtA, tema vividiSA vagara zuzruSA Adi tattvajJAnaphala svaphala thatAM nathI. eTale te tattvarUpa zuzruSA Adi kahevAtAM ja nathI. paraMtu AbhAsarUpa zuzruSA Adi kahevAya che. Iti zabda-avadhUtAcAryanA vacananI samAptinuM sUcana kare che. - zaraNapadArthano svagINatAtparyArtha tathA "zaraNada' padano upasaMhAra - viSayatRDapahAryeva hi jJAnaM viziSTakarmakSayopazamajaM, 'nA'nyad, abhakSyAsparzanIyanyAyenAjJAnatvAt na cedaM yathoditazaraNAbhAve, tacca pUrvavadbhagavadbhya iti zaraNaM dadatIti zaraNadAH // 18 // , 'udakapayo'mRtakalpaM pusAM sajjhAnamevamAkhyAtam, vidhiyatnavattugurUbhirviSayatRDapahAri niyamena' // 13 // SoDazakaprakaraNe pR. 26 "samyagujJAnarUpa traNa jJAnanA rasabhedane draSTAMtadvArA darzAve che ke; "zrutajJAna=svaccha-svAdupaththajalanA AsvAda sarakhuM che. ciMtAjJAna=kSIra (bIra-dUdha) rasanA AsvAda-sarakhuM che. bhAvanAjJAna amRtarasanA tulya che. vidhipUrvaka yatnavALuM-samyagujJAna acUka, viSayatRSNArUpa mRgatRSNAne dUra kare che. ema gurUvaro vade che.' vizeSArthIe SoDazaka prakaraNa jovuM. 2 tajjhAnameya na bhavati yasminnudite vibhAti rAgagaNaH / tamasaH kuto'sti zaktirdinakarakiraNAgrataH sthAtum // 1 // nAka vAdaka bhakarasUri ma.sA. pANInA gujarAtI avAka bAra
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA A bhadrasuri racita 179 bhAvArtha kharekhara, viziSTakarma kSayopazamajanya (mithyAtva moharUpa viziSTakarmanA kSayopazamathI pedA thayela) tattvabodha rUpajJAna, viSayatRSNA (kAmabhoga viSayaka abhilASa-tarasa)ne dUra karanAra upazamAvanAra nAza karanAra ja hAya che. je jJAna, viSayatRSNAne nAbUda karatuM nathI. te jJAnanI paMkti katAra ke haroLamAM AvI zake ja nahIM. kAraNa ke 'abhakSyaasparzanIya' nyAyathI (jema gomAMsa gAyanuM mAMsa vigere bhakSaNarUpa nAmanA kriyAno viSaya hovA chatAMya uttarakALa-bhAvimAM pApa durgati vigere balavAna aniSTa parINAma nIpajAvanAra hoi te abhakSya nahIM khAvA joga manAya che. tathA aMtyaja RtuvaMtI strI vigere spana (aDakavAnI) kriyAno viSaya hovA chatAM ya. uttarakALamAM balavAna anivArya aniSTa pariNAma sarjaka ho. 'asparzanIya' che. (achUta che-nahIM aDakavA yogya che.) A rUpa nyAyathI) ahIM paNa, viSaya-kAmabhogaviSayakatRSNA (AzA-taraMga-tarasa) no nAza nahIM karanArUM jJAna, jJAna (jANavArUpa kriyA mAtra) hovA chatAMya, durgati vigere rUpa-balavAn aniSTa parINAma-aMjAma sarjaka hoI-balavattara aniSTaanubaMdhI hoI ajJAna ja che. vaLI A viSayaviSayatRSNA nAzakajJAna-pAramArthika-tAttvikazAna, bhayAtta-lakSaNa-tattvaciMtArUpa adhyavasAya pa Atmadharma vizeSa vividiSAparyAyavALA zaraNanA abhAvamAM asaMbhavita che, evaMca pUrvoktasvarUpa zaraNa hoya to ja viSayaviSatRSNAbhaMjaka tattvajJAna thAya che. tathAca-bhayArttatrANalakSaNa tattvaciMtArUpa viSayatRSNAnAzaka tattvajJAnajanakatattvagocarazuzrUSA AdiprajJAguNASTakajana - vividiSAparyAyavALuM zaraNa, abhaya-cakSu-mArganI mAphaka arihaMta bhagavaMtothI ja labhya ke sAdhya bane che. paraMtu arihaMta bhagavaMta bhinna-anya vyaktiothI ke potAthI sAdhya banatuM nathI eTale ja kahevAya che ke; zaraNa ApanAra arihaMta bhagavaMtone sabhakti-namaskAra ho !' A pramANe zakrastavanA "zaraNada" rUpa 18 mA padanI vyAkhyAnI samApti thAya che. zakrastavanA 'bodhida'rUpa 19 mA padanuM khUbIbharyuM vyAkhyAna-- tathA 'bohidayANaM,' iha bodhiH- jinapraNItadharmmaprAptiH, iyaM 'punaryathApravRttApUrvAnivRttikaraNatrayavyApArAbhivyaGgyamabhinnapUrvagranthibhedanaH 'pazcAnupUrvyA prazamasaMveganirvedAnukampAstikyAbhivyaktilakSaNaM tattvArthazraddhAnaM, vijJaptirityarthaH, artha-game tevA gADha aMdhakArano samUha hoya, paraMtu sahakaraNane dhAraNa karato evo jhaLahaLato sUrya jyAre uge tyAre te aMdhakAra rahevA samartha nathI. kAraNa ke; aMdhakAramAM e zakti ja kyAM che ke jethI, sUryanA kiraNonI AgaLa TakI zake ? rAgagaNa-rAgadveSa, krodha mAna, mAyA, lobha Adi zatruo, jema jJAnarUpI sUryanA abhAvamAM, ajJAnarUpI aMdhakAranAM potAnI marajI mUjaba AtmAne vItADatA hatA. temaja saMsAra sAgaramAM DUbADatA hatA, tevI ja rIte jo AtmAmAM jJAnanI prApti thayA pachI, rakhaDAve to pachI tenuM nAma jJAnaja na kahI zakAya, kiMtuM ajJAnaja kahevAya, mATe daraasalamAM tattvajJAna tene ja kahevAya ke, je dvArA A rAga AdirUpa duSTa duzmanonI hAra para hAra thAya. 1 A traNeya karaNonuM pUrve svarUpa batalAvela che, tyAMthI jovuM. 2 pacchANupubvio puNaguNANameesiM hoi lAhakamo, pAhanaou evaM vitreo siM uvannAso // iti // (pazcAnupUrvyA punarguNAnAmeteSAM bhavati lAbhakramaH / prAdhAnyatastvevaM vijJeya eSAmupanyAsaH // 18 // ) gujarAtI anuvAdaka A ta karasari ma.sA.
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ ka ja paka, kada darajaja virA - bhavAricita ja ws New '(180 bhAvArtha- jema arihaMta bhagavaMto "abhayada-cakSuda mArgada-zaraNada' tathA tema bodhi ApanAra evA arihaMta bhagavaMtone namaskAra ho !" ahIM bodhidarUpa sUtraghaTita bodhi eTale jinezvare racela-prarUpela gharmanI prApti. vaLI A tIrthaMkarapraNIta dharma prAptirUpa bodhi, yathApravRtta-apUrvakaraNa-anivRtti karaNarUpa vyApAra (purUSArtha-vIryavizeSarUpa prayatna-adhyavasAya vizeSa) zrI abhivyaMgya-prakAzya-(sAdhya-janya-kArya arthAt samyagadarzana bodhirUpa sAdhyanA pratye yathApravRttaAdikaraNatrayarUpa vyApAra asAdharaNa sAdhana che ata eva yathApravRttAdi karaNatrayarUpa vyApArarUpa paramasAdhananuM sAdhya-phala-kArya prakRtibodhi che.) sAdhya, ataeva pUrve kadI nahIM bhedAyela evI atyaMta nibiDa rAgadveSarUpa graMthi-mithyAtva mohanIyanA tIvratama rasarUpa (anaMtAnubaMdhI kaSAyanI cokaDIrUpa) graMthinA bheda-vidAraNathI, pAnupUrvIthI (pAnupUrvI kramathI guNonI utpatti-krama che. ane prAdhAnyanI apekSAe upanyAsa che. ema ahIM tathAti-prazama, saMvega, nirveda, anukaMpA, Astikaya A pAMca lakSaNathI samyakatva pragaTa thAya che. ApaNAmAM samakata che ke nahIM tenI khAtrI thAya che. tene tattvArthazraddhAna svarUpa kahe che. A samyakatvanA pAMca lakSaNono anukrama pradhAnatAne anusAre che. pAMca lakSaNono lAbhakrama to A pramANe che. (1) prathama AstikyabhAva prApta thAya che. (2) tyArabAda anukaMpA thAya che; (3) tyArabAda nirveda pamAya che. (4) tyArabAda saMvega meLavAya che. (5) tyArapachI prazamano lAbha thAya che. evaMca pAMceyano lAbhakrama pazcAnupUrvI (chelle)thI thAya che. ahIM pUrvAnupUrvI suMdara nathI. tathAca prathama "prazama' hoya to saMvega, saMvega hoya to nirveda, nirveda hoya to anukaMpA ane anukaMpA hoya to Astikya e rUpa pUrvAnupUrvI lAbhadamamAM asuMdara che. paNa pazcAnupUrvIthI guNono lAbha thAya che. arthAt lAbhakramamAM pazcAnupUrvI zubha che. -prazamAdi paMcakanuM TuMkamAM svarUpa(1) prazama-aparAdha karanAra purUSa upara paNa manathI bilakula sarvakALa-sadA mAThuM na thAo evI vicAraNArUpa tathA krodha Adi kaSAyonA dabAvavArUpa, krodhanI khujalI ane viSayatRSNAno upazama te zama, "sArI rIte jenI parIkSA karavAmAM AvI che evA pravaktAnA pravAda karavA yogya pravacananA tattva upara abhiniveza-Agraha hovAthI mithyAtvanA abhiniveza-Agrahano upazama te zama' ema dharmasaMgrahamAM nirUpaNa che. (2) saMvega-deva ane mAnavanA dunyavI sukhane duHkharUpe jANe, kAraNa ke, te pagalika-kSaNika-asAra che, paraMtu eka monuM ja sukha, akSathya hovAthI IcchavuM-cAhavuM te (3) nirveda-strI kuTuMba Adi sarva parIvAra svArthI-matalabI garaju che. teo sukha-duHkhamAM bhAga lenAra nathI. tethI teomAM kiMcitmAtra paNa sukhadAna zakti nathI. ema jANI, saMsArane janma jarA maraNa Adi aneka vedanAthI bharapUra ata eva asAra-nirguNa samajI, saMsArarUpa jelathI chuTavAnI je tIvratamannA-utkaMThA te. (4) anukaMpA-(1) dravyadayA-duHkhIyA-rogI-dIna-hIna para dayA te. (2) bhAvadayA-dharmarahita uparanI eTale A dharmarahita prANI, dharma nahIM sAdhavAthI durgatimAM jaze evuM ciMtavI dharmarahita dharmamAM sthira karavArUpa. (5) Astikya-je jinezvara bhagavaMte bhAkhyuM che te anyathA-juThuM nathI. arthAt sAcuM ja che. evo draDha raMga rAkhavoniHzaka mAnavuM te. rAjarAtI anuvAdaka. , bhadrakasUri ma. sA.
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA A 181 bhadrasUri racita samajavuM.) prazama-saMvega-nirveda-anukaMpA-AstikmarUpa guNonI abhivyakti (prakaTIkaraNa-prakaTalAbharUpa prApti) rUpalakSaNavALuMtattvArtha 'zraddhAnasvarUpa je samyagdarzana te bodhi samajavI. jeno bIjo paryAya-jenuM bIjuM nAma vijJapti che. arthAt yathApravRtta AdikaraNamaya vyApArarUpa kAraNa janya, pUrvokta svarUpa graMthibheda janya-padmAnupUrvIkramathI abhivyakta-utpanna-prAdhAnyathI nyasta prazama-saMvega-nirveda-anukaMpA-AstikyarUpa guNapaMcakarUpa lakSaNavaMta, tattvArthazraddhAnasamyagdarzanarUpa, vijJaptirUpa paryAya-nAmAntaravALI 'bodhi' che. ema tAtparya jANavuM. -abhaya-cakSu-mArga-zaraNa-bodhi e pAMceya dharmonA adhikArI-hakkadAranuM varNana-- paJcakamapyetadapunarbandhakasya yathoditasya, asya punarbandhake svarUpeNAbhAvAt / bhAvArtha=A AtmadharmavizeSarUpa abhaya-cakSu-mArga-zaraNa-bodhirUpa pAMceyano samudAya paNa (A eka prastuta bodhinI vAta dUra raho paraMtu abhayAdi pAMcano samudAya paNa e 'api'no artha samajavo) pUrve kahela svarUpavALA apunarbaMdhakarUpa adhikArI (je tIvrabhAvathI pApa karato nathI, tathA eka pudgala parAvarttathI vadhu saMsAra jeno hoto nathI, vaLI kSudratA vigere bhavAbhinaMdInA doSono kSaya thavAthI zukla-zudIpakSanA caMdramAnI peThe vRddhi pAmatA guNavALo-apunarbaMdhaka kahevAya che.) ne ja prApta thAya che. ane apunarbaMdhakathI bhinna-anya punarbaMdhaka (acarama-ekathI vadhAre pudgalaparAvarttavarNI-je tIvra bhAvathI pApa kare che. kSudratA Adi bhavAbhinaMdInA doSovALo-kRSNapAkSika) no prApta thatA nathI. kAraNa ke; punarbaMdhakamAM svarUpe karI svasvabhAvathI abhayAdipaMcakano abhAva che. arthAt svarUpAvacchedena-svasvabhAvA-(abhayAdibhAvA-) vacchedena abhayAdipaMcakano abhAva che. bhAvarUpa abhayAdi paMcakano evo svabhAva che ke, te apunarbaMdhakamAM utpanna thAya che. punarbaMdhakamAM utpanna nathI thatA. arthAt-tAttvika-bhAvarUpa abhaya Adino punarbaMdhakamAM abhAva che ane tAtvikabhAvarUpa abhaya Adino apunarbaMdhaka sadbhAva che. --hetupUrvaka, bhAvarUpa abhaya AdinI carcA 1 tattvArthazraddhAna-tattva-arthonu zraddhAna athavA tattva karI arthonuM zraddhAna, tattve karIne eTale bhAvathI nakkI kareluM ema artha samajavo. jIvAditattvo te ja artho, teonuM zraddhAna eTale teo viSenuM cokkasa jJAna karavuM. (1) tattve karIne tattvarUpa arthonuM zraddhAna evo artha karavAthI samyagdarzana zabdano artha barobara saMpUrNa thAya che. tattve karIne eTale hRdayanA bhAvapUrvaka arthAt tAvidha AtmapariNatipUrvaka tattvarUpa artho eTale sadbhUta artho, tenuM zraddhAna. 2 bhagavAn gopendra nAmaka parivrAjakanA zabdomAM 'bodhi' vijJapti tarIke kahevAya che. 3 chellA pudgala parAvartamAM Avelo bhavya jIva 'apunabaMdhaka' thAya che. eTale have pachI koIpaNa vakhata mithyAtvamohanIya karma vigerenI utkRSTa sthiti ke utkRSTa rasa baMdhAze ja nahIM tevI AtmazuddhivALo jIva. 4 ekathI vadhAre pudgalaparAvarttamAM rahelA jIva 'punarbaMdhaka' kahevAya che. kemake; mithyAtvamohanIya karma vigerenI utkRSTa sthiti ke utkRSTa rasa bAMdhe che. AvI AtmAnI azuddhivALo jIva che. gujarAtI anuvAdaka bhavakarasUri A masA
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-virA A haribhAvi racita { 182 itaretaraphalametaditi niyamaH, 'anIdRzasya tattvAyogAt, na hya cakSuSphalamabhayaM cakSurvA'mArgaphalamityAdi, evaM cotkRSTasthiterAgranthiprAptimete bhavanto'pyasakRnna tadrupatAmAsAdayanti, vivakSitaphalayogyatAvaikalyAt // bhAvArtha tathAca "A abhayaAdiguNapaMcaka, pUrva pUrvaguNano uttarottara-Agalo Agalo guNa, phalakAryarUpa che, Avo niyama-vyavasthA che. arthAta abhayanuM phala cakSu. cakSunuM phala mArga. mArganuM phala zaraNa. phAraNanuM phala bodhi che. Avo niyama-vyavasthA che. jo A abhaya Adi paMcakamAM "pUrva pUrvanA uttarottararUpa phalarUpa niyama'-vyavasthA, na mAno to, abhayaAdipaMcakamAM abhaya Adi bhAvano (tAttvika bhAvarUpa abhaya AdipaNA)no abhAva che. tathAca pUrvapUrvano uttarottara kArya-phalarUpa thavAno tAttvika-abhaya-Adino svabhAva ja che eTale ja A niyama che ke; "pUrva pUrvanA uttarottara phalarUpa A abhaya Adi paMcaka che." tathApi jenuM cakSurUpa phala nathI te tattvarUpa abhaya nathI, jenuM mArgarUpa phala nathI te tattvarUpa cakSu nathI. zaraNarUpa phala vagarano tattvarUpa mArga nathI. bodhirUpa phala vagaranuM tattvarUpa zaraNa kahevAtuM nathI. arthAt bodhiphalavALuM (bodhiphalajanaka) ja tattvabhUta zaraNa kahevAya che. zaraNarUpa phaLavALo (zaraNarUpa phalajanaka) ja tattvarUpa mArga kahevAya che. mArgaphaLavALuM ja (mArgaphalajanaka ja) tattvarUpa cakSu manAya che. cakSurUpa phaLavALo ja (calurUpa phalajanaka ja) tattvarUpa abhayaguNa kahevAya che. evaMca pUrvapUrvano uttarottara phalarUpa svabhAva, tattvabhUta abhaya Adi paMcakano che. to ja, mithyAtva Adigata utkRSTa sthitithI mAMDI TheTha zAruprasiddha graMthisthAna parvata, je je aneka vAra thatA (thanAra) atattvabhUta-dravyarUpa abhaya Adi, bhAvarUpa abhaya AdipaNAne pAmI zakatA ja nathI. kAraNa ke; vivalitaphalanI yogyatAno abhAva che. arthAta abhayanuM phala calu, cakSunuM phala mArga, mArganuM phala zaraNa. zaraNanuM phala bodhi e rUpa vivalitaphalane pedA karavAno svabhAvayogyatAno sadaMtara atattvabhUta-dravyarUpa abhayaAdipaMcakamAM abhAva che. bhAvarUpa abhayaAdi paMcakamAM rahela cakSuAdi vivalita phalajanasvabhAvarUpa yogyatAnA svarUpanuM varNana yogyatA cAphalaprAptestathA kSayopazamavRddhiH lokottarabhAvAmRtAsvAdarUpA vaimukhyakAriNI viSayaviSAbhilASasya na cepamapunarbandhakamantareNeti bhAvanIyaM, bhAvArtha-vaLI cakSuAdi vivakSitaphalajananasvabhAvarUpa yogyatA eTale viSasadgaza viSayanI vAMcchAthI vimukhatA (avaLAI-judAI-virUddhatA-pratikULatA) karanArI, lokottara "bhAvarUpa amRtAnA AsvAda cAkhavA 1 punabaMdhakamAM yathArtharUpa abhayaAdi paMcakano abhAva che. 2 sIttera (70) koDAkoDI sAgaropamarUpa utkRSTasthitithI mAMDI graMthisthAna lagI-aMtaHkoTAkoTI sthiti daramyAna. 3 graMthi bhedarUpa phala. 4 gamyagamana ane agamyanAM agamanarUpa vivekane jalAMjali ApI, je viSayarasapAnanA IrAdAthI zabda-sparza-rasarUpa-gaMdharUpa viSayomAM atyaMta Asakti rAkhI pravRtti karavI te "viSayatRSNA' kahevAya che. 5 vihita audArya dAkSiNya AdirUpa lokottarabhAvonuM svarUpa bAjarAtI anuvAdaka - , bhayaMkarasUri ma. sArA
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja kAkA ta-vikharA bhAva racita "183) rasa levA) rUpa, pUrva pUrvabhUta abhaya Adi kAraNarUpagata, cakSuAdi phaLanI prApti sudhI (sthAyI) tathA cakSuAdihalAnukUla-janaka) kSayopazamavRddhi ja (svaphalaAvAraka-cakSuAdirUpa svaphalane AvaraNa karanAra-DhAMkanArarUpa karmanA kSayavizeSa-viziSTa kSayanI vRddhi ja) vivalita kalayogyatA kahevAya che. vaLI A yogyatA (A adhikAra-lAyakAta) apunabaMdhakarUpa adhikArI sivAya bIjAne punabaMdhaka-bhavAbhinaMdI AdirUpa bIjAne prApta thatI nathI. A bAbatane khUba vicAro ! -A cAlu viSayanuM paramatatArA puSTa ke spaSTa varNana iSyate caitadaparairapi mumukSubhiH, yathoktaM bhagavadgopendreNa- "nivRttAdhikArAyAM prakRtau dhRtiH zraddhA sukhA vividiSAvijJaptiriti tattvadharmayonayaH, nAnivRttAdhikArAyAM, bhavantInAmapi tadrUpatA'yogAditi" vijJaptizca bodhiH, bhAvArtha-jainetaroe arthAt jainathI judA evA mumukSuoe mukti-AtmasvAtaMtrya-AjhAdInA umedavAroe) paNa A abhayaAdika mAnela che. tathAhi-dA.ta. bhagavAn (aizvaryavALA) gopendranAmaka parivrAjakanuM varAna che ke; "nivRtta adhikAravALI prakRti, purUSa-cetanamAM hoya chate (purUSanA abhibhava-parAbhavarUpa je prakRtino vyApAra te ahIM adhikAra, prakRti-mohanI jabbara sattA ke varcasva samajavuM. cetana upara, mohanI satata ke sakhta sattArUpa-purUSaabhibhava-parAbhavalakSaNa prakRtinA vyApArarUpa adhikArathI rahita-jyAre sattvarajas tamo (1) udAratA-dAna vigere parINAmamAM saMkocarUpa je kaMjusAI tene tarachoDI, je cittanI vizAlatA-mAtA, pitA. kalAcArya. jJAti, vRddha, dharmopadezaka, dIna, nirAdhAra vigeremAM tathA dAnAdi viSayarUpa kartavyamAM ucita pravRtti karavAmAM cittanI vizAlatAdilanI dIlAvaratA. (2) dAkSiNya-bIjAonA kartavyarUpa kAryone karavAmAM utsAhabharyo zubha Azaya, gaMbhIratA ane dhIrajanI sahAyavALo, bIjAnI tArIpha nahIM sahana karavArUpa je matsaratA, tenA vinAza karanAra uttamottama A parINAma che. | (3) pApajugupsA-pApane niSedhanAra mukha,-hAtha vigerenA abhinayathI mAluma-paDanArI yathArtha ane nirmala manavaDe haMmezA bhUtakAlIna pApanI niMdArUpa, vartamAnakAlIna pApa nahIM karavArUpa, bhaviSayakAlIna pApanA ciMtananA abhAvarUpa athavA kAyAnI pravRttithI pApanA parINArarUpa, vacanathI pApanA nahIM karavArUpa, manathI pApanA ciMtananA abhAvarUpa, pApajuguNAdhRNA jANavI. (4) nirmalabodha-zuzruSAbhAvathI pedA thaela, zAMtarasa pradhAnazAstranA abhyAsa Adi paricayathI zrutamaya-ciMtAmayabhAvanAmaya je bodha te "nirmalabodha' tathAca udAratA-dakSiNatA-pApajugupsA-nirmalabodha vigere lokottarabhAva-alaukika adbhuta AtmajAgRtirUpa AzayavizeSa kahevAya che. 1 je AtmAno saMsArapravAha carama (chellA) pugalaparAvarta pariNAma bAkI rahe che. te AtmAne jaina paribhASAmAM apunabaMdhaka ane sAMkhyaparibhASAmAM nivRttAdhikAraprakRti' kahe che. apunabaMdhaka yA nivRttAdhikAraprakRtika purUSanI aMtaraMga oLakhANa eTalI ja che ke; te AtmA para mohanuM dabANa ochuM thAya che. ane ulluM mohanA upara kAbU zarU thAya che. Aja AdhyAtmika vikAsanuM bIjAropaNa che. ahIMthI yogamArganI zarUAta thatI hovAthI te AtmAnI pratyeka pravRttimAM palaTo dekhAya che. jema ke darekakriyAmAM saraLatA-namratA laghutA, udAratA, paropakAraparAyaNatA vigere sadAcAra, dara asala svarUpamAM pratyakSa dekhAya che ke je A vikAsa saMmukha AtmAno bAhya paricaya che. A jAtI anuvAdaka jAkarasAgata
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA lakSaNa 'prakRti-jJAnaAvaraNaAdi karma hoye chate (ativyAmohakArI kliSTakarmarasa, vinaSTa thaye chate) pUrva kahela 'dhRti' 'zraddhA' 'sukhA' 'vividiSA' 'vijJapti' je che te, (jenA anukramathI abhaya vigere bIjA nAmo che te dhRtyAdi) tattvarUpa dharmanuM bIja-utpatti sthAna che. arthAt pAramArthika kuzala-maMgala-gaMgAnuM himAlaya samAna utpatti sthAna che. A bhisara racita 184 vaLI je-cetanarUpa purUSa upara, prakRtirUpa moha AdinuM satata-sadA sAmrAjya ke akhaMDa varcasva cAlu ke jArI che tevA anivRttAdhikAra prakRttika purUSanI thatI dhRti Adi dharmayoniomAM tattvarUpa-tAttvika-paramArthikadhRtiAdi svabhAvano abhAva che.' Iti-paramatavacananI samAptinuM sUcana kare che. sAMkhya paribhASA jaina paribhASA jaino sAMkhyadarzanAnugata bhagavAn parivrAjaka gopendra (1) anivRttAdhikAra prakRtika purUSa (2) nivRttAdhikAra prakRtika purUSa (3) dhRti (4) zraddhA (5) sukhA (6) vividiSA (7) vijJapti cetana-jIva (8) purUSa (9) prakRti jJAna-AvaraNa Adi karmo tathAya tattvadharmanA paMcamI dharmayonirUpa vijJapti eTale bhagavAn jinezvarapraNIta dharma prAptirUpa bodhi. vijJapti eTale bodhi kema ? tenI siddhinA muddAnI rajuAtapUrvaka 'bodhida' rUpa 19 mA padano upasaMhAra- prazamAdilakSaNAbhedAt etatprAptizca yathoktaprapaJcato bhagavadbhyaeveti bodhiM dadatIti bodhidAH 11 // acarama pudgalaparAvarttavartIpunarbaMdhakAdi jIvo carama pudgalaparAvarttavarNI apunarbaMdhaka Adi AtmAo abhaya catu mArga zaraNa bodhi 1 prakRtti-sattva, rajas ane tamam e traNa guNonI sAmya avasthAne prakRti' yAne pradhAna kahevAmAM Ave che. A prakRti jaDa che. sattva=prakAza AdinA sAdhanarUpa, prakRtinA avayavabhUta padArtha, prakRtino sattvanAmakaguNa kahevAya che. raja=jaganA kAraNomAM je duHkhaAtmatA te rajas kahevAya che. prakRtinA guNa vizeSarUpa che. tamas--je mohaAtmakatA te tamas kahevAya che. prakRtinA guNa vizeSarUpa che. 2 'abhayade ti vyAkhyAsthale 'ato'sya guNaprakarSarUpatvAt, acintyazaktiyuktatvAt, tathAbhAvenAvasthiteH sarvathAparArthakaraNAt, bhagavadbhya evasiddhiriti etadvacanaracanAvistArataH (1) paramArtha saMpadAnarUpa upayoga, je hetuo vaDe pragaTa siddha thAya che. te hetuonuM nAma abhayadAna Adi che. gujarAtI anuvAdaka A ta karasUri ma.sA.
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarAma A zALA : haribhadraSTi { 185 ? bhAvArtha= prazama-saMvega-nirveda-anukaMpA-AstiyarUpa lakSaNano abhedabhAva-tAdAtmabhAva hovAthI arthAt prazama-saMvega-nirveda-anukaMpA-AstikyarUpa guNa paMcakarUpa lakSaNa-abhinna hoI vijJapti eTale bodhi kahevAya che. vaLI vijJaptirUpa bodhinI prApti, pUrvakathita vacanaracanAnA vistArathI arthAt bhagavaMtomAM guNono utkarSa, aciMtya zakti, abhayAdi paMcakabhAvathI avasthiti, sarvathA paropakaraNa-pArakA upara bhalAI karavAno divyaguNa hoI bhagavaMtothI ja arihaMta bhagavaMtonA paramaprasAdathI ja labhya ke sAdhya bane che. bIjAthI ke potAthI sAdhya banatI nathI. eTale ja kahevAya che ke "bodhine ApanAra arihaMta bhagavaMtone vAraMvAra viMdana ho !' A pramANe zakrastAvanA "bodhida' rUpa 19 mA padanI vyAkhyA pUrI thAya che. -"upayoga saMpadAnI hetu saMpadAno (taatusaMpadAno) upasaMhAraevmbhydaanckssurdaanmaargdaanshrnndaanbodhidaanebhy eva yathoditopayogasiddherUpayogasampada eva hetusampaditi 12 // bhAvArtha-arihaMta bhagavaMto sAmAnyapaNe-vyApaka rIte sarva lokane upakArI-upayogI hovAthI lokottamalokanAtha-lokahita-lokapradIpa-lokapradyotakara' rUpa pAMca vizeSaNa padovatI teozrInI stuti karela che. te arihaMtadevonA A pramANenA abhayadAna, cakSudAna, mArgadAna, zaraNadAna, bodhidAnarUpa prakArathI (te rUpa hetuthI) pUrvakathita paramArtha karavArUpa upayoganI siddhi hovAthI upayoga saMpadAnI ja ("loguttaramANaMthI logapajjoyagarANa' sudhInA pAMca padavALI upayoga saMpadAnI jo hetu saMpadA-upayoga saMpadAno hetu eTale kAraNa "abhayadayANaMthI bohidayANa' sudhInA pAMca padomAM darzAvela hovAthI A pAMca padavALI pAMcamI sAmAnyopayoga-saMpadAnI hetusaMpadA" jANavI. Iti-paMcamI saMpadAnI samAptinuM sUcana kare che. -chaThThI "stotavyasaMpadAnI savizeSa upayoga saMpadA'nA prauDha prarUpaNamAM prAthamika avataraNikA eTale prathama abhayadAnAdi karanArA che. to ja judI judI kakSAmAM rahelA sakala bhavyajIva Adine eka yA bIjI rIte upayogI-upakArI thAya che. arthAtu abhaya AdidAnadvArAja lokottamatva AdirUpa upayoga-paramArtha karaNarUpa upayoga che. tathA abhaya AdidAna kartA che. to ja lokottama-lokanAtha-lokahita-lokapradIpa-lokapradyotakara arihaMto thAya che. lokottamatvAdirUpa upayoga paramopakAra kartA thAya che; ata eva stotavya che. 1 paramArtha saMpAdanarUpa upayoga, je hetuo vaDe pragaTa siddha thAya che. te hetuonuM nAma abhayadAna Adi do. 2 vaLI zrI arihaMta devonI upayogitA je viziSTa kAraNone laIne mAnavAmAM Avela che, tenuM darzana savizeSapayoga saMpadAdvArA karAvavAmAM AvyuM che, teo sarvavirati ane dezaviratirUpa cAritraMdharmanA dAtA che, dharmanA sAcA arthamAM svAmI ' che, dharmanuM kazalarIte saMcAlana karavA vaDe dharmarathanA sArathI che. ane cAre gatino nAza karanAra anupama dharmacakranuM pravartana karavAvaDe zreSTha dharmacakravartI che. temanI A viziSTa prakAranI upayogitA, sakalamumukSu jIvonuM AtyaMtika kalyANa karanAra hoIne sahunI stutine pAtra che. ane gujarAtI anuvAdaka - , bhadrakarasUri ma. sArA
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ karo lalita-vitarA eka hajAra para kAkA A u 186) saddezanAyogyatAvidhAyyanugrahasampAdanAdinA tAttvikadharmadAtRtvAdiprakAreNa paramazAstRtvasampatsamanvitA bhagavanta iti nyAyataH pratipAdayannAha bhAvArtha- (avataraNikA) sad (samyaga yathArtha rUpa dezanAnI (prajJApanA-boghanI) yogyatA (lAyakAtaadhikAra) karanAra evA sva (bhagava) viSayaka bahumAnarUpa anugraha-upakAra, pahelAM saMpAdita karI (banAvIracI ke sajI) tyArabAda sadezanAnuM (sazanAdvArA) je tAttvika gharmanuM datRtva-dAna Adi (Adi zabdathI tAttvika gharmaparipAlana vigere) prakArathI (prakArAbhiprakArAvacchinna) parama-bhAvarUpa, dharmacakravartitvarUpazAstRtvasaMpadAthIaizvaryathI samanvita-saMgata-yukta, bhagavaMta hoya che. arthAt svaviSayaka bahumAnarUpa kAraNajanya sadezanAnI yogyatA kahevAya che, je bhagavaviSayaka bahumAnI hotA nathI. te sadezanAnI yogyatAvALA gaNAtA nathI. eTale paramakRpALu paramAtmA, bhavyomAM pahelAM svaviSayakabahumAna (bhavanirveda) rUpa kAraNanuM saMpAdana karI bhavyone sadezanAnI yogyatAvALA banAve che. tyArabAda sadezanAyogyatAviziSTa bhavyomAM, sadezanA dvArA tAttvikadharmanA dAna AdinA nirmAtA hoI paramazAstA-bhAvadharmacakravartI arihaMta bhagavaMto kahevAya emAM navAI ke bAdhA jevuM kazuMya nathI, A pramANenA viSayane nyAyathI-yuktipUrvaka pratipAdana sUtradhAra-zAstrakAra kare che ke, ___'dhammadayANamityAdisUtrapaJcakaM' iha dharmaH cAritradharmaH parigRhyate, sa ca zrAvakasAdhudharmabhedena dvidhA, zrAvakadharmo'NuvratAyupAsakapratimAgatakriyAsAdhyaH sAdhudharmAbhilASAzayarUpaH AtmapariNAmaH, sAdhudharmAH punaH sAmAyikAdigatavizuddhakriyAbhivyaGgyaH sakalasattvahitAzayA'mRtalakSaNaH svapariNAma eva, kSAyopazamikAdibhAvasvarUpatvAddharmAsya, bhAvArtha-dharmada-dharmadezaka-dharmanAyaka-dharmasArathi-dharmavaracAturaMtacakravartI arihaMta bhagavaMtone namaskAra ho ! e rUpa pAMca sUtronuM kramasara vyAkhyAna karatA kahe che ke ahIM "gharmada' ItyAdi sUtrapaMcakaghaTita gharma eTale cAritradharma samajavo. vaLI te cAritra dharma, zrAvakadharma ane sAdhudharmanA bhedathI be prakAra che. (1) zrAvakadharma aNuvrata 1 mahAvratanI apekSAe nhAnA mATe aNuvrata. e aNuvratapaMcaka, mUlaguNarUpa che. Adi zabdathI mUlaguNone vizeSa DANa karavAvALA hovAthI guNavrata, te traNa che. tathA ziSyane vidyAgrahaNanI jema vAraMvAra sevana karavA yogya hovAthI cAra (4) zikSAvrata che. bAravrata mAMhelA pahelA AThavrato yAvankathita (kAyamanA) ane cAra zikSAvrato IvarakAlika (thoDA kAla mATenA) che. bAravrato=(5) mUlaguNo (1) niraparAdhI trasa jIvane saMkalpapUrvaka-mAravAnI buddhine nahIM mAravArUpa sthUla prANAtipAta viramaNavrata (2) kanyA-pazu-bhUmi-thApaNa ke kuDI zAkha saMbaMdhI pAMca moTA juThAM na bolavArUpa sthUla mRSAvAda viramaNa data (3) daMDa yogya corInA tyAgarUpa sthUla adattAdAnaviramaNavrata (4) svastrI saMtoSa parastrIgamananA tyAgarUpa paradAra virativra (5) parigrahapariNAma rUpe vrata. guNa vrato=(3)-(6) cAra dizividizi tathA Urdhva ane adho maLI daza dizAmAM javAnA niyamarUpa dizi parimANavrata (7) ekavAra je cIja bhogavAya te bhoga. anekavAra je bhogavAya te upabhoga. tathAca bhogapabhoga vastu pariNAmarUpa bhogapabhoga viramaNa vrata. (8) niSphala kAryanA pratibaMdhakarUpa anartha daMDa viramaNa vrata. zikSAvrato=(4)-(9) sAmAyikavrata (10) ATha sAmAyika ane be pratikramaNa ekAsaNuM-navI-AyaMbIla ke upavAsamAMthI koI ekanuM paccakakhkhANa karavArUpa dezAvagAsika vrata. (11) poSadha vrata (12) atithi saMvibhAga drata. kakaka kakakara gujarAtI anuvAdaka - A bhadrakarasUri ma. sA.
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vija nA... nAka OBIE 2 karI che { 187 vigere bAra vrato ane zrAvakanI agyAra pratimA gata kriyAthI sAdhya, sAdhu dharmanI abhilASAnA Azaya rUpa, AtmaparINAma te zrAvaka dharma kahevAya che. (2) sAdhudharma=sAmAyikacAritra vigeremAM rahelI vizuddha kriyAthI sAdhya, sakalaprAptinA hitanA AzayarUpa amRtarUpa lakSaNavALo, AtmaparINAma. te ja sAdhudharma kahevAya che. kAraNa ke, gharmanuM svarUpa, kSAyopathamika vigere bhAvo, ja che. tathAca AtmapariNAma vizeSa-kSAyopathamika-aupathamika-sAyika Adi bhAvasvarUpa-cAritravizeSa dharmane ahIM prakRtadharma tarIke vivakSita gharma tarIke samajavo. -cAritrarUpa dharmanA pratye pradhAnakAraNa, bhagavaMtono anugraha ja che. e viSayanuM nipuNanirUpaNa-- nAyaM bhagavadanugrahamantareNa, vicitrahetuprabhavatve'pi mahAnubhAvatayA'syaiva prAdhAnyAt bhAvArtha-A-kSAyopathamika Adi bhAvarUpa cAritradharma, sahakAribhUta (sahakAritvam sahakarmakaraNarUpaM athavA 'svabhinnatve sati svakAryakAritvam' yathA daNDasya mRttikAkAryaghaTakAritvam' tathA bhagavadanugrahasya saddezanAyogyatAkAryacAritradharmakAritvAt sahakAritvaM bodhyam arthAt jema mRttikAnA kAryarUpaghaTanuM kAraNa daMDa, sahakArI tarIke manAya che. kemake; te, mRttikAthI bhiA hovA chatAM mRttikAnA kAryarUpaghaTane kare che. tevI ja rIte sadezanAyogyatAnA kAryarUpa cAritradharmanuM kAraNa, bhagavad anugraha, sahakArIrUpe manAya che. kemake, te (sadezanAyogyatAthI bhinna hovA chatAM sadezanAnA kAryarUpa cAritra 1 pratimA-mudata sudhI dhArmika niyama-abhigraha vizeSa. te darzana pratimA vi. agIyAra che. 'dasaMNavayasAmAiyaposahapaDimA abaMbhasaccittaAraMbhapesauddiThThavajjae samaNabhUe a' 1 samyagudarzana 2 vrata 3 sAmAyika 4 poSadha 5 pratimA 6 abrahmavarjaka 7 saccittAhAravarjaka 8 AraMbhasvayaMvarja 9 pregairaprAraMbhavarjaka 10 uddiSTakRtAhAravarjaka 11 zramaNabhUta e nAmaka zrAvakanI agIyAra pratimA jANavI. 2 (1) sarva sAvadha vyApAranA tyAgarUpa sarvavirati cAritrarUpe sAmAyika cAritra (2) vaDI dIkSArUpa chedopasthApanArUpa cAritra (3) tapa vizeSavaDe cAritra vizuddha karavArUpa parihAra-vizuddhika cAritra (4) sUkSma kaSAyavALuM cAritra-suma saMparAyacAritra (5) kaSAya vagaranuM cAritra te yathAkhyAta cAritra. 3 (1) kSAyopathamika bhAva karmanA kSayopazamathI (uditanA kSayathI ane anuditanA upazamathI) utpanna thayelo je bhAva te. (dAna-lAbha bhoga-upabhoga-vIrya-kSayapa. samyakatva-dezavirati-sarvavirati-matijJAna-zrutajJAna-avadhijJAna-mana:paryavajJAnacardarzana-acakSurdarzana-avadhidarzana-matiajJAna-zrutaajJAna-virbhAgajJAna ema 18 prakArano che.) (2) aupathamikabhAva=mohanIya karmanA upazamathI utpanna thayelo je bhAva te. (upazama samyakatva ane upazama cAritra ema be bheda che.) (3) bhAvikabhAva karmane kSayathI utpanna thayelo je bhAva te. (kevaLajJAna-kevaladarzana-dAna Adi pAMca labdhi-yathAkhyAtacAritrasAyikasamyakatva ema 9 bhede che.) (4) audayikabhAva karmanA udayathI nipajato bhAva te. (ajJAna-asiddhatva-avirati6 zyA-4 kaSAya-4 gati-3 veda- mithyAtva ema 21 prakArano che. (5) pAriNAmikabhAva=jIva ane ajIvano anAdi svabhAva. pariNamanarUpa je bhAva te. (jIvane bhavyatva, abhavyatva-jIva7 ema traNa prakArano ane ajIvane potAnA svabhAvarUpa aneka prakArano che.) gujarAtI anuvAdaka - , bhadrakarasUri mahArAja
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAkA kAkI ja e lalita-vistarA e bhivAri racita 188 kare che.) bhagavaMtanA anugraha sivAya, prApta thato nathI. kAraNa ke; vicitra-(tattadravya Adi-svayogyatArUpa svasvabhAva, gurUsaMyoga vigere nAnAvidha) hetuothI nipajavA chatAMya-samagra kAraNa sAmagrIthI janya hovA chatAMya, bhagavaMtanA anugrahanI aciMtyazakti-kalpanAmAM AvI zake nahIM evuM sAmarthya hovAthI (tAdrazasAmarthya, kAraNabhUtaAtmAmAM yojavAthI) samagra kAraNarUpa hetuomAM pradhAna-jayeSTha-sarvazreSTha kAraNa, bhagavaMtono anugraha ja che. tathAca A baMne prakArano-zrAvakadharma ke sAdhudharmarUpa dharma, bhagavaMtanA anugrahanA prabhAvathI ja prApta thAya che. dharmaprApti bIjA paNa kAraNo che. kiMtu pradhAna-parama kAraNa to arihaMtonI amInajara ja che. bhagavaMtanI karUNAbhInInajaranehanajaranA abhAvamAM bIjA badhA kAraNo, svakArya (cAritradharmarUpa svakArya sAdhavA mATe samartha nathI. -Aja viSayanI cAlu mananIya mImAMsA bhavatyevaitadAsannasya bhagavati bahumAnaH tato hi saddezanAyogyatA, tataH punarayaM niyogataH ityubhayatatsvabhAvatayA tadAdhipatyasiddheH, bhAvArtha-A-gharmaprAptinI nikaTa-pAse vartanAra bhavyajIvane, paramagurU bhagavaMta pratye bahumAna arthAt bhavanirveda thAya che. pachI-bhagavaMtanA bahumAnathI, AgaLa para kahevAtA svarUpavALI-sadezanAnI yogyatAlAyakAta, adhikAra kharekhara prApta thAya che. tyArabAda sadezanAnI yogyatAthI A prakRtacAritrarUpa dharma, jarUrathI-avazya-niyamA-ekAMte prApta thAya che. A pramANe-paraMparAthI kAraNarUpa bhagavad bahumAna ane kAryarUpa cAritradharma, ema baMnemAM kAryakAraNasvabhAvapaNuM hovAthI, adhikRtacAritrarUpadharmakAryanA pratye samagrahetuomAM aciMtyazaktisaMpanna hovAthI bhagavarbahumAna (bhagavaTsanugraha) rUpa kAraNa, pradhAna gaNAya che. samagra kAraNarUpa sainikonA sarasenApati jevuM savotkRSTa che. 1 nijadharma to sahaja svabhAva che. dha. to hi tuja nimitta prabhAva jI' dha. 4 upA. mAnavijayajIta dharmaji. sta artha =jo ke zuddha svabhAva ja potAno dharma che. (vatyu sahAvo dhamo) to paNa te pAmavAmAM tArA nimittapaNAno prabhAva che. eTale tArAthI te mUla dharma-AtmasvabhAva meLavI zakAya che. jemake, vananI vRkSa zreNI che. paNa RturAja vasaMtanuM nimitta maLe vyakata-pragaTa thAya che. sarovaramAM kamala, potAnAmAM sugaMdhIrUpa saMpattino vAsa hoya che. paNa te sUryanA kiraNo jue che. tyAre eTale sUryanuM nimitta maLe vikase che. ane khuzabo Ape che. tevI ja rIte tuM dharmano denAra (devAmAM nimitta che.) te nimitta maLe dharma je AtmAno sahaja svabhAva te pragaTe che. "avisaMvAda nimitta cho re, jagajaMtu sukhakAja, hetu satya bahumAnathI re, jima sevyAM zivarAja. 2 upAdAna sahI re, puSTAbina deva, upAdAne kAraNapaNe, pragaTa kare prabhu seva.' da. ku. sa. sa. 'tuja karUNA sahu upara re sarakhI che. mahArAya, paNa avirAdhaka jIvane re kAraNe saphala thAya' 10 de. ke. caMdrAnanavane. artha-he mahArAja ! ApanI karUNA-kRpA sau upara (niMdaka ke gAyaka, mitra ke zatru vigeremAM) sarakhI che. (chatAM paNa koI na tare to te jIvano ja doSa che tethI kahyuM che. ke) ApanI AjJAnA avirAdhaka jIvane ApaNuM nimitta. saphaLa thAya eTale tarI zake, jyAre virAdhaka jIva na tarI zake. 2 "vArI patta vAra tArA prayotviti' arthAt kAraNanuM je kAraNa hoya te paraMparA kAraNa-vyavahita kAraNa ke prayojaka kAraNa gaNAya che. ata eva cAritradharmanuM kAraNa, sazanA yogyatA che. ane sadezanA yogyatAnuM kAraNa, bhagavadubahamAna hoI bhagavadubahumAna, cAritradharmanA pratye paraMparAkAraNa, prayojaka ke vyavahita kAraNa tarIke manAya che. gajarAtI anuvAdaka - , bhadrakarasUri ma. sA.
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ ema lalita-vistarA - e haribhadrasUri racita ke 189 zaMkA=bhagavaMtanA bahumAnarUpa kAraNathI janya guNa to sadezanA yogyatArUpa kArya che to bhagavaMtanA anugrahathI nipajatA kAryane arthAt "sadezanA-yogyatArUpa kAryane ApanAra bhagavaMto che." e vAkya barobara baMdhabesatuM Ave paraMtu "cAritrarUpagharmane ApanAra bhagavaMto che' e vAkya kevI rIte ghaTamAna thAya ? -uparokta zaMkAnA samAdhAnapUrvaka zaktastavanA "dharmada' rUpa 20 mA padano upasaMhArakaarnne kAryopacArAddharma' dadatIti dharmadAH 20 // bhAvArtha=(samAdhAna) cAritrarUpa dharma-kAryanA kAraNabhUta sadezanAyogyatAmAM cAritradharmarUpa kAryano upacAra sadezanAyogyatA, cAritra rUpa dharma che' e rUpa AropaekatAnI buddhi karI kahevAya che; "dharmanA dAtA arihaMta bhagavaMtone namaskAra ho !" A pramANe "dharmada' nAmaka, zakrastavanA 20 mA padanI vyAkhyA pUrI thAya che. -zakrastavanA "ghamadazaka' nAmanA 21 mA padanI vyAkhyAno prAraMbha tathA 'dhammadesayANaM,' tatra dharmaH-prastuta evaM taM yathAbhavyamabhidadhati, tadyathA-pradIptagRhodarakalpo'yaM bhavo, nivAsaH zarIrAdi-duHkhAnAM, na yukta iha viduSaH pramAdaH, yataH atidurlabheyaM mAnuSyAvasthA, pradhAnaM paralokasAdhanaM, pariNAmakaTavo viSayAH, viprayogAntAni satsaGgatAni, pAtabhayAturamavijJAtapAtamAyuH, tadevaM vyavasthite vidhyApane'sya yatitavyaM, etacca siddhAntavAsanAsa ro dharmamegho yadi paraM vidhyApayati, ataH svIkartavyaH siddhAntaH, samyak sevitavyAstadabhijJAH, | bhAvArtha-jema arihaMto gharmadAtA che tema ghamadazaka che. arthAta "dharmadazaka-arihaMta bhagavaMtone namaskAra ho" tyAM "dharmadazaka' rUpasUtraghaTitadharmapadathI, prastuta-kSAyopathamika Adi bhAvarUpa cAritradharma ja levo. te cAritrarUpa dharmane, adhikArI (yogya-lAyaka-pAtra) gata yogyatA (lAyakAta-adhikAra)-mujaba upadeza che-kaheche prarUpe che. te A pramANe -dezanAno AkAra A saMsAra AgathI saLagatA (baLatA) gharanA aMdaranA (madhyanA-vacalA) bhAga jevo khataranAkamahA bhayaMkara che. (1) 1'bhinnatvena pratIyamAnayoskyAropaNamupacAraH' kAraNatvena kAryatvena rUpeNa bhinnatvena pratIyamAnayoH saddezanAyogyatAdharmarUpakAraNakAryayorekyAropaNamatropacAro jheyaH, cAritrarUpadharmakAraNatvAt saddezanAyogyatAyAM cAritrarUpadharmatvAropo'tra bodhyaH, yathA prANasAdhanatvAdanne prANatvAropaH kAraNamAM kAryano upacAra Ane mATe ApaNe mATI ane ghaDAnuM udAharaNa vicArazuM. je vakhate mATI, mATInI ja avasthAmAM hoya. mRttikArUpe ja hoya-paTarUpe pariNata na thaI hoya tyAre paNa satkAryavAdanI apekSAe athavA tirobhAvI vivakSApUrvaka kRttikAne ghaTa rU5 mAnavI te A upacAranuM draSTAMta che. vizeSamAM AvI sthitimAM paNa A mRttikA ghaTa che ema kahevuM te khoTuM nathI; kema ke jo ke AmAM ghaTanA jaladhAraNAdikadharmo nathI, to paNa bhaviSyamAM te ghaTa banI zakanAra hovAthI tema kahevuM jApya che. jema "zabdaprayoga jJAna che' jema "hetuprayogane anumAna' kahevAya che, jema annane kahevAya che. tema cAritradharmanA kAraNabhUta sadezanAyogyatAmAM cAritradharmano Aropa "saddazanAyogyatA, cAritra dharma che' e rUpa upacAra-ekabuddhi-sadezanAyogyatA ane cAritrya dharma eka ja che. evI buddhirUpa Aropa ahIM samajavo. bAjarAtI anuvAdaka - makarasUri ma.
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA A bhidrasUri racita 190 vaLI caturgatirUpa saMsAra, zArIrika duHkha, mAnasika vyathA, tathA kauTuMbikaAdijanyapIDArUpa AdhivyAdhi-upAdhirUpa tApatripuTI-garbhAvAsa-janma-jarA-maraNa Adi vidhavidha vedanA-yAtanAonuM nivAsa sthAna che. ghara che. (2) A bhava mahodadhimAM zANA-DAhyA ke vicAraka-vidvAn mANasoe eka paLa paNa pramAda (mohamadamastIviSaya2samastI-dharmasustI-dharma pragatithI aTakavuM ke maMda paDI javuM e rUpa pramAda) karavo vyAjabI-nyAya nathI. kAraNa ke; lavaleza-nAnI bhUla-pramAdanA parINAmo ghaNAM mAThA-bhUMDA Ave che. vaLI A devadurlabha mAnavabhavanuM bhavya jIvana, pharI pharIne maLavuM mahAmuzkela che. (3) vaLI A moMghI-mahAmUlI mAnavajIMdagAnImAM mukhyatve paralokanuM-sadgati AdinuM sAdhana sAdhI levuMbhAtuM bAMdhI levuM e mahatvanuM ke agatyanuM kalyANakArI kartavya che. (4) A raMgaraMgIlI duniyAmAM je je mohaka kAmabhogo bhogavavAmAM Ave che te bhogavatI veLAe mIThAmadhurA-svAdiSTa ke pyArA lAge che. paraMtu te tamAma AkarSaka-lobhAvanArA-viSaya vilAso, parINAme ghaNA kaDavA-dArUNa arthAt aMjAma sarjaka thaI paDe che. (5) sat vidyamAna ke sArA ISTa-manovallabha-raLiyAmaNA atyaMta priya saMyogo-samAgamo je je che te te akhilano Akhare avazya viyoga-viraha ke vinAza, niyata che-dhruva che-nitya che. (6) A virATa vinAzI vizvamAM, AyuSyano, khatama-pUruM samApta thaI javAno khataro-bhaya-dhAstI niraMtara aMtaramAM rahe che. paNa te jIvana kyAre asta thaze ? prANapaMkherUM kyAre paralokamAM padhAraze ? te jANI zakAtuM nathI. (manuSyanuM AyuSya kayA samaye khatama ke A bhavano khela kyAre khalAsa thaze! te cokkasa rIte jaNAtuM nathI paNa zarIra jarUra paDavAnuM che-kAyA prakRti, patanazIla che te to cokkasa ja che. AthI A maraNabhaya mAthe jhajhUmato Ubho che) AvI paristhiti (hAlata-dazA) hovAthI A saMsAra dAvAnalane olavavA-zamAvavA mATe bhagIratha ke mahAbhAre purUSArtha-prayatna karavo nitAMta Avazyaka che. ane tene mATe jarUrI saghaLI tajavIja-vyavasthA karavI. (7) (8) vaLI kAramI bhavanI Agane olavavAmAM siddhAMta (Agama-zAstrIya tattvajJAna) nI viziSTa koTInI vAsanA (draDhasaMskAra)-pradhAna-sAragarbhita (muzaladhAra) dharmarUpI megha-varasAda varasAvavo e mukhya sAdhana-maulika hetu-parama 'kAraNa che. (9) eTalA mATe-siddhAMtanI vAsanAnI vegavaMtI jarUra hovAthI siddhAntano svIkAra karo ! (10) ane te siddhAMtanA jJAtAnI (gItArtha mahApurUSonI) rUDI rIte sevA-upAsanA-vaiyAvRtya karo ! --AgaLa AgaLa vadhu vadhato vegIlo bodhadhodha bhAvanIyaM muNDamAlAlukAjJAtaM tyaktavyA khalvasadapekSA, bhavitavyamAjJApradhAnena, upAdeyaM praNIdhAnaM, poSaNIyaM sAdhusevayA dharmmazarIraM, rakSaNIyaM pravacanamAlinyam, gujarAtI anuvAdaka A bhadraMkarasUri ma. sA.
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistaraNa A ribhadrasAra racita { 191 bhAvArtha tathA muMDamAlA ane AlukAnA dratano vicAra karo ! tathApi muMDamAlAAlukA=muMDamAla-mastaka-mAthAmAM rahela mAlA-phulahAra ane 'AlukA-mATInI pANInI ghaDI jhArI vigere cIja vizeSarUpa A baMnenA draSTAMtano pUrato parAmarza karo ! jema ke; tamAma padArthane, nayanathI dekhAtA utpanna thayelA drazya padArthane nazvara-kSaNabhaMgura mAnanAra purUSanuM, puSpa vigerenI mAlA karamAya chatAMya mana karamAtuM ke kacavAtuM nathI. eTale teno te, zoka-dIlagIrI ke ArtadhyAna karato nathI, paraMtu je zabda, dekhAtI raMgIna sRSTine nitya-zAzvata ke kAyamanI mAne che, te mANasanuM eka mATInuM najIvuM-nAnuM bhAjana-bhADa-pAtra ke mATIno caMDavo bhAgI jAya to mana bhAMgI jAya che. eTale te zokadIlagIrI ArtadhyAna-kalpAMta kare che-duHkhI thAya che. (12) (athavA saMsArane muMDamAlA sAthe (kAcI mATInuM vAsaNa kAyA kAco kuMbha che' e hakIkata zarIrane kAcA kuMbhanI upamA zAstramAM ghaNI jagyAe ApI che. kAcA kuMbhane pANI lAge ke Takoro lAge ke bIjA koIpaNa prakArano AghAta lAge to te sTeje tUTI jAya che.) sarakhAvyo che. arthAt tenI jevo asAra kahyo che. te bhAvanA vAraMvAra bhAvyA karavI.) je vastu sarvadA rahevAnI nathI, je vastutaH asata (nahIM jevI) che. tenI koIpaNa prakAranI apekSA rAkhavI nahIM athavA nizcayanI asatanI (juThThA-khoTanI, adharmI-anyAyInI, aphaLa ke mithyA, paramAtmAthI judI vastunI) apekSA (AzA-garaja ke AlaMbana) choDI dho (13) je je AjJA-hUkama ke pharamAna, siddhAMtamAM karela hoya tene pradhAnapaNe anusaravAmAM-vaLagI rahevAmAM taiyAra-sajja-vaphAdAra raho ! arthAt jinazAsana pradhAna jIvane jIvo ! (14) jinezvaranA jayavaMtA-jagajajazakArI zAsanamAM barobara ekAgratA-tanmayatA rAkho ! (15). sAdhuonI sevAvaDe (prAsukaAhAra-vastrapAtra vigerenA dAna AdithI) dAna-zIyala-tapa-bhAva AdirUpa dharmanA zarIra-kalevarane draDha-puSTa-majabUta banAvo ! (16). pravacana-jainazAsanane koIpaNa prakAranI ajANatAM paNa malinatA (avahelanA-apabhrAjanA) na lAge-tenI niMdA Adi na thAya te mATe khAsa-satata ke sakhta saMbhALa rAkho ! cAMpatI takedArI rAkho ! (17). * 9 "taDuprikSAnopayogamAnanA ' "pravAhI gaLavAnuM jhINAM kANAvALuM pAtra gaLaNI, athavA nALacAvALo loTo, dhaNAM kAMNAvALo tabetho-jhArI athavA "pRnmathI vArihA'-mATInI banAvelI pANInI ghaDI, caDavo, mATIno loTo, caraDavo, ulazIyo. 2 sukhI-zrImaMtadazAmAM mata malakAo ke chalakAo ! tathA duHkhI dazAmAM mata dIlagIra ke dIna bano ! ema udAharaNamAMthI uDethI avAja UThe che. kemake; karmamaya saMsAranuM sAmarthya che ke; ghaDIka jIva, mATInI pANInI ghaDInI jema, hIna-kIMmatavagarano-mAmulIkakSAno-halakAphUlano-garIba-dIna-nIca bane che. jyAre ghaDIka AtmA, muMDamAlAnI jema sarvajanaziracchatra-chatrapati cakravartI-UMcakulano-mahAmUlI kakSAno sarvazirodhArya-mahA-ucca-zrImAnu-bhagavAn bane che. gujarAtI anuvAdaka - , bhadrakarasUri ma. sA. ka
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ jika lalita-vikharA ribhadrasUri ra (192) -haju paNa vadhato jato joradAra pAvanakArI pravacana gaMgapravAha tathA "dharmadezaka-rUpa 21 mA padano upasaMhAra ___etacca vidhipravRttaH sampAdayati, ataH sarvatra vidhinA pravartitavyaM, sUtrAt, jJAtavya AtmabhAvaH, pravRttAcaprekSitavyAni nimittAni. yatitavyamasampannayogeSa. lakSayitavyA visrotasikA. pratividheyamanAgatamasyAH 'bhayazaraNAdyadAharaNena, bhavatyevaM sopakramakarmanAzaH nirupakramAnubandhavyavacchittirityevaM dharmaM dezayantIti dharmadazakAH // 21 // bhAvArthazAe batAvelI vidhipramANe je prANI pravRtti kare che te sarva upara jaNAvelI bAbato meLavI zake che. athavA yogya gurUnI pAse vidhithI dIkSita thayela "vidhipravRtta' kahevAya che. Ane-prakRti cAritradharmane ke uparanI bAbatone "vidhipravRtta' AtmA saMpAdana-prApta karI zake che. tethI sarva bAbatomAM zAstravihita vidhi anusAra pravRtti-kriyA karo ! (18) sUtrathI-AgamathI AtmabhAvane-svasvarUpane potAnA guNa-paryAyone jANo-pIchANo-oLakho-parakho !, athavA "arAgI-aSI AdilakSaNanirUpaka AgamabaLathI rAga AdirUpa Atma pariNAmane arthAt Agama mAraphate vibhAvabhAva ane svabhAva bhAvane jANI haMsavat viveka vAparI svabhAvabhAvanA prAdurbhAvamAM sadbhAvadraDhatA-Agraha khaMtapUrvaka pUrNa prayatna karo ! (19). pravRttimAM-kriyAmAM ISTa aniSTasUcaka zakuna Adi nimittonI athavA nimitta kAraNo-sahakAri kAraNonI niHzaMka apekSA-darakAra rAkho ! nahIM meLavela samyagadarzana-zAna cAritrarUpa mokSamArgarUpayogane meLavavA prayatnazIla-ujamALa bano ! (2) pramAdanA mATe khAsa saMbhALa rAkhavI, e thavAno prasaMga Ave te pahelAM bahu saMbhALa rAkhIne tenI sAmenA upAyo prathamathI yojI rAkhavA ! potAnI alanA-bhUla pratye khUba khyAla-lakSya-upayoga avazya rAkho ! (21) kAdavamAM paDIne paga dhovA karatAM kAdavathI dUra rahevuM-kAdavane nahIM aDakavuM e jema zreyaskara che tema pApa karIne pApa dhovA karatAM bhUla na thAya tema dhyAna Apo ! tathAca jema bhaya nathI Avyo. te pahelA zaraNa Adi zodhAya che-svIkArAya che tema bhUla-alanA-pApa-aticAra-doSo nathI thayo te pahelAM bhUla-smalanA-pApa-doSa AdinA kAraNo zodho ! e kAraNono yathAzakti pratikAra karo ! (22). AvI rIte je prANIo pravRtti ke vartana kare che. tenA te AtmAnA, sopakrama-(jema phAnasamAM 1 "saramAM paNa chavAyo rono vizvariyA vidhi saMtatti' rUtyutadirona. jema bhayamAM zaraNa, rogamAM upAya, viSamAM maMtra kriyA vagere udAharaNathI ema Adino artha jANavo. 2 "mokSapAyo yogo jJAnazraddhAnacaraNAtmakaH' a. ci. pra. kA. zlo. 77 3 "sopakrama' A zabda anya sAthe bahudhA vaparAto nathI. paNa AyuSya sAthe vaparAya che. sopakrama karma nikAcita nahIM evA karmo. pradezodayathI bhogavI kheravI zakAya che. gAjarAtI anuvAdaka karasuri masA.
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ lita-virArA - jhI) haribhadrasAri razcita 193) rAkhavAmAM Avelo dIpaka, pavanano jhapATo hovA chatAMya telanI hayAtI sudhImAM bujhAto nathI. paraMtu tela purUM thayA pachI ja bujhAya che ane bahAra ughADo rAkhavAmAM Avelo dIpaka, pavanano jhapATo lAgatA bujhAI jAya che. tema je karmo bahAranI asarathI khasI jAya che. tene sopakrama kahevAmAM Ave che. ane tethI ulTAne nirUpakrama' kahevAmAM Ave che.) karmano kSaya-nAza-dhvaMsa thAya che. ane nirUpakrama (nirUpama karma eTale nikAcita karma, AvAM karma udayamAM bhogavavAM ja paDe che. paNa zuddha mArge vartana karavAthI evAM karmano navIna baMdha thato nathI. ane nikAcita karmano anubaMdha, baMdha paDe che eTale nikAcitano navIna baMdha ke anubaMdha aTake to paNa ghaNuM che.) karmanA anubaMdhano (avicchinna pravAhano-eka bIjA sAthe baMdhAvavAno-saMbaMdha-paraMparAno) viccheda-nAza-kSaya thAya che. A pramANenA viziSTa phalajanaka gharmanI dezanA kare che. te "dharmadezaka' kahevAya che. arthAta "gharmadazaka evA arihaMta bhagavaMtone lAkhalAkhanAra vaMdana ho !" zakrastavanA "dhamadazaka'rUpa 21 mA padanI vyAkhyA samApta thAya che. -zakrastavanA "dharmanAyaka' rUpa 22 mA padanuM prauDha pravacanatthaa 'dhammanAyagANaM' iha dharmaH-adhikRta eva, tasya svAminaH, tallakSaNayogena, bhAvArtha-jema "dharmada-dharmadazaka che tema dharmanA nAyaka che. arthAt "dharmanAyaka evA arihaMta bhagavaMtone namaskAra ho !" ahIM "dharmanAyaka' Iti sUtraghaTita gharma eTale pUrvakathita adhikRta-vivakSita-sAyopathamika Adi bhAvarUpa cAritradharma ja gaNavo. te cAritrarUpa dharmanA svAmI (dhaNI-pati-mAlIka-rAjA) arihaMta bhagavaMto che. kAraNa ke; svAmInA lakSaNono (svarUpa vigereno) saMbaMdha-yoga, arihaMta bhagavaMtomAM che. -svAmInA lakSaNarUpa-dharmanAyakatvasAdhaka cAra mUla hetuotdythaa-tdvshiikrnnbhaavaat taduttamAvAptestatphalaparibhogAttadvighAtAnupapatteH bhAvArtha-te A pramANe tathAhi-arihaMta bhagavaMto (pakSa) dharmanAyaka che. (dharmanAyakatva sAdhya che) jyAre tenA-dharmanAyakatvarUpa sAdhyanA sAdhaka tarIke (1) ta6 (gharmano) vazIkaraNabhAva (2) tad (dharmana) uttama avApti-prApti (3) tad (dharmanA) phalano paribhoga (4) tad dhirmanA) vighAta-vidhvaMsanI anupapati (ayoga-abhAva-AtyaMtika avidyamAnatA) A cAra mUla hetuo jANavA. vaLI pratyeka cAra mUlahetunA pratiketu-prabheda-avAMtara-uttarabhedarUpa sabhAvanika cAra cAra hetuo che. te nIce darzAvela koSThakathI jANo ! dharmanAyakatvarUpa sAdhyanA sAdhaka sabhAvanika-mUlahetunA svarUpanI spaSTatA darzaka svabhAva (4) mULahetuo vALA, mUlahetunA sAdhakaheturUpa pratietuo-avAMtarabhedo-prabhedo-peTAbhedo ke uttarabhedo (16) zakAya karI thI bAjarAtI anuvAdaka - a. bhadrakarasUri ma.
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vikharA A philmakAra racita ( 194) (1) gharmavazIkaraNabhAva (1) vidhisamAsAdana. (2) niraticArapAlana. yathocitadAna. (4) tatra (dAnamAM) vacanarUpa apekSAno abhAva. (2) gharmottama avApti pradhAnaNAyikadharma avAti. parArtha saMpAdana. hInamAM paNa pravRtti. (8) tathAbhavyatvayoga. (3) dharmalabhoga (9) sakala sauMdarya. (10) prAtihAryayoga. (11) udAra Rddhino anubhava. (12) tadudAra Rddhino AdhipatyabhAva. (4) gharmavidhAtAnI anupapatti (13) avadhya (amogha) puNyabIjatva. (14) adhikanI anupapatti. (15) pApakSayabhAva. (16) ahetukavighAtanI asiddhi -prati hetuodvArA mUlahetuone sAbIta karavA, mUlahetuone sAdhya karI bhagavaMto mUlatuonA Azraya che te vigatanuM kramasara varNana -(1) prati hetupUrvaka "dharmavazIkaraNabhAva' nAmaka prathama mUlahetunuM vivecana tathAhi etadvazino bhagavantaH, vidhisamAsAdanena 1 vidhinA'yamApto bhagavadbhiH, tathAniraticAraparipAlanatayA 2 pAlitazcAticAraviraheNa, evaM yathocitadAnato 3 dattazca yathAbhavyaM, tathA tatrApekSA'bhAvena 4 nAmISAM dAne vacanApekSA 1, bhAvArtha-tathAti-jeone vazya (AdhIna-tAbedAra-vazaAzrita) A dharma che evA bhagavaMto (pakSa) che. bhagavaMtoe cAritrarUpa prakRti dharmane potAne AdhIna-vazatAbe-zaraNe karyo che. gharmano vazIkaraNabhAva te sAdhya samajavuM. kAraNa ke; (1) vidhisamasAdanathI-vidhi vaDe A dharma meLavyo che. tathAca vidhithI meLavela artha (vastu) svavazya thAya che. jema nyAyathI kamAyela ghana, svavazya che tema bhagavaMte vidhithI saMpAdita karela hoI avazya A dharma svAdhIna thAya che. gharmane potAne vaza karavAmAM paheluM kAraNa vidhisamAsAdana che. arthAtu dharmanA vazIkaraNabhAvarUpa sAdhyanI siddhimAM prathama hetu che. jarAtI anuvAdaka - makarasUri
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-visArA. Aharibhadrasau racita 195 (2) jema paheluM sAdhana, gharmane svavaza karavAmAM vidhisamAsAdana' che tema gharmane svAdhIna banAvavAmAM bIjuM kAraNa niraticArapaNe dharmanuM pAlana che. tathAti-bhagavaMte aticAra (atikrama-vyatikrama-aticAra AdirUpa doSa) lagADyA vagara gharma pALela-Acarela ke apanAvela che. eTale A dharma svavaza thayela che. dharmane potAne AdhIna karavAmAM bIjuM kAraNa sarvathA aticAra vagaranuM dharmanuM pAlana che. arthAt dharmanA vazIkaraNabhAvarUpa sAdhyanI siddhino A bIjo hetu che. (3) jema gharmane vaza karavAmAM "vidhi samAsAdA ane niraticArapaNe paripAlana," be kAraNa che tema dharmane svavaza karavAmAM trIjuM kAraNa, "dharmanuM yazocitadAna' che. tathAti-bhagavaMta yogyatAnA pramANamAM bhavyone dharmanuM dAna Apela che. arthAtu je potAnI mAlIkInI vastu hoya tenuM ja dAna, suprasiddha che. eTale dharmanA yathocita dAnathI "dharma, svavaza thayela che." ema sAbIta thAya che. arthAt prakRtadharmanA vazIkaraNabhAvarUpa sAdhyanI siddhimAM "dharmanuM yathocitadAna e trIjo hetu che. (4) jema vidhisamAsAdana, niraticArapaNe pAlana, yathocitadAna, gharmane svavaza karavAmAM traNa kAraNo che tema dharmane AtmasAta karavAmAM cothu kAraNa, dharmanA dAnaviSayamAM bhagavaMtane bIjAnA vacananI apekSAno (paravA-garaja-AlaMbana-darakArano) abhAva che. tathAti- jema bIjA munio gharmadAnamAM gurU AdirUpa bIjAonI vacanarUpa AjJAnI apekSA rAkhatA nathI. arthAt bIjAo jema kSamAzramaNonA haste samyakatva-sAmAyika ArovAvuM chuM" A pramANe bole che tema bolatA nathI. tathAca dharmedAnamAM bIjAnA vacananI apekSAAjJA levA-mAgavAnI nahIM hovAthI bhagavAna dharmadAnamAM svataMtra che. ane te svataMtra dharmadAnathI ja "dharma, svavaza thayela che' ema siddha thAya che. arthAt prakRtadharmanA vazIkaraNabhAvarUpa sAdhyanI siddhimAM "yathocitadharmadAna viSayamAM vacanarUpa AjJAnI apekSAno abhAva-svAtaMtrya che." e cotho hetu samajavo. -pratietuonA pratipAdanapUrvaka "dharmottamaavApti rUpa bIjA mUlahetunI mImAMsA___ evaM ca taduttamAvAptayazca bhagavantaH, pradhAnakSAyikadhAvAptyA, 1 tIrthakaratvAtpradhAno'yaM bhagavatAM, tathAparArthasampAdanena 2 sattvArthakaraNazIlatayA, evaM hIne'pi pravRtteH 3 azvabodhAya gamanAkarNanAt / tathAbhavyatvayogAt 4 atyudArametadeteSAm 2 / bhAvArtha-jema bhagavAnanuM gharmane svavaza karanAra hoI gharmanAyaka che. tema dharmottama-uttama dharmanA (dharmanA utkarSanA) lAbhavALA hoI "dharmanAyaka' che tathApi bhagavaMto (pakSa) dharmottama-utkRSTa dharmanI prAptivALAo che. (dharmottama-dharmanA utkarSanI prApti ahIM sAdhya che.) kAraNa ke, (1) pradhAna viziSTa-lokottararUpa kSAyika (karmanA kSayathI thatA) dharmanI prApti che. arthAt bhagavaMto tIrthaMkara hovAthI (utkRSTakoTInA puNyarUpa tIrthaMkara nAmakarmanA vipAkodayavALA hovAthI) bhagavaMtono A kSAyikadharma "pradhAna zAyikadharma" tarIke kahevAya che. ata evA ( 1 3, "khamA. IcchAkAri bhagavan! tuhe ahaM samyakatva sAmAyika-zruta sAmAyika-dezavirati sAmAyika-sarvavirati sAmAyika ArovIyaM, IcchAmo aNasaTTa gu. ArovIya ArovIyaM khamAsamaNANe hatheNe suNa artheNe tadubhAyaNa sammadhArijjAhi, atresiMca pavanjAhi, gurUguNahiM vRddhijjAhi, niththArapAragAhoha," ItyAdi. nAM anuvAdaka - A makara suri ma. gujarAtI anuvAda che .
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita- virA chaE haribhadasara racita sAbIta thAya che ke, pradhAna sAyikadharmanI prApti rUpa hetu dvArA, bhagavaMto, dharmottama-zreSThadharmanA lAbhArUpa sAdhyanA Azraya-AdhArarUpa che. (2) jema bhagavaMtonA dharmottama-utkRSTa dharmalAbharUpa sAdhyanA pratye pradhAnakSAyika dharma prApti' hetu che tema "parArtha saMpAdana'rUpa hetu che. tathAhi-bhagavaMto paropakAra vyasanI hoI-prANImAtranuM bhaluM-parahita kiravAnA svabhAva-prakRtivALA hoI parArtha saMpAdita kare che. arthAta pArtha-paropakAra saMpAdanarUpa hetuthI, dharmottama-utkRSTa gharmanI prApti rUpa sAdhyanA AzrayabhUta bhagavaMto che ema siddha thAya che. "uttamadharmasaMpanno je hoya te parArtha saMpAdako hoya ja' eTale parArthasaMpAdanamudrAthI uttamadharmasaMpannatA nizcita karAya che. (3) jema bhagavaMtonI gharmottama-utkRSTadharmanI prAptirUpa sAdhyanA pratye pradhAna kSAyikadharma prApti ane parArthasaMpAdanarUpa hetuM che tema kahInanA viSe paNa (manuSya Adibhinna anya tiryaMca AdimAM paNa) bhagavaMtonI parArthasaMpAdanarUpa pravRtti hoI hInanA pratye paNa parArthasaMpAdana pravRttirUpa hetuthI gharmottama sarvazreSTha prAptirUpa sAdhyanA AzrayabhUta bhagavaMto che ema pUravAra thAya che jema ke, zAstranuM vacana saMbhaLAya che ke, "ghoDAne pratibodha ApavA mATe zrImAnuM bhagavAn munisuvratasvAmIjI bhRgukacchamAM (bharUca nagaramAM) padhAryA hatA. 1 bhagavAna paMjikAkAra zrImAnuM municaMdrasUrIzvara maharSi praNIta munisuvratasvAmI caritrano bhAvArtha-tribhuvana janagaNamanaraMjana janaka, zatrujanane duHsaha evA pratApathI samasta zatruvijetA-sumitra nAmaka rAjavInA kularUpI kamalavanamAM nirmala rAjahaMsa samAna, tribhuvana mAnya lakSmInivAsarUpa ke parama zobhAspada padmAvatI mahArANInA divya udararUpI chIpamAM motI sarakhA, bhagavAna zrI munisuvratasvAmI, magadha deza bhUSaNa rAjagRha nagaranA vizAla rAjyane pAle che. jemanI pAse AvIne sArasvata Adi lokAMtika devavRnda, dIkSAnA avasaranuM ke tIrthapravartakanuM vijJApana karyuM che evA, tathA sAMvatsarikadAnavRSTisarjana pachI tarata ja bhegA thayela samasta IndrasamudAye karI che, pUjA-sevA jemanI evA, vazamAM vibhu, dunyavI saghaLA saMgane heya samajI, kedakhAnA jevA niHsAra saMsAramAM basa eka saMga karavA joga dIkSA ja che ema mAnI dIkSAne svIkAre che tyArabAda pavananI mAphaka apratibaddhapaNe nijacaraNAravindanI rajathI pRthvItalane pavitra banAvatA, keTalAka kAla sudhI chavasthapaNe vicarI, vINa zukaladhyAnarUpa kaThAranI dhAranA prayoga-ajamAyazathI duraMtamoharUpI vRkSanA mUlajAtane chedanAra svAmI, sakala kAlabhAvi (vartI) bhAvanA svabhAvanA prakAzanamAM atyaMta samartha-kevalajJAnarUpI paramajyotine pAme che. AsanakaMpana pachI bhagavaMtane kevala jyotisaMpanna jANI, bhaktirasabharapUra ata eva karI che, samavasaraNa Adi ramaNIya sevA jemaNe evA samasta surapatio, anukrame sthAna pramANe besIne bhagavaMtanI upAsanA kare che. tyArabAda bhagavAnuM, jalabharyA aSADhI megharAjanI jema bhavyajanagaNarUpI mayUra maMDalane harSa-ullAsa ApavAnA svabhAvavALA, dedIpyamAna navIna aMjana (kAjala) puMjavatu zyAmavarNI kAyAvALA, kaSAyarUpI uhALAnA samayathI saMtapta bhavyajananA saMtApa hartA, aMdhakArane bhagADanAra bhAmaMDalarUpI vidyuta latAthI alaMkRta gaganamaMDanakArI Indra dhanuSyanA ADaMbara-zobhA kAraka (IndradhanuSyanI bhrAMti upajAvanAra) teja puMjathI virAjita camakadAra dharmacakra saMpanna, pRthvItala para AvI beThela balAkA (bagalI) paMktijanya zobhAkAraNa dhoLA cAmarone be hAthe saudharmendra ane IzAnendra je prabhunI be bAjue DhALe che evA-sajala jaladhara jevA munisuvratasvAmI sakalaprANigaNa sAdhAraNa-sadezanArUpI jaladhAra vaDe samagra prANIonA hRdayarUpI bhUpradezone svastha (bhInA-lIlA-Argha-pANIvALA-rasakasa bharelA-tAjA) kare che. evacaM tIrthapravartana pachIthI mAnavatuM bhagavAna, bhavyarUpI kamala samUhane pratibodhatA, dakSiNa dezanA mukhamaMDanarUpa bhRgukaccha-bharUcanagaramAM padhAryA ane IzAna khUNAmAM rahela koriMTaka nAmaka udyAnamAM samosaryA. A samaye, potAnA parijana mAraphate bhagavaMtanuM Agamana sAMbhaLI, aA vAdaka mAM sari ma. sA. gujarAtI
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA A paribhadrasUri racita 197 (4) jema bhagavaMtonA uttama dharmaprAptirUpa sAdhyanA pratye (1) pradhAnabhUta kSAyika dharmaprApti (2) parArthasaMpAdana (3) hInamAM paNa pArthasaMpAdanArthaka pravRttirUpa sAdhana che. tema (4) 'tathAbhavyatvano yoga' AnaMdabharyA haiye jAtimAn turaMga para svAra thaI, A bharUca nagarano nAyaka, jitazatru nAmano narapati, parivArathI parivarelo, jagadgurUnA caraNAraviMdamAM vaMdana kAje Avyo, ane sakala kamalA (lakSmI) niketanarUpa jinapatipada kamalane namIne hAtha joDI bhagavaMtanA caraNamUle beTho. jitazatru rAjAe zravaNasudhA samANI bhAgavatI vANI sAMbhaLI. tyArabAda jANatA chatAM janane jAgRti thAya e sArU, savinaya namana karI paramagurUgaNadhara bhagavaMte pUchyuM ke; bhagavan ! A-manuSya amara teryaMca samudAyamaya-parSadAmAM keTalA navA bhavyajanoe samyaktva prApta karyuM ? saMsArasAgara parimita banAvyo ? mokSa sukhanA pAtrabhUta AtmA karyo ? tyArabAda dUdhamogarAnI kaLIo jevI zvetavarNI daMtadIptiothI gagananA AMgaNAne ajavALatA jagannAthe javAba vALyo ke; he saumya ! A samavasaraNamAM jitazatru rAjAnA jAtivaMta azva vagara bIjuM koI dharmane pAmyuM nathI.' tyArabAda-sarvajJa vacana sAMbhaLI jitazatru rAjAe kahyuM ke; he bhagavAna ! kutUhalI cittavALo huM taraMganA vRttAMtane jANavA cAhuM chuM. vaLI bIjuM e nivedana karavAnuM ke he bhagavAn A azvaratna para caDhI huM ApanA caraNakamalanA vaMdana kAje cAlyo, trailokyamAM tilakatulya samavasaraNa nIrakhI ghoDA parathI utaryo ane jeTalAmAM ahIM pagapALA cAlIne AvuM chuM teTalAmAM sakala jaMtumAtranA cittamAM harSahelI relAvanArI, sajalajaladharagaMbhIra, gaMbhIra saMsArasAgaratAraka sTImara sarakhI ApazrInI vANI zravaNa karatAM veMta ja AnaMdanA azrubhInA netrarUpI pAtravALo karNayugalane nizcala karI, gAtramAM romAMcano anubhava karI, AMkho mIMcIne kSaNavAra A ghoDo thaMbhI gayo, eTaluM ja nahIM paraMtu pharIthI dharmazravaNamAM dattacitta-upayovALo samavasaraNanA toraNa (bAhyadvAra) najIka Avyo. tyAM to apUrva-navIna AnaMdarasamAM tarabatora thato jAnu (DhIMcaNa) yugalane barobara pRthvItala para sthApI, nikhila anAdinA azuddha-kilaSTakarma melane dhoI nAkhato, nijamananI nirmala bhAvanAne jANe heto hoya tema mastakathI ApazrIne namIne vANI zramaNamAM tanmaya banI beTho. tyArabAda-AvA prakAranI azvaratnanI karaNIzubhakaraNI joI huM tAjuba banyo, ataeva kadAcit nahIM dekhela apUrva AzcaryathI bharapUra manavALo thaI ApazrInI nikaTa Avyo chuM mATe mithyAtva mathanAra bhagavAn ApazrI kaho ke; "A badhuM zuM che ? AmAM kayuM rahasya chupAela che ?' tyArabAda-munisuvratasvAmIjIe kahyuM ke; he saumya ? sAMbhaLo ! sakala medinInA zaNagAra svarUpa padminIkheTa (padminIkhaMDa) nAmanuM nagara che. tyAM jainadharmano accho abhyAsI zrImaMta-zreSThazreSThI jinadharma nAmano vase che. temaja te ja nagaramAM kuberabhaMDArI jevo samasta janatAmAM mukhya-agresara, jinadharmanAmaka zrAvakano dIlojAna dosta, dIna anAtha AdinA dayAdAna parAyaNa, bIjo zeTha sAgaradatta nAmano vase che te sAgaradatta zeTha, haMmezA jinadharma nAmaka zrAvakanI sAthe jinAlayamAM Ave che. tathA paMcaprakAranA AcAranA pAlaka zramaNonI sevA kare che. eka vakhata, sadgurUcaraNanI pAsethI dharmazravaNa karatAM eka gAthA sAMbhaLI ke, "rAgadveSa-mohane jItanAra vItarAga jinezvarabhagavaMtonI pratimAne je zakhsa banAve che-karAve che te janmAMtaramAM bhavanAzaka-dharmavararatnane pAme che" barobara sAgaradatta zeThe A gAthAno bhAvArtha jANI lIdho, bhavitavyatAnA niyoga-preraNA ke hukamathI cittamAM yarthAtha ThasAvyo, paramArthabuddhithI tAtparyArtha grahaNa karyo eTaluM ja nahIM paraMtu potAnA mitrarUpa zrAvakane potAno viziSTa abhiprAya jaNAvyo ane zrAvakamitre tenA abhiprAyane puSTi-Teko Apyo. tyArabAda sAgaradatte sakala-kalyANa kAriNI-sonAnI jinapati pratimA bharAvI-banAvaDAvI ane zAnadAra mahotsavapUrvaka sAdhuonI pAse tenI pratiSThA karAvI. sAgaradatta, prathama mithyAtvI hato tethI teNe nagaranI bahAra pUrve eka zivAlaya karAvyuM hatuM. eka vakhate te zivAlaya karAvyuM hatuM. eka vakhate te zivAlayamAM "pavitrakAropaNa dina" pavitra kalazAropaNa dina-(uttarAyaNanuM parva) AvatAM jaTAdhArI gujarAtI anuvAdaka tadraMkarasUri ma.sA. A.
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ ta-vistarA - haribhadrasara racita 198 e paNa sAdhana che. tathApi A arihaMta bhagavaMtone atyaMta udAra (prANI mAtra prati hitabuddhivALuM dAna, paropakAra garbhita-vizAla AzayavALuM moTuM-viziSTa) tathA bhavyatva hoya che. ata evA A atyaMta udAra tathAbhavyatva-(bhavyatva tamAma AtmAonuM samAna hoya che. paraMtu pratyeka bhavya AtmAonI mukti, samAna sAmagrIothI thatI nathI. tethI pratyekanuM "tathAbhavyatva' bhinna bhinna prakAranuM mAnavuM ghaTe che. zrI jInezvaradevanA AtmAonuM sahaja tathAbhavyatva sarva karatA uttama atyaMta udAra hoya che.) nA yoga (saMbaMdha) rUpa hetuthI gharmottama (zreSTha-apUrva-adbhuta dharma) nA prAptirUpa sAdhyanA AzrayabhUta bhagavaMto che. ema sAbita thAya che. -prati hetuonA nirUpaNapUrvaka "dharmaphala paribhoga' rUpa (3) jA mUlahetunI bhavya mImAMsA evaM tatphalaparibhogayuktAH, sakalasaundaryeNa, 'nirUpamaM rUpAdi bhagavatAM, tathAprAtihAryayogAt, nAnyeSAmetat, evaM udAradraryanubhUteH samagrapuNyasambhArajeyaM, tathA tadAdhipatyato bhAvAt na devAnAM svAtantryeNa, (3) bhAvArtha-jema bhagavAn dharmane svavaza karanAra hoI gharmanAyaka che. ane jema dharmottama-prAptivALA hoI bhagavAn dharmanAyaka che tema dharmanuM sarvotkRSTa phaLa je tIrthaMkarapada Adi, tene bhogavanAra hovAthI bhagavAn dharmanAyaka che. tathApi bhagavaMto (pakSa) dharmaphala paribhogathI yukta che. (dharmaphala paribhoga e saMnyAsIo-zaThaprakRtivALA-zivapUjako, zivajInA liMganI vRtapUjAne mATe (zivajInA liMgane pUravA mATe) prathama saMcaya karI rAkhelA Tharela ghInA ghaDAo maThomAMthI tvarAthI kheMcatA hatA-kADhatA hatA. ghaNA divasa thayA paDI rahelA te ghaDAonI nIce piMDAkAra thaIne ghaNI ughaIo coMTelI hatI. te ghaDAo laI javAthI mArgamAM paNa paDI hatI. Amatema cAlatA pUjakathI te ugheIo cagadAtI joI sAgaradatta, dayA lAvI tene vastranA cheDAthI dUra karavA lAgyo. te vakhate "are zuM tane dhoLIyA yatioe A navI zikSA ApI che ? athavA temanA jevo dayAla tuM thayo che ?" ema hasI bolatA jaTAdhArI-dharmaSI pUjArIe jorathI pagano ghA karI te sarva udhaI vizeSa cagadI nAMkhI. sAgaradatta zeThe vilakhA thaI tene zikSA thAya evuM dhArI pUjArIonA mukhya AcAryanA mukhasaMmukha joyuM. AcAryuM paNa te pApanI upekSA karI eTale sAgarada catura-citte ciMtavyuM ke, "A mUrkhacakravartIonA-nirakSara-bhaTTAcAryonA manamAM nathI jIvadayA, are nathI zubha mAnasikavRtti ke nathI suMdara dharmanuM anuSThAna" mATe A nirdaya pApIone dhikkAra che ke "je A dArUNa hRdayavALA purUSo, potAnA AtmAne ane yajamAnane durgatimAM pADe che tene gurUbuddhie zA mATe pUjavA ?" Avo vicAra karyo chatAM paNa te AcAryanA AgrahathI teNe zivapUjana karyuM. pariNAme sAgaradatta zeTha, viziSTavIryanA abhAve karI samyakatvaratnane nahIM prApta karavAthI, moTA AraMbha karIne upArjana karelA dhananI rakSAne mATe ja eka niSThA dharI rahevAthI, ghara-putra-strI AdimAM mamatAdhArI hovAthI, evaMca svabhAvathI ja dAnarUcivALo puSkaLa dhananI IcchAthI ciMtave che ke "jyAre sArtha upaDaze ? kyAM kyAM karIyANAnI kharIdI loko karaze ? kyA dezamAM keTalI jamIna che ? kharIdavA-vecavAno kAla kyo che ? kaI vastu ghaNI upayogI che ? ItyAdi niraMtara ciMtA jAlamAM paDI, tiryaMcagati yogya karma upArjI, marIne, tArA ghoDApaNAe utpanna thayela che. te potAnA vAhanapaNAe sthApela che. Aje to mArA vacanane sAMbhaLI, pUrvajanmamAM banAvaDAvela jinapratimAnA prabhAvathI prApta-avaMdhya (amodha) bodhibIjanA ubhedathI-phUTI nIkaLavAthI te azvarane samyakatvarana meLavyuM che. potAno AtmA zivasukhonA pAtrabhUta banAvyo che. A azvaratnanA pratibodhakAje mAruM Agamana thayuM che' evo bhagavaMte javAba vALyo. tyArathI mAMDI bharUca zahera "azvAvabodha" nAme-pavitra tIrtha tarIke prakhyAta thayeluM che. phaka : gujarAtI anuvAdaka - A bhadrakarasUri ma Na
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vitarA A CRbhadrasara racita { 199) ahIM sAdhya che.) kAraNa ke; (1) sukala saundarya e prathama sAdhana che. kAraNa ke; bhagavaMtomAM rUpa Adi (AdipadathI yazalakSmI-dharma-prayatna Adi) anupama-ajoDa-bInaharIpha-atula che. vAste sakala (bAhya AtyaMtararUpa sakala athavA saMpUrNa) saundarya-(suMdaratA-rUpa-khubasuratI-kAMti-AMkhane game evo dekhAva-zobhA)rUpa sAdhanathI bhagavaMto, dharmaphalanA paribhogarUpa sAdhya viziSTa che. ema sAbIta thAya che. (2) jema bhagavaMtanA dharmaphala paribhogarUpa sAdhya pratye sakala saundaryarUpa sAdhana che. tema prAti'hAryano yoga sAdhana che. tathAhi-tIrthaMkarabhagavaMtabhinna anya vyaktiomAM prAtihAryanA yogarUpa sAdhanathI bhagavaMto, dharmaphalaparibhogarUpa sAdhyanA AzrayabhUta che. ema siddha thAya che. . (3) jema bhagavaMtanA dharmaphala paribhogarUpa sAdhyanA pratye (1) sakala saundarya (2) prAtihArya yoga sAdhana che. tema (3) juM udAra (sarvazreSTha-uccatama-vizAla-moTAmAM moTI) Rddhi (sAhyabI-vaibhava-ThakurAIsaMpatti-lakSmI)no anubhava, e sAdhana che, tathAhi samagra saMpUrNa puNyasaMbhAra-(puMja-samudAya)thI, A tIrthaMkara padanI udAra Rddhino anubhava thAya che. eTale udAra RddhinA anubhavarUpa sAdhyanA AzrayabhUta che. ema siddha thAya che. (4) jema bhagavaMtanA dharmaphalaparibhogarUpa sAdhyanA pratye (1) sakala saundarya (2) prAtihAryayoga 1 prAtihArya-(1) azokavRkSa-jyAM jyAM prabhu sthiratA kare che. te te sthale jinezvaranI upara devatAo azokatarU race che. te azokavRkSa, 2SabhasvAmIthI AraMbhIne zrI pArzvanAthasvAmI sudhI trevIsa tIrthaMkaro upara temanA potAnA zarIranA mAnathI bAra gaNo uMco racavAmAM Ave che. ane mahAvIra svAmI upara batrIza dhanuSya uMco racavAmAM Ave che. (2) surapuSTavRSTi-samavasaraNanI bhUmimAM nIcAMDIMTavALA-sugaMdhavALAM-jalasthalaja sacitta caMpaka vigere pAMca raMganA puSponI jAnu pramANa vRSTi thAya che. tathAca jema eka jojana jeTalI samavasaraNanI bhUmimAM aparimita sura-asura-nara-tiryaMconuM paraspara madana thatAM paNa teone kAMIpaNa bAdhA thatI nathI, tema jAnu pramANa puSponA samUha upara munigaNa tathA vividhajana samUhanA cAlavAthI paNa te puSpone kAMIpaNa bAdhA thatI nathI. kemake; anupama evA tIrthakarono prabhAva aciMtya che. (3) divyadhvani-bhagavAnanI mAlakoza rAga yukta vANIne vINA, vAMsaLI vigere svaranA jevA svaravaDe suro pUre (4) cAmara-cetavarNI cAmaro bane bAjue vIMjhAya che, - (5) Asana-nirmaLa sphaTika maNinuM raceluM sapAdapITha siMhAsana (6) bhAmaMDala-bhagavAnanA mastakanI pAchaLa bAra sUrya biMbanI kAMtithI paNa adhika tejasvI ane manuSyone manohara lAge tevuM bhAmaMDala-kAMtinA samUhano udyota prasarelo hoya che, bhagavaMtanuM rUpa jonArane, tenuM atizaya tejasvipaNuM hovAthI sAmuM jovuM atyaMta durlabha thaI paDe che. tema na thavA mATe te sarva tejano ekatra piMDa thaIne mastakanI pAchaLa rahe che. jethI bhagavaMtanuM rUpa jonArAo sukhe sukhe bhagavaMtanI sAmuM joI zake che. (7) duMdubhi-bhagavAna lIlA sahita je sthale vicare che tyAM AkAzamAM duMdubhi vAgyA kare che. (8) Atapatra-bhagavAnanA mastaka para traNa chatra rahe che. karasAthI bAjarAtI anuvAdaka ma
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA A uribhadrasUri racita 200 (3) udAraRRddhino anubhava sAdhana che. tema (4) thuM tad (udAra Rddhino) AdhipatyabhAva (sattA-vidyamAnatA) e sAdhana che. tathAhi bhagavaMtoja, udAraRRddhijanaka saMpUrNa puNyarUpa dharmanA ke udAraRRddhinA adhipati (rAjAuparI-mAlika-pAlaka-rakSaka-janaka) hoya che te ja A udAra (adbhuta-anupama-alaukIka) Rddhi utpanna thAya che. udAra RRddhijanaka puNyapati ke udAraddhi adhipati tIrthapatinA abhAva daramyAna (svataMtratAe) kartArUpa devatAo hoye chate paNa thatI nathI. tathAca tIrthaMkaromAM ja udAraRRddhinuM Adhipatya (adhipatipaNuM-dhaNIpaNuMaizvarya) hovAthI ja udAraddhinA AdhipatyarUpa sAdhanathI, arihaMta bhagavaMto, dharmaphala paribhogarUpa sAdhya viziSTa che. ema nirNIta thAya che. nakkI manAya che. -pratihetuonI prarUpaNApUrvaka 'dharmavighAtarahitatva' rUpa (4) thA mUlahetuthI 'dharmanAyakatva'rUpa maulika sAdhya siddha karAya che- --tathA 'dharmanAyaka'rUpa 22 mA padano upasaMhAra- evaM tadvighAtarahitaH avandhyapuNya 'bIjatvAt eteSAM svAzrayapuSTametat, tathA adhikAnupapatteH' nAto adhikaM puNyaM, evaM pApakSayabhAvAt' nirdagdhametat, tathA'hetukavidhAtAsiddheH sadAsattvAdibhAvena 4 // evaM dharmmasya nAyakA dharmmanAyakA iti 22 // bhAvArtha=jema bhagavAn dharmane svAdhIna karanAra hoI dharmanAyaka che. aneka dharmottama prAptivALA hoI dharmanAyaka' che. yathA dharmala paribhogI hoI dharmanAyaka che. tema 'dharmavighAta' hoI 'dharmanAyaka' che. tathAhi-(1) bhagavaMto (pakSa) dharmavidyAta rahita che. (dharmanA vighAtano-pratibaMdhakatattvano-virodhitattvano atyaMta abhAva e ahIM sAdhya che.) kAraNa ke; A tIrthaMkaro, avaMdhya, (amogha-saphala-avazya phalajanaka) puNyanA bIjamUlakAraNa-AdikAraNa-utpatti sthAna che. tathAya tIrthaMkarorUpa potAnA Azraya-AdhAre-Azare puSTa-vadhela A puNya che. arthAt puNyanI puSTi (vadhavuM-moTuM thavuM-UgavuM-poSaNa-vadhAro-puSTatA-Teko-vRddhivistAra)nA Azraya-AlaMbana-(puSTa AlaMbana-maulikakAraNa) prabhu che. ata eva avaMdhya puNya bIjatvarUpa hetuthI dharmanA vighAtanA-vighAtakatattvanA AtyaMtika abhAvarUpa sAdhya viziSTa vItarAgo che. ema cokkasa thAya che. (2) jema dharmavighAtanA atyaMta abhAvarUpa sAdhyanuM sAdhaka avaMdhya puNya bIjatva che. tema adhikanI anupapatti (adhikapuNyano abhAva-ayoga-aghaTamAnatA) che. tathAhi tIrthaMkaragata puNyalakSaNa dharma, tyAre ja haNAya-parAjita thAya ke jyAre tIrthaMkaragata puNyathI adhikapuNya, bIjI vyaktimAM hoya, paraMtu bIjI badhI vyaktiomAM tIrthaMkarastha puNyathI adhika-caDIyAtuM puNya che ja nahIM eTale tIrthaMkaragata puNyalakSaNa dharma, koIthI haNI zakAto nathI. mATe ja adhikapuNyanA abhAvarUpa sAdhanathI dharmavighAtanA abhAvarUpa sAdhya siddha thAya che. tathAca tIrthaMkara nAma karmarUpI mahApuNyathI adhikapuNyano bIje ThekANe abhAva hoI, tIrthaMkaramAM sadbhAva hoI, dharmavighAtanA abhAvavALA bhagavaMto che ema pUravAra thAya che. gujarAtI anuvAdaka A. bhadraMkarasUri ma.sA.
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ ti-virA - haribhadrasAra racita { 201 (3) jema dharmavighAtanA atyaMta abhAvarUpa sAdhyanA pratye (1) avaMdhya puNyabIjatva. (2) adhikanI anupapatti sAdhana che. tema pApanA kSayano bhAva (vidyamAnatA) sAdhana che. tathAti-dharmavighAtaka pApapuMjagaMjane sarvathA-AtyaMtika rIte bALI nAMkhela che. ata eva pApakSayabhAvarUpa sAdhanathI, bhagavaMto, dharmavighAtazUnyatAviziSTa che. ema paE pramANita thAya che. (4) jema dharmavighAtanA abhAvarUpa sAdhyanA pratye (1) avaMdhya puNyabIjatva (2) adhikanI anupapatti (3) pApakSayabhAva sAdhana che. tema ahetuka (haturahita) vighAtanI asiddhi, cotho hetu che. tathAti-dharmavighAtaka (dharmane toDI pADanAra-nAza karanAra) hetuono sarvathA abhAva hovAthI arthAt dharmanA vighAtane karanAra kAraNa-hetunI AtyaMtika asiddhi (abhAva ke asaMbhava) hoI 'nitya-sadA (satata-sanAtana-niraMtara) satva (sattA-astitva-hovApaNuM) Adi bhAvathI (nitya sattva AdibhAva viziSTa) dharma sthita-nizcita che. eTale hetuzunya vighAtanI asiddhirUpa hetuthI dharmavighAtano abhAva siddha thAya che. tathA ca nirdetuka vighAtanI asiddhirUpa sAdhanathI bhagavaMto, dharmavighAtarahita che. ema nakkI manAya che. evaMca dharmane svavaza karanAra hoI, dharmottama prAptivALA hoI, gharmaphala paribhogayukta hoI, dharmavighAtarahita hoI arihaMtabhagavaMto, dharmanAyakadharmanA svAmIo che. A pramANe zakrastAvanA "dharmanAyakarUpa 22 mA padanI vyAkhyA samApta thAya che. -zakrastAvanA "dharmasArathi'rUpa 23 mA padanuM viziSTa vyAkhyAnatthaa-dhmmsaarhiinnN' ihApi dharmo'dhikRta eva, tasya svaparApekSayA samyakpravarttana-pAlanadamanayogataH sArathitvaM / 1 'nityaM sattvamasattvaM vA'hetoranyAnapekSaNAt / apekSAto hi bhAvAnAM, kAdAcitkatvasaMbhavaH // 1 // arthAtu-je "vastunuM kAMIpaNa kAraNa na hoya, tenI be sthiti che. yA to tenuM sadAkALa astittva rahevAnuM jemake; ApaNo A jIva. e jIva, anAdikALathI che ane anaMtakALa sudhI rahevAno. athavA e vastuno (nirdetuka vastuno) sarvathA sadAkALane mATe abhAva ja rahevAno jemake; AkAzanuM phUla ke sasalAnuM zIMgaDuM. A vastu mATe koIpaNa kAraNa nathI. eTale jagatumAM evI vastu kyAMya paNa nathI maLatI evaMca je vastu koI vakhata thatI hoya, koI vakhata na thatI hoya te vastu, kAraNajanya gaNAya che. ghaDo koI vakhata thAya che ne koI vakhata nathI thato mATe kAraNajanya che ane je kAraNa vagara thatuM hoya te to sadAkALa thayA ja karavAnuM kAraNa ke; ene potAnA astitvamAM bIjI koI vastunI jarUra nathI hotI ke jenA abhAvamAM e vastu aTakI jAya. athavA to e niSkAraNanuM kadApi paNa astittva nahi rahevAnuM matalaba ke; je tIrthakaragata dharmanA pratye koIpaNa vighAtaka hetu nathI, eTale vighAtakakAraNamAtrazUnya, ata eva vighAtakakAraNamAtrazUnya jinezvaragatadharma, sadA astittvavALo, nitya sattvavALo mAnavAmAM koIpaNa jAtano bAdha-virodha nathI. athavA hetuzanyavighAta, sarvathA asiddha-nitya asattvavALo-sadAkALa asat che. ___2 'jaha sArahI sukusalo rahaM turaMge tahA payaTTei / jaha navi avAo turaMgamANaM rahassAvi chAtI anuvAdaka - A bhadrakarasUri ma. sA
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-visarA - - CRbhadrasAra rati (202) bhAvArtha-jema bhagavaMto "dharmada, ghamadazaka, gharmanAyaka che tema dharmasArathi' che. arthAta-"dharmasArathi evA arihaMta bhagavaMtone namaskAra ho !" ahIM-dharmasArathi' Iti sUtraghaTita gharmapadano artha, adhikRta-vivalita zrAvakasAdhudharmanAmaka be prakAravALo cAritrarUpa dharma ja gaNavo. tathA ca cAritrarUpadharmarathanuM svaparanI apekSAe potAnAmAM ane bIjA zrotAomAM) samyapha (sAruMpUrepUruM-sughaTita) pravartana (pravartAvuM, pravartavuM) samyapAlana (pALavuM-paLAvavuM) samyagudamana (vaza karavuM-dharmarathane kabaje rAkhavo) rUpa A traNa hetuonA yogathI bhagavaMtomAM gharmasArathipaNuM (rarthapravakapaNuM-ratha hAMkanArapaNuM) sAdhya tarIke siddha karAya che. -kramasara bhagavaMtomAM gharmarUpI rathanA sArathipaNAnI hetutrayapUrvaka siddhi-pahelAM (1) sagapravartana yogarUpa hetuthI "dharmasArathitva'rUpa sAdhyanI siddhitdythaa 'samyakpravarttanayogena paripAkApekSaNAt pravartakajJAnasiddheH 1 / apunarbandhakatvAt prakRtyAbhimukhyopapatteH, bhAvArtha-te A pramANe (1) tathAbhavyatvaparipAka abhinna-svabhAvabhUta-prakRtijanya, dharmaviSayaka prazaMsA AdirUpa dharmabIjarUpa kAraNanI sattA hoI apunabaMdhakomAM apunabaMdhakatvanI sattA ghaTe che. punabaMdhakomAM to tathAbhavyatvaparipAkano abhAva hoI dharma prazaMsA AdirUpa dharmabIjanI sattA ghaTatI nathI. (2) ata eva apunabaMdhakomAM apunabaMdhakatva che eTale ja (apunabaMdhakanuM svarUpa kahevAI gayuM che.) evaM jiNuttamehiM vi ussaggavavAyapamuhajuttIhiM / egaMtahio dhammo uvaiTTo dhammadhammINaM . iha dhammo hoi raho turaMgamA tassa dhAraNA purisA / ubhayahiyamuvaisaMtA jiNanAhA dhammasArahiNo // 58 // (337-338-339) zrI de. caitya. zrI dharma. saMghAcAravidhI pR. 301. arthAta- kazalasArathi, rathane tathA turaMgone evI rIte pravartAve che ke jenA pravartanamAM ratha ke rathavAhaka ghoDAone bIna salAmatI-apAya-vidha Adi naDatAM nathI. tevI ja rIte jinottamoe utsarga apavAda pramukhayuktipUrvaka, dharma ane dharmavAhakone ekAMta hitakArI dharma darzAvyo che--dharmapravartana karyuM che. ahIM dharmanA sthAne rathanI ane turaMganA sthAne dharmadhAraka purUSonI kalpanA karavI, ane ubhayane hitakArI upadeza ApatA jinanAthonI sArathitA sthAnamAM kalpanA karavI. 1 'pravRttyutpattAvayaM kramaH / prathamataH phalajJAnaM / tataHphalecchA / tataiSTasAdhanatAjJAnaM / tata upAyecchA / tataH pravRttirUtpadyate iti'-pravarttanaM pravRttihetutvam, pravRttyanukUlavyApAravizeSaH prarvatayituH, yadviSayakatvena jJAnasya pravRtijanakatvaM tat / atra yatpadArtha iSTasAdhanatvam / tathA ca iSTasAdhanatvasya jJAnaM pravRttiM janayatItISTasAdhanatvaM pravartanaM bhavatIti jJeyam / ja aDaka bAjarAtI anuvAdaka - A bhadrakarasUri ma lAkhANA
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA - RbhadrasUri rariI ( 203) apunabaMdhaka Adi supAtra-bhavyonA pratye dharma pravartana yogya hetubhUta) gharma-pravartaka jJAnanI siddhi (utpatti ke saMprApti) thAya che. arthAt dharmapravRtti viSayaka IcchApUrvaka-dvAraka, dharmapravartana phalajanakajJAnanI siddhi thAya che. kAraNa ke; (pradarzana hetubhUta) pradarzaka Adi anyajJAnathI tAdrazapravRttino abhAva che. (3) tAdrezapravartaka-pravRttikAraka jJAnanI siddhi hoya chateja, bAhubalI AdizrotAonI mAphaka) dharmAkarSaparyanta lakSaNa paripAkanI sAdhyarUpe apekSA (AzritatA-svIkRti siddha thAya che. arthAt prakRSTa-paripakvadharma ahIM yathAkhyAtacAritra (sarvasaMvararUpa yathAvAtacAritra) samajavo. tathAca yathAvAtacAritra gharmarUpa prakRSTa gharmaparyantarUpa paripAkane sAdhya-pravartana siddhinA dhyeya tarIke apekSita karavAmAM Ave che. (4) yathAkhyAtacAritra gharmarUpa prakRSTa dharmaparyanta lakSaNa paripAkarUpa (sAdhyano Azraya) sAdhya viSayaka apekSA-IcchA hoya chateja samyaka pravartanayoga siddha thAya che. arthAt jinezvara bhagavaMto, apunabaMdhaka Adi pAtronA pratye pahelethI mAMDI utkRSTa saMpUrNa paripakava gharmaphala prAptiparvata, dharmapravartanarUpa samyakjhavartana kare che. bhavyone TheTha dharmanI sImArUpa sarvotkRSTa dharma sudhI pahoMcADe che. atae avaMdhyamUla AraMbha vyApAravaMtasaphala prathama udyama utpAdanarUpa kriyAvaMta bhagavaMto hoI bhagavaMtomAM dharmasArathipaNuM yathArtha ghaTamAna thAya dharmasArathitvarUpasAdhyasAdhaka prathama heturUpa "samyapha pravartana yoga'nI ja siddhi mATe paraspara apekSAvALA bIjA cArahetuonuM pratipAdana- tathA gAmbhIryayogAt sAdhusahakAriprApteranubandhapradhAnatvAt atIcArabhIrUtvopapatteH 2 / bhAvArtha-(1) aticAra (doSa-malinatA)thI haNAyela ke ghavAyela purUSamAM cAritradharmanA anubaMdhano (avicchinnadhArAvAhI pravAhano) abhAva che ane aticArabhIrU-niraticAra cAritrasaMpanna AtmAmAM sAnubaMdha cAritra dharma che. (2) ataeva-cAritranA anubaMdha vagaranA-niranubaMdha cAritravALA AtmAne niyata-phalajanaka sugurU vigere sahakArI kAraNono lAbha sAMpaDato nathI. (3) tathAca sAnubaMdha cAritra gharmavALA AtmAne avazya phalajanaka sugurU vigere sahakArI kAraNono lAbha thAya che. (4) phala avisaMvAdI-niyata phala janaka sugurU vigere sahakArI kAraNonA lAbharUpa kAraNa hoya chate 1 evaMca tathAbhavyatvaparipAkarUpa prakatijanya-dharmaprazaMsA Adi dharmabIjarUpa kAraNanI sattA che, eTale ja apunabaMdhakatva che. eTale pravartaka-pravRttikAraka jJAnanI siddhi che. pravartaka jJAnanI siddhi che. eTale ja utkRSTadharmayathAkhyAtacAritrarUpa dharmasAdhyanI apekSA-IcchA che. eTale ja cAritrarUpadharmamAM pote pravarte che ane bIjAone-zrotAone pravartAve che arthAta teonA samakawvartanamAM amodhaAdya AraMbha vyApAramAM puAlaMbanabhUta bhagavaMto bane che. aeva bhagavaMto "dharmasArathi' kahevAya gajarAtI anuvAdaka - A bhadrakarasUrimA
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ lita visarA bhAratuM * 204) ja, aciMtya (akalpanIya) tribhuvanamAM atizayavaMta traNeya jagatamAM sarva zreSTha-kalyANakAraNa zakti saMpannatArUpa gAMbhIrya sattA che. evaMca aciMtya-tribhuvana atizAyi-kalyANa kAraNa zakti saMprAptirUpa gAMbhIryano yogasaMbaMdha hoya to ja samyakjhavartana (svapara apekSita-cAritradharmaviSayaka-saphala Adya AraMbharUpa vyApAra pravartana)no yoga che ane A samyaphapravartana yogarUpa prathamahetuthI dharmasArathipaNArUpa sAdhyano nizcaya thAya che. dharmasArathitarUpa sAdhyane sAdhanAra "samyapAlana rUpa (2) jA hetunuM nirUpaNa etena pAlanAyogaH pratyuktaH, samyakpravartanasya nirvahaNaphalatvAt, nAnyathA samyaktvamiti samayavidaH / bhAvArtha-A-samyapha pravartanayogarUpa sAdhananA nirUpaNadvArA pAlananA ayoganuM (nahIM ghaTavA paNAnuMasaMbhavanuM nirAkaraNa-parama prakarSabhAvathI khaMDana thaI jAya che. kAraNa ke, samyakTavana (saphalaAdyaAraMbharUpa vyApAra)nuM aikAntika phala, pAlana che. tathAca samyaphapAlanarUpa phalanA pratye samyakjhavartana, phalopaghAyakasAkSAt kAraNa che. zaMkA-pAlanarUpa phalavALuM ja (avazya-pAlanarUpa phalajanaka ja) samyaka pravartana che. evo niyama ke vyavasthA kevI rIte ? samAdhAna-jo pAlanarUpa phala vagaranuM (avazya pAlanarUpa phala ajanaka) samyakakjhavartana mAno topAlanarUpa phalano abhAva thaye chate pravartananiSTha samyapaNAno arthAt pravartanamAM rahela avadhyatva-avazya phalajanakanvarUpa samyagubhAvano abhAva thaI jAya ! arthAt pAlanaphalazUnya te pravartana, "samyakTavana' tarIke na kahevAya ema samayavido-pravacanavadIo-siddhAntajJAtAo kahe che. atha ca svapara apekSita cAritradharma viSayaka-samyakakjhavartanajanya samyaka-pAlanarUpa sAdhanathI bhagavaMtomAM dharmasArathitarUpa sAdhya, pramANita thAya che. -damanayogarUpa (3) jA sAdhanathI bhagavaMtomAM dharmasArathipaNArUpa sAdhyanI siddhi____evN damanayogena, dAnto hyevaM dharmaH karmavazitayA kRto'vyabhicArI anivarttakabhAvena niyuktaH, svakArye svAGgopacayakAritayA nItaH svAtmIbhAvaM, tatprakarSasyAtmarUpatvena / bhAvArtha-jema gharmasArathitvarUpa sAdhyanA pratye (1) samyakjhavartana (2) samyapAlana, hetu che te ja pramANe (3) jo hetu, sarvathAsvavazIkaraNarUpa damanayoga che. kharekhara sAce ja vazIkaraNa viSayabhUta dharma, (potAne vaza-AdhIna ke tAbe karelo gharma) (1) avyabhicArIkaraNa (phalanuM cokkasa-nakkI karavuM te) (2) svakAryaniyoga (sakalakarmakSayalakSaNa svakAryamAM yojanA yojavuM (joDavuMgoThavavuM-sAMdhavuM-meLavavuM-mUkavuM-besatuM karavuM-sAmela karavuM, meLApa-saMgama-preraNA karavI te) (3) svAtmabhAvanayana svi svabhAvamAM laI javuM te) A traNa prakArathI avacchinna-yukta-viziSTa thAya che. tathAhicAritramoha Adikarma, abAdhaka hoI jeone vazya-AdhIna che, evA bhagavaMto che. arthAt cAritramoha Adi karma upara bhagavaMtono kAbU-aMkuza lagAma ke sattA che. bhagavaMta upara cAritramohaAdi A pAnavAda, bhadakarasUri ma.
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA A haribhadrasUri racita karmasattAnuM kAMI cAlatuM nathI. arthAt tenuM temanA AgaLa baLa-jora-sattA taddana nAbUda thaI gaI che. jyAre cAritramoha Adikarma, abAdhakatvarUpathI bhagavaMtane AdhIna che. eTale ja (1) kRti-pravRtti ke vidhAna viSayabhUta (karela-Acarela) dharma, cokkasa niyataphalane kare che. enI aMdara bilakula visaMvAda nathI. (2) kAraNake, mRtsna karmakSaya lakSaNa svakAryarUpa phala prApti sudhI, nahIM aTakavAnA svabhAvarUpa anivartaka bhAvapUrvaka, kRtsna karmakSaya lakSaNa svakAryamAM, svAMga-cAritra dharmarUpa adhikRta dharmaprAptinA hetubhUta-manuSyatva AryadezamAM janma vigere svaaMgonA utkarSa-prakarSa-vRddhinA kArakapaNAe yojelo joDelo-vpAyAra viSaya karelo thAya che. 205 arthAt svaaMga utkarSakartApaNAe, saMpUrNa karmakSayarUpa kAryanA pratye phala prApti lagI, avirata-satata dharmanI pravRttirUpa niyoga-yojanA karelI kAyamanI che. ataeva jyAMsudhI dharmanuM phala prApta na thAya tyAM sudhI svaaMga utkarSakA2ka dharma pravRtti-kRti-vidhAna-AcaraNa avirata niyata hoI te dharma pravRtti, cAritrAcAra, avazya-niyamathI kRtsnakarmakSaya-mokSarUpa phala pedA kare ja emAM pUchavuM ja zuM ? (3) tathA ca nija (sva) svabhAvarUpa svAtmIbhAvamAM lai javAyelo dharma che. kAraNa ke, yathAkhyAtacAritrarUpa utkRSTadharma, eja jIva-AtmasvabhAva-svasvarUpa kahevAya che. zaMkA-A pramANe dharmasArathipaNAnI utpattimAM arthAt dharmasArathi banavAmAM zuM kAraNa che / pUrvoktazaMkAnuM samAdhAna-- bhAvadharmAptau hi bhavatyevaitadevaM tadAdyasthAnasyApyevaM pravRtteravandhyabIjatvAt, bhAvArtha--(samAdhAna) 'sarvathA kAraNamAM avidyamAna kArya pedA thAya che.' evI vastuvyavasthA-padArthano niyama nathI. arthAt ' kAraNamAM zaktirUpe kArya hayAta che' ema mAnIne kahevAya che ke 'dharmasArathitvarUpa sAdhyanA pratyenI anupahata (koithI nahIM haNAyela-pratibaMdhaka vagaranI-apratibaddha-apratihata)zaktizAli kAraNatA, dharmabIjarUpa dharmaprazaMsA Adi kAlavartI dharmavizeSarUpa dharmanA prathamasthAnamAM che. tethI ja bhagavaMtonA dharmanA AdyasthAnanI paNa dharmasArathitva karavA dvArA (dharmasArathitva kartArUpe) pravRtti che.' (varabodhinI prApti pachI to pUchavuM ja zuM ? paNa e 'api' zabdano artha samajavo.) ata eva bhagavaMtonA dharmaprazaMsA Adi kAlavartI dharmavizeSarUpa dharmanA AdyasthAnanI pravRttimAM paNa 1 nizcayanayanA abhiprAye-'jArane saheva AryamutvayaMse' arthAt kAraNamAM zaktirUpe-sattArUpe-tirobhAvarUpe kArya sat-vidhanAna hotuM ja pedA thAya che. gujarAtI anuvAdaka ata eva sarvathA-ekAMte evo niyama ke vastuvyavasthA nathI ke, 'sarvathA asat-kAraNamAM kArya avidhamAna-nahIM hotuM ja pedA thAya !' tathAca dharmasArathitvarUpaphalopadhAyaka kAraNa (anupahatazaktikakAraNa) rUpa dharmaprazaMsA Adi kAlavartI dharmavizeSarUpa dharmanA AdyasthAnamAM, nizvayanaye, dharmasArathitva mAnavAmAM kazoya bAdha nathI. bhadraMkarasUri ma.sA. A
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ lita-vikharA - haribhadrasara racita gharmasArathi karavAnI (banAvavAnI) ajaba-abhutaalaukikazakti ke sAmarthya che. eTale ja kSAyopazamika Adi gharmalAbharUpa bhAvagharmanI prApti thaye chate, pragaTa rIte, samyapha (saphala) pravartanayoga-pAlanadamanayogarUpa traNa prakArathI A-dharmasArathipaNuM avazya prApta ke utpanna thAya che ja. nathI thatuM ema nahI paraMtu acUkathAya-thAya ne thAya. -paramatanI sAkSI pUrvaka karAtuM uparokta viSayanuM samarthana tathA zakrastAvanA "dharmasArathi' rUpa 23 mA padano upasaMhAra susaMvRtakAJcanaratnakaraNDakaprAptitulyA hi prathamadharmasthAnaprAptirityanyairapyabhyupagamAt, tadevaM dharmasya sArathayo dharmasArathayaH bhAvArtha- tathA ca "susaMvRta (biskula nahI ughADAyela, pragaTa ke khullo nahI karela sArI rIte DhAMkela) sonAnA ane ratnonA karaMDIyA-(ghAsa athavA vAMsano banAvelo Dabo, ghAsa athavA vAMsanI cIpone guMthIne banAvelI peTI, kaMDIo) DAbaDAnI prApti sarakhI, gharmaprazaMsA Adi rUpa prathama gharmasthAnanI prApti che." ema bIjAo-jainetaro-bauddhI paNa svIkAra kare che. tathAhi-jema koI purUSa, koI sthAnamAM, nahI ughADela-DhAMkela (baMdha karela-vAsela-saMtADela-chupAvelachAno rAkhela-nahI ughADo pADela) sonAnA-ratnonA karaMDIyAne meLavanAra, karaMDIyAmAM rahela sonA vigere kImatI vastune vizeSathI nahI jANato paNa meLave che. tema bhagavaMto paNa prathama dharmasthAnanI prApti thaye chate-te vakhate nahI jANavA chatAMya gharmasArathitva Adi suphala garbhita mokSa sudhInI kalyANa saMpadAne vare che-pAme che ke meLave che ja kAraNa ke, prathama sthAnanI prApta, niyata-avaMdhya-amoghabIja-heturUpa che. arthAt mokSaparyanta kalyANa saMpadAnI prAptirUpa kArya pratye avazyaphala saMpAdana samartha; AdyasthAnanI prApti, hetu evaMca pUrvakathita-dharmasArathitva sAdhaka sAdhananuM samartha samarthana ke nipuNa nirUpaNanI samApti sAthe dharmanA sArathi gharmarathanA pravartaka arihaMta-bhagavaMtone namaskAra ho !' e rUpa zakrastAvanA (23)mA padanI samartha vyAkhyA samApta thAya che. -zakastavanA dharmavaracaturanta cakravartI rUpa (24)mA padanuM vizAla vyAkhyAna tathA dhammavaracAuraMtacakkavaTTINaM' dharmo'dhikRta eva, 'sa eva varaM-pradhAnaM caturantahetutvAt caturantaM, cakramiva cakraM tena vartituM zIlaM yeSAM te tathAvidhAH, 1 "dharmavaracaturantacakra' A samasta vAkyamAM, pUrvapada upameya ane uttarapada upamAna hoI upamAnottarapadakarmadhAraya samAsa jANavo, vaLI avadhAraNapUrvapadakarmadhAraya paNa samajavo "varacaturaMtacakra jevuM cakra te ahIM dharmarUpI varacaturaMtacakra' evo artha samajavo. bAjarAtI anuvAdaka mA bhadrakarasUri ma. sAmAjIka
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ ka lalita-vistarA - - haribhadrasUri racita 6 207) bhAvArtha - jema gharmada, ghamadazaka, dharmanAyaka, gharmasArathi che tema dharmavaracaturantacakravartI che. arthAt dharmavaracaturanta cakravartI evA arihaMta-bhagavaMtone namaskAra ho !" ahIM "dharmavaracaturaMtacakravartI rUpa sUtra ghaTaka dharmapadathI adhikRta cAritrarUpa dharma ja levo. tathA ca vyutpattilabhya e artha thAya che ke, te viziSTa cAritra gharmarUpI, vara=pradhAna, caturAcAra gatinA aMtano-ucchedano hetu hoI caturaMta, cakra jevA cakrarUpa, (goLa dhAradAra hathiyArarUpa cakranI upamA cAragatino uccheda karanAra dharmacakrane ApavAmAM AvI che.) tenA vaDe arthAt dharmarUpI vara (pradhAna) caturaMta (cAragatinA ucchedaka) cakra (cakra jevA cakra) vaDe vartavAno-rahevAno jeono svabhAva-tAsIra che teo dharmavaracaturaMtacakravartIo kahevAya che. -gharmavara caturaMta cakravartI rUpa padanA arthanA viSayanI niSkarSa-vistAra-pUrvaka mArmika mImAMsA- idamatra hRdayam-yathoditadharma eva varaM-pradhAnaM 'cakravartticakrApekSayA lokadvayopakAritvena kapilAdipraNItadharmacakrApekSayA vA trikoTiparizuddhatayA catvAro-gativizeSAH nArakatiryagnarAmaralakSaNAH taducchedena tadantahetutvAccaturantaM, caturbhirvA'nto yasmistaccaturantaM, kaizcaturbhiH ? dAnazIlatapobhAvanAkhyairddhammaH, antaH prakramAdbhavAnto'bhigRhyate, cakramiva cakramatiraudramahAmithyAtvAdilakSaNabhAvazatrulavanAt, tathA ca lUyanta evAnena bhAvazatravo mithyAtvAdaya iti pratItaM, dAnAdyabhyAsAdAgrahanivRttyAdisiddheH mahAtmanAM svAnubhavasiddhametat / etena ca vartante bhagavantaH tathAbhavyatvaniyogato varabodhilAbhAdArabhya tathAtathaucityena AsiddhiprAptaH, evameva vartanAditi / -prakRtapadanuM darzAvatuM hRdaya ke rahasya bhAvArtha-pUrvakathitacAritrarUpadharma ja vara-pradhAna che. kAraNa ke; cakravartInuM cakraratna, A lokamAM bAhyazatruonA vijayasaMpAdanadvArA upakArI che. jyAre A dharmacakra, ubhayalokamAM-A loka tathA paralokamAM bhAvazatruo upara vijayasaMpAdanadvArA paramopakArI che. eTale cakravartInA cakraratna karatAM A gharmacakra, pradhAna-sarvazreSTharatnarUpa che. 1 cakravartI cakraratna-cakravartInA rAjagAdI upara AvyA bAda yathAyogya kAle jyAre potAne mahAnu udayAraMbha thavAno yogya samaya thatAM prathama cakrAkAre vartatuM-jhaLahaLatuM, mahAna, nAnA prakAranA maNi motInI mALAthI tathA ghaMTaDIothI ane puSpamALAthI alaMkRta,cakrI pAse AvanArUM, sUrya jevA divya tejathI dizAone prakAzamaya karatuM hajAra yakSothI adhiSita cakraratna, zastrarUpa hovAthI potAnA pUrvajonI AyudhazALAmAM utpana thAya che. caudaratnomAM zreSTha ane cakravartInA prAthamikadigRvijayane karAvanArUM hovAthI prathama utpanna thAya che. sarva AyudhomAM mukhya, atizayavALuM ane durjaya, maharipuono sadA vijaya karavAmAM amodhazaktivALuM, cakrathI zatru upara mUkatAM seMkaDo varSe paNa tene haNIneja (cakrInA svagotrIyane vajI) cakrIpAse AvanAruM hoya che. devAdhiSThita A cakraratna cha khaMDane jItavA jatA cakrIne prathamathI ja svayaM mArgadarzaka ane vijetA tarIke cakInI AgaLaja cAle che. ane cakrI tenI pachavADe cAle che. AkAzamAM cAlatuM zatru vijayakArI che. karasUri ma. sA. gajarAtI anuvAdakatA
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ ka sAhita-virArA A haribhakAra racita 208) athavA kapilAdipraNIta anya dharmacakronI apekSAe arthAt kapila vigere svasvadarzanarUpa dharmacakra (dharmasamudAya) nA karatAM A dharmacakra, viziSTatama-pradhAna che. kAraNa ke; A gharmavaracakramAM traNakoTInI zuddhi-sarvataH svacchatApUrNapavitratA samAviSTa-samAyelI che. tathAca prakRtacAritrarUpa dharmacakra, cakravartInA cakra karatAM athavA kapila Adi kathitadarzana samudAyarUpa dharmacakranA karatAM vara-pradhAna che. kAraNa ke, A gharmacakra, bane lokamAM upakArI che. traNa koTIthI zuddha che. have caturaMtano marma samajAve che ke; nAraka, tiryaMca, manuSya ane devarUpa cAra gationA aMtaucchedano hetu hovAthI A dharmacakra, "caturaMta' kahevAya che. arthAt zrI tIrthaMkaradeva, A dharmarUpI zreSThacakravaDe ja cAreya gatino uccheda karI "dharmacakravartI' nuM birUda dhAraNa kare che. athavA zrotRgaNanI apekSAe 1 Adi (zarUmAM) saMvAda, madhya (vacamAM) saMvAda, aMta (chevaTanA) saMvAda e rUpa saMvAdasvarUpatrikoTI jANavI saMvAda eTale pUrvAparavirodhi satya saMbhASaNa, avirUddha arthajJAna, niyata phalaprApti janakatva samajavuM. ' athavA kaSa-cheda-tAparUpa traNakoTInI kasoTIthI uttIrNa A vItarAga zAsanarUpa dharmacakra che. tathApi (1) kaSa=prANivadhAdipApasthAnonA tyAgarUpaniSedha, ane dhyAna-adhyayanAdi dharmasthAnonA vidhAnarUpavidhi je dharmamAM hoya te dharma, kaSazuddha kahevAya che. (2) cheda=vidhimArga ane pratiSedha mArgane anukULa je bAghakriyA te cheda che. te bAhyazuddhakriyAthI aticAra ane anAcAra rahitapaNe vidhi ane pratiSedhamArgane uttejana maLe che. mATe je dharmamAM upara jaNAvela vidhipratiSedhamArgane sahAyakArI zuddha dhArmikakriyAnuM varNana yathArtha rIte kareluM hoya te dharma, chedazuddha jANavo. (3) tApa kaSa ane chedano AdhAra tApa upara rahelo che. jo sonAno raMga tApa ApavAthI badalAI gayo to te sonuM nakAmuM che. tema dharmanI tApathI parIkSA karI ane temAM jo te na TakI zake to kaSa ane chedazuddhi nakAmI che. vastuomAM kSaNe kSaNe pheraphAra thAya che, je sonAnuM kuMDala banAvavAmAM Ave che te ja sonAnI thoDA samaya pachI kaMThI banAvavAmAM Ave che. A pramANe teno AkAra-paryAya palTAya che. paNa sonuM to tenuM te ja rahe che. tema je zAstramAM dravyArthikanayanI apekSAe nitya ane paryAyArthikanayanI apekSAe anitya evA jIvAdipadArthonuM varNana kareluM hoya te dharma, tApazuddha kahevAya che. ane tevA dharmamAM vidhipratiSedhamArgane sahAyakArI dhArmikakriyAo ghaTI zake che. athavA kayaNa (kharIdavuM) hanana (mAravuM) pacana (pakAvavuM-rAMdhavuM) A rUpa traNakoTIthI A dharmacakra vizuddha che. AhArasaMjJA-bhayasaMjJA-maithunasaMjJA-parigraha saMjJA e cAra saMjJA jIvane anAdikALathI sAthe lAgela che. jIva, temAM eka thaI gayo che. te jANe AtmAnA svAbhAvika guNa hoya ema temAM pravRtti kare che. e cAramAM je je pravRtti karavI te bahirAtmabhAva che. ema jIvane potAne lAgatuM nathI. audayikabhAve vartatI, jIvanI A anAdinI azuddha pravRttine, sAyopathamika Adi bhAvarUpe badalAvIne zuddha AcAra zIkhavanAra cAra prakArano dharma jinezvaroe kahyo che. dAna-zIla-tapa ane bhAva, e cAraprakAranA dharmanA ArAdhanathI Atmadharma pragaTa thAya che. eTaluM ja nahIM paNa cAranuM ArAdhana, paraMparAe mokSa ja che. parigrahasaMjJAmAM mUcchita AtmAne dAna, e advitIya sAdhanarUpa che. anAdikALathI jIvane levAno-saMgharavAno svabhAva paDI gayo che. zIla e maithuna saMjJAno pratispardhI guNa che, jema jema jIva zIlaguNamAM vadhato jAya che tema tema tenAmAM rahelI maithuna kAmanA kamI thatI jAya che. AhArasaMjJAno pratispardhI guNa tapoguNa che. maitrI Adi cAra bhAvanAanityAdi bAra bhAvanI tathA kSAyika Adi bhAvarUpa je bhAvadharma, te anAdinI jIvanI bhayasaMjJAne toDanAra che. gujarAtI anuvAda : , makarasUri ma. sA. rajA
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ kA , tA . mA kakakakaka visarA haridAra caNata { 209 je dharmavaracakra, dAna-zIla-tapa ane bhAvanA nAmanA cAra prakAranA dharmadvArAe ArAdhakagaNarUpa zrotRgaNano, aMta eTale prakramathI (adhikAra-prastAva ke prakaraNavazA) bhavAMta-saMsArano aMta kare che. te dharmavaracakra, caturaMta' tarIke paMkAya che ke gavAya che. have cakranI carcA karatAM kahe che. ke; jema cakravartInuM cakra, bhayaMkara bAhya zatruono uccheda karanArUM che tema A dharmavaracakra, atyaMta bhayaMkara mahAmithyAtvaAdirUpa bhAvazatruone jaDamULathI ukhADI nAkhanAruM che. tathA ca zAstra prasiddha A bInA che ke; "A gharmacakravaDe mithyAtva-avirati-kaSAya-yoga-pramAda Adi bhAvazatruo jaDamULathI ukhADI nakhAya che.' arthAt bhagavaMto ke bhaktazrotAo, dharmacakravaDe mithyAtva Adi Antara arionuM umUlana kare che. kAraNa ke; dAna vigerenA aprayAsathI Agraha-parigraha-mUrchA-lobha vigere doSo aTakI jAya che tUTI jAya che. arthAt zAstravihitadAnazIla-tapa ke zubha adhyavasAya mAtra rUpa bhAvanAnA abhyAsamAM (ekanA eka kAma pAchaLa te siddha thAya tyAM sudhI khaMtathI macyA rahevuM te, Teva ke mahAvaro pADavAmAM) parAyaNa-eka niSTha purUSane, anukrame mUkSma (parigrahasaMjJA)nI nivRtti-maithunasaMjJAnI nivRtti AhArasaMjJAnI nivRtti ane bhayasaMjJAnI nivRttinI siddhi prApta thAya che. vaLI A bInA mahAtmAone potAnA aMgata anubhavathI siddha ja che. A pramANe ahI A padanuM gUDha rahasya ke hRdaya jANavuM. -bhagavaMto, dharmavaracaturantacakrasaMpanna kyA kAraNe kayArathI thAya che ane kyAM sudhI rahe che e viSayanA vimarzanuM diggadarzana___ etena ca vartante bhagavantaH; 'tathAbhavyatvaniyogato varabodhilAbhAdArabhya tathA tathaucittyena asiddhiprApteH, evamena vartAnAyiti | artha- A gharmarUpI pradhAna caturanta cakravaDe, (athavA dAna Adi cArarUpa dharmavaDe) bhagavaMto, tathA (tIrthaMkarapaNAnA heturUpa) bhavyatvanA niyogathI (niyoga-preraNA-AjJApravartanajanya) varabodhinA lAbhathI mAMDI, siddhiprApti sudhI tathA tathA aucityapUrvaka vartanArA hoI bhagavaMto dharmavara cAturanta cakravartI' kahevAya. che. tathAca joke bhavyatva tamAma AtmAonuM sarakhuM che. kiMtu pratyekabhavya AtmAono mokSa, samAnakALe ane samAnasAmagrIothI thato nathI. eTale pratyekanuM "tathAbhavyatva' judI judI jAtanuM che. zrI jinezvara devanA AtmAonuM sahajatathAbhavyatva, sarvakaratAM viziSTa koTInuM che. jema jema teozrInuM "sahajatathAbhavyatva' te te sAmagrInA yoge paripakava thatuM jAya che tema tema temanI viziSTatA bahAra AvatI jAya che. tIrthaMkarapadavInA 1 kothatA veda viyA, vIgasiyAlayA mAtmanaH sahanA citrA, tathA bacatyitaH | 278 || yogabindau. "bacatuM nAma siddhiAmanayaSyatvanApiriNAmo bhAvaH, tathA mItve jaiva ninaivatyAdinA vidyAre vicApa' artha-bIjarUpa dharmaprazaMsA Adi (AdizabdathI dharmaciMtA zravaNa anuSThAna vigere levAM)nI apekSA rAkhI, (bIja siddhi Adi avacchedana) AtmAnI, jIvasamAnakAlabhAvi vaividhyavALI (kAla-svabhAva-niyati Adi prakArajanya vaicitrAvacchina) yogyatA-bhavyatA 'tathAbhavyatva kahevAya che. bAjarAtI anuvAdaka , bhadrakarasUri mA
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA bhadrasUri racita 210 kAraNarUpa varabodhi-viziSTasamyaktvanA lAbha pachI to, jinezvaradevanA AtmAo, sarvathA parArthaudyamI-ucitakriyAvALAjagajaMtuono uddhAra karavAnA vizAla AzayavALA hoya che. tethI temanI saghaLI, pravRtti, saphaLa AraMbhavALI ane sarvotkRSTa paropakArane karanArI hoya che. zrIjinezvaradeva, trIjAbhavamAM 'savijIvakarUM zAsanarasI aisIbhAvadayA mana ullasI' evI udAttabhAvanApUrvaka je je prakAre bIjAopara upakAra thAya te te prakAre udyama-purUSArtha karatA tIrthaMkaranAmakarmanI nikAcanA kare che. evaMca tathAtathA aucitya-ucita AcAravartI hoi siddhinI prAptisudhI bhagavaMto 'dharmavaracaturaMtacakravartIo' kahevAya che. sArAMzake, tIrthaMkaranA AtmAone, tRtIyabhavamAM tIrthaMkaranAmakarmanI nikAcanA pachI yAne varabodhi lAbhathI mAMDI siddhi prAptiparyaMta 'dharmavaracAturantacakravartI' evA birUdathI navAjavAmAM Ave che. evaMca tathAbhavyatva niyogajanya varabodhi lAbhathI mAMDI, siddhiprApti paryaMta, tathAtathA aucityakArI bhagavaMto, dharmavaracAturanta cakravaDe vartanArA-'dharmavaracAturanta cakravartI' kahevAya che. kAraNa ke; A pramANe ja bhagavaMtonuM dharmavaracaturantacakravaDe vartavuM che. Iti -cAlu covIzamA padano upasaMhAra- tadevametena varttituM zIlA 'dharmavaracaturantacakravarttinaH // 24 // arthatethI ja A pramANe A-dharmavaracaturaMtacakravaDe vartavAnA svabhAvavALA hovAthI bhagavaMto, 'dharmavaracaturaMtacakravartI'rUpa vizeSaNa-padavI-birUdathI navAjAya che, vadhAvAya che. --zakrastavanI (6)ThThI savizeSopayoga nAmaka saMpadAno upasaMhAra dhammadezakatva dharmma nAyakatva dharmmara evaM dharmmadatva stotavyasampada evaM vizeSeNopayogasampaditi 6 // dharmmavaracaturantacakravarttitvairvizesopayogasiddheH artha=jema stotavya saMpadAnI, heturUpa bIjI saMpadA che, vizeSa heturUpa trIjI saMpadA che, sAmAnya - - - 1 ' trayaH samudrAMzcaturtho himavAniti catvAro'ntAsteSu prabhutayA bhavAzcAturantAH caturantasvAmitaH evaMvidha ye cakravartinaste cAturantacakravartinaH, dharmasya varAH-zreSThAH caturantacakravarttino dharmavaracaturantacakravartinaH, dharmanAyakA ityarthaH, tebhyaH' iti kalpasUtrasubodhikAyAm / - artha-- dharmane viSe zreSThacakravartI samAna, cakravartI jevI rIte traNa samudra ane cothA himavaMtaparvata paryaMta pRthvI upara potAno vijaya vartAve, tevI rIte arihaMta bhagavaMto, bIjA dharma pravarttakone viSe atizayavALA hovAthI cakravartI samAna che. tathA-- gujarAtI anuvAdaka 'dhammavaracAuraMtacakkavaTTINaM dharmaeva varaM pradhAnaM catasRNAM gatInAmaMtakaraNAcca cakramiva cakraM mithyAtvAdibhAvazatrulavanAddharmacakraM tena varttanta ityevaMzIlA dharmavaracaturantacakravartinastebhyaH 4 'ataH samuddhayAdAvA' iti (hama. 8- 1 -pA.) prAkRtasUtravazAdAtvaM yathA 'uttarao himavaMto, pUcAvaradAhiNA tao aMtA / lavaNasamuhaM pattA, to bharahaM cauraMtamiNaM // 59 // ( 341 ) eyassa sAmiNo jaha bharahAi cakkavaTTisamA // 60 // ' (342) avA parikSidhAmAM caDAMta camugharU taheva / vALatavazInamAvaLavAra dhammavamiLa / / 61|| (243) zrI. de. caitya. zrI dharma saMdhAcAravidhau pR. 301 A takarasUri ma.sA.
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA upayogarUpa cothI saMpadA che, tema A vizeSa upayogarUpa chaThThI saMpadA che. tathAca pahelI stotavya saMpadAno ja vizeSa upayoga-prayojanarUpa artha (kArya) 'dhammadayANaM'thI mAMDI 'dhammavaracAudaMtacakkavaTTINaM' sudhInA pAMca padomAM hovAthI e pAMca padavALI chaThThI 'vizeSopayogasaMpadA' che. arthAt arihaMtono, dharmadatva, (dharmadAna) dharmadezakatva (dharmadezanA) dharmanAyakatva (dharmanI netAgIrI-doravaNI-AgevAnI-pramukhapaNuMsaradArI) dharmasArathitva (dharmarathanuM pravartana-hAMkavuM-calAvavuM-pravartAvavuM) dharmavaracaturaMtacakravartitva (dharmarUpI zreSThacaturaMta-caturgaticUraka cakravaDe vartana-vartavuM) e rUpa prakArothI vizeSataH (khasUsa karIne ke viziSTa koTIno) upayoga (prayojana-kAryapravRtti) hoi A saMpadA 'vizeSaNa upayoga saMpadA' tarIke kahevAya che, darzAvAya che. zrI tIrthaMkaradevo, dharmanAkSetramAM zuM zuM kArya kare che te darzAvavA A saMpadAmAM pAMca padathI emanuM varNana karela che. sababa ke; zrI arihaMtadevonI upayogitA je viziSTa kAraNone laine mAnavAmAM Ave che, tenuM darzana savizeSopayoga-saMpadAdvArA karAvavAmAM AvyuM che. teo sarvavirate ane dezaviratirUpa cAritra dharmanA dAtA che, dharmanA atisamartha upadezaka che, dharmanA sAcA arthamAM svAmI che, dharmanuM kuzala rIte saMcAlana-karavAvaDe dharmarathanA sArathi che. ane cAre gatino nAza karanAra anupama dharmacakranuM pravartana karavAvaDe zreSThadharma cakravartI che. temanI A viziSTa prakAranI upayogitA sakala mumukSu jIvonuM AtyaMtika kalyANa karanArI hoine sahunI stutine pAtra che. --zakrastavanA 25 mA padanuM vivaraNa- atha avataraNikA-jaino jema tIrthaMkarone dharmadezaka AdirUpe mAne che tema keTalAka bauddho paNa potAnA iSTadevane mAne che. paraMtu sarvapadArthaviSayaka jJAtA mAnatA nathI. A vAtanuM pramANapUrvaka spaSTIkaraNa ApatA kahe che ke-- ete ca kaizvidiSTatattvadarzanavAdibhirboddhabhedairanyatra pratihatavarajJAnadarzanadharA eveSyante " 'tattvamidaM tu pazyantu'' te vacanAd A ribhadrasUri racita 211 1 sarvaM pazyatu vA mAvA, tattvamiSTaM tu pazyatu / pramANaM dUradarzI cedete gRdhrAnupAsmahe // 1 // kRti saMpUrNa-jjJopA, tathA ca syAdvAdamaJjarInirdiSTaM bauddhabhedavacanatulyaM vaizeSikavacanamapyatra bhAvyam, tathAhi "sarvapazyatu vA mA vA tattvamiSTaM tu pazyatu / kITasaGakhyAparijJa naM tasya naH kvopayujyate" // tathA - " tasmAdanuSThAnagataM jJAnamasya vicAryatAm / pramANaM dUradarzI cedete gRdhrAnupAsmahe " / artha "izvara tamAma padArthone jANe na jANe, te iSTapadArthone jANe eTaluM ja basa che. jo izvara, kIDAonI gaNatrI karavA bese, te, amAre zA kAmano ?" tathA "ataeva izvarane upayogI jJAnanI ja pradhAnatA che. kAraNake, jo dUrasudhI jonArane ja pramANabhUta mAnavAmAM Ave to pachI amAre gIdhapakSIonI ja upAsanA karavI joie" kahevAnuM tAtparya evuM che ke, vaizeSikaloka izvarane atIta doSa mAne che. paraMtu sakalapadArthajJAtA mAnatA nathI. vaLI mokSaprApti pachI sarvajJayogIonA AtmAmAM paNa pUrNajJAna avaziSTa rahetuM nathI. kAraNa ke, te jJAna, izvaranI mAphaka nitya nathI. paNa yogajanya hovAthI anitya che. e apekSAe vaizeSikavacana saMgata karI zakAya ema vicAraNA karavI. gujarAtI anuvAdaka A tIkarasUri ma.sA.
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ lita-virArA Taca CRbhadrasAri racita (2012) bhAvArtha-(pUrvapakSa) iSTa (izvarane upayogI) tattva viSayakadarzanavAdI keTalAka bauddho "A Izvara athavA arihaMta bhagavaMta tIrthakaro, ISTatattvabhinna-anyatattvamAM pratihata-alita jJAnadarzanane dhAraNa karanArA ja che. ISTatattvabhinna anyatattva-viSayaka ajJAtA-adraSTA ja che' ema mAne che. vaLI te bauddhonuM zAdIrUpa vacana che. ke "Izvara, samastapadArthone dekhe ke na dekhe, paNa ISTatattvane dekhe eTaluM ja paryApta che. jo dUra sudhI dekhanAro ja pramANabhUta manAya to, pachI amAre gIdha pakSIonI upAsanA karavI joie kahevAnuM rahasya evuM che ke, keTalAka bauddho, Izvarane dharmanAyaka-tIrthaMkara ArirUpe mAne che. paraMtu sakaladravyaparyAyaviSayaka lAtAdrarUpe mAnatA nathI. -Izvara, ISTatattvaviSayakajJAnadarzanavAnuM che, sarvapadArtha viSayakajJAnadarzanavAnuM nathI' AvA bauddha vizeSanA matanuM khaMDana karavAnA irAdAthI karAtuM prakRtipadanuM pratiSThApana ane savigraha, samAsavALA prakRti padanA arthanuM nirUpaNa etanirAcikIrSayA''ha-"apratihatavarajJAnadarzanadharebhyaH" apratihate-sarvatrApratiskhalite kSAyikatvAdare-pradhAne jJAnadarzane-vizeSa sAmAnyAvabodharUpe dhArayantIti samAsaH. | bhAvArtha-pUrvoktapUrvapakSanA khaMDananI IcchAthI sUtrakAra maharSi kahe che ke "apratihata-vara-jJAna ane darzanane dhAraNa karanAra arihaMta bhagavaMtane namaskAra ho !" savigraha prakRti samasta padArthanirUpaNa=apratihata-sarvatra apratimmalita (jeTalA saparyAya padArtho che. teTalA tamAma saparyAya padArthomAM-loka alokamAM saghaLe ThekANe koithI paNa vyAghAta - skUlanA -parAbhavane nahIM pAmanArU) vara-kSAyikabhAvarUpa hoI pradhAna (samasta zeyapadArthone grahaNa karanAra temaja sakala jJAnAvaraNIya karmanA kSayathI utpanna thatA bhAvane "kSAyikajJAna' kahevAmAM Ave che. AnuM bIjAM nAma "kevalajJAna che.' tathA sakala darzanAvaraNIya karmano kSaya thatAM je bhAva utpanna thAya che, te "kSAyikadarzana' che. AnuM bIjAM nAma "kevaladarzana' che.) arthAtu apratihata ane vara 1 bauddhabhedonI TuMkI rUparekhA-(1) vaibhASika-ghaTapaTa vigere bAhyarUpa ane jJAna Adi AMtararUpa vastutattvane satya tarIke mAne che. (2) sautrAntika-joke A bAhya ane AMtararUpa ema be prakAre tattva mAne che. to paNa bAhya padArthonuM pratyakSa (pratyakSAtmakajJAna) mAnato nathI. anumAnathI bAhya padArthonuM jJAna che ema bole che. (ghaTapaTaAdi nAnA AkAravALuM zAna che ane A jJAnathI "bAhya padArtho che' ema anumAna karI mAne che) (3) yogAcAra-bAhyapadArthono sarvathA apalApa kare che. arthAtu bAhya padArtha ja nathI ema mAne che. phakata AMtararUpajJAna nAmanuM ja tattva che ema mAne che. grAhyagrAhakarUpa zAna ja pratibhAse che-mAluma paDe che. vastutaH-dara asalamAM bAhya padArtho nathI ema siddhAnta kare che. (4) mAdhyamika sarva, nya che ema bole che. sarva zUnyavAdano svIkAra kare che. sarvathA pramANano abhAva hoi prameyano abhAva che. vAsta sarvasaghaLuMya zUnya che, abhAvarUpa che. A rAtI anuvAdaka - , bhadrakarasUri ma. sA va
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ & lalita-vistarA labhadrasAri razcita { 213 evA jJAna ane darzanane dhAraNa karanArA-apratihatavarajJAnadarzanadharo kahevAya che. sArAMza ke vastuno vizeSa avabodha te jJAna, ane vastuno sAmAnya avabodha te darzana. kSAyikabhAvanA hovAthI te "vara'. kahevAya che. ane sarvatra asmalita hovAthI te "apratihata kahevAya che. AvA apratihata varajJAna ane darzanane dhAraNa karanArA arihaMta bhagavaMto-paramezvara hoya che. -apratihatavarajJAnadarzanadharatvanI lakSaNa AdipUrvaka siddhisrvjnyaandrshnsvbhaavtve nirAvaraNatvena, anyathA tattvAyogAt, bhAvArtha sarvajJAna ane sarvadarzana e AtmAno svabhAva che. tethI nayAMtaranA abhiprAyathI jIvamAtra, sadAkALa sarvajJa ane sarvadarzI che chatAM nirAvaraNatvarUpa vizeSaNa devAthI-apratihatavarajJAna darzanadhara kahevAthI bhagavAnano ja bodha thAya che tethI "sarvajJAna sarvadarzanasvabhAvatve sati nirAvaraNa-' A apratihatavarajJAnadarzanagharanuM lakSaNa thayuM. 1 "pradhAna vizeSamupasarganIkRta sAmAnarthapraha jJAna' artha sAmAnyane gauNa karI vizeSanI pradhAnatApUrvakano vastu viSayaka bodha te "jJAna" kahevAya che. tathAca sAmAnyarUpe ane vizeSarUpe ema be svarUpe vastu che. vastumAM rahelA vizeSa-svarUpano mukhyatayA bodha te "jJAna" kahevAya che. , 2 "sAmAnya pradhAnamupasarganavevizeSArthai sarzana ' artha- vizeSa svarUpane gauNa karI sAmAnya svarUpanI pradhAnatApUrvakano vastu bodha te "darzana' kahevAya che. tathAca vastumAM rahelA sAmAnya svarUpano pradhAnatayA je bodha te 'darzana' kahevAya 3 sarva jAnAtIti sarvajJAnaM kevalajJAnamiti (vizeSAvazyakabRhatto pR. 611) 4 lakSaNasya lakSaNaM tu lakSyatAvacchedakasamaniyatatvam / yathA gorlakSaNasya sAsnAdimatattvasya lakSyatAvacchedakIbhUtagotvasamaniyatatvaM lakSaNaM bhavatIti vijJeyam (ta.dI.) / dUSaNatrayarahitodharmaH (ta. bhA.) dUSaNatrayaMca avyAptiH, asaMbhavazceti / ete trayo doSA lakSaNadoSA ityucyante / eteSAM dUSakatAbIjaM tu lakSaNenetarabhedasAdhane ativyAptau vyabhicAraH / avyAptaubhAgAsiddhiH / asaMbhave svarUpasiddhizceti (nala. 1 pR.4) etadUSaNatrayarahito dharma evAsAdhAraNadharma ityucyate / lakSaNanuM lakSaNa=je vastuno je asAdhAraNa dharma hoya te te vastunuM lakSaNa samajavuM. je lakSaNamAM ativyApti-avyAptiasaMbhava e traNe doSomAMno ekapaNa doSa na hoya tene zuddha lakSaNa" jANavuM. ativyApti-je lakSaNa, lakSya ane alakSya baMnene lAgu paDe arthAt je vastunuM lakSaNa banAvyuM hoya te lakSyamAM temaja anya vastuomAM (alakSyamAM) paNa rahe to te lakSaNamAM "ativyApti' nAmano doSa Ave che. dA. ta. "jene zIMgaDAM hoya te gAya jANavI' ema jo gAyanuM lakSaNa bAMdhavAmAM Ave, to gAya sivAyanA bakarI vi. janAvaromAM paNa te lakSaNa ativyApta thAya che. AthI ahiMyA "ativyApti' doSa che. avyAti-je lakSaNa, saMpUrNa rIte lakSyamAM na rahetAM tenA eka aMzamAM ja prApta thAya che. to te lakSaNane "avyApti' doSathI grasta jANavuM. jemake-jo gAyanuM lakSaNa rAtAraMgavALI gotvayukta hoya te gAya jANavI ema karIe, to bAkInA varNavALI gAyomAM te lakSaNa rahetuM nathI AthI A lakSaNamAM "avyApti' nAmano doSa che. karasUri ma. sA. gujarAtI anuvAdaka
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-visarA - e bhavAri racita kI lakSaNamImAMsA=jo ema kahIe ke, "je je AvaraNa vagaranA che, te te apratikatavarajJAnadarzananA dhAraka che' to gharmAstikAya vigere, AvaraNa zUnya hoI, apratikatavarajJAnadarzananA dhAraka thaI jAya ! A mahAaniSTa che arthAt lakSyabhinnadharmAstikAya AdimAM lakSaNanI ativyApti Ave ! te ativyAptidoSane vAravA sArU "sarvaviSayakajJAnadarzanasvabhAva" rUpa vizeSaNanuM grahaNa karela che. have jo ema kahIe ke "je je sarvaviSayaka jJAnadarzanarUpa svabhAvavALAo che te te apratihatavarajJAnadarzananA ghAraka che' to zuddha saMgrahanayanA abhiprAyathI sArvadika sarvaviSayaka jJAnadarzanarUpa svabhAvavALA to ekendriya Adi jIvo paNa che te lakSyabhinna ekendriya Adi jIvo, apratihatavarajJAnadarzananA dhAraka thAya ! te ISTa ke sarvanayasaMmata nathI. arthAta apratikatavarajJAnadarzanadharatvanA abhAvavALA-lakSyabhinna ekendriya Adi jIvomAM anyanayAbhiprAyathI sarvaviSayaka jJAnadarzanasvabhAvatvarUpa lakSaNanI ativyApti che ata eva A doSa dUra karavA sArU nirAvaraNatvarUpa vizeSa padanuM grahaNa karela che. eTale anyAyanA abhiprAyathI ekendriya AdimAM sarvaviSayakajJAnadarzanasvabhAvatva hovA chatAMya AvaraNarahitapaNuM nathI. ataeva lakSaNa, ativyAptidoSazUnya che. evaMca apratikatavarajJAnadarzanadhara, bhagavaMto, ItarothI judA che. kemake; bhagavaMtomAM kevalajJAnadarzanasvabhAvavaiviziSTa AvaraNarahitapaNuM che. ema ahI A lakSaNa, Itarabheda sAdhavAmAM upayogI bane che. A pramANe lakSaNa, suvyavasthita karI have lakSaNane hetu banAvI, apratihatavarajJAnadarzanadharatvarUpa sAdhyanI siddhi kare che ke "bhagavaMto (pakSa) apratihatavarajJAnadarzanadharo che (apratahitavarajJAnadarzanadharatvarUpa ahIM sAdhya che) nayAMtaranA abhiprAyathI sArvadika sarvajJa sarvadarzitvarUpa hoye chate AvaraNarahitapaNuM hovAthI (ahIM nayAMtarAbhipreta sArvadika sarvajJAnadarzana viziSTa AvaraNarahitapaNuM ahIM hetu che.) prakRti anumAnagata avayava mImAMsA= satye tAA detopattistopatti, sati sAthe toragupattivAna thAnupattiH' -(1) hetuprayoga be prakArano che. A sAdhya hoya to hetanuM hovuM te tathoDapattirUpa pahelo prakAra jANavo. yathAtra apratihatavarajJAnadarzanadhAratvarUpa sAdhya hoya chateja sarvajJasarvadarzitva viziSTa AvaraNanA abhAvarUpa hetu che te tathopapatti. mA sAdhya na hoya to hetunuM na hovuM te anyathAnupapattirUpa bIjo prakAra jANavo. jemake ahIM apratihatavarajJAnadarzanagharatvarUpa sAdhya na hoya to sarvajJasarvadarzitva viziSTa AvaraNanA abhAvarUpa hetu na hoya. (2) 'pakSIkRta eva viSaye sAdhanasya sAdhyena vyAptiH' tathA ca prakRte arhadbhagavanmAtrasya pakSatvAd dRSTAntAbhAvAt - - asaMbhava-je vastunuM lakSaNa banAvyuM hoya te vastunA ekapaNa bhAgamAM jo te lakSaNa prApta na hoya, sarvathA aprApta ja hoya, to te lakSaNamAM "asaMbhava' nAmano doSa jANavo. dA. ta. jo gAyanuM lakSaNa ema karIe ke jene pAMca paga hoya te gAya jANavI' to AvuM lakSaNa koipaNa gAmamAM prApta thatuM nahi hovAthI, A lakSaNa "asaMbhava' nAmanA doSathI dUSita Thare che. hAkAhArI gajarAtI anuvAda , bhadrasUri ma
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirA - zrI rAzita ja { 215 (2) 'pakSIkRta eva, viSaye sAdhanasya sAdhyena vyAptirantAptiH' tathA ca prakRte arhadbhagavanmAtrasya pakSatvAd iSTAntAbhAvAt pakSIkRta eva, bhagavadviSaye, nayAntarAbhipretasArvadikasarvajJasarvadarzitvaviziSTanirAvaraNatvarUpasAdhananya, apratihatavarajJAnadarzanadharatvarUpasAdhyena saha vyAptirvartate, ata iyamantAptizabdenocyate. arthAta pakSarUpa karelA padArthamAM rahelA sAdhyanI sAthe sAdhananI vyApti te antaryApti. sArAMza ke jene sAdhya ane sAdhananA saMbaMdhanuM smaraNa hoya tevo purUSa, sAbathI judA na rahenAra hetune pakSamAM joIne sAdhya siddha kare che. tene mATe draSTAntamAM sAdhana joine sAdhya siddha karavArUpa bahirlApti nakAmI che, ahIM cAlu prakaraNamAM sAdhyanI siddhimAM antaryAptidhArA hetu samartha thAya che. athavA sAmAnya kevalIrUpa draSTAMta svIkArI bahirlApti paNa svIkAravI arthAta jyAM jyAM nirUkta sarvajJa sarvadarzitva viziSTa AvaraNa rahitapaNuM che. tyAM tyAM apratikatavarajJAnadarzanagharatvarUpa sAdhya che. yathA sAmAnya jina Adi (anvayavyApti smaraNanuM sthAnasAdharma-draSTAMta) jyAM jyAM apratihatavarajJAnadarzanadharatvano abhAva che. tyAM tyAM nirUkta sarvajJasarvadarzitvaviziSTa nirAvaraNatva nathI. yathA chadmasthajIvo (vyatireka vyApti maraNanuM sthAna-vaidharmedraSTAMta) tathAca nirUkta sarvajJa sarvadarzitva nirAvaraNatvarUpa hetu, anvayevyatirekI jANavo. vaLI apratikatavara-jJAnadarzanavaratvarUpa kAryanA pratye sarvajJAna-darzanasvabhAvatva viziSTa AvaraNakSaya, e kAraNa che. tathAca sarvajJAnadarzana svabhAvavaiviziSTa-AvaraNakSayarUpa kAraNa sattva apratihatavarajJAnadarzanadharatvarUpa kAryanuM sattva che. iti anvaya; sarvajJAnadarzanasvabhAvavaiviziSTa AvaraNakSayarUpa kAraNanA abhAvamAM apratitatavara-jJAnadarzanadharavarUpa kAryano abhAva che. ema vyatireka samajavo. tathIca uparokta anvaya vyatirekanA sahakArathI uparokta kArya kAraNa bhAvano nizcaya thAya che. -sarvajJAnadarzanasvabhAvavaiviziSTanirAvaraNatvarUpa hetu (lakSaNa ke kAraNa) ghaTaka-vRtti sarva jJAnadarzana svabhAvarUpa nayAntarAbhipretasArvadikasarvadarzitvarUpa vizeSaNanI karAtI sacoTasiddhi 1 anvayena vyatirekeNa ca vyAptimat (ta. saM.) liGgamanvayavyatireki / 2 dhamastikAya-mAchalAone gati karavAmAM jema pANI madada kare che tema svAbhAvika rIte gati karanAra jIvo ane pudagalonI gamana Agamana vigere ceSTAmAM temaja bhASA-mana-vacana ane kAyAnA vyApAra vigeremAM madada karanArA apekSA kAraNarUpa padArthane "dhamastikAya" tarIke oLakhAvavAmAM Ave che. adhamastiSaya-svAbhAvika rIte sthiti karanArA jIva ane pudagalone sUvA-besavAnasthira rahevA taba, AlaMbanAdi kAryomAM, musApharone vizrAma levAmAM jema chAyA madada kare che tema madada karanArA sAdhAraNa kAraNarUpa padArthane ha stamaya' kahevAmAM Ave che. AkAzAstikAya-jemAM dUdha sAkarane ane lokhaMDano goLo agnine akkara Ape che, tema avagAhanAnI apekSA rAkhanArA padArthone avakAza ApavAmAM kAraNabhUta padArtha "AkAzAstikAya' kahevAya che. pulAstikAya-grahaNa-dhAraNa ItyAdi pariNAmathI yukta rUpI evo padArtha "pulAstikAya' jANavo. kAla-jema bagalAnA prasavamAM meghagarjanA apekSa maraNa che, tema viziSTa maryAdAthI yukta aDhI dvIpamAM vasanArA temaja potAnI meLe ja pariNata thanArA jIvana dravyonA pariNamanamAM je nimittarUpa padArtha te "kAla' kahevAya che. jIva-upayogavALA padArthane "jIva' kahevAmAM Ave che. chae re gajarAtI anuvAdaka - bhadrakarasUri
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-virA - cha haribhadrasUri racita (216) sarvajJasvabhAvatvaM ca sAmAnyena sarvAvabodhasiddheH, vizeSANAmapi jJeyatvena jJAnagamyatvAt, na caite sAkSAtkAramantareNa gamyante, sAmAnyarUpAnatikramAt, bhAvArtha= uparokta hetunA vizeSaNarUpa uparokta sArvadikasarvajJasarvadarzitvarUpa sarvajJasvabhAvapaNuM siddha che. kAraNa ke; mahAsAmAnya jenuM nAma che evA sattArUpa sAmAnyathI dharmAstikAyaAdisarvazleyaviSayaka boghano sadbhAva che. (sAmAnyahetuka sarvajJaya viSayaka bodhanI siddhi-sAmAnyajJAna jJApyasarvazleyaviSayaka bodhanI siddhi che.) sAmAnyaviSayaka avabodhamAM-eka paNa ghaTa vigere, saddarUpathI, jJAnano viSaya hoye chate-"ayasanA satu che.-sattvarUpa gharmavALo che' ema jJAna thavAthI, sarUpanA abhedadvArA zuddha saMgrahanayanA abhiprAyathI sarva padArthonuM sarUpathI jJAna thAya che. arthAt "sarva mAvAH santaH'-baMdhAya padArtho sattva dharmavALA chesarUpa che. ema avabodha thAya che. zaMkA-uparokta vivecanathI kevala sattAno ja bodha siddha thAya che. paNa vizeSono avabodha apUrNa rahI jAya che. to sarva avabodhanI siddhi kevI rIte saMgata thAya ? samAdhAna-"tI viSayaH sImavazeSAdyAnna vastu' jJAnarUpa pramANano viSaya sAmAnya (ekAkAra ane eka zabdathI vAcya evI pratIti karAvanArane "sAmAnya' kahevAmAM Ave che) ane vizeSa (vijAtIya padArthathI sarvathA bhinnapaNAnuM bhAna karAvanArane vizeSa' kahevAmAM Ave che) ema ubhayAtmaka vastu che evuM vacana hoi, avabodha-upayogano viSaya kevala sAmAnya nathI paraMtu vizeSo paNa che. 1 vizeSane gauNa karI phakata sAmAnyane ja pradhAna mAnI, sAmAnya dharmavaDe je naya, saghaLI vastuono ekamAM saMgraha-samAveza kare te saMgrahanaya. jema ke, koI sagRhastha jamavA beTho hoine rasoiyAne kahe ke "bhojana lAvo' eTale rasoio bhojanamAM dUdhapAka, pUrI roTalI, dALa-bhAta, zAka, pApaDa, caTaNI, athANuM vigere vastuo pIrase eTale tyAM bhojanamAM khAvAnI sarva vastuono je saMgraha thAya che te saMgrahanayane AzrI che. tema sattvarUpa dharmavaDe saghaLI vastuone sarUpamAM saMgrahanaya samAveza kare che. 2 sAmAnyaM jAtiH tajjJAnaM vA lakSaNaM svarUpaM viSayo vA yasyA iti vyutpattimatI sAmAnyalakSaNA, sattvAdirUpA vA sajjJAnarUpA vA | sA vAzrayAga sarvaviziSTa sattAvArthInAmanovipratyakSe upayukta | arthAt sAmAnyalakSaNA pratyAsattithI-ghaTamAM sattvarUpa saMnikarSapratyAsannisaMbaMdhathI "sa mAvA saMntaH' AvA AkAravALuM sakala saviSayaka jJAna pedA thAya che. AnuM Aja phala che ke "eka padArthamAM sattvanuM jJAna thavAthI sajvarUpeNa sakala padArthonuM zAna thAya che. 1 "nirvizeSaM hi sAmAnyaM bhavetkharaviSANavat / sAmAnyarahitatvena vizeSAstabadeva hi" // mImAMsAzlokavArtikapa. AkRtivAda 10 artha-jema vizeSa rahita sAmAnya gardabhazaMgavat asatu che. temAM sAmAnya rahita vizeSa paNa asaMbhavita che. bAbA rAtI anuvAdaka - dIkarasuri ma.
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-visarA - e harabhasUri racita A 217) tathAca sAkSAtkArarUpa darzana upayoganA viSayabhUta vizeSo, jJAnarUpa upayoganA viSayabhUta thAya che. sAkSAtkArarUpa darzana upayoganA aviSayabhUta vizeSo, jJAnarUpa upayoganA aviSayabhUta thAya che. kAraNa ke, sAmAnya ane vizeSo abhedarUpe eka adhikaraNa vartI che. sAmAnyane choDI vizeSo rahI zakatA nathI. kadAca sattvarUpa sAmAnyane choDI jo vizeSo mAnavAmAM Ave to te vizeSo gardabhazaMga (gadheDAnAM zIgaDAM)nI mAphaka asarUpa thaI jAya ! padArthasRSTi nAmano doSa Ave ! sArAMza - sAkSAtkArarUpa darzana upayogathI, sAmAnyamAtraviSayaka-bodha hovA chatAM paNa, sAmAnyamAtraviSayakabodha hovA chatAM paNa, sAmAnyasvarUpathI abhinna hoI, zuddha-saMgrahanayanA abhiprAyathI vizeSonuM paNa grahaNa (bodha-jJAna) thAya che. eTale chabastha paNa (ekanayAzrita-aupacArikarUpe) sarvadA sarvajJasvabhAvavALo bhale thAya, saghaLA nayonI saMmati-saMvAditAthI to jJAnAvaraNIya-darzanAvaraNIya-mohanIya-aMtarAyarUpa karmacatuSTayIrUpa ghAtikarmano ghAta-kSaya jyAre thAya tyAreja upacAra-AropavagaranI-avyAvahArika pAramArthika-satyayathArtha sarvajJasvabhAvatA siddha thAya che. kAraNa ke, jJAna ane kriyAnuM yogapadya-ekakAlamAM vRtti ke utpatti (ghAtI karmakSayarUpa kiyA ane sarvajJAna-kevalajJAna rUpajJAnanI eka ja samayamAM vRtti ke utpatti) teja mokSano mahAnuM mArga che. vaLI sAmAnya-viSayaka-avabodhathI ja, sarvaviSayaka darzana kevaladarzana svabhAvatA eTale sarvadarzana ,svabhAvatAsarvadarzitvanI siddhi mATe prayatna karela nathI. -uparokatahetugata sarvajJAnadarzanasvabhAvatArUpa vizeSaNanI siddhi darzAvyA bAda have darzAvatI "nirAvaraNatva' rUpa vizeSyanI siddhi nirAvaraNatvaM 'cAvaraNakSayAt, kSayI ca pratipakSasevanayA, bhAvArtha- vaLI pUrvoktaturUpa nirAvaraNapaNuM, jJAnAvaraNIya Adi ghAtakarmacatuSTayanA kSayathI (nirmumULa paNa na rahe arthAt sattAmAM paNa na rahetI tevI rItanA AtyaMtikaasathI) vikasita thAya che. (bAvarAkSanarca nirAvaraNatvamityarthaH, athavA AvaraNakSayajJAnajJApyanirAvaraNatvamityapi bodhyam) zaMkA-jIvanA pradezonI sAthe nirvibhAgapaNAe (avibhakta-susaMyuktarUpe-ekamekarIte) baMdhAyela-agamya evA karmapudgalarUpa AvaraNano kSaya, yuktithI kevI rIte samajI zakAya ? te samajAvo ? samAdhAna=pratipakSanI sevanA eTale abhyAsathI AvaraNano kSaya, gamya ke yuktisaMgata, sAdhya thAya che. ___1 a-ekakAlavRttitvaM yaugapadyam (ga. satpra.) anekeSAmekakSaNasambandha ityarthaH / yathA ghaTapaTayoryogapayam / A-ekakAlotpattikatvam thA ayogapayAjjJAnAnAM tasyANutvamihocyate (bhA. pa. zlo. 86) ityAdau yaugapadyam ( 2 A nirAvaraNatva svAbhAvika ke izvarAdijanita nathI paraMtu AvaraNa kSayathI nirAvaraNatva pragaTa thAya che ema A vAkya jaNAve che. bAjarAtI anuvAdaka - makarasUri ma Na
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vikharA ) CRbhadhAra raSTi { 218 tathAhikakarmanA sAmAnyabaMdhaheturUpa mithyAdarzanaAdinA pratipakSa-virodhI-vinAzaka samyagadarzanaAdinI sevanA-abhyAsathI ane vizeSaheturUpa pratyenIka AdinA pratipakSa-virodhI-vidhvaMsaka jJAna bahumAna AdinI sevanA-abhyAsathI AvaraNano kSaya, ramya rIte gamya ke sAdhya bane che. -sAmAnyabaMdhahetuo ane tenA virodhIonuM koSThaka sAmAnyabaMdhahetuo tenA-virodhIhetuo ane (aMtaraMga karmahatuo) AvaraNakSayanA hetuo (1) atattva zraddhArUpa mithyAtva (sarvajJapraNItatattva -tattvazraddhArUpa samyaktva. viSe zraddhAno abhAva) samyaggadarzana (2) asadAcAra pravRttirUpa avirati -sAvadya pravRtti nirodharUpa virati. * jJAnacAritrarUpa (3) saMsAra prAptinimittarUpa kaSAya (krodhAdikakaSAya) -zamabhAvakSamAmAdavArbhavAdi. ratnatrayI (4) mana vacana kAyAnA vyApArarUpa yoga yoganirodharUpa ayoga (5) vismaraNarUpa ane puNyAnubaMdhI puNyanA kAryomAM -smaraNarUpa, puNyAnubaMdhI puNya karmomAM anAdararUpa evA traNe yoganA aniSTavyApAra- AdararUpa, yoganArUpa pramAda -supraNidhAnarUpa apramAda vizeSahetuo (bAhya hetuo) (1) jJAnAvaraNIyakarmabaMdhahetuo (2) darzanAvaraNIyakarmabaMdhahetuo 4-jJAna, jJAnI, jJAnanA upakaraNonI darzana-darzanI ke darzananA sAdhanonI pratyenIkatA=aniSTa AcaraNa ke ciMtana. 1 je hetuo dvArA, AtmA samaye samaye Ayukarma sivAyanA sAta karmano baMdha kare che. te hetuo sAmAnya baMdhanA hetuo kahevAya che. jemake, mithyAtva-avirati-kaSAya-yoga-pramAda Adi. AyuSya eka bhavamAM phakata eka ja vAra baMdhAya che ane Ayu baMdhakALe AThe karmano baMdha thAya che. 2 uparokta sAmAnya hetuonI sAthe vizeSa hetuo maLavAthI, te te karmano tIvra anubhAgarasabaMdha ane dIrghasthitibaMdha thato hovAthI viziSTabaMdha thAya che. arthAtu viziSTabaMdhanA kAraNo hoya te vizeSahetuo ane sAmAnya saMbaMdhanA kAraNo hoya te sAmAnya hetuo kahevAya che. karmabaMdhanA sAmAnya hetuo ke vizeSahetuo, te Azrava kahevAya che. kAraNa ke; te dvArA karmo Ave che. zarAtI anuvAdaka - abhadrakarasUri ma. .
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vi CRbhAI rata jarA (219) - lAja ane garvathI gurUne oLave, jJAnane oLave terUpa nihUnavatA. ji-jJAna-jJAnI-jJAnasAdhanono tathA darzana-darzanI ke darzananA sAdhanono mULathI nAza karavo te upaghAta. -jJAna-jJAnI-jJAnasAdhano upara hArdika arUci-dveSa. darzana-darzana-darzana sAdhano upara hArdika arUci-dveSa. su-vidyArthI ke darzanArthIne bhaNavA AdimAM aMtarAya karavo -vighna khaDuM karavuM te. jU-AzAtanA=jJAnI ke darzanI purUSonI peTa bharIne niMdA Adi karavuM te. je jJAnAvaraNIyakarmanA vizeSabaMdhahetuo che te ja darzanAvaraNIyakarmanA che. (3) mohanIyakarmanA vizeSahetuo. ma darzanamohanIyakarmanA vizeSahetuo. 2-unmArgadezanA=saMsAranA kAraNone mokSamArganA kAraNo batAvI upadeza karavo. zAstra virUddha pApamArganI upadeza. rA-mArganAzanA=samyagdarzana jJAna cAritrarUpa mokSamArgano nAza karavo te. vi-devadravyaharaNa-devadravyanuM bhakSaNa ke upekSA karavI te. vI-tIrthakara Adi niMdA=jemake duniyAmAM sarvajJa to koI thaI zakatuM ja nathI, tIrthaMkaro sarvajJa hatA yA che, te vAta taddana khoTI che. samavasaraNamAM chatra, cAmara, siMhAsana AdinA upabhoga karatA hovAthI teo vItarAga kema kahevAya ? ItyAdi mithyA pralApadvArA AzAtanA Adi aniSTa kArya karavuM te.yu-munivaronI niMdA karavI ke sAdhuonA pratye AcaraNa karI zatrutA rAkhavI. jU-jinabiMba jinapratimAnI niMdA karavI, tene hAni pahoMcADavI, AzAtanA karavI ke apalApa karavo. ve-sAdhu-sAdhvI zrAvaka-zrAvikArUpa caturvidha saMghanI niMdA karavI, siddha, gurU, zruta-Agama saMbaMdhI niMdA karavI ke pratikUla vartavuM. tenA virodhI hetuo ke AvaraNa kSayanA hetuokAle bhaNavuM. mA jJAnInA vinayavaMdana pramukha sAcavavAM te vinayaAcAra. rU jJAnI upara aMtaraMgaprema te bahumAna. huM sUtro bhaNavA tApUrvaka jApa vizeSa karavo te yogaupadhAna. 3 adhyApaka gurUne nahIM oLavavA. * sUtra akSarano zuddha uccAra karavo te vyaMjana. sAco artha karavo te artha. tathA sUra artha e baMnene zuddha bhaNavA te. tathA darzana-darzanIonI ArAdhanA. A badhA hetuothI jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya karmano kSaya thato jAya che. tenA virodhI hetuo ke AvaraNakSayanA hetuo. -darzanAcAra 1 vATaka - A bhaTAsuki, jubAju
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA 4-vItarAganA vacanamAM zaMkA na karavI. chA-jinamata vinA anyamatanI icchA nahIM karavI. Hi-sAdhu-sAdhvInA malina vastrAdi dekhI durgaMchA na karavI athavA dharmanA phalamAM saMdeha na ANavo. chI-mithyAtvInA kaSTa maMtra camatkAra dekhI, tenAthI vyAmohita na thavuM. - - A haribhadrasUri gujarAtI anuvAdaka 220 rati chu-samakItadhArInA alpaguNanI paNa zuddha manathI prazaMsA karavI. hU-jainadharmamAM joDavA tathA te pAmelAne sthira karavA. che-sAdharmIbaMdhunuM aneka prakAre hitaciMtana vAtsalya. che-anyadarzanI paNa jainazAsananI anumodanA kare tevAM kArya karavAM te prabhAvanA. A cAritramohanIya karmabaMdhanA vizeSa hetuo:- (4) anaMtAnubaMdhI krodha mAna mAyA lobharUpa kaSAyane vaza paDelo, kaSAyarUpa cAritra mohanIyane (4) anaMtAnubaMdhI 4 apratyAkhyAnAvaraNa 4 saMjavalanane) bAMdhe che. (8) apratyAkhyAna kaSAyAdhIna AtmA, anaMtAnubaMdhI sivAyanA apratyAkhyAna vige2e 12 prakAranA kaSAyone bAMdhe che. (12) pratyAkhyAnAvaraNa kAyanA parataMtraAtmA, 4 anaMtAnuMbaMdhI 4 apratyAkhyAnAvaraNa sivAyanA, pratyAkhyAnAvaraNa sivAyanA, pratyAkhyAnAvaraNa vigere 8 kaSAyone bAMdhe che. (16) saMjvalana kaSAyavALo AtmA phakta cAra prakAranA saMjvalanane bAMdhe che. bAkInA bArane nahIM. nokaSAyabaMdha hetuo (17) ThaThThA-mazkarI karavI, bhAMDake vidUSaka jevI ceSTAo karIne pote hasavuM ne bIjAone hasAvavAthI hAsyamohanIya karma baMdha thAya che. (18) vicitra kAmakrIDA karanAra, khelanAra, bIjAnA mananuM vazIkaraNa ka2nA2 ratimohanIya karma bAMdhe che. (19) adekho, pApI, burAkAryomAM uttejana ApanA2 aratimohanIyakarma bAMdhe che. (20) zoka, kheda, karUNarUdana Adi prasaMga upasthita ka2nA2, 2onAra AtmA, zokamohanIya karma bAMdhe che. (21) svayaM bhayabhIta, bIjAne DarAvanAra, trAsavartAvanA2, nirdaya, krUra, bhayamohanIyakarma bAMdhe che. (22) caturvidha saMghanI niMdAkaranAra, dhRNA karanAra, temaja sadAcAranI niMdA karanAra AtmA jugupsA mohanIya karma bAMdhe che. (23) zabda-rUpa-2sa-gaMdha-sparza e rUpa pAMca viSayomAM Asakta bhogAnaMdI AtmA, purUSa vedAdi traNa vedarUpa no-kaSAya mohanIyane bAMdhe che. te traNa paikI adekho, zokakartA, bhogamAM ekalIna, lobhI, khUbavAMko, parastrIlaMpaTa, mohI AtmA strIvedane bAMdhe che. (24) svastrIsaMtoSI, irSyA vagarano, thoDA kaSAyavALo, saralavartana ne nikhAlasa svabhAvavALo jIva purUSavedane bAMdhe che. (25) strIpurUSa saMbaMdhI kAma sevana karanAra, tIvra kaSAyI, tIvrakAmI, atyaMtakAmabhogavAsanAvaMta satIstrInA vratano bhaMjaka, napusaMkaveda bAMdhe che. bhadraMkarasUri ma.sA.
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ : : : ubhAra rAvata : ja ji 221 (4) aMtarAyakarmabaMdhanA vizeSa hetuo jinapUjAmAM pANI ane sula vigere jIvonI hiMsA thatI hovAthI te karaNI sAvadya-sapApa che mATe gRhasthone paNa karavA lAyaka nathI'' ItyAdi kahI jinapUjAno sadaMtara niSedha karanAra, jIvahiMsA, asatya, corI, maithuna, parigraha, rAtribhojanamAM tatpara, samyajJAna-darzana ane cAritrarUpa mokSamArgamAM khoTAM dUSaNo batAvI, bhavyajIvone vighnakaranAra mArgathI zruta karanAra, chedana bhedana AdithI bIjAnI indriyonI zaktino nAzaka jIva, aMtarAya karma bAMdhe che. tenA virodhI hetuo AvaraNa kSayanA hetuo. -cAritrAcAra (1) praNidhAna yoga arthAt ekAgra sAvadhAna paNe karI mana-vacana kAyAnA sarvayoga, je cAritra pALavAne viSe upayukta evo cAritrAcAra te pAMca samiti ane traNa guptie karI ATha prakArano che. pa. Isamiti-rastAmAM cAlatA koI jIvano vidhAta na thAya te hetuthI yatanA pUrvaka dhuMsarI jeTalI draSTithI cAlavuM. - pa. koIpaNa jIvanA dravya ke bhAva prANono ApaNA vacanathI vighAta na thAya tevI rIte satya vacana bolavuM te bhASA samiti. ji. eSaNA samiti-betAlIsa (42) doSa rahita AhAraAdikanI zodha karavI te. vI. AdAna bhAMDa mAtra nikSepaNA samitipAtra AdiletAM mUkatAM, pUMjavA pramArjavAno upayoga rAkhavo. pu. pAriSThApanikAsamiti-maLa mUtra Adi paraThavatAM zuddha-nirjIvabhUmi jovAno upayoga rAkhavo te. dU manogupti - manamAM pedA thatA vicAra taraMgone rokavA, manane zAMta karavuM, saMyamamAM lAvavuM te. che. vacanagupti-vacana upara kAbU rAkhavo te. che. kAyagupti - zarIrane azubha - pApa vyApAramAM jatAM rokavuM, ane indriyone kAbUmAM rAkhavI. tenA virodhI hetuo AvaraNa kSayanA hetuo. -vIryAcAra bala ane vIryane gopAvyA ke chUpAvyA vagare je jema zrI tIrthaMkaradeve kahyuM che te pramANe parAkramavIryabala kare che. phorave che. arthAt sarvaprakArathI gharmakAryane viSe udyama kare che. vaLI sAvadhAna paNe potAnI zaktine anusAre dharmakAryane viSe pravarte te vIryAcAra. jika gajarAtI anuvAdaka - A makarasUri ma
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ ke kAja lita-vikharA - GRbhadvAra razcita 222 ) tathAca cAra ghAtikarmakSaya-viSayamAM bAraprakArano tapa AcAra paNa khUba upayogI che. tenuM svarUpa bIna graMthothI jANI levuM. evaMca jJAnAcAra-darzanAcAra-cAritrAcAra-tapAcAra vIryAcAra ane bArabhAvanAAdi, jJAnAvaraNIya-darzanAvaraNIya mohanIya-aMtarAya karmabaMdhanA vizeSa hetuonA virodhIo pratipakSarUpa che. mATe teno abhyAsa avirata karavo joIe. jethI AvaraNakSayarUpa ati addabhuta-ISTatamaphala saMpAdita thAya che. iti pratipakSasevanAprakAra. AvaraNa kSayasAdhaka anumAna prayoga= A AtmAmAM, AvaraNa nathI, samyagu darzanaAdi guNagaNa hovAne lIdhe. (ahiM samyagadarzana Adi guNagaNanI upalabdhi e hetu che) A anumAnamAM AvaraNa, pratiSedhya che, ane tenuM kAraNa mithyAdarzana Adi che. ane tenA virodhI pratipakSarUpa samyagadarzana Adi guNakalApa che. ane te samyagadarzana Adi guNakalApanI upalabdhirUpa hetu hovAthI A prakRtahetu, "kAraNa virUddhopalabdhi" tarIke paMkAya che eTale AvaraNano niSedha pratIta thAya che. arthAt je kAraNa, je kAryanA kAraNa sAthe virUddha-virodhI hoya che te kArya, te kAryanA kAraNanA virodharUpa kAraNanA sevanathI-abhyAsathI kSaya pAme che. AvI ahI "vyApti' samajavI draSTAMtapUrvaka dAntikamAM prakRtavyAptino samanvaya jema ke; agnirUpa kAraNa, romAMca-rUvAM ubhAM thavAMrUpa-vikArarUpa kAryanA kAraNabhUta zItanI sAthe virodhI thAya che. aeva romAMcarUpa kAryane kAraNabhUta zItanA virodhI evA agnirUpa kAraNanA sevanathI rUvAM ubhAM thavAM vigere vikArarUpa kArya, nAza pAme che. tema A samyagadarzana AdiguNa kalAparUpa kAraNa, AvaraNarUpa kAryanA kAraNabhUta-mithyAdarzana AdinA virodhI-pratipakSarUpa che. eTale AvaraNa kAraNabhUta mithya darzana Adi pratipakSarUpa samyagadarzana Adi guNakalAparUpa kAraNanA sevanathI-abhyAsathI AvaraNarUpa upAdhi-kArya vilIna ke vinaSTa thAya che. aeva pratipakSa-sevanathI AvaraNano kSaya, sUpapAdasubodha arthAt sugama ke hRdayaMgama che. ema pUravAra thAya che. 1 anazana, UnodarI, vRttisaMkSepa, rasatyAga, kAyaleza, saMlInatA e che, bAhyatapa che. prAyazcita, vinaya, vaiyAvRtya, svAdhyAya, dhyAna, kAyotsarga e cha, atyaMtara tapa che. 2 anityatvabhAvanA, azaraNabhAvanA, saMsArabhAvanA, ekatvabhAvanA, anyatvabhAvanA, azucisvabhAvanA, AzravabhAvanA, nirjarAbhAvanA, dharmasuvacanabhAvanA, lokasvarUpabhAvanA, boghIdurlabhabhAvanA. 1 dA. ta. A vyaktinuM vacana, asatya nathI, tenuM jJAna rAgadveSa Adi kalaMkathI rahita hovAne lIdhe asatyanuM kAraNa rAgadveSa Adi kalaMka che eTale A kAraNa-hetu che. gujarAtI anuvAdaka A bhakarasUri ma.
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA - A haribhadrasUri ravi 223) zaMkA-AvaraNakSayajanya atIndriya hoI pratyakSarUpa nathI (IndrayanA gocararUpa nathI) to AvaraNakSayarUpa sAdhyanI sAthe pratipakSa sevanArUpa hetuniSTha avinAbhAva saMbaMdha-vyAptirUpa pratibaMdhanI arthAt hetusaMbaMdha jJAnanI siddhi kevI rIte jANavI ? -have karAtuM uparokta zaMkAnuM sacoTa samAdhAnatttaanvoplbdheH, tatkSaye ca sarvajJAnaM, tatsvabhAvatvena, dRzyate cAvaraNahAni-samuttho jJAnAtizayaH. bhAvArtha=AvaraNarUpa karmono je dezathI (alpAMze) kSaya thavo te nirjarA" kahevAya che. te nirjarAnA kAraNarUpa pratipakSasevanA che ane te pratipakSasevanAthI AvaraNarUpa karmonI taytA-tucchatA (alpatA-ladhutapAtaLApaNA-AchApaNA) nI upalabdhi-prApta hovAthI AvaraNakSaya-vizeSa, pratyakSa gocara che. atae pratipakSasevanArUpa hetuniSTha vyAptirUpa pratibaMdhanI siddhi che. (svAnubhava AdithI siddhajJAna AdinI vRddhinI anyathA-anupapati hoI pratibaMdharUpa vyAptinI siddhi che. tathAca pratipakSasevanA hoye chate (AvaraNakSaya-jananadvArA) svAnubhavaAdi siddhajJAnaAdinI vRddhi-utkarSa che. pratipakSasevanAno abhAva hoya chate svAnubhava-Adi-siddhajJAna-AdinI vRddhi-utkarSano abhAva che. Ama avayavyatirekathI svAnubhava Adi siddhajJAna AdinI vRddhi-utkarSamAM (AvaraNaya-jananakArA) pratipakSasevanA kAraNa che. zaMkA=pratipakSasevanAthI to kevala AvaraNabhUta karmonI tanatA-tucchatA alpatAnI upalabdhi thAya che. to savaze AvaraNanA kSayano nizcaya kevI rIte ? samAdhAna je hetuothI alpAMze kSayanA viSayarUpa je AvaraNa karmo thAya che. te AvaraNa karmo, prakRSTautkRSTa avasthAvALA te hetuothI savaze kSayanA viSayabhUta thAya che. AvI viziSTa vyApti ahIM samajavI. 2 atIndriyatvam-indriyajanyalaukikapratyakSAviSayatvam / yathA kAlasyAtIndriyatvam / (sva.) 3 anvayavyatirekane "vyApti' kahe che. ane vyApti jJAnane 'tarka' kahe che. sAdhana hoye chate sAdhyanuM hovuM te "anvaya' che. ane sAdhya na hoya chate sAdhananuM na hovuM te "vyatireka che. dhUmADAne joI agninuM jJAna karAya che. mATe dhUma e sAdhana che. ane agni e sAdhya che.A baMnemAM anvayavyatireka ghaTe che. kAraNake jyAM dhUma che tyAM agni avazya che. (anvaya) jyAM agni nathI tyAM dhUma nathI (vyatireka) tathAca A tarUpa vyAptijJAnadvArA nizcita karela trikAlavartI sAdhya sAdhana saMbaMdharUpa-vyApti niyamanA AdhAre anumAnanI utpatti thAya che. sAdhanathI sAdhyanA jJAnane "anumAna' kahe che. jema ke, dhUmane joI agninuM jJAna karavuM. arthAt vanamAM gayela koi purUSa, pahelAM parvatavartI dhUmanI zreNIne jAve che. tyArabAda jyAM jyAM dhUma che. tyAM tyAM agni che. AvA AkAravALo vyAptine yAda kare che. tyArabAda A (parvata) agnivALo che. AvuM jJAna thAya che. A jJAnane "svArthAnumAna' kahe che. evaca pUrve, jyAM jyAM dhUma che tyAM vaninuM darzana (pratyakSa) te rUpa "sahacAradarzana thAya che. pachIthI dhUma ane agninA saMbaMdharUpa avinAbhAvarUpa vyAptinuM smaraNa thAya che. pachIthI vyAptijJAnarUpa tarka pedA thAya che. pachIthI anumAna thAya che. Avo ahIM krama samajavo. gajarAtI anuvAdaka - A bhadrakarasUri ma.
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vikharA 92bhAva racita 224) draSTAMtapUrvaka drASTratikamAM cAlu vyAptinI saMkalanA dA. ta. jema ke je rogano je cikitsAthI davA karavAthI thoDo nAza thAya che. jema, vAdaLo je pavanathI thoDAM khasI jAya che. te vAdaLo utkRSTa-joradAra-vegIlA pavanathI sarvathA khasI jAya che. tema jIvanA Atmapradezo sAthe ekameka thayela karma AvaraNarUpI roga ke vAdaLono sarva utkRSTa-saMpUrNa viziSTa pratipakSasevanArUpI cikitsA ke pavanathI sarvIze laya aduSTa - yuktiyukta - satya che eTale ja AvaraNakSaya, sUpa pAdasubodhya-sArI rIte pratIta thAya ke samajI zakAya evo che. zraddheya mAtra nathI paraMtu yuktigamya -prakRtavastunI siddhi jIvano-AtmAno A svabhAva che ke jyAre AvaraNano (sarvajJAnaAdipratibaMdhaka 'AvaraNano) kSaya thAya tyAre sarvajJAna-sakalaya viSayaka avabodharUpa kevalajJAna thAya che' e dIvA jevI khullI vAta che. -prastutavastunI spaSTatA 2 AMkhe pATo bAMdhavAthI jema koipaNa cIja dekhI ke jANI zakAtI nathI. tema AtmAnA jJAnarUpa netrane jJAnAvaraNa karmarUpa pATo AvI jatAM-paDado AvI javAthI AtmA kAMipaNa jANI zakAto nathI. tathAca kevalajJAnAvaraNanA kSayathI utpana thanAra ane AtmAnA prakAzarUpa jJAnane kevalajJAna' ane e jJAnanA AvaraNane kevalajJAnAvaraNa' kahevAmAM Ave che. A sAvaraNa to sarvaghAti che. 1 jema kevalajJAna pratye kevalajJAnAvaraNa kSaya, kAraNabhUta che tema ahIM kevaladarzana pratye upalakSaNathI kevaladarzanAvaraNa kSaya, kAraNabhUta che ema jANavuM. tathAhi-kevaladarzanAvaraNanA kSayathI utpanna thanAro AtmAno sAkSAtkAra svarUpI sAmAnya mAtra bodha "kevaladarzana' kahevAya che ane kevaladarzananA AvaraNane kevaladarzanAvaraNa" ema oLakhavAmAM Ave che. A sarvaghAtI che tathAca AtmAe svabhAvika rIte prApta karela darzanalabdhinA vinAzamAM nidrAdikanI pravRtti thAya che ethI e "sarvaghAti' gaNAya che. cakSurdarzanAvaraNa catuSTaya paikI prAthamika traNa prakRti dezaghAti che jyAre kevaladarzanAvaraNa sarvaghAtI che. uparokta nidrAdinuM TUMkuM varNana=(1) nidrA-sukhethI jAgI zakAya evI svApaavasthA vizeSane nidrA' kahevAmAM Ave che. (2) nidrAnidrA-je svApaavasthAvizeSamAMthI kaSTa karIne jAgRta thavAya ghaNIvAra bolAve tyAre jagAya te nidrAnidrA' kahevAya che. (3) pracalA-ubhA ubhA athavA beThA beThA je UMgha Ave te "pracalA) kahevAya che. (4) pracalApracalA-cAlatAM cAlatAM je uMgha AvI jAya te "pracalapracalA' kahevAya che. (5) ratyAddhi-divasanA ciMtavela padArthane lagatI tIvra AkAMkSArUpa viSayavALI svApaavasthAne "ratyAddhi kahevAmAM Ave che. A nidrAvALI vyakti, UMghamAM ne UMghamAM jAgatA mANasanI peTe hare phare, bajAramAM jaI vastuonuM tola vigere kare, vanamAM jaI pazuo sAthe yuddha kare, ane hAthInA daMtazuLa paNa kADhI lAve. jo A prathama saMtAnanavALI vyakti hoya to cakravartInA cothA bhAge enuM baLa hoya, nahi to jAgRta avasthA karatAM sAta-ATha gaNuM utkRSTa bala hoya. AvatI navA ja bhakiri ma.sA skAra gujarAtI anuvAda,
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ - virA - haribhavasara rata 6 225 "AvaraNakSayajanya (nidrAvigere rUpa AvaraNakSaya vizeSa rUpakAraNajanya) jJAnano atizaya - sarvotkRSTajJAna hoya che. A viSaya, svAnubhavarUpa pratyakSa-anumAna vigere pramANothI pragaTa rIte pratIta thAya che. -uparokta carcAcarvaNathI je phalita thAya che tenuM karAvAtuM diggadarzana tathA 25 mA padano upasaMhAra na cAsya kazcidaviSaya iti svArthAnatilaGaghanameva, itthaM caitad, anyathA avikalaparArthasampAdanAsambhavaH, tadanyAzayAyaparicchedAditi sUkSmadhiyA bhAvanIyaM, jJAnagrahaNaM cAdau sarvA labdhayaH sAkAropayogopayuktasyeti jJApanArthamiti aprtihtvrjJAnararzanagharAH 21 . bhAvArtha -prakRSTajJAnarUpa kevalajJAnane koIpaNa, zeyavizeSa (joyavyakti) viSaya-gocara nathI ema nathI paraMtu sarvayo-zeyamAtra viSaya che. kAraNa ke; sarve satpadArtho zeyasvabhAvarUpa svArthanuM ullaMghana karatA nathI. arthAt sarve utpAdavyayadhrauvyAtmaka satpadArtho, jJAnaviSayatA - zeyatvarUpazeyasvabhAvAbhinna che. eTale ja kevalajJAnapratibaMdhaka tamAma AvaraNo dUra thavAthI kevalajJAna, apratispalita-nirbAghAta-lokaalokamAM sadAne ThekANe vyAghAtane nahIM pAmanArUM, vibhu-sarvavyApI-sarva viSaya viSayaka che. A pramANe uparokta yukti ke nyAyathI, prakRta sUtranA apratikatavara-jJAnadarzanadharatvarUpa svArthanA atilaMghana-atikramaNano oLaMghavArUpa ullaMghanano - hada bahAra javAno) sadaMtara abhAva siddha thAya che. arthAt arihaMta bhagavaMtomAM apratihatajJAnadarzanAratvarUpa prakRta sUtrano artha-svArtha, saMpUNaze vyApta che vAstu prakRtasUtra, satya arthavALuM che. jo bhagavaMtomAM pratihatajJAnadarzanagharatva mAno to, asatya arthavALuM sUtra thavAthI prakRta sUtramAM, apratikatavara jJAnadarzanadharatvarUpa svArtharUpa satyArthanuM atisaMghanaatikramaNa-hada bahAra javAno prasaMga-Apatti Ave ! je sarvathA aniSTarUpa che. vaLI A prakAre ja-apratihatavarajJAnadarzanarUpaprakAra viziSTa ja A arihaMtarUpa vastu che. jo arihaMtabhagavaMtomAM apratihatavarajJAnadarzanarUpa prakAra ke vaizi na mAnavAmAM Ave to avikalaparipUrNa paropakArarUpa parArtha saMpAdanano asaMbhava thaI jAya ! arthAtu bhagavaMto paripUrNa parArthasaMpAdako che ema ghaTI zake nahIM kAraNa ke; purUSArtha-upayogI ISTatattvathI bhinna-jAdA je abhiprAya-dravya 1 jJAna ane darzana e bemAM jJAna, pradhAnapada bhogave che, kemake jJAna dvArA ja sakaLazAstradinA viSayo paratve vicAra thaI zake che. vaLI jJAnarUpa upayogamAM ja vartato jIva sarvalabdhio meLavI zake che. A vAta darzanarUpa upayogamAM vartanArA jIvanA saMbaMdhamAM ghaTI zakatI nathI. kahyuM paNa che ke "vAgo Dhigo sAkArovagovatta, no mArovonovettA" vaLI, je samaye AtmA samastakarmathI mukta thAya che te samaye tene jJAnarUpa ja upayoga hoya che, darzanarUpa upayoga to bIjA samaye thAya che. vizeSamAM kevalajJAnIone arthAt sarvajJone prathama jJAna ane pachI darzana thAya che, jyAre anya chavastha prANIonA saMbaMdhamAM ethI ulTI hakIkata che, arthAtu temane to prathama darzana ane pachI jJAna thAya che. . a rAtI anuvAdaka - madarasUri A
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ tivarAja GPbhAra racita (226 kSetra-kAla-bhAvarUpa viSaya-viSayakajJAna-boghano asaMbhava ke abhAva vidyamAna che. vaLI sakalaheya viSayaka parijJAna hoya chate paripUrNa upAdeya viSayakabodha, zakya che. kAraNa ke; hrasvadIrghanI mAphaka, pitA putranI tareha heya ane upAdeya, paraspara-AsapAsa ApasamAM saMbaMdhI-apekSita che. A tamAmane nahIM jANanAra, savaMzataH paropakArarUpa parArthanuM saMpAdana kevI rIte karI zake ? haragIja na karI zake. eTale ja kahevAya che ke purUSArtha-upayogI ISTatattvathI bhinna abhiprAya-dravya-kSetra-kAla-bhAva tathA samasta heya-upAdeyarUpasakala viSaya-viSayakajJAna-prakarSazAlI hoI bhagavaMto avikala-savaMzataH parArthasaMpAdana karavA samarthaprabhu thAya che. Ama sUkSmabuddhi-kuzAgrabuddhithI vicAro ! vaLI 'apratihatavarajJAnadarzanadharA: A vizeSaNapadamAM prathamajJAna ane pachI darzananuM grahaNa karavAnuM kAraNa e che ke; kevalajJAna Adisarvalabdhio, sAkAropayoga-jJAnarUpa upayogathI yukta AtmAne ja pragaTa thAya che. kintu darzanarUpa upayogathI yukta AtmAne thatI nathI ema jaNAvavA sArU jJAnapadanuM ahiM AdimAM (paheluM) grahaNa karela che. Iti evuM A avyayapada, apratihatavarajJAnadarzanaghararUpa sUtranI vyAkhyA ke vivaraNanI samAptinuM sUcana kare che 25 -"namotthaNarUpa sUtra-stotranA 26mA padanI vyAkhyAnI avataraNikA- ete'pyAjIvikanayamatAnusAribhirgozAlaziSyaistattvataH khalvavyAvRttacchadmAna eveSyante, "tIrthanikAradarzanAdAgacchantIti" 'vacanAd, etanivRttyarthamAha bhAvArtha-AjIvikanayamatanA anuyAyI, gozalAnA ziSyo, A tIrthakara bhagavaMtone apratihatavarazAnadarzanagharo tarIke mAne che paraMtu tattvataH doSazUnya ke ghAtakarmanA kSayavALA mAnatA nathI arthAta tIrthanAyako, doSavALA ke ghAtikarmavALA che ema teo mAne che kAraNa ke; "jJAnI evA tIrthapravartako paramapadarUpa molamAM jaIne thato dharma tIrthano tiraskAra joI pharIthI saMsAramAM Ave che' AvuM teonuM vacana, A viSayamAM sAkSI pUre che. AjIvikanayamatAnuyAyikalpita, tIrthatiraskAra joI saMsAramAM mukta-IzvaranA AgamanarUpa mAnyatAnuM khaMDana karavA sArU kahe che ke, 1 tathA cAhurAjIvikanayAnusAriNaH- "jJAnino dharmatIrthasya kartAraH paramaM padam / gatvA''gacchanti bhUyo'pi bhavaM tIrthanikArataH" // I. 5. anya. yo. ca. no. 1. vaLI keTalAka bIjAonuM paNa kahevuM che ke "sajjanonA rakSaNa kAje, duSTonA saMhAra kAje izvara-bhagavaMta jAge jAge janma le che." "ritrANAya sAdhUnA, vinAzAya kuchatA | saMsthAnA sarbhavAmi yuge " vaLI keTalAka ema mAne che ke dharmanI glAni thatI joIne dharmano vinAza thato joIne paramapada pAmelA evA jJAnIo te sthiti dUra karavAne mATe pharIvAra janma dhAraNa kare che. rAvatI anuvAda bhakirasUri ma.
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ lita-vistarA - bhadrasUricita * 227) "viyadRcchaumANaM'' vyAvRttacchadmabhyaH, chAdayatIti chadmaghAtikAbhidhIyate jJAnAvaraNAdi, tadbandhayogyatAlakSaNazca bhavAdhikAra iti, asatyasminkarmayogAbhAvAt, bhAvArtha- "jeonI vyAvRtta-nivRtta-kSINa thaI gaI che chA-avasthA-Atma svarUpane AvaranAra jJAnaAvaraNa Adi ghAtakarma ane te karmanA baMdhananI yogyatA evA (vyAvRttachaghA) arihaMtabhagavaMtone namaskAra ho.' -chadmazabdanI carcA- chama-AtmAnA jJAnadarzana AdiguNone AcchAde - Avare - DhAMke ke dAbIde te chama ghAtikarma (jJAnAvaraNIya - darzanAvaraNIya - mohanIya - aMtarAyarUpa cArakane ghAtikarma kahevAmAM Ave che.) arthAt jJAnaAvaraNaAdicAra karmarUpa ghAtikarma, chamatarIke kahevAya che ane jJAnaAvaraNa AdighAtikarmanI kaSAyayogapravRtti (pariNati) rUpara baMdha yogyatArUpa svabhAvavALo bhavAdhikAra paNa chadma tarIke kahevAya che. kAraNa ke; ghAtikarmanuM kAraNa bhavAdhikAra che. tathAca ghAtakarmarUpa kAryane ane tenA kAraNarUpa bhavAdhikAranebaMnene "charma' kahevAmAM Ave che. evaMca ghAtikarmarUpakAryanA prati ghAtikarmabaMdha yogyatArUpa "bhavAdhikAra, 1 AtmA sAthe coTelI kAmaNa vargaNA te karma' kahevAya che. 2 kArmaNavargaNAnuM AtmA sAthe mizraNa thavuM te "baMdha 3 AtmA karmaskaMdho sAthe vIMTAi zake, ane karmaskaMdho AtmAmAM guMthAI zake, tevI banneyanI anAdikAlIna kudaratI lAyakAta che ane AkAza AdimAM tevI lAyakAta na hovAthI tema banI zakatuM nathI. eTale e be dravyomAM bIjI anaMta anaMta lAyakAto sAthe paraspara guMthAvAnI lAyakAta paNa che. jene pariNAme ApaNe joIe chIe tevI A vividhajIva ane jaDanI sRSTi jovAmAM Ave che. 4 sahana tu mAM viyAta, vanyayogyatAnuM mAno nAmittepi, nAyamenAM vinA vataH yo. vi. mo. 164 AtmAnI karmasaMbaMdha yogyatAne "sahajamala' kahe che. AtmA anAdimAna hovA chatAM A yogyatA sivAya baMdha ghaTI zake nahIM. 5 'didakSAbhavabIjAdizabdavAcyA tathA tathA / iSTA cAnyairapihyeSA, muktimArgAvalambibhiH // yo vi. zlo. 169 puruSasya prakRtivikArAndraSTumicchA didakSA sAMkhyAnAM, bhavabIjaM zaivAnAM, bhrAntirUpA'vidyA vedAntikAnAM, anAdiklezarUpA vAsanA saugatAnAM, tato diddakSAbhavabIjAdibhiH zabdairubhyate yA saa| tathA tathA tena tena darzanabhedaprakAreNa / iSTA cAbhimataiva / anyairapyasmadvilakSaNaiH kiM punarasmAbhirityapizabdArthaH / eSA karmabandha yogyatA / muktimArgAvalambibhirnirvRtipurapathaprasthitairiti / -bhinna bhinna-matAbhimata ekAWka zabdaparibhASAsAMkhya zaiva vedAjika bauddha -- divrukSA bhavabIja brAntirUpa anAdikaleza- ghAtakarmajanakapurUSanI prakRti avidhyA rUpavAsanA karmabaMdhayogyatAvikAro jovAnI icchA rUpa bhavAdhikAra daka kari ma.sA. gujarAtI anuvAdaka
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA A 228 bhadrasUri racita kAraNa che, ghAtikarmabaMdha-yogyatArUpa bhavAdhikAra hoya to ja dhAtikarmanI hayAtI che, ghAtikarmabaMdha yogyatArUpa bhavAdhikArano abhAva hoye chate ghAtikarmarUpa chamano kSaya thAya che. mATe anvayavyatirekazAlImAM kAryakAraNapaNuM ghaTatuM hovAthI ghAtikarma pratye tabaMdhayogyatArUpa bhavAdhikAra e kAraNa che. ! --A viSayamAM anya matAnuyAyIonA saMvAdakathanapUrvaka prakRta samAsanA vigrahanuM nirUpaNa- ata evAhurapare - " asahajA'vidye "ti, vyAvRttaM chadma yeSAM te tathAvidhA iti 'vigrahaH, bhAvArtha-ethI ja-bhavAdhikAranA abhAvamAM karmayogano abhAva hovAthI ja anya matAnuyAyIo kahe che ke 'asahaja avidyA'=je cetanasvabhAvarUpa nathI evI avidyA-anityamAM nityatvabuddhirUpa, apavitramAM pavitrapaNAnI buddhirUpa, du:khamAM sukhanI buddhirUpa, deha vigere anAtmapadArthamAM AtmatvabuddhirUpa avidyAbuddhiviparyAsa, karmajanita che. arthAt avidyAnuM kAraNa karma che. jyAre avidyAnuM kAraNa karma cAlyuM jAya che. tyAre avidyA paNa cAlI jAya che' tathAca ghAtikarmarUpa chadma ane ghAtikarmabaMdhayogyatArUpa bhavAdhikArarUpa chama arthAt kAryarUpa ane tenA kAraNarUpa chama ema baMne prakAranA chama jemanA cAlyAM gayAM che te vyAvRttachadmavALA arihaMta bhagavaMto kahevAya che. ema vigraha samajavo. -prakRta chadmavyAvRttinI cAlu carcA nAkSINe saMsAre'pavargaH, kSINe ca na janmaparigraha ityasat, hetvabhAvena tadbhAvena sadA tadApatteH, na tIrthanikAro hetu:, avidyA'bhAvena tatsaMbhavAbhAvAt, tadbhAve ca chadmasthAste, kutasteSAM kevalamapavargAviti ? bhAvanIyametat, bhAvArtha tathAca jyAM sudhI karmarUpa saMsArano kSaya na thAya, tyAM sudhI karmakSayarUpa apavarga-mokSa na thAya ane karmarUpa saMsArano kSaya thAya tyAreja janmano parigraha (dhAraNa) na thAya. A vyApti che mATe tamArI bAbata, asat-khoTI che, chatAM janma mAno to, apavarganA hetu-kAraNano abhAva hoI sadAkALa janmane dhAraNa karanAra izvara thaze ! 1 samAsaprAgbhAvino vAkyasya lakSaNaM saMjJAM cAha-'samarthaH padasamudAyo vigraho vAkyamiti ca' / ayaM bhAvaH 'samAsaikazeSakRtaddhitakyanAdyantadhAturUpAH paJca vRttayaH / parArthAbhidhAnaM vRttiH (parArthAbhidhAnamityasyArthastu parasya zabdasyopasarjanArthakasya yatra zabdAntareNa pradhAnArthakapadenArthabhidhAnaM vizeSaNatvena grahaNaM sA vRttiH ) vRttyarthAvabodhakaM vAkyaM vigrahaH / sa dvidhA laukiko'laukikazca / pariniSThatatvAtsAghurlaukikaH, prayogAnarho'laukikaH / yathA rAjJaH puruSaH-rAjan as puruSas iti / hai. la. pra. vR. hai. pra. pR. 254 . 2 avidyA-jJAnAbhAvaH / atra matabhedena bahuprakArAH santi / vistarabhayAnnocyante / anityAzuciduHkhAnAtmasu nityazucisukhAtmakhyAtiraviyA ( pAta. yo. sU. 2- 5 ) / anAtmani ca dehAdAvAtmabuddhistu dehinAm / avidyA (sarva. saM. pR. 362 pAtaa.) yadeva pararUpAdarzanaM saivAvidyA (sarva. saM. pR. 418Ara.) / asatprAzanazavittaravidyA (sarva. sa. pR. 431 zAMta.) vidyA 2 (vaizeSimate) sUtyapittoSetyAvIndriyavoSano yuddhivizeSaH (ayathArthavRddhiH) (prazasta. gu. rR. 23) / 1 3 vigraha- samAsano artha, zabdo chUTA vAparI darzAvavo tene samAsano vigraha karavo kahe che. vigraha-chUTuM karavuM te. gujarAtI anuvAdaka ta karasUri ma.sA.
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-virArA . A haribhakasara racita 229) vaLI dharmadhvaMsa joI dharmatIrthanI punaH sthApanA karuM ke jethI prANIono saMsArasAgarathI nisvAra thAya evI karUNAbuddhithI janma-avatAra le che arthAta janma-dhAraNamAM dharma tIrthano tiraskAra e heta che ema kahevuM geravyAjabI che. kemake; karmakRta buddhiviparyAsarUpa avidyAke bhavAdhikArarUpa hetuno abhAva hovAthI janmano:avataravAno saMbhavamAtrapaNa nathI. jo IzvaramAM bhavAdhikAra ke avidyA mAno to, Izvara, bhavAdhikAra ane ghAtikarmarUpa chabavALA-chadmastha thaI jAya to chadmastharUpa teomAM sarva padArtha viSayaka kevalajJAna paNa kyAMthI saMbhave ? athavA sakalakarmakSayarUpa apavarga-mokSano saMbhava paNa kevI rIte ? A viSayane khUba vicAro ! -muktaAtmAo saMsAramAM pharIthI phero mAre che evA matanuM nirAkaraNa-ane bhavyonI mukti satata hovAthI saMsAra, zUnyamAM pheravAI jaze evI mAnyatAnuM sakhta ke pukhta khaMDana na cAnyathA bhavyocchedena saMsArazUnyatetyasadAlambanaM grAhyaM Anantyena bhavyocchedAsiddheH, anantAnantakasyAnucchedarUpatvAt / bhAvArtha-(zaMkA) jo tame molamAM gayela mukta AtmAo saMsAramAM pharIthI AvatA nathI ema mAnaze to, bhavyono (mokSagamanayogyono) uccheda-dhvaMsa thavAthI saMsAra-sRSTi, zUnya-bhavyajIvavagaranI thaI ja jaze ne? samAdhAna AvA kutarkanuM tamAre AlaMbana levuM ThIka nathI. kAraNa ke, bhavyonuM anaMtapaNuM hovAthI arthAta bhavyo "madhyama anantAnaMta pramANavALI saMkhyAmAM vartatA hovAthI bhavyonA ucchedanI asiddhi ke asaMbhavitatA. che. kAraNa ke; anaMtAnaMtaka-anaMtAnaMta saMkhyAvALI vastu, anucchedarUpa- akSaya-anaMta-nityarUpa che. 1-anaMta Atmaka saMkhyAnuM bhedo pUrvaka svarUpa (1) jadhanya pratyeka anaMta (2) madhyama pratyeka anaMta (3) utkRSTa pratyeka anaMta (4) jadhanyayukta anaMta-A cotha. anaMte abhavya jIvo che. jadhanyayukta anaMta pramANa hovAthI (5) madhyamayukta anaMta, A anaMte siddho che. abhavyothI anaMtaguNA jIvo siddha thayelA che. (samyakatvapatito paNa A anaMta che) (6) utkRSTayukta anaMta (7) jadhanya anaMtAnaMta, (8) madhyama anaMtAnaMta-A anaMtAnaMta rUpa anaMta nAmaka saMkhyAmAM bAvIsa vastuo che. je anukrame adhikAdhika che. tathApti (1) paryApta bAdara vanaspatikAya (siddhAM karatAM eka nigodamAM paNa anaMtA jIvo che) (2) bAdaraparyAptA jIva (3) aparyApta bAdara vanaspatikAya (4) bAdara aparyApta jIva (5) sarva bAdara jIva (6) sUkSma aparyApta vanaspati (7 sUkSma aparyApta (8) sUkSma paryApta vanaspati (9) paryApta sUkSma jIvo (10) sarva sUkSma jIvo (11) bhavya jIvo. cothA anaMta jeTalA abhavyo sivAya sarve bhavya hovAthI (12) nigoda jIvo (13) vanaspati jIvo (14) ekendriya jIvo (15) tiryaMca jIvo (16) mithyAdraSTi jIvo (17) avirata jIvo (18) sakaSAya jIvo (19) chadmastha jIvo (20) sayogI jIva (21) saMsArI jIva (22) sarva jIvo. tathAca jeTalA jIva vyavahArarAzithI nIkaLI mokSe jAya che. teTalA jIva, anAdi nigodamAMthI nIkaLI vyavahArarAzimAM Ave che. mATe A saMsAra kadI bhavya jIvothI khAlI thaze nahIM. jevI rIte nigodarAzi akSaya-anaMta che, tevI rIte bhavyajIvarAzi paNa akSaya-anaMta che. 2 yathAcoktaM vArtikakAreNa 'ata eva ca vidvatsu mucyamAneSu santatam, brahmANDalokajIvAnAmanantatvAdazUnyatA // 1 // atyanyUnAtiriktavairyujyate parimANavat / vastunyaparimeye tu nUnaM teSAmasambhavaH // 2 // jAtI anuvAdaka - A makarasUri ma. sA.
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA A uribhadrasari racita 230 --prakRtaviSayanI cAlu carcA-- anyathA sakalamuktibhAveneSTasaMsArivadupacaritasaMsArabhAjaH sarvasaMsAriNa iti balAdApadyate, aniSTaM caitaditi, vyAvRttacchadmAna iti 26 // bhAvArtha-jo bhavyonA anaMtAnaMtane ucchedarUpa mAno to, tamAma bhavyonI mukti hoi-sarvajIvonI mukti hoi, tamArA mate tIrthanikArane joi saMsAramAM pAchA pharela iSTa (muktabhagavAn gozAla-vivakSitagozAlaka Adi) saMsArInI mAphaka, samasta saMsArIo upacarita (Aropita-asatya) saMsArane bhajavAvALAo che arthAt sarvasaMsArIo, aupacArika-asatya-kalpita-mithyA saMsArIo kahevAya ! ema balAtkArathI-anicchAe Apatti AvI paDe che. A Apattine iSTApattirUpa banAvI zako ema nathI. kAraNa ke; koNa zrotA (upadezya) ? ke koNa vaktA ? upadezaka) teno abhAva che. arthAt upadezyaupadezakapaNAno abhAva hoi A Apatti aniSTarUpa che. eTale ja amo kahIe chIe ke jeonA ghAtikarmarUpa chadma ane tenA kAraNarUpa ghAtikarmabaMdhayogyatArUpa bhavAdhikArarUpa chadma,ema ubhayano kSaya karanAra evA arihaMta paramAtmAne namaskAra ho !' Iti-A pramANenuM avyayapada, 26 mA padanI vyAkhyAnI samAptinI sUcanA kare che. --zakrastavanI (7) mI saMpadAno karAto upasaMhAra- evamapratihatavarajJAnadarzanadharatvena, vyAvRttacchadmatayA caitadrUpatvAt stotavyasampada eva sakAraNA svarUpasampaditi, / bhAvArtha-arihaMtabhagavaMtanuM evuM kayuM svarUpa che ke jethI te satata stuti karavA yogya niyata bane che ? AvA praznanA samAdhAnarUpa, arihaMta bhagavaMto, anaMtajJAna anaMtadarzana ane uparokta karmarUpa chadmakSayamaya hoi temanuM apratihatavarajJAnadarzanadharatva, vyAvRttachadmatva (kSINakarmatva-sakala-karmakSaya) rUpasvarUpa, ''appaDihayathI viyaTTachaumANaM'' sudhInA be padomAM darzAvyuM che. mATe A be padavALI (7) mI svarUpa saMpadA, te pahelI stotavyasaMpadAnA ja kAraNavALI che-kAraNa garbhita svarUpa saMpadA che. --have cAra padovaDe AtmatulyaparaphalakartRtva athavA nijasamalada nAmanI (8)mI saMpadAnuM vivaraNa karatAM pahelAM prathama padanI vyAkhyAnI AdimAM zAstrakAravaDe karAtI rocaka avataraNikA artha-vArtikakAre paNa kahyuM che ke "A brahmAMDamAM anaMta jIvo che, mATe saMsAramAMthI jJAnI jIvo muktimAM jatA rahe chatAM A saMsAra, jIvothI khAlI thato nathI. je vastunuM parimANa hoya che teno aMta thAya che, te ghaTe che ane samApta paNa thAya che. aparimita-anaMtAnaMtAtmaka vastuno kadI aMta thato nathI, te ghaTatI nathI, ane samApta paNa thatI nathI. 1 jIvone parimita mAnavAmAM muktajIvo saMsAramAM pAchA pharavA joie e eka Apatti, athavA A saMsAra koi divasa saMsArIjIvothI zUnya thai jAya e bIjI Apatti che. e be mahA ApattionI paNa saMgati karavI. 2 je jIvonA karma naSTa thai gayA che te pharIthI saMsAramAM AvatA nathI, kahyuM che ke jema jema bIja baLIne khAkha thA pachI aMkura pedA karI zakatuM nathI. tema karmarUpI chadmabIja, baLIne khAkha thayA pachI saMsArarUpI aMkura pedA karI zakatuM nathI. gujarAtI anuvAdaka A ta karasUri ma.sA.
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vika ja haribhakara rAcita 6 231 ete'pi kalpitAvidyAvAdibhistattvAntavAdimiH paramArthenAjinAdaya eveSyante "bhrAntimAtramasadavidye" ti vacanAd, etadvyapohAyA''ha. bhAvArtha=kalpita avidyAvAdIo (vedAMtapakSe prapaMcakAraNarUpa mAyA (avidyA) nuM anirvAcyapaNuM hovA chatAM asadu avidyA mAyA) vAdIo-advaitavAduo) evA kalpita (kalpelI-kRtrima) avidyA che ema bolanArAo, tatvAMtavAdIo (svasvarUpAvacchinnapUrNAvasthAjJAnamAtra-tattvaniSThArUpa tattvAMta eTale vastutaHnirAkArasvacchasaMvedanarUpa jJAna ja, vastu che. ema bolavAnA svabhAvavALA-tattvAMta vAdIo) buddhaziSyo paikI cothA prasthAnavata mAdhyamiko che. ema saMbhAvanA karAya che. 1 "nA'nyo'nubhAvyo buddhayAsti, tasyA nA'nubhavo'paraH / grAhyagrAhakavaidhuryAta, svayaM saiva prakAzate // bAhyo na vidyate hyartho, yathA bAlairvikalpyate, vAsanAluThitaM cittamarthAbhAse pravarttate" iti kasmiMzcid bauddhagranthe // ' artha-buddhimAM pratibhAsita thanAra padArtha, (anubhAvya) buddhithI judI koI vastu nathI, tema anubhava paNa buddhithI judo koI padArtha nathI. grAhya (anubhAvya) ane grAhaka (anubhava) be abhinna hovAthI svayaM buddhi ja grAhya-grAhakarUpathI pratibhAsita thAya che mUrkha lokoe kalpala-mAnela bAhya padArtha koI vastu nathI paraMtu anAdikAlanI asadu avidyAnI vAsanAnA kAraNathI buddhimAM nAnArUpa pratibhAsita thAya che. 2 bauddhonA cAra prasthAnonuM AchuM svarUpa "artho jJAnasamanvito matimatA vaibhASikeNocyate, pratyakSo nahi bAhyavastuvisara, sUtrAntikairAzritaH / yogAcAramatAnugairabhihitA sAkArabuddhiH parA, manyante bata madhyamAH kRtadhiyaH svacchAM parAM saMvidam // " artha-(1) vaibhASika-vaibhASika bauddho, pratyakSa pramANathI bAhya padArthonuM astitva mAne che. jJAna, nirAkAra hoya che. ane A jJAna padArthanI sAthe eka ja sAmagrIthI pedA thAya che. bAhya ghaTapaTAdi ane AMtarajJAnAdi vastatattvane satyapaNAe svIkAre che, jJAnayukta arthane mAne che. (2) sautrAntika-A lokonA matamAM padArthonuM jJAna, pratyakSathI thatuM nathI A bAhya padArtha samudAya, AlaMbananuM nimittapaNuM hoi bAhya padArthonA AlaMbanathI thatA pratyakSajJAnanA kAlamAM kSaNikapaNuM hovAthI naSTa thayela hoI, pratyakSa jJAnagatanI vigere AkAra, anyathA na ghaTI zake te rUpa hetuthI, pAchaLathI anumAnano viSaya thAya che. pratyakSa to te jJAnanuM svasvarUpa che, kAraNa ke, svasaMvedanarUpa che. jo ke A bAhya ane AMtara be prakAranA tattvane mAne che. paraMtu bAhya padArthonuM pratyakSa mAnato nathI. ghaTapaTa vigere nAnA AkAravALuM jJAna che, te jJAnathI bAhyapadArtho che, ema anumAna karAya che. arthAt ukta anumAnathI bAhya padArthonA jJAnane kabUle che. (3) yogAcAra A vijJAnavAdI loka, zUnyavAdIonI mAphaka tamAma dharmone niHsvabhAva-zUnya mAne che, vijJAnavAdIonA matamAM vijJAnane choDI bAhya padArtha koI nathI, kudraSTivALA mUrkhalokone anAdi vAsanAnA kAraNe padArthomAM ekatva, anyatva, ubhayatva anubhayatvarUpa jJAna pedA thAya che. vAstavamAM samastabhAva, svapnajJAna-mAyA-ane gandharvanagaranI mAphaka asadavidyamAnarUpa che. vAste paramArtha satyathI svayaMprakAzaka jJAna ja satya che. A tamAma dekhAtuM jagatu vijJAnanuM parINAma che ane A saMvRtisatyathI draSTigocara thAya che. arthAt A bAhya padArthono sarvathA apalApaja kare che. phakta AntarajJAnanAmanA tattvane svIkAre che. grAhyagrAhakarUpathI jJAnaja pratibhAse che, vastuthI bAhyapadArtho che ja nahIM ema mAne che. AkAravALI buddhine ja pararUpa-sAra ke tattvarUpa mAne che. (4) mAdhyamika=jema asat mAyAgaja, sarUpathI pratIta thAya che. jema aparamArthika mAyA, paramArtharUpathI mAluma paDe che tema. hATaka gujarAtI anuvAdaka , bhadrakarasUri mArA zakA
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ Dita-vikharA CEbhadrasAra racita {232) kAraNa ke; nirAkArasvacchasaMvedanarUpa jJAna sivAya bIjA badhA jJAnone bhrAMtimAtrarUpa che, ema mAnI ekAMte asadavidyamAna tarIke vade che. AnuM khaMDana karavA kahe che ke, -uparokta bauddhamatanuM karAtuM sucArUkhaMDana "jiNANAM jAvayANaM"-jinebhyo jApakebhyaH, tatra 'rAgabeSakaSAyendriyaparISahopasargaghAtikarmajetRtvAjjinAH, na khalveSAmasatAM jayaH, asattvAdeva hi sakalavyavahAragocarAtItatvena jayaviSayatA'yogAta, bhAvArtha-jinone-rAga Adi doSone svayaM jitanArAone, tathA jApakone sadupadeza Adi vaDe anyane, rAga Adi doSone jitADanArAone namaskAra ho !" -uparokta padonuM savisatara varNana tyAM-jinajApakarUpa sUtraghaTaka jinazabdano artha-rAga, (prIti-prema-icchA-abhilASa) dveSa (vaira-IrSyAkhAra-kIno) kaSAya, Indriya, parISaha, "upasarga, ghAtikarmarUpa bhItaranA-bhAvaduzmanone svayaM jitanArA te "jina" kahevAya che. 9. sati "lolAve' tyaniveH | saMpUrNa atAttvikadharma, avidyAnA kAraNathI tattvarUpathI draSTigocara thAya che. vAstavamAM koi padArtha utpanna thato nathI, naSTa thato nathI, kayAMka lAbha ke hAni nathI, satkAre ke tiraskAra nathI, duHkha ke sukha nathI, priya ke apriya nathI, tRSNA nathI, koI jIvaloka nathI, koI marato ke janmato nathI, koi utpanna thavuM ke thaze nahiM, koikoino mitra ke baMdhu nathI, je padArtha amone bhAvarUpa ke abhAvarUpa pratIta thAya che te kevaLa saMskRti athavA loka satyanI draSTithI ja pratIta thAya che paramArtha satyanI apekSAthI eka nirvANaja satya che. bAkIno badho saMskAra asatya che mATe tamAma dharmone niHsvabhAvazUnyaja mAnavA joie, kemake zUnyatAthI ja padArthonuM rahevuM ke thavuM che tathAca svaccha (nirAkAra) tattvaniSThArUpa parasaMvedanajJAnane mAne che. A cAra bauddhoe jinapaNe svIkAryo che. 2 krodha-mAna-mAyA-lobha e cAra kaSAya che. krodha eTale gusso-kheda,IrSA, mAna eTale mada-ahaMkAra-abhimAna, mAyA eTale kapaTa, lobha eTale tRSNA e adhikanI icchA arthAtu kaSAyarUpa AzravanA vijetA jina' kahevAya che. ( 3 Indriya AzravanA vijetA tathApi (1) sparzendriyanA anukaLa pratikuLa viSayomAM rAgadveSanA abhAvarUpa jaya vidhAtA. (2) anukula rasavALA padArtho para rAgano tema ja pratikula rasavALA padArtho para dveSano abhAva hoi rasanendriya vijetA che. (3) sugaMdhI padArtho pAmIne rAgano, durgadhavALA padArtha pAmI dveSano abhAva hoi dhrANendriyanA vijetA che. (4) manohara zabdo para rAgano ane amanohara padArtho para dveSano abhAva hoi zrotrendriya vijetA che. (5) manohara raMga, rUpa ne AkAravALA padArtho para rAgabhAvano ane amanohara raMgarUpa ne AkAravALA padArtho para dveSabhAvano abhAva hovAthI cakSurindriya vijetA che. 4 kSadhApari. tuSApari. zItapari. uNapari. dezapari. acelakapari. aratipari. strIpari, capari. naiSedhikIpari. zavyApari. Akrozapari. vadhapari. yAcanApari. alAbhapari. rogapari. taNasparzapari. malapari. satkArapari. prajJApari. ajJAnapari. samyakatvapari. vyathAyogya A parisahone kSamApUrvaka sahIne jitanArA jinabhagavaMto che. ja kAma tarIka sari ma.sA. gujarAtI anuvAdaka.
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA A uribhadrasari racita. 233 jo A rAga vigere, asat-avidyamAna che. (zazazRMga ke AkAzakusumanI mAphaka asat che) to rAga vigererUpa aMtara ariono jaya-nigraha (jIta meLavavI te-jIta-phatteha-kAbUmAM rAkhavuM te) saMbhavI zake ja nahIM. kAraNa ke; rAga vigere bhAvazatruonI sattAno (astitvano-hovApaNAno) abhAva hovAthI ja te rAgAdimAM sakala vyavahAranI viSayatArUpa yogyatAno abhAva che. arthAt anugraha-kRpA karavI te ane nigraha-kAbUmAM rAkhavuM te vigererUpa sakala lokavyavahAranI yogyatArahitapaNuM hovAthI jema vAMjhaNIno chokaro evo vyavahAra thato nathI tema asat hovAthI rAgAdi, lokanA sakala vyavahAranI bahAra chelAyakI vagaranA che. eTale jaya rUpa kriyAnA (jItavAnI kriyAnA) pratye rAga vigeremAM viSayabhAva (viSayatA) no abhAva che. rAgAdine asat mAnavAthI rAgAdino jaya (vazIkaraNa) asat-mithyA Thare che. -rAgAdi, bhrAMtirUpa che A kalpanA (siddhAMta-maMtavya) ja bhrAMtithI janmelI che e vigatanI vistArapUrvaka samajutI zrAntimAtratvanA pleSAma taiva, nimittamattoLa prAnteyotu, bhAvArtha--''bhrAntimAtra, asad-avidyamAna che'' AvA vacanothI rAgAdi, bhrAMtimAtra rUpa che kalpanA (maMtavya-mAnyatA) paNa (rAgAdinA kevalajayanI vAta to dUra rahI paNa te bhrAntinI kalpanA paNa e 'api' zabdano artha samajavo) asaMgata ja-aghaTatI ja che-barobara baMdhabesatI nathI ja. arthAt rAgAdimAM (asattAnA kAraNarUpe) bhrAMtinI kalpanA, yukti ke vAda vagaranI che. kAraNa ke; jIvathI bhinna-judA karmarUpa nimitta sivAya bhrAMtino abhAva che. 5 devakRta-manuSyakRta-tiryaMcakRta, anukUla ke pratikUla upasarga-upadravone aNanama rahI jitanArA te 'jina'. tathAca RSabhAdi ke jinezvaroe prarUpelA jJAna darzana cAritrarUpa sarala mArga vaDe pariSahonI senAne haNI (jItI) paramapadarUpI mokSasthAnane prApta karo, he kSatriyone viSe uttama vRSabhasamAna ! tame jaya pAmo ! ghaNA divaso sudhI, ghaNAM pakhavADIyAM sudhI, ghaNAM mahInA sudhI, babbe mAsa pramANa hemaMtAdi ghaNI RRtuo sudhI, cha cha mAsa pramANa dakSiNAyana ane uttarAyana lakSaNavALAM ghaNAM ayano sudhItathA ghaNAM varSo sudhI pariSaho ane upasargothI nirbhaya rahIne vijaLI, siMha vigerenA bhaya ane bhairavone kSamApUrvaka sahana karIne tame vijaya pravartAvo' vigere vacano kalpasUtramAM mahAvIra caritramAM che te jovAthI A vAta baMdhabesatI Avaze ke 'pariSahajetA-upasarga vijetA e jina' kahevAya che.' 6 jJAnAvaraNIya-darzanAvaraNIya-mohanIya-aMtarAyarUpa cAra ghAtikarmanAM je jetA te jina' kahevAya che. 1 jaya zabda, kriyAvAcaka zabda che, jItavA mAtrane jaya kahe che. abhibhavarUpa jayakriyAnuM karma avazya hovuM joie. abhibhava rUpa jaya kriyA, viSaya vagaranI nathI hotI. 2 bhrAntirhi mukhye'rthe kvacid dRSTe sati karaNApATavAdinA'nyatra viparyastagrahaNe prasiddhA yathA zuktau rajatabhrAntiH / artha:--koi jagyAe mukhya artha yathArtha joye chate indriyomAM roga Adi thai javAthI mukhya arthabhinna padArthamAM, viryasta buddhi, bhrAMti tarIke prasiddha che. jemake, cAMdImAM chIpanuM jJAna. gujarAtI anuvAdaka A ta karasUri ma.sA.
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA haribhadrasUri racita ('sphaTika, lAla che' A bhramAtmaka jJAnamAM japA-kusumAdinA (jAsUdanA phula vigerenA) sAnnidhyasAmIpya Adi upAdhirUpa doSa, nimitta che, tema jIvathI judA karmarUpa upAdhi doSarUpa nimitta sivAya, rAgAdimAM bhrAMti kalpanA asat-mithyA che.) --tkrAMtimAM asat ke citimAtranA nimittapaNAnuM karAtuM sacoTa khaMDana-- na cAsadeva nimittam, atiprasaGgAt, citimAtrAdeva tu tadabhyupagame'nuparama ityanirmokSaprasaGgaH, bhAvArtha-rAgAdiparUpa prakRtabhrAMtinA pratye asarUpa (kAMi ja nathI-abhAva-zUnya-avidyamAnarUpa) nimitta na mAnI zakAya. kAraNa ke, asad-abhAvarUpa nimitta-janyabhrAMti, kAyamanI-nitya sarUpa thAya kAM to nitya asarUpa thAya ! kAraNa ke; Akasmika-hetu vagaranuM kArya, nityasat ke nitya asapa hoya che evo niyama che. mATe uparokta ati prasaMga nAmano doSa Ave che. A 234 vaLI jIvathI judA karmarUpa sahakArIthI rahita kevala citimAtra - caitanya (buddhi-jJAna) rUpa nimittathI bhrAntirUpa kArya thAya che arthAt rAgAdirUpa prakRtabhrAMtirUpa kAryanA pratye kaivala citi caitanya cetanA ja nimitta che. jo cititvena bhrAMtitvena kAryakAraNabhAva mAnavAmAM Ave to arthAt bhrAMtinA pratye citi, kAraNa che ema svIkAravAmAM uparokta atiprasaMga to nahIM Ave paraMtu bhrAMtimAtrano kadI uccheda-nAza nahIM thAya. arthAt bhrAMti, avinAzI (zAzvata, nitya) thaze. kAraNa ke; abhrAMta-yathArtha-satyajJAnomAM paNa bhrAMtinA nimittapaNAe kalpela citimAtranI sattA che. gujarAtI anuvAdaka tathAca citimAtrarUpa kAraNasattva bhrAMtirUpa kAryanI sattA che (nimitta rahe to naimittika-kAryane avazya rahevuM ja joIe' evo niyama che. jo A niyama mAnavAmAM na Ave to te kAryanuM te nimitta paNa na rahe. jema aMkurotpattinA pratye agni. ata eva citinA sadbhAvamAM bhrAMtinA ucchedano abhAva arthAt bhAMti zAzvata Thare !) eTale mokSamAM paNa citimAtrano sadbhAva hoI bhrAMti kAyamanI thavAthI saMsAroccheda (mokSa)nA abhAvano (jinatvAbhAvano) prasaMga Avaze arthAt mokSa koino thavAno nahIM ane saMsAra nityazAzvata-kAyamano rahevAno e rUpa Apatti Avaze ! --tkrAMtimAtranA pratye citimAtra, kAraNa che evA niyamanA svIkAramAM karAvAtuM doSadarzana- tathApi tadasattve'nubhavabAdhA, nahi mRgatRSNikAdAvapi jalAdyanubhAvo'nubhavA''tmanA'pyasanneva, bhAvArtha-mAno ke, bhrAMtimAtranuM nimitta citimAtra che. to paNa 'bhrAMtimAtranuM asat che-kAMi nathI' ema mAnavAmAM anubhavanI bAdhArUpa Apatti Ave che. A bhadraMkarasUri ma.sA.
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ - lalita-vikharA . ' haribhadrasara racita " (235 bhrAMtimAtra, saMvedanarUpa anubhavano viSaya thato nathI. kemake asat che. je je asat che te te anubhavagamya nathI thatuM evo niyama che. jema asata hoI zazRMga Adi anubhavamAM nathI tema bhrAMtimAtra asata hovAthI anubhavamAM zI rIte Ave ? arthAt na ja Ave. A uparokta anubhavabAdhA rUpa Apattine ISTApatti rUpe mAnI zako ema nathI. kAraNake, bhrAMtirUpajJAna, anubhavagamya-svasaMvedya che. je je jJAnAdi, svasaMvedya che te te sat che Ama niyama hoI ("huM bhrAMtimAnuM chuM" AvA jJAna AkArathI jJAnamAM anubhavamAM-saMvedanamAM bhrAMtirUpajJAna viSaya tarIke vidyamAna hoI bhrAMtirUpajJAna, saMvedanarUpe sat A anubhavabAghAno vyatireka (ulaTa) zailIthI prativastu (tAkza anya vastu) nA upanyAsathI karAto vicAra evaMca mithyArUpamarUmarIcikA (retALa jamIna upara UbhAM sUryakiraNa paDatAM dUrathI pANI jevo bhAsa thAya che te mRgajaLa-jhAMjhavAM) rUpaviSayaviSayakajJAnarUpaanubhavavRtti mithyA. rUpa mRgajaLa Adi viSayamAM paNa satya jaLanI vAta to dUra raho paNa e api zabdano artha samajavo) jala Adi jJAnano anubhava, anubhavAtmanA-jJAnarUpe paNa (viSaya rUpe asat paNa hoI zake paNa e api zabdano artha levo) asat che ja nahIM arthAt jJAnarUpe jJAna sat ja che. sArAMza-mithyArUpa viSaya-marUmarIcikA, candraya Adi rUpa viSayaviSayakajJAnaniSTha anubhava, anubhavarUpejJAnarUpe sat che. evaMca jJAnono anubhava ke jJAnarUpa anubhava, jJAna rUpe sat che. pachI bhalene te viSayo mithyA hoya ke satya hoya e jovAnuM nathI. paraMtu jJAnono anubhava ke jJAnarUpa anubhava jJAnarUpe sata che asat nathI ja e ahIM vicAravAnuM che, ata eva bhrAMtirUpajJAna, anubhavano viSaya hoI athavA anubhavarUpa hoi sat che. asatuM nathI. anyathA bhrAMtirUpajJAna anubhavamAM-svasaMvedanamAM Ave ja nahIM athavA anubhavarUpe anubhavarUpa thAya ja nahI. A prastuta viSaya, sarvajanane anubhava siddha che ema jAhera karI karAvAtuM mUlamuddAnuM spaSTIkaraNa AvidvadaGganAdisiddhametat, na cAyaM puruSamAtranimittaH, sarvatra sadA'bhAvAnupapatteH, naivaM citimAtranibandhanA rAgAtya iti bhAvanIyam evaM ca tathAbhavyatvAdisAmagrIsamudbhUtacaraNapariNAmato rAgAdijetRtvAdinA tAttvikajinAdisiddhiH 27 // bhAvArtha-mRgajaLa AdimAM jalAdinuM jJAna, jJAnarUpe satu che. A viSaya, vidvAnathI mAMDI TheTha aMganA (strI) sudhI prasiddha-siddha che arthAt sarvajanone pratIta che. A mRgajala AdinA anubhavamAM caitanyathI (purUSathI) judA sUryakiraNAdinI apekSA vagarano kevaLa purUSa ja (mRgajaLAdi jJAnavALo purUSaja) nimita nathI. jo mRgajalaAdi jJAnamAM kevaLa purUSane ja nimitta mAnavAmAM Ave to sarvatra (badhA kSetramAM ke sarvadraSTApurUSamAM) sadA-sadAkALa-haMmezAM mRgajala AdimAM jalajJAnano sarvathA abhAva thaze ja nahIM eTaluM ja nahIM paraMtu us, purUSarUpa nimitta nitya hoI, tajjanya, mRgajaLamAM jaLajJAna nitya Tharaze ! rAtI anuvAdaka - makarasUri mane
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236 - lalita vistarA - haribhadrasuri mita tathAca jema mRgajaLa AdimAM jalAdino anubhava, citi (caitanya-purUSa) mAtra nimittavALo nathI. tema rAga Adi citi (caitanya-purUSa) mAtra nimittavALo nathI. jema mRgajaLa AdimAM jalAdinA anubhavanA pratye purUSabhinna retALa jamIna upara ubhAM paDatAM sUryakiraNo javAbadAra che. tema ahIM rAga AdinA pratye purUSabhinna paulika karma javAbadAra che. A uparokta carcA parathI je phalita thAya che te nimna likhita koSThaka parathI spaSTa samajAze. prativastu vastu (1) mRgajaLaAdi anubhava - rAga Adi (2) purUSabhinnasUrya kiraNAdisahakAri janya che -purUSa bhinna paugaigalika karmarUpa sahakArikAraNa janya che (3) anubhavarUpe sat che - anubhavarUpe sat che evaca paulikakarmarUpa upAdhijanya rAgAdi, vidyamAnasa hoI teno jaya paNa vastutaH tattvarUpesarUpe siddha thayo. ema samajavuM. tathA-tathAbhavyatva Adi sAmagrIjanyacaraNa (cAritravirati-svasvarUpamAM viharamAnadazA) rUpa parINAmathI rAga AdinuM jetRpaNuM- jaya AdithI (Adi padathI dezanAdi dvArA bhavyajanajApakatvathI) tAttvika (satyayathArtha) jina Adi (AdithI jApaka) nI siddhi samajavI. A pramANe zakrastavanA 27mA padanI vyAkhyA samApta thAya che. zakrastavanA 28mAM padano vyAkhyAraMbha karatAM agAu te padanI sucArUrIyA avataraNikAno karAto avatAra ete cAvatakAlakAraNavAdibhiranantaziSyairbhAvato'tIrNAdaya eveSyante "kAla eva kRtsnaM jagadAvartayatI" ti vacanAt, etannirAsAyAha bhAvArtha-naranAraka vigere rUpaparyAyo (rUpAMtaro) nA parivarta (Avartana-pharIne pharavArUpa parAvarta-bhramaNa ke eka paryAyane choDI bIjA paryAyonI prAptirUpa) rUpa Avarta (mUMDALA-cakarAvA-AMTArUpa jagatu) nuM kAla ja kAraNa che. ema bolavAnA svabhAvavALA anaMtanA ziSyo, bhAvathI (tattvathI-nizcayathI-vastutaH) A pUrvakathita vizeSaNa viziSTa arihaMtabhagavaMtone atIrNa Adi (svayaM nahI taranArA ke bIjAone nahIM 1 "tathavizuritrIti, bhAvanAto rAtarikSAH' artha- samyakatvanI tathAvizuddhithI cAritranI prApti thAya che. bhAvanAthI rAga Adino kSaya thAya che. to ahIM AdipadathI samyakatva viddhi, bhAvanA, zubha-zuddha dhyAna, cAritra-mohanIya kSaya Adi levAM. rAtI anuvAdaka abhadakarasUri mA
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAkA ne lilita-virArA A haribhadrasAri razcita 6 237) tAranArA) tarIke mAne che. kAraNa ke teonuM vacana che ke "AkhA-sakala saMsAra-jagatane AvanAra (pheravanArabadalanAra-badalAvanAra-palaTAvanAra-ulaTAvanAra-gherIlenAra-DhAMkanAra ke temAM pharI vaLanAra-pheraphAra karanAra) bala tathAca-bhavAvartavALA arihaMto che kAraNa ke; kAla, e bhavAvanuM kAraNa mojAda che tIrNa tyAre ja bane ke jyAre bhavAvanuM kAraNa kAla ja na hoya ! kAla che eTale bhavAvarta che ane bhavAvarta che eTale ja teo atIrNAdi che. AvA AvartakAlakAraNavAdI anaMtanA ziSyonA matanuM nirasana karavA kahe che ke "tIrNebhyastArakemyaH" jJAnadarzanacAritrapotena bhavArNavaM tIrNavantastIrNAH, naiteSAM jIvitAvarttavadbhavAvA, nibandhanAbhAvAt, bhAvArtha = "jJAna-darzanacAritrarUpI jahAja (sTImara) ke naukAvaDe saMsAra sAgarane taranArA ane bIjAne tAranAra evA arihaMta bhagavaMtone namaskAra ho !" (arthAta uparokta viziSTa ke vilakSaNa nAvavaDe pote saMsAra sAgarathI arihaMta bhagavaMto tarI gayela che-pAra pAmI gayela che ane bIjAone-potAnA anuyAyIone tAre che.) tathAca A vizvamaMDalamAM uparokta ratnatrayIrUpa yogapotathI saMsAra sAgarane svayaM taranAra ane anyone tAranAra eTale tribhuvanataraNatAraNahAra, jagaduddhAraka, vizva pAvanakArI, vizvezvara, paramezvara, devAdhideva zrI arihaMta bhagavaMto ja che. (1) evaMca saMsArasAgarathI pAra pAmelA satyasvataMtra-mukta-tIrNa AtmAomAM jema pahelAM anubhavela prANadhAraNarUpa jIvananuM pharI thavuM asaMbhavita che. tema kSINa thayela kSayabhAvane pAmela ATha karmonA udayarUpa bhavanuM pharI thavuM asaMbhavita che. arthAt jema tIrNo, jIvanadhArI nathI thatA. tema bhavAvatArI nathI banatA kAraNa ke; AgaLa kahevAtA bhavAvartanA kAraNakUTano abhAva che. -punarjIvana ke punarbhavAvatAranA kAraNo darzAvI kAraNono abhAva hoI kAryano abhAva che. e viSayanI karAtI puSTa ke spaSTa carcA na hyasyAyuSkAntaravadbhavAdhikArAntaraM, tadbhAve'tyantamaraNavanmuktyasiddheH, tatsiddhau ca tadbhAvena bhavanAbhAvaH, hetvabhAvAt, bhAvArtha= arthAt jIvitAvartarUpa kArya (pUrvAnubhUtajIvananI punaH prApti)nA pratye AyuSkAMtara (nAraka vigere AyuSya vizeSa) kAraNa che. bhavAvarta (punarbhavAvatAra) rUpa kArya pratye bhavAdhikArAMtara kAraNa che. jema AyuSThAMtararUpa kAraNano abhAva hovAthI jIvitAvartarUpa kAryano abhAva che. tema bhavAdhikArAMtararUpa kAraNanA abhAvamAM bhavAvartarUpa kAryano abhAva che. jema nAraka vigere rUpa AyuSya vizeSa hoya to pahelAMnI mAphaka jIvanaghArI bane ? tema kSINa banela (kSayabhAvane pAmela) bhavAvarta kAraNarUpa (kaSAyayoga pariNatirUpa karmabaMdha yogyatArUpa) bhavAdhikArathI judo bIjo bhavAdhikAra hoya kAphika gujarAtI anuvAdaka bhadrakarasUri ma
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA A haribhadrasAraracita 238 to ja bhavAdhikArAMtarathI A saMsAramAM tIrNo-mukto-siddho, pharIthI AvRtti kare-A-pharIthI cakkara lagAve ! tema te banatuM ja nathI. tathAca tamAma prakAranA AyuSyavizeSono abhAvakUTa hovAthI jIvitAvano punarjIvanasAmAnyano abhAva jema che tema jJAnAvaraNIya darzanAvaraNIya Adi aSTakarmanA udayarUpa bhavajanaka kaSAyayoga-pariNatirUpa karmabaMghayogyatArUpabhavAdhikAra vizeSano sarvathA abhAva hovAthI bhavAvartano saMsAramAM punaH AvRttino (pharIthI pAchA pharavAno) sAmAnyabhAva che. jo nArakaAdiAyuSya vizeSarUpaAyuSkAMtaranI sattA hoya tyAre sarva prakAranA jIvana vizeSonA kSaya janya jIvana sAmAnyAbhAvarUpa atyaMtamaraNanI jema asiddhi thAya ! tema bhavAdhikArAMtaranI sattA mAno to, sakala karma vizeSonA kSaya janya mukti-tIrNatAnI asiddhi thAya ! paraMtu A tIrNa AtmAomAM sarvaprakAronA jIvanavizeSonA kSayajanya atyaMta maraNanI siddhi che eTale AyuSkAMtara-sAdhyabhAvarUpe (jIvana-bhAve) jIvana parINAma-avasthA-dazAno abhAva che. tathA sakalakarmavizeSonA kSayajanya muktinI siddhi che. eTale bhavAdhikArAMtara-sAdhyabhAvarUpe (saMsArIbhAve) saMsAra-bhavapariNati dazAavasthAno abhAva che. kAraNa ke, prathamamAM AyuSpAMtara rUpa kAraNano abhAva che, bIjAmAM bhavAdhikAramaMtararUpa maraNano abhAva che. A ja bInA prativastu (tAdreza anya vastu)nI upamAdvArA vicArAya che. nahi mRtaH taddhAvena bhavati, maraNabhAvavirodhAt / bhAvArtha-arthAtu prANapaMkheruM jenuM UDI gayuM che evo marelo, pahelAMnA vItI gayelA amRta-jIvanabhAvathI jIvavAvALo thato nathI evo niyama che. kAraNa ke maraNa ane amaraNa (jIvana) paraspara atyaMta virodhI che. jyAM maraNa che, tyAM pUrvakAlIna jIvanarUpa amaraNa nathI. pUrvakAlIna jIvana ane maraNa e baMne virodhI tattvo che. -marelo agAunA amRta-jIvanabhAve karI, pharIthI jIvavAvALo nathI thato evA niyamarUpa, prativastUpamAnA upanyAsathI je phalita thAya che te darzAvAya che- etena RtvAvarttanidarzanaM pratyuktaM nyAyAnupapatteH, tadAvRttau tadavasthAbhAvena pariNAmAntarAyogAt, anyathA tasyAvRttirityayuktaM tasya tadavasthAnibandhanatvAt // anyathA tadahetukatvopapatteH, bhAvArtha-jema marelA agAunA amRta-jIvanabhAvathI pharIthI jIvavAvALo nathI thato" evA nirUpaNathI "vItI gayelI vasanta Adi Rtu, enI e pAchI phare che-pharIthI cakkara ke AMTo lagAve che vigere rUpa drazcaMtanuM paNa sAthe khaMDana thaI jAya che. kAraNa ke; nyAya-yukti, ahIyAM saMgata thatI nathI. -RtvAvartadrAMtamAM darzAvAtI nyAyanI asaMgativyatIta (vItI gayela) vasanta Adi cha Rtuo enI e pharIthI Ave che-pharI cakkara lagAve kAkA : bAjarAtI anuvAdaka - a. bhadrakarasUri ma Na
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA 239 che' evI mAnyatAne svIkAravAmAM atIta vasaMta Adi RturUpa kAraNajanya, sahakAra Adi (AMbA Adi) vRkSonI aMkura AdirUpa avasthAbhAvathI (avasthAnI prAptithI) ane purUSanI bAlakumAra AdirUpa avasthAbhAvathI (te te avasthAnI prAptithI) te avasthAthI bhinna-bIjA parINAmono (dazAo ke avasthAono) abhAva che eTale teno te ja-pUrvano parINAma prApta thAya che bIjo parINAma nahIM (atIta-vartamAna ke bhaviSyakAlIna RtuomAM jyAre bheda nathI to vRkSAdimAM, purUSamAM dekhAtI bhinna avasthAo ke anubhavAtA parINAmI mAluma na paDavA joIe ! bhUtakAlIna Rtue sarjela vRkSAdimAM aMkurAdika avasthA temaja purUSamAM bAlakumAra avasthA hatI tenI te ja avasthA, vartamAnakAlIna ke bhaviSyatkAlIna Rtu dvArA prApta hoya ke thaze! kAraNa ke, RtuomAM eTale kAraNamAM bheda nathI to bhinna bhinna avasthAomAM eTale kAryamAM bheda kevI rIte ? evaMca eka Rtu ke enI e ja RtunI kalpanAmAM Rtu, vRkSa Adi ke purUSamAM eka dazA-enI e ja dazA sarjI zake ! bhinna dazAo anubhavAya che mATe bhinna bhinna saghaLI RRtuo che-bhUtakAlIna-vartamAnakAlIna ke bhaviSyatkAlIna RRtuo bhinna hatI, che ane raheze. enI e nathI ema mAnavuM nyAya prApta thAya che) jo bhinna bhinna parINAmo thAya che' ema tame mAno to, vyatIta RRtuo enI e pharI Ave che' ema vadavuM vajUda vagaranuM thAya che kAraNa ke; te Rtu, AMbA Adi vRkSonI aMkurAdika avasthAnA (parINAma) te pedA karavAnA svabhAvavALI A RRtu che to A RtunI saMnidhi (samIpapaNuM) hoye chate A AMbA AdinI aMkurAdika avasthA ke na thAya ? arthAt thAya ja. jo RtunI saMnidhimAM paNa AMbA AdinI aMkuraAdi avasthA nathI. thatI ema mAno to, AMbA AdinI aMkurAdi avasthAnA pratye atIta RtulakSaNa Rtu, akAraNaahetu thAya ! arthAt atIta RtulakSaNa RturUpa hetu janya, A AMbA AdinI aMkurAdika avasthA che ema sAbita na thAya ! A badhuM vicAratAM e nakkI thAya che ke ekane eka ke enI e dazA nitya nahIM rahetI hovAthI bhinna bhinna Rtuo che ane te, bhinna bhinna dazAonA sarjanamAM nimittarUpe bhAga bhajave che e mAnavuM ucita che. aribhadrasuri racita (bhUtakALamAM AMbA Adi vRkSonI aMkurAdika avasthAnI janikA (hetu) vasaMtaAdi Rtu hatI, vartamAna kALamAM te avasthAnuM kAraNa, vasaMta Adi Rtu che, bhaviSyakALamAM te avasthAnuM kAraNa, te Rtu thaze eTale kAlatraya niyata AMbA Adi vRkSonI aMkurAdika avasthAnA janakatvarUpa sAjAtyasAdRzyanuM avalaMbana karI A draSTAMta prasiddha che ke tenI te ja Rtu pAchI AvI' A pratIti, sAdRzyAvalaMbanakArI-pratyabhinnArUpa che eTale-tethI 'tenI te ja Rtu pAchI AvI' ema sAbita thatuM nathI paraMtu kevaLa sadRzatAnuM ja bhAna thAya che) --uparokta prativastUpamArUpa draSTAMtanI sAthe drAEtikanI yojanA-- evaM na muktaH punarbhave bhavati, muktatvavirodhAt, sarvathA bhavAdhikAranivRttireva muktiriti, tadbhAvena bhaavtstiirnnaadisiddhiH rA gujarAtI anuvAdaka A bhadraMkarasUri ma.sA.
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ ka za- virA - haribhadrasAra thata 6 240 bhAvArtha- jema marelo, amRtabhAvasaMpanna manAto nathI-jIvanabhAvasaMpanna kahevAto nathI, kemake maraNabhAvanI sAthe amRtabhAvano virodha che. tema mukato (sarvathA karmarahita AtmAo) pharIthI saMsAramAM avataratA nathI. maraNa ke; muktatvanI sAthe punarbhavAvatArano virodha che. jyAM muktatva (mukti) che. tyAM punarbhavAvatAra nathI. muktatva ane amuktatva baMne paraspara atyaMta virodhI tattvo che. vaLI mukti teja kahevAya che ke; sarvathA sarvaprakArAvachedana) kaSAyayoga pariNatirUpakarmabaMdhayogyatA rUpabhavAdhikAranI nivRtti, AtyaMtikadhvasa) Aja sAcI mukti che. mukto A muktibhAvathI yukta hovAthI bhAvathI (tattvataH, vastutaH) arihaMta bhagavaMto tIrNatAraka-taraNatAraNahAra che ema siddha-sAbita che. A pramANe zakrastAvanA (28)mA padanI vyAkhyA pUrI thAya che. -zakrastAvanA (29)mA padanI vyAkhyA zarU karatAM pahelAM rajU karAto tenI avataraNikAno avatAra ete'pi parokSajJAnavAdibhi'rmImAMsakabhedai rnItyA abuddhAdaya eveSyante, 'apratyakSA ca no buddhiH, pratyakSo'rthaH' iti vacanAd, etadvyavacchedArthamAha bhAvArtha= jJAna, parokSa (atIndriya) che. (jJAna, pratyakSa-svasaMvidita nathI) ema bolavAnA svabhAvavALA mImAMsakavizeSo-keTalAka mImAMsako-kumArilabhaTTAnuyAyIo (jJAna, pote, potAne jANatuM nathI svasaMvidita nathI) kAraNa ke, jJAnamAM kyiA thaI zakatI nathI. jema hoMzIyAramAM naTa paNa pote potAnA khabhA upara caDI zakato nathI. jema aNIdAra talavAranI dhAra paNa pote potAne kApI zakatI nathI. tema jJAnamAM kriyA thaI zakatI nahIM hovAthI jJAna atIndriya (parokSa-anumAna gamya-anumeya) che. vaLI (1) padArthonI sAthe indriya jJAna pedA thAya che pachIthI (2) padArthonuM prAkaTya (arthaprAkaTya) pedA thAya che. tenA pachIthI (3) evuM jJAna thAya che ke, "mane padArthonuM jJAna thayuM che' jema ghaTanI sAthe indriya ane buddhino saMbaMdha thavAthI ghaTanuM jJAna thayA pachI evuM jJAna thAya che ke, "meM ghaTa jAmyo che tyArabAda ghaTajJAna thaye chate ghaTanuM prAkaTya (jJAtatA) pedA thAya che. A ghaTaprAkaTya, jJAnanA pahelAM nathI thatuM, jJAna pedA thayA pachIthI ja thAya che ethI ja A ghaTaprAkaTyajJAnathI pedA thayeluM che ema kahevAya che. A arthaprAkaTya, jJAnathI pedA thAya che. ataeva ane arthaprAkaTyanuM anyathAanupapattirUpa hetuthI jJAnane jANIe chIe. jJAnanuM jJAna (saMvedana) karIe chIe Ama bolanArA kumArilabhaTTanA anuyAyIo nItithI nyAyayuktithI arihaMtabhagavaMtone abuddha (svasaMviditajJAna vagaranA) AdithI abodhaka tarIke mAne che. 1 'bhATTAnAM mate jJAnamatIndriyam, jJAnajanyA jJAtatA pratyakSatA, tayA ca jJAnamanumIyate' nyAyasiddhAntamuktAvalyAM / kumArilabhaTTAnAM mate jJAnajanyayA jJAnaviSayatvAtiriktayA, pratyakSaviSayIbhUtayA, ghaTAdiviSayaniSThayA prAkaTyAparaparyAyayA jJAtatayA jJAnaprAmANyamanumeyam / jJAnasyAtIndriyatayA jJAtatAliGgakAnumitereva prAmANyaM gRhyate / anumAnaprayogastu ghaTa, ghaTatvavadvizeSyaka ghaTatvaprakArajJAnaviSayaH ghaTatvaprakArajJAtatAvattvAt, yanaivaM tanaivaM yathA paTa iti athavA jJAtatAM pakSIkRtya iyaM jJAtatA, ghaTatvavadvizeSyakaghaTatvaprakArakajJAnajanyA, ghaTavRttighaTatvaprakArakajJAtatAtvAt, yA yavRttiH yatAkArikAjJAtatA sA tadvizeSyaka tatprakArajJAnajanyA yathA paTe paTatvaprakArikA jJAtateti rAmA aAvAdaka 2 bhakarasUri ma
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vitarA harAjI RbhAra carita (241) keTalAka mImAMsakonuM vacana che ke "amArI buddhi - jJAna, apratyakSa - atIndriya - parokSa che ane artha pratyakSa che' AvuM pratipAdana karanAra mImAMsakavizeSarUpa kumArilabhaTTanA matanuM khaMDana karavA sArU kahe che ke "buddhebhyaH bodhakemyaH" ajJAnanidrAprasupte jagatyaparopadezena jIvAjIvAdirUpaM tattvaM buddhavanto buddhAH, svasaMviditena jJAnena, anyathA bodhAyogAt / bhAvArtha-jANanAra ane anyane jaNAvanAra evA arihaMta bhagavaMtane namaskAra ho !' arthAt arihaMta paramAtmA ajJAna (mithyAtvasahitajJAna) rUpa-mohanidrArUpabhAvanidrAmAM sutelA jaga-vizvamAM, bIjAnA upadeza sivAya (svaya) svasaMvidita (svaprakAzaka-jJAnaviSayakajJAnarUpa) jJAnadvArA jIvaajIvaAditattvane jANanArA hoI "buddha kahevAya che. -svapaprakAzakazAnanI carcA jema dIvo, pote potAne tathA bIjA ghaTAdipadArthone prakAzita kare che. tema jJAna, pote potAne (jJAnane svasvarUpane) tathA parapadArthone jANe che. tathAca svasaMvidita (svaprakAzaka-jJAnaviSayakajJAnarUpa) jJAna hoya chateja jIvaajIvaAditattvaviSayaka jJAnanI sattA che. svasaMvidita (svaprakAzaka) jJAnano abhAva hoya chate jIvaajIvaAditattvaviSayaka bodharUpa jJAnano abhAva che. AvA anvayavyatirekarUpa sahacArajJAnathI e siddha thAya che ke, svasaMvidita (prakAzaka) jJAna kAraNa che jyAre jIvaajIvaAditattvaviSayakabogharUpajJAna kArya che. jo jJAnane svasaMvidita (svaprakAzaka) na mAno to, potAnuM jJAna karavA mATe bIjA jJAnanI apekSA, bIjA jJAnane jANavA trIjA jJAnanI AvazyakatA thavAthI anavasthA doSa AvI paDe ! cAlu carcAnuM karAtuM vizeSataH vizleSaNanaasvsNviditaayaa buddheravagame kazcidupAyaH, anumAnAdibuddheraviSayatvAt, bhAvArtha-(zaMkA) buddhinA saMvedanamAM jJAnaviSayaka jJAnanA pratye bIjI buddhi-bIjuM jJAna kAraNa mAnI, prakRtasiddhi-jIvaajIva-AditattvaviSayakabodhanI siddhi mAnIe to kAryanirvAha thaI jAya che to jJAnane svasaMvidita mAnavAnI zI jarUra che ? samAdhAna je jJAna svasaMvidita (svaprakAzaka) nathI te asvasaMvidita buddhi samajavI. kevala paakAzaka .1 'apramANikAnantapadArthaparikalpanAyA vizrAntyabhAvo'navasthA' artha-jyAM uttarottara-eka pachI eka navI navI jUThI kalpanAo karavI paDe ane kalpanAono pUrNavirAma kadI na thAya evA doSane 'anavasthA" doSa kahe che. phATaka gajarAtI anuvAdaka - A bhadakarasUri mA
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita- visarA hirabhavasara racita { 242) pratyakSAdirUpa buddhinA jJAna pratye koI bIjAM jJAna, sAdhana rUpe nathI arthAta pratyakSAdirUpabuddhiviSayakajJAnagrAhaka koI bIjAM jJAna nathI. kAraNa ke; anumAna-Agama Adi bIjA badhA jJAnano viSaya, pratyakSAdirUpa buddhi nathI. jo anumAna-Agama Adi bIjA badhA jJAnano viSaya, pratyakSaAdirUpabuddhi viSayaka (grAhaka) anumAna Adi jJAnAMtaranI kalpanA karavAthI anavasthA thAya ! kemake; ajJAta sva-svarUpavALuM jJAna, bIjAne kevI rite prakAzita kare ? tema to che ja nahIM kAraNa ke, sahusahunA viSaya judA judA che. tathAti| sAme rahelo padArtha, pratyakSano viSaya che, te vakhate anupalabhyamAna padArtha, anumAnano viSaya che, pratyakSa anumAnathI asiddha-paraloka Adi padArtha, Agamano viSaya che, A pramANe pratyakSa Adi pramANono viSaya, niyata che. sArAMza ke; svabhinna koI bIjuM jJAna, pratyakSaAdirUpa jJAnane viSaya tarIke pakaDI zakatuM nathI kAraNa ke; sahusahu jJAnanA viSayo bhinna bhinna che. tyAre pote ja (pratyakSaAdirUpa jJAna) potAne viSaya tarIke paDavA samartha che. kAraNa ke; e potAno viSaya che. -uparokta viSayanI maMthanapUrvaka cAlu carcA- na jJAnavyaktirviSayaH, tadA tadasattvAt, na tatsAmAnyaM, tadAtmakatvAt, na ca vyaktyagrahe tadgraha ityapi cintyaM, bhAvArtha-svaniyata (potapotAnA cokkasarUpa) bAhya padArtha-parapadArtharUpaviSayagrAhaka pratyakSaAdirUpa jJAnavyakti anumAnaAdijJAnamAM viSaya tarIke pratibiMbita ke bhAsita thatI nathI arthAt anumAna Adi jJAna, svaniyata parapadArtha grAhaka pratyakSa Adi jJAnane viSaya tarIke pakaDavA samartha nathI. kAraNa ke, te vakhate-anumAnaAdi buddhinA kALamAM grAhyarUpa-viSayarUpa-pratyakSaAdirUpa jJAnavyakti (vizeSa)nuM asattva (abhAva) che. kemake; ekI" sAthe-eka samayamAM be jJAnano asvIkAra che. zaMkA-anumAnaAdi buddhino viSaya, bhale pratyakSa jJAna rUpa jJAnavyakti vizeSa) na ho ! paraMtu anumAnaAdi buddhino viSaya, pratyakSaAdi jJAnasAmAnya, mAnIe to zo vAMdho ? samAdhAna-anumAnaAdibuddhino pratyakSaAdivAstu-sAmAnya, viSaya nathI. kAraNa ke, pratyakSaAdirUpajJAnavyaktinI sAthe pratyakSaAdijJAna sAmAnya, tadAtmaka-abhinna che. jJAnavyakti vizeSa) sarve jJAna sAmAnyanI sattA che, jJAnavyaktinA abhAvamAM jJAnasAmAnyano abhAva che. keTalIka vyaktiothI-yatkiMcit vizeSothI, sAmAnya bhinna che evo svIkAra karo to, sAmAnyajJAnanA AdhArarUpa pratyakSaAdijJAnavyaktinuM grahaNa (jJAna) jyAre nathI tyAre AdheyabhUta jJAnasAmAnyanuM grahaNa kayAMthI ja saMbhave ? arthAta na ja saMbhave (jyAre pratyakSaAdijJAnavizeSono kUTa, anumAnaAdi buddhino viSaya nathI tyAre jJAna sAmAnya paNa viSayatarIke kayAMthI saMbhave ?) kevaLa vyaktinA abhAvamAM sAmAnyano abhAvamAtra bAjarAtI anuvAdaka - A bhadrakarasUri ma. sArA
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ ka lita-vikharA A haribhakAra racita 6 243) doSa nathI paraMtu jJAnarUpa vyaktinA agrahaNamAM jJAna sAmAnyanuM grahaNa paNa ciMtya-asaMbhavita bane che. jema ke; vRkSa Adi vyaktinA abhAvamAM vRkSa Adi sAmAnyano abhAva che. tathA vRkSa Adi vyaktinA agrahaNamAM vRkSa Adi sAmAnyanuM agrahaNa che. -atha bhATTasiddhAnta padArthanA prAkaTyathI (jJAtatA-arthapratyakSatAthI) jJAnanuM saMvedana huM jJAnane jANuM chuM evuM jJAna) thAya che. arthAt ghaTanuM jJAna thayA pachI (arthaviSayaka pratyakSajJAna thayA pachI) ghaTanuM (arthanuM) prAkaTya (arthapratyakSatAjJAtatA) pedA thAya che. A ghaTanuM prAkaTya, ghaTanA jJAna pahelAM utpanna thayeluM nathI hotuM, ghaTanA jJAna thayA pachI pedA thayeluM hoya che. ataeva A ghaTaprAkaTya, ghaTajJAnathI pedA thAya che. A ghaTa (artha)nA prAkaTyathI jJAnanuM svasaMvedana (jJAnaviSayakajJAna) thAya che. arthaprAkaTyarUpa kAryane joI arthajJAnarUpa kAraNanuM jJAna-anumAna thAya che. jema ghUmarUpa kArya joI agninuM jJAna-anumAna thAya che tema arthapAkaTyarUpa kAryathI arthajJAnarUpa kAraNanuM jJAna thAya che. athavA "devadatta, RSTapuSTa che ane te divasamAM khAto nathI" AvA vAkyamAM puSTatvanI anyathA anupapattithI jema rAtribhojananuM jJAna-anumAna thAya che tema ahI ghaTajJAna sivAya ghaTaprAkaTyanu upalabdhi-prApti nathI thatI eTale ghaTaprAkaTyanI anyathA anupapattithI ghaTajJAnanuM jJAna manAya che-jaNAya che-kalpAya che. sAdhyanI sAthe avinAbhAva saMbaMdhavALA (sAdhyanirUpitavyAtiviziSTa) ane nizcita (asaMdigdha) liMga-hetu-sAdhana dvArA, je jJAna, sAdhyano nirNaya kare te jJAna "anumAna" kahevAya che. tathAca "pratyakSAdibuddhi gRhyate, arthapratyakSatAvAta," (A anumAna prayogamAM jJAnaviSayatva, sAdhya che ane arthapratyakSatA hetu che). arthAtu pratyakSaAdibuddhiviSayaka grahaNa (jJAna)rUpa sAdhyanA pratye arthapratyakSatA, hetu che. arthapratyakSatArUpa hetuthI pratyakSaAdibuddhiviSayaka grahaNa (jJAna) siddhatsAbita karAya che. athavA pratyakSaAdi buddhimAM jJAnaviSayavarUpa sAdhya, arthapratyakSatArUpa hetuthI sadhAya che. paraMtu vyAkhyAnakAra, uparokta bhAsiddhAMtane paDakAre che ke "arthapratyakSatArUpa liMga hetu vAstavika potAnA svarUpavALo-nizcita nathI' tathAhi nArthapratyakSatA liGgaM, yatpratyakSaparicchedyo'rtha evArthapratyakSatA, pratyakSakarmarUpatAmApane'rtha eva, na cAyamasma viziSTAvasthA vizeSaNApratItau pratIyata iti paribhAvanIyam // bhAvArtha-bIjA badhA liMgo-hetuono asaMbhava hoI vAdIe liMgANAe kalpala-rajU karela (jenuM svarUpa AgaLa kahevAmAM AvanAra che.) arthapratyakSatA (jJAtatA) rUpa liMga, buddhigrAhaka anumAna (buddhiviSayakajJAnasAdhyakAnumAna)nuM nizcAyaka-sAdhaka nathI. kAraNa ke, pratyakSajJAnayabhUta artha ja arthapratyakSatA che. (arthaviSayakapratyakSajJAna paNa nahIM) arthAt "artha pratyakSIkaroti AvI pratItithI siddha, IndriyajJAnarUpapratyakSanI gujarAtI anuvAda che, bhAkarasUri ma. sA.
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vikharA - vazikarAra thatA karmarUpatA-viSayatAne pAmela artha ja IndriyajJAnarUpapratyakSajJAnaviSayIbhUta artha ja, arthapratyakSatAnuM svarUpa che. tenAthI koI bIjAM juduM svarUpa nathI. (inDiyajJAnarUpa pratyakSajJAnanirUpitaviSayatAviziSTa artha ja arthapratyakSatA che.) tathAca pratyakSajJAnarUpa vizeSaNanuM jJAna nahIM hoye chate, arthanI (arthaniSTha) A viziSTa avasthApratyakSajJAnaviSayabhAvapariNatirUpa pratyakSatArUpa viziSTa avasthAno nizcaya (pratIti-jJAna) kevI rIte thAya? arthAt na ja thAya ! ("viziSTa vuddhi prati vizeSajJAnastha raLavAta' arthAt "viziSTabuddhinA pratye vizeSaNajJAna, kAraNa che." Avo niyama paNa ahIM vicAravo.) tathAca jema pradIpaAdino prakAza, svayaM aprakAzita hoye chate, pradIpaprakAzita ghaTAdino nizcaya thato nathI tema pratyakSajJAnarUpa vizeSaNanuM ajJAna hoya chate arthanI pratyakSajJAna viSayabhAva pariNatirUpa pratyakSatArUpa viziSTa avasthAno nizcaya thato nathI. ataeva anvayathatirekathI anizcita arthapratyakSatArUpaliMgathI, buddhiviSayakajJAnarUpa sAdhyano nizcaya thato nathI. zaMkA-jema indriyo, svayaM ajJAta-apratIta (pote potAne nahIM jANatI thakI svaprakAzaka nahIM hotI) paNa pratyakSajJAnane pedA kare che. tema indriyajanyabuddhi (pratyakSaAdi buddhio paNa svayaM ajJAta (pote potAne nahIM jANatI) jIva ajIva Adi tattvano nirNaya karaze emAM zo vAMdho che ? AvI zaMkAno parahAra karatA kahe che ke, evaM cendriyavadajJAtasvarUpaiveyaM svakAryakAriNItyapyayuktameva, tatkAryapratyakSatvena vaidhAd, ato'rthapratyakSatA'rthapariccheda eveti nIcA vRddhAiisaddhi 26 bhAvArtha= (samAdhAna) A prakArathI-uparanI karelI carcAthI jyAre pratyakSaAdi buddhimAM anumAnaAdirUpajJAnaviSayakatAnI asiddhi thAya che. tyAre vAdI kahe che ke, indriyanI mAphaka svayaM ajJAta (pote potAne nahIM jANatI) ja pratyakSabuddhi, potAnA kAryane (artharUpaviSayaviSayakajJAnarUpa svakAryane) kare che. A paNa kathana, jema pratyakSa buddhimAM anumAnaAdijJAnaviSayatAnI prarUpaNA (nirUpaNa) yuktinI bahAra che. tema (A paNa kathana ) yukti yukta nathI. kAraNa ke, indriyajanyajJAnaniSTha nirUpita) pratyakSatAnI sAthe buddhikRta (janya) artha pratyakSatAnuM vaidharma che. (sarakhApaNuM nathI-maLatApaNuM ke tulyatA nathI-viSamatA che.) arthAta IndriyapratyakSa, judI jAtanuM che. ane buddhikRta arthapratyakSa judI jAtanuM che. viSama che, eka sarakhuM nathI. eTale indriyanI mAphaka svayaM ajJAta (pote potAnA svarUpane nahIM jANanArI) pratyakSabuddhi, arthajJAna karAvaze evuM varNana ayukta che kemake; draSTAMta viSama che. (1) buddhijanya arthapratyakSatAarthaviSayakajJAna ja potAnAmAMja arthanA skurAyamAnasvabhAvavALI viSayanI pratIti ja ! ahIM buddhijanya arthapratyakSatA kahevAya che. phAvAtI anuvAdaka - A nadakarasuri ma.sA
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalitavika =visArA para bhara sAra thatA e roja 245 (2) Indriyajanya arthapratyakSatA=IndriyanI sAthe arthano saMnikarSa (saMyogaAdi saMbaMdha) thaye chate artha viSayaka pratIti (jJAna) rUpa pratyakSatA, e ahIM Indriyajanya arthapratyakSatA samajavI. A pramANe arthaghaTanA karavAthI A baMnemAM arthaparicchedamAM vaigharma hovAthI sAdharmanI siddhi na hovAthI draSTAMtanI asiddhi jANavI. sAdharyanI siddhi thAya to ja draSTAMta, draSTAMtarUpa banI zake ! AvI nItithI nyAyayuktithI buddhabodhakanI siddhi samajavI. A pramANe namolyumAM sUranA 29 mA padanI vyAkhyA samApta thayela jANavI. namolyurNa sUtranI 30 mA padanI vyAkhyA karatAM agAu rajU karAto tenI avataraNikAno avatAra ete'pi jagatkartRlInamuktavAdimiH santapanavineyaistattvato'muktAdaya eveSyante, "brahmavadbrahmasaGgatAnAM sthiti' riti vacanAd, pataMgirAvivarSiyASS6 bhAvArtha=jagatanA kartA (upAdAna ke nimitta kAraNabhUta) Izvara-paramapurUSabrahmamAM lIna thaI javuM (abheda bhAvathI eka thaI javuM) tenuM nAma mukti che ane te muktithI yukta hoya te mukta che. ema bolavAnA svabhAvavALA saMtapananA ziSyo, tattvathI arihaMta bhagavaMtone amukta-amocaka mAne che. teonuM vacana che ke brahmanI mAphaka brahmasaMgata-bAmAM lIna-ekameka thanArA muktonI sthiti che" AvA, saMtapanaziSyonA matanuM nirAkaraNa karavAnA irAdAthI kahe che ke "muttANaM moyagANaM" muktebhyo mocakebhyaH, caturgativipAkacitrakarmabandhamuktatvAnmuktAH kRtakRtyA niSThitArthA iti yo'rthaH, na jagatkartari laye niSThitArthatvaM, tatkaraNena kRtakRtyatvAyogAt hInAdikaraNe cecchAdveSAdiprasaGgaH, tadvyatirekeNa tathApravRttyasiddheH, evaM sAmAnyasaMsAriNo'viziSTataraM muktatvamiti cintanIyam, bhAvArtha "bhavabaMdhanathI mukta ane anyane bhavabaMdhanathI mukAvanAra arihaMta bhagavaMtane namaskAra ho' muktasvarUpa=cAragatinA anubhavarUpa caturgati vipAka dravyasaMsArarUpa baMdhana) ane tenA kAraNabhUta nAnAvidhajJAnAvaraNIya Adi aSTavidha karmanA (bhAvasaMsAranA) baMdhathI-baMdhanathI chUTA thayelA hovAthI te AtmAo mukta kahevAya che. arthAt mukto eTale kRtakRtya (jeNe potAnuM kArya pUruM karela che-kRtArtha tIrNa-pAraMgatajeNe karavAnuM kAMI bAkI ja nathI rahetuM te kRtakRtya kahevAya che.) ane niSThitArtha (aMzataH bhavasthajinaAdinI mAphaka kRtakRtyatA nathI mATe niSThitArtha sarvazataH saMpUrNatayA siddhapAra paDela che, kArya jenA te niSkitArtha kahevAya che) ema vivaraNadvArA mukta zabdano paramArtha samajava.. zaMkA AdhAra svarUpa brahmarUpajagatkartAmAM abhinnarUpe-ekarUpe rahevArUpa laya (ekIbhAva) hoye chateja muktonI sarvazataH arthasiddhi kema na ghaTI zake ? rAtI anuvAdaka - A bhadakarasUri ma
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA - a. bhadrasUri racita 246 samAdhAna=jagatane racavAnuM banAvavAnuM sarjavAnuM) kArya kAma adhUruM hovAthI AdhArasvarUpabrahmarUpajagatakartAmAM abhinna rUpe rahenAra te mukto tamArA mate kRtakRtya-niSThitArtha thaI zakatA nathI. vaLI hIna (nAraka vigere) madhayama (manuSya, tiryaMca) utkRSTa (devaAdi)rUpa jagatu ke sRSTinuM sarjana-racavAnuM hovAthI aparimita IcchA, dveSa vigere doSono prasaMga-Apatti tamArA mate brahma ke tadabhinna muktomAM Ave ! kAraNa ke; aparimita icchASa Adi doSo vagara, jadhanya madhyama utkRSTa sRSTirUpa vicitra racanA kadI saMbhavI zake ja nahIM. AvI ja sthiti jyAre vicitra sRSTi sarjavAmAM che tyAre sAmAnya saMsArI-manuSya ke tiryaMca AdinI kakSA karatAM ghaNI halakI koTImAM mukto AvI parejane ? hInAtihIna je AnI sthiti che to teomAM maktatvanI vAta paNa kema thAya ? ityAdi A. viSayanI gaMbhIra AlocanA karo ! arthAta tamArA mate parimita IcchADheSa Adi doSavALA bIjA AtmAo, sRSTi sarjanamAM samartha nathI. ane sRSTikartArUpe brahmA ke tadabhinna mukta AtmAo mAnela che. paraMtu ema mAnavA jatAM brahma ke tadabhinna muktone aparimita icchADheSa Adi doSa saMpanna mAnavA paDaze ane ema mAnatAM, sAmAnya saMsArI karatAM paNa hIna atihIna kakSAsaMpanna mAnavAno mahAdoSa AvI paDaze ! ItyAdi A viSayane buddhithI khUba cakAzo ema vyAkhyAnakAra bhalAmaNa kare che. zaMkA= A najare caDatI jagatanI vicitra lIlA, karma vigeree karelI che. ema mAnavA chatAMya te vicitrasRSTinA saMcAlaka, brahma ke dabhinna mukto nimitta kAraNarUpe che. ema kabUlavAmAM zo bAdha Ave ? upAdAnakartRpakSamAM bhale bAdha raho ! AvI zaMkAnuM sacoTa samAdhAna karatA vyAkhyAnakAra kahe che kenimittkrtRtvaabhyupgme tu tattvato'kartRtvaM, svAtantryAsiddheH, bhAvArtha=(samAdhAna) icchA Adi doSa dUra karavAnA irAdAthI je vAdIe kahyuM ke; "nimitta kAraNarUpe A purUSa jagatano kartA che' A viSayanuM khaMDana kare che ke; nimitta kAraNarUpe svIkAreluM purUSamAM karNapaNuM, te tattvakoTIthI vicArIe to vAstavamAM akajhUMpaNuM ja che. kemake; nimittakAraNarUpa kartApurUSamAM "svataMtra kartA 1 "tatra vartA' si. 2/2/43. ziyAsiddhI karo ghaH sa va cAtu=artha-kriyAno hetu chatAM kriyAnI siddhimAM je mukhyakAraka te "kartA' saMjJAvALo thAya che. yasyA guNabhAvena dhAtunA vyApAra ucyate sa svatantra iti tAtparyam / 'svatantraH kartA' (pA. sU. 1-4-54) svAtantryaM ca dhAtvarthavyApArAzrayatvam, vaiyAkaraNabhUSaNasAre-subarthanirNaye / itaravyApArAnadhInavyApAravattvaM svAtantryam / 'evaM ca svecchAdhInapravRttinivRttikatvamapi' iti kalATIkAsahitalaghumaMjUSAyAM subarthavicAre pR. 1345 paM. 5 gajarAtI anuvAdaka - , bhadrakarasUri ma. sAzALA
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAraka tulita-virArA ) haribhavasara : 6 247 AvuM ja kartAnuM lakSaNa che te nathI ghaTatuM. tathAhi-bIjAnI apekSA rAkhI je pravRtti ke nivRtti nathI. karato paraMtu potAnI icchAnusAre svataMtra rIte je pravRtti ke nivRtti kare che te ja daraasalamAM svataMtratAnAmaka svalakSaNa viziSTa kartA che. bIjAnI apekSA rAkhI parataMtra rIte pravRtti ke nivRtti kare che te svataMtratAnAmaka svalakSaNa viziSTa kartA nathI kahevAto arthAt akartA kahevAya che. -ekabIjAmAM maLI ke bhaLI javArUpalaya, brahmabhinna muktomAM ghaTI zakato nathI e viSayanuM vizadIkaraNa naca dvayorekIbhAvo'nyatarAbhAvaprasaGgAt, na sattAyAH sattAntara praveze'nupacayaH, upacaye ca saiva setyayuktaM, tadantaramAsannaH sa iti niitiH| bhAvArtha-baMnemAM mukta (jIva) ane paramapurUSarUpabrahmamAM layarUpa ekIbhAva (eka thavArUpalaya rUpamukti) barobara yuktiyukta nathI. kAraNa ke, baMne eka thavAthI, baMnemAMthI koI eka sattAno abhAva che-tathAtibaMne maTIne ekarUpa thavAthI bemAMthI ekanA-mukta ke kAMto paramapurUSanA abhAvano prasaMga (Apatti) Ave ! kAraNake; tyAMja lInatA-laya ke ekIbhAva ghaTI zake che ke; je bemAMthI eka bIjAnA svarUpamAM pariNamI jAya arthAt bemAMthI koI ekanuM bIjAnA svarUpamAM pariNamavuM (tadrupa banavuM) te ja laya kahevAya che. jo mukta ke paramapurUSanI sattAnA abhAvano svIkAra na karo to je bIjuM dUSaNa Ave che te batAve che. -tathAhi- paramapurUSarUpasattAmAM muktarUpa bIjI sattAno praveza (ekarUpa banavArUpa praveza) thaye chata, paramapurUSarUpasattAno anupacaya nathI arthAt skaMdhAntaramAM praviSTa skandhanI mAphaka avazya upacaya (vRddhivadhAre-umero) che. tathAca vRddhirUpa upacaya hoye chate paramapurUSanI ke muktanI sattA, prAtanI (pUrvakAlIna-pahelAMnI) hatI tenI te ja che ema kahevuM ayukta che. kAraNa ke; paramapurUSarUpatatsattAthI apekSAthIarthAt pUrvanI sattAnI apekSAthI vRddhi thaye, te sattA judI-bIjI sattA che ema manAya che. evaMca vRddhi pahelAnI sattA-paramapurUSasattA, vRddhi vagaranI hoI judI jAtanI che. jyAre vRddhi thayA bAdanI paramapurUSasattA, vRddhivALI hoI tenI teja che ema kahI zakAya nahiM arthAt vilakSaNasattA-sattAMtara thAya che ema Apatti samajavI. ahIM AvI nIti-nyAyamudrA che ema jANavuM. 1 Izvara, svataMtra nathI. jo izvara svAdhIna thai jagatane race che ane te parama dayAlu che to te sarvathA sukhasaMpadAthI bharapUra sRSTine nahIM banAvI sukhaduHkhathI mizra-vicitra jagatune kema banAve ? jo tema kaho ke jIvonA janmAMtaramAM bhegA karela zubha-azubha karmothI preraNAvALo banelo izvara jagatune race che to izvaranI svataMtratAno sadaMtara - lopa thaI jAya che. jo Izvara jagatune racavAmAM jIvonA karmonI apekSA rAkhe che, to jagatunI vicitra sRSTinA kAraNamAM karmo ja samartha che. karmone racanAra Izvara nahIM hovAthI Izvara asamartha che. karmajanya ja jagatunI vicitratAnA svIkAramAM buddhinI samarthatA che. jarAtI anuvAdaka bhadakari ma. sAbAju
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA - A haribhasUri racita vAyo 248 -uparokta viSayano upasaMhAranaivmnysyaanytr laya iti mohaviSaprasarakaTakabandhaH, bhAvArtha=evaMca paramapurUSarUpabrahma ane muktane ekarUpa thavAmAM, bemAMthI ekanA abhAvarUpa Apatti athavA vRddhirUpa upacaya thaye chate vilakSaNa-judI sattArUpa sattAMtaranA svIkArarUpa Apatti AvavAthI, sAmAnyataH mukta AdirUpa anyano, bIjAmAM-purUSa AkAza vageremAM laya-ekIbhAva-pravezarUpa je mukti mAnela che teno ahIM niSedha karavAmAM Avela che. A layarUpa muktino niSedha, moha-ajJAnarUpI bhAvaviSa (jhera)nA vistArane phelAvAne) dUra karavAmAM kaTakabaMdha jevo che. (maMtarelA dorA-rakSAsUtranA baMdha jevo che.) arthAtu. jema kaTakabaMdha, bAhyarano phelAvo thavA deto nathI tema A layano niSedha, moharUpI bhAvajheranA phelAvAne rokI de che. -zakrastavanA 30 mA padano upasaMhAratdevN nimittakartRtvaparabhAvanivRttibhyAM tattvato muktAdisiddhiH // 30 // bhAvArtha-A pramANe-uparoktanIti-nyAyamudrAthI e phalita thAya che ke, (sAkSAtka-upAdAnakartA mAnavAmAM rAga AdinI Apatti AvatI hoi) mukhya-svataMtra kartApaNAno abhAva che eTale-jemAM bhAvanA-cittano Azaya vizuddha che, jemAM mane tenA arthane viSe arpita che tathA jemAM kriyA zaktithI hIna paNa nathI temaja adhika paNa nathI, AvA svarUpavALA-parizuddha praNidhAna Adi pravRtti-kviAmAM bhavyone arihaMta bhagavaMto AlaMbana (Azraya-sahAya-AdhAra-dhyeyarUpa) hoI teomAM nimittakartIpaNuM ghaTI zake che. ane paramapurUSamAM eka thavArUpa layanA abhAvarUpa parabhAvanivRtti (paramapurUSamAM eka thavArUpa layane ahI parabhAva samajavo tenI nivRtti abhAva te parabhAva nivRtti, athavA kevala samyakatvaAdi AtmabhAvonuM nityatva-anaMtatva-anivRtti tathA dravyakarmabhAva karmarUpa parabhAva, tenI nivRtti) ghaTI zake che. evaMca nimitta kapaNAthI "mocaka' (anyane saMsAra baMdhanathI mukAvanAra) ane parabhAva nivRttithI "mukta' (parabhAvanivRttasvayAvat svarUpasthita) tattvathI-mukhyavRttithI arihaMta bhagavaMto hoya che ema siddhi-sAbitI jANI levI. -zakastavanI "AtmatatyaparaphalakartutvarUpa' 8mI saMpadAno upasaMhAraevN jinajApakatIrNatArakabuddhabodhakamuktamocakabhAvena svaparahitasiddherAtmatulyaparaphalakartRtvasampaditi // 8 // 1 jema koi zeTha karoDo rUpIyA kamAya paNa enI vaphAdArIthI sevA karanAra jo e kAMija lAbha na ApI zakato hoya balba ene paNa potAnA jevI dhanika sthitimAM na mUkato hoya to enI zeThAi nirarthaka gaNAya che. ane evAnI nokarI karavAnI koi buddhizALIne icchA thatI nathI. e ja rIte izvaranI upAsanA saMbaMdhI che. je bhagavAnanI sevA karavAthI parINAme enA jevuM pada prApta na thatuM hoya to e sevA, e bhakti, parizramarUpa ja lekhAya paraMtu arihaMta bhagavaMtarUpa devAdhideva to potAnA bhajanArane potAnA jevA ja banAve che-kare che. bAjarAtI anuvAdaka - a, bhadrakarasUri ma. sA
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vija ane GRbhAva (249) bhAvArtha - jinajApaka bhAvathI, tIrNatAraka bhAvathI, buddhabodhakapaNAe, tathA muktamocaka bhAvathI svaparahita (kalyANa lAbha-guNa) nI siddhi (paripUrNatA-jaya-phatteha-prakarSa) thavAthI "jiNANaMthI muttANuM moyagANa sudhInI ja (4) cAra padavALI saMpadAne "svatulyaparaphalakartutva' saMpadA kahe che, kAraNa ke; A (4) cArapadomAM arihaMtonuM potAnuM jevuM svarUpa che, tevuM svarUpa-phaLa, anya-yogya bhavyajIvone arihaMta bhagavaMto Ape che. (kare che) A saMpadAnuM nija samaphalada' evuM bIjuM nAma paNa che. -atha traNa padovaDe anukrame bhagavAnanA pradhAna guNa, akSayasthiti ane utkRSTa phalane batAvanAra pradhAnaguNAparIkSaya-pradhAna phalAvAtmabhaya athavA "mokSa' nAmanI (9) navamI saMpadAnuM vivecena karatAM pahelAM, prathamapadanI vyAkhyA karatAM pahelAM tenI avataraNikAno rajU karAto avatAra ___ ete'pi buddhiyogajJAnavAdimiH kApilairasarvajJA asarvadarzinazceSyante, "buddhayadhyavasitamarthaM puruSazcetayate" iti vacanAd, etanirAkaraNAyAha bhAvArtha-buddhi (mahattattva jenuM nAma che evI buddhi)no yoga saMbaMdha thaye chate, AtmAmAM jJAna pedA thAya che. arthAt buddhinA saMbaMdhathI pedA thatuM jJAna che, Ama bolavanA svabhAvavALA kapilanA anuyAyIo A arihaMta bhagavaMtone" asarvajJa ane asarvadarzImAne che. kAraNake; -atha sAMkhyaprakriyA (1) paraspara upakAra karanAra sattva, saja, tamansa A traNa guNonI je sarakhI avasthA te prakRti kahevAya che. ga sattvaguNa jenuM lakSaNa sukha che. enAthI prasAdaprasannatA thAya che. enA cihno prasAda, buddhipATava, alaghutA-gaurava, aSa-prIti che. a rajoguNa jenuM lakSaNa duHkha che. enAthI tApa thAya che. tApa, zoSa, bheda, cittanI caMcalatA jaDatA, udvega e enAM cihno ke kAryo che. | # tamoguNa jenuM svarUpa moha che. AnAthI dInatA thAya che. dainya, moha, maraNa, laghutA, ajJAna vigere tamoguNanA cihano ke kAryo che. ' arthAta AvI traNeya guNo supramANathI jemAM rahelAM hoya tevI avasthA prakRti' kahevAya che. pradhAna, avyakta paNa nAma jenAM che. (2) A prakRtithI buddhi pedA thAya che jenuM bIjuM nAma mahatva che. jemake, A gAya che. ghoDo nathI. athavA A ThuMThuM che. purUSa nathI. AvA nizcayarUpa jJAnane "buddhi ' kahe che. buddhinA, dharma, jJAna, 1 sAMkhyadarzananA AdyapraNetA kapila" paramarSi kahevAya che. A sAlI ane kAkA ane ke kaTakA
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ kakakakakasa lalitANA nara thI bhAratamAM (250) vairAgya, aizvarya (sAtvika) ane adharma ajJAna, saMsArarAga (Asakita) garIbI (tAmasika) A (8) ATha guNo che. (3) buddhithI "ahaMkAra' pedA thAya che. huM suMdara chuM, huM nasIbadAra chuM Avo abhimAnarUpa ahaMkAra pedA thAya che. (19) A ahaMkAramAMthI (16) soLa tattvo pedA thAya che. te A pramANe - (5) buddhIndriyo=prANendriya, rasanendriya, cakSurindriya, sparzendriya, zrotrendriya A indriyo potapotAnA viSayane grahe che mATe A "jJAnendriya' kahevAya che. (5) karmendriyo=vacana, hAtha, paga, gudA, liMga, emanAthI kramazaH bolavuM, AdAna, calana, malotsarga, saMbhogarUpakarma kriyA siddha thavAthI karmendriya' kahevAya che. icchArUpamana jyAre A jJAnendriya sAthe maLe che tyAre jJAnarUpa che. jyAre karmendriya sAthe maLe che tyAre karmarUpa bane che. Ano svabhAva muddAvagara paNa saMkalpa karavAno che. (24) gandhatanmAtra, rasatanmAtra, rUpatanmAtra, sparzatanmAtra, zabdatanmAtra, A pAMca tanmAtrathI mahAbhUta pedA thAya che. gandhatanmAtrathI pRthvIbhUta, rasatanmAtrathI jalabhUta, rUpatanmAtrathI agnibhUta, sparzataknAtrathI vAyubhUta, zabdatanmAtrathI AkAzabhUta thAya che. (25) purUSa=uparokta covIza tattvo che tethI anya-judo purUSa-AtmA e 25 muM tattva che. tathAca tattvonuM mULa kAraNa prakRti-avyakta che. pote koinA vikArarUpa nathI eTale "avikRti kahevAya che. mahat buddhi) ahaMkAra ane zabdaAdi paMcatatpAtro e sAta (7) prakRtirUpa vikRtirUpa che. mahatuM (buddhi) ahaMkAranI prakRti ane mUla prakRtinI vikRti che. ahaMkAra, indriyonI prakRti ane buddhinI vikRti che. pAMca-tanmAtrAo, pAMcabhUtonI prakRti ane ahaMkAranI vikRti che. (11) Indriyo (5) paMcamahAbhUto e (16) soLa tattvo kevala vikRtirUpa che. purUSa (AtmA) to vikRtirUpa nathI ane prakRtirUpa nathI. rirUpa che. mUla prakRtinA vikArarUpa hoI buddhi (mahatattva-aMtaHkaraNa) svayaM cetanAvagaranI-acetana che. chatAM, caitanyarUpa svatattva (svabhAva) vALA purUSanA saMnidhAnathI (saMyogathI) jANe cetanAvALI hoya tevI bhAse che. jema judA judA raMgonA saMyogathI nirmalasphaTikamaNi, kALA pILA vigere rUpavALo thAya che. tema avikArI nitya purUSa AtmA, buddhinA saMnidhAna (sAmIpya-nikaTaNAnA-saMyoga) vazathI acetana manane svasamAna cetana banAve che. tyAre emAM-purUSamAM bhokatRtvanuM abhimAna thAya che. vAstavamAM vikArI hovAthI mana, cetana kahevAtuM nathI.
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA A 251 bhadrasuri racita -TUMkamAM purUSatattvanuM svarUpa (1) akartA--te viSayasukhaAdino ane tenA kAraNabhUta puNyaAdino karavAvALo nathI mATe akartA. AtmA taNakhalA mAtrane bhAMgavAne samartha nathI. ataH akartA che. prakRti, kartA che kAraNake; prakRti ja pravRttisvabhAvavALI che. (2) viguNa=sattva Adi guNa rahita purUSa che. kAraNa ke; sattvAdidharmo, prakRtinA che. purUSanA nahIM. (3) bhoktA=purUSa, bhoga karanAra che. bhoktA paNa sAkSAt nahIM paraMtu prakRtinA vikArabhUta ubhayamukha darpaNa AkAra je buddhi che temAM saMkrAnta thayela sukha duHkha Adino, potAnA nirmala svarUpamAM pratibiMbita thavAthI te bhoktA che. jema jAsuda Adi phulonA saMnidhAnavazathI sphaTikamaNimAM raktatA (lAlAza) Adino vyavahAra thAya che. arthAt sphaTika, lAla che ema kahevAya che. temaja prakRtinikaTavartI hovAthI purUSa paNa sukha duHkha Adino bhoktA che ema kahevAya che (buddhirUpI darpaNamAM paDanArAM padArthonAM pratibiMbanuM, bIjA darpaNa sarakhA purUSamAM pratibiMbita thavuM teja purUSano bhoga che. mATe tene bhoktA kahe che. AtmAmAM ethI koIpaNa jAtano vikAra thato nathI. je prakAre nirmalajalamAM paDanAruM caMdramAnuM pratibiMba jalanoja vikAra che. caMdramAno nahIM' Aja prakAre AtmAmAM buddhinuM pratibiba paDavAthI temAM je bhoktRtva che te mAtra buddhino vikAra che purUSa-AtmAno nahIM. AtmA to vastutaH nirvikAra che. (4) nityacikeMpetaH nityacaitanyasvarUpa AtmA (purUSa) che. purUSa, caitanya svarUpa ja che. jJAnasvarUpa nahIM. kAraNake, jJAna e buddhino guNadharma che. (5) pumAna=AtmA, purUSa tarIke oLakhAya che. AtmA=amUrta, cetana, bhoktA, nitya, sarvagata, kriyArahita, akartA, nirguNa, sUkSma 'AtmA' kahevAya che. -Iti sAMkhyaprakriyA- sAMkhyalokonuM vacana che ke, 'mUlaprakRtinA vikArabhUta ubhayamukha darpaNa AkAravALI je buddhi che temAM pratibiMbita saMkrAMta thayela zabda vigere viSayone-padArthone, potAnA svaccha svarUpamAM pratibiMbita thavAthI purUSa=AtmA, jANe che.' arthAt zabdAdi artha-viSayaviSayaka jJAnanA pratye buddhi aMtaraMga (upAdAna ke samavAyi) kAraNa asAdhAraNa-kAraNa che. 1 cikti (purUSanI-cetananI zakti)thI padArthaviSayakazAna thatuM nathI. paraMtu acetanabuddhithI ja padArthaviSayakazAna thAya che. A buddhi, purUSano dharma nathI. kevala prakRtino vikAra che. A acetana buddhimAM cit zaktinuM pratibiMba paDavAthI gujarAtI anuvAdaka tIkarasuri ma.sA. A
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ A ribhadrasuri racita 252 uparokta sAMkhyamatanuM nirAkaraNa karavA sArU kahe che ke; "sarvajJebhyaH' sarvadarzibhyaH " sarvajAnantIti sarvajJAH sarvvaM pazyantIti sarvadarzinaH, tatsvabhAvatve sati nirAvaraNatvAt, bhAvArtha='sarvajJa, sarvadarzI arihaMta bhagavaMtone namaskAra ho'' sarvajJapadano artha dravyathI rUpI ane arUpI sarvadravyane jANe, kSetrathI sarvakSetrane, kALathI sarvakALane, ane bhAvathI pratyekadravyanA bhUta-bhAvi-vartamAna sarva anaMtaparyAyone samyak prakAre jANe te 'sarvajJa'. lalita vistarA sarvadarzIpadano artha= dravyathI rUpI ane arUpI sarvadravyane dekhe, kSetrathI sarvakSetrane, kALathI sarvakALane, ane bhAvathI pratyeka dravyanA bhUta-bhAvi-vartamAna sarva anaMta paryAyone samyaktrakAre dekhe te 'sarvadarzI.' sarvajJatva sarvadarzitva siddhi- arihaMtabhagavaMto, sarvajJa-sarvadarzI che. (sarvajJatva-sarvadarzitva ahIM sAdhya che.) kemake, AtmAno (kevala)jJAna ane (kaivala) darzana, e svabhAva che ane kevalajJAna kevaladarzana pratibaMdhaka (AvAka) AvaraNano kSaya che arthAt 'tattvabhAvatvaviziSTa nirAvaraNatva' ahIM hetu samajavo. jo (nirAvaraNatvarUpa vizeSyadala choDI) 'tattvabhAvatva' rUpa vizeSaNadalane hetu tarIke rAkhavAmAM Ave to, sarvajJatva-sarvadarzitvarUpa sAdhya jyAM nathI evA chadmastha Adi AtmAmAM, jJAnadarzanarUpa AtmasvabhAva che ato vyabhicAra nAmano doSa Ave vAste 'nirAvaraNatva' rUpa vizeSyadalano niveza karavo ataeva chadmastha AdimAM tattvabhAvatva (AtmasvabhAva jJAnadarzana) hovA chatAM AvaraNa (kevalajJAnAvaraNa-kevaladarzanAvaraNa) sahita che. arthAt chadmastha jJAnadarzana rUpa AtmasvabhAva, sAvaraNa che, mATe chadmastha AtmAo, sarvaza sarvadarzI kahevAya nahIM. jo (tasvabhAvatvarUpa vizeSaNa dala choDI) 'nirAvaraNatva' rUpa vizeSyadalane hetu tarIke rAkhavAmAM Ave to, jyAM sarvajJatva-sarvadarzitvarUpa sAdhya nathI tevA dharmAstikAya vageremAM AvaraNarahitapaNuM che mATe vyabhicA2 nAmaka doSa Ave ataeva 'tattvabhAvatva' rUpa vizeSaNadalanI ati agatya kAraNa ke, (vala) jJAna (vala) darzanarUpa svabhAva, AtmAno ja che. dharmAstikAya Adino che ja nahIM. eTale vyabhicAra nAmano doSa nahIM Ave. pote (cit zakti) potAne buddhithI abhinna-eka jANe che mATe ja purUSamAM 'huM sukhI chuM-duHkhI chuM' evuM jJAna thAya che. cittzakitanuM pratibiMba paDavAthI A acetana buddhi cetananI mAphaka bhAse che. 1 sarvajJa sivAyanA-chadmasthajIvone prathama darzana utpanna thAya, ane tyArabAda (antaryu. bAda) jJAna pedA thAya che. jyAre sarvajJone prathama samaye jJAna ane tyArabAda (bIje-cothe-chaThe ItyAdi bekI samaye) darzana pedA thAya che. A hetuthI (zrI bhagavatIjI Adi sUtramAM paNa) savanULa savvarasINaM' evo anukrama che. gujarAtI anuvAdaka A ta karasUri ma.sA.
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ A urabhadrasuri racita. 253 tathAca tattvabhAvatvaviziSTa nirAvaraNatvarUpa nirdaSTa hetuthI arihaMta bhagavaMtomAM sarvajJatva-sarvadarzitvarUpa sAdhyanI siddhi samajavI. lalita-vistarA prakRtahetuAdinI ghaTanA=arihaMtabhagavaMta paramAtmAno kevalajJAna kevaladarzana svabhAva che, ane kevalajJAna kevaladarzanarUpa svabhAvamAM svabhAvatva che, tathA kevalajJAna darzanamAM kevalajJAna Adi AvaraNarUpa tatpratibaMdhakanuM sarvathA rahitapaNuM che mATe tatkevalajJAnadarzanarUpa svabhAvavALA arihaMtabhagavaMto sarvajJa sarvadarzI kahevAya che. --prakRtahetuniSTha 'tattvabhAvatva' rUpa vizeSaNanI siddhi-- kevalajJAna kevaladarzanamAM, AtmadravyanI svabhAvatA che. e viSayanI laMbANathI karAtI mImAMsA-- matto'nye madarthAzca guNA ityatastattasvabhAvatvasiddhiH, uktaM ca- " sthitaH zItAMzuvajjIvaH, prakRtyA bhAvazuddhayA / candrikAvacca vijJAnaM tadAvaraNamabhravad // 1 // " ityAdi, bhAvArtha= A AryAvartamAM eka vakhate syAdvAdI arihaMta bhagavaMte, dravya ane paryAyo, bhinna ane abhinna ema vyAkhyAna-pravacana karavAnA irAde potAnA ziSyonI AgaLa, atyaMtasamIpavartI hoi pote potAne (svaAtmadravyane) uddezIne prarUpyuM ke, 'lakSaNa, saMkhyA, prayojana, saMjJAnA bhede karIne mArAthI (svaAtmadravyathI) guNo, jJAna, darzana upayoga vagere guNo bhinna che. jemake; (1) lakSaNabhede karIne dravyaparyAya (guNa) bheda= 'muLaparyAyavaT dravyam' (tattvA. a. 5, sU. 37) 'guNaparyAyavALuM dravya kahevAya che.' AvA lakSaNasUtra pramANe huM guNaparyAyavattvarUpa lakSaNavALo chuM eTale huM Atmadravya chuM kAraNa ke, dravya te ja kahevAya ke jemAM guNaparyAyo hoya, mArAmAM guNaparyAyo che eTale huM dravya chuM. dravyanuM jevuM lakSaNa bhinna che tevuM guNanuM lakSaNa paNa bhinna che-tathAhi-''dravyAzrayA nirtuLA muLAH '' (tattvA. a. 5, sU. 40) 'dravyAzrita, guNazUnya dharmo guNo kahevAya che' 1 padArthomAM be prakAranA dharmo che. eka sahabhAvI dharma ane bIjo kramabhAvI dharma. sahabhAvI dharmone 'guNa' kahe che ane kramabhAvI dharmone paryAya' kahe che. eTale ekaja dravyamAM be traNa Adi dharmo je sAthe rahI zake te 'guNa' jemake, AtmAmAM, yatkiMcitlAnarUpa vijJAna vyakti, uttarajJAnAkAra pariNAma yogyatArUpa vijJAnazakti sukha, yauvana, jJAna, yogyatA vagere dharmo ekIsAthe-samAna vakhate rahI zake che te 'guNa' ane AtmAmAM jema sukha vakhate duHkha na hoya yauvana vakhate vRddhAvasthA na hoya, harSa vakhate zoka na hoya, arthAt AtmAmAM ekIsAthe (yugaratA) je na rahI zake te dharmo kramabhAvI hoI (kramathI thanArA hoI) paryAya' kahevAya che, jema ke, nAraka, manuSya, sukha, du:kha, harSa, zoka, vRddhatva, yauvana vagere paryAyo kahevAya che. AtmaguNa-je dharmo AtmAmAM yugapat (ekIsAthe-samakAle) rahevA samartha hoya te 'guNa.' AtmaparyAya=je dharmo AtmAmAM yugapat (samakAle) rahetA na hoya ane kramathI rahenArA ke thanArA hoya te 'paryAya.' 2 jo ke paryAya paNa dravyane Azrita che ane nirguNa che. tathApi te utpAdavinAzazAlI hovAthI dravyamAM sadA takarasUri ma.sA. gujarAtI anuvAdaka A
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA uribhadrasUri racita 254 arthAt uparokta guNalakSaNasUtrAnusAre, je dravyane AzrIne rahe-AdhAre rahe ane pote guNa vagaranA hoya te 'guNo' kahevAya che. AvA lakSaNavALA mArA guNo 'jJAnaAdi' che. A tathAca baMnenuM lakSaNa bhinna bhinna hovAthI huM ane mArA guNo bhinna bhinna chIe. (2) saMkhyAbhede karIne dravyaparyAya (guNa)no bheda=huM (Atmadravya) eka (ekatvasaMkhyAviziSTa) chuM ane mArA guNo aneka che. (anekatva-bahutva-anaMtarUpa saMkhyAviziSTa che.) Ama baMnenI saMkhyA bhinna bhinna hova.thI ame baMne huM ane mArA guNo bhinna bhinna chIe. (3) prayojana-phalabhede karIne dravyaparyAya (guNa) no bheda= huM, (Atmadravya) baMdha mokSa Adi kriyAphaLavALo chuM ('yA yA viyA sA sA tavatI' A niyamAnusAre baMdhanaka kriyAthI saMsAraphaLa ane mokSajanaka kriyAthI mokSaphala thAya che. anyathA nahIM arthAt saMsAramokSarUpa vibhAva svabhAvarUpa Atmika avasthAo, saMsAramokSajanakakriyAone AbhArI che ataeva bhagavAna bole che ke; baMdhajanaka kriyAjanyabhavopagrAhi (aghAtI) karmarUpa saMsAraphala tathA mokSajanakakriyAjanya ghAtikarmamuktirUpa muktiphala Adi phalavALo huM chuM.) ane mArA jJAnAdi guNo, viSaya (padArtha) viSayaka avagama-grahaNajANavuM vagere phaLavALA che. ataeva ame baMne huM anemArA guNo, bhinna bhinna phaLavALA hoi bhinna bhinna chIe. (4) saMjJAbhede karIne dravyaparyAya (guNa)no bheda=huM arhan-tIrthaMkara-jina-pAragata 1 Adi saMjJAzabdathI vAcya chuM arthAt mane arham Adi nAmothI bolAve che-saMbodhe che. ane mArA guNo, dharma, paryAya Adi saMza.-zabdathI vAcya che. eTale huM ane mArA tathAca mArI saMjJA judI che ane mArA guNonI saMjJA (saMketazabda) jAdI guNo bhinna bhinna chIe, rahetA nathI. paraMtu guNa to nitya hovAthI sadAye dravyane Azrita che. guNa ane paryAya vacce Aja taphAvata che. dravyamAM sadA vartamAna zaktio ke je paryAyanI janakarUpe mAnavAmAM Ave che temanuM nAma ja 'guNa'. A guNomAM vaLI bIjA guNo mAnavAthI 'anavasthA' doSa Ave che. mATe dravyaniSTha zaktirUpa guNane nirguNa mAnyA che. AtmAnA guNacetanA, samyaktva, cAritra, AnaMda, vIrya che. 1 arha, jina, pAragata, trikAlavita, kSINASTakarmA parameSThI, adhIzvara, zaMbhu, svayaMbhU, bhagavAna, jagataprabhu, tIrthaMkara, tIrthaMkara, jinezvara, syAdvAdI, abhaya, sArva, sarvajJa, purUSottama, sarvadarzI, kevalI, devAdhideva, bodhida, vItarAga, Apta vagere nAmo jANavAM. 2 svarUpa, svalakSaNa, svabhAva, AtmA, prakRti, rIti, sahaja, rUpatattva, dharma, sarga, nisarga, zIla, sattattva, saMsiddhi vagere nAmo jANavAM. gujarAtI anuvAdaka A tadraMkarasUri ma.sA.
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ vita vistarA - A bhavasAri racita 255 ahIM dravyArthikanayanI gauNatAthI ane paryAyArthikanayanI pradhAnatAthI "bheda samajavo. dravya ane guNa (paryAya) nA abhedanuM nirUpaNa=": '=huM AdhAra chuM jeono te mArA "guNo' kahevAya che. arthAt mArA guNo mArA AdhAre rahenAra che. (ahamityAtmadravyaniSThAdhikaraNatAnirUpakAdheyatAviziSTA guNAH athavA guNaniSThAdheyatAnirUpitAdhikaraNatAvadAtmadravyamahamiti zAjavI :) tathAca paryAyArthikanayanI gauNatApUrvaka dravyArthikanayanI pradhAnatAe karI dravyanI sAthe-AdhAranI sAthe ekApAravRttitvarUpathI sakaladharmonI abheda sthiti che. evaMca jeono huM sAdhya (AdhAra-prayojana-lakSya-upayoga) chuM. te mArA guNo che. (athavA mArA artharUpasvaupayoga-kAryarUpa-samRddhirUpa-ramaNatAsthAnarUpa guNo che.) kemake; guNomAM vRtti (vartana-vartavuM-ramaNatA) thI jAdI koI, aikAntika mArI paNa pravRtti (vyavasAya-vyApAra) nathI. arthAt huM paNa guNomAM rahuM chuM-mArI vRttirUpa pravRtti guNomAM ja che. (zrI bhagavAna kahe che ke, huM ane mArA guNo-ame baMne bhinna nathI, huM eTale guNo ane guNo eTale huM ema ame abhinna chIe kema ke; jema mArAmAM guNo che tema huM guNomAM ramuM chuM. amArAmAM bheda nathI. ame baMne abhinnarUpe chIe. mArI sAcI sanAtana samRddhi-mAruM ati ramaNIya krIDAnuM sthAna guNo che. huM guNo sivAya kyAMya jato nathI, raheto nathI, ramato nathI. mAruM rahevAnuM bhavyabhavana kaho ke mAruM ramavAnuM ramya upavana kaho ke mAruM sthiratAnuM sthAna kaho ke mArI sanAtana vizrAmabhUmi kaho to A mArA guNo ja che.) dravyathI kathaMcibhinna-kathaMciabhinna svarUpavALA guNo hoya che. AvA nirUpaNathI guNomAM-jJAnAdiguNomAM Atmadravya svabhAvatAnI siddhi samajavI. kahyuM che ke jema caMdramA, anAdikALathI nirmaLa ane zuddha che, tevI rIte A jIva paNa anAdikALathI potAnA zuddha svabhAvane laI caMdranI mAphaka prakRtyA-svAbhAvika nirmaLa ane (tattva) bhAvazuddhithI zuddha rahela che (sthApanIya nathI) tema ja caMdramAnI jema caMdrikA-jyonnA (cAMdanI) svabhAvasiddha anAdikALathI sthita 1 'ya eva cAdhAro'rtho dravyAkhyo'stitvasya sa evAnyaparyAyANAmityarthenAbhedavRttiH' jema astitvano AdhAra dravya che tema tamAma dharmono AdhAra paNa e ja che. AthI ja-AdhAranI apekSAe astitva Adi dharma abhinna che tema ahIM paNa AdhArathI dravyathI guNo abhinna che. 'kAlaSTAMtargatArthena, dharmadharmiNorabhedasya prAdhAnyamaGgIkriyate tadA tenA'rthena samastadharmANAMtAdAtmyenAvasthitatvAta, ya eva ca ghaTadravyarUpo'rtho'stitvasyAdhAraH sa evAnyadharmANAmapyAdhAraH ityekAdhAravRttitvamarthenAbhedavRttiH' je ghaTarUpa dravyapadArtha, astitvadharmano AdhAra che te ghaTadravya, anya dharmono paNa AdhAra che. AvI rIte eka AdhAravRttitArUpathI arthanI sAthe sakaladharmonI abhedathI vRtti che. rAtI anuvAdaka - karari ma. sA.
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ che . kAraNa lalita-vikharA - A ribhadrasUri racita { 256) che. (sthApanIya nathI) te pramANe jIvanI sAthe vijJAna anAdikALathI zuddha caitanyasvarUpa rahela che. temaja jema caMdramAnI upara vAdaLI-vAdaLAM AvavAthI caMdramAno zuddha svarUpa prakAzarUpa gharma, jema AcchAdita thAya che tevI rIte AtmAnA zuddha svarUpa kevalajJAnarUpa dharmane, vAdaLAM jevA jJAnAvaraNIyAdi AvaraNo dAbI de che. AtmAnuM zuddhasvarUpa sacidAnaMdarUpa anAdikALathI AtmAmAM raheluM che-sthita che (sthApanIya nathI) te uparanuM AvaraNa khasI jatAM te ja bahAra Ave che. bAkI AtmAmAM je na hoya te kadApi bahAraprAdurbhata thAya ja nahIM AthI e jaNAvyuM ke kevalajJAnazrI AtmAmAM ja che te ja AvaraNa UDI ke khasI jatAM bahAra Ave che. tathAca jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, mohanIya ane aMtarAyarUpa ghAtikarmarUpI vAdaLAMne kSapakazreNImAM ArUDha thayelA AtmA zreNI pUrI thatAM vikherI nAMkhe che ke dUra kare che eTale zrImAna A AtmA. Atmika purUSArthanA yogathI jJAnakevalI-sarvajJa-sarvadarzI bane che. zaMkA purUSane padArthaviSayakajJAnamAM prakRtijanyabuddhi, kAraNaasAdhAraNakAraNa che. ane mukta avasthAmAM prakRtino dhvaMsa ke viyoga thayela hoI buddhirUpa karaNano abhAva che. ataeva (kAraNanA abhAvamAM kAryano abhAva thato hoI) muktomAM sarvapadArthaviSayaka vizeSAvabodharUpa kevalajJAnano-sarvapadArtha (dravyaparyAyarUpa) viSayaka sAmAnyavabodharUpa kevaladarzanano saMbhava kevI rIte ? karaNa vagara kartA, karaNasAdhyaphalano sAdhaka kevI rIte thAya ? uparokta zaMkAnuM samAdhAna karatA vyAkhyAkAra kahe che ke, na karaNAbhAve kartA tatphalasAdhaka 'ityanaikAntikaM, pariniSThataplavakasya taraNDakAbhAve plavanasandarzanAditi, bhAvArtha (samAdhAna)=chAghasthika (lAyopathamika) jJAnanA pratye sparzanaAdikaraNo hoya te barobara che. arthAt sparzana AdikaraNajanya chAghasthimajJAna che. jyAre svabhAva (kevalajJAyika) jJAnanA pratye svanI ja karaNatA che. arthAt sva (Atma) rUpa karaNajanya svabhAvajJAna che. ahIM svane choDI para sparzanaAdi karaNathI AvI vastusthiti hovAthI kahevAya che; ke A kaMI ekAMte niyama nathI ke; "karaNanA abhAvamAM ka, karaNasAdhyaphalane sAdhanAra na banI zake kAraNa ke; sunipuNa nirdhAmaka (taraNakalApAraMgata-taraNakalAnI parAkASThAne pAmela khalAsI-sukAnI-khAravo) naukA (nAva, hoDI) vagara, sAgara Adine tarI jAya che 1 parva jJAnAtmanora, rathA sarpa mAtmAnamatminA veSTayatItrA mere rRramAvastathaStrapa-sApa, pote, potAne potAnAthI vIra che. ahIM kartA ane karaNano abheda hovAthI paNa kartRkaraNabhAva ghaTe che. tema AtmA ane jJAna abhina hovAthI paNa, karyA ane karaNabhAvamAM koI bAdhA nathI AvatI. jema vRkSathI vRkSa svarUpa bhinna nathI tema AtmAnuM caitanyasvarUpa jJAna bhinna nathI e svataH siddha che. vaLI chaghasthika-kSAyopathamika jJAnanA pratye sparzanaAdi karaNa che. ane svabhAvajJAnamAMkSAyikajJAnamAM svanI ja karaNatA che. pote ja karaNarUpa che. gajarAtI anuvAdaka - , bhadrakarasUri ma A jANakArI
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ lita-vistarA mI bhadrazAri rati 257) ema dekhAya che-anubhavAya che arthAt naukArUpakaraNa vagara paNa sukuzalasukAnI naukArUpakaraNasAdhya je tarA UtaravuM-pAra taravuM) te hakIkata pratyakSa siddha che. - zaMkA=jema nIla, pIta vigere dharmo bAhyapadArthanA che, prakRtinA che tema duHkha, dveSa, zoka, vaiSayikasuba vigere dharmo, bAhyapadArthanA che, prakRtinA che. ane jo mukta avasthAmAM sarvaviSayaviSayakajJAnarUpa sarvajJatA, sarvadravyaparyAya viSayaka sAkSAtkArarUpa sarvadarzitA, mAnavAmAM Ave to, bAhyapadArthanA vedanasamaye (anubhavakAlIjJAnakA) sarva duHkha, dveSa, zoka, vaiSayika sukha vigereno anubhava (bhoga-vedana) muktone prApta thAya ! AvI Apatti kema na Ave ? -uparokta zaMkAnuM samAdhAnan caudayikakriyAbhAvarahitasya jJAnamAtrAd duHkhAdayaH, tathAnubhavatastatsvabhAvatvopapatteH / bhAvArtha= (samAdhAna) duHkha vigerenA anubhava (vipAkabhoga) rUpa kAryanA pratye asatAvedanIya Adikarma, kAraNa che. ane asatAvedanIya Adikarma pudgalarUpa dravya karmanA pratye AtmAnA audayika (karmodayajanya) vaibhAvika-rAgadveSa moha Adi svapariNAma, kAraNa che. eTale rAgadveSa moha AdirUpa audayikabhAvanA abhAve asatAvedanIya Adi dravyakarma nathI. jyAre asatAvedanIya Adi dravya karmarUpa kAraNano sarvathA abhAva che tyAre asatAvedanIya Adi janya duHkha Adino anubhava kyAMthI hoya ? evaMca duHkha AdinA anubhava pratye duHkhaAdi viSayakajJAna, kAraNa nathI. paraMtu asAtavedanIya Adi karma, kAraNa che. ane asatAvedanIya AdikarmanuM kAraNa, rAga, dveSa, moha AdirUpa svapariNAmarUpa audayikabhAva che. ane te audayikakriyAbhAvarahita AtmAmAM (asatAvedanIya Adi karmavipAkajanya svapariNAmarUpa audayika kriyAbhAva zUnya AtmAmAM) jJAna mAtrathI duHkha AdinA anubhavano sarvadhA abhAva che. kAraNa ke; jJAnamAtrathI-kevala jJAnathI ja duHkha Adino anubhava mAnavAthI, duHkha AdimAM audayikakriyAbhAvanI svabhAvatA mAnavI paDe. paraMtu duHkha Adi to asAtAvedanIya Adi karmanuM phala che. audayikakriyA bhAvanI svabhAvatA to saMsAravartI AtmAmAM che, audayikakriyAbhAvazUnya mukta AtmAmAM nathI. - 1 ame-jaina loko, jJAnane aprApyakArI mAnIe chIe, arthAta jJAna AtmAmAM sthita) rahIne ja padArthone jANe che. zeyapadArthonI pAse jaIne nahIM vAste narakaAdi duHkhonA svarUpajJAnathI duHkhano anubhava thato nathI, jo jJAnamAtrathI duba-sukhano anubhava mAno to, phulahAra, caMdana, strI, jalebI, solApurI cevaDo, cahA vigere padArthonA ciMtanamAtrathI (jJAnamAtrathI) ja taNi thavI joIe ! jo ema tRpti thatI hoyato mAlAAdinI prApti mATe prayatnanI niSphaLatAnI prAptirUpa Apatti mAve ! jarAtI anuvAdaka - A bhakasUri ma.
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ jita lalita-visarA - haribhadrasAri racita (258) athavA sukhaduHkha AdinuM kAraNa upekSAbuddhi nathI, ane sarvajJabhagavaMto, parama upekSAvALA che. (paramamadhyasthaudAsIna-nirvikAra-paramazAMta che) atae sarvajJamAM paramaupekSAno anubhava hovAthI ane te (paramaupekSA) AtmasvabhAva hoI, sukhaduHkha Adino anubhava, jJAnamAtrathI sarvajJamAM nathI. evaMca sarvajJatA-sarvadarzitA, e AtmAno svabhAva che ema siddha karyuM. -atha pratipakSanA khaMDanapUrvaka, kevalajJAna, e sarva viSayone jANe che, kevaladarzana e sarva viSayone dekhe che. A viSayanI prAraMbhAtI gaMbhIra AlocanA anyastvAha-jJAnasya vizeSaviSayatvAddarzanasya ca sAmAnyaviSayatvAttayoH sarvArthaviSayatvamayuktaM tadubhayasya sarvArthaviSayatvAditi / bhAvArtha-pUrvapakSa = (vAdIe uThAvela zaMkA) jJAnano viSaya, vizeSa che. sAmAnya nathI. (jJAnaM vizeSa viSayaviSaya na tu sAmAnya viSayaviSaya) ane darzanano viSaya, sAmAnya che paraMtu vizeSa nathI. (harzana sAmAnyapaviSayaviSaya na tu vizeSarUpaviSayaviSaya) to kevalajJAnano viSaya, sAmAnya ane vizeSarUpa sarva artha kevI rIte ? ane kevaladarzanano viSaya, sAmAnya ane vizeSarUpa sarva artha kevI rIte ? arthAtu kevalajJAna ane kevaladarzananuM sAmAnya vizeSobhayarUpa sarvArthaviSayakapaNuM ayukta-geravyAjabI che. kAraNa ke, kevalajJAnakevaladarzanobhayo (kevalajJAna ane kevaladarzana e baMne) sAmAnya vizeSobhayarUpa viSayaka che. vaLI kevalajJAnakevaladarzanobhaya, e ekalA kevalajJAnarUpa nathI, temaja ekalA kevaladarzanarUpa nathI (kAraNa ke; "ramAM naiva bene be ja kahevAya eka na ja kahevAya Avo nyAya che.) paraMtu kevalajJAnakevaladarzanobhayaniSTha ubhayatvaviziSTa kevalajJAnakevaladarzanobhaya che. te ubhayano-baMneno viSaya, vizeSa ane sAmAnyarUpa sarva artha che. tathAca kevalajJAnakevaladarzanathI bhinna vilakSaNa, kevalajJAna-kevaladarzanobhayarUpa jJAnAMtara, tamoe mAnyuM nathI ke jethI sarvaarthaviSayakajJAna thAya ? ataH mukta avasthAmAM, kevalajJAnakevaladarzanobhayarUpa, sarvArthaviSayakajJAnAMtarano abhAva hoI sarvajJatA ke sarvadarzitAno abhAva che. -uparokta pUrvapakSanuM karAtuM khaMDana- ucyate, nahi sAmAnyavizeSayorbheda eva, kintu ta eva padArthAH samaviSamatayA samprajJAyamAnAH sAmAnyavizeSazabdAbhidheyatAM pratipadyante, tatazca ta eva jJAyante ta eva drazyante iti yuktaM jJAnadarzanayoH sarvArthaviSayatvamiti, bhAvArtha= (uttarapakSa:) sAmAnya ane vizeSano bheda (Azrayabheda) nahI hovAthI, kevalajJAnano viSaya, (pradhAnarUpathI) vizeSa che. ane (gauNarUpathI) sAmAnya che. kevaladarzanano viSaya, (pradhAnarUpathI) sAmAnya 1 kevalajJAnaM, kevalajJAnakevaladarzanobhayaM na, kevalajJAnakevaladarzanobhayagatamubhayatvaM, kevalajJAnakevaladarzanAtmakobhayatra, paryAptisambandhena vartamAnaM, na tu pratyekaM kevalajJAne vA kevaladarzane / hatI anuvAdaka - makarasUri ma. gujarAtI bArA
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ 259) che ane (gaNarUpathI) vizeSa che. eTale kevalajJAnano viSaya, sAmAnya ane vizeSa ema baMne hovAthI vizeSasAmAnyobhayarUpa sarvaartha viSayaviSayakatA kevalajJAnamAM che. ane kevaladarzanano viSaya, sAmAnya ane vizeSa ema baMne hovAthI sAmAnyavizeSaubhayarUpa sarvaarthaviSayaviSayakatA, kevaladarzanamAM che. tathAca baMne svataMtra rIte, ubhayarUpa-sAmAnya vizeSa avagAhI hovAthI kevalajJAnakevaladarzanobhayarUpa jJAnAMtara mAnavAnI jarUra nathI. ekaluM kevalajJAna, vizeSasAmAnyaubhayaavagAhI che. ane ekaluM kevaladarzana, vizeSasAmAnyaubhayaavagAhI che. -pAribhASika sAmAnya-vizeSanI vyAkhyA jyAre sAmAnya-vizeSamAM bheda nathI to sAmAnya vizeSa evA saMjJAzabdabhedamAM zo garbhitArtha che? AvI svAbhAvika zaMkA pedA thAya ja. teno khulAso kare che ke padArthone ja sAmAnya ane vizeSa tarIke paribhASita karavAmAM Avela che. tathApi-enA e ja padArtho samatvene (samatvadharmavacchedana) viSamatvena (viSamatvadhavacchedana) sAmAnyadharmAvacchinna viSamatAdhavacchinna padArtho, jyAre saMprajJAna-avabodha-upayoganA viSayabhUta thAya che tyAre-bodharUpa upayoga viSayabhUta-sAmAnyadharmaviziSTa padArtho, sAmAnya zabdathI vAcya bane che. ane bodharUpa upayoga viSayabhUta-viSamatAdharmaviziSTa padArtho, vizeSazabdathI vAcya bane che. atae enA e ja padArtho, jaNAya che, tenA te ja padArtho dekhAya che. vAste ThIka ja kahyuM che ke, kevalajJAna ane kevaladarzana, baMne svataMtra rIte sAmAnya vizeSarUpasarvapadArthaviSayaviSayaka che. pharIthI A viSaya upara vAdI dvArA UThAvAtI zaMkA Aha-evamapi jJAnena viSamatAdharmaviziSTA eva gamyante, natu samatAdharmaviziSTA api, tathA darzanena ca samatAdharmaviziSTA eva gamyante, na viSamatAdharmaviziSTA api, tatazca jJAnena samatAkhyadhAMgrahaNAdarzanena viSamatAkhyadharmAgrahaNAd dharmANAmapi cArthatvAdayuktameva tayoH sarvArthaviSayatvamiti, bhAvArtha= (pUrvapakSa:) bhale padArthone sAmAnya vizeSa tarIke mAno, to paNa zAnadvArA vizeSa dharmaviziSTa padArthonuM ja grahaNa karAya che. (jaNAya che.) sAmAnya gharmaviziSTa padArthonuM grahaNa karAtuM nathI. temaja darzanadvArA sAmAnya gharmaviziSTa padArthonuM grahaNa thAya che. vizeSa dharmaviziSTa-padArthonuM grahaNa thatuM nathI. tathAca jJAnano viSaya, sAmAnya nAmano dharma thato nathI ane darzanano viSaya, vizeSa nAmano gharma thato nathI. ataeva kevalajJAna, vizeSadharmaviziSTa padArthone viSaya kare che. paraMtu sAmAnya nAmanA gharmane ke sAmAnya viziSTa padArthane) viSaya tarIke grahaNa karatuM nahIM hovAthI sarva artha viSayaviSayaka kevI rIte? tathA kevaladarzana sAmAnyadharmaviziSTa-padArthone dekhe che. paraMtu vizeSa nAmanA gharmane (ka vizeSaviziSTa padArthone) viSaya tarIke grahaNa karatuM nahIM hovAthI sarva-artha-viSayaviSayaka kevI rIte ? - vaLI dharmo paNa artha-viSaya che. ataeva kevalajJAnamAM sAmAnyadharmarUpa viSayano ane kevaladarzanamAM vizeSadharmarUpa viSayano grahaNarUpe abhAva hoI kevalajJAna ane kevaladarzanamAM sarva-artharUpa-viSayaviSayakatA, ayukta-geravyAjabI che. A gujarAtI anuvAdaka. bhadrakaprasAra
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ banAvavAnI ka 260) -atha uparokta pUrvapakSanuM sacoTa khaMDana ane svamatanuM karAtuM sajjaDa baMDana na, dharmadharmiNoH sarvathA 'bhedAnabhyupagamAt, tatazcAbhyantarIkRtasamatAkhyadharmANa eva viSamatAdharmaviziSTA jJAnena gamyante, tathA abhyantarIkRtaviSamatAkhyadharmANa eva ca samatAdharmaviziSTA darzanena gamyante ityato na doSaH, * bhAvArtha- (uttarapakSa:) he vAdinuM ! padArtha-gharmInA grahaNamAM dharmonuM grahaNa thatuM nathI ema mata bola! kAraNa ke; jJAnadvArA, viSamatAviziSTa padArthonA grahaNanI sAthe ja viSamatArUpa gharmanuM grahaNa ane samAviziSTa padArthonA grahaNa sAthe ja samatA nAmaka gharmanuM ane viSamatA nAmaka gharmanuM grahaNa thAya che. kAraNa ke; jaina matamAM gharmIothI gharmano sarvathA bheda mAnavAmAM nathI Avyo. A uparathI ATalA muddAo phalita thAya che ke, (1) jeoe samatA (sAmAnya) nAmano gharma gauNa karela che. (potAnI kuNimAM lIdhela che) evA viSamatA vizeSa) dharmaviziSTa padArtho ja, jJAnadvArA grahaNa karAya che. (jaNAya che.) (2) temaja jeoe viSamatA (vizeSa) nAmano dharma gauNa karela che. (potAnI bagalamAM lIdhela che.) evA samatAgharmaviziSTa padArtho, darzanadvArA gRhIta thAya che. dikhAya che). ataevA koIpaNa jAtano doSa nathI. kAraNa ke; zanadarzanarUpa grahaNanA bhedanuM bIjaka gauNamukhyabhAva che. eTale ke; vizeSane pradhAna karI ane sAmAnyane gauNa karI padArthonuM je bodharUpa grahaNa te jJAna, tathA sAmAnya pradhAna karI ane vizeSane gauNa karI padArthonuM je bodharUpa grahaNa te darzana. evaMca bhinnabhinnazailIthI bodharUpa grahaNa tenuM nAma ja jJAna darzana, ane zailInA bhedamAM gauNamukhyabhAva, mahattvano bhAga bhajave che. arthAt gharmIonA grahaNa sAthe gharmonuM grahaNa thatuM hoI kevalajJAna, sarvaartharUpa gharmagharmarUpa viSayaviSayaka che tathA kevaladarzana, sarvaartharUpa-gharmagharmIrUpa viSayaviSayaka che. eTale arihaMta bhagavaMtomAM (muktomAM) sarvajJatAsarvadarzitA pramANasiddha che. -uparokata carcita viSayano darzAvAto niSkarSa-arka-sAra 1 dharma ane dharmane sarvathAbhina mAnavAthI, vizeSaNa vizeSa saMbaMdha banI zakato nathI. jema ke, UMTa ane gadheDo sarvathAmina che, mATe emAM dharma-dharma saMbaMdha thaI zakato nathI. jo dharmIthI dharmane jAdA padArtha tarIke kabUlavAmAM Ave to eka ja vastumAM anaMta padArthono prasaMga Avaze ! kAraNa ke vastu. anaMta dharmAtmaka che. vaLI sAmAnya ane vizeSanI pratIti, padArthanA dharma (guNa) rUpathI ja thAya che. padArthomAM sAmAnya ane vizeSa, aviSyagubhAva (abhedabhAva)thI vartamAna che. sAmAnya ane vizeSane sarvathAbhina mAnavAmAM, eka vastumAM sAmAnya ane vizeSa saMbaMdha banI zakato nathI. kAraNa ke padArtho, sAmAnya ane vizeSathI ekAMte bhinna hovAthI padArtha ane sAmAnya-vizeSano saMbaMdha ja nathI banI zakato. jo rAtI nATaka - A hakImUri mahArAjA
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ phArUka lalita- virA - (261) " etaduktaMbhavati-jIvasvAbhAvyAt sAmAnyapradhAnaM upasarjanIkRtavizeSamarthagrahaNaM darzanamucyate, tathA pradhAnavizeSamupasarjanIkRtasAmAnya ca jJAnamiti kRtaM vistareNa / bhAvArtha-(niSkarSa:) jJAnadarzana e jIvano svabhAva che aeva jJAnadarzanarUpa jIvanA svabhAvano pAramArthika paricaya Ape che ke (1) darzanarUpa jIvasvabhAva svasvabhAvataH sAmAnyanI mukhyatApUrvaka, vizeSane gauNa karI padArthonuM je bodharUpa grahaNa te darzanarUpa jIvasvabhAva kahevAya che. (2) jJAnarUpa jIvasvabhAva svasvabhAvataH sAmAnyane gauNa karI vizeSanI mukhyatApUrvaka padArthonuM je bodharUpa grahaNa te jJAnarUpa jIvasvabhAva kahevAya che. (ahIM darzananuM prathama grahaNa karavAmAM muddo e che ke; chadmastha-asarvajJa jIvone AdimAM nirvikalpajJAna utpanna thatuM hovAthI AdimAM darzananuM grahaNa karela che. ane pachIthI vizeSagrAhaka jJAna thAya che. eTale pachIthI jJAnanuM grahaNa karela che. paraMtu kevalIone te pramANe nathI hotuM. kAraNa ke, tathA svabhAve karI prathamasamaye kevalajJAna ane dvitIyasamaye kevaladarzana hoya che kAraNa ke; tathA svabhAve tevo ja krama che.) tathAca jemAM pradhAnarUpe sakala vizeSa che ane gauNarUpe sakala sAmAnya che evuM je pradhAnasakalavizeSaka, guNabhUta sakalasAmAnyaka jJAna te anaMtajJAna-kevalajJAna che. ata eva sarva - artha viSayaka kevalajJAna hoI tadvAna "sarvajJa kahevAya che. jemAM pradhAnarUpe sakala sAmAnya che ane gauNarUpe sakala vizeSa che evuM je grahaNa praghAna sakala-sAmAnyaka, guNabhUta sakala vizeSaka te anaMtadarzana-kevaladarzana kahevAya che ata eva sarvaarthaviSayaka kevaladarzana hoI tadvAna "sarvadarzI" kahevAya che. - sAMkhyavAdI dvArA pharIthI paNa cAlu sarvajJatAsiddhi nAmaka viSaya upara uThAvAtI zaMkA - apara Aha - muktAtmano'mUrttatvAt jJAnasyApi taddharmatvena tattvAt viSayAkAratA'yogatastattvato jJAnAbhAvaH; niStaraGgamahodadhikalpo hyasau tattaraGgatulyAzca mahadAdipavanayogato vRttaya iti tadabhAvAttadabhAvaH, evaM sarvajJatvAnupapattireveti, 1 vizeSaNavizeSyasambandhAnavagAhi jJAnaM (nirvikalpaka) (ta. dI.) tathAca jJAnatvaghaTitaM vizeSyatAzUnyatvam, vizeSaNatAzUnyatvam, saMsargatAzRnyatvaM ca lakSaNatrayaparyavasitamiti bhAvaH (nIla. 1 pR. 17) taca vastusvarUpamAtragrahaNam / yadAhuH sAMkhyavRddhAH 'saMmugdhaM vastumAtraM tu prAggRNAtyavikalpitam / tatsamAvizeSAyAM nyatta manISi-ma sati (sAMdhya. . tA. 27 sI. pR. 36) vathA viiimiti jJAnam (tA. saM.) yathA vA dUrAt kiMcidasti iti pratyakSam ta. kau. 1 pR. 8) taca jJAnamatIndriyamanityaM nirAkAraM ceti jJeyam (bhA. pa. zlo. 59) (nyA. maM.) / atra bauddhaiH vaibhASikai abhidhIyate nirvikalpajJAnameva pramANam / kalpanApoDhatvAt / tadbhivaM sarvamapramANam / kalpanAjJAnatvAt iti (sarva. pR. 44 bauddha.) / alaukika AlocanAtmako jJAnavizeSaH (nirvikalpakam) iti kecit sAMkhyavRddhAH, mAyAvAdinastu jJAtRjJeyAdivibhAganzUyaM braukAtmaviSayamakhaNDAkArakaM vizeSyavizeSaNasambandharahitaM jJAnaM (nirvikalpaka) ityAhuH (vAca.) / madhvamatAnuyAyivedAntinastu nirvikalpayaM nAGgIkurvanti (pra. 5. pR. 11) gajarAtI anuvAdaka - A bhadrakarasUri mArA
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAkA, Ata lalita-vitarA bhadrasAri racita ja A huM 262. phri bhAvArtha-(pUrvapakSa:) jeonA karmo kSINa thayA che. evA mukata AtmAo, amUrta-arUpI che (rUpa, rasa, gaMdha, sparzanA samudAyane rUpa kahevAya che, te jemAM hoya te mUrtarUpI kahevAya che. te rUpa, jemAM nathI te arUpI-amUrta padArtha, kahevAya che.) ethI mukata AtmAono jJAnarUpa dharma paNa amUrta che. kAraNa ke, amUrtano dharma amUrta hoya che. jemake, AkAzano dharma AkAzava.- eTale viSayanA jevA AkAra (svabhAva, AkRti. ghATa, chabI, pratibiMba) paNAno abhAva hoI, tattvathI vAstavika rIte jJAnano abhAva che. kAraNa ke; jJAna viSayanA jevA AkAra-svabhAvavALuM hoI sAkAra-mUrta che. ata eva amUrta-muphata AtmAno dharma hoI zake nahI. tathAhi-A muktaAtmA, taraMga (mojA) vagaranA mahodadhi-prazAMtasAgara sarakho che, sthirasamudra sarakho che. ane jyAre prakRtinA vikArarUpa buddhi ahaMkAra AdirUpI vAvAjhoDA pavananA saMbaMdhathI (jhapATAthI) viSayajJAnaAdika (viSaya viSayakajJAna, viSayanA jevuM sAkArajJAna vigere) vRttio-pravRttio, uchaLatA sAgaranA mojA sarakhI che. muktaAtmAmAM prakRti vikArarUpabuddhi ahaMkAraAdirUpa pavanano abhAva hoI taraMgatulya viSayajJAna-AdikavRtti pravRttiono abhAva che. tathAca prakRtivikArarUpa buddhi vigere rUpa kAraNanA abhAvamAM viSayajJAna AdikavRtti-pravRttirUpa kAryano abhAva che. ataeva muktaAtmAmAM sAkArarUpa jJAnano abhAva hoI sarva - arthaviSayakajJAnano abhAva che. A muddAthI teomAM sarvajJatA asiddha thAya che. eTale muktaAtmAo, asarvajJa che ema pUravAra thAya che. muktirUpa avasthAmAM nirAkAra (AkAra-viSayanA jevA AkAra vagaranuM) vijJAna, padArthonuM grahaNa kare che ema mAnavAmAM viSayono pratiniyama (niyatapaNuM, nizcitapaNuM) ghaTI zake nahIM. ata eva nirAkAravijJAnarUpadarzanano abhAva hoI sarva-artha-viSayakadarzana nathI. ataH muktaAtmA, asarvadarzI che. ema siddha thAya che. itizabda, ahIM pUrvapakSanI vaktavyatAnI samAptinuM sUcana kare che. -athe pUrvapakSanuM puSTakhaMDana ane svapakSanuM spaSTamaMDana etadapyasat, viSayagrahaNapariNAmasyA''kAratvAt, tasya cAmUrte'pyavirodhAt, anekaviSayasyApi cAsya sambhavAt, citrA''staraNAdau tathopalabdheriti // | bhAvArtha-(uttarapakSa = samAdhAna=)=sAMkhe kahela (pUrvapakSagata) A vacana, yukUtiyukta nathI. kAraNa ke; viSayane grahaNa karanAra jIvapariNati che. eTale viSaya-grahaNakAraka hoI jIvapariNAmaja AkAra tarIke paribhASita (saMketita-saMkSita-rUDha) karAya che. AkAra eTale viSaya-grahaNa karanAra jIvapariNati, ema samajavuM. viSayagrahaNazIlaparINAmarUpa jIvapariNatirUpaAkAra, amUrta (arUpI) hovAthI, amUrta evo muktaAtmAmAM paNa (na kevala mUrtamAM paNa e apizabdano artha samajavo) koIthI paNa bAdhita nahIM thato (koIpaNa jAtanA virodha ke bAdhA vagara) barobara rIte ghaTI zake che. vaLI viSayaviSayakagrahaNa (jJAnadarzanarUpa) jIvapariNatirUpa AkAra, ekI sAthe-ekI vakhate aneka viSayonuM bAjarAtI anuvAdaka - A bhadrakarasUri ma.
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ Dita-vitarA A haribhakarAra razcita paNa grahaNa karanAra (eka viSayanuM grahaNa kare emAM to pUchavuM ja zuM ? e api zabdano artha samajavo) che. A hakIkata-muddo barAbara-yuktiyukta che. kAraNa ke; vyavahAra ke pratItithI A vastu vidita che. ke; 'citramAM (kalama athavA pIMchIthI koI paNa sapATI upara pADelo koIpaNa vastuno AkAra, cItarAmaNa, chabI ke tasavIramAM, AjanA vijJAnanA jamAnAmAM to sinemAnA rUperI paDadA para AvatI sInasInerImAM) ane raMgaberaMgI-kAbara citarI kaMbala-dhAbaDImAM temaja bahu varNavALA padArthomAM ekI sAthe-samakALe ghaNA viSayanA AkAro (rUpo, drazyo, raMgo) potAnA anubhava (jJAnadarzana - anyatara anubhava) dvArA, jaNAya che. dekhAya che." -viSayaviSayakagrahaNarUpa (jJAnarUpa) jIvaparINAmane ja AkAranuM rUpa ApavAthI je artha phalita thAya che tenuM nidarzana etena viSayAkArapratisakramAdinA 'jJAnasya pratibimbAkAratApratikSepaH pratyuktaH, viSayagrahaNapariNamasyaiva pratibimbatvenAbhyupagamAt, evaM sAkAraM jJAnamanAkAraM ca darzanamityapi siddhaM bhavati, tatazca sarvajJAH sarvadarzinastebhyo nama iti kiyA yogaH // 31 | bhAvArtha-darpaNasamAna buddhimAM padArthonA pratibiMba AkAra jyAre paDe che tyAre taviSayaka jJAnavAnuM AtmA thAya che. paraMtu mukta AtmAmAM darpaNa sarakhI buddhino abhAva hoI padArthonA pratibiMbarUpa kevalajJAnavAn (sarvajJa) mukta AtmA nathI. arthAta viSayanA AkAranA pratisaMkrama-pratibiMbanA abhAvarUpa pratibiMbAkAranA pratikSepa' kahyo hato te uparanA nipuNatara-nirUpaNathI khaMDita thAya che. tathAhi-ahIM ghaTaAdi viSayanA AkArane AkAra tarIke oLakhAvatA nathI, paraMtu viSayaviSayakagrahaNarUpa parINAma (svabhAva) rUpa jIvapariNatine AkAra tarIke oLakhAvavAmAM Ave che. AvA viziSTa AkAranA nirUpaNathI, ghaTaAdirUpa viSayarUpa grAhyanA AkArano (AkRti-racanA vizeSano) viSayagrAhakajJAnamAM pratisaMkrama (pratibiMba) paDato nathI. ataeva jJAnamAM viSayanA AkAranuM pratibiMba paDe tyAre ja taviSayakajJAnavAnuM AtmA bane, mukta avasthAmAM arUpajJAnamAM viSayanA AkAranuM pratibiMba paDatuM nathI eTale sarvArthaviSayakajJAnavAn mukta AtmA nathI' A varNana galata che, khaMDita thAya che. jo viSayanA AkAranuM pratisaMkrama-pratibiMba, jJAnamAM mAnavAmAM Ave to, jJAna ane zeya, baMne ekarUpa-ekAkAra-abhinna-tarUpa thaI jAya ! kAMto viSaya, AkAra vagarano banI jAya ! kAraNa ke; viSayano AkAra jJAnamAM dAkhala thaI gayo che. -pratibiMbarUpa AkAranI paribhASAno skoTa jainadarzanamAM viSayagrahaNapariNAmane (viSayaviSayakajJAnarUpa grahaNarUpa jIvapariNatine) ja pratibiMba ke AkAra tarIke paribhASita-saMketita-saMnnita karAya che. - arthAt pratibiMba-AkAra eTale viSayagrahaNajIvaparINAma. 1 buddhisattve indriyadvArA bahirnirgatAyA buddherghaTAdidezaprAptau ghaTAyAkAreNa pariNatirjAyate saiva jJAnamityucyate sADkhyaiH / bArAtI anuvAdaka - makarasUri mahArAjA
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA bhadrasUri racita 264 tathAca-viSayagrahaNapariNAmanuM AkA2paNuM hoI sAmayika vivakSAthI (samayAMtaranI apekSAthI) sAkAra-vizeSagrahaNaparINAmavALuM jJAna. arthAt upayogavizeSarUpa, vizeSagrahaNa-parINAmavALA jJAnane 'sAkAra' kahe che. ane upayoga vizeSarUpa, sAmAnyagrahaNa pariNAmavALA darzanane 'anAkAra' kahe che. A paNa siddha thAya che. ataeva 'sakalavizeSagrahaNaparINAmavALA-sAkAra upayoga vizeSarUpa kevalajJAnavALA - sarvajJa bhagavaMtone namaskAra ho tathA sakalasAmAnyagrahaNaparINAmavALA anAkAradarzanarUpa upayoga vizeSarUpa kevaladarzanavALAsarvadarzI arihaMtabhagavaMtone namaskAra ho' A pramANe zakrastavanI 31 mA padanI vyAkhyA pUrI thAya che. -zakrastavanI 32 mA padanI vyAkhyAnI zarUAta karatAM pahelAM vyAkhyAkAre karela avataraNikAnuM vidhAna-- ete ca sarve'pi sarvagatAtmavAdibhirdravyAdivAdibhistattvena sadA lokAntazivAdisthAnasthA eveSyante "vibhurnityaAtme" ti vacanAd, etadapohAyAha bhAvArtha=AtmA, sarvagata (vibhu-sarvaAkAzavyApI-sarvamUrtadravya-saMyogI) che. ema bolanArA dravya, jaguNa, Sakarma, sAmAnya, vizeSa, samavAyarUpa cha (6) padArtho che ema bolavAnA svabhAvavALA vaizeSika (lUka) loko, sarvajJa-sarvadarzI AtmAone, sadA lokAMta (lokanA agra-bhAgarUpa) ane zivAdi sthAnamAM rahenAra mAne che. e vaizeSiklokonuM vacana che ke AtmA, nitya che. vibhu (sarvagata, sarvamUrtadravyasaMyogI) che. 1 ekasmin samaye jJAnaM darzanaM cAparakSaNe / sarvajJasyopayogau dvau samayAntaritau sadA // 974 // " nANaMmi daMsaNaMmi ya, eto ekkatarayaMmi uvauttA / savvassa kevalissavi jugavaM do natthi upayogA // 976 // (sA. 210 ) idaM saiddhAntikamatam / artha=sarvaparyAya ane sarvadravyane jANavAvALA sarvajJane paNa jJAna ane darzanano upayoga anukrame ja hoya che. prathama samaye jJAna, ane bIje samaye darzana, e pramANe sarvajJane sadAkALa ekaika samayane AMtare baMne upayoga hoya che. kahyuM che ke 'jJAnane viSe ane darzanane viSe e baMnemAMthI koipaNa ene viSe jIvo upayogavALA hoya che. kAraNa ke; sarvajIvone ane kevalIne paNa samakALe be upayoga hotA nathI AvI saiddhAMtikamatanI vivakSAthI. 2 'jIvastu pratizarIraM bhinno vibhurnityazce 'ti tarkasaGgrahe / 'navAtmavizAM sarvAtatyaM paramaM mahat' radda|| hArivahAvatyAM // 3 pRthvI, jala, agni, vAyu, AkAza, kAla, dizA, AtmA, mana ema nava 9 dravyo che. 4 rUpa, rasa, gaMdha, sparza, saMkhyA, parimANa, pRthaktva, saMyoga, vibhAga, paratva, aparatva, gurUtva, dvavatva, sneha, zabda, buddhi, sukha, du:kha, icchA, dveSa, prayatna, dharma, adharma, saMskAra ema (24) guNo che. 5 utsepaNa, apakSepaNa, AkuMcana, prasAraNa, gamana ema pAMca (5) karyo che. 6 para (sattA) apara (dravyAtvadi) rUpe be prakAre sAmAnya che. 7 nitya dravyamAM rahenAra, atyaMtavyAvRttirUpa jJAnanuM kAraNa che. 8 nitya saMbaMdharUpa samavAya che. avayava ane avayavano, guNa ane guNIno, kriyA ane kriyAvAnano, jAti ane vyaktino, vizeSa ane nitya dravyano saMbaMdha samavAya' kahevAya che. gujarAtI anuvAdaka takarasUri ma.sA. A
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ jo jo, visArA ) RbhavAriNI (265) A vaizeSike mAnela sakala AtmAnA sadAnA zivalAsIpaNAnuM khaMDana karavA sArU kahe che ke - "zivamacalamarUjamanantamakSayamavyAbAdhamapunarAvRttisiddhigatinAmadheyaM sthAnaM samprAptebhyaH " iha tiSThantyasminnati sthAnaM, vyavahArataH siddhikSetraM, 'iha boMdi caitANaM, tattha gaMtUNaM sijjhai" ti vacanAt, nizcayatastu tatsvarUpameva, sarve bhAvA AtmabhAve tiSThantIti vacanAt, etadeva vizeSyate, tatra "zivam" iti sarvopadravarahitatvAcchivaM, tathA svAbhAvika-prAyogikacalana- kriyA'pohAna calamacalaM, tathA rUjAzabdena vyAdhivedanAbhidhAnaM tatazcAvidyamAnarUjamajaM tannibandhanayoH zarIramanasorabhAvAt tathA nAsyAnto vidyata, ityanantaM kevalAtmano'nantatvAt, tathA nAsya kSayo vidyata ityakSayaM, vinAzakAraNAbhAvAt, satatamanazvaramityarthaH, tathA avidyamAnavyAbAdhamavyAbAdhaM, amUrttatvAt, tatsvabhAvatvAditi bhAvanA, tathA na punarAvRttiH-AvartanamAvRttirbhavArNava tathAtathAvartanamityarthaH, tathA sidhyanti-niSThatArthA bhavantyasyAM prANina iti siddhiH-lokAntakSetralakSaNA saiva gamyamAnatvAdgatiH, siddhigatireva nAmadheyaM yasya tattathAvidhamiti, sthAnaM prAguktameva iha ca sthAnasthAninorabhedopacArAdevamAheti, 'samprAptA' iti samyag-azeSakarmavicyutyA svarUpagamanena pariNAmAntarApattyA prAptAH / bhAvArtha - "ziva, acala, arUja, anaMta, akSaya, avyAbAdha, apunarAvRttiviziSTa, siddhagatinAmaka sthAnane pAmelA sarvajJasarvadarzI arihaMta bhagavaMtone namaskAra ho." - A sUtraghaTaka sthAnano vyutpattilabhya artha - (1) sthAna-jemAM gatinivRttirUpa sthitithI rahe che te sthAna. (Azraya) vyavahAranayathI te sthAnano paricaya =vyavahArathI ahIM siddhikSetra (lokAnta-AkAzakSetrarUpalokAgrabhAga) samajavuM. tathAhi-vaimAnika nikAyanA aMtima anuttaranA madhyavartI sarvArtha siddhanAmanA mahAvimAnathI upara bArajojana jaie tyAM 45 lAkha jojananA viSphalma (vRtta hovAthI AyAma paNa teTaloja) sphaTika sarakhI nirmala, ISaprAgabhArA nAmanI siddhazilA AvelI che. e zilAthI upara utsadhAMgula pramANe eka yojanAne lokano aMta-agrabhAga Ave che, AkAzakSetrarUpa te siddhakSetrarUpa lokAMtane sparzIne siddhAtmAo rahelA che tathAca anuttara vi. nI dhvajAthI 12 yo. dUra 45 lAkha yo. lAMbI pahoLI siddhazilA che, te madhyabhAge AyAma viSkabhathI Tayo. pramANa gherAvAvALA pradezamAM nIcethI upara sudhInA koipaNa bhAgamAM mApo to 8 yo. jADAI maLI Avaze tyArabAda anukrame aMte atyaMta tanu-pataLI che te siddhazilAnI upara (1) jojana dUra lokano aMtabhAga che, te eka jojanano cotho bhAga je (1) gAu che tenA chaThThA bhAgamAM zrI siddhonI avagAhanA che arthAta jojananA (23) bhAga khAlI che ne eka covIzamAbhAgamAM siddhonI avagAhanA-sthiti che. 1, gAu jeTalA AkAzakSetramAM anaMta siddhaAtmAo che uparathI sarve lokAMtane sparzIne rahyA che) te sthAna tarIke kahevAya che, kAraNa ke; "ahIM saMsAramAM zarIra choDI jaIne siddha thAya che' ema zAstrIya vacana che (28AsUtrane vyavahAranaya tarIke gaNIne A kathana samajavuM.) (2) nizcanayathI (samabhirUDhanayanA abhiprAyathI) siddhaAtmAnuM svarUpa ja (kevalajJAna AdisiddhasvarUpa ja) sthAna tarIke kahevAya che kAraNa ke, "sarvapadArtho svasvarUpamAM rahe che. AvuM zAstrIya vacana che. -vyavahAranayathI mAnela siddhikSetrarUpasthAna, nizcanayathI mAnela siddhaAtmasvarUpa rUpasthAnane vizeSya karIne zivaAdivizeSaNonuM karAtuM dhyAna - gAjarAtI anuvAdaka lAkavi kA
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAna nananana nanananana Gilda-ARROWBOARER jakaDaka (1) zivarUpa te sthAna che te sthAna, zivarUpa che (maMgala-nirUpadrava rUpa che, kAraNake, A sthAnamAMthI sarva upadravo (AdhyAtmika-zArIrika mAnasika vipadA, Adhibhautika paMca mahAbhUtothI athAta manuSya, pazu, paMkhI ane sthAvarAdithI utpanna thayeluM duHkha,-Adhidaivika devakRta-bhUta-pizAca AdikRta dukharU5 - upadravo) sadAnA vidAya laI cAlyA gayA hoya che. (2) A sthAna acala (cAle ke khase tevuM nathI, sthira, aDaga, nizcala ke kAyamana) che kAraNake, svabhAvika (svabhAvathI) ke prAyogika (prayogathI) calana (eka jagAethI bIjI para javArUpa) kriyAno sadaMtara abhAva che. | (3) jema uparokta sthAna, ziva-acalarUpa che tema arUja che- rUjA (vyAdhi) ane vedanA (Adhi -mAnasika pIDA) vagaranuM sthAna che. arthAta majakUra sthAnamAM rUjAnI eTale vyAdhi ane vedanAnI zUnyatA che. kAraNa ke; zarIramAM vyAdhi thAya che ane manamAM vedanA thAya che. eTale zarIra ane mana, vyAdhivedanAnuM kAraNa che. zarIra ane manano abhAva hoI tatakAryabhUta vyAdhivedanAno abhAva che. (4) jema A sthAna, ziva-acala-arUja che. tema anaMta aMtazUnya che, kAraNa ke, kevala (kevalajJAna, zuddhaAtmA) kevalajJAna ane zuddha-siddha AtmAnuM anaMtapaNuM che. arthAt nizcayanayasaMmata svasvarUparUpasthAna, anaMta che. kemake; kevalajJAnAdirUpa kevasvabhAvanuM anaMtapaNuM che. vyavahAranaya saMmata siddhikSetrarUpa sthAna anaMta che, kAraNa ke; kevala eTale zuddha-siddha AtmAonuM anaMtapaNuM che. (ahIM sthAnasthAnIno abheda upacAra jANavo.). (5) jema A sthAna, ziva-acala-arUja-anaMta che. tema akSaya che. kSaya (nAza, ghasAI javuM te, ochuM thaI javuM te, ghaTADA) nA abhAvavALuM che. kemake; vinAzanA kAraNano samULago abhAva che. (kevalajJAna AdirUpa svasvarUpa vinAza kAraNarUpa jJAnAvaraNIya Adi karmASTakano sarvathA abhAva che.) siddhAtmasvarUpa rUpasthAna, akSaya che satata (sadaiva-niraMtara haMmezanuM) zAzvata-avinazvara che, temaja siddhikSetrarUpa 1 je sthAne eka jIva mokSe gayo hoya te ja sthAne bIjA paNa ghaNA jIvo mokSe gayA hoya che, ane te sarva anaMtasiddha, nizcayathI lokanA udgatane ja sparzanArA hoya che. arthAta saMpUrNa eka siddhanA avagADhakSetramAM bIjA anaMta siddho (teTalI ja avagAhanAe) avagAhelA che, vaLI teonA (saMpUrNAvagAhI siddhonA) ekaika pradezane AkramIne-dAbIne pratyeka pradeze paNa je siddho avagAhI rahela che te paNa anaMta anaMta che. e pramANe be traNa cAra pAMca ityAdi pradezavRddhie AkramI rahelA siddho paNa pratyeke anaMta anaMta che. tathA te siddhanA avagAhakotranA ekaeka pradeza choDIne rahelA je siddho te paNa pratyeka anaMta anaMta che. e pramANe be traNa ityAdi pradezo choDIne rahelA siddho paNa anaMta anaMta che. e pramANe pradezanI hAnivRddhie avagAhelA siddho saMpUrNakSetrAvagAhI siddhothI asaMkhya guNa jeTalA adhika che. ane tethI eka siddha potAnA atinirmala ane paraspara avagAhelA sarva AtmapradezovaDe anaMta siddhane sparze che. eka siddhanA avagAhalA AkAzapradeza asaMkhya che, ne pratyeka AkAzapradezane AkramIne anaMta anaMta siddha avagAhelA che. to pradeza e rahelA siddha, saMpUrNAvagAhI anaMtasiddhathI asaMkhyaguNa anaMta thaI zake che. ataH ane pUrve darzAvela bhinnabhinna kSetrAvagAhanAnA bhedorUpa deza pradezovaDe nizcayathI, tethI paNa asaMkhya guNa siddhone sparze che. 2 AyuSya karmano sarvathA kSaya thavAthI siddha paramAtmAo akSayasthitika kahevAya che. hAjI kAkAhA... kArAtI nATaka - bhAdaramiyAna
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ livirA javAbadArI 267) sthAna, satata-zAzvata-avinAzI che. (eka vyaktinI apekSAe sAdi anaMtarUpa che. ane samaSTinI apekSAe anAdi anaMtarUpa che.) (6) jema A sthAna akSaya che tema vyAbAdhA-pIDAno sarvathA abhAva hoI avyAbAdha che. (svAbhAvika anaMta sukhamaya che.) kAraNa ke; svasvarUpa, AtmasvabhAva hoI amUrta-arUpI- rUpa, rasa, gaMdha, sparza rahita che. amUne vyAbAdha hoya ja nahIM duHkha, asatAvedanIya karmajanya che, sAMsArika sukha, sAtavedanIya karma janya che. eTale janya hoI sAnta-vinAzI-du:kharUpa-duHkhajanaka-pararUpa che tathAca Atmika anaMtasukha pratibaMdhakavedanIya karmano samULago nAza hovAthI svAbhAvika anaMtasukhamaya avyAbAdharUpa sthAna che) (7) apunarAvRtti=jema A sthAna, avyAbAdha AdirUpa che, tema, jyAMthI pharI avatAra levAno hoto nathI. evuM (punaHAvartana-punaHAgamanarahita) hoI "apunaHAvRtti' che. arthAta te te prakAre (saMsArI avasthAnI jema) saMsArasAgaramAM pharIthI phero (AMTo-cakkara) lagAvavo te punarAvRtti kahevAya che. je sthAnathI svazAsana-svatIrthano dhvaMsa thavA chatAM sarvathA saMsArabIjakarmalaparahita siddha paramAtmAone, saMsArasAgaramAM pharIthI avatAra-janma levAno-pAchA pharavAnuM hotuM nathI eTale te apunarAvRtti che. (8) jema sthAna, zivAdirUpa che tema siddhigati nAmavALuM che tathAhi. siddhi=jemAM prANIo, (kevalajJAnAdirUpa bhAva prANa viziSTa prANIo) niSkritArtha (kRtakRtya-siddha artha prayojanavALA) thAya che. AvI vyutpattithI lokAMtakSetralakSaNavALI siddhi samajavI. vaLI javAno (eka sthaLethI koIpaNa rIte gati karIne bIje sthaLe-pahoMcavAno-prAptino) viSaya-meLavavAne yogya hoI te siddhi gatirUpa kahevAya che. je sthAnanuM nAma (saMketasaMjJA) siddhigati che te, pUrvakathita zivaAdi vizeSaNa viziSTa che. vaLI te sthAna, vyavahArathI siddhikSetra ane nizcayathI siddhAtmasvarUpa ja samajavuM. evaMca ahIM zivaAdi je sthAnanA vizeSaNo kahyAM te muktaAtmAnA samajavAM kAraNa ke; sthAna (siddhikSetra ke svasvarUpa) ane sthAnI je muktaAtmA, teno abheda upacAra (vivaphA-apekSA) che. eTale ja A pramANe kahe che ke "siddhigatinAmaka sthAnane samyagu-sArI rIte pAmelA' arthAta samyagusakalakarmanA kSayapUrvaka svasvarUpAvasthAnakArA, siddhatvarUpa parINAmAMtarane (bIjA paryAyane prApta thayelA-pAmelA "saMprApta' kahevAya che. 1 te ayogI bhagavAna, nizcayathI aMtyasamaye koIpaNa eka vedanIyakarma, AyanAmakarma, paryAptanAmakarma, manuSyagatinAmakarma manuSyAnupUrvInAmakarma, saubhAgyanAmakarma, uccagotra, paMcendriyanAmakarma, tIrthaMkara nAmakarma e (13) prakRtino kSaya karIne teja samaye siddhatvaparyAya prApta karIne sanAtana evA paramezvara paramAtmA thAya. tyArabAda te zAzvata evA yogI bhagavAnavaDe cauda rAlokanA paryata bhAgamAM javAya che. atae gamyamAna hovAthI siddhi gati kahevAya che. 2 samasta lokavyApta sUkSmanigoda Adino vyavaccheda karavA sAruM "samyaguno upayoga che. kAraNa ke, sakala lokavyApaka hoI sUkSmanigoda Adi vivalitakSetramAM paNa prApta che mATe taduvyavaccheda sArU "saM-prApta' che. - 3 parINAma eTale arthAtara-dhamAMtaranI prApti, paraMtu ekAMte eka ja dharmamAM avasthAna athavA te dharmano sarvathA vinAza nahIM tene ja buddhimaMtoe parINAma kahelA che. jema jIvano parINAma deva maTIne manuSya thavuM, ane ajIvano parINAma sthiratvAdi dharmamAMthI gatyAdi dharmamAM javuM te arthAtu eka avasthA choDIne bIjI avasthAmAM javuM te parINAma. rAjarAtI anuvAda - 4 o .
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA IrabhadrasUri racita 268 --jo AtmAone vibhu (sarvatravyApaka) ane nitya mAnavAmAM Ave to, siddhigatinAmakasthAnanI saMprApti (sakalakarmakSayapUrvaka svasvarUpAvasthAnarUpa siddhatva paryAyAntara prAptirUpa saMprApti) no asaMbhava che. A viSayanI zAstrakAre karela vigatavAra chaNAvaTa- na vibhUnAM nityAnAM caivaM prAptisambhavaH, sarvagatatve sati sadaikasvabhAvatvAt, vibhUnAM sadA sarvatra bhAvaH, nityAnAM caikarUpatayA'vasthAnaM, tadbhAvA'vyayasya nityatvAt ataH kSetrAsarvagatapariNAminAmevaivaM prAptisambhava iti bhAvanIyaM tattebhyo nama iti kriyAyoga iti // 32 // bhAvArtha--vaizeSiko ane naiyAyiko, pratyeka AtmAne vibhu (sarva AkAzavyApI-jyAM jyAM AkAza tyAM tyAM saghaLe sthAne pratyeka AtmA che) ane nitya (apracyuta-anutpanna-sadAsthiratva-sthira eka svabhAvarUpa) che ema pratipAdana kare che. jaino--je dezamAM sthAnamAM (yadezAvacchedena) jenA guNono ke dharmono pratyakSa-Adi pramANathI anubhava thayo hoya, te ja vivakSita dezamAM (taddezAvacchedena) te padArthanI upalabdhi-prApti thAya che, bIjA avivakSita dezamAM nahIM. Avo abAdhita siddhAnta (vyApti) hovAthI deha-zarIramAM (zarIrarUpa-dezAvacchedena) ja AtmAnA (AtmadravyanA) caitanyaAdi guNo dekhAya che, zarIranA bahAranA dezamAM nahIM ataeva zarIraparimANa (barobara) AtmA che. (vivakSita zarIrarUpa-dezAvacchinna AtmA pratIta thAya che.) vaLI je naSTa ane utpanna na thAya ane ekarUpathI sadA sithara kAyama rahe tene 'nitya' kahe che. AvI nityaviSayanI je naiyAyika-vaizeSikanI mAnyatA che, te yuktiyukta nathI. kAraNa ke; evo koi padArtha nathI ke je utpatti ane nAzathI rahita hoya ane sadA ekarUpa hoya, ataH padArthanA svarUpano nAza nahIM thavo eja nityatva- nityanuM lakSaNa che, A mAnyatA vyAjabI che. kAraNa ke; utpAda ane vinAzanuM rahevuM hovA chatA potAnA svarUpane nathI choDato te padArtha 'nitya' che. AvI jaina darzananI mAnyatA hoi zrI haribhadrasUrIzvarajI mahArAja, vaizeSika-naiyAyikane paDakAratAM kahe che ke; 'vibhu ane nitya AtmAone siddhigatinAmakasthAnaprAptino (sakala karmakSayapUrvaka svasvarUpAvasthAnarUpa siddhatvaparyAyAntara-prAptirUpa saMprApta) no saMbhava nathI. kAraNa ke; te AtmAo sarvagata (sakala AkAzavyApI) hovAnI sAthe sadA ekarUpa che. evaMca vibhu-AtmAonuM saghaLA sthAnamAM (AkAzamAM) vidyamAnapaNuM che ane nitya AtmAonuM ekarUpapaNe (eka rItie) rahevuM che. tathAca utpAdavyaya hovA chatAM svasvarUpanA nahIM choDavArUpa nityatvanuM jainazAsanamAM vidhAna hoi saMsAritvaparyAyanA tyAgarUpa vyaya, ane siddhatvaparyAyAntaraprAptirUpa utpAda hovA chatAM AtmAmAM kevalajJAnaAdirUpa caitanyasvasvarUpa kAyama-nitya che. ataeva-eja vastunI ghaTanA karatA kahe che ke; AtmA, (AdhArabhUta) kSetrarUpa AkAzanA sarvabhAgamAM nahIM vartanAra hoi (kSetrathI)kSetrA-sarvagata che ane eka avasthAne choDI bIjI avasthAmAM janAra hoi parINAmI che. eTale ja zivaacala Adi vizeSaNa viziSTa lokAMtakSetralakSaNa 1 'samAvA'vyayaM nityaM' tattvArthasUtra a. 5. sU. 30 gujarAtI anuvAdaka A ta karasUri ma.sA.
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA 269) siddhigati nAmaka sthAnanI saMprApti (sakalakarmakSayapUrvaka svasvarUpAvasthAnarUpa siddhatva-parINAmAMtaraprApti) no viziSTa AtmAone saMbhava che. ema prauDhapaNe parizIlana karo ! ataeva "ziva-acala-arUja-anaMta-akSaya-avyAbAdha-apunarAvRttirUpa siddhigatinAmaka sthAnane pAmelA arihaMta bhagavaMtane namaskAra thAo" A pramANe 32 padonuM vivaraNa karyA bAda AvA ja mahAna purUSo namaskAra yogya che ema darzAvI uparokta vizeSaNa viziSTa arihaMta bhagavaMto ja "bhayavijetAo' che. e bAbatanuM vizadavivaraNa evambhUtA eva prekSAvatAM namaskArArhAH, AyantasaGgatazca namaskAro madhyavyApIti bhAvanA, jitabhayA apyeta eva nAnye iti pratipAdayannAha 'namo jinebhyaH jitabhayebhyaH' nama iti pUrvavat, jinA iti ca, jitabhayAH bhavaprapaJcanivRtteH kSapitabhayA ityuktaM bhavati anenA'dvaitamuktavyavacchedaH, bhAvArtha-pUrvakathitasakalavizeSaNaviziSTa-parama mahattvazAlI arihaMta bhagavaMto ja buddhimaMtonenamaskAracogya che. vaLI "namotthaNe arihaMtANe bhagavaMtANa" rUpa AdimAM (zarUmAM) karela namaskAra, ane "saMpattANe namo' rUpa attamAM karela namaskAra arthAt Adyata-saMgata, namaskAra, madhyavyApI-sayaMsaMbuddhANaMthI mAMDI sabUdarisIpsa sudhInA tamAma madhya (madhyavartI) saMpadA sAthe vyApaka (anusaranAro) jANavo evI bhAvanA (saMskAra - vicAraNA) karavI joIe. bhayavijetAo paNa pUrva vivecita vizeSaNa viziSTa jinezvaro ja che. bIjI koI jina bhinna vyakti nahIM A bAbatane darzAvatA kahe che ke, bhaya vijetA jinone namaskAra thAo.' namaH padanuM ane jinapadanuM vivaraNa pUrvavat ahIM samajI levuM. evaca jino, (jinatvaviziSTa AtmAo) bhavaprapaMcanI (saMsAra adhikArInI nivRtti hoI bhayanA kSayavALA hoya che. evuM kathananuM maMthana samajavuM.) tathAca pUrvakathananA AzayathI bhavaprapaMcakSayarUpa bhayavijayanA (bhAvathI jitabhayatvanA) nirdezathI advaitamuktavyavaccheda=parama brahmalakSaNa advaita hoye chate (vedAntamate abhimata eka ja paramabrahma che eTale) bhavanA kSayavALA mukto UDI jAya che arthAt muktonuM ApoApa khaMDana-nirasana thaI jAya che. athavA advaitamatAbhimata muktono vyavaccheda jANavo, kAraNa ke; bhaya jevI bIjI vastu mAnela hoya 1 namaH padanI, namaH padarahita sarva padomAM anuvRtti jANavI kemake AdaMtasaMgata namaskAra, madhyavyApI-madhyapadomAM anuvRtti karanAro thAya che. --- 2 jinomAM sarvabhayapradhAnarUpa maraNabhathano AtyaMtikavaMsa hoI tatvathI sarvathA Ihaloka Adi bhayasaptakano nAza che. kemake; jino parasmasvAththasaMpanna che. 3 upazama rUpajayanI apekSAe sattAmAM bhaya hovA chatAM upazAMtabhaya "jitabhaya' kahevAya mATe ahiM kSAyika (kSayarU5) jayanI apekSAe sattArUpe paNa bhayano abhAva hoI "kSapitamoha' e ja ahIM "jitabhaya" samajavA. ja gujarAtI anuvAdaka - jI haMkasUri masa
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita vivAra nA karI haEGE 20 hajAra je mahAbhArata to bhayanA abhAvarUpa jitabhayatvanI vAta thAya ! paNa bhaya jevI bIjI vastu mAnela nathI to temAM jitabhayatva paNa kyAMthI ghaTI zake ? eka mAtra paramabrahma mAnela hoI jitabhayatva-viziSTa koI apara jina-mukta nathI. -vedAntI mate saMsArI AtmAnuM svarUpa darzAvI, teonI mAnyatA pramANe sarvathA jitabhayatvanI anupapatti ane jaina mAnyatA pramANe sarvathA jitabhayatvanI upapatti tatra hi 'kSetrajJAH 'paramabrahmavisphuliGgakalpAH, teSAM ca tataH pRthagbhAvena brahmasattAta eva kazcidaparo heturiti, sA tallaye'pi tathAvidhaiva, tabadeva bhUyaH pRthaktvApattiH, evaM hi bhUyo bhavabhAvena na sarvathA jitabhayatvaM, sahajabhavabhAvavyavacchittau tu tattatsvabhAvatayA bhavatyuktavat zaktirUpeNApi sarvathA bhavaparikSaya iti nirupacaritametat. | bhAvArtha=advaitamatamAM saMsArI-jIvAtmAo, paramabrahma (paramAtmA)nA aMzo-avayavo tarIke mAnela che. jo AvI sthiti che to saMsArI-jIvAtmAone brahmamAMthI nIkaLavAmAM chuTTA paDavAmAM alaga thavamAM) brahmasattAthI bhinna kAla vigere, nimitta kAraNa che. (Ama kahevAthI ahIM brahma ane kAlaAdi ema treta-be padArthanI siddhi samajavI. jo jIvAtmAone brahmamAMthI nIkaLavAmAM brahmasattAthI bhinna-bIjA kAla AdirUpa nimitta kAraNa na mAno ane mAtra brahmasattA ja kAraNa mAno to, te brahmasattA to, te parabrahmamAM muktaAtmAono laya (ekIbhAva-maLI javuM te) thaye chate paNa pUrvavat tathAvidha brahmamAMthI nIkaLavAnA kAraNarUpe kAyama ja che eTale ekavAranI mAphaka bIjIvAra paNa muktaAtmAne brahmasattAmAMthI nIkaLI saMsArasattA vaLagavAthI pharIthI saMsAra (caturgatirUpa saMsAramAM bhramaNanI prAptino prasaMga sAMpaDe ! eTale sarvathA acalatvarUpa abhayatvarUpa jitabhayatva kevI rIte ghaTe ! muktaAtmAne saMsArano adhikAra akSINa-kAyama che to saMsAra-adhikAra kSayarUpa jitabhayatva pedA ke pragaTa na thAya, kAraNa ke, pUrvanI mAphaka vicaTananA (nIkaLavAnA) hetubhUta brahmasattA vidyamAna che. 1 kSetrajJaH kSetraM dehamAnaM jAnAti cetayate zarIrapramANatvAt kSetrajJaH / jIvAtmA / zarIrasambandhena jJAnavAn / yathA ahaM tvamityAdi / kSetraM zarIraM Atmatvena jAnAtIti kSetrajJa iti vyutpattiH / 'idaM zarIraM kaunteya / kSetramityabhidhIyate / etayo vetti taM prAhuH kSetrajJa iti taH " | (mtA 13/1 ___2 'yathA'gneH kSudrA visphuliGgA vyucarantyevamevAsmAdAtmanaH sarveprANA sarve lokAH sarve devAH sarvANi bhUtAni sarve evAtmAno vyuccaraMti IbhutiHA (vRA. 35. 2-1-20) artha = jema eka ane advitIya evA agnimAMthI nAnA-nAnA taNakhAo nIkaLe che tema paramAtmAmAMthI sarva prANo, sarva loko, sarva devo, sarva bhUto, ane sarva jIvo nIkaLe che. 'mamaivAMzo jIvaloke jIvamRtaH sanAtanaH' gItA a. 15 'A saMsAramAM je sanAtana jIvarUpa aMza che te mAro ja aMza che.' (vedAnta darzananI zAkhArUpa vallabha vedAntAcArya ke jeo zuddha advaitanA mukhya pravartaka gaNAya che. teonA matamAM jagatu paramabrahmanuM ja avikArI pariNAmarUpa che. paramabrahma aMzI che. tathA jIva ane jaDa-ajIva, brahmanA aMzarUpa-avayavarUpa che. jIva bhaktinA sahAre paramabrahmane prApta kare che. vallabhano samaya IsAnI 15 mI zatAbdIno manAya che.) gujarAtI anuvAdaka makarasUri ma.
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ 271 have tAtvika bhayavijaya-jitabhayatva jevuM hoya tevuM darzAve che ke, sahaja-anAropita (brahmathI nIkaLavA dvArA je saMsAraparyAya te sahaja bhavabhAva nathI paraMtu Aropita che) eTale jIvasamAna-kAlabhAvI saMsArarUpa paryAyano kSaya thaye chate ja sahaja saMsAra paryAyakSaya ja, jitabhayatva svabhAvarUpa hoItAttvika-nirUpacaritaanAropita jitabhayatva tarIke kahevAya che. brahmalayarUpa jitabhayatva Aropita kahevAya che, kAraNa ke; pAcho brahmasattAmAMthI jitabhayatva-muktatvanA abhAvano bhaya Ubho che.) arthAt pUrva kahela ziva-acala AdisthAna prAptinA nyAyapUrvaka, bhavayogyatArUpa zaktirUpe paNa (bhavayogyatA mAtrano kSaya hoya to sAkSAta bhayabhAvano kSaya hoya ja emAM pUchavuM ja zuM ?) sarvathA bhayano parikSaya ke bhayanI nivRtti enuM nAma tAttvika jitabhayatva che. jo ekavAra AtmAono brahmamAMthI vibhAga mAnIe to mukta AtmAomAM jitabhayatva ghaTe ke nahIM ?' vigere zaMkAno parihAra karI khUbIbharI zailIthI karAtuM advaitamatanuM khaMDana na sadvicaTanasvabhAvatvakalpanA'baite'pyevamevAdoSa iti nyAyyaMvacaH, anekadoSopapatteH, tathAhi-tabicaTanaM zuddhAdazuddhAbA brahmaNa iti nirUpaNIyametat, zuddhavicaTane kutasteSAmihAzuddhiH, azuddhavicaTane tu tatra layo'pArthakaH, na caivamekamavibhAgaM ca taditi, anekatve ca paramatAGgIkaraNameva, tadvibhAgAnAmeva nItyA AtmatvAditi, | bhAvArtha=(pUrvapakSa:) brahmasattAmAM ekavAra AtmAone svamAMthI chUTA pADavAno svabhAva che, bIjIvAra chUTA pADavAno svabhAva nathI. evI kalpanA-mAnyatA amArI che to tamoe je "bIjIvAra paNa muktaAtmAne brahmasattAthI nIkaLI saMsAraparyAyano prasaMga sAMpaDaze ! eTale pUrvakathitatAttvika jitabhayatva kevI rIte ?' vagere je doSa Apela hato te have nathI ane tAttvikajitabhayatva amArA matamAM barAbara ghaTI zakaze, bolo have kaMI vAMdho che ? (uttarapakSa:) A tamAruM vacana nyAyasaMgata nathI kAraNake; aneka doSonA DuMgarAo UbhA che. te A pramANeH- (1)zuM tamo zuddha-saladoSarahita paramapurUSarUpa brahmamAMthI jIvAtmAono ekavAra chUTA paDavArUpavibhAga mAno cho ? ke (2) azuddha-sakaladoSasahita brahmamAMthI AtmAono ekavAra chuTA thavArUpavibhAga mAno cho ? jo zuddha brahmamAMthI AtmAono ekavAra vibhAgarUpa prathama pakSa mAno to, ame pUchIe chIe ke; e zuddharUpa aMzamAM ke jene TALavA A saMsAramAM yogIono yamaniyama Adino aThaMga abhyAsa che. evI kamale parUpa azuddhi-janmamaraNAnyatararUpa saMsAra paryAyanuM vaLagaNa kayAMthI lAgyuM ke vaLagyuM ? kAraNa vagara to kArya, hoya ja nahI ne ! ane jo azuddha brahmamAMthI ekavAra AtmAonA vibhAgarUpa bIjo pakSa mAno to, paramabrahmamAM AtmAonI abheda-lakSaNalayarUpa mukti, nirarthaka (phogaTa-vyartha-nakAmI) thAya, kAraNake, azuddhabrahmanI azuddhithI janmakaleza abhedalayathI lInamuktone lAgevaLage ke prApta thAya ! samajyAne ! evaM ca zuddha brahmamAMthI ekavAra saMsAramAM AtmAonuM Agamana mAno to, ahIM-saMsAramAM zuddha aMzarUpa AtmAomAM azuddhi kyAMthI dAkhala thaI ? e pahelo doSa (1) azuddhabrahmamAMthI ekavAra saMsArane akhatyAra karavAthI kSayarUpa muktinI nirarthakatArUpa bIjodoSa (2) Ama A be doSonI ISTApattino svIkAra karavA kaha, bAjarAtI nATaka vAsariyA
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA A bhadrasUri racita 272 chatAM paNa brahma, eka ane avibhAgarUpa che. ema sAbIta thatuM nathI ema darzAve che-paramabrahmamAMthI AtmAone chuTA thavAmAM ane paramabrahmamAM AtmAone punaH maLI javAmAM paramabrahma eka che, avibhAganiravayava niraMza che' e vastu AkAzamAM UDI jAya che eTaluM ja nahIM paNa UbhuM viparIta siddha thAya che ke 'paramabrahma, aneka ane sAvayava che.' vaLI AtmAo brahmamAM maLI jAya che. eTale AtmAonI apekSA rAkhIne jIvabrahma (jIvaziva) eka mAnI, para brahmamAM anekatva mAnavAmAM Ave to paramatano svIkAra karyo kahevAya ! kAraNa ke; AtmasAmAnyarUpa paramabrahmanA vyaktirUpa vibhAgonuM yuktithI AtmapaNuM-kSetrajJapaNuM che. --uparokata nipuNanirUpaNathI advaita brahmanirAkaraNanI sAthe sAthe je bIjuM paNa khaMDita thAya che tenuM digdarzana etena yadAha- "paramabrahmaNa ete kSetravidoM'zA vyavasthitA vacanAt / vahninasphuliGgakalpAH samudralavaNopamAstvanye // 1 // Adi pRthaktvamamISAmanAdi vA'hetukAdi vA cintyam / yuktyA hyatIndriyatvAtprayojanAbhAvatazcaiva // 2 // kUpe patitotAraNakarttustadupAyamArgaNaM nyAyyam / nanu patitaH kathamayamiti hanta tathAdarzanAdeva // 3 // bhavakUpapatitasattvottAraNakarturapi yujyate hyevam / tadupAyamArgaNamalaM vacanAccheSavyudAsena // 4 // evaM cAdvaite sati varNavilopAdyasaGgataM nItyA / brahmaNi varNAbhAvAt, kSetravidAMdvaitabhAvAcca // 5 // " ityAdi, etadapi pratikSiptaM, zraddhAmAtragamyatvAt, bhAvArtha-uparokta nipuNa nirUpaNathI, koi eka vedAMtIe kahela te paNa khaMDita thAya che. te A pramANe 'vacanarUpa Agama pramANathI purUSa advaita lakSaNa paramabrahmanA A (zAstra ane lokaprasiddha) kSetravido-jIvAtmAo, aMzo vibhAgo che ema vyavasthita-pratiSThita che. jIvo be prakAranA che (1) brahmamAMthI chUTA paDavAthI saMsArIo (agnimAMthI jema taNakhAo nIkaLe che tema) agninA taNakhA jevA che. (2) bIjA jIvAtmAo ke je pahelAM brahmamAMthI chUTA thaI saMsArI thayA hatA ane bhaktithI brahmamAM layalInaekameka thayelA mukta AtmAo che, jema samudramAM lavaNa (nImaka-mIThuM) abhinna che tema te brahmamAM lInapaNe rahelA mukta jIvo che. vaLI je jIvonI judAI, (pRtha-chuTA thavuM te) sAdi (zarUAtavALuM) ke anAdi (zarUAta vagaranuM) che ? sakAraNa che ke niSkAraNa ? vigere carcA ke vicAra, yukti-nyAyathI ciMtya che (mulatavI ke mokUpha rAkhavA yogya che) kAraNa ke; te atIndriya che. (indriyagamya nathI) ane prayojanano abhAva che arthAt koi prayojana-mAla ke phala nathI. e vAte ya barobara che ke; kUvAmAM paDelAne ugAravAnI bhAvanAvALo hitaiSI manISI, kUvAmAM paDelo bahAra kevI rIte Ave tenA upAyanI zodha kare e nyAyayukta che, paraMtu A kUvAmAM kema paDayo ? koNa paDayo ? kevI rIte paDayo ? kayAre paDayo? vagere nirarthaka vicAraNA ke carcAne tilAMjalI ApavI joIe, phakta kUvAmAMthI A kema ugare ! tenA upAyanI tamannA ke dhUna hovI joIe tema saMsArarUpI kuvAmAM paDelA prANIone tAravAnI-ugAravAnI ummedavALAoe, teonA ugAravAnA upAyonI zodha-gaveSaNA karavI joIe. basa eka ja zAstrIya-vacanane ja pramANa karI bIjA badhA pramANone choDavA joie. athavA A pRthaktva (judAi sAdi che ke anAdi ? vigere vicAra ke carcA choDavI joIe. vaLI vacanarUpa pramANathI, advaita-brahmamAM AtmAo lIna ke ekameka thavAthI, varNavilopa vagere (brAhmaNa, kSatriya, vaizya, zudrarUpa varNono vilopa niyata thayela potAnA AcArane choDI gujarAtI anuvAdaka ta karasUri ma.sA. A
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ 273) paravarNanA AcAranuM karavuM, AdithI potAnA AcAra ane para AcAranI anuvRttirUpa saMskAra Adi) nyAyathI ayukta-aghaTamAna che. kAraNa ke; parama purUSa lakSaNa brahmamAM brAhmaNa vagere varNonA vibhAgano abhAva che. zaMkA-brahmamAM bhale varNavibhAga na ho ! paraMtu brahmanA aMzabhUta AtmAomAM varNavibhAga kema nahIM thAya? samAdhAna= mukta ane amukta be bheda jIvAtmAo che. ethI teomAM paNa varNa vibhAga nathI" to jyAM varNavyavasthA nathI tyAM pUrvakathita svarUpavALA varNavilopa Adi, tAttvika kaI rIte ? ItyAdi-A pramANenuM bIju paNa vacana levuM, A upara kahela vacana paNa (paraMparAkathita prAcIna vacana to zuM paNa e apino artha samajavo) khaMDita thAya che. kemake; kevala A vacana, zraddhA mAtrathI gamya (ruci-icchA mAtrano viSaya) che yuktithI gamya ke bAdhya nathI. arthAta jo tamArI icchA-zraddhAruci hoya to mAno ! ahI yukti-tarkanuM bala nathI. "vacanA" A pramANe je upara kahyuM te vacana kaI cIja che ? arthAta vacananuM nirvacana karo? vagere zaMkAnuM karAtuM samAdhAna dRSTeSTAviruddhasya' vacanasya' vacanatvAt, anyathA tataH pravRttyasiddheH, vacanAnAM bahutvAt mitho viruddhopapatteH, vizeSasya durlakSatvAt, ekapravRtteraparabAdhitatvAt, tattyAgAditarapravRttau yadRcchA, vacanasyAprayojakatvAt, tadantaranirAkaraNAditi, nahyaduSTaM brAhmaNaM pravrajitaM vA avamanyamAno duSTaM vA manyamAnaH tadbhakta ityucyate, na ca duSTetarAvagamo vicAramantareNa, vicArazca yuktigarbha ityAlocanIyametat, kUpapatitodAharaNamapyudAharaNamAtraM, nyAyAnupapatteH, bhAvArtha= (dRSTAbAdhitatve sati ISTAbAdhitatva vacanasya vacana-vacananuM lakSaNa jANavuM) dRSTa-je vastu sakala pramANathI (pratyakSa-anumAna Adi pramANathI) upalabdha-prApta hoya te. ISTa-je vastu vacanathI (AptavacanathI) pratipAdita hoya che. draSTi ane ISTa kahevAya che. je vacana, ISTa virodhI na hoya te vacanavAkyamAM vacanatva (Agamatva-vacanaprAmANya-zabdapramANatva) raheluM che. je vacanamAM majakUra vacananuM lakSaNa-svarUpa ghaTatuM nathI te bAdhitavacanadvArA, heya (tyAjya-choDavA lAyaka)nuM dAna (tyAga-choDavuM) tathA upAdeya (grAhya-svIkAravA lAyaka)nuM upAdAna (grahaNa-svIkAra) rUpa pravRtti arsiddha thAya che- avarUddha baMdha paDI jAya che. 1 pratyekSaNAnumAnena yadukto'rtho na bAdhyate ||dRsstte'dRsstte'pi yuktAsyAtpravRttistata eva tu // 25 // pratyakSeNa-cAkSuSAdinA, anumAnenaliGgaliGgisambandhagrahaNodbhavena, yadukto-yatra bhaNito'rtha AtmAdiH, bAdhyate-na virodhamAnIyate, dRSTe-svasaMvedanAdisiddhe / adRSTe'pi-svargApavargAdAvarthe / kiM puna dRSTa ityapizabdArthaH / yuktA-ghaTamAnA, syAtpravRtti-hAnopAdAnarUpA / tataeva tu tasmAdeva vacanAd, na punaranyato'pi, vyaMsakavacanasya mahAnatutAliti ra|| govida-saTI - " 2 dRSTazAstrAvirodhArtha, sarvasattvasukhAvahaM / mitaM gambhIramAhvAdi, vAkayaM yasya sa sarvavit // pratyakSa ane AgamathI avirUddha arthane kahenAruM, sarva prANIone sukha karanAruM, mitagaMbhIra AhalAdaka evuM vAkya jenuM hoya te sarvajJa che. : gujarAtI
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vikharA - habhidhAravA (274) (ahIM heyahAna, upAdeya-upAdAnarUpa pravRttinA pratye druSTa ISTa avirodhI vacana kAraNa che. hemahAna upAdeya upAdAnarUpa pravRttinA pratye druSTa ISTa virodhI vacana, pratibaMdhaka che. A pramANe kAryakAraNabhAva ane pratibadhyapratibaMdhakAbhAva samajavo.) kAraNa ke, ziva-sugata-suragurU vigere purUSa praNIta-cita vacano, vyaktinA bhedathI bahu-nAnA-ghaNAM che. vacananA praNetA rUpa vyaktio nAnA-aneka hoi, vacano paNa nAnA-aneka che. eTale paraspara (arasaparasa) nityavirUddha anitya, anityavirUddha nityarUpa artha-padArthanA vAcakavacano, paraspara virodhI-bAdhaka gaNAya che. ane te paraspara virodhI nAnA vacano pravartaka banatA nathI. paraMtu viziSTa vacana, pravartaka che e bAbatane batAve che ke; vizeSa-vRSTa ane iSTanA virodhabAdhanA abhAvarUpa je vizeSa te, vicAra vagara durlakSya che. (puSTavicAra-mImAMsA-carcA karyA sivAya majakUra vizeSanuM jJAna-paricaya ke bhAna azakya che.) vaLI sarva vacanothI ekI sAthe pravRttino asaMbhava che eTale koI ekanA vacanathI karAtI pravRtti, koieka bAdhaka bIjA vacanatha bAvita thAya che. sarva vacanagata virodhI eka vacanathI pravRtti karavAmAM svecchA-svachaMdatAnI jAherAta thAya che. aMtaH koIpaNa vacana, prayojakapravartaka (pravRttinuM kAraNa) nathI, kAraNa ke; vacanAMtarathI (bIjA bIjA vacanathI) sarva vacanonuM nirAkaraNabAdha thAya che-sarvavacano bAdhita bane che. (pravRttimAM kAraNatAnA abhAvavALA sarvavacano bane che.) zaMkA=vacanomAM paraspara virodha ke bAdha bhale hoya paraMtu vacananA bahumAnathI (bhaktithI) pravRtti karanArane game te koI eka vacanathI ISTanI siddhi to thaze ne ? samAdhAna=jema doSa vagaranA (nirmala ke bInagunhegAra) brAhmaNane athavA bhAgavata Adi pravrajitane (pravajyA prApta sAdhune) avagaNato-anAdara ke tiraskAra karato ane doSavALA (adharmI-vAMkavALA) ne mAnato, paDato bola jhIlato, AvakArato je hoya te brAhmaNabhakta ke pravrajitabhakta che ema kahevAtuM nathI paraMtu te uparathI brAhmaNAdibhakta, duSTabhakta tarIke paMkAya che tema nirdoSazAstrane (AgamarUpa vItarAga vacanane) avagaNato-nahIM mAnato-tarachoDato ane doSavALA vacanane mAnato zAstrArAdhaka (zAstrano bhaktavaphAdAra-namaka halAla-kRtajJa) kevI rIte manAya ? arthAt naja manAya, virAdhaka ja manAyane ? zaMkA=doSa vagaranA vacanathI to pravRtti thaze ja ne ? vicAranI jarUra zI che ? samAghAna duruvacana ke adhuravacananuM jJAna, (A doSavALuM che ke A doSavagaranuM vacana che ? Ano nirNaya) vicAra-mImAMsA-carcA vagara asaMbhavita che. vAste vicAra-manana-parizIlana-nididhyAsana e mahattvanI ke agatyanI cIja che vaLI vicAra eTale yuktiono jemAM garbha che. arthAt jemAM garbhita rItie yuktio bharelI che. tenuM nAma vicAra kahevAya che. ataH yukti, pramANa nathI, kAraNa ke; paramatamAM phakta vacananuM ja pramANapaNuM mAnela che vAste vedakathitavacanamAtrathI pravRtti che' e viSayanI pUrvakathita brAhmaNAdi nyAyathI AlocanA samagrataH samyagu mImAMsA karo Fra. rAtI rAsa
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ 275 vaLI kUpapatitanuM udAharaNa, te paNa kahevArUpa che, arthasAdhaka nathI. kAraNa ke; tyAM taddana nyAyanI ghaTanA nathI. -Aja vastusthitine samajAvatA zAstrakAra tadbhatAderapi tathAdarzanAbhAvAt, tatra cottAraNe doSasambhavAt tathAkartumazakyatvAt, prayAsanaiSphalyAt, na copAyamArgaNamapi na vicArarUpaM tadihApi vicAro'nAzrayaNIya eva, daivAyattaM ca tad, atIndriyaM ca daivamati yukteraviSayaH, zakunAyAgamayuktiviSayatAyAM tu samAna eva prasaGga itaratrApIti, tasmAyathAviSayaM trikoTiparizuddhavicArazuddhitaH pravartitavyamiti. bhAvArtha= te kuvAmAM pedA thayela mAchalAM, deDakAM vigerene (Adi zabdathI kuvAmAM nahIM pedA thayelA paNa kAraNavazAt kuvAmAM rahenArA bIjAone paNa) patananA kAraNanI vicAraNA karyA sivAya bahAra kADhavAnAnIkALavAnA upAyanI zodha-gaveSaNA joI nathI, anubhavI nathI. (evaca pUrvakathita tathA darzanAta" "kUpapatanakAraNanI vicAraNAvagara, utAravAnA upAyanI zodhanuM darzana hovAthI A heturUpa pratijJAnA eka dezanI asiddhi zaMkA= te kuvAmAM pedA thayelA mAMchalAM vigerane bahAra kADhavAmAM zo vAMdho che ? bahAra kADhavAthI pratijJAnI eka dezanI asiddhi paNa nahiM thAya ne ?' samAdhAna=jo tyAM pedA thayelA mAMchalAM vigerene bahAra nIkALavAmAM Ave to, bIcArA bInavhegAra, te mAchalAM vigerene, maraNane zaraNa thaI javArUpa vigere mahAna anarthono saMbhava che. temaja tamAmane bahAra kADhavA e azakya-zakti bahArano viSaya che kemake; bahAra kADhavAnA prayAso niSphala che. (jeone bahAra kADhavAnA che teone bahAra kADhavArUpa phalano abhAva che eTale e viSayano prayAsa, niSkala che.) vaLI bahAra kADhavAnA upAyanI gaveSaNA" paNa je paravAdIe kahela che te paNa vicArarUpa nathI ema nahIM arthAt vicArarUpa ja che. to uttAraNanA (bahAra kADhavAnA) upAyanI gaveSaNArUpa vicAra paNa (prakRtavacanArtha viSayakavicAra to dUra raho paNa e apino artha ahIM samajyo) anAdeya-heya hoI choDavo joie (paramatamAM paNa uparokta gaveSaNArUpa vicAra, akaraNIya che.) zaMkA= have vacanagamya artha, atIndriya hoI yuktino aviSaya bhale ho paraMtu A kUpapatitotAraNa, yuktino aviSaya nahi thAya ! arthAt yuktino viSaya to thaze ja ne ? samAdhAna-A kUpapatitottoraNa, daiva-karmane AdhIna-tAbedAra che, ane kUpapatitottAraNahetubhUtakarma, (deva) atIndriya che, (indriyanA viSayathI atIta-para che) eTale vicArarUpa yuktino aviSaya che, (tamArA mate vacana mAtrano viSaya artha che. arthano viSaya karanAra vacana che.) to te atIndriyakarmane sArI rIte jANyA vagara karmAdhIna uttAraNa-ugAravAne-kuvAmAMthI bahAra kADhavAne pravRtti kevI rIte thAya ? arthAt na ja thAya vaLI zakuna Adi (Adi zabdathI jyotiSka Adi) Agamano tathA yuktino vicArano, anukUla, pratikUla (zubha azubha phaladAyaka) daiva-karma, viSaya bane che ema jo mAno to, atIndriya-vacanagamya arthabhUta bAjarAtI anuvAdala- e ghaNA
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja 276) paramabrahmaAdimAM sarakho prasaMga che. arthAt atIndriya-vacanagamya artharUpa paramabrahma, paNa yukti-vicArano viSaya bane ema mAnavuM ja paDaze ! mATe tame je pahelAM kahela ke "sAdi pRthakRtvamamISAmanAdi ce" tyAdi, te geravyAjabI-ayukta samajI levuM "Iti' phakta vacanamAtra ja pramANa che ema nathI eTale viSaya pramANe (jevo viSaya hoya tevI rIte), kaSa, tApa cheda vigere sarva viSayane nahI oLaMghavAthI, kaSa 1 jyAre mANasane sonuM kharIdavuM hoya tyAre A sonuM sAcuM che ke temAM kAMi bheda che te jANavAne arthe kaSacheda-tApathI prathama tenI parIkSA kare che. ane parIkSAmAM zuddha nIkaLe che to kharIda kare che, tema kaSa-cheda-nApathI parakhI levuM joie. (1) kaSa-dAna, zIla, tapa, bhAva, dhyAna, pAMcasamiti, traNa gupti sahita kriyA karavArUpa, avirUddha-anukUla kartavya batAvanAruM vAkya te vidhivAkya, arthAt koi paNa prakAranuM zuM kartavya karavAnI AjJA te vidhimArga'. amuka kArya na karavuM evo je mArga te pratiSedha mArga =jIvahiMsA na karavI, asatya na bolavuM corI na karavI vigere. evaM vidhi ane niSedha te kaSa' kahevAya che jema sonAnI parIkSA karavAne kasoTI upara sonAno AMko karIe chIe tema dharmanI parIkSA karavAmAM vidhiniSedha vAkyo kasoTInI garaja sAre che. (2) cheda-jema mANasa sonAnI vadhu parIkSA khAtara sonAne kApIne juve che ke rakhene aMdaranA bhAgamAM koIpaNa prakArano bheda hoya tema vacanarUpa zratadharmamAM paNa kaSa zuddhi karyA pachIthI chedazuddhi karavI che cheda-vizuddha bAhya kriyArUpa che. vidhi ane pratiSedha mArgane anukUla je bAhya kriyA te cheda' che. aticAra ane anAcAra rahita te bAhya zuddha kriyAthI vidhi ane pratiSedha mArgane uttejana maLe che eTale jaLavAi rahe che. vidhimArga janya kriyAnA karavArUpa ane pratiSedhamArgajanya asakriyAthI aTakavA rUpanivRtti, evaM pravRtti-nivRtti vidhAyaka vacana cheda kahevAya che. (3) tApa=jema sonI sonAnI kaSa ane chedathI parIkSA karIne ane temAM zuddha nIkaLyuM to paNa tenI barAbara parIkSA karavAne agnimAM nAMkhI tenI parIkSA kare che ane jyAre agnimAM paNa teno raMga badalAto nathI, tyAre te zuddhakevaLa zuddha mAnavAmAM Ave che, tema vacanarUpa zratadharmanI tApamAM parIkSA karavI vidhipratiSedharUpa kaSa ane vidhiniSedha mArgajanya salkiyA pAlana, asaddhiyA virAma rUpa kriyA vizeSarUpa chedano AdhAra ke mUla kAraNa tApa (jIvAdi tattvarUpa bhAvaprarUpaNArUpavAda) che. jo sonAno raMga tApa ApavAthI badalAI gayo to te sonuM nirarthaka che. tema vacanarUpa dharmanI tApathI parIkSA karI temAM jo te na TakI zake to kaSa ane chedanI zuddhi nirUpayogI che. je zAstramAM dravyArthika nayanI apekSAe vastu nitya paryAyArthika nayanI apekSAe vastu anitya evI rIte jIvAdi padArthonuM varNana kareluM hoya te vacana "tApazuddha kahevAya tathA ca "pAvAgAAM pAvAgANa no 3 Disedo | zALaphlAyabA vidI paNa ghaNo . baljhANuTThANeNaM jeNa Na bAhijjae tayaM NiyamA / saMbhavai ya parizuddhaM so puNa dhammammi cheutti // 2 // jIvAibhAvavAo, baMdhAipasAhago ihaM tAvo / eehiM parizuddho dhammo ghammattaNamuvei // 3 // (haribhadrasUrikRta paMcavastuka caturtha dhAre) chAyAprAvadhArInAM pAjasthAnanAM patu pratiSe | zAnAyanAlInAM pakva vizeSa dharmavaSaH bAhyAnuSThAnena yena na bAdhyate tanniyamAt / saMbhavati ca parizuddhaM sa punadharme cheda iti // 2 // jIvAdibhAvavAdo bandhAdiprasAdhaka iha tApaH / ebhiH parizuddho dharmo dharmatvamupaiti // 3 // aECIES ARE
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ kalAkAta SArA GHESTI (277) cheda tApa lakSaNa athavA Adi, madhye aMte avisaMvAdarUpa traNa koTIthI parizuddha (nirdoSa, nirmala) vicAramImAMsApUrvaka sUkSmasamIkSaNa-parIkSaNathI vacananI zuddhi (nirdoSatA-saccAI) dvArA tAThuza vacana, pravartaka heyahAnaupAdeya upAdAnarUpa pravRttimAM kAraNa bane che. -uparokta viSayamAM pataMjali vagere RSionI saMvAditAuktN ca 'AgamenAnumAnena, dhyAnAbhyAsarasena ca / * triA pratyAkhyAjJAM tamane tattamuttama 1 || Agamazcopapattizca, sampUrNa dRSTilakSaNam / . atIndriyANAmarthAnAM sadbhAvapratipattaye // 2 // Agamo hyAptavacanamAptaM' doSakSayAdviduH / vItarAgo'nRtaM vAkyaM brUyA tvasambhavAt // 3 // taccaitadupapattyaiva, gamyate prAyazo budhaiH / | "vArika di vAra , sAvacaM vopattima che 4 anyathA'tiprasaGgaH syAt tattayA rahitaM yadi / | sarvasthava di tamArerityano mahAnayam ja che ityalaM prasaGgena, bhAvArtha=AgamathI zraddhAnusArI bAlajIvo, prAmANika purUSonA vacanarUpa AgamathI, anumAnathI yukti anusArI madhyama purUSo, hetuthI thatA sAyanA jJAnarUpa anumAnathI, yoga abhyAsathI=atIndriya darzApurUSo, 1 vyabhicAra, bAgha, virodharUpa traNa doSarUpa visaMvAdanA sarvathA abhAvarUpa athavA samaya (zAstra) virUddha vAdanA abhAvarUpa, yathAsthita vastunA anyathA kathananA abhAvarUpa, pramANAnusaraNa rUpa ke vaMcanAbhAvarUpa avisaMvAda samajyo. 2 AptavacanAdAvirbhUtamarthasaMvedanamAgamaH // 1 // upacArAdAptavacanaM ca // 2 // pramANanaya. (pa-4) AptanA vacanathI utpanna thayelo arthano bodha te "Agama che. (kAryamAM kAraNano) upacAra karavAthI Akha vacanane paNa "Agama' kahevAmAM Ave che. ___3 Aptirhi rAgadveSamohAnAmaikAntika Atyantikazca kSayaH, sA yeSAmasti te khalvAptAH, abhrAditvAd matvarthIyo'cpratyayaH / (syAdvAdamaMjarI anya. yo. vya, zloka 1) rAgadveSa mohanA sarvathA layavALA "Akha' kahevAya che. ' 4 sAramati hi vo guNavoniye, sthitikA hi vartA, zinjamA thava hi ! ' jema zilpamAM- zilpa mArgamAM kiyA e ja kAnuM liMga che, tema guNadoSanA nizcaya mATe tattvamArgamAM vAkya e vaktAnuM liMga che. phAphaDaphaphaDa kaccha
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ hAla bhAdara rAjA ja (278 yoga-dhyAnanA abhyAsathI, ema traNa prakAre potAnI buddhine saMskAravALI banAvIne uttama tattvane meLave che. jANe che, pAparUpa saMmohanI nivRtti thavAthI bIjI rIte jANI zakatA nathI, zrutaAdi bheda-zrutaciMtA -bhAvanA- tarka-svaparahita A vigerethI uttamatattva jANI zakAya che. ema pataMjali RSi kahe che. 1. Agama ane yukti-nyAya, e be, atIndriya padArthonI saccAI ke- sattAnA svIkAra mATe (tattvajJAna mATe) draSTinuM (darzana-jJAna-avalokana parIkSAnuM) saMpUrNa-pUrepUruM lakSaNa che. 2. Agama (zabdAgamanuM lakSaNa) eTale AptanuM vacana, ane Apta eTale rAga-dveSa mohanA nirmula kSayavALA. eTale doSarUpa kAraNano asaMbhava hoI vItarAga viracita vacanamAM asatyanA aMzano sarvathA abhAva che. 3. vaLI uparokta yuktinyAya, dalIla anvaya vyatirekathI ja paMDitapurUSone prAye Aptavacana (draSTa ISTa avirodhI vacana)nI khAtrI thAya che kAraNa ke; A vaktA kevo che ? enI khAtrI enuM uccarita vAkya ja karI Ape che. vaktAne oLakhAvanAra tenuM avirUddha vAkya che. vaLI savAkya e ja kahevAya che ke, je yuktiyukta che. yuktizUnya Agama na kahevAya ane yuktiyukta AgamamAM virodha ke visaMvAdane avakAza na hoya 4. jo yukti rahita vAkyane-jete vAkyane, sadUvAkya mAnavAmAM Ave to, atiprasaMga-AptavAkyaparicAyaka sadvAkya bhinna sarva vAkya, Agama zAstra tarIke manAI jAya ! athavA yukti rahita, virodha-visaMvAdavALA, saghaLAya, alpajJa kathitavacano, sadvAkyarUpe banI jAya ! jethI moTAmAM moTo anartha ubho thAya che, je sarvathA aniSTa ke anucita che. vAstu yuktiyukta vacana, sadvAkya che ane sadvAkyanA prarUpako sarvajJo' che. A pramANe prasaMgopAtta karela carcA-vicAraNAthI saro ! -navamI saMpadAno karato upasaMhAra tadevamarhatAM bahutvasiddhiH viSayabahutvena ca namaskartuH phalAtizayaH, sadAzayasphAtisiddheH / Aha-ekayA kriyayA anekaviSayIkaraNe kaivAzayasphAtiH, ? nanviyameva-yadekayA anekaviSayIkaraNaM, vivekaphalametata, Aha-evaM hyekakriyayA'nekasanmAnaM bahubrAhmaNaikarUpakadAnatulyaM, tat kathaM nAlpatvam ? ucyate, kriyAbhedabhAvAt, sA hi ratnAvalIdarzanakriyevaikaratnadarzanakriyAto bhidyate, hetuphalabhedAta, sarhidAlambaneyamiti hetubhedaH, pramodAtizayajaniketi ca phalabhedaH, kathamitthamalpatvaM ? brAhmaNaikarUparadAnodAharaNaM tvanupanyasanIyameva, rUpakAdiva namaskArAt, brAhmaNAnAmivArhatAmupakArAyogAt, kathaM tarhi tatphalamiti ? ucyate, tadAlambanacittavRtteH, tadAdhipatyataH tata eNa tadbhAvAt, cintAmaNiratnAdau tathA darzanAditi vakSyAmaH, kathamekapUjayA sarvapUjAbhidhAnaM ? tathA cAgamaH "egammi pUiyaMmi sabve te pUiyA hoMti" / asti etad, vizeSaviSayaM tu tulyaguNatvajJApanaineSAmanudAracittapravarttanArthaM tadanyeSAM sarvasampatparigrahArthaM saGyapUjAdAvAzayavyAptipradarzanArthaM ca // evambhUtazcAyamAzaya iti, tadA'parAgata harSAdiliGgasiddhevizrAvakasya vijJeya iti, evamAtmani guruSu ca bahuvacanamityapi saphalaM veditavyaM tattulyAnAM paramArthena tattvAt, kuzalapravRttezca sUkSmAbhogapUrvakatvAt, atinipuNabuddhigamyametaditi paryAptaM prasaGgena / namo jinebhyo jitabhayebhya iti / sarvajJasarvadarzinAmeva zivAcalAdisthAnasamprApterjitabhayatvAbhidhAnena pradhAnaguNA'parikSayapradhAnaphalAptyabhayasampadukteti 9 // kAra janaka rAmanAra -
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalitavistarA Cfmae efia bhAvArtha--uparokta sapramANa puSTa nirUpaNathI 'advaita-eka, mukta-izvara' che A mAnyatA ke matanA khaMDanadvArA arihaMto (mukta-paramezvaro) bahu-aneka nAnA yAvat anaMta che ema siddha thayuM. vaLI namaskAra karanAramAM, namaskArarUpa kriyAnA viSaya (jAtirUpa nahIM paNa jinezvara vyaktirUpa viSaya) nAnA-bahu hoi phalAtizaya (atizayitaphala-puSkalaphala-phalano utkarSa-phalanuM vadhI javuM) thAya che kAraNa ke; 'namaskAra kriyAmAM viSayabhUta guNavaMta vyaktio bahughaNI che.' AvA prabala jJAnathI sad (zubha) Azaya-bhAvollAsanI vRddhi (vadhAro-umero-caDhatI-bharatI) nI siddhi che. 279 zaMkA--eka ja namaskArarUpa kriyAnA viSayo anekajano che toAzayanI vRddhi e zuM che ? enuM spaSTIkaraNa ke khulAso karo ? samAdhAna--je eka namaskArarUpa kriyAthI aneka jinonuM viSayIkaraNa (ukatakriyAmAM aneka jinonuM viSayarUpe pariNamavuM) te A, samAna-eka sarakhA guNayukta (guNavALA) jinone dhAravA-grahaNa karavA rUpa vivekaphalavALuM che. eTale ja kharekhara A-zubha AzayanI vRddhi ja che. zaMkA--jo Ama ja che to, eka kriyAthI anekone sanmAnavA-AvakAravA- satkAravA e aneka brAhmaNone eka rUpIyAnuM dAna ApavA barobara che, evaMca jema dAnapAtra- aneka brAhmaNone eka rUpiyAnuM dAna, alpa-thoDuM che tema sanmAna pAtra aneka jinone eka ja phakta namaskAra kriyA vaDe satkAravArUpa sanmAna, alpa-nyUna-ochuM-thoDuM kema nahIM ? jyAre sanmAna nyUna che to phala paNa kema nyUna nahIM ? samAdhAna--kriyAmAM bhedabhAva hoI anekone sanmAnavAmAM alpatA ke nyUnatA nathI. jemake; eka ratnaviSayakadarzana (dekhavA-jovA rUpa) kriyAthI, ratnAvalI (ratnarAzi)viSayakadarzana kriyA, bhinna-judI-alaga che. kAraNa ke; hetuno ane phalano bheda che tema ahIM paNa hetumAM ane phalamAM bheda hoI kriyAmAM bheda jANavo. jyAM jyAM hetumAM ane phalamAM bheda che tyAM tyAM kriyAmAM bheda che (hetuphalabhedasattve kriyAbhedasattva kriyAbhedano kartA-vidhAyaka hetuphalabheda che.) --hetubheda ane phalabhedanI ghaTanA-- (1) jema eka arhaviSayaka namaskArakriyA, sarva arhad viSayaka namaskAra kriyAthI bhinna che. kemake; eka ardhaviSayaka namaskAra kriyAmAM eka arihaMtarUpa vyakti, AlaMbana-nimitta hoI hetuno bheda che. tema sarva ardhaviSayaka namaskArakriyA, eka arhaviSayaka namaskArakriyAthI bhinna che. kemake; sarva arhaviSayaka namaskArakriyAmAM sarva-anaMta arhato, viSayabhUta-AlaMbana-nimitta hoI hetubheda che eTale kriyAbheda jANavo. dAkhalA tarIke-jema eka ratna viSayaka darzanakriyA, ratnAvalI (ratnarAzi) viSayaka darzanakriyAthI bhinna che kema ke; te darzanakriyAmAM viSaya-AlaMbana-nimitta, eka ratna che eTale hetubhedathI kriyAbheda che tema ratnAvalIviSayaka darzanakriyA, eka ratna viSayaka darzanakriyAthI bhinna che kema ke; ratnAvalI darzanakriyAmAM AlaMbana viSaya nimitta, ratnAvalI-ratnarAzi che eTale ahIM kriyAbheda jANavo. gujarAtI anuvAda 2M 1483319 41.en.
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ vividha vikAra (2) jema eka ratnane jovAmAM je harSarUpa phala che. tenA karatAM ratnAvalI jotAM atyaMta AnaMda, harSa parAkASThAe pahoMce che tema eka ahaMdu viSayaka namaskArajanya AnaMda karatAM, anaMta aviSayakanamaskArakriyA, atyaMta-anaMta AnaMdajanaka che ema phalabheda hoI kriyAbheda jANavo. tathAca atyaMta AnaMdajanaka hoI eka namaskArakriyAthI aneka jinone sanmAnavAmAM alpatAno atyaMta abhAva che. vaLI bahubrAhmaNone eka rUpiyAnuM dAna ApavAnuM udAharaNa paNa ahIM mUkavuM geravyAjabI che. kAraNa ke, (vacananI mAphaka tenA upabhogano abhAva che.) rUpiyAthI jema brAhmaNomAM upakAra thAya che tema namaskArathI arihaMtomAM bilakula upakArano asaMbhava che. (uparokta draSTAnta viSama che) zaMkA=namaskArakriyAthI viSayabhUta arihaMtomAM koIpaNa jAtanA upakArarUpa phala thatuM nathI to pramodAtizayarUpa phala kevI rIte ghaTamAna thAya ? samAdhAna-anaMta arihaMtonuM AlaMbana karanArI, namaskArarUpa cittavRttithI haSotkarSarUpa phala, namaskArakartAmAM thAya che. jema aneka prakAzavALI vastuonuM AlaMbana karanArI AMkhathI spaSTa darzana-dekhavuM thAya che tema A phalAtizaya jANavo. . zaMkA=jo tAdreza namaskArarUpa cittavRttithI tAdreza phala che to bhagavaMtothI A phala che ema kema kahevAya ? samAdhAna= aneka bhagavaMtone AdhIna, tAdraza namaskArarUpa cittavRtti che ane tAdrazanamaskAra rUpa cittavRttiAdhIna tAdreza phala che. eTale aneka bhagavaMtonuMtAdrezanamaskAra-cittavRtti upara Adhipatya-saramukhatyArazAhI (asAdhAraNa-mukhyapradhAne kAraNapaNuM) hoI (bhagavaMto ja namaskArarUpa cittavRttinA tAtkRza pramodAtizayajanaka hetuomAM pradhAna hoI) teo adhipati-agresara-parama AlaMbana che. arihaMta bhagavaMtothI ja cittavRttivizeSarUpa namaskArakriyAjanya pramodAtizaya-harSotkarSa anaMtaprasannatAamaMda AnaMdarUpa phala thAya che, arthAt tAdraza viziSTa cittavRttidvArA, namaskAra kriyAjanya pramodAtizaya rUpa-phalanA pratye arihaMta-bhagavaMto, puSTa (parama-prabala) AlaMbanarUpa kAraNa che. eTale te phala, bhagavaMtothI ja thAya che ema kahevAmAM kazoya vAMdho nathI. dAkhalA tarIke-jema ciMtAmaNI (rUpa) ratna vigeremAM mananI ekAgratA-vidhi-sAdhanApravRtta, ekasthitacittavRttirUpa praNidhAna AdithI nIpajatuM phala, te ciMtAmaNi ratna AdithI thAya che eka lokamAM pratIti-anubhava dekhAya che tema ahIM samajavuM A viSayane AgaLa vistArathI kahIzuM tathAca AlaMbanIyamAM (prakRta kriyAnA AlaMbanayogya-viSaya, ciMtAmaNi-ratna Adi ke arihaMta bhagavaMtomAM) upakArano abhAva hovA chatAMya, tenA AlaMbaka (namaskartA-ArAdhaka-pUjaka-upAsaka) ne ISTasiddhi avazya siddha ja che. 1 "tihAsiddhi ti niyana:-padArthonI parIkSA kasoTI karavAmAM pratIti ane vyavahAra, prabala prayojaka manAya sarakAra baKET. BkAra gujarAtI gajhala hAjara karI
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ Sea-Astanbul CRICKETER.. (281) zaMkA=jo sarvaarihaMtaviSayaka namaskArarUpa pUjAthI ja pramodAtizayarUpa phala che to, eka arihaMtanI pUjA (namaskArarUpa) karatAM sarva arihaMtonI pUjAno samAveza thaI jAya che. evuM je zAstrIya vacana, jevuM ke " pUmi sa te pUrA haoN'i (adhikRta eka arihaMta AdinI pUjA-sevA-vaiyAvRtya karavAthI sakalajagatanA arihaMta AdinI pUjAnA phalano samAveza thAya che.) te vacananI saMgati ghaTanA kevI rIte karavI ? - samAdhAna= A zAstrIyavacana barobara che ke, arihaMtanA guNadvArAe ekapaNa arihaMtanuM ArAdhana, sakala kSetramAM, sakala kAlamAM rahelA sakala arihaMtanA ArAdhanarUpa che ane eka paNa tIrthaMkaranI avajJA ke abahumAna Adi karavAM te, sakala-jagatanA arihaMtonI avajJA ane abahumAna Adi karavA jevAM nukasAnakAraka che. ane tethI ja arihaMtanA vaMdanA-bahumAna AdidvArA sAkSAt sarva tIrthakaronA bhakitabahumAna AdinuM phala (jevuM phala) prApta karI zakAya che. A zAstrIya vAkyanI vaiyAvRjya AdimAM paNa yojanA karavI. vaLI eka vyaktirUpa vizeSa viSayaka "ekanI pUjAthI sarvanI pUjA thAya che." A kathanano udeza e che ke, "jema A eka vyaktirUpa tIrthaMkaravizeSa, jevA ane jeTalA guNavALA che teTalA ane tevA guNavALA saghaLA tIrthakaro che ema jaNAvavA pUrvaka, jeo udAra nathI evA purUSonA cittane (athavA dilanI udAratA vagaranA purUSone) pUjAnA viSayamAM pravRttinI preraNA karatuM A preraka vAkya che. - vyaktine gauNa karI guNone pradhAna karI te dvArA te guNavALA saghaLAo pUjya che evo bhAva hoI cittanI udAratAno saMbhava che paNa jo A zAstrIya vacana na hoya to kRpaNamANasa, kRpaNatAthI sarvaviSayaka pUjAne karavA asamartha thato ekane paNa na pUche tathAca kRpaNane paNa pUjAnA viSayamAM pAno caDhAvatuM A vAkya che ke; bhAIo ! tamo badhAne pUjI zakatA na ho to ekane paNa pUjo ! kAraNa ke, guNapUjAne mukhya rAkhIne ekanI pUjA karavAthI sarvenI pUjAno lhAvo maLI zake che.) A vAkyanuM paheluM phala batalAvyuM have bIjuM phala e che ke; pUjAnA viSayabhUta eka vyaktirUpa arihaMtabhagavaMtathI je bIjA (nahIM pUjAtA) saghaLA arihaMtabhagavaMtomAM sarva (stotavya, oghahetu, stotavyaupayoga, upayogahetu, stotavizeSaupayoga, stotavyasvarUpa, nijasamaphalara, mokSarUpa) je pUrve kahela svarUpavALI navasaMpadA sadA vidyamAna che. eno saMgraha-samAveza-grahaNa karavA sAru AzAstrIyavAkya sArthaka ke samartha thAya che. arthAt pUjAtI pUjanIya eka jinezvara vyaktithI bhinna sarva jinezvaro paNa saMpUrNa sakala saMpadAothI paripUrNa che ema A vAkya uddaghoSaNA_ kare che. ne vaLI A zAstrIyavAkya, je trIjA phalane laI pravRtta thayela che te jaNAve che ke; saMgha, caitya, (jinamaMdira-jinapratimA) sAdhupujA AdimAM (sarvakSetrIya, sarvakAlIna saMgha AdinA pratye pUjAnA bhAva hoI) taviSayaka Azaya-bhAvollAsanI vyApti (vyApakatA) ne darzAvanAra hoI A zAstrIyavAkya saphala sarakAraka Faa . zakIza?
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ A bhAraracita 282 A saMghaAdipUjAviSayaka Azaya-bhAvollAsa, (te te kSetraAdigatasaMghaAdipUjA karanArano AzayabhAva) vyApaka che. (sarvakSetra-sarvakAlIna sarvapUjanIyarUpaviSayagata che.)kAraNa ke; eka pUjanIyavyaktirUpa viSayanI pUjAnA kAlesamaye jenI A samaye sAkSAt pUjA thaI rahI nathI evA je bIjA,tatkAla (buddhimAM ke sAkSAt upasthita thayela sAdhusaMghAdi pUjanIya padArtho che, tenA pratye harSa (cittanI prasannatA) pUjA viSayaka abhilASa (manoratha) vagere liMga cilDrana-lakSaNonI siddhi-sadbhAva-sattA che. lalita-vistarA ataeva A viziSTa vyApaka saMghAdipUjAviSayaka zubha Azaya, bhAvazrAvakamAM ja saMbhavI zake che ema jANavuM. bIjAmAM (dravyazrAvakaAdimAM) nahIM. kAraNa ke; tathA prakAranA-viziSTa vivekano abhAva hoi, pUjAtI eka pUjyavyaktibhinna bIjI badhI pUjya vyaktionA pratye pUjAnA AzayanA ghotaka harSa, pUjAmanoratha vagere lakSaNono dravyazrAvakaAdimAM abhAva che. iti-namaskAra kriyAnA viSayabhUta arihaMto, bahu-aneka-nAnA hoI, namaskAra karanAramAM zubha AzayanI vRddhi che. ataeva phalano atizaya, viziSTa-utkRSTa phalanI siddhi, sutarAM siddha che. A pramANe (jema stotavya arihaMtomAM bahuvacana saphala che tema) AtmAmAM (stotra kartA stotArUpa AtmAmAM) ane guruomAM (tenA sarakhA guNone-tenA sarakhA guNavaMtone laI) bahutvavAcaka bahuvacananI saphalatA-sArthakatA samajavI. kAraNa ke; tenA sarakhA bIjA guNonA samAvezathI (saMgrahathI) tenA sarakhA guNavALAomAM (stotA sadRza guNavALA sarva AtmAmAM, gurusadRza guNavALA sarvaguruomAM) paramArthathI stotrakartRtvarUpa AtmapaNuM tathA gurupaNuM che. vaLI mokSane anukUla anuSThAna karanArA-kuzala-kAbela-jJAnavaMta purUSonI (eka guNavaMtanI pUjAthI sarva guNavaMtanI pUjA thAya che sababa ke guNInA gauNa bhAvapUrvaka, guNanA pradhAna bhAvapUrvakanI pravRttirUpa) pravRtti, guNa ane guNAdhAra (guNI)nI ciMtA-vicAraNArUpa sUkSma Abhoga-upayoga-jJAnapUrvakanI ja hoya che. eTale ja A eka guNavaMtaguNapUjAnA pradhAna bhAvathI eka guNIrUpa vyaktinI pUjA karavAthI sakala guNavaMtanI pUjA karela gaNAya che. A viSaya-vastu, atyaMta nipuNa-samartha, buddhi-pratibhAthI gamya che. arthAt A viSaya, tyAre ja mAluma paDe ke jyAre atinipuNa buddhino prayoga thAya ! have vyAkhyAkAra kahe che ke, 'A prasaMgathI saro !' arthAt A viSaya-prasaMgane carcAnA moracethI khaseDe che. 'bhayone jItanAra jinone namaskAra thAo' A padathI e nirUpaNa kare che ke; ziva-acala AdisthAnanI saMprApti hoI sarvajJa-sarvadarzIo ja jitabhaya-bhayavijetA che. arthAt sarvajJa-sarvadarzIomAM ja sarvathAbhayakSayasvarUpa jitabhayatvarUpa abhayatvanA pratipAdanathI, pradhAna (sarvajJapaNuM Adi heAvAthI) guNa aparikSaya-pradhAna (ziva AdisthAnanI prApti hovAthI) phalaAptiabhaya nAmaka saMpadA pratipAditanirUpita thAya che. gujarAtI anuvAdaka A ta kara
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ REATE Glicia que eka kalAkAra karI pharAra (287 (keTalAka sthaLamAM "savanUNaMthI jiabhayANaM' sudhInA 3 padomAM prabhunI mokSa avasthA darzAvelI hovAthI e traNa padavALI navamI saMpadA mokSasaMpadA kahela che.) prekSApUrvaka pravRtti karanArAonI jijJAsAne jANI lakSyamAM rAkhI, tenA pratyuttararUpe nave ya saMpadAono kramasara khUbIpUrvakano upanyAsa ke vinyAsa karela che e viSayane jhINavaTathI chaNatA vivaraNakAra iha cAdau prekSApUrvakAriNAM pravRttyaGgatvAt, anyathA teSAM pravRttyasiddheH, prekSApUrvakAritvavirodhAt stotavyasampadupanyAsaH, tadupalabdhAvasyA eva, pradhAnAM sAdharaNAsAdharaNarUpAM hetusampadaM prati bhavati viduSAM 'jijJAsA tadbhAjanamete iti tadupanyAsaH, tadavagame'pyasyA evAsAdhAraNarUpAM hetusampadaM prati paramparayA mUlazuddhayanveSaNaparA ete iti tadupanyAsaH, tatparijJAne'pi tasyA eva sAmAnyenopayogasampadaM prati paramparayA phalapradhAnArambhapravRttizIlA ete iti tadupanyAsaH,tatparicchede'pi upayogasampada eva hetusampadaM prati vizuddhinipuNArambhAja ete iti tadupanyAsaH, etaddhAdhe'pi stotavyasampada eva vizeSeNopayogasampadaM pratIti sAmAnyavizeSarUpaphaladarzina eta iti tadupanyAsaH, etadvijJAne'pi stotavyasampada eva sakAraNAM svarUpasampadaM prati vizeSanizcayapriyA ete iti tadupanyAsaH, etatsaMvedane'pyAtma-tulyaparaphalakartRtvasampadaM pratIti atigambhIrodArA ete iti tadupanyAsaH, etatpratItAvapi pradhAnaguNAparikSaya-pradhAnaphalAptyabhayasampadaM prati bhavati viduSAM jijJAsA, dIrghadarzina iti tadupanyAsaH, anenaiva krameNa prekSApUrvakAriNAM jijJAsApravRttirityevaM sampadAmupanyAsaH, etAvatsamanvitAzca niHzreyanibandhanamete etadguNabahumAnasAraM, (1) bhAvArtha=prekSApUrvakArI prazratamAM prekSAvaMtanI pravRttinA aMgabhUta (prayojaka-upakAraka) kayA viSayane laI pravRtti karo cho ? samAghAna= prekSApUrvaka kArya karanArAo-jijJAsuo pahelAM e jANavA icche che ke; kyA viSayane avalaMbIne zakrastavanI pAThAdinI pravRtti prekSAvaMtanI kevI rIte thAya ? eTale ja zAstrakAre, pahelAM "namotthaNe arihaMtANaM bhagavaMtANaM' - 'arihaMta bhagavaMtane namaskAra ho !' e padavALI pahelI stotavya saMpadAno upanyAsa karela che. prekSAvaMtanI pravRtti A zakrastavamAM thAya eTalA sAru zarUAtamAM A saMpadAmAM pravRttinA aMgabhUta viSayanuM udyoSaNa karavAmAM Avela che. jo prekSAvaMtanI pravRttinA aMgarUpa stutiviSaya-arihaMta bhagavaMtanuM nirUpaNa karavAmAM na Ave to, prekSApUrvakArIpaNAno virodha Avato hoI prekSApUrvakArIonI pravRttinI asiddhi che kAraNa ke; prekSAvaMtonI pravRtti tyAre ja thAya ke jyAre enA aMgo jJAta hoya ! sArAMza ke; A prakRta stavamAM buddhipUrvaka kArya karanArAonI pravRtti thAya eTalA sArU pravRttinA aMgarUpa stotavya-stutipAtra-arihaMta bhagavaMtorUpa viSayapratipAdaka-stotavya saMpadAno prathamataH upanyAsa karela che. (2) jijJAsu prazna-stotavyasaMpadAno pahelAM zA sArU nirdeza karela che ? eno khulAso khullo thayo, 1 pramaH, avAntaradharmaprakArakajJAnecchA, vizeSajJAnagocarecchA, vicAra iti jijJAsAyAzcatvAro'rthA // mAtAjI
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita vistarA varabhadrasA racita 284 chatAM prekSApUrvakArIne jijJAsA jAgRta thAya che ke kayA pradhAna (zreSTha vaDA-mukhya) anyasAmAnya-sarvasaMsArI vyApaka ataeva sAdhAraNa ane ananyasAdhAraNa-arihaMta bhagavaMtarUpa vivakSita vyaktigata-asAdhAraNa hetukAraNa laIne stotavya-arihaMta bhagavaMtonI stuti karI rahyA cho ? 3 pratyuttara-jyAre Ama jijJAsA jaNAI tyAre sUtrakAre 'ApharALa tityayarALa sayaMsaMddhALa' 'Adikara, tIrthaMkara svayaMsaMbuddha arihaMta bhagavaMtane namaskAra ho' e rUpa traNa padavALI bIjI pradhAna, sAdhAraNAsAdhAraNarUpa hetu saMpadAnI racanA karela che. sAdhAraNa heturUpa AdikaratvanuM ane asAdhAraNa heturUpa tIrthakaratva ane svayaMsaMbodhinuM svarUpa, pUrve karI gayA che tyAMthI jANI levuM. tathAya Adi-mokSanI apekSAe AdimAM-bhavamAM janmAdi prapaMca saMsArane karavAnA svabhAvavALA che eTale ja, tIrthaMkaratvanA saMbaMdhathI, svayaMsaMbodhirUpa guNanA saMsargathI, Adikara tIrthaMkara, svayaMsaMbuddha hoI arihaMta bhagavaMto stotavya che. (3) jijJAsu prazna- prekSApUrvakArIne bIjI saMpadAno bodha thayo chatAM, paraMparAthI (avicchinna dhArathIanukramathI dUra-sudUra-aMtaparyaMta pahoMcI) mUlathI-asalathI-sadAkALathI athavA mUlarUpa tIrthaMkararUpa AtmadravyanI zuddhi-svacchatAnuM anveSaNa (zodha, tapAsa, paDapUcha, anusaMdhAna) karavAmAM sadA parAyaNa prekSApUrvakArIne jijJAsAnuM utthAna thAya che ke, A tIrthaMkarapadavI vibhUSita Atmadravyo, paraMparAthI mUlathI-pahelethI-AkAlathI- anAdikAlathI zuddha-uttama koTInA che ke nahIM ? samAdhAna- A jijJAsAnA javAbarUpe riputtamALa, puritasiMhALa, pustivarapuMDarIyALa pustivarAMdhIna' 'purUSasiMha, purUSavarapuMDarIka, purUSavaragaMghahastI jevA purUSottama arihaMta bhagavaMtone namaskAra ho' e rUpa cAra padavALI trIjI stotavya saMpadAnI asAdhAraNarUpa hetusaMpadAnI gUMthaNI karela che. (tIrthaMkaranA AtmAo, purUSottamauttamottama koTInA gaNAya che.) A viSayamAM kSemaMkagaNI, purUSa caritramAM A uttamottama prANInI aMge tIrthaMkara mahArAjanI vAta kare che ke, 'tIrthaMkara nAmakarmano vipAka bhogavanAra trilokInAtha izvara sarvaguNa saMpanna paramAtmAtIrthaMkaranA AtmAo uttamottama vibhAgamAM Ave che, evA vizuddha AtmAo, avyavahAra razimAM hoya che tyAre paNa guNomAM anya jIvo karatAM vadhAre hoya che. tyAM paNa teonuM ratnatva DhaMkAyeluM rahe che. vyavahArarAzimAM Ave tyAre jo pRthvIkAyamAM utpanna thAya to ciMtAmaNiratna thAya che, aplAyamAM jAya to tIrthajaLamAM pedA thAya che, agnikAyamAM jAya to yajJa ke maMgaladIpakanI agni thAya che, vAyukAyamAM jAya to vasaMtakALano mRdumadhura mhekadAra pavana thAya che, vanaspatikAyamAM jAya to kalpavRkSa-AMkA ke pratApI auSaghI thAya che, ane evI ja rIte beindriyamAM dakSiNAvarttazaMkha thAya che, tiryaMca paMcendriyamAM uttamagaja ke azva thAya che, ane evI rIte sarvagatimAM uttama sthAna prApta kare che, chevaTe jyAre tIrthaMkara thavAnA hoya tyAre temanI mAtA cyavanakAle cauda moTAM svapno dekhe che, teo garbhakALathI traNajJAna sahita hoya che, garbhakALamAM devo, temanA pitAnAM gharamAM dhanadhAnyanI vRddhi-vRSTi kare che, vagere prasiddha che) A tIrthaMkaranA gujarAtI anuvAda takarasa masA
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ lita-visarA - bihAra ' (285) AtmAo sadAkALa-anAdikALathI sarvadA sarvatra-sarvagatiomAM sarva prANIo karatAM uttama caDhiyAtAsthAnasaMpanna hoya che. arihaMta bhagavaMtanI kayA viziSTa kAraNathI stuti karavI ? AnA javAbamAM vizeSahetu jaNAve che ke; purUSasiMha, purUSavarapuMDarIka, purUSavaragaMghahastI hoI purUSottama che. ata eva arihaMta bhagavaMto vizeSataH stotavya che. vItarAganI stutinA hetabhUta je cAra hetuo darzAvyA che te asAdhAraNa-tIrthaMkara Atmadravya bhinna anya AtmadravyomAM vartamAna ke vidyamAna nahIM hovAthI asAdhAraNarUpa che. eTale A saMpadAnuM nAma "asAdhAraNarUpa hetusaMpadA' che. (4) jijJAsu prazna-asAdhAraNarUpa hetusaMpadAno samyagubodha thayo chatAM, "ttapradhAna sArati saNojanItitaH" phalanI mukhyatAvALo AraMbha karavo" niSphala karma nahIM karavuM' vagere prakAranI sat purUSonI nIti-rItapaddhati che arthAta ziSTajanano evo AcAra che ke "kAryanA phalano nizcaya karI kArya AraMbhavuM" (vaLI prANIo ke prekSAvaMto pravRttinA aMgabhUta phalane jANI pravRtti kare che.) tathAca paraMparAe pradhAna phalavALA AraMbha (pravRtti) ne karavAnA svabhAvavALA prekSApUrvakArIo hoya che eTale teone jANavAnI AturatA thAya che ke; sAmAnyapaNe sarvalokamAM parArtha-paramArtha saMpadAnarUpa upayogaphalasaMpAdana karanArA A arihaMtabhagavaMto che ke nahIM ? samAdhAna=A savAlanA javAbarUpe "topuramAzaM, to nAhAbaM, to divALa, to paphavA, topakhkhoyArA" lokottama, lokanAtha, lokahita, lokapradIpa, lokapradyotakara arihaMta-bhagavaMtane namaskAra ho A rUpa, stotavyasaMpadAnI ja sAmAnyathI upayogasaMpadAno saMdarbha karela che. A saMpadAnA pAMca padomAM parArthasaMpAdanarUpa upayoga phala samAyela hoI, A "sAmAnyopayogasaMpadA' kahevAya che arthAt sarvalokamAM paramArtha saMpAdanarUpa upayoga phalanA saMpAdako hoI-sarvalokanA upakArako hoI sadAkALa arihaMta-bhagavaMto stotavya che. (5) jijJAsuprazna-stotavyasaMpadAnI sAmAnyathI upayoga saMpadArUpa cothI saMpadAnuM jJAna thayuM chatAM, vizuddhithI nipuNa AraMbha karanAra (pavitratApUrvaka pAvaradhA AraMbha karanArA-vizeSa prakAranI zuddhi-zodhatapAsa karyA pachI kuzala-samartha-AraMbha-pravRtti karanArA) cokhkhAIpUrvaka, caturAI ke cokasAI bharyA AraMbhapravRtti karanArA prekSA pUrvakArIo che pUche ke; je arihaMta-bhagavaMto, sarvalokamAM sAmAnyathI paramArtha saMpAdana kare che te konA dvArAe ? arthAta lokone kyuM karyuM dAna ApavA dvArAe upakAra kare che ? upayogasaMpadAno hetu-upAya-sAdhana hoya te jaNAvo ? samAghAna A praznanA pratyuttararUpe, sUtrakAre "gamayAbaM, vahagyAbaM, mAyALuM, vodiyAnaM," "abhayadAtA, cakSudAtA, mArgadAtA, zaraNadAtA, bodhidAtA, arihaMta-bhagavaMtone namaskAra ho' A rUpa, upayogasaMpadAnI hetusaMpadAnI vyavasthA karela che. A arihaMta-bhagavaMto, abhayane ApI, cakSune samarpa, mArgane arpa, zaraNanuM vitaraNa karI bodhinuM dAna karI, sakalalokamAM sAmAnyathI paramArtha-paropakAra saMpAdanarUpa upayogarUpa phala karanAra hoI parama dAnavIra-mahA mahodAra-samartha sakhAvatI sadA stotavya che. zArAtI anuvAdaka tarIke vijaya
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ paribhari racita. 286 (6) jijJAsuprazna=pAMcamI saMpadAnuM sArI rIte jJAna thayuM chatAM, sAmAnyarUpa ane vizeSarUpa ema baMne phalane dekhanArA-jonArA, prekSApUrvakakArIone jijJAsA thAya che ke; A arihaMta-bhagavaMtonuM hetusara sarvaloka saMbaMdhI-sAmAnyathI (samaSTirUpathI-vyApakarUpe) parArtha saMpAdanarUpa upayoga phalanuM jJAna thayuM paNa arihaMtabhagavaMtono vizeSathI (vyaSTirUpe) paramArtha saMpAdanarUpa upayoga phala kayuM che ? lalitavirA samAdhAna= A jijJAsAnI pUrtirUpe thambhavavAnuM dhammaretayALa dhananAyAnuM dhammatArahILa dhammavaravADAvavaTTInuM' 'dharmadAyaka, dharmadezaka, dharmanAyaka, dharmasArathi, dharmavaracAturantacakravartI arihaMta-bhagavaMtone namaskAra ho' A rUpa, pAMca padavALI chaThThI, stotavyasaMpadAnI vizeSathI (vyaSTi-vyaktirUpe) upayoga saMpadAnI yojanA karela che. A arihaMta bhagavaMto, vivakSita ke viziSTa adhikArI bhravyomAM, dharmanA dAnadvArAe, dharmanI dezanA dvArAe, dharmanA Adhipatya (saramukhatyArI) dvArAe, dharmasArathitva dvArAe (dharmarUpIrathanA hAMkavA-iSTamArge calAvI laI javA-pravartAvavA dvArAe) dharmanI sArvabhauma-sarvataMtra svataMtra netAgIrI dvArAe, vizeSathI paramArtha saMpAdanarUpa upayogarUpa phalavidhAtAo hoI bhavyothI bhAvabhInAbhItarathI satata stotavya che. (7) jijJAsuprazna=chaThThI saMpadAnuM rUDI rIte jJAna thavA chatAM, vizeSanA (vaiziSTyaviziSTa svarUpanA) athavA vizeSathI-vadhAre nizcayanA (nirNaya-khAtarInA) pratye prema dharAvanArA prekSApUrvakArIone jijJAsA jAge che ke 'A arihaMta-bhagavaMtonuM evuM kevuM ane kayuM adbhUta-alaukika-divyasvarUpa che ke jethI stotavya bane che ? samAdhAna=AvI jijJAsunI tRpti khAtara, 'ahiya varanALavaMtaLadharALa viyaTTachattamAAM' 'apratihatava2jJAnadarzanadhara, vyAvRttachadmamavALA arihaMta-bhagavaMtone namaskAra ho !' A rUpa, be padavALI strotavya saMpadAnI sAtamI, sakAraNa (hetu-garbhita) svarUpa saMpadAnuM maMDANa karela che. apratihatavarajJAnadarzanadharatva, (sarvajJatvasarvadarzitva) vyAvRttachamatva (kSINamohatva) e rUpa, arihaMtabhagavaMtanuM akhaMDa-anaMta-svacchasvarUpa che eTale A rUpa hetuthI arihaMta-bhagavaMto niraMtara niyamathI stotavya che. (8) jijJAsuprazna= A pramANe sAtamI saMpadAnuM jJAna barobara thavA chatAM, atyaMta gaMbhIra, udAraprekSApUrvakArIone svarasatAthI jijJAsA thAya che ke, A arihaMta-bhagavaMta, pote prarUpela-AjJAne anusAre ke aNasAre cAlanArAne potAnA barobara-tulya karavAmAM parama udAra mahAzaya che ke nahIM ? arihaMto potAnI AjJAne vaphAdAra bahAdura sevakone bhaktinA badalAmAM potAnA jevA banAvavA samartha-gaMbhIra che ke nahIM ? samAdhAna=jyAre AvI jijJAsA pragaTI tyAre te pUravA kAje, sUtrakAre khiLALuM khAvayALa, tinnAnuM tAravALuM, vudghALuM vovALa, muttALa movALaM' 'jinajApaka, tIrNatAraka, buddhabodhaka, muktamocaka arihaMta-bhagavaMtone gujarAtI anuvAdaka A takarasaramA
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalitakavANA vAvavAmAM (287) namaskAra ho ! A rUpa, cAra padavALI, AThamI Atma-tulyaparaphalakartutvasaMpadAnI sthApanA karela che. A saMpadAmAM, arihaMta bhagavaMto, potAnA jeTaluM ja, jevuM ja pote darzAvela zAsanapaMthe cAlanAra bIjAne phala karanArA (ApanArA) che ema darzAvela che. eTale bhagavAna, mahAna-udAra-atyaMta gaMbhIra-kAruNika mahAzaya che mATe emanI stuti parama AdaraNIya-karaNIya che. jijJAsu praznaH A pramANe AThamI saMpadAnuM suMdara-samyagu ane svacchajJAna thavA chatAM, dIrghadarzI(lAMbI najare-agamacetI ke dUraMdezIthI joI vicArI zake evo, prekSA pUrvakArIne jijJAsA UThe che ke; sarvajJatA sarvadarzitArUpa pradhAnaguNanI akSayasthitinA saMpAdanathI ziva acala AdirUpa siddhigati sthAnarUpa pradhAna phalanA paramalAbhavALA te arihaMta bhagavaMto che ke nahIM ? ane te A atyaMta sudurlabha lAbha thavAthI sadA bhayavijetA (aikAntika ane Atyantika bhayanA kSayavALAo) che ke nahIM ? samAdhAna= AvI jijJAsAne zAMta karavAnuM sUtrakAre, "tavanULa savasi, zivamayatamayagamanaMtamarIyamavIrahimapurAkSittisiddhinAmAM kA saMpattA" "sarvajJa sarvadarzI, ziva acala arUja anaMta akSaya avyAbAdha apunarAvRtti siddhigati nAmakasthAnane pAmelA arihaMta bhagavaMtone namaskAra ho !' A rUpa, traNa padavALI navamI pradhAnaguNaaparikSaya-pradhAnaphalaAptirUpa abhaya saMpadAno viziSTa vinyAsa karela che. arthAt A arihaMta bhagavaMto, sarvajJapaNuM ane sarvadarzIpaNuM e guNa, sadA sarvadA, sarvathA akhaMDitaakSINa hoI, ziva acala aruja anaMta akSaya avyAbAdha apunarAvRttirUpa siddhigati nAmakasthAnarUpa pradhAna phalano prabala lAbha thavAthI jitabhayatva (bhayakSayarUpa bhayavijaya)rUpa abhayane pAmelA che eTale ja sadA sarvathA sarvatra arihaMta bhagavaMto stotavya che. Aja kramathI prekSApUrvakArIonI jijJAsAnI pravRtti che. eTale ja jijJAsA pramANe saMpadAono upanyAsa che. A saMpadAonA caturajanacittacamatkArakAraka, suMdara khUbI bharelA vinyAsanI zailI-paddhati-yojanA, maMthanIya, mananIya, maghura mArmika evuM mahAna che. vaLI ATalI (nava saMkhyAvALI) nava saMpadAothI samanvita-maMDita-bhUSita arihaMta bhagavaMto, niHzreyasamahodaya-mokSa-brahmAnA parama bIja-asAghAraNa-mukhya-kAraNa-hetu-bIja che. A stotavya saMpadA vigere nava saMkhyAvALI saMpadAonA guNonA bahumAna (AMtarika prIti-bhakti) nA sAra (tAtparya-udeza-lAbha-pradhAnatA)vALuM anuSThAna kriyA, samyarUpa bane che. athavA bahusaMpadAonA bahu guNonA bahumAnanI mukhyatA-praghAnatAvALuM anuSThAna, anuSThAna gaNAya che. -citrA-nAnAvigha saMpadAonA upacAsarUpa prapaMcanuM prayojanadarzAvI, syAdvAda-anekAntavAdanI draSTAntasahita prabalapuSTi ke siddhi karatA vivaraNa kAra - 'vizeSapraNidhAnanItitastattabdIjAkSepasauhityena samyaganuSThAnamiti ca jJApanArthaM, ekAnekasvabhAvapratibaddhazcAyaM praJca iti 1 vizuddhabhAvanAsAraM, tadArpitamAnasam / yathAzaktikriyAliGgaM praNidhAnaM munirjagau // mA vArAhI thAya che ke AiK
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ navaE kAkA kAlAkAkA " (288) " samyagAlocanIyaM, anyathA kalpanAmAtrametA iti phalAbhAvaH, ekAnekasvabhAvatvaM tu vastuno vastvantarasambandhAvirbhUtAnekasambandhirUpatvena pitRputrabhAgineyAdiviziSTaikapuruSavat, pUrvAparAntaritAnantaritadUrAsannana-vapurANasamasimarthadevadattakRtacaitrasvAmikalabdhakrItahatAdirUpaghaTavadvA, bhAvArtha vizeSa-vibhAga karIne (pRthakakaraNapUrvaka-judAjudA pADI-alaga alaga rIte) stotavya-saMpadA Adi sakala saMpadAgata sakala guNomAM (sakalaguNaviSayaka) praNidhAna, (cittanuM sthApana, mananuM parovavuM, aMtaHkaraNanI ekAgratA) e, praNidhAnaviSayabhUta guNarUpa svakAryanI prAptinA pratye kAraNa che. arthAta praNidhAnaviSaya navasaMpadAniSTha ahattva-bhagavattvAdi guNarUpa svaSTakAryanI prAptinA pratye vibhAgapUrvakanuM sakalastotavyasaMpadAditaguNaviSayakapraNidhAna kAraNa che. ataeva, ahattva-bhagavattva vagere guNanA bIjo-kAraNo (1) ahattva-bhagavattva AdiguNane AvaranAra (pratibaMdhaka) karmarUpa AvaraNano kSaya. (2) ahattva-bhagavattva Adi guNajanaka (anukUla-prayojaka-uttejaka) zubhakarma-sarvotkRSTa puNyAnubaMdhI puNyarUpa utIrthakara nAmakarmano baMdha. e be mukhya bIjo che. A viziSTa bIjonuM, phalamAM visaMvAda na Ave tevI rIte, samyagrItyA vidhAna hoI A vidhAnaanuSThAna, samyaguM anuSThAna (bhAvaanuSThAna-mokSanA heturUpakriyA) thAya che ke kahevAya cheA viSayano sphoTa karavA sAru, nAnAvidha-citrasaMpadAonA upanyAsarUpa prapaMca che. vaLI stotavyasaMpadA Adi, nAnA prakAranI saMpadAo, syAdvAda (nityatva anityavAdianekagharmAvacchinna eka vastunA svIkArarUpa anekAMtavAda) rUpa siddhAnta vagara saMgati-ghaTamAnatAne pAmatI nathI-yuktiyukta pUravAra TharatI nathI eTale A siddhAMtanI siddhi sAru jaNAve che ke ; dravya paryAyarUpa svabhAvAvacchinna (adrUpa) vastune choDI (vastu vinA) citranAnAvidha saMpadAonA upanyAsarUpa prapaMca kahI zakato nathI. je je eka aneka svabhAvarUpa dravya paryAya svabhAva viziSTa ahaMdUrUpa vastu che. te te citra-nAnAvidha saMpadA saMpanna che. athavA jyAM jyAM (arUpa vastu-adhikaraNamAM) dravyaparyAya svabhAvarUpa vastutatva che, tyAM tyAM citra artha jemAM pradhAnatayA cittano Azaya vizuddha che, jemAM mane tenA arthane viSe arpita otaprota che tathA jemAM kiyA, zaktithI hIna paNa nathI tema adhika paNa nathI, tene jinezvera deva "praNidhAna' kahe che. praNidhAna-cittanI ekAgratApUrvaka kareluM karma (kriyA) tIvra vipAka-phalane ApanAruM che, zubha aMzavALuM hoI paraMparAe adhikAdhika zubhakarmanI prApti karAvanAruM ane puNyAnubaMdhI puNyano baMdha karAvanAruM hoya che. 1 je karmano udaya thatAM jIva tribhuvanavaDe pUjAya che te karma tIrthaMkara nAmakarma kahevAya che. A karmadvArA gharmatIrtha pravartAvavAnI zakti prApta thAya che, A karmano vipAka, sarvajJadazAmAM thAya che. 2 'na katra nAnAviruddhadharmapratipAdakaH syAdvAdaH, kintu apekSAbhedena tadavirodhayotakasyAtpadasamabhivyAhRta vAkyavizeSa iti' arthAtu-vividha virUddha gharmonuM eka sthAnamAM pratipAdana karanArA syAdvAda nathI paraMtu apekSAnA bhedathI virUddha dharmonA avirodha dyotaka "cAta' padathI vyavahArabhata thato vAkya vizeSa che. iti nyAyakhaMDakhAdya (zlo. 42 nyAyAcArya mahopadhyAya zrI yazovijayajIkRta TIkA.) bAjarAtI MOI N O vAdaEETS
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA bhikSaracita 289 vidhisaMpadAo che ane jyAM jyAM dravyaparyAyasvabhAvarUpa-vastutva nathI tyAM tyAM citrasaMpadAo nathI kAraNa ke; ahIM vyAptavyApakanA kSetre sarakhAM che jemake; jyAM jyAM zeyatva che tyAM tyAM nAma hovApaNuM che athavA jyAM jyAM prANa vagere che, tyAM tyAM cetanapaNuM che. jyAM jyAM jJeyatva nathI, tyAM tyAM nAma hovApaNuM nathI. athavA jyAM jyAM prANa vagere nathI tyAM tyAM cetanapaNuM nathI. evuM anvaya vyApti, vyatireka vyApti jANavI. ahIM sahabhAvibhUta, dravyaparyAyasvabhAvAvacchinna arharUpa vastuniSTha vastutvano ane citrasaMpadAno sahabhAvaniyamarUpa avinAbhAvavyApti samajavI. jemake; pramANamImAMsA (1-2-20) samAvinoH samabhAvaniyamo'vinAbhAvaH' arthAt sahabhAvino eTale ke ekavasturUpasAmagrIne AdhIna evA rUpa ane rasano vyApya ane vyApakano tathA ziMzapAtva ane vRkSatvano je sahabhAvaniyama temaja kramabhAvino eTale ke kRttikAnA ane zakaTanA udayano tathA kArya ane kAraNano (dhUma ane agnino) je kramabhAvaniyama te, avinAbhAvanAntarIyakatva-pratibaMdha-vyApti jANavI. vastuno svabhAva (svarUpa) dravya (dhrauvyayukta-eka) ane paryAya (utpAdavyayayuktaaneka) rUpa che. ataH ekaaneka svabhAvAvacchinna arharUpa vastu che. ane A dravyaparyAyayukta arharUpa vastumAM avinAbhAva-vyAptirUpa saMbaMdhathI citra-nAnAvidha saMpadAonA upanyAsarUpa prapaMca, vartamAna ke vidyamAna che. sArAMza ke; pratyeka vastu (paramArtha-tattvarUpa vastu) anaMta dharmarUpasvarUpAvacchinna che. padArthomAM anaMtadharmo mAnyA sivAya padArthonI siddhi nathI. tattvarUpa vastune pakSa (dharmI) karI anaMtadharmAtmakatva sAdhya mAno, sattva hovAthI, e hetu kalpo, sattvarUpaprakArane choDI bIjA prakArathI vastutattvanI siddhi nathI. ahIM antaryAptithI sAdhyanI siddhi samajavI. A hetumAM draSTAMtanI AvazyakatA nathI. jyAM draSTAMta (sapakSa) vagara, sAdhya ane hetumAM vyAptinuM jJAna thAya che tene antaryApti kahe che. draSTAMta vagara pakSanI aMdara ja hetuthI sAdhyanI siddhi thAya che, ataeva ahIM pakSanI bahAra draSTAMtadvArA koI prayojana siddha nathI thatuM. je anaMtadharmAtmaka nathI te sat paNa nathI jemake AkAzanuM phula, AkAzanA phulamAM anaMtadharmo nathI rahetA mATe te sat paNa nathI. A hetu (sattvarUpa hetu) kevalavyatirekI che. jyAM jyAM sAdhya nathI rahetuM tyAM tyAM sAdhana nathI rahetuM jemake, jyAM jyAM sattva che tyAM tyAM anaMtadharmo che. A anvayavyAptimAM ApavAnA pratyeka draSTAMta pakSamAM ja garbhita thai jAya che. ataeva ahIM anvayavyApti na samajo, kevalavyatirekavyApti samajo ! gujarAtI anuvAdaka jo arihaMtarUpa vastumAM eka (dravya) aneka (paryAya) rUpa svabhAvano abhAva mAnavAmAM Ave to, A nAnAvidha saMpadAo, kalpanA mAtra kapolakalpita ja thAya ! jyAre citrasaMpadAo, manoghaDaMta-banAvaTIkalpita-mithyA-asat-pramANa vagaranI thavAthI mithyAstava-stutirUpa thAya ! eTale samyag (satya) stava-stutithI sAdhya (labhya) je artha-phala-prayojanano niraMtara nirmUla abhAva thAya ! evaMca A nAnAprakAranI saMpadAo, kapolakalpita ke mithyArUpa nathI paraMtu satya-sarUpa che. kemake tIrasaramA
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vikharA - GrabhadvArirara (29) A saMpadAonuM praNayana-racanA-upanyAsa-gUMthaNI, jeono AraMbha (pravRtti) sadA saphala che evA mahApurUSoe karela che. tathAca A arihaMtarUpa vastu hoya to ja citrasaMpadAonA upanyAsarUpa prapaMca hoya, arihaMtarUpa vastu na hoya to citra saMpadAonA upanyAsarUpa prapaMca na ho, ema tathoDapatti ane anyathAnupapattidvArA hetunuM svarUpa samajavuM. jemake A agnivALuM rasoDuM che kAraNa ke; te agnivALuM hoya to dhUmADAvALuM hoI zake athavA to agnivALuM na hoya to dhUmADAvALuM na hoya je koI jagatabharamAM citrasaMpadAono upanyAsarUpa prapaMca che, te sarva tAdraza prapaMca arihaMtarUpa vastu hoya to ja hoya che. ane arihaMtarUpa vastu na hoya to citrasaMpadAonA upanyAsarUpa prapaMca paNa nathI ja hoto. - have sAmAnyathI citrarUpa vastunI sAbitI karavA sArU anumAna prayoga kahe che ke, ahIM vastunuM ekAnekasvabhAvapaNuM vastuniSTha eka aneka svabhAva, sAdhya che. (padArthanA vyAptijJAna vakhate sAdhya tarIke dharma hoya che. ane anumAnajJAna vakhate vyAptijJAnanA sAdhyadharmano AdhAra "dharmI" sAdhya tarIke hoya che. eTalA mATe anumAnajJAnamAM sAdhyanA be bhAga paDe che. eka dharma ane bIjo gharmI. paraMtu anumAnamAM je dharmI hoya che te dharmayukta dharmI hoya che. kevaLa dharmI ke kevaLa dharma, svataMtra sAdhya nathI hotA. e bemAM gharmI pramANa prasiddha hovo joIe. kAraNa ke, gharmIne pramANa siddha na mAnIe to dharmanI siddhi kaI jagyAe karavAmAM Ave ?). - ahI hetu-sAdhyadharmI (pakSa)thI bhinna-anya vastuonI sAtheno je dravyaparyAyarUpa-vastusvabhAvanA apekSAlakSaNa saMbaMdhathI (upAdhibhedathI - bhinna bhinna apekSAothI - avacchedakabhedathI) pragaTa thayelA aneka saMbaMdhavALI vastu hovAthI A hetu samajavo. jemake, dravyarUpathI (dravyanI apekSAe) viziSTa eka purUSa, paryAyanI apekSAe bhinna bhinna saMbaMdhonI apekSAe) pitA, putra, bhAI, mAmo, bhANeja, kAko, dAdo, pautra (putrano-putra) dauhitra (dIkarIno dIkaro) vigere, paraspara virUddha vizeSaNothI viziSTa kahevAya che. kAraNa ke; bIjI vastuonI (putra AdinI) sAthe pUrvakathita apekSA lakSaNa saMbaMdhathI pragaTela aneka saMbaMdhavALo-viziSTa A purUSa che. cAlu viSayanI sajjaDa majabUtAInA sArU bIjuM pracalita ke prasiddha draSTAMta rajU thAya che. eka ja ghaDo, te te apekSAe- bhinna bhinna apekSAe (eka ghaDo, anya ghaDAothI viziSTa, vAcyatvarUpe judI judI apekSAthI bhinna thAya che.) paMcadazaAdirUpa che. tenuM varNana 1 ahIM savarNaghaTanuM eka draSTAMta devAmAM Ave che. sadaraha, ghaTa, svadravya kSetrakAlabhAvathI vidyamAna che ane paradravya kSetrakAlabhAvathI avidyamAna che. jyAre eka ghaTanuM satva joyatva, prameyatva e Adi dharmathakI ciMtana thAya che tyAre tenAM je sattvAdi e svaparyAya che koIpaNa paraparyAya nathI. kemake; vastu mAtra, sattvAdi dharmane laine sajAtIya che. ane abhAva to vijAtIyano gAjarAtI anuvAdaka - mahesUri ma.
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA bhiri racita (1) pUrvano-pahelAMno ghaDo. (2) apara-pachIno ghaDo. (athavA prazaMsAkRta pauvAparya-paratvAparatvanI apekSAe A para uttama-maMgala kuMbha che, adhama-apara-amaMgala kuMbha che.) (3) aMtarita-vyavahita-be vastuo vaccenA aMtara-AMtarA-gALAvALo ghaDo che. (4) anaMtarita-AMtarA vagarano ghaDo che. (5) dUra-ghaDo dUraAghe che. (6) asanna-ghaDo pAse che. 291 ja kahI zakAya che eTale koithI paNa vyAvRtti saMbhavatI nathI, jyAre dravyataH ghaTanI vikSA paudgalika ema thAya tyAre to te je paulikatva te dravyatvarUpe vidyamAna che paNa dharma, adharma, AkAza e Adi dravyatvarUpe nathI. atra paudgalikatva' svaparyAya che ane dharmAdi anekathI vyAvRtti hovAthI dharmAdidravyatva paraparyAya che ne te anaMta che. kemake jIva dravya anaMta che. ghaTa, paudgalika chatAM vaLI pArthivatvarUpe vidyamAna che. jalatvAdirUpe avidyamAna che. tyAM pArthivatva e svaparyAya che ane tenI A jalatvAdibahudravyathakI vyAvRtti che e paraparyAya anaMta che e ja pramANe AgaLapaNa svaparyAyavyakti vicArI levI. pArthiva chatAM te dhAtutva' rUpe che mRttvarUpe nathI. dhAtutvarUpa chatAM suvarNatva thakI che, raupyaAdirUpathakI nathI. suvarNa paNa ghaTita vasturUpe che, aghaTita vasturUpe nathI. ghaTita suvarNarUpa chatAM paNa devadattaghaTita vastu svarUpe che, devadattaAdighaTita chatAM paNa pRthubughna-Adi (moTA-nAnA) AkAra thakI che. mukuTAdi AkAre nathI. pRthubughnodarAdi AkAravALo paNa goLarUpe che. goLa nahIM eve rUpe nathI. goLa paNa svAkAra thakI che. anya ghaTAdi AkArarUpe nathI. svAkAra paNa svarkapAla thakI che parakapAla thakI nathI. e rIte je je paryAya thakI enI vivakSA thAya te te paryAya te tenA svaparyAya ane tenAthI jAdA te badhA paraparyAya e rIte dravyataH svaparyAya thoDA thAya ane vyAvRttirUpa paraparyAya anaMta paryAya thAya, kemake anaMta thakI te vyAvRtta che. kSetrathI sadarahu ghaTa, trilokavartitvarUpe vivakSita che, kahIMthI paNa vyAvRtta nathI; mATe e svaparyAya che, paraparyAya nathI. trilokavartI paNa tiryaMglokavarttitvarUpe che, UrdhvaadholovRttitvarUpe nathI. tiryaMclokavartI chatAM jaMbudrIpavarttitvarUpe che, aDhIpavartitvarUpe nathI, tevo paNa bharatavartitvarUpe che, anyatra varjitvarUpe nathI. gharamAM paNa amuka pradezavarttitvarUpe che, aparapradezavarttitvarUpe nathI. ema kSetrataH svaparyAya thoDA che, paraparyAya asaMkhya che. kAlathI A yugastharUpe vivakSita thAya tyAre te rUpe che, te bhUta bhaviSyAdi yugavartitvarUpe nathI. A yugamAM paNa AvarSa saMbaMdhe te che. atIta anAgatAdi saMbaMdhe nathI. temAM paNa navatvarUpe che, purANatvarUpe nathI. temAM paNa adyatanatvarUpe che anadyatanatvarUpe nathI. chatAM paNa vartamAnakSaNarUpe che, anyakSaNarUpe nathI. ema kAlathI svaparyAya asaMkhya che. (anaMta paNa thAya) ane paraparyAya to anaMta che. have bhAvathI te pILA varNa thakI che, nIla Adi varNa thakI nathI. pIta chatAM paNa bIjA pIta dravya karatAM eka guNo pIta che, te tenA karatAM bIjAthI bamaNo pIta che ne trIjA karatAM tamaNo (traNa ghaNo) pIta che arthAt ema mAnavuM ke hareka pIta dravyanI apekSAthI anaMta guNa pIta che. bIjI apekSAe eka guNa hIna, te karatAM bIjAthI dviguNa hIna ityAdi che tethI ema mAnavuM ke harakoinI apekSAthI anaMta guNahIna pItatvavALo te thAya che. A pramANe pItatva thakI anaMta svaparyAya thayA; apItavarNavALA evA dravyanA nyUnAdhikatvane lai anaMta bhedavALA evA evA nIla vigere varNathakI vyAvRttirUpa paraparyAya paNa anaMta che. e pramANe rasapakSe paNa svamadhurAdirasanI apekSAthI pItatvanI peThe svaparyAya anaMta jANavA. surabhigaMdharUpe paNa e ja pramANe svaparyAya anaMta jANavA, e ja pramANe gurU, laghu, mRdu, khara, zIta, uSNa, snigdha, rUkSa, e ATha sparzanI apekSAthI adhika nyUnatvayoga vaDe pratyekanA emaja anaMta svaparaparyAya jANavA, kemake evA anaMta dezavALA skaMdhamAM AThe sparzanI prApti thAya che evo siddhAMta che athavA suvarNa dravyamAM paNa anaMtakALathI gujarAtI anuvAdaka A ta karasUmasA
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ jarA vara pAna lita-vikharA - GbhAra * * * { 292 (eka ja dizAmAM rahelA be padArtho AzrIne je dUra hoya tene para kahevo ane pAse hoya tene apara kahevo eTale ahI daizika-kSetrakRta paratvAparatva samajavuM.) pAMce varNa, baMne gaMdha, chae rasa, AThe sparza, te sarvacUAdhikatvane laIne anaMtazaH saMbhave che ane tenI tenI tenA tenA paravarNAdithI vyAvRtti bane che, e e apekSAthI svapara paryAya anaMtA jANavA. zabda paNa nAnA dezanI apekSAe ghaTane ghaTAdi aneka zabdavAcakatva che. tethI aneka svadharma thAya che ane ghaTAdinA vAcaka nahIM evA te te zabdathI vyAvRtti hovAthI paradharma paNa anaMta thAya che. athavA ghaTanA je je svadharma kahA athavA kahevAze tenA vAcaka je je dhvani (zabda) che te badhA ghaTanA svadharma che ane te vinA je bIjI bAbatanA vAcaka dhvani che te paradharma che. saMkhyAthI paNa te te apara apara dravyApekSAe ghaTanuM prathamatva-dvitIyatva-tRtIyatva ema vAvatA anaMtatamatva sudhI thAya eTale te rIte svadharma anaMta thayA, te te saMkhyAnA avAcaka evAthI vyAvRttirUpe paradharma anaMtA thayA. pariNAma (parimANa) thakI paNa nAnA prakAranA dravyanI apekSAe tenuM aNutva-mahattvavsvatva-dIrdhatva e Adi-anaMta svadharma thAya have e ghaTane svadravyathI vyAvRtti hovAne lIdhe je paraparyAya thAya te judA jANavA joie. * paratvaaparatvathI anyoanya anaMtadravyanI apekSAe te ghaTanI samIpatA, adhikasamIpatA, bahusamIpatA, dUratA, bahudUratA, eka be ke asaMkhyaparyata te jojana jeTalI samIpatA, dUratA thAya eTale svaparyAya anaMta thAya, athavA paravastunI apekSAe te pUrve, tenAthI bIjAnI apekSAe pazcime, ema dizAvidizAno Azraya karI dUrasamIpa Adi mAnatAM svaparyAya anaMtA thAya, AvI ja rIte jJAnathI paNa ghaTanuM anaMta dharmAtmakatva siddha thAya. karmathI joie to paNa utkSepaNa, avakSepaNa, AkuMcana, prasAraNa, bhramaNa, spaMdana, recana, pUraNa, calana, kaMpana, anya sthAna, prApaNa, jalAvaraNa, jalAdiprApaNa ityAdikiyAnA kALabhedathI ke tenA adhikanyUnatva thakI anaMtakriyAnA heturUpe ghaTanA kriyArUpa svaparyAya thAya che. tene viSe rahelA eka be traNa Adi anaMtaparyaMta dharmathI sadgaza evA anaMta bheTavALA ghaDAnA anaMtabheda sAdrazyanA abhAva thakI svadharma anaMta thAya che ane vizeSataH vicAratAM anaMtadravyamAM aparApara apekSA thakI eka be traNa ke anaMta evA jeTalA dharma thakI ghaTa vilakSaNa hoya teTalA anaMta vailakSaNya hetu evA dharma thakI anaMta svadharmavALo manAya. anaMtadravyanI apekSAe ghaTa, skUla, kRza, sama, viSama, sUkSma, bAdara, tIvra cakacakita, saumya, pRthu, saMkIrNa, nIco, uMco, vizAlamukhavALo, ema pratyekaprati anaMta prakArano hoya mATe te te prakAre paNa tenA svadharma anaMta che. have saMbaMdha thakI joie. anaMtakALane viSe anaMta paravastunI sAthe prastutaghaTane AdhAra AdheyabhAva rU5 saMbaMdha anaMta prakArano bane mATe tenI apekSAthI svadharma anaMta thAya, eja pramANe svasvAmitva, janyajanakatva, naimittikatva, poDhAkAratva, prakAza prakAzakatva, bhojyabhojakatva, vAhyavAhakatva, AzrayaAzrayitva, vidhya vadhakatva, virodhyavirodhakatva, zeyajJAyakatva ityAdi asaMkhya saMbaMdho thakI paNa pratyeka pratyeka anaMta svadharma siddha thAya. vaLI atra ghaDAnA svaparaparyAya je anaMtAnaMta kahyA temanA paNa utpatti-vinAzanasthiti punaHpunaH anaMtakALamAM anaMtavAra thayAM thAya che ane thaze mATe tenI apekSAthI paNa dharma anaMta che. A pramANe pItavarNathI AraMbhI ATale sudhI jotAM bhAvataH anaMta dharmo siddha thayA. ahIM je dravyakSetra vigere AzrayIne gharmo kahyA tenAthI ghaTato avaktavya rahe, kemake evo koI zabda nathI ke jenAthI ghaTanA svadharma ane paradharma kahevAtAM yugapata (ekIsAthe) kahevAI zakAya. zabdathI je kahevAya te to kamathI ja kahI zakAya che, eTale dravyakSetrAdi pratyeka prakAre avaktavya dharma ane anya dravya thakI vyAvRtta hovAthI avaktavya evA paradharma paNa anaMta che. e prakAre jema eka ghaTanuM anaMtadharmata batAvyuM tema AtmA Adi sarva vastumAM paNa ghaTAvavuM. dharmo utpanna thAya che, pAchA vyaya pAme che paNa je dharmI che te dravyarUpe nitya rahe che. dharma ane dharmInuM kAMI ananyatva hovAthI dharmI sadA sattvarUpe che, kAlatrayavartI je dharmo te paNa zaktirUpe sadA satu che. vAlI cAnA
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-virArA " haribhadrasara 6 297 (7) nava=navo ghaDo che. tAjetaramAM taiyAra karelo ghaDo che. (8) purANa=jUnA vakhatano ghaDo che. (ahIM kAlakRta paratvAparatvanI vivakSA samajavI.) (9) asamartha=jalAnayanAdi artha kriyAmAM azakta ghaDo che-adraDha ghaDo che. (10) samartha=jalaAnayana Adi artha kriyAkArI ghaDo che-ghaDo che. (11) devadatte banAvelo ghaDo che. (12) caitranI mAlikIvALo ghaDo che. (13) maLelo-prApta thayelo-bheTa tarIke ke dAnadakSiNAmAM maLelo ghaDo che. (phogaTa maLelo ghaDo che.) (14) krIta=paisA ApIne kharIdelo ghaDo che. (15) hata-chidro-kANAMvALo ghaDo che. Adi zabdathI aNu-mahat (nAno-moTo) UMco-nIco vigere anekarUpa dharmavALo che. yAvat anaMtagharmavALo che. sArAMza ke; saMbaMdhanI apekSAthI koIeka purUSa saMbaMghIno judI judI draSTie vicAra karatAM tene pitA, putra, mAmo, bhANeja, kAko bhatrIjo ItyAdi vividharUpe mAnavo te "naya che. te purUSa, potAnA putranI apekSAe pitA che, potAnA pitAnI apekSAe putra che. ane potAnA bhANeja ane bhatrIjAnI apekSAe mAmo tathA kAko che. e pramANe bAkInA sagapaNo paNa ghaTAvI zakAya che, A draSTAMta uparathI samajI zakAya che ke ekanA eka purUSamAM pitRtva-putratva ItyAdi aneka dharmo rahelA che. arthAt dareka vastu anaMtadharmAtmaka che. -pitA AdivyavahAra, sakalalokasiddha che. temaja pitA AdivyavahAra, paraspara bhinna che ane tenuM kAraNa tathA pitA AdivyavahAranuM mUlabIja e rU5 viSayane chaNatA zAstrakAra sakalalokasiddhazceha pitrAdivyavahAraH, bhinnazca mithaH, tathApratIteH, tattattvanibandhanazca ata eva hetoH, bhAvArtha=A jagatamAM eka ja purUSane AzrI pitA, putra, kAkA vigereno vyavahAra, (zabdaprayoga) virodhavagara pravartato hoI avirUddha, abAdhita, dRSTa (pratyakSa) ane ISTa (anumAna Adi) pramANathI siddha-prasiddha che ane te pitA, putra vigereno vyavahAra, paraspara bhinna-bheTavALo-judo che. je apekSAe pitA che teja apekSAe putra nathI eTale apekSAo bhinna bhinna hovAthI, pitA AdivyavahAra, bhinnaparaspara bhedavALo che. pitRvyavahAra judo che (judI apekSAvALo che) temaja putrAdivyavahAra, judo judo che (judI judI apekSAvALo che, kAraNa ke; tevI ja-paraspara bhedavALI pitA AdivyavahAranI pratIti buddhi) ja pramANarUpa che-saghaLe sthaLe sadA sarvalokone te prakAranI tathA pratIti thAya che. vaLI te pitA AdivyavahAranuM, pitA-putra AdipaNAe karI vyavahAra (zabdaprayoga) nA viSayanimittarUpa purUSaniSTha (rahela). pitA AdirUpapaNuM pitA AdiniSTharUpa svabhAva) mUlabIja che. arthAt pitA-putra AdivyavahAranA pratye pitA AdipaNAe karI vyavahAra yogya purUSaniSTha pitA AdirUpavarUpa svarUpa svabhAva, kAraNa che. (evaMca vyavahAryapurUSa, pitRtvaputratva Adi nAnA dharmothI yukta che eTale pitA AdivyavahAranA kAratI anagEAR
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ 294 pratye pitRtvaputratva Adi nAnA gharma viziSTajJAna kAraNa che. "vyavahAra prati cavadavyatavecchedaMvaradaM jJAna vAra A nyAya paNa ahIM vicAravo joIe') sababa ke; tevA kAryakAraNabhAvamAM athavA majakUra viSayamAM te te prakAranI pratIti (upalabdhi-vyAtibuddhi) ja pramANarUpa che. jo samyagusAcI pratItine pramANarUpa karavAmAM na Ave to saghaLe ThekANe avizvAsa-azraddhAnuM sAmrAjya pharI vaLe ! vAste sAcI pratItine pramANarUpa karIne jema purUSa vyaktimAM aneka dharmo rahelA che tema pratyeka vastumAM aneka dharmo rahelA che ema mAnavuM ja joIe. -cAlatA viSaya paratve bauddhamatanuM nirasana ane svamatanuM sthApana karatA zAstrakAra 'vAsanAbhedAdevAyamityayuktaM tAsAmapi tanibandhanatvAt, naikasvabhAvAdeva tatastA iti rUpAd rasAdivAsanApatteH, jAtibhedato naitadityapyayuktaM nIlAtpItAdivAsanAprasaGgAt, tattattsvabhAvatvAnaitadityapyasat, vAGmAtratvena yuktyanupapatteH, bhAvArtha-pUrvapakSa (bauddha) je pahelAM vastunA aneka svabhAva (gharma)nI siddhinA khAtara, pitA Adi vyavahAranuM draSTAMta kaheluM hatuM. te pitA Adi vyavahArarUpa draSTAMtanI pravRtti arthAt eka purUSamAM pitAputra vigerenA vyavahAranI pravRtti, vAsanAnA bhedane AdhIna che. padArthaniSTha aneka svabhAva gharmane AdhInaparataMtra nathI. matalaba ke; pitA AdirUpa vicitra-nAnAvigha vyavahAranA pratye pitA Adi vyavahAra (zabda prayoga) kartA-vyavahattamAM rahela-vAsanAnI vicitratA (vAsanAno bheda) javAbadAra-kAraNa che paraMtu anaMta dharmarUpa eka svabhAvavALI vastu javAbadAra nathI. 1sA zAkyaparikalpitA truTitamuktAvalIkalpAnAM parasparavizakalitAnAM kSaNAnAmanyo'nyAnusyUtapratyayajanikA ekasUtrasthAnIyA santAnAparaparyAyA vAsanA / vAsaneti pUrvajJAnajanitAmuttarajJAne ktimAhuH / syAvAdamaMjarI 'lo. 19 / artha-tuTela motIonI mAlAnI mAphaka paraspara bhinnakSaNone joDavAvALI vAsanA bauddha mAnelI che. A vAsanA motIonI mAlAmAM dorAnI mAphaka saMpUrNa jJAna kSaNomAM peselI rahe che. vAsanAnuM bIjuM nAma "saMtAna paNa che. uttarajJAnakSaNamAM pUrva jJAnakSaNe utpana karelI zaktine "vAsanA' kahe che. 2 bauddhamata-pUrvacittathI pedA thayelI cetanAnI zaktithI yukta bIjuM citta utpanna thAya che. A cetanA zakti viziSTa cittanuM utpanna thavuM te vAsanA che. A vAsanAthI, vAsaka (pUrva vaNa) ane vAsya (uttarakSaNa) mAM saMbaMdha thAya che. Alaya vijJAna paNa A vAsanAnuM nAma che. jema pavanathI samudramAM mojAo UThe che tema ahaMkArayukta cetanA (Alaya vijJAna) mAM AlaMbana, samanaMtara, sahakArI ane adhipati pratyayodvArA pravRtti vijJAnarUpa dharma , pedA thAya che zabda vigerene grahaNa karanAra pUrva cittane pravRtti vijJAna' kahe che. A pravRtti vijJAna, zabda, sparza, rUpa rasa gaMdha ane vikalpa vijJAnanA bhedathI cha prakAranuM che. zabda, sparza Adine grahaNa karanAra pAMca vijJAnone nirvikalpaka (je zAnamAM vizeSAkArarUpa nAnA prakAranA bhinna bhinna padArtha pratibhAsita hoya) ane vikalpa jJAnane savikalpaka je jJAnamAM tamAma padArtha vijJAnarUpa pratibhAsita hoya) kahela che. A jJAnone bauddhaloka citta' kahe che. vijJAnane citta athavA saitika ane bAkInA rUpa-vedanA-saMjJA-saMskAra skaMdhone caita' kahe che. pravRtti vijJAnanI sAthe ekakAlamAM pedA thanAra ahaMkAra yukta cetanAne "Alaya vijJAna kahe che. A Alaya-vijJAnathIpUrvekSaNathI pedA thayela cetanAnI zakti viziSTa uttaracitta pedA thAya che. A AlayavijJAnane vAsanA tarIke kahela che. bAjarAtI anuvAda rAjakaphAsaka hAphaTa sAkarasUri ma.
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalikavi OSTR fuia. 25) vAste pitA Adi vyavahArarUpa draSTAMtathI vastunA aneka gharmanI siddhi thaI zake nahI.. uttarapakSa-bauddha karela majakUra vivecana barobara baMdhabesatuM nathI, kAraNa ke, bauddha loko, niraMza (niravayava) rUpa eka svabhAvavALI ane kSaNasthAyI-kSaNapachI kSaya pAmanArI vastu che evo siddhAMta gharAve che. jo niraMza eka svabhAvavALI ane kSaNavinazvara svabhAvavALI vastune avalaMbI pravRtti-vyavahAra (pitA Adi vyavahAra) mAnavAmAM Ave to, eka purUSarUpa vyaktivizeSamAM paNa sthira ane aneka svabhAvanuM samarpaNa (sthApana-AropaNa) karanAra, pitA-putra vigereno vyavahAra pravartI zake nahIM paraMtu niyata vyavahAranA arthI kuzala purUSe kalpanAthI karela saMketo dvArA barAbara jAmI gayela vicitra-tarehatarehanI vAsanAnA paripAkathI kalpita-kapola kalpita kathA (novela-navalikA) nA vyavahAranI mAphaka avidyamAna viSayavALo-viSayazUnya, pitA Adi vyavahAra bane ! arthAt vidyamAna viSaya vagarano pitA Adi vyavahAra hoI te pitA Adi vyavahAra, tamArA mate asaMgata ke asat che. haLave haLave bauddha mAnela niraMza eka svabhAvavALI vastumAM pitA Adi vyavahAranI asaMgati kevI rIte Ave che tenuM karAvAtuM sacoTa digadarzana saiddhAntikamata-vyavahAra viSayabhUta vastu, phakta vyavahAranuM ja mUlabIja nathI paNa vAsanAonA pratye mUla kAraNa che. jo, jeno vyavahAra thAya che te vasturUpa mULa kAraNa na mAno ane vAsanAo pedA thAya che arthAt kAraNa vagara-Akasmika vAsanAo thAya che ema mAno to, vAsanAo, haMmezAM vidyamAna raheze ke sadA avidyamAna raheze vigererUpa Apatti-prasaMga Avaze. A viSayano niSkarSa e che ke, ekAMte ekarUpa vyavahAraviSayavastuthI anekarUpa pitA Adi vAsanAonI utpatti nathI. to niraMza eka svabhAvavALI vastumAM pitA Adi vyavahAranI asaMgati UbhIne UbhI che. jo, ekAMta ekarUpa vyavahAra viSayabhUta vastuthI anekarUpa pitA Adi vAsanAonI utpatti mAno to kRSNa (kALo) nIlo vigere varNarUpa rUpathI rasa-sparza vigere viSayaka vicitravAsanAonI utpatti mAnavArUpa Apatti-doSa-prasaMga Avaze ja. -- * | (jo Ama bane to, AMkhathI paNa rasa vigerenuM jJAna utpanna thAya ! saghaLI IndriyothI saghaLA viSayonuM jJAna utpanna sahelAithI thaI jAya ! AvuM kadI banatuM ja nathI.) , pUrvapakSa rUpajAti-rasajAti-sparzajAti vigere jAtibheda hovAthI, rUpathI rasa vigere viSayaka vAsanAonI utpattirUpa Apatti-doSa Avato nathI. kAraNa ke; rUpajAtithI rasAdijAti, atyaMtabhinna-sAva judIja che. to kevI rIte rUpathI rasAdi viSayaka vAsanAonI utpattino doSa lAgu paDe ? arthAt na ja paDe. - uttarapakSa=A paNa tamAruM kahevuM vyAjabI nathI. kemake; rUpatyajAtinI sAthe abhinna jAtivALA rUpavizeSanIlarUpathI vAtI vAdaka - jA ane jo
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita visaraNa ja karatudAi kAkA sApharI * ( 296 : dekhanArane (draSTane) pItaraphatavigere viSayaka sajAtIya (sarakhI jAtanI) vAsanAonI utpattinI Apatti prasaMga to nakkara Avazejane ! =tamoe ApelI Apatti amone coTaze ja nahIM kAraNa ke; nIla vigereno evo svabhAva che ke; rUpatve karI sajAtIya pita Adi vAsanAone paNa pedA karI zakato nathI. ane nila vigere vAsanAone pedA karI zake che. matalaba ke; nIlarUpano evo svabhAva che ke nIla vAsanAne ja janma Ape, rUpavaeN karI sajAtIya pIta Adi vAsanAone janma na Ape emAM mahattva svabhAvanuM ja samajavuM. ane jyAM svabhAvano puraskAra karavAmAM Ave eTale khela khalAsa ! koI tyAM prazna pUchI zake ja nahIM vaLI jAya che ke "agnino svabhAva bALavAno che. AkAzano svabhAva bALavAno nathI" tyAM, kema ? evo prazna-dalIla cAlI zake ja nahIM. svabhAva, sahuthI balavAna che. evaMca nIlarUpathI pItAdi viSayaka vAsanAonI utpattirUpa Apatti prasaMga Avaze ja nahIM. A uttarapakSa=A tamAro parIvAra amane suMdara lAgato nathI. kAraNa ke, A yuktivagaranuM vivecana che. eTale A tamAruM vacana amane vANIvilAsamAtra ja bhAse che. -tamAruM kathana yukti vagaranuM ja che. e vAtano sphoTa karatuM vivecana nahi nIlavAsanAyAH pItAdivat pitrAdivAsanAyA na bhinnA putrAdivAsaneti, nirUpaNIyaM, nopAdAnabhedo'pyatra parihAraH, ekasyAnekanimittatvAyogAt na darzanAdevAvirodha iti, abhyupagame vicAropapatteH, na ca so'pyevaM na virudhyata eva tadekasvabhAvatvena virodhAt, na caikAnekasvabhAve'pyayamiti tathAdarzanopapatteriti, nahi pitRvAsanAnimittasvabhAvatvamevaputravAsanAnimittasvabhAvatvaM, nIlapItAdAvapi tadbhAvApatteriti paribhAvanIyametat, evaM ubhayathA'pi upAdAnanimittabhedena na sarvathaikasvabhAvadekato'nekaphalodayaH, keSAJcidahetukatvopapatteH, ekasyaikatropayogenAparatrAbhAvAt, anekakAryakaraNaika-svabhAvatvakalpanA tu zabdAntareNaitadabhyupagamAnupAtinyeva, | bhAvArtha-(uttarapakSa) jema nIlaviSayaka vAsanAthI pIta, rakta, Adi viSayaka vAsanA, judI nathI ema nahIM paraMtu judI ja che. tema pitRAdivAsanAthI putrAdivAsanA, sAva judI ja che. A viSayanuM khUba UMDA utarI nipuNanirUpaNa prauDha Alocana karo ! tathAca jema dekhela nIla Adi (nIla vigere vastu) nIla Adi svavAsanAne ja arthAt nIlAdivAsanAne ja kare che, banAve che, tenAthI sAva judIbhinna pItAdivAsanAne paNa karatA nathI tema eka svabhAvavALI vastu, pitA vigere (pitA AdirUpa vastu) pitA Adi rUpa eka vAsanAne ja kare ! biskula judI putrAdivAsanAne na ja kare, na pedA kare ! to purUSarUpa ekavastuthI vicitra vAsanAono sarvathA abhAva thaye chate purUSamAM pitA Adi vyavahArano paNa asaMbhava ja thAya ! vAse ja ame kahIe chIe ke; tamArA mate pitA Adi vyavahAra, sakalalokasiddhaprasiddha je che te yuktithI ghaTI zakato ja nathI. pUrvapakSa=vAsanAbhedanA pratye vyavahAraviSaya pitA vagere ja kevala nimitta nathI. paraMtu vAsanAbhedanA pratye vyavahArakartA (AtmA) rUpa upAdAnarUpakAraNavizeSa, hetu che. eTale ekasvabhAvavALI vastumAM aneka gAjarAtI anuvAdaka mokarasUri
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'SES vanaDiza nakAraka mAphaka ka (27) vyavahAranI asaMgatirUpa doSano parihAra thAya che. tathAhi-vAsanAbhedanA pratye putra AdinA nimittapaNAnuM khaMDana thaye chate para-vAdI kadAca A uttara Ape ke "eka vyaktirUpa devadatta (devadatta Adi)no viSaya karIne te devadattanA pratye pitA-putra AdirUpapaNAe vyavasthita thayela anekonI je e putra Adi vAsanApravRtti che, te-putra Adi vAsanA pratye te anekonA potAnA saMtAna (vAsanA)gata manaskArarUpa upAdAna kAraNabheda (bhinnabhinna upAdAna kAraNa) mUlabIja che. paraMtu vyavahAra viSaya vastusvabhAvabheda, kAraNa nathI (ahIM manaskAra eTale pUrvanA jJAnakSaNarUpa manaskAra samajavo.). uttarapakSa A tamAro uttama, sAco uttara nahIM hovAthI anuttararUpa che. kAraNa ke; eka vyaktirUpa devadattamAM, pitA-putra vigere rUpavyavahAranA karanArA anekonA nimittapaNA-sahakAripaNAno abhAva che. (svabhinnatvesati svakAryakAritva-sahakAritvam, yathA damhasya mRttikAkArya-ghaTakAritvam, matalaba ke; te vyavahAra karanArA aneko, te, eka sahakArIrUpa purUSavizeSa-devadattane pAmIne upAdAnano bheda hovA chatAM paNa tathAvighasarvavAsanAvALAo (pitA Adi sarvavAsanAvALAo) thAya che. A temanuM kathana yuktiyukta nathI. kAraNa ke; te sahakArI vizeSa devadattavyaktimAM aneka vyavahArakArakaputrAdine anukUla-yogya-anurUpa-prayojaka jeTalI vAsanAo ke jeTalA vyavahArakartAo che teTalA svabhAvanI zUnyatA (mIThuM) che. eTale te anekonuM sahakAritva ghaTI zakatuM ja nathI. - pUrvapakSa are ! Ato, niraMza-avibhAga (niravayava) eka devadattarUpa sahakArivyaktimAM vyavahArakartA anekonA svasaMtAnagata manaskArarUpa upAdAna bhedathI aneka (putrAdi, vAsanA pravRtti, pratyakSathI dekhAya; che to ekamAM anekonuM sahakAritva siddha yukta ja che. uttarapala=bhAIsAheba ! vyavahAraghaTanAno krama evo che ke, je prakAre vastuno abhyapagama (nizcaya vizeSa ke svIkAra) thAya che. te ja prakAre vastunuM darzana-pratyakSajJAna, thAya to ja tathAdarzanathI ja vyavahAranI ghaTanA barobara thaI zake che. e ja vAtane suMdara rIte darzAve che ke, prastuta vAsanAbhedanA pratye pratyakSajJAnarUpa darzanano virodha che. kAraNa ke, aMbhupagamamAM vicAranI yojanA-sAmarthyazakti che vicAravAne sArU abhyapagama ja yuktiyukta, upayogI che. darzana nahIM. Ano niSkarSa e prApta thAya che ke; abhyAgamano paNa (darzanano paNa)ekamAM anekasahakAritAnA svIkAra pratye virodha che. arthAta, ekamAM aneka sahakAritAnA svIkAra pratye abhyapagama ane darzana virodhI che. -virodhanI ghaTanAvyavahArayogya davadattarUpa eka vyakti-purUSa) rUpa vastumAM niraMza eka svabhAvatAnI sAthe aneka kAkAsAhaka VARER rAjarAtI navA mIDiyA satI rANA nA
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ Cose (298) svabhAvanI apekSA rAkhanAra aneka sahakAritAnA svIkArano virogha che. jo vyavahAra viSayabhUta vastumAM niraMza eka svabhAvatA mAno to, aneka svabhAvanI apekSA rAkhanArI aneka sahakAritA UDI jAya ! ane aneka svabhAvanI apekSA rAkhanAra aneka sahakAritA svIkAro to niraMza eka svabhAvatA rahI zake nahIM ata eva vyavahArayogya vastuniSTha niraMza eka svabhAvatAnA pratye aneka svabhAvanI apekSA rAkhanAra aneka sahakAritAno asvIkAra) pratibaMdhaka che. have anekAMtamAM ekAMtapakSadUSaNanA prasaMgano parahAra karavA sArU zAstrakAra jaNAve che ke; anekAMtarUpa ekAneka svabhAvamAM prakRta vyavahArano virodha (asaMgati) Avato ja nathI. kAraNa ke; je prakAre vastuno abhyapagama che te prakAre ja vastunA pratyakSajJAnarUpa darzanathI vyavahAra ghaTamAna thAya che. e ja bAbatane vadhu spaSTa kare che ke, niyama eka aneka svabhAvavALI vastumAM pitRvAsanA nimitta svabhAvatA che, te ja putravAsanA nimitta svabhAvatA nathI, pitRvAsanA nimitta svabhAvatA bhinna che, ane putravAsanA nimitta svabhAvatA bhinna che. jo svabhAva bhedane biskula nahIM mAnI, pitRvAsanA nimitta svabhAvatA ja, vastumAM putravAsanA nimitta svabhAvatArUpa ja che. arthAt sarvathA vAsanAnimitta svabhAvatAne eka ja rUpa mAnavAmAM Ave to, nIlarUpa vastumAM rahela nIlavAsanAnimittasvabhAvatA ja pIta AdivAsanA nimitta svabhAvatArUpa thaI jaze ! ane e Apatti tamone ISTa nathI. mATe khUba khUba uMDA utarI jhINavaTathI chaNAvaTa karI tAravo ke; "eka ja vastu vicitra (nAnAvigha) vAsanAone AdhIna banI, vicitra vyavahAra, pravRttimAM hetu che." A vAta kadI taddana saMbhavI zakatI nathI e sAra che. anyathA-vicitravAsanAone AdhIna banela eka ja vastuthI vicitra vyavahAranI pravRtti mAno to, eka vastuthI ja sarva vyavahAranI siddhi thaI jaze to jagata vicitra che' AvI mAnyatA siddhAMta paNa kevI rIte kAyama raheze ! jagata ekarUpa bhAse te to ISTa nathI ja mATe prauDha paryAlocana karo ! pUrvapakSa upAdAnakAraNanA bhedathI nimittakAraNanA bhedathI sarvathA eka svabhAvavALI eka vastuthI aneka kAryanI utpattinA svIkAramAM kazoya bAdha-virodha nahIM Ave. kAraNa ke; amAro mAnelo kAraNavibhAgakrama Avo che te sAMbhaLo ! (1) rUpaviSayaka jJAnajanaka sAmagrI A pramANenI che. ga rUpa. mA Aloka-prakAza rU manaskAra (ALu manaHvo cApArame -mananI sukha tatparatA e artha nahIM letAM paribhASita pUrvanA jJAnakSaNarUpavAsanAmanaskAra e artha levo) huM cakSurindriya e cAra, rUpa viSayakajJAnamAM kAraNo che. te cAra kAraNo paikI (1) pUrvanA jJAnakSaNarUpa manaskAra e rUpavijJAnane pedA karavAmAM upAdAna kAraNa che. ane bAkI rUpavigere traNa (3) nimitta kAraNo che. evI ja rIte rUpa, Aloka, cakSuonA paNa svasvapUrvanA kSaNo (potapotAnA rUpa, Aloka, cakSunA pUrvanA laNo) potapotAnA kAryane pedA karavAmAM upAdAna kAraNa che. ane bAkInA kAkAra karavA rAjakAraNa STER vakarama
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita vistarI Adare Fia traNa (3) nimitta kAraNo che. A pramANe eka svabhAvavALI eka vastuthI, judA judA upAdAnahetuthI ane judA judA sahakArikAraNarUpa nimitta kAraNonI sahAyathI aneka kAryano udaya (utpatti) sarva sAmagrIomAM joDavo-yojavo-ghaTAvavo e vAstavika che. jethI eka svabhAvavALI eka vastuthI aneka vicitra kArya-vyavahAranI utpatti, barobara ghaTI zake che. mATe Ape Apela Apatti amone lAgu paDaze ja nahi. 299 uttarapakSa=upAdAnabhedathI ane nimittabhedathI sarvathA (ekAMte) eka svabhAvavALI eka vastuthI aihika (AlokanA) ane pAralaukika (paralokanA) aneka phala-kAryanI utpatti thatI ja nathI. A niyata-nizcala niyama che jo A muddo nahIM svIkAravAmAM Ave to arthAt eka vastuthI aneka kAryano udaya (utpatti) mAnavAmAM Ave to, kAraNa vagara ja kAryo pedA thAya ! arthAt Akasmika kAryanI utpattinI Apatti Avaze ! matalabake eka kArya sivAyanA tamAma bIjA kAryo, kAraNa vagara ja pedA thavA lAgaze. kAraNa ke; eka hetu svabhAvano eka phala kAryamAM ja upayoga (vaparAza, kharca bhogavaTo) ja thai jato hovAthI bIjA kAryamAM upayoga-vyApArano abhAva che. pUrvapakSa= amArI AvI mAnyatA che ke; 'eka evo paNa vastusvabhAva, aneka kArya karavAnA svabhAvavALo che' AvI viziSTa kalpanA hoi keTalAeka kAryo, kAraNa vagaranA thaze' evI Apatti amane Avaze ja nahIM sababake eka vastusvabhAva 4 evo che ke aneka kArya karavAmAM vyApAra-upayoga karanAra thAya che ja. uttarapakSa=are bhAI ! A mAnyatA to amArA matane anusaranArI ja che kAMi pharaka ke taphAvata dekhAto ja nathI. jarI tulanA karo ! jemake; (1) amArI mAnyatA-'mane svabhAva'(eka vastu, aneka svabhAvavALI che.) (2) tamArI mAnyatA-'joSi vastusvabhAvonevAryavaLasvabhAvaH' (eka paNa vastuno svabhAva, aneka kArya karavAnA svabhAvavALo che.) ahIM kevala upalakadraSTithI zabdabheda che, to paNa arthano abheda hovAthI amArI mAnyatAne anusaranArI ja tamArI mAnyatA che. tatvaciMtanamAM zabdanI mArAmArI yogya lekhAtI nathI. paraMtu artha-rahasya-tAtparyabhedamAM ja satyabheda manAya che. svataMtra ane svaccha siddhAMta che ke; eka vastuthI koI paNa rIte svabhAvabheda (mAnyA) sivAya, aneka kAryano udaya utpatti che ja nahIM. A siddhAMtanI carcA jhINavaTa rIte pahelAM karI cUkela che. have je graMthamAM A viSayanuM nipuNa nirUpaNa karela che tyAMno nAno namUno cakhADI, vistarArthIne tyAMthI joilevAnI bhalAmaNa karI, A viSayanI pUrNAhUti karavAnI icchAthI kahe che ke, nirUpitametadanyatra, 'yataH svabhAvato jAtamekaM nAnyattato bhavet ! kRtsnaM pratItya mUtimAvatvAttattvavat // 9 // anyaccaivaMvidhaM ceti, yadi syAtkiM virudhyate ? / tatsvabhAvasya kArtsnyena, hetutvaM prathamaM prati' // 2 // ityAdinA grantheneti neha pratanyate / gujarAtI anuvAda A i
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ hAjarI ja lita visarAja GAbhAvayita (300) bhAvArtha= pahelAM je viSayanI carcA karI te viSayanuM nirUpaNa je prakAre anekAMtajayapatAkAmAM karela che. teja prakAre nirUpaNa karatA kahe che ke "je upAdAnabhUta-vastugatarUparasAdirUpa svabhAvathI eka-vastrarAga Adi telugaDAnA raMga vigere) rUpakArTa pedA thayela che. te ja vastusvabhAvathI (ekasvabhAvapaNuM hoye chate) sahakArIbhAvathI-sahakArIpaNAthI svagrAhaka pratyakSa Adi (rUparasa Adi grAhaka pratyakSa Adi) rUpa bIjAM kArya pedA na thAya. kAraNa ke, samastavastusvabhAvane Azrita thaIne (vyAptabanIne-AlaMbana-nimitta laIne) pedA thavAno svabhAva che. A viSayamAM pahelA ja kAryanuM draSTAMta kahe che ke; jemake hetubhUtavastugatarUpaAdi rUpasvabhAvanuM athavA adhikRta (vastrarAgaAdi) eka kAryamAM rahela svabhAvanuM svarUpa, jema saMpUrNapaNAe-samastabhAvathI hetubhUtasvabhAva ke kAryagatasvabhAvane Azrita thai, nimitta karI apekSA rAkhI pedA thAya che. tevIja rIte paheluM vastrarAga AdirUpa svabhAvane apekSI-nimitta karI, AlaMbana karI pedA thAya che. pUrvapakSa je prakAre potAnA hetuthI vastugatarUparasaAdirUpasvabhAvathI paheluM kArya-vastrarAgaAdi thAya che. teja prakAre teja vastugatarUparasaAdisvabhAvabhUta potAnA hetuthI ja bIjuM kArya (svagrAhakapratyakSa Adi) pedA thavAmAM zo virogha Ave ! arthAt kazoya virogha ke vAMdho nathI Avato mATe bIjuM kArya pedA thAo ! uttarapakSa jo je svabhAvathI paheluM kArya pedA thAya che, teja svabhAvathI bIjAM kArya pedA thAya to, varAgaAdi prathama kArya pratye sAmatyena (sarvAtmane-azeSapaNAe-samagrapaNArUpe) vastugatarUparasaAdirUpasvabhAvanA hetupaNA-nimittapaNAno virodha Ave che. vastutaH A paramArtha phalita ke kathita thAya che ke, pahelAkArya (vastrAgaaudi) mAM ja sarvAtmanA heturUpasvabhAva, upayogI (vyApAravALo) thaI jato hoI kevI rIte te hetuthI bIjA kAryano saMbhava (utpattiudaya) thAya ? jo teja hetuthI bIjA kAryanI utpatti mAno to, pahelA kArya (vastrarAgaAdi) mAM ja, te svabhAvarUpahetuno sarvAtmanA upayoga-vyApArano asaMbhava-abhAva thaI jAya ? vAste balAtkArathI parANe aneka rUpavastunI siddhi kabUlavI paDaze ja. AdizabdathI bIjI kArikAono graMtha, anekAMtajayapatAkAthI joI levo. ahIM teno vistAra karavAmAM Avato nathI. --A viSayano karAto upasaMhAra-- tadevaM nirupacaritayathoditasampatsiddhau sarvasiddhiriti vyAkhyAtaM 'praNipAtadaNDakasUtram / 1 namohyuSyanI pahelAM ane paryata "namotthaNe "ane vaMdAmi' pada bolatI vakhate je namaskAra thAya che, te namaskAra (A paMcAga praNipAta te khamAsamaNarUpa kahevAya che te nahI) paNa pratipAtasUtra (namotthaNI saMbaMdhI hovAthI praNipAta" kaDaka pagAra vAparAtI anuvAha , bhadrasUri ma.sA.
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistara bhasara -racita 301 bhAvArtha=sadarahuviziSTa vivecana-jhINavaTabharI chaNAvaTathI nirUpacarita (satya-pradhAna-pavitra) pUrvakathitasaMpadAonI siddhimAM sarvasiddhi che eTale ja praNipAtadaMDakasUtra-namotpurNa sUtranI vyAkhyA vRttine samApti thAya che ema jANavuM. stotranA adhikArI, pAThavidhi, stotrarUpakRtinA svarUpanA pratipAdanapUrvaka prastuta praNipAtasUtranI vyAkhyAnI samAptI. tadetadasau sAdhuH zrAvako vA yathoditaM paThan paJcAGgapraNipAtaM karoti, bhUyazca pAdapuJchanAdiniSaNNo yathAbhAvaM sthAnavarNArthAlambanagatacittaH, sarvasArANi yathAbhUtAnyasAdhAraNasaGgatAni bhagavatAM duSTAlaGkAraviraheNa, prakRSTazabdAni bhavavRddhaye'parayogavyAdhAtavarjanena parizuddhAmApAdayan, yogavRddhimanyeSAM sadvidhAnataH sarvajJapraNItapravacanonnatikarANi bhAvasAraM, parizuddhagambhIreNa dhvaninA sunibhRtAGgaH samyaganabhibhavan gurudhvani, tatprevezAt, agaNayan daMzamazakAdIn dehe yogamudrayA rAgAdiviSaparamamantrarUpANi mahAstotrANi paThati, etAni ca tulyAnyeva prAyazaH, anyathA yogavyAghAtaH, tadajJasya tadaparazravaNaM, evameva zubhacittalAbhaH, tadavyAghAto'nyatheti yogAcAryAH, yogasiddhireva atra jJApakaM, dvividhamuktaMzabdottamarthoktaM ca tadetadarthoktaM varttate, zubhacittalAbhArthatvAdvandanAyA iti evaM ca sati tanna kiJcid yaducyate parairupahAsabuddhayA prastutasyAsAratA''pAdanAya, tadyathA "alamanena kSapaNakavandanAkolahalakalpena abhAvitAbhidhAnena" uktavadabhAvitAbhidhAnA'yogAt, sthAnAdigarbhatayA bhAvasAratvAt, tadaparasyA''gamabAhyatvAt, puruSapravRttyA tu tadbAdhA'yogAt, anyathA'tiprasaGgAditi na kiJcideva / evaMbhUtaiH stotrairvakSyamANapratijJocitaM cetobhAvamApAdya paJcAGgapraNipAtapUrvakaM pramodavRddhijanakAnabhivandyAcAryAdIn gRhItabhAvaH sahRdayanaTavat adhikRtabhUmikAsampAdanArthaM ceSTate vandanAsampAdanAya // (iti praNipAtasUtravyAkhyA) bhAvArthayathokta-upa2okta-sUtranI prastAvanAmAM kathitavidhipUrvaka, te A praNipAtadaMDakasUtra (namotpurNasUtra) ne A sAdhu athavA zrAvaka, (adhikArI) bhaNato-pATha karato paMcAMga praNipAtane (be hAtha, be DhIMcaNa,ane eka mastaka e pAMca aMgo vaDe bhUmi sparza karavApUrvaka je praNAma karavo te paMcAMgI praNAma kahevAya che.) kare che. arthAt paMcAMgImudrAe (pAMcaaMgovaDe) praNipAta-namaskAra kare che. athavA khamAsamaNa de che. kAraNa ke; A khamAsamaNa, paMcAMgIpraNAmathI devAya che. tevI prasiddhi che. ane vaLI pharIthI (pachI) (1) pAdapUMchana-AsanavizeSa vigere (Adi zabdathI poSadhadhArI zrAvakanA AsananuM grahaNa karavuM) upara beThelo sAdhu ke zrAvake sthAna Adi cAramAM, bhAvapUrvaka-52ma kuzala AzayapUrvaka (yathAyogya) upayogavALAdattacittavALA thavuM joIe. kahevAya che ane praNipAta pratipAdakasUtra praNipAtadaMDakasUtra kahevAya che. vaLI 'notthaNuM, arihaMta ceiyANuM, logassa, pukhkharavaradI, siddhANaMbuddhANaM' A caityavaMdanamAM pAMca mukhya sutro hovAthI e 4/sUtrone ja daMDaka' saMjJA ApI che te pUrvAcAryonI paribhASA ja jANavI athavA takhtA phava vaLyA: saranAH comudrAbhisthatita maLamAnatvAvitti avavRtti; daMDanI jema sarala ataeva kathitamudrAodvArA askhalitarItyA bhaNAtA hovAthI pAMca sUtro daMDaka' kahevAya che. 1 'phlu praNipAtazanTena kSamAzramaNanuSyate' kRti zrI. caitya. zrI dharma. saMdhAvAvidhI pR. 243 ahIM praNipAta zabdano artha 'kSamAzramaNa' kahevAya che. gujarAtI anuvAdaka rasariyA sA
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ basa lalita-virArA CEbhArI 6302 A sthAnayogamAM yogamudrA vigere cAra mudrAomAM ekAgracittavALA banavuM joie. mA varNayogamAM (sUtrayogamAM)-sUtronA akSaro atyaMta spaSTa, zuddha, svara tathA vyaMjananA bhedasahita, (bheda samajAya tema) padaccheda judA paDe (zabdo chUTA chUTA samajAya) tevI rIte, tathA saMpadAo (visomA) paNa samajI zakAya tema ane ucitadhvanipUrvaka bahu moTA svare nahIM tema bahu maMda svare nahIM tevI rIte) bolavArUpa varNayogamAM ekatAra cittavALA thavuM joie. phu arthayoga-stotra bolatI veLAe potAnA jJAnanA anusAre zastavaAdi stotronA arthanI vicAraNA (upayoga) rUpa ayogamAM eka cittavALA thavuM joIe. AlaMbanayoga caityavaMdananA sUtronA arthamAM AvatA (vicArAtA) bhAva arihaMta AdinuM smaraNa karavuM temaja jemanI AgaLa vaMdana karavAno prAraMbha karyo che te maeNtimA Adi paNa smRti bahAra na thavA joIe. arthAt AlaMbanabhUta bhAvaarihaMta Adi ane sthApanA arihaMtamAM paNa upayoga rAkhavArUpa AlaMbanayogamAM ekatAna manavALA banavuM joIe. zaMkA=sthAnamAM, varNamAM, arthamAM, AlaMbanamAM sarvatra ekasAthe aneka upayoga kevI rIte ghaTe? kAraNa ke; eka samayamAM kevalI bhagavaMtone paNa be upayoga hotA nathI. samAdhAna-cittanI zIghagati hovAthI, varNathI arthamAM, arthathI AlaMbanamAM ityAdi rIte bhinnabhinna vakhate bhinnabhinna upayoga hovA chatAM paNa jema baLatuM uMbADIyuM goLa cakrAvAthI zIghra pheravatAM jvAlAcheda dekhAto nathI tema upayogabheda rAkhavo paNa bhinnasthAne upayoga na rAkhavo e tAtparya che. (2) sarvasArabhUta-sarvazreSThatamAma stotrothI caDIyAtA temaja yathAbhUta yathArtha-vAstavika satyArthathI bharacaka stotro, sAdhu ke zrAvake bhaNavA joIe. kAraNa ke; stotro vaDe vidyamAna ke satyaguNonuM saMkIrtana thavAthI mokSano abhilASa pragaTe che ane tethI samarasanI-samatAnI prApti thAya che. anyathA asatyabhUta guNonuM kIrtana, bhayaMkara che-bhavavardhaka che. (3) bhagavaMtonA asAdhAraNaguNasaMgata, stotro, sAdhu ke zrAvake bhaNavA joie. je stotrono ApaNe pATha karIe temAM bhagavaMtonA asAdhAraNaguNo (abAdhyasiddhAntatva anaMta jJAnAdiguNo) taravaratA hovA joIe. kAraNa ke; stotavya arihaMta bhagavaMta niSTha asAdhAraNaguNonuM saMkIrtana, zubhabhAvano hetu che. (stotra paNa asmalita, amIlita, avyatyAgraMDita, AdiguNothI yukta hovuM joIe athavA asAdhAraNa mAdhurya, prasAda AdiguNa saMpanna hovuM joIe ema paNa dhvanita karI zakAya.) | (4) doSavALA-alaMkAranA abhAvapUrvaka, zubhabhAvanI vRddhine khAtara. prakRSTa (uttama-sarvazreSTha) zabdavALA stotro, sAdhu ke zrAvake bhaNavA joIe. 1 doSonuM svarUpa ane tenA prakAronuM varNana mukhya arthano eTale rasa ke bhAvano jethI apakarSa ke pati thAya najIkamAM sIbala
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalitavistarA 303 bhakta cita -sAhityazAstraprasiddha saMkSipta alaMkAradoSonuM vivecana- rasanA apakarSa (hAni) ne karanArA doSo kahevAya che te doSonA pAMca (5) prakAra che. (1) padadoSo. (2) padAMzadoSa. (3) vAkyadoSa. (4) arthadoSa. (5) 2sadoSa. tene doSa' kahe che. keTalAka doSa nitya che. arthAt sarva sthaLe doSa ja gaNAya che. keTalAka doSa, anitya che eTale amuka prasaMgamAM ja doSarUpa gaNAya, keTalAka zabdabdoSa che, keTalAka arthadoSa che, ane keTalAka rasadoSa che AvA doSanA prakAro che. kAnane priya lAge evAM pado ja kAvyamAM vAparavAM joie. zabdazAstranA niyamono anAdara karavAthI vyutasaMskRti' nAmakadoSa thAya che. vyAkaraNanA doSono emAM samAveza thAya che, karNane kaThora lAge evA padonA prayogathI 'zrutikaTutva' nAmakadoSa bane che. azlIla, grAmya, aprasiddha, ke saMdigdhapada vAparavAthI ke evo artha thavAthI sahRdayanA manane udvega thAya che ne rasanI kSati thAya che, mATe evAM pada ane artha paNa dUSita ja che.azlIlatA, grAmyatA, aprasiddhatA anesaMdigdhatA e doSa che. je racanAthI varNanano AraMbha karyo hoya te racanAno bhaMga karI anya racanAno Azraya karavAthI bhagnaprakrama' doSa thAya che. gUMcavaNa bharelI racanA kliSTa kahevAya che ne tethI 'kliSTatA' doSa bane che. ekanuM eka pada, prayojana vinA punaH prayojavAthI 'kathitapadatva ke punarukti' doSa thAya che. A doSa, anitya che, kemake, keTaleka sthaLe punarUkti Avazyaka che. 'udeti savitA tAmrastAbhra evAstameti ca sampattau ca vipattau ca mahatAmekarUpatA / uge che savitA tAmra tAmrarUpa ja Athame. saMpadamAM ne vipadamAM e, mahAnto ekarUpa che. bhASAMtara, AmAM udArapurUSonI ekarUpatA sUryanA draSTAMtathI darzAvI che. sUrya uge che tyAre tAmra-rakta hoya che, ne Athame che tyAre paNa tAmra ja hoya che, eja svarUpa hoya che ema draSTAMta ApyuM. A draSTAMtamAM tAmra zabda bIjIvAra vAparavAthI doSa thato nathI. eTaluM ja nahi paNa guNa thAya che. ahiM ekarUpatAnuM samarthana karavA punarUkti Avazyaka ane guNarUpa che. arthanI puSTi na thAya evAM nakAmAM vizeSaNothI apuSTa (sva) doSa thAya che. e arthadoSa che, chaMdobhaMga ke yatibhaMgathI hatavRttatva doSa thAya che, chaMdanA karatAM yatimAM vizeSa doSa, jovAmAM Ave che. je vRttamAM je je sthaLe vidvAnoe vizrAmasthAna nakkI karyAM che, te .te vRttamAM te te sthaLe vizrAma letA padane bhAMgI nAkhavuM paDe tyAM evo doSa, thAya che rasadoSa paNa traNa prakAranA che paNa te sarvamAM anaucitya eTale rasanI yogyatAno nAza e rasabhaMganuM mukhya kAraNa che. A doSomAMnA ghaNAkharA gadyamAM paNa jovAmAM Ave che. kliSTaracanA, vyAkaraNa draSTie azuddha zabdo, aprayukta, saMdigdhane grAmya zabdo temaja karNakaTupadane yatibhaMga jevA doSa, ApaNI (gujarAtI) bhASAmAM gadyane padyamAM-baMnemAM sthaLe sthaLe draSTigocara thAya che. e to kharUM che ke keTalAMka uttama kAvyamAM paNa kacit doSa jovAmAM Ave che. paraMtu kAvya, jema bane tema doSa rahita hovuMjoIe. saMskRta AlaMkArikoe kahyuM che ke koDhanA eka DAghAthI paNa uttama krAMtivALuM paNa zarIra kakkupuM banI jAya che. tema eka paNa doSathI game tevuM uttama kAvya paNa karNakaThora thaI jAya che. tAtparya e che ke anyanI peThe kavino Adarza uccatama hovo joIe doSanuM svarUpa jANI temAMthI mukta thavA prayAsa karavo e sarva koIno dharma che. doSanA vivacenathI eTaluM spaSTa che ke kavinI bhASA, zuddha, guMcavaNa vagaranI,ne prAsAdika hovI joie. temaja teno gujarAtI anuvAdaka onde 2315 men.
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ alia EXI jA 304) padAdidoSanI nAmAvalI=(1) "duHzrava. (2) azlIlatva. (3) anucitArthatva. (4) aprayuktatva. (5) grAmyatva. (6) apratItatva. (7) saMdigdhatva (8) neyArthatva. (9) nihatArthatva. (10) avAcakatva. (11) philaSTatva. (12) virUddhamatikAritva. (13) avimuvidheyatva. (14) nirarthakatva (rUM asamarthatva. (16) zrutasaMskAratva." ahIM duHzravatva vigere. (13) tera, padadoSo ane vAkyadoSo gaNAya che. philaSTatva Adi (3) traNa, samAsagataja padadoSa gaNAya che. nirarthakatva Adi. (3) traNa, padagataja doSa gaNAya che. A pramANe duHzravatva Adi doSo, padAMzagata paNa jANI levA. kevala vAkyagata ja doSonI nAmAvalI : (1) pratikUlavarNatva (2) luptavisarga- (3) AhatavisarNatva (4) adhikAda- (5) jUnapada- (6) kathitapada- (7) phatavRttatva (2) pata...karSa7 (9) saMdhivizleSatva (10) saMdhi-azlIlatva (11) saMdhikaSTatva (12) arthAtarekaparatva (13) samAptapunarAttava (14) abhavanmatasaMbaMdhatva (15) akrama- (16) amRtaparArthatva (17) anabhihitavAcyatva (18) bhagnaprakrama- (19) prasiddhityAga- (20) asthAnasthapada- (21) asthAnasthasamAsa- (22) saMkIrNatva (23) garbhitatva, A pratikUlavarNatvAdi (23) doSo, kevala, vAkyarata ja samajavA. arthadoSonI nAmAvalI= (1) apuSTatva (2) dukkamatva (3) grAmyatva (4) vyAhatatva (5) azlIlatva (6) kaSTatva (7) anavIkRtatva (8) nirdetutva (9) prakAzitavirUddhatva (10) saMdigdhatva (11) punarUphatatva (12) prasiddhavirUddhatva (13) vidyAvirUddhatva (14) sAkAMkSatva (15) sahacarabhinnatva (16) asthAnayuktatva (17) avizeSavizeSatva (18) aniyamaniyama- (19) vizeSAvizeSatva (20) niyamaniyama- (21) vidhiayuktatva (22) anuvAdayuktatva (23) nirmuktapunarUktatva A apuSTatva vigere trevIsa doSo, arthagata doSo che. artha paNa philaSTa ke anucita na joIe temAM rasanI paripUrti joIe ne sahRdayane mAnya na thAya evI philaSTa kalpanA temAM na joIe. guNa=mAtra doSa rahitazabda ane artha hoya eTale kAvya thAya ema nathI. te zabdane artha, guNayukta hovA joie. jema zauyadi, AtmAnA dharma che. tema kAvyano AtmA rasa che tenA guNo dharma che. zauryAdi, AtmAno utkarSa kare che tema guNo paNa rasano utkarSa kare che. ane zauyadi guNa, AtmAthI pRthagu rahI zakatA nathI. tema kAvyamAM guNa rasathI pRthagu rahI zakatA nathI. A pramANe kAvyamAM gUNo rasanI jamAvaTa karavAmAM upayogI che. mAdhurya ojasa, ne prasAda e traNa guNa che. jethI cittane AhalAda thAya ane dveSa AdithI temAM je kaThorapaNuM AvyuM hoya te jatuM rahI te pANI pANI thaI jAya te guNane vidvAnoe "madhuraguNa' kahyo che. e guNa, saMbhogazRMgAra rasamAM mAluma paDe che. paNa karUNa rasa, vipralaMbha zRMgArane zAMta rasamAM te uttarottara vizeSa jovAmAM Ave che. jethI mananI aMdara jusso utpanna thAya che, jANe agni, pradIpta thayo hoya, ne javalita thayuM hoya ema lAge che te "ojo guNa che, AtmAnA vistArano heta che ne vIrarasamAM rahelo che. vIrathI adhika bIbhatsamAM ne tethI adhika raudrarasamAM te hoya che. sUkAlAkaDAmAM jema agni tarata sarvatra vyApe che ne jema svacchajala sarvatra prasare che, tema je manamAM ekadama phelAI jAya che te prasAda guNa che. ane te sarvatrarasamAM rahelo che. rahI javA pAmI rAkavA zAkhAnI kAmagIrI bajAvaTa vArasahitA .
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ che jAmajanaka ilita vikasAvI chevAtAvaraNa (305) rasadoSonI nAmAvalI-(1) rasazabdokti (2) sthAyizabdokti (3) vyabhicArIzabdokti (4) pratikUlavibhAvAdigraha (5) anubhAvakaSTAkSepa (6) vibhAgakaSTAkSepa (7) akAMDamathane (8) akAMDacheda (9) punaHpunardIpti (10) aMgiananusaMdhAna (11) anaMgAbhidhAna (12) aMgAtivistRtiH (13) prakRtiviparyaya (14) arthAnaucitya" A cauda rasadoSo che. A peTAbhedapUrvaka batAvela padAdigata pAMca prakAranA doSothI judA-bIjA alaMkAra doSono saMbhava nathI. peTA bhedapUrvakanA A pAMca doSamAM alaMkAra doSono samAveza thAya che. keTalAka doSo, rasabhedAdi viSaya prasaMgamAM guNo paNa thAya che. (A viSayanuM savistara varNana, sAhitya darpaNa nAmanA sAhitya viSayanA graMthanA sAtamAM paricchedamAM kareluM che. tyAMthI jANI levuM ) tathAca doSa vagaranA, (punaruktavadAbhAsa (1) chekAnuprAsavRttvanuprAsa-bRtyanuprAsa-aMtyAnuprAsarUpa pAMca prakAranA anuprAsa (2) yamaka (3) vakrokti (4) bhASAsama (5) varNa, pratyaya, liMga, prakRti, pada vibhakti, vacana, bhASArUpa ATha prakArano temaja sabhaMga-abhaMga-sabhaMgAbhaMgarUpa traNa prakArano zleSa (6) padmabaMgha Adi bhedabhinna citra alaMkArarUpa) zabdAlaMkAra temaja arthAlaMkAra (upamA AdirUpa) thI dIpatA-opatAzobhatA stotro, sAdhu ke zrAvake bhaNavA joIe. (5) bhAvanI vRddhine khAtara, bIjA yogane (stotrapATha bhinna-bIjA mokSa upAya bhUtayogane) vyAghAta (aMtarAyabAdha-ghakko) na pahoMce tevI rIte athavA bIjAone (zrotAone) parizuddha-paramapavitra yoga (manavacana-kAya vyApAra-rUpayoga athavA sthAnAdiyoga) nI vRddhiprakarSane pamADatA-karatA sAdhu ke zrAvake, sadavidhAnathI (yathAyogya-sArI racanAthI zabdArtha zarIravALA kAvyanA AtmArUpa rasa vi. ne upakAra karanAra, viziSTapada racanArUpa vaidarbho-gauDI-pAMcAlI-lATikA (lATI) rUpa cAra prakAranI rItipUrvaka suMdara guMthaNI hoI athavA vidyamAna ke satyapadArthanA vidhAna-nirUpaNathI) sarvaze racela (artharUpe) pravacana (nigraMtha pravacana-jainazAsana)nI unnati (prabhAvanA-jAhojalAlI-caDatI) karanArA stotro bhaNavA joIe. (6) zubhabhAvanI pradhAnatApUrvaka, saMgItazAstra prasiddhatAla-rAganA niyamanI jALavaNIpUrvaka DhabasaranA gaMbhIra avAje, gurUtaraavAja nahIM karavA dvArA mRdaMga vi. no gurUavAja ane gAnArano avAja ekarUpa thAya-sArI layaAdi thAya tevI rIte ati nizcala-ke vinamra zarIravALA banI sAdhu ke zrAvake stotro bhaNavA joie. (7) bhagavaMtonA pratye ja ekamAtra citta hovAthI dehakAyAmAM caTakA denAra, dAMza-macchara vigerenA upasargo-upadravane nahIM gaNakAratA sAdhu ke zrAvake stotro bhaNavA joIe. (8) stavapATha (namotthaNe besIne kahevAnuM hovAthI namotthaNe Adi stavapATha) yogamudrArUpa eka ja hastamudrAvaDe kahevAya che. yogamudrA eTale AMgaLIone paraspara aMtarita (be AMgaLI vacce eka AMgaLI Ave evI rIte) karavAthI kamaLanA DoDAnA AkAre joDelA evA be hAthanI (kAMDAthI koNI sudhI baMne hAtha bhegA karIne) baMne koNIne peTa upara sthApavAvaDe yogamudrA thAya che. AvI yogamudrApUrvaka rAgadveSamoha kaka kasara vAtI anuvAda , vATaFa
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-visarA hajI bhadrarAziva 306 Adi viSane dUra karavAmAM parama (utkRSTa) maMtrarUpa mahAstotro, sAdhu ke zrAvake (sarvaviratighare ke dezaviratighare) jANavA joIe. sArAMza ke majakUra vidhimujaba sAdhu ke zrAvaka, rAga Adi viSanA pratye parama maMtrarUpa--ane pUrvakathita sarvaguNasaMpannastotro (jAvaMti che. ane jAvaMtikevisAhu pachI je stavano kahevAmAM Ave che te stavanostotro) bhaNe che, stotro lalakAre che. vaLI sAdhu ke zrAvaka, je uparokta guNa-svarUpa saMpanna mahAstotrone bhaNe che te A mahAstotro, prAye karIne-moTebhAge-bahudhA, upasarga Adistotratulya che temAM kAMI pharaka nathI. jo upasargaharaAdimahAstotratulya, A mahAstotro stavano na mAnavAmAM Ave to, zubhabhAvarUpayogano abhAva prApta thAya ! e rUpa moTI Apatti prApta thAya vAte upasargaharaAdistotratulya mahAstotro mAnavA joIe. A viSayane dalIlasara sAbita kare che ke paThayamAna (je mahAstotrano pATha thaI rahyo che. arthAt bhaNAtA-bolAtA) mahAstotrane nahIM jANanAra (tenA padapadArthane nahIM jANanAra) vyaktine, stotrapATha vakhate, svastotrathI-potAnA stotrathI bIjApadyamAnastotranuM zravaNa-sAMbhaLavuM thAya che. pachI potAnA stotranA zravaNathI jevo zubhacittalAbha thAya che, tevo ja potAnA stotrathI bhinna paThayamAna stotranA zravaNathI zubhacitta (zubhaAzaya-bhAva) no lAbha thAya che.jo zubhacittalAbharUpa phalajanaka hoi sarva mahAstotro ekasarakhA mAnavAmAM na Ave to zubhacittalAlarUpayoga (aprAptaprApaNarUpayoga) no abhAva thaI jAya ema yogAcAryo lalakAre che. ahIM-sthAnayogaAdicArayogamAM rahela cittavaDe stotranA pAThamAM-bhaNavAmAM zubhacittalAbharUpayoganI siddhi ja mukhya kAryarUpa hetu) jJApaka-jAvanAra che. zubhacittalAbharUpayoganI siddhidvArA, sthAna Adi cArayoganiSThacittavaDe, stotrapAThanuM jJAna thAya che. aeva stotrapAThanA jJAna pratye zubhacittalAbharUpayoganI siddhi, hetu (jJAyakarUpe) che. athavA upasargaharaAdistotratulya sarvamahAstotro che. e viSayamAM jJApakarUpe koi pramANa hoya to kevaLa-mukhya yogasiddhi ja-zubhacittalAlarUpayoganI prAptirUpa siddhi ja jJApakarUpe pramANa che. yogasiddhirUpahetuthI A mahAstotro, upasargaharastotratulya che ema siddha-sAbita karAya che. kemake, ukta (pravacanarUpa Agama ane sarvajJavacananA arthano vibhAga) be prakAre che. --Agama-sarvajJavacananA arthavibhAgano pahelo prakAra-tathA bIjo prakAra-- (1) zabdokta sUtradiSTa-sUtrarUpaapekSAkRta je Agama eTale sUtrarUpa Agama te zabdoktarUpa-AgamarUpa uktano athavA sUtramAM sAkSAt zabdo mUkI artha batalAvelo hoya te zabdoktarUpa, pravacanArtha vibhAgarUpa uktano pahelo prakAra thAya che. (2) arthokta artharUpa apekSAkRta je Agama eTale artharUpa Agama te arthAktarUpayukta-Agama kahevAya athavA sUtrArthanI yuktinA (nyAyanA) sAmarthya gamya je artha hoya te arthoktarUpa, pravacanArtha vibhAgarUpa uktano bIjo prakAra jANavo. arthAt sUtramAM sAkSAt zabdo mUkI artha nahIM batalAvyo hoya paraMtu sUtrArthanI hatI vAtI anuvAdaka - vAdakari ma aa
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ nA lalitavistAra mAM ubhAghithita 6307) yukti-nyAyanA sAmarthyathI je Agama-pravacanano artha labdha thAya che te arthoktarUpa uktanuM svarUpa jANavuM. tethI A yoga siddhirUpa jJApaka pramANa (jJAnajanaka pramANa) uktanA bIjA prakArarUpa arthokta (sUtrArtha yukti sAmAA je artha hoya te) rUpa, pravacanArtha vibhAgarUpa ukta tarIke jANavuM. kAraNa ke; stutipraNAmarUpa vaMdanAno artha yorUkSaya yatravartata satta tasvArtha prayojana-phaLa-pariNAma "vRDhyA palAtivAdyogathe te vRttithI boghana karAya te artha zubhacittalAbharUpa yoga ja che. sArAMza ke; eka sarakhuM phala pedA karanAra hoI stotraguNa saMpanna mahAstotro, upasargaharAdi-stotro sarakhA che. ane stuti pramANarUpa vaMdanAnuM phaLa, zubhacittalAbharUpa yoganI siddhi-prApti ja che. eTale zubhacitta lAlarUpa yoganI siddhirUpa jJApakathI jJApya (bodhya anumeya) stuti praNAmarUpa vaMdanA che. arthAt zubhacittalAbharUpa yogajJAna jJApya vandanAvALA mahAstotro che. eTale saghaLA mahAstotro eka sarakhA che. jo A pramANe vastusthiti nirmIta che. to bIjA loko parIhAsa-mazkarI-ThaThThAbAjInI buddhi irAdAthI prastuta viSaya, asAra-asatya che. ane tenI siddhi mATe je kAMi kahe che te akiMcitkara, vajUda vagaranuM che. te A pramANeH-kSapaNaka (sAdhu-nigraMtha-bauddha-saMnyAsI)nI vaMdanAnA kolAhala (bahu dUra sudhI pahoMcanAro eka prakArano zabda-garabaDa) sarakhA, abhAvita (niSphaLa-asata-avidyamAna-mithyAbhUta padArthavALA) nuM abhidhAna ke abhAvitarUpa abhidhAna (prakRta stotrane nahIM jANanArane stotra pAThanuM phaLa nahIM maLatuM hoi niSphaLa abhidhAna) kathana-nirUpaNathI saro' Ama bolI je bIjAo prastuta viSayane sAra vagarano banAvavA khAtara mazkarI kare che te taddana ayukta-geravyAjabI ja che. kAraNa ke; stotra pATha karatI vakhate, stotra pATha kartAmAM, teNe sthAnAdi cAra yogamAM citta, coTADela hoI zubha AzayarUpa bhAva, mukhyatve vidyamAna che. ' arthAta-ukta-AgamavALAmAM (AgamanuM prAmANya svIkAranAra ke Agama vihita kartavya karanAra purUSamAM) sthAna AdidvArA zubha Azaya rUpabhAva phala vidyamAna hoi, bhAvitarUpa abhighAna, chAjatuM-ghaTita-vyAjabI "je je AgamavALA che te te bhAvita ane je je AgamavALA nathI te te abhAkti. arthAt jyAM jyAM uktavattva che tyAM tyAM bhAvitatva che. kemake; tyAM sthAna AdidvArA bhAvarUpa phalanI hayAtI che. jyAM jyAM uktavattva nathI arthAt je uktavatathI AgamavALAthI apara-bhinna che. anya che. tyAM tyAM bhAvitatva nathI. kemake sthAna AdidvArA bhAvano abhAva che. ata eva svastotra tulya paThayamAna stotra zravaNadvArA zubhacitta lAbharUpa eka samAna phaLanI prApti hoI, padyamAna stotrane nahIM jANanAra purUSanI stotra pAThamAM pravRtti thAya che. kemake; padyamAna stotrane nahIM jANanAramAM AgamanA bAdhano abhAva che. arthAt te purUSa, abAdhita rIte AgamavALo ja gaNAya che. ethI ja-te sthAna AdidvArA bhAvarUpa phaLavALo hoI bhAvita ja kahevAya. abhAvita na kahevAya. jo uktavAnane AgamavALAne (sthAna AdidvArA-AgamavALAne) bhAvita na mAnavAmAM Ave to, je sthAna AdidvArA bhAva vagaranA anuktavata-(AgamabAhya-) sarva darzanomAM bhAvitatvanA abhidhAnarUpa ativyApti gujarAtI anuvAda kaDaka baherasUri
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ karavA jaI (308) doSa Ave ! vAste pUrvapakSIya nivedana yuktiyukta nathI. A viSayano mukhya dhvani e nIkaLe che ke; zubha citta lAbha rUpa eka phalajanaka hoI A mahAstotro, upasargahara Adi stotro sarakhA ja che ema mAnavuM-kabUlavuM. - A prakAre ke A pramANe (stotraguNasaMpanna) stotrodrAsa, AgaLa upara kahevAmAM AvanArI kAyotsargarUpa pratijJAne ucita-yogya mananA bhAvane (zubha mananA adhyavasAyane) meLavIne pAmIne khamAsamaNuM (paMcAMgapraNipAta) devApUrvaka, pramoda-harSa-AnaMdanI vRddhi (vadhArA-utkarSa-bharatI)ne karanArA-pedA karanAra jAvaMta kevisAhU' ityAdi pada bolavApUrvaka (zrutastavamAM jinanamaskAranI mAphaka) AcArya Adine sArI rIte namaskAra karIne bhAvane grahaNa karanAra sahRdayanaTara (nAMdIpAThakanaMdI) jema adhikRta bhUmikA (te te veSa) saMpAdana mATe stutirUpa prayatna vizeSa kare che tema adhikRta bhUmikA (svaviziSTa sthAna)saMpAdana hetubhUta (prayojakIbhUta) vaMdanA saMpAdana kAje stotrodvArA sAdhu ke zrAvaka ceSTA-pravRtti-kriyA vizeSa kare che. A pramANe praNipAtasUtra-khamAsamaNa sUtranI (athavA paMjikAnI apekSAe praNipAta-daMDakasUtra-namolyumAM sUtranI vyAkhyAnI samApti samajI levI.) 1 "mAro parivArtha sAdhu zrAvakapakSe bhAvano artha bhakti karavo. athavA AsthA-prema-sArAMzabhUta artha-abhiprAya ema artha karavo, naTapakSamAM bhAva eTale hRdayanI avasthA jaNAvanAro ane mAnasika vikArane jaNAvI denAra vyabhicArabhAva, rati vi sthAyIbhAva (eka koi abhinaya, cALA, caNa, veza, hAvabhAva laTakAM. nakharAM te) . 'hRdatAvasthAvedako mAnasavikAro bhAvaH sa ca nirvedAdiLabhicAribhAva-strayastriMzadvidhaH, ityAdiH, sthAyibhAvazca navavidhaH iti rasikA AhuH / saGgItasaGgAtapadArthayotakahastaceSTAvizeSo bhAva ityabhinayakalAjJA nartakAzca saMgarinte abhiprAyo'pIti kAvyajJAH saMjagadire / 2 sahRdaya-sArA aMtaHkaraNavALo, kAvyanI arthabhAvanA samajavAmAM jenI pakvabuddhi che, paMDita. 3 nAndI=nATakanA AraMbhamAM maMgalArthe karAtI stuti, nATakanI prAraMbhika kavitA ke jemAM jonArane AzIrvAda ane nATakanI vastunuM sUcana hoya te. 'nAndIpadena AzIrmaGgalyaM vastu vocyate, tadantarayogAddevAdInAM stutirapi nAndIti bhAvaH / ' 'nAndIti-nAndopadavyutpattisaktA nATyapradIpe 'nandanti kAvyAni kavIndravargAH, kuzIlavAH pAriSadazca santa / yasmAdalaM sajjanasindhuhaMsI tasmAdiyaM sA kithiteha nAndI' // iti / tatra bharataH prathamAdhyAye 'pUrva kRtA mayA nAndI AzIrvacanasaMyutA / aSTAMgapadasaMyuktA prazastA vedasammatA // iti / paJcamAdhyAye ca 'sUtradhAraH paThenAndI madhyamaM svaramAzritaH, nAndI padairvAdazabhiraSTAbhirvA'pyalaGkRtAm' iti nAndIsvarUpaM 'AzIrvacanasaMyuktA stutiryasmAtmajAyate, devadvijanRpAdInAM tamAtranIti sannitA ra4 tA. 0 5. . maGgalyazaGkhacandrAbjakokakairavazaMsinI, padairyuktA dvAdazabhiraSTAbhirvA padairuta // 25 // nAdIkara=nATaka-(amuka prasaMganI thAvArtAnA viSaya-vastune laI naTaloka teve veSa ane vANIe tenA jevuM ja anukaraNa karI batAve te) nA AraMbhamAM maMgalArtho stuti karanAra, sUtradhAra. A gujarAtI anuvAda - bhadhi sA.
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistara urabhadrasuri racita 309 Tai prazastiH gujarAtI anuvAdaka devAdhideva zrI paramakRpALu zaMkhezvarapArzvanAtha prabhunI aciMtya kRpAe zramaNa prabhu zrI mahAvIrasvAmInA zAsanamAM zrI gaNadhara sudharmAsvAmInI pATaparaMparAe 73 mI pATe birAjelA paMjAba dezoddhAraka nyAyAMbhonidhi pU. AtmarAmajI ma.sA. (vijayAnaMdasUrIzvarajI) nA paTTAlaMkAra pU. nispRhacUDAmaNi AcArya bhagavaMta zrI kamalasUrIzvarajI ma.sA.nA paTTapradyotaka pU. jainaratnavyAkhyAna vAcaspati kavikulakirITa pU. AcAryadeva zrI labdhisUrIzvarajI ma.sA.nA paTTadhara pU. dharmadivAkara vighnaharapArzvatIrthasthApaka (aMtarIkSa) AcAryadeva zrI bhuvanatilakasUrIzvarajI ma.sA.nA paTTAlaMkAra pU. saMskRtavizArada karNATaka kezarI zrAvastItIrthoddhAraka sUrimaMtra paMcaprasthAnArAdhaka AcAryadeva zrImadvijaya bhadraMkarasUrIzvarajI ma.sAhebe, pU. A. haribhadrasUri vicarita "lalita vistarA" graMthano tathA AcArya municaMdrasUrIzvarajI racita paMjikAno gujarAtI anuvAda praNipAta sUtrano (zakrastavano) 35 varSa pUrve karela te pUrNa thayo... A ta karasUri ma.sA
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ mArA lalita-visarA ja karatI ata-vitarA - bhavasAra sahita nA (310) aiM namaH bdha - caityastava - kaccha have zAstrakAra, arihaMta ceIyANa (annatha) caityastava ke kAyotsargadaMDaka sUtranI vyAkhyAnI racanA karatAM pUrvabhUmikA kahe che. sa cottiSThati jinamudrayA paThati caitatsUtram- 'arihaMtaceiyANaM karemi kAusagaM' vaMdaNavattiyAe pUaNavattiAe sakkAravattiAe sammANavattiAe bohilAbhavattiAe, nirUvasaggavattiAe saddhAe mehAe dhiie dhAraNAe aNuppehAe vaDDhamANIe ThAmi kAussagaM / anena vidhinA''rAdhayati sa mahAtmA vandanAbhUmikAM, ArAdhya cainAM paramparayA niyogato nivRttimeti, itarathA tu kUTanaTanRttavat abhAvitAnuSThAnaprAyaM na viduSAmAsthAnibandhanam, ato yatitavyamatreti / bhAvArtha-vaLI vaMdanAbhUmikAsaMpAdanaprayojakIbhUtavaMdanAsaMpAdana kAje namolyurNanAmakastutirUpa prayatnavizeSavALo te sAdhu ke zrAvaka uThe che-ubho thAya che ane jinamudrAthI (kAusagga vigeremAM ubhA rahetI vakhate bhUmi para be paga evI rIte sthApavA-rAkhavA ke jethI aMgulIo taraphanA be AgalA bhAga ekabIjAthI paraspara (4) cAra aMgula dUra rahe, ane pAchaLano bhAga eTale be eDIo paraspara cAra AMgalIthI kAMIka nyUna dUra rahe, evA prakArano padavinyAsa (be paganuM sthApana) te jinamudrA kahevAya. ahIM jina-kAusagga karatA evA jinezvaronI je mudrA te jinamudrA athavA eTale vighnone jItanArI je mudrA te jinamudrA evo zabdArtha che. AvI jinamudrAthI A (tarataja kahevAmAM AvatuM) "arihaMta ceIyANa caiityastavarUpa sUtrane bhaNe che. (cayastavamAM ATha saMpadA che tenA nAma tathA TukamAM tenuM svarUpa ahIM arihaMta ce. sUtra, annatthasahita gaNAya che, mATe arihaMta ce. nI 3, saMpadA che ane zeSa 5, saMpadA annatvanI che te banne maLI caityastavanI eTale kAryotsargadaMDakanI ATha saMpadA samajavI. (1) abhyapagamasaMpadA="arihaMta ceIyANa, karemi kAusagga" e be padamAM, koI eka ja caityamAM rahelI pratimAo saMbaMdhI kAusagna karavAnuM aMgIkAra kareluM hovAthI e be padanI 1 lI "abhyapagamasaMpadA." (2) nimittasaMpadAHtyArabAda te kAusagna karavAnuM nimitte eTale kArya-prayojana "vaMdaNavattiyAethI nirUvasaggavattiyAe" sudhInA 6 padamAM darzAvyuM che, mATe te pada 6 padanI 2 jI "nimitta saMpadA" che. (3) hetusaMpadA=zraddhAdi vinA karelo kAusagga ISTasiddhivALo thato nathI te kAraNathI "saddhAethI ThAmi kAusagga" sudhInAM 7 padamAM kAusagnano hetu (sAdhana ke jethI kAryasiddhi thAya te) darzAvela hovAthI e 7 padavALI 3 jI hetusaMpadA che. vAnarAtI anuvAdao.- e bhadrarasUri ma.sa.
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ mulAkAta karI lAlikA to (311 (4) ekavacana AcAra saMpadA karelo kAusagga paNa AgAra (AkAra eTale kAusagnamAM rAkhavA yogya ke rahevA yogya chUTa) vinA nirdoSa rahI zakato nathI, mATe "annatthathI hujja me kAusaggo" sudhImAM kAusagganA 6 prakAranA AgAra darzAvelA che, temAM annatyathI pittamucchAe sudhInAM 9 pada ekavacanavALAM hovAthI e 9 padonI 4 thI "ekavacana AcArasaMpadA" che. (5) bahuvacana AcArasaMpadA tyArabAda "suhamehithI diThThisaMcAlehi sudhInA 3 pada bahuvacananA prayogavALAM hovAthI e traNa padonI 5 mI "bahuvacana AcArasaMpadA" che. (6) AgaMtuka AgAra saMpadA tyArabAda annattha sUtra (mAM kahelA AgAro)thI bahAranA paNa keTalAka AgAro "evabhAI ehi" e padavaDe sUcavIne te sarva AgArovaDe paNa kAusagnano bhaMga na thavA mATe hujja me kAusaggo" sudhInAM 6 pada kahyA che te 6 padavALI 6 kI "AMgatuka AgArasaMpadA." (7) kAryotsargAvadhi=tyArabAda "jAva arihaMtANaMthI na pAremi" sudhInA 4 padamAM kAusagnamAM keTalIvAra sudhI rahevuM teno kALa niyama darzAvelo hovAthI e cAra padavALI 7 mI "kAryotsargaavadhi saMpadA" che. (8) kAryotsargasvarUpa=tyArabAda "tAvakAryathI vosirAmi" sughInAM 6 padomAM kAusagga kevI rIte karavo? tenuM svarUpa darzAvyuM che mATe te cAra padanI 8 mI " kAryotsarga svarUpa" saMpadA jANavI. - ahIM Apela sUtrano zabdArtha evo che ke "zrI arihaMto-arihaMta bhagavaMtonA caityone, mana vacana kAyAthI vaMdana karavAnA lAbha nimitte, dravyopakaraNathI pUjA karavAnA lAbha nimitte, vastrAbharaNAdithI satkAra karavAnA lAbha nimitte, stuti vigerethI sanmAna karavAnA lAbha nimitte, ema karIne mane samyakatva maLavAnA lAbha nimitte, upadrava rahita thavAnA lAbha nimitte, huM kAryotsarga karuM . vadhatI jatI zraddhA-balAtkAra vinA mananI rUcithI, tethI vadhatI jatI meghA-dekhAdekhI vinA jJAna ane maryAdAthI, tethI vadhatI jatI dhIraja-rAgAdithI dorAyA vinA zAMtithI, tethI vadhatI jatI dhAraNA-mananI zUnyatA vinA ahaMtanA guNonA smaraNathI, tethI vadhatI jatI anuprekSA-tAttvika vicAraNAthI, have "uMco zvAsa" vigere sivAya huM kAryotsargakAyAnA tyAgamAM sthAna-mana-dhyAnavaDe sthira thAuM chuM." A majakUra vidhithI te sAdhu ke zrAvakarUpa mahAtmA, vandanA-bhUmikAno ArAdhaka (ArAdhanA-sevA karanAra ke te bhUmine pAmanAra-meLavanAra) thAya che. arthAta vaMdanamAM ja pariNata (pariNAma pAmela, ekameka, tadrupa) jyAre AtmA, thAya che. tyAre vaMdanAbhUmikA (vaMdanA ane AtmAnuM tAddhapya-aikyatAdAbhya enuM nAma vaMdanAbhUmikA jANavI) thAya che ke kahevAya che. te vaMdanAbhUmikAno te mahAtmA, ArAdhaka thAya che. vaMdanAbhUmikA para kAbU ke kabdo-sattA meLave che. vaLI A vaMdanAbhUmikAnI ArAdhanA karIne paraMparAe (uttarottara krame karIne) niyamo-cokkasa-ekAMte te sAdhu-zrAvakarUpa mahAtmA, mokSane pAme che-mokSamAM jAya che-paramAtmA bane che. anyathA-"arihaMta ceIyANa rUpa sUtranA pATha (bAlavA) rUpa vigere majakUra vidhi sivAya kAyotsarga kAkA A zarAratI AvI
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ karAra karanAra Avi sArA sAravAra paNa (312 karavAmAM Ave to, phUTa (khATA-kapaTI-mithyA athavA mAyA-kapaTa-dagA pUrvakanI) naTanI-nATakIyAnI nRttarUpa kriyA (tAla sAthe hAvabhAva yukta nAcavArUpa kriyA) jema niSphala che. tema A prakRta sUtrapATha-vagaranuM kAyotsargarUpa anuSThAna,niSphalaprAya nahIMvata hoI, te niSphalarUpa anUThAna, paMDitone-prekSAvaMtone kartavyatAviSayakabuddhi (A karavA lAyaka che. evI buddhi) rUpa AsthA (nizcaya) nA heturUpa thatuM nathI. vAste ja sUtrapAThapUrvakanI sakala kAyotsarga rUpa kriyA-samyaguM anuSThAnamAM ja udyama-prayatna karavo e ja dhuraMdhara upadeza dhvanita thAya have zAstrakAra, vizAla ke vyApakarUpe ApaparIhArapUrvaka caityastavasUtranA arthanI gaMbhIra gUDha vivecanAAlecanA kare che. sUtrArthastvayam- 'azokAyaSTamahAprAtihAdirUpAM pUjAmarhantItyarhantaH-tIrthaMkarAH teSAM caityAni-pratimAlakSaNAni arhacaityAni, 1 "tatra pratihArA sevA purogavasthAnA pratihAraH suratiniyuktiA revAtevAM vana-vANi pratihAryAza' dvArapAlanI mAphaka haMmezA AgaLa rahenAra hoI Indra joDalA-nImelA devone pratihAra tarIke paribhASavAmAM Ave che. teonA je karma-kAryane prAtihArya tarIke oLakhAvavAmAM Ave che ane te prAtihArya ATha che. (1) azokavRkSa-vIra bhagavAnano azokavRkSa, samadhika jojananI pahoLAI vALo ane batrIza dhanuSya uMco hato tethI vIra bhagavAnanA sivAya bAkInA 23 jinezvaronA potAnA dehathI bAra guNo azokavRkSa racavAmAM Ave che. tenI nIce besI bhagavAn dezanA Ape che. tenuM bIjuM nAma caityavRkSa paNa che. (2) surapuSpavRSTi-eka jojana pramANe samavasaraNanI bhUmimAM jaLamAM tathA sthaLamAM utpanna thayelA sugaMdhI daTAvALAvikasvara-pAMca varNovALA tathA nirUpama aciMtya paramezvaranA prabhAvathI (saMghaTTo thavA chatAMya) je jIvone bAdhA pIDA thatI nathI. evA vividha puSponI DhIMcaNa pramANa vRSTi devatAo kare che. (3) divyadhvaniH-jo ke A anupama dhvani bhagavaMtano che. to paNa bhagavaMtanI dezanA vakhate puSkala bahumAnanA utkarSathI prerAyelA banne bAjue rahelA suro, bhagavAnanI mAlakoza rAga yukta vANIne vINA vAMsaLI vigerenA sumadhura svarathI pUre che. (4) cAmara -ratnajaDita suvarNanI dAMDIvALA cAra joDI zvetacAmaro samavasaraNamAM devatAo bhagavAnane vIMjhe che. (5) siMhAsanaH-devatAo bhagavAnane besavA sArU pAdapITha sahita, ujjavala (caMdrakAMta ane sUryakAMta maNirUpa AkAza sphaTikamaya-jaDita hovAthI) nirmala, suvarNanuM siMhAsana race che. () bhAmaMDala-(bhAnAM-prabhANAM maMDala) bhagavAnanA mastakanI pAchaLa zarada RtunA sUrya jevuM ugratejasvI bhAmaMDala devatAo race che. temAM svabhAvathI dedIpyamAna tIrthaMkaranA zarIramAMno tejapuMja saMkrame che. tema kare to ja bhagavAnanuM rUpa ke mukha sukhe joI zakAya rAtrimAM paNa aMdhakArano nAza thAya. (7) duMdubhi-bhagavAnanI AgaLa haMmezA devatAo duMdubhi (eka jAtanuM nagArUM-bherI-pakhAja-mahA DhakkA) vagADe che. (8) chatrayI-samavasaraNamAM devatAo bhagavAnanA mastaka upara zaradacaMdra jevA ujjavala ane motInA hArothI suzobhita - garAtI navA e bhakisamisa
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ valita- virAma ulaTAra hite na 313) bhAvArtha- azokavRkSa, surapuSpavRSTi, divyadhvani, cAmara, siMhAsana, bhAmaMDala, duMdubhi, chatrarUpa ATha mahApratihArya Adi (AdithI cetrIza atizaya, vANInA pAMtrIza atIzaya vigere) rUpa pUjAne je yogya hoya che. te tIrthakaronA pratimAlakSaNa (pratimAsvarUpa) caityone 'ahacaitya' tarIke paribhASavAmAM Ave che.caityazabdanA vyutpattigamya arthane darzAvI, aaityanA vandanA Adi lAbha nimitte huM kAusagna karuM chuM e viSayanI kramavAra sacoTa suMdara zailImAM karAtI rajUAta cittam-antaHkaraNaM tasya bhAva karma vA varNadRDhAdilakSaNe Syatri (varNadRDhAdibhyaH SyaJca pA0 5-1-123) kRte caityaM bhavati, tatrArhatAM pratimAH prazastasamAdhicittotpAdakatvAdarhacaityAni bhaNyante teSAM, kim ? - 'karomi' ityuttamapuruSaikavacananirdezAnAtmAbhyupagamaM darzayati, kimityAha-kAyaH zarIraM, tasyotsargaH-kRtAkArasya sthAnamaunadhyAnakriyAvyatikaraNa kriyAntarAdhyAsamadhikRtya parityAga ityarthaH taM kAyotsargam / | bhAvArtha-citta eTale antaHkaraNa, teno bhAva ke karma e arthamAM pANinI vyAkaraNanA 5-1-123 naMbaranA sUtrathI "Syam' pratyaya, cittane lAgu karavAthI caitya zabdanI siddhi thAya che. vaLI ahaMta pratimAne uparAupara traNa-traNa chatro race che. bhagavAna pote samavasaraNamAM pUrvAbhimukha bese che ane bIjI traNa dizAmAM devatAo bhagavaMtanA ja prabhAvathI pratibiMbo racIne sthApe che tethI kula bAra chatro te vakhate hoya che. anya vakhate chatratrayI hoya che. samavasaraNa na hoya tyAre paNa A ATha prAtihAryo to hoya ja che. 1 zAstrAMtaramAM kahyuM che ke "vaMdana-namaskArAdine jeo pUjA ane satkArane yogya che, tathA jeo siddhi gamanane yogya che, teo arahaMta (ata) kahevAya che." "jeo stuti ane vaMdanAne yogya che. amarendro ane narendronI pUjAne yogya che, te zrI arahaMta bhagavaMto mane zaraNa ApanArA thAo." 2 "vaLagiLA ja girimALo jinendra bhagavaMtanI pratimA te sthApanAjina kahevAya che. ahIM caityazabdajinapratimA vigeremAM rUDha che. te viSe koSakAra lakhe che ke-binIta vivuM, daityo binasamAtaH' artha caitya zabda jinagRha ane jinabiMbamAM napusaka liMge pravarte che ane jinasabhAnA vRkSa-azokavRkSa arthamAM puliMga pravarte che. tethI ema siddha thayuM che ke viparIta vyutpattivaDe nAma, bheda ane pratyayanA yogano artha paNa uDI gayo, kAraNa ke yogathI rUDhI balavAna che, jo tema na hoya to paMkaja zabdanI vyutpatti artha kAdavamAM thayeluM evo che tethI paMkaja zabdavaDe zevAla vigereno bodha thavAno prasaMga Ave. 3 'citaM maNo pasatthaM tabbhAvo ceiyaMti tajjaNagaM / jiNapaDimAo tAsiM vaMdaNamabhivAyaNaM tihiM // 1 // yaddhA citteH-lepyAdicayanasya bhAvaHkarma vA caityaM, taca saMjJAdizabdatvAt devatApratibimbe prasiddhaM, cUNautu 'citIsaMjJAne' kASThakadiSu pratikRtiM dRSTvA saMjJAnamutpayate yathA'rhadAdipratimaiSetyuktam / caitya zabdamAM citI saMjJAne ghAtu che tene karmaNimAM ya pratyaya Avyo, te uparathI teno artha ahaMtu pratimA thAya che. "citIsaMjJAne' eTale je kASTha vigerenA kAryamAM pratikRti joI samyaga prakAre jJAna (khoLavuM) thAya che jemake "A arvatanI pratimA che."
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA 314 paNa, prazasta samAdhi-(dhyAna karavA lAyaka vastumAM ekAgrapaNe manane sthApavArUpa eka dhyAna, zuddhi, svasthatA, Atmika taMdurastI, viSayAdikamAMthI mana vALI levuM.) vALA cittanI athavA prazasta samAdhirUpa cittanI utpattimAM asAdhAraNa kAraNa (pratimA) hovAthI kAraNamAM kAryano upacAra karI "arhacaitya" tarIke navAjavAmAM Ave che. - bhadra racita "arhacaityonA, kAyotsargane huM karUM chuM" A mahAvAkyAntargata "huM" karUM chuM." e vAkyamAM uttama purUSa (purUSa traNa che, pahelo, bIjo ne trIjo saMskRta vyAkaraNamAM e purUSane anukrame uttama, madhyama, ane prathama purUSa kahe che. saMskRtamAM trIjA purUSathI rUpAkhyAna ApavAno pracAra che. temAM trIjo, bIjo ne pahelo evo krama che, A kAraNathI trIjo purUSa, prathama purUSa kahevAya che, bIjo madhye hovAthI madhyama, ane pahelo bolanArane lagato chello hovAthI uttama kahevAya che.) no nirdeza pratipAdana-nirUpaNa hovAthI 'huM' sarvanAmathI AtmAno svIkAra darzAve che. ('meM karyuM, huM karIza, huM karUM chuM' ItyAdi prakAre traNe kALanA vyavahAramAM 'huM' evI pratIti thAya che. te pratItithI paNa AtmA pratyakSa siddha che, jo AtmAne na mAnavAmAM Ave to 'huM' zabdathI konuM grahaNa thAya ? kadAca 'huM' zabdathI zarIranuM grahaNa karo to arthAt 'meM karyuM' ItyAdi pratIti zarIrane thAya che. ema kaho to muDadAne paNa evI pratIti thavI joIe. kAraNa ke, e sthitimAM paNa zarIra to che ja. paNa muDadAne tevI pratIti nathI thatI tethI mAnavuM joIe ke 'meM karyuM, huM karUM chuM' ItyAdi pratIti, zarIrathI judA evA zarIrI AtmAne thAya che. ane teja AtmA.) have kAyotsargapadanA marmanuM udghATana kare che ke; kAyotsarga:-kAya eTale zarIra, teno utsarga eTale tyAga,-matalaba ke-kAyotsarga yogya zarIranI AkRti-racanA-jinamudrAthI yukta, athavA kAusaggamAM apavAdarUpa zarIranI svabhAvika kriyArUpa zvAsozvAsa, chIMka, udharasa, bagAsu, oDakAra, vAchuTa, pittano uchALo, cakkara athavA to phera caDavA, sUkSma rIte zarIranuM hAlavuM, sUkSma rIte draSTi halIjavI, ane sUkSma rIte baLakho ke kapha hAlavo vigere-athavA to koI akasmAt bane ane zarIranuM saMrakSaNa 1. " upacAro'tyantaM vizakalitayoH zabdayoH sAdRzyAtizayamahimnA bhedapratItisthaganamAtram' atyaMta bhinna zabdane viSe amuka prakAranI samAnatA jovAthI temAM rahelI bhinnatAno khyAla choDI daI temane eka gaNavA te "upacAra" che. kAraNamAM kAryano upacAra-Ane mATe mATI ane ghaDAnuM udAharaNa vicAro jemake je vakhate mATI, mATInI avasthAmAM hoya mATIrUpe ja hoya ghaTarUpe pariNata na thaI hoya tyAre paNa sat kAryavAdanI apekSAe athavA tirobhAvanI vivakSApUrvaka mATIne ghaTarUpa mAnavI te A upacAranuM draSTAMta che. vizeSamAM AvI sthitimAM paNa "A mATI ghaDo che" ema kahevuM te khoTuM nathI, kemake jo ke AmAM ghaTanA jaladhAraNAdi dharmo nathI, arthAt A mRttikAthI kaMI ghaTanuM kArya thaI zakatuM nathI to paNa rUpa, rasa, gaMdha vigere keTalAka samAna dharmo baMnemAM rahetA hovAthI temaja bhaviSyamAM te ghaTa banI zakanAra hovAthI ema kahevuM nyAyya che. pAribhASika zabdomAM kahIe to atra dravyaghaTamAM bhAvaghaTano Aropa karavAmAM Avyo che. gujarAtI anuvAdaka A tIkarasaramAsA,
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjI thaI kaDaka virA - - - CaracFkipino 315) " karavuM paDe evA apavAda-AgAra-chuTa pratipAdaka sUtra "annatya sisieNa" rUpa sUtranuM uccAraNa karanAra purUSano, sthAna-mana-dhyAnarUpa kriyA sivAya bIjI badhI kriyAno (kriyA viSayaka) adhyAsa-mithyAjJAnaayathArthajJAnane uddezIne arthAt kAyAno Azraya karIne AkAra (AgAra ke jinamudrA) karanAra purUSano sthAna, mauna, dhyAnarUpa kriyAthI judI bIjI kriyAnA adhyAsa (tAdAbhya) no sarvathA tyAga tene kAyotsarga tarIke saMbodhavAmAM Ave che. evA te kAyotsargane huM karuM (kAyA, vALI ane mana e traNeyane saMyamamAM rAkhIne kharo kAyAno utsarga thaI zake che. jemake, kAyAne eka sthAna para sthira rAkhI vANIne mauna karI, manane dhyAnamAM joDI AtmAmAM deha buddhino nAza karavo eja kharo kAyAno utsarga che.) have ApaparIvArapUrvaka padAnvayanI yojanA darzAve che ke Aha-kAyasyotsarga iti SaSThyA samAsaHkRtaH, arhaccaityAnAmiti ca prAgAveditaM, tatkimarhaccaityAnAM kAryotsarga karomIti, netyucyate, paSThInirdiSTaM tatpadaM padadvayamatikramya 'maNDUkaplutyA vandanapratyayamityAdibhirabhisambadhyate, tatazcArhaccaityAnAM vandanapratyayaM karomi kAryotsargamiti draSTavyaM, bhAvArtha-vAdI-(zaMkA) " kAyotsarga"mAM kAyAno utsarga Ama vigraha hovAthI SaSThI vibhakti samAsa karela che. (ja samAsamAM pUrvapada, uttarapada sAthe vibhaktinA saMbaMdhathI joDAyuM hoya te tatparUSa samAsa kahevAya che. emAM uttarapada pradhAna che ane pUrvapada gauNa che.) ahIM pUrvapada kAyano utsargarUpa uttarapada sAthe SaSThI vibhaktithI saMbaMdha che. mATe " kAryotsarga" te SaSThI tatparUSa samAsa che ane vaLI "ahaMntonA caityono" ema pUrve Avedana-nivedana-pratipAdana thaI gayuM che. to zuM "ahatta caityonA kAusaggane huM karuM chuM." ema kathana karo cho ? je rItano anvaya hoya te rItano darzAvo ? samAghAna- chaThThI vibhaktithI batAvela je "accetyonAM" nAmanuM pada che. teno anvaya-saMbaMdha, AgaLanA be padone oLaMgI-kUdako mArI; maMDUkavuti nyAyathI (daDakAo, jema kUdI 2 kUdakA mArI 2 jAya che, cAle che, tevI rIte) "karemi" "kAusagga" ema padone pAchaLa karI-ullaMghI-choDI daI "vandanapratyayaM" ItyAdipadonI sAthe karavo. arthAt aIcaityAnAM vandanapratyaya karemi kAryotsargam" arihaMtonI pratimAonI vaMdanA kAje kAryotsargane huM karuM chuM ema padAnvayanI yojanA karavI. have zAstrakAra, kAusagga karavAnuM nimitta eTale phala-kArya prayojana "vaMdaNavattiyAethI nirUvasaggavattiyAe" sudhInA 6 padamAM darzAvyuM che. mATe te padanI "nimitta saMpadA"nuM nirUpaNa kare che ke, 1. 'maNDUkaplutinyAyaH' yathA maNDUkA utplutyotplutya gacchanti, tadvatprakRte'pi 2 uddezyam yathA tasyAgamanakAraNamityAdau kAraNamuddezyam / prayojanaM phalaM vetyarthaH / kAkA ane zAhajahAja
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vikasAvA : haribhadrasara racita (316) tatra vandanam-abhivAdanaM' prazastakAyavAGmanaHpravRttirityarthaH, tatpratyayaM-tanimittaM, tatphalaM me kathaM nAma kAryotsaggadiva syAdityato'rthamityevaM sarvatra bhAvanA kAryA, tathA 'puyaNavattiyAeti' pUjanapratyayaM-pUjananimittaM, pUjana-gandhamAlyAdibhiH samabhyarcanaM / tathA "sakAravattiyAetti" satkArapratyayaM-satkAranimittaM, pravaravastrAbharaNAdibhirabhyarcanaM satkAraH / bhAvArtha-(1) "tyAM ahaMtacaityonA vaMdana nimittaka phala kAje kAyotsargane huM karuM chuM." A vAkyamAM vaMdana eTale abhivAdana, prazastakAya, prazastavacana, prazastananI pravRti athavA namana stavana-anuciMtanAdirUpa kAya-vacana-manarUpa yoganI prazasta pravRtti e rahasya jANavuM, acaityavaMdana nimittavALA karmakSayAdirUpa phala kAje-arthAta ahastratimAnA vaMdanathI jevuM karmakSayAdirUpa phala thAya, tevuM kAryotsargathI ja koIpaNa rIte mane karmakSayAdirUpa phala thAo' eTalA khAtara huM kausagna karuM chuM. (2) 'temaja aIcaityonA pUjana nimittaka phala kAje huM kAussagna karuM chuM." A vAkyamAM "aIcaityonA pUjanathI eTale gaMdhapUjA (caMdanAdi pUjA) mAlyapUjA (puSpAdipUjA) AdithI vAsakSepapUjA, dhUpapUjA, dIpapUjA vigere 3 prakAranI pAMca prakAranI ATha prakAranI 19 bhedI, 21 bhedIthI' jevuM karmakSayAdirUpa phala thAya tevuM kAryotsargathI ja mane thAo eTalA khAtara huM kAussagna karU chuM. (3) temaja "ahaMtacaityonA satkAranimittaka phala kAje huM kAussagna karuM chuM." A vAkyamAM ahaMta pratimAno satkAra eTale uttamottama vastra paherAvavA, AbharaNa-alaMkAra-ghareNAM paherAvavAM AdithI kastUrI vigerethI prabhunA zarIre patra vigerenI racanA-AMgI vigererUpa je abhyarthanA-pUjana tenuM nAma satkAra. arthAt "ahaMtacaityanA satkArathI jevuM karmakSayAdirUpa phala thAya tevuM karmakSayAdirUpa phala kAyotsargathI ja mane thAo' AvI makkama prArthanApUrvaka te phala kAje huM kAussagna karU chuM.' 1 "mamuvIragAya vAhana vana vanyu, vA mimuhaM vAthate gAzIna vAyUnya' nAma bolIne namavuM, vaMdana karavuM te, page paDIne athavA vANIvaDe namavuM te, praNAma. 2 A sUtrano evo artha che ke, ahaMta arthAtu bhAvaahaMtanA je caitya eTale cittasamAdhi utpanna karanAra pratimA lakSaNarU5, temane vaMdanAdikanI pratItirUpa huM kAusagna karuM chuM. kAyotsarga eTale sthAna-mauna ane dhyAna vinA bIjI kriyAno tyAga, tene huM AvuM chuM. 'vaMdaNavattiyAe" vaMdana arthAt zreSTha mana, vacana, kAyAnI pravRtti, te nimitte arthAt vaMdanathI jevuM puNya thAya tevuM kAyotsargathI paNa mane puNya thAo. "vattiyAe ni ArSa prayoga che. | (Iti pratimAzatake TIkAyAM) 3 sAdhu ane zrAvaka zrI jinezvaronA caityone yathAyogya vaMdanA niraMtara kare ja che. to paNa adhika adhika karavAno bhAva pradarzita karavA mATe kAyotsarga dvArA prArthanA karavI, te paNa vyAjabI che. e rIte bhaktino atizaya pragaTa thavA dvArA adhika karmanirjarA thAya che. 4 ahIM mukhyatve dravyapUjAthI ane dravyasatkArathI je phaLa prApta thAya te phaLa caityavaMdanAntargata kAusaggathI paNa thAo, e bhAvArtha che, to paNa bhAvapUjAnA adhikArI munimahAtmAne mATe e pada saMbaMdhI dravyapUjAnA phaLa saMbaMdhi) karI ja vAdaka kasara masAlo bAjarAtI
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ cheA lata-vi ( 317) have zAstrakAra, pUjana satkAranA adhikArIno nirNaya, sacoTa zailImAM AkSepaparIvArapUrvaka jaNAve ___ Aha-sAdhuH zrAvako vA ?, tatra sAdhostAvatpUjanasatkAravanucitAveva, dravyastavatvAt, tasya ca tatpratiSedhAt "to kasiNasaJjamaviU puSphAIyaM na icchanti" iti vacanAt, zrAvakastu sampAdayatyevaitau yathAvibhavaM, tasya tatpradhAnatvAt, tatra tatvadarzitvAt, 'jiNapUyA vibhavabuddhi' ti vacanAt, tatko'nayo viSaya iti, Ucyate sAmAnyena dvAvapi sAdhuzrAvako, sAdhoH svakaraNamadhikRtya dravyastavapratiSedhaH, na punaH sAmAnyena, tadanumatibhAvAt, bhAvArtha-zaMkA-pUjA ane satkAranA adhikArI (viSaya) sAdhu che ke zrAvaka ? tyAM pUjA ane satkAra sAdhune to anucita-geravyAjabI che. kAraNa ke; pUjA ane satkAra, dravyastavarUpa che ane "tokasiNa' e A. ni. zAstra sAdhuone dravyastavano niSedha karela che ane zrAvaka to vaibhava pramANe yathAzakti pUjA ane satkAra kare ja che. kAraNa ke; "jinapUyA' e zAstranuM vacana hoI, dravyastavamAM (jJAyamAna-jaNAtA ghorabaMghano abhAva che eTale dravyastavamAM dhanadravya dvArA mahAdoSano abhAva dekhelo che vAste) tattvadarzanaparamArthabuddhi hoI, zrAvakamAM dravyastavanI pradhAnatA mukhyatA che. to sAdhuzrAvaka paikI koNa dravyastava-pUjAsatkArano adhikArI che ? samAdhAna-sAmAnyarIte (pUjakatva, karaNa-kAraNAnumodanAnyatamatvarUpa sAmAnyanI apekSAe, karaNa kAraNAnumodanarUpa sarvane kukSimAM rAkhI arthAt karaNAdirUpa sarvanI apekSAe) pUjA ane satkAranA adhikArI sAdhu ane zrAvaka ubhaya che. zAstramAM sAdhune svayaM karavAnI potAnI meLe-pote jAte karavAnI) apekSAe pUjA satkArarUpa visaMvAda nathI (eTale dravyapUjAnuM phaLa mAMgavuM ayogya nathI.) kAraNa ke muni mahArAjane anumatithI dravyapUjA hoya che (eTale dravyapUjAne prazaMsanIya gaNe che, eTaluM ja nahi, parantu dravyapUjA na karanArane karavAnI preraNA paNa kare che) tathA pUjana ane satkAranI prArthanA sAdhu mATe anucita che, ema na kahevuM. sAdhune dravyastavano niSedha kevaLa "karavA" mATe che. kintu "karAvavA" ane "anumodavA" mATe nathI. jinapUjA karavI joIe lakSmIno vyaya karavAnuM ethI zubhatara koI sthAna nathI, ItyAdi upadeza ApavA vaDe bhagavAnanI pUjA ane satkAra karAvavo tathA pUjA ane satkAra thato joIne anumodana karavuM e sAdhu mATe kartavya che. sarakhAvo 2 "vasiLavavattA vira virathA Raag god | je kasie saMjamANa viU puSphAdIeNa kappae // ' (mahAnizIthasUtre tRtIya adhyayanamAM.) artha-saMyama mArgamAM saMpUrNa rIte nahi pravRtti karanAra evA viratA viratone eTale dezavirativALA zrAvakone ja A dravyastava athavA dravyArcana yogya che. je saMpUrNa saMyama arthAta sarva virati-mahAvratadhArI che, temane puSpAdika levAM ke teno sparza karavo vigere kalpI zakatuM nathI. kakakakaka kakaka gajarAtI anuvAdaka - , tarasUri ma. ka
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalitvavikharA A bhAvi racita (318 dravyastavano pratiSedha karela che. eTale "pote jAte sAdhu, dravyapUjArUpa dravyastavane na kare" ema pratiSedha karela che. paraMtu karaNakAraNAnumodanarUpa sarvarUpa sAmAnyanI apekSAe niSedha karela nathI. kAraNa ke; pUjanasatkArarUpa dravyastavamAM sAdhune anumodanA-prazaMsAno hakka-adhikAra (sattA) soMpela che. e pramANavyavahArathI siddha prasiddha che. tathAca pUjanasatkAraviSayaka anumodanAprazaMsA sAdhuomAM vyavasthita hoI sAdhune anumatirUpa apekSAthI dravyapUjArUpa dravyastava che. tethI je phala thAya che te phalanI kAmanA-AzaMsA, kAyotsargathI rAkhavI e barobara-pramANarUpa-vyAjabI ja che. have zAstrakAra, sAdhuno pUjanasatkArarUpadravyaviSayaka prazaMsAno abhinaya-AkAra citarI upadezadAna mAraphate dravyastavanuM karAvavuM kevI rIte sAdhuomAM ghaTamAna thAya che te viSayane prauDhatAbharI DhabathI sarala rIte chaNe che ke bhavati ca bhagavatAM pUjAsatkArAvupalabhya sAdhoH pramodaH, sAdhu zobhanamidametAvajjanmaphalamaviratAnAmiti vacanaliGgagamyaH, 'tadanumatiriyaM, upadezadAnataH 'kAraNApattezca, dadAti ca bhagavatAM pUjAsatkAraviSayaM sadupadezaM kartavyA jinapUjA, na khalu vittasyAnyacchabhataraM sthAnamiti vacanasandarbheNa, tatkAraNametata, anavayaM ca tada, doSAntaranivRttibAreNa, ayamatra prayojakoM'zaH, tathAbhAvataH pravRtteH, upayAntarAbhAvAt, bhAvArtha-vaLI "A ATaluM aviratone je janmanuM phaLa prApta thayela che. te bahu ja prazasta suMdarazobhanarUpa-sAruM che." AvA vacanaracanArUpa hetuthI mAluma paDe oLakhI-pIchAnI zakAya evo, bhagavaMtonA pUjA ane satkAra meLavIne-joIne sAdhujanane pramoda (AnaMda udadhi) thAya che-uchaLe che. AvA AkArathIA dravyastavanI anumati-anumodanA-'prazaMsAnI siddhi thAya che. vaLI bIjAone pUjAsatkAraviSayaka upadezadAna mAraphate sAdhu-nigraMthanane pUjAsatkArakAraNa (karAvavA) nI prApti che-siddhi che. pUjAsatkAraviSayaka upadezadAnano AkAra "bho bhavyo ! jinezvaranI pUjA karo ! ghananA (lakSmInA) savyaya-sadupayoganuM jinezvarapUjAsatkAra 1 "pUyAphalaparikahaNA pamoyaNA coyaNA u kAravaNaM / anumor gADuM pakavelUhArdi . (411 bu) 2 subbaiya vairarisiNo kAravaNaMpiya aNuTTiyamimassa / vAyAthesu tadA junavA resA veva / 1 / (412 bu) 1 jema dAnadharmanI prazaMsAthI AraMbha parigrahanI prazaMsA gaNI zakAtI nathI. kAraNa ke tyAM tyAgAMzanI prazaMsA che. tevI ja rIte ahIM pUjAsatkArarUpa dravyastavanI prazaMsAthI AraMbha parigrahanI prazaMsA gaNI zakAtI nathI. kAraNa ke ahIM bhakti aMzanI prazaMsA che. bAjarAtI anuvAdaka - A bhAdarasUri ma.
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ 319 drasuri racita sivAya bIjuM koI tevuM umadA-uttama-prazastatama sthAna-kSetra-satpAtra nathI" AvI manahara vacanaracanAvalIthI bhagavaMtonA pUjAsatkAraviSayano sad-suMdara-satya upadeza, dharmopadezaka sAdhujana Ape che. arthAt pUjAsatkAraviSayaka upadezanA dvArA pUjAsatkAraviSayaka kAraNa (karAvavA) nI siddhi thAya che. pUjanasatkArAdiviSayaka upadezadAna sAdhuomAM che. eTale sAdhuone kAraNa (pUjAsatkAra karAvavA) nI apekSAe dravyastava che. eTale tethI je phala thAya che te phalanI AzaMsA-prArthanA, kAyotsargathI rAkhavI e geravyAjabI nathI. zaMkA=jIMdagI sudhI, sarvathA sarvapApavyApArano tyAga karanAra sAdhunithane sAvadyasvabhAvavALA dravyastavanuM upadezadAna dvArA karAvavuM kevI rIte ghaTI zake ? lalita-vistarA samAdhAna=A dravyastavanuM upadezadvA2A karAvavuM e nirdoSa-doSa vagaranuM che. kAraNa ke temAM dravyastavanI apekSAe je bIjA-moTA IndriyArtha-viSayahetubhUta kRSi-khetI vagere AraMbha vizeSathI je aTakavuM athavA te moTA-viSayahetu kRSyAdi AraMbha vizeSanI nivRttirUpa mahAguNarUpI upAya-hetu-dvAra che. arthAt mahAdoSAMtaranivRttirUpa mahAguNadvArA dravyastavanuM karAvavuM te niravadya-nirdoSa-niSpApa che. zaMkA-bIjA alpapaNa avagha-pApamAM pravRtti karanAra hoI dravyastavanuM karAvavuM e niravadya-nirdoSa kevI rIte ? samAdhAna=dravyastavanI upadezapravRttinA pratye nivRttirUpa dravyastavakatR (karanAra) niSThakriyAnA vibhAgaaMzabhUta mahAdoSAMtara nivRtti, hetu che. kAraNa ke, dravyastavanA upadeza sivAya dravyastavanI prApti bIjAne na thAya ene dravyastava sivAya mahAdoSAMtaranivRtti bIjAne thaI zakatI nathI. dravyastava hoya to ja mahAdoSAMtaranI nivRtti thaI zake che. eTale bIjAone mahAdoSAMtarathI nivRtti karAvavA khAtara sAdhuone mahAdoSAMtaranivRttihetubhUta dravyastavano upadeza anivArya Avazyaka thAya che. eTale dravyastavanA upadezamAM pravRtti karAvanAra tarIke mahAdoSAMtaranivRttino uddeza ja mukhya bhAga bhajave che. kAraNa, dravyastavano upadeza na hoya to dravyastava na thAya, ane dravyastava na thAya eTale mahAdoSAMtaranivRtti na thAya. mATe dravyastavanA upadezadAnadvArA sAdhuone dravyastavanuM karAvavuM nirava-nirdoSa-mahAguNakAraka-yuktiyukta zAsrasiddha ja che. have zAstrakAra, draSTAMtakAra sAbIta kare che ke; dravyastavaviSayaka upadezadAnadvArA sAdhuone dravyastavanuM karAvavuM nirdoSa-niravagha che. 1 nAgabhayasutagarttAkarSaNajJAtena bhAvanIyametat, tadevaM sAdhuritthametatsampAdanAya kurvANo nAviSayaH, vacanaprAmANyAt, itthameveSTasiddheH, anyathA'yogAditi, 1 jaha sappabhae mAyA suyassa gattAU kaDhaNovAyaM / lahu anaM alahaMtI ghisaMtI vi hu na dosillA // 2 // gujarAtI anuvAdaka takarasamasa,
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ ka lalita-virArA : haribhadrasAri racita (320) bhAvArtha "sarpanA bhayathI putrane khADAmAMthI kheMcavArUpa draSTAMtathI cAlatA viSayanuM pukhta parizIlana karo." tathAti-draSTAMta-"sAce ja koI eka strIe potIkA hAlasoyA putrane suMdara rUpavALo phuTaDo karI ke barobara ThIkasara zaNagArI, ramavA-khelavA khAtara gharanI bahAra mokalyo. te chokaro ghaNo capala-caMcala ane viveka vagarano hovAthI ahIMtahIM ramato bhamato bhamato atyaMta viSama (ghaNA uMcA nIcA) kinArAvALA khADAmAM peTho. tevAmAM te daramiyAna be ghaDInI aMdara, aniSTavijJa-amaMgalanI saMbhAvanA-zaMkA thavAthI AbhI banelI mAtA, te putrane lAvavA sArUM zodhatI te khADAnA deza-bhAga AgaLa AvI. teNIe khADAmAM rahela potAnA putrane joyo ane potAnA putranI pAchaLapachavADe paDelo (cAlato) kAjaLanA DhagalA sarakhI kALI zyAma kAyAvALo ane jenI kopanI zAMti biskula kaLI zakAya ema nathI evo ane jeNe khullo karyo chevizAla phaNAno ADaMbara evo sApa joyo. tyArabAda gurU lAghava-lAbha-hAni-guNadoSanI AlocanAmAM catura evI te strIe "nakkI A sApathI A mArA putrane aniSTa-nukazAna-hAni thaze" evo vicAra-TharAva-nirNaya karI tartaja jhaDapathI hAtha pasArI-lAMbo karI, hiMmata karI kaSTa-takalIpha pIDAne avagaNI khADAmAMthI putrane kheMcI bahAra kADhyo. jo ke cAmaDI thoDI cholAvAthI pIDAvALo chokaro thayo chatAMya enI mAtA doSavALI banatI nathI. kAraNa ke; putrane bacAvavArupa hitano Azaya mAtAnA haiyAmAM bharacaka che. - upanaya-tevI ja rIte dravyastavathI bhinna-judA bIjA koI paNa upAyathI mahAsAvaghAMtara (viSayahetubhUtakRdhyAdi AraMbha vizeSarUpa mahAdoSAMtara) thI nivRttine nahi jonAra-dekhanAra, gRhasthIone dravyastavano upadeza ApanAra, sarvathA sarva sAvadyayoganuM paccakakhANa karanAra sAdhu paNa doSavALo-sAvadya thato nathI. kAraNa ke; dravyastavaviSayaka upadezadvArA mahAdoSAMtaranivRttino ja vizuddhatama bhAva hRdayapaTa para sadAkALa ramato hoya che. tethI ja A pramANe ja anumatikAraNarUpe dravyastavanI siddhi che. eTale dravyastavanA phalasaMpAdana kAje anumatikAraNane karatA sAdhu, pUjAsatkArarUpa dravyastavanA adhikArI nathI ema nahi paraMtu adhikArI che jakAraNa ke; svayakAraNanI apekSAe sAdhune dravyastavano niSedha che anumatikAraNanI apekSAe dravyastavano niSedha nathI paraMtu vidhAna che" evuM vacana-Agama vacananuM prAmANya che. vaLI jo vacanarUpa AgamanuM prAmANya mAnavAmAM Ave to ja pUjA-satkArarUpa dravyastavathI je karmakSayAdirUpa phala thAya te kAyotsargathI thAo" AvI AzaMsA taha dosavatra sAhU gihiNo davvatthayaM uvaisaMto / bahupAvaiMdiyatthAidosaniyaraM nivArito jaM puNa sutte bhaNiyaM davvatthae so virujjhaI kasiNo / tavisayAraMbhapasaMgadosaviNivAraNatyaMtaM 3 (414 bu) zAhI anuvAdaka - A bha8 karasUri ma. sA.
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita- virATana bAvaLI (321) ke prArthanAthI karmakSayAdi rUpa ISTaphalanI siddhi che. nahitara-vacananuM prAmANya na svIkAravAmAM Ave to, uparyukta ISTaphalano abhAva che. Iti sAdhunA dravyastavanA adhikAranI siddhi. have zAstrakAra, zrAvakane pUjA ane satkAramAM saMpUrNa sarvathA pradhAna-adhikAra-sattA che e viSayane vigatavAra carcA-chaNAvaTa-acchI AlocanA kare che. zrAvakastu sampAdayannapyetau bhAvAtizayAt adhikasampAdanArthamAha, na tasyaitayoH santoSaH, taddharmasya tathAsvabhAvatvAt, jinapUjanasatkArayoH karaNalAlasaH khalvAyo dezaviratipariNAmaH, aucityapravRtisAratvena, ucitau cArambhiNa etau, sadArambharUpatvAt, bhAvArtha-zrAvaka to svayaM-jAte niraMtara atacaityonA pUjA ane satkAra kare ja che. to paNa bhAvanA atizaya-utkarSathI pUjA ane satkArane adhika adhika karavAne sAruM bole che. ("atacaityonA pUjA ane satkArathI je karmakSayAdi phala thAya te kAyotsargathI mane thAo" AvI AzaMsA-prArthanA-IrAdAvALo zrAvaka, "pUyaNavattiyAe" "sakkAravattiyAe" e padone bole che e vyAjabI ja che, kAraNa ke; zrAvakane pUjA ane satkAramAM saMtoSa (tRpti-) hoto nathI. sababa ke; zrAvakadharmano evo ja svabhAva che ke; jinapUjA ane satkAra viSayamAM bhAvano atyaMta utkarSa-atireka hoI asaMtoSa ja rahe. Aja vastune vadhu spaSTa karatA kahe che ke, jenuM svarUpa pUrve kahI dIdhela che evA jinapUjA ane satkAra karavAmAM lAlasA (tIvra lAlacavALo,) "sUcitta AraMbha varjana" nAmanI AThamI pratimAnA abhyAsathI pUrvakAlamAM thanAro dezavirati pariNAma zrAvakano adhyavasAya hoya che. kAraNa ke; aucitya (potAnI avasthA-darajjAnI yogyatA pUrvakanI) pravRttinI pradhAnatA-mukhyatA che. aucitya-potAnI avasthAnI yogyatAno vicAra kare che ke 1 zrAvakanI agyAra pratimA te A pramANe (1) "samakita pratimA temAM eka mAsa sudhI aticArarahita samakita pALe. (2) "vrata pratimA" temAM be mAsa, pahelI pratimAmAM kahyA uparAMta aticAra rahita bAra vratonuM pAlana kare. (3) "sAmAyika pratimA"- temAM pUrve kahelI phiyA sahita traNa mAsa sudhI ane kALa niraticAra sAmAyika sahita pratikramaNa kare. (4) "pauSadha pratimA" temAM sarvanI kriyA sahita cAra mAsa sudhI cAra parvone viSe eTale be AThama ane be caudaze niraticAra pauSadha kare. (5) "pratimA" nAmanI pratimA temAM pUrvokta kiyA sahita pAMca mAsa sudhI pauSadhane divase rAtre doSarahita kAyotsarga kare, pAMca mAsa sudhI snAna na kare, rAtre caturvidha AhArano tyAga kare, divase brahmacarya pALe ane rAtrie paNa sarvathA brahmacarya pALe ne kAyotsarga kare (6) chaThThI "brahmacaryapratimA" temAM pUrvokta kriyA sahita cha mAsa sudhI rAtri-divasa niraticAra brahmacarya pALe ane kaccha dhAraNa kare (7) "sacitta varjana pratimA" temAM pUrvokta kriyA sahita sAta mAsa sudhI sacitta AhArano tyAga kare (8) AThamI "AraMbhavarjana pratimA" temAM pUrvokta kriyA sahita ATha mAsa sudhI pote kAMI paNa AraMbha-samAraMbha kare nahi. (9) navamI "praNavarjana pratimA" temAM pUrvokta kiyA sahita nava mAsa sudhI bIjA pAse paNa AraMbha karavo nahi. (10) dazamI "udiSTavarjana pratimA" temAM pUrvanI kriyA sahita daza mAsa sudhI potAne uddezIne karelo AhAradika grahaNa na kare. (11) agyAramI "sAdhu bhata" sAdhu jevI pratimAne temAM pUrvokta diyA sahita agyAra mAsa sudhI mastake muMDita thaI athavA loca karI zramaNanI jema vicare; rajoharaNa ane pAtramAM rAkhe ane potAnI jAtimAM vicarI bhikSA mAgIne khAya. (A badhI zrAvakapaNAnI utkRSTa karaNI che ane temAM AgaLanI pratimAmAM pAchaLanI badhI to sAthe rAkhavAnI ja che.) karAtI nATaka A take vibhA
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita vistarA A bhiri racita 322 ane vaLI AraMbhIne (pRthvI Adi AraMbhavALAne) A pUjA ane satkAra, yogya-ucita ghaTita che. kAraNa ke, pUjA ane satkAra sadAraMbharUpa che. arthAt sat-suMdara (jinaviSayakahovAthI) AraMbha (pRthivI Adi upamarda) rUpa pUjA ane satkAra che. have zAstrakAra, zaMkAsamAdhAna ane draSTAMta pUrvaka zrAvakane pUjA ane satkArano adhikAra sadAsarvathA niyata che. e viSayane vadhu spaSTa karatA kahe che. 1 munine AzayanI vizuddhipUrvaka nadI utaratAM hiMsA kahI nathI. jo ke nadI utaratAM jIvonI virAdhanA thAya che. paNa vidhipUrvaka jayaNAthI AzayanI nirmalatAe nadI utaratAM munine hiMsA kahI nathI. temaja vidhiyoge zubhabhAvathI jayaNApUrvaka jinendranI pUjA paNa mokSanuM kAraNa che. jinapUjA e upayogapUrvaka ane zubhabhAvathI thAya che. tethI temAM apAra AraMbha mAnanArA bhavajalamAM DUbanArA ane anyane DUbADanArA che. je kriyAmAM-viSayAraMbhano tyAga che. te kriyA haMmezA bhavajalano cheDo lAve che kAraNa ke; saMsAranA kAraNabhUta viSayono AraMbha, pApanI vRddhi karanAro che. paNa je zubha (sad) AraMbha che. tethI azubhabhAvanI nivRtti thAya che ane pApano kSaya thAya che. jinendrapUjAthI vItarAgadevanA guNanuM dhyAna thAya che. ane vItarAgaprabhunA guNanA dhyAnarUpI zubhabhAvathI viSayAraMbhano bhaya nathI. mATe jinapUjAdika e zubha (sad) AraMbha che. ane temAM azubha bhAvanI nivRttirUpI moTo guNa che. vaLI pratimApUjanathI vinaya thAya che ane je vinaya che te aMtaraMga tapa che. jethI prabhunI pratimAno vinaya karavAthI zubhabhAva thAya che. ane zubhabhAvathI prANI mokSagati meLavavA bhAgyazAlI thAya che. je pratimAnI pUjAmAM AraMbhamAnI jinendrapUjA karato nathI. e vyAjabI nathI kAraNa ke; jinendraprabhunI pratimA pUjanamAM AraMbha mAnanAra zuM dAna, vaMdana Adeza Adi kriyA karato nathI ? ane dAna ApavuM, vaMdana karavuM vigere kriyA karatAM zuM vAyukAya AdinI virAdhanA thatI nathI ? ane A dAnAdinI pravRttino tene ghaDIpaNa svIkAra karyA vinA cAle tema che ? kadAca te kahe ke dAnAdinI pravRtti karatA vAyukAya AdinI virAdhanA karavAno Azaya nathI paNa zubha Azaya che. to tenA uttaramAM jaNAvavAnuM ke pUjA karatA paNa jIvonI virAdhanAno Azaya nathI, paNa zubha Azaya che, puSpAdi jIvonA AraMbhathI pUjA sAvadya-sApa che. ema paNa na bolo. kAraNa ke, puSpAdi jIvonA AraMbhathI pUjA sAvagha dekhAya che. paNa anubaMthI uttarottara bhAvavRddhithI pUjA niravadya-niSpApa che. kAraNa ke; pUjA samaye jinendranA guNanuM bahumAna thAya che. tethI zubhadhyAna varte che, ane jenAthI pApakarma baMdhAya evA milana (asa ) AraMbha thAya che. tenI nivRtti thAya che ane vItarAgaprabhunuM bahumAna karavAthI bhAva nirmaLa thAya che, ane tethI citta vizuddhi thAya che. bIjo e lAbha thAya che ke; zrI jinendranI pUjA-arcA-sevA dekhI bhavya prANIne zubhabhAva ullase che ane te zubhabhAvathI chakAyanA rakSaka banI bhavajala tare che. jema munine nadI utaratAM dayAnA pariNAma phogaTa nathI; tema zrAvakane puSpapUjAdi prasaMge paNa puSpAdi jIva upara dayAnA pariNAma phogaTa nathI. vaLI jinapUjA, rogIne auSadha samAna che, gRhastha zrAvaka malina (asad) AraMbharUpa rogavaMta che. te malina AraMbharUpa rogane upazamAvavAne zubha (sad) AraMbharUpI auSadha samAna jinapUjA che paNa munivara to sarva sAvagha kriyAthI nivRtta thayA che. teone koIpaNa prakArano azubha AraMbharUpI roga ja nathI to pachI roganuM auSadha zA mATe kare ? zaMkA=jinapUjAmAM mana, vacana, kAyAnA zubhayogathI dravyaAzrava thAya che. tethI nija pariNAmarUpa dharma zuM haNAya che ? gujarAtI anuvAdaka A takarasara ma.sA.
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistaravubhadrA racita aucityAjJA'mRtayogAt, asadArambhanivRtteH, anyathA tadayogAdatiprasaGgAditi, tathAhi - dravyastava evaitau, sa ca bhAvastavAGgamiSTaH, tadanyasyApradhAnatvAt, tasyAbhavyeSvapi bhAvAt, ataH AjJayA'sadArambhanivRttirUpa evAyaM syAt, aucityapravRttirUpatve'pyalpa bhAvatvAd dravyastavaH, guNAya cAyaM kUpodAharaNena, na caitadapyanIddazaM iSTaphalasiddhaye, kiMtvAjJAmRtayuktameva, sthAne vidhipravRtteriti samyagAlocanIyametat // tadevamanayoH sAdhu zrAvakAveva viSaya ityalaM prasaGgena / 323 bhAvArtha=zaMkA=jo pUjA ane satkAra, AraMbha vizeSarUpa che. to bannemAM sadAraMbhapaNuM kevI rIte ghaTamAna thAya ? samAdhAna=AraMbhI zrAvakane pUjA ane satkArarUpa dravyastava kartavya che. kAraNa ke; aucitya (nija avasthAnI yogyatA) ne anulakSIne karela Apta-sarvajJanI AjJA-vacanarUpI (niLamavanuM nivimna ItyAdi prazamarati graMthamAM tathA nigamavana vizva AvaLAniLayuJAputto vihinA, sthaotti neya mAvathayAraLatte' ItyAdi, sUtramAM batAvelI vidhi pramANe daherAsara karAvavAM, biMba bharAvavAM, pratiSThA-sthApanA karAvavI, tIrthayAtrA karavI e dravyastava che. ema jANavuM. kema ke e sarva, bhAva stavanA kAraNa che' ItyAdi sarvajJanI AjJAvacanarUpI) amRtano (ajarAmarapaNuM karanAra hoI AjJA eja amRta che teno) yogasattA-vidyamAnatA che. samAdhAna=nA, tethI nija pariNAmarUpa dharma haNAto nathI. jyAM sudhI AtmAnI yogakriyA aTakI nathI tyAM sudhI AtmA yogAraMbhI che alabatta je kriyA karavAthI nijasvabhAvapariNatirUpa Atmikadharma naSTa thato hoya te kriyA to na ja karavI joIe paNa vItarAganI pUjAthI to te Atmikadharmane hAni pahoMcavAne badale puSTi maLe che to pachI teno Adara kema na karavo ? arthAt jinapUjA karavAthI dravyAzrava thAya che to paNa te Atmika dharmane puSTi karanAra hovAthI jinapUjA avazya AdaraNIya che. jyAM sudhI mana, vacana, kAyArUpa yoganI kriyA aTakI nathI tyAM sudhI teo zubha ke azubha mArge avazya pravartAvAnA, to pachI te traNeya yogane jinapUjArUpa zubha mArgamAM zrAvakane pravartAvAne koNa buddhimAna manAI kare ? zrAvaka, malinAraMbhI-asadAraMbhI che eTale jenAthI pApa baMdhAya tevA AraMbha kare che. mATe saMsAra samudra taravAne mATe zrAvake jinapUjA avazya karavI joIe. zaMkA=koI kahe che ke dravyastavathI puNya baMdhAya che ane tethI te svarganuM kAraNa che, paNa mokSanuM kAraNa nathI to te kema karavo ? samAdhAnate avazya karavo, kAraNa ke; dravyastava e bhAvastavanuM kAraNa che. mATe ane Atmika dharma pragaTAvanAra hovAthI teno avazya Adara karavo joIe. sarAga saMyama e svarganuM kAraNa che chatAM sarAga saMyama kema lyo cho ? zaMkAvyastava e apradhAnastava che to te choDI bhAvastava kevala kema na karavo ? samAdhAna-dravyastava-pUjAdithI bhAvastava-cAritranI prApti thAya che. mATe dravyastavanI aMdara rahelo dravya zabda apradhAnavAcI nahi paNa kAraNavAcI samajavo. mATe dravyastava, bhAvastavanuM kAraNa hovAthI te avazya karavo joIe. gujarAtI anuvAdaka tIsara vasA A
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ lita viratArA najaEAbarA-dAyita (324) vaLI A AjJAnuM bIja=asa (IndriyArtha-viSaya viSayaka hoI A asuMdara) AraMbha ke AraMbhathI nivRtti (aTakI javuM) eja prabhu AjJAnuM amogha-ajoDa bIja che. arthAta AjJArUpI amRtayukta pUjAsatkArarUpa dravyastava (sadAraMbha rU5) hoya to ja asadu (azubha) AraMbhanI nivRtti mAno to, jugAra ramavAmAM hIMDoLA hIMcavAmAM hIMcakA-jholA khAvA) vigeremAM paNa asad AraMbhanI nivRttinI prApti hoI ati prasaMga kAyama raheze. have pharI aucityanI vizeSa prakAre vicAraNA karatA kahe che ke "tathAhIti" tathAhi-A be pUjA ane satkAra, dravyastava che. eTale ja zuddha sAdhubhAva nirmala-samyapha cAritra) rUpa bhAvastavanuM mUla bIja mAnela che. arthAta bhAvastavanA pratye dravyastava, mukhya phalopadhAyaka kAraNa che. dravyastavanI hAjarI hoya to ja bhAvastava thAya che. dravyastavanI gerahAjarImAM bhAvastavano abhAva che. je bhAvastavanuM mukhya phalopaghAyaka kAraNa nathI te dravyastava, apradhAna-gaNa-phalAjanaka hoI AdaraNIya, AvakAravAM ke ArAghavA yogya nathI. kAraNa ke; apradhAnadravyastavano, abhavyomAM paNa (bIjAomAM hoya to pUchavuM ja zuM ?) vidyamAna che. tethI kAMI zuddhanagraMthatA rUpa bhAvastavarUpa prakta phalanI siddhi thatI nathI. bhAvastavarUpaphalajanakadravyastavabhinna dravyastavanuM apradhAnapaNuM bhAvastivarUpa philanuM kAraNa paNuM nahIM hovAthI ja ane bhAvarUvarUpa phalajanaka-pradhAna dravyastavanuM bhAvarUvarUpa phalanuM janakapaNuM hovAthI ja, sarvajJavacanarUpa AjJArUpa amRtathI ja asad AraMbhanivRttirUpa ja (januM svarUpa kahela che. evA asad AraMbhathI nivRtti-aTakavArUpa ja ahIM evakArathI-jakArathI bahu lokaprasiddha anya-apradhAna dravyastavano niSedha samajavo) A-pUjAsatkArarUpa zAstravihita dravyastava ja bhAvastavanuM phalopadhAyakarUpa kAraNa thAya. zaMkA-A-asadAraMbhanivRttirUpa zAstravihita dravyastava, aucitya pravRttirUpa hoI AdudharmanI mAphaka bhAvastava, kema na manAya ? samAdhAna-asadAraMbha nivRttirUparUpa dravyastavane bhAvastava na manAya kAraNa ke; asadAraMbha nivRttirUpa dravyastavanuM aucityapravRttirUpapaNuM (zrAvaka avasthA yogya vyApAra svabhAvapaNuM) hovA chatAMya (aucitya pravRttirUpapaNuM jyAM na hoya to pUchavuM ja zuM ?) che. eTale ja pUjA satkArarUpa dravyastavane dravyastava tarIke ja mAnI zakAya, bhAvastava tarIke nahi. zaMkA-jo dravyastavanuM alpabhAvapaNuM che. to gRhasthIone A dravyastava, akiMcitkara-kaMIpaNa na karI zake evuM-kriyAzUnya-asamartha-nirmAlya ja che. ema kema na manAya ? 1 atiprasaGgo nAma ativyAptiH, prakRtAdanyatra prasaJjanaM ca ApAdanam / yathA atra ghaTaH syAttarmupalabhyeta iti, AhAryAropaH / yathA yadi parvato nirvahnisyAttarhi nighUmaH syAt // 2 varakha hi tannati spinuM sati kavAti smiAti patra mavati (nyA. vA. 1 pR. 24) kAryotsAha, Ri tAvat dvividham / sukhyaM amukhyaM ca / tatra ghaTAdikaM prati mRdAdikaM kapAlAdikaM vA mukhyam / mukhyabhitraM tvamukhya kAraNam ! taccasahakArikAraNamucyate / phalopadhAyakatvaMphalaniSpAdakatvam / najara karavA mAravADI pAiage , ravivAra nA E3
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-virANA A bhadrAvita jAma (325) samAdhAna-aucityapravRttirUpa-asadAraMbhanivRttirUpa-alpazubhaparINAmajanakarUpa A dravyastava, kupadraSTAMtathI gRhasthIone guNa-lAbha-phAyadA mATe ja thAya che. tathAhi-jema koI eka navA vaselA gAmamAM snAna-pAnane mATe kuvo khodatAM tarasa-thAka aMganuM malina thavuM vigere vigere thAya, paNa kuvAmAMthI pANI nIkaLyA pachI temane ke bIjA lokone te kuvo, snAna-pAnazarIrazuci-tarasathAka aMganI malinatA upazamAvI sarvakALa (haMmezAM) sarvaprakAranA sukhane ApanAra thaI paDe che. arthAta adhikArIne, (AraMbha gRhasthI zrAvakarUpa adhikArIne) kiMcit doSavALo hovA chatAMya pUjAdi dravyastava, guNalAbhakAraka che. kAraNa ke, te pUjAdi dravyastava, viziSTa zubhabhAvarUpa phalano utpAdaka che. je je viziSTa zubhabhAvanA heturUpa hoya, te te guNakara-phAyadAkAraka dekhela che. jemake dA.ta. kUpakhanana (kuvAnuM khodavuM) samajo ane vaLI yatanApUrvaka jayaNA-upayoga vivekapUrvaka karela pUjAdi dravyastava, viziSTa zubhabhAvano hetu che. tethI te dravyastava, guNakara-phAyadAkAraka che. kUpakhanana pakSamAM to, tRSNA (tarasa) AdinuM nivAraNa karavA pUrvaka AnaMda vigerenI prAptirUpa zubha phala samajavuM. jema kUvAnuM khodavuM jo ke, thAka, tarasa, kAdavathI kharaDAvavA vigere rUpa doSathI duSTa che. to paNa jalanI-pANInI utpatti thayAbAda pUrvakathita doSone dUra karI potAnA upara upakAra-guNa mATe ke pArakAnA lAbha khAtara sarvakALa thAya che. tevI rIte pUjAdika, dravyastava paNa AraMbhajanitadoSane dUra karI zubha adhyavasAyanI utpatti thayAbAda azubha karmanI nirjarA ane puNyAnubaMdhI puNyabaMdharUpa phalanuM kAraNa thAya che. 1 dezavirati saMyamamAM pravRtti karanArA zrAvakone saMsArane alpa karanAra dravyastava kapanA draSTAMte yu kUvo khodatAM tRSNA ane thAka lAge tathA zarIra ane kapaDAM melA thAya, paraMtu pANI nIkaLatAM tenAthI tRSNA dUra thAya, zarIra ane kapaDAM zuddha thAya tema dravyastavamAM svarUpa hiMsA (sarva pratipAdana karelI dhArmikakriyA karatAM svabhAvika rIte thaI jatI hiMsA te "svarUpahiMsA") prayukta karmabaMdha thAya paNa bhAvanI vizuddhithI te karmano nAza thAya. "asiLavavattayAmAM viviyALa paNa haju kutto, saMsAranurano sutya hRddhito !' (paMcavastu gA. 1224) 2 "hiMsAyA jJAnayogena, samyagdRSTermahAtmanaH / taptalohapadanyAsatulyAyA nAnubandhanam // 47 // satAmasyA sthA ipatanApavittazAkinAM, anuvo ghahiMsAmA binapUgArmina 48 | adhyAtmasAre samyakatvAdhikAre. artha-moTA prANI je sabhyadraSTi, te jJAnayoge karI varte che. tene paNa aviratithI hiMsA lAge che, te kevI rIte? jema tapAvyuM evuM loDha te upara paga mUkI koI cAle paNa baLavAne bhaye niHzaM5Ne paga TharAve nahi tema samakatI paNa niHzaMkapaNe hiMsA na kare, ane te mATe ja narakano baMdha paNa kare nahIM te 47 | tema rUDA jayaNAvaMta-bhaktivaMta jIvane jJAnayoge karI jinapUjA karatA ahiMsA je dayA teno anubaMdha (phla) che kemake e pUjA te paraMparAe mukti phlane ApanArI che. || 48 | 'stheyo vAyucalena nivRtikaraM nirvANanirghAtinA / svAyattaM bahunAyakena subahu svalpena sAraM param / niHsAreNa dhanena puNyamamalaM kRtvA jinA'bhyarcanaM yo gRNAti vaNik sa eva nipuNo, vANijyakarmaNyalam // gujarAtI anuvAdaka - hAdavi
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ GUIG GEET a nI vAtacIta TALachAtakanakAi e 326) have draSTAMtazuddhi khAtara kahe che ke, "A kUpanuM udAharaNa paNa, ISTaphaLa-AraMbhIono dravyastava bahu guNavALo che. te jaNAvavArUpa ISTaphalanI siddhi mATe, koI paNa rIte-koI paNa prakAre khanana pravRttithI dAntika bahuguNavALA dravyastavanI sAthe samAna-sarakhuM nathI ema nathI paraMtu sarakhuM ja thAya che. artha-vAyunA jevA capala, mokSapadano ghAta karanAra, ghaNA che. svAmI jenA evA, sAravagaranA thoDA dhanathI jinezvara bhagavaMtanI pUjA karIne je vANIyo sArAmAM sAra mokSapadane ApanAra, nirmaLa puNyane grahaNa kare che, teja vANIyo vyApAramAM nipuNa gaNAya che. 'pariNAmavizeSo'pisa eva zubhaphalo, yatrAnanyopAyatvena yatanayA prakRSTapratanucaitanyAnAM pRthivyAdijIvAnAM vadhe'pi svalpapuNyavyayenAparimitasukRtasaMprAptiH' 'na ca jinAyatanavidhApanAdau pRthivyAdijIvavadhe'pi na guNaH / tathAhi taddarzanAd guNAnurAgitayA bhavyAnAM bodhilAbhaH, pUjAtizayavilokanAdinA ca manaHprasAdaH, tataH samAdhiH, tatazca krameNa niHzreyasAptiriti' syAdvAdamaJjarI / / ' artha-jinamaMdironuM nirmANa karavAmAM jayaNA jALavavA chatAMya atyaMta alpajJAnane dhAraNa karanAra pRthivI Adi jIvono vadha anivArya che, tathA jo ke pRthivI Adino vadha karavAthI alpapuNyano nAza thAya che to paNa aparimita puNyanI prApti thAya che tathA pRthivI Adi jIvono vadha hovA chatAMya jinamaMdira Adi nirmANamAM ghaNuM-puNya thAya che kemake maMdiramAM jinapratimAne jovAthI bhavya purUSone samyakatvanI prApti thAya che. bhagavAnanI pUjAno atizaya-utkarSa jovA vigerethI mananI prasannatAthI samAdhi-samatAbhAva jAgRta thAya che ane kramathI samatA bhAvathI mokSanI prApti thAya che ! zrI jina pUjAmAM AraMbha karatAM lAbha ghaNA jinezvarabhakta AtmAone bhavya evuM zrI jinamaMdira baMdhAvavAno, vidhipUrvaka zrI jinapratimA bharAvIne tenI vidhipUrvaka aMjanazalAkA-pratiSThAdi karAvavAno tathA dararoja trikALa zrI jinapUjana uttamottama dravyothI karavAno manoratha hoya, emAM Azcarya pAmavA jevuM kAMI che ja nahi. gRhasthapaNuM e pApanuM kAraNa hovA chatAM paNa zrI jinabhakti AdikArA puNyavAno potAnA gRhasthapaNAne paNa sArthaka banAve che. zrI jinamaMdira AdimAM ane zrI jinapratimAnI snAna-vilepana, sugandhi puSpo ane bIjA paNa manohara sugaMdhI dravyothI pUjA karanAra gRhasthane AraMbha to karavo ja paDe che, paNa te AraMbho pariNAme ghaNA guNane karanAra hovAthI pAparUpa nathI. nirmala buddhivALA puNyavAna gRhasthone A AraMbhavALI paNa zrI jinapUjA viziSTa koTinA puNyalAbharUpa phalane denAra che, ane bhavavirahanA kAraNa svarUpa sadanuSThAnane paNa pamADanArI che. vivekI te kahevAya, ke je hAni lAbhano vicAra karIne jemAM vizeSalAbha hoya teno Acare ane jemAM vizeSa hAni hoya tene taje. jemAM alpahAni hoya tene taje. jemAM alpahAni ane ghaNA lAbha hoya. te kArya. lokamAM paNa lAbhanuM kArya ja gaNAya che. ghaNo lAbha thato hoya, te kArya, lokamAM paNa lAbha thatuM hoya to temAM thoDI hAni, e vastutaH hAni ja gaNAtI nathI. dazarUpIyA kharcIne hajAra rUpIyA kamAnAro jema potAne ema nathI kaheto ke- "mane daza rUpIyAnI hAni thaI" paNa ema ja kahe che ke-"mane hajAra rUpIyAno lAbha thayo." tema bIjAo paNa ene mATe ema ja kahe che ke "e hajAra rUpIyA raLyo" eja rItie, zrI jinanI dravyapUjAmAM thatA AraMbhane AgaLa karavo, e DAhyA mANasanuM kAma nathI. zrI jinanI AraMbhavALI paNa yathAvidhi pUjAnuM phaLa eTaluM badhuM moTuM che ke-AraMbhanA nAme evI zrI jinapUjAthI vaMcita rahenArA gRhastho, ekato mithyA kalpanAnI upAsanA pApane vahore che ane bIjuM potAne svaparanA hitanI uttama taka maLI che tene paNa gumAvI de che. zrI jinapUjAne mATe paNa AraMbha karavo e sAdhuone mATe sAmAnya saMyogomAM vihita nathI; utsarga mArge to rAjarAtI anuvAdaka - , bhadrarasUri ma.sA
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ SIR lalivirA - karI che lojikalAkAta karI hatI 6 327. (dAntikatvam-daSTAntaprayuktopameyatvam / yathA candravanmukhamityAdau mukhasya dArTAntikatvam, tathAtrApi kUpakhananavadravyastavaH iti atra dravyastavasya dATantikatvam-bodhyam) dAntika-AraMbhIono bahuguNasaMpanna dravyastavanI sAthe je prakAre sarakhAmaNI thatI nathI e viSayane eTale vaighamyane darzAve che ke, "parama Atmika-svAthya-taMdurastI karanAra hoya jinezvara vacanarUpa AjJAamRtanI sAthe saMbaMdhavALo bahuguNasaMpanna dravyastava che. eTale A AjJAmRta saMbaMdhanI apekSAe kUparUpa udAharaNanI sAthe dravyastavanuM vaidharyu che. tathAhi-tarasa vigerenA saMkaTa samaye kuvAne khodavA karatA atyaMta sukharUpa bIjA upAyathI nirmala sAdhuo zrI jinapUjAne mATe paNa jo AraMbhAdi kare, to tethI paNa teo potAnA vratane cheha denArA banI jAya che; jyAre gRhasthone mATe to e vihita che, jene pApakriyAone mATe aneka vidha AraMbho karavA paDe che, te anaMta upakArI zrI jinezvaradevonI pUjAnI vAta AvatAM, AraMbhano Dara batAve to e enA jinanI bhaktinA ullAsanI khAmIne sUcave che. eTaluM ja nahi, paNa evo AtmA potA uparanA mohanA prabhutvane sUcave che. ene to ema ja thavuM joIe ke-"asat AraMbhomAM khUMcelo huM A saAraMbha avazya karuM ke jethI anAraMbhIpaNAnA phalane huM pAmI zakuM." zrI jinapUjAthI lakSmInI mUccha utare che ke bhagavAna zrI jinezvaradevonA upakAro yAda Ave che eTale e tArako pratyenA bhaktibhAvamAM vRddhi thAya che. e tArakoe pharamAvelA mArgane ArAdhavAno ullAsa jAge che. ane uttama koTinA puNyano lAbha thAya che. uttama prakAre uttama dravyothI bhAvapUrvaka zrI jinapUjA karatAM AtmAmAM kevo suMdara bhAvollAsa pragaTe che e jAtano anubhava vinA samajAvavI paNa muzkela che. zrI jinapUjA, e to gRhasthone mATe apUrva AlaMbana che. pApamaya vyApArothI nivRtti, sadvyApAramAM ane potAnI pAse je kAMI hoya teno vadhumAM vadhu sadupayoga-e vigere zrI jinapUjA Adi sivAya bIjI kevI rIte gRhasthone mATe zakya che. bhagavAna zrI jinezvaradevonI AjJA mujabanA anAraMbhAdimaya jIvanane pAmavuM hoya to bhagavAna zrI jinezvaradevo pratye khUbakhUba rAga keLavavo joIe ane e mATe e tArakonA svarUpAdinI vicAraNAmAM lIna banavuM joIe e mATe paNa zrI jinezvaradevonI dravyapUjA khUba ja upakAraka che ane ethI to upakArIoe gRhasthone mATe traNekALa zrI jinapUjA karavAnuM vidhAna karyuM che. je AtmAo zrI jinapUjA kare che, teo tenuM phaLa A lokamAM paNa pAme che. paralokamAM paNa pAme che. zrI jinapUjAnA yoge pApano kSaya thAya che, ane ethI zrI jinapUjaka AtmAne A lokamAM paNa suMdara samAdhinI prApti thAya che. zrI jinapUjAnA yoge puNya baMdhAya che ane te paNa puNyAnubaMdhI puNya baMdhAya che eTale zrI jinapUjaka AtmAne e puNyanA vazathI paralokamAM gauravapUrNa bhogonI prApti thAya che. gauravapUrNa bhogonI prApti, e jema bAhya sAmagrInI uttamatAne sUcave che tema AMtarika uttamatAne paNa sUcave che. e bhogo uttama jAtinA hoya che ane e kAlamAM e bhogonA bhoktA AtmAono vairAgya paNa vizuddha koTino hoya che. ene laIne e AtmA lokamAM jema gauravapUrNa jIvanavALo hoya che. tema attaramAM anAsakta jIvanavALo hoya che. AvA jIvananA pratApe e AtmAne sarvatyAga paNa sulabha bane che ane mukti paNa sulabha bane che. Ama, zrI jinapUjAne karanAro AtmA nirvighna paNa bane che. abhyadayazAlI paNa bane che ane aMte zrI nirvANaphalane pAmanAro paNa bane che. bAjarAtI anuvAda kaodbhavimA kAlAvAta
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ lita virANI bahAravaTiyA (328) jala-pANIno asaMbhava khaDo thaye chate ja nakkI mIThA-ThaMDAcokhkhA jaLavALI bhUmimAM-jamInamAM kuvAnA khodavA sivAya bIjo upAya choDI daI kuvAnuM khodavuM e ucita-ghaTita-vyAjabI yuktiyukta che. kAraNa ke, te vakhate kuvAnuM khodavuM bahuja phAyadAkAraka che ane vaLI AvA prakAranI ja khAtazAstrakAranI AjJA che, tathAca AraMbhagRhasthI zrAvakane pUjAsatkArarUpa dravyastava sivAya koI eka bIjA upAyathI bodhibIja-azubha karmanirjarA-puNyAnubaMdhI, puNya ane asat AraMbhanivRttirUpa bahuguNano asaMbhava ubho thaye chate ja, te AtmAone pUjAsatkArarUpa dravyastava ucita vyAjabI ja che. kAraNa ke, te vakhate pUjA ane satkAra bahuja guNa-lAbhakAraka che ane vaLI tevAja prakAranI ja jinezvaranI vacanarUpa AjJA che. eTalA aMze sAmya samajavuM. have AvA prakAranI AjJAnuM mukhya bIja pradarzita kare che; "sthAne-upakAraka dravyastava vigeremAM (dAntikapa) ane kUpa khodavA vigeremAM (daSTAMtapakSe) vidhipravRtti-nijaavasthAnI yogyatArUpa aucityapUrvakanI pravRtti che. jo sthAne-upakAraka sthaLe (hoddha-darajja) aucityapravRttirUpa vidhipravRtti na thAya to bIjA prakArathI paNaaucityapravRttirUpa vidhi pravRttirUpa prakArathI virUddhaprakAre karavAthI paNa) apAya-aniSTa pedA thAya che. tethI ja AvI vastu sthiti hovAthI ja pUjA ane satkAramAM (kAraNAnumodanA apekSAe) sAdhu ane (karaNa kAraNAnumodanArUpa sarva apekSAe) zrAvaka adhikAravALo che. have A prasaMganI ahIM samApti karavAmAM Ave che. (pUjAsatkAro (vizeSyaka) ddezyakaviSayatAvantau sAdhuzrAvako ityarthaH) have zAstrakAra, ahaMta caityaviSayaka sanmAnajanya (prayojaya) karmalayAdirUpaphaloddezyaka-prArthanAgarbhita kAyotsarganuM varNana kare che. 'tathA 'sammANavattiyAetti' sanmAnapratyayaM-sanmAnanimittaM, stutyAdiguNonnatikaraNaM sanmAnaH, tathA mAnasaprItivizeSa ityanye / | bhAvArtha temaja-vandanasatkAranI mAphaka "ahaMtacaityonA sanmAnathI jevuM karmakSayAdirUpa phala thAya tevuM karmakSayAdirUpa phala mane kAyotsargathI thAo, AvI prArthanA-AzaMsAvALA sAdhu ane zrAvaka hoya che. ahIM sanmAna eTale stuti (stava-prazaMsA-stavana-rAga-rAgiNIpUrvaka pUjA) vigerethI guNonuM saguNonuM (satya-vidyamAna guNonuM) unnatikaraNa-utkIrtana (dava vigerenuM nAma uMcethI bolavuM-uMcethI yazogAna-guNagAnasArAguNa ane vartananI vAhavAha bolavI vigerarUpa utkIrtana kahevAya che.) temaja keTalAka mAnasika prItivizeSane arthAt mananI prItimAM rahela ucita vinayapUrvakanA gauravane (mAnasiprItiritotiniyatipattiH tAH ) sanmAna kahe che. atha vandanapUjanasatkArasanmAnAH kiM nimittamityata Aha 'bohilAbhavattiyAe' bodhilAbhapratyayaM-bodhilAbha 'nimittaM, 1 nimittaM-uddezyam / yathA tasyAgamanakAraNam ityAdau kAraNamuddezyam / prayojanaM phalaM vetyarthaH / jarA nA ane gujarAtI anuvAda jI vI para
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhasArati 329 lalitavirA jinapraNItadharmmaprAptirbodhilAbho'bhidhIyate, atha bodhilAbha eva kiM nimittamityata Aha- 'niruvasaggavattiyAe' nirupasargapratyayaMnirupasarganimittaM, nirupasagga mokSaH janmAdyupasargAbhAvena, Aha- sAdhu zrAvakayo badhilAbho'styeva, kathaM tatpratyayaM, siddhasyAsAdhyatvAt, evaM tannimitto nirUpasarge'pi tathA'nabhilaSaNIya eveti kimarthamanayorupanyAsa iti ? ucyate, kliSTakarmmodayavazena bodhilAbhasya pratipAtasambhavAjjanmAntare'pi tadarthitvasiddheH nirupasargasyApi tadAyattatvAt sambhavatyevaM bhAvAtizayena rakSaNamityetadarthamanayorupanyAsaH na cAprAptaprAptAveveha prArthanA, prAptabhraSTasyApi prayatnaprApyatvAt, kSAyikasamyagdRSTayapekSayA'pyakSepaphalasAdhakabodhilAbhApekSayaivamu pAsaH // bhAvArtha-have vandanAdicAra zA mATe ? to kahe che ke; "bodhilAbha nimitte" bodhilAbha eTale zrI arihaMta bhagavaMta kathitadharmanI prApti. have bodhilAbha zAmATe ? to kahe che ke; "nirUpasarga nimitte" nirUpasarga eTale janmAdi upasarga rahita sthAna-mokSa. matalaba ke; vandanAdicArathI kyA phalanI siddhi thAya che ? e savAlano javAba ApatA zAstrakAra kahe che ke; vaMdanAdicArathI bodhilAbharUpa mahAphalanI prApti thAya che. arthAt bodhilAbharUpa phalanA pratye vaMdanAdi catuSka (cAra) kAraNa che. bodhilAbha eTale bhAvathI jainadharmanI prApti. have prazna thAya ke bodhilAbhathI kyA phalanI prApti thAya che ? e praznano suMdara pratyuttara ApatA jaNAve che ke, bodhilAbhathI nirUpasargamokSa thAya che. kAraNa ke, tyAM ja janmajarA maraNAdirUpa upasargano (duHkha-bhAvaupAdhi-upadravano) sarvathA abhAva che. zaMkA-sAdhu ane zrAvakamAM bodhilAbha (jainadharmanI prApti) nuM astitva che ja to sAdhu ane zrAvakane "arihaMta pratimAnA vaMdanAdithI mane bodhilAbha thAo" evI kAmanA-AzaMsA-prArthanA nirarthaka thAya che. kAraNa ke, je vastu siddha che te sAdhya banI zakatI nathI. sAdhavA yogya te ja vastu banI zake che. ke je asiddha hoya. sAdhu ane zrAvakamAM bodhilAbha siddha che. eTale sAdhu ane zrAvakane bodhilAbhanI prArthanA garbhita "bohilAbhavattiyAe" e pada sArthaka kevI rIte ? temaja bodhilAbharUpa nimittajanya nirUpasargamokSa paNa kAmanA abhilASa-prArthanAno viSaya banI zake nahi ja. kAraNa ke; bodhilAbha hovAthI mokSa paNa maLavAno ja eTale "bohilAbhavattiyAe nirUvasaggavattiyAe" A rUpa baMne padano upanyAsaracanA zA mATe ? temAM kyo muddo ke hetu che ? teno khulAso karo ? samAdhAna- sAdhu ane zrAvakamAM kliSTa (sAnubaMdha) karmanA udayanA vaze bodhilAbhanuM patana susaMbhavita che. arthAt bodhilAbhanA patananA pratye kliSTa karmano udaya kAraNa che. eTale A bhavamAM ke parabhavamAM paNa sAdhu ane zrAvakamAM kliSTa karmanA udaye bodhilAbhanuM patana saMbhavita hoI bodhilAbha asidhdha che. ane je asidhdha hoya te sAdhavA joga-sAdhya banI zake che. eTale bodhilAbhanI arthitA-prArthanA-kAmanA abhilASa, sAdhu ane zrAvakane sidhdha thAya che. temaja nirUpasarga-mokSa paNa bodhilAbhane AdhIna-tAbe che. bodhilAbha hoya to ja mokSa che. vAste bhAvanA atizayathI-sarvathA sarvotkRSTa bhAvapUrvaka bodhilAbhanuMrakSaNa-jatana-jALavaNI sAcavaNI e anivArya Avazyaka bane che. A hetu-muddo lakSyamAM laI zAstrakAre gujarAtI anuvAda karasUri
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ 330) A banneya padono upanyAsa (racanA) karela che. eTale A baMne pado sAdhu ane zrAvakane sArthaka-saphala - zaMkA- jo Ama che to, aprApta nahi prApta thayela) nI prAptinA viSayamAM ja prArthanA hoya che to ahIM prArthanAnuM svarUpa kevI rIte ghaTI zake ? samAdhAna-ahIM aprAptanI prAptinI IcchArUpa ja prArthanA che. ema nahi, kAraNa ke, bodhilAbha pahelAM prApta thayela hoya ane pachIthI philaSTakarmanA udayathI cAlyo-paDI gayo hoya to paNa prakRSTa prayatnapurUSArthathI bodhilAbhanI punaH prApti thaI zake che. vAste kevala aprAptanI prAptinI IcchArUpa ja prArthanA che. ema nahIM. paraMtu prAptabhraSTanI punaHprAptinI IcchAne paNa prArthanA samajavI. zaMkA- kSAyika samyadraSTine A baMne padonA uccAranI AvazyakatA kharI ke nahi ? samAghAna-kSAyika samyadraSTivALA sAdhu ke zrAvakamAM paNa akSepa (avyavahita-anaMtara-tarata-vyavadhAna vagara-vilaMba vagara) phala (mokSaphala) sAdhaka bodhilAbha (yarbodhilAbhAthavahitottarakSaNajAyamAnamokSo bhavati tabbodhilAbha) viSayaka prArthanA hoI ("borilAbhavattiyAe" "nirUvasaggavattiyAe" e baMne barobara ghaTamAna thAya che. eTale kSAyika samyadraSTinI apekSAe paNa A baMne padono upanyAsa sArthaka che. prArthanA svarUpanI tAravaNI : (1) AprAptanI prAptinI IcchArUpa prArthanA, jene bodhilAbharUpa viziSTa gharmanI prApti nathI thaI te purUSanI, aprApta bodhilAbhanI prAptirUpa yoganI IcchA te prathama prArthanAno bheda jANavo. (2) prAptApatana-prApta rakSaNarUpa lemanI IcchArUpa, prArthanA, jene bodhilAbha prApta thayela che te purUSanI, prApta bodhilAbhanuM patana na thAo ! AvA prakAranI arthAt prApta bodhilAbhanA sarvathA-bhAvAtizayapUrvaka rakSaNarUpa lemanI kAmanA te bIjo prArthanAno bheda jANavo. (3) prAptabhraSTanI (prayatnapUrvaka) prAptinI IcchArUpa prArthanA, jene bodhilAbha prathama prApta thayela hoya paNa pAchaLathI philaSTakarmanA udayathI paDI gayo hoya te purUSanI punaH bodhilAbhanI prAptinI IcchA, te trIjo prArthanAno prakAra jANavo. (4) alepa (zIgha-tarata-avyavahita-anaMtara) phasAdhakanI prAptinI IcchArUpa prArthanA, je kSAyika samyagadraSTi che-jene kSAyika (apratipAti) samakita prApta thayela che te purUSanI, akSepa-anaMtara-tarata atizIdhraavilaMbarUpe mokSalasAdhaka bodhilAbharUpa viziSTa bodhilAbhanI prAptinI IcchArUpa prArthanA, te prArthanAno cotho bheda samajavo. sArAMza-vaMdanAdi kAraNa catuSkathI jema puNyaphala-karmalayAdirUpaphalo prApta thAya che tema kAusaggathI mane thAo ! te puNyaphala tathA karmakSayAdirUpaphalothI bodhilAbha mahAphala thAo ! ane bodhilAbharUpa A bArAtI anuvAda jI vikasAna
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita vistarI vicita 331 mahAphalathI nirUpasarga-mokSarUpa paramaphala prApta thAo ! AvI viziSTa prArthanAvALA sAdhu ane zrAvaka hoya che. ane upara kathita vivecanathI yathArtha ghaTita che. have zAstrakAra, zraddhAdi vinA karelo kAusagga ISTaphala siddhivALo thato nathI. te kAraNathI "saddhAethI drAmikAusagga" sudhInA padomAM kAusaggano hetu (sAdhana ke jethI kAryasiddhi thAya te) darzAvela hovAthI e, padavALI 3 jI hetusaMpadAnuM vivecana kare che. ayaM ca kAyotsargaH kriyamANo'pi zraddhAdivikalasya nAbhilaSitArthaprasAdhanAyAlamityata Aha- 'saddhAe mehAe dhIie dhAraNAe aNuppehAe, vaDDhamANIe ThAmi kAussaggaMti' zraddhAyA- hetu bhUtayA na balAbhiyogAdinA, zraddhA-nijo'bhilASaH, mithyAtvamohanIyakarmmakSayopazamAdijanyazcetasaH prasAda ityarthaH, ayaM ca jIvAditattvArthAnusArI samAropavighAtakRt karmmaphalasambandhAstitvAdisampratyayAkArazcittakAluSyApanAyI dharmmaH, yathodakaprasAdako maNiH sarasi prakSiptaH paGkAdikAluSya- mapanIyAcchatAmApAdayati, evaM zraddhAmaNirapi cittasarasyupapannaH sarvaM cittakAluSyamapanIya bhagavadarhatpraNItamArgaM samyagbhAvayatIti, bhAvArtha-tathAca zraddhAdithI rahita AtmAne A kAyotsarga, karavA chatAM ISTaphalanI siddhi mATe samartha thato nathI. mATe "saddhAe" ItyAdi pado kahela che ke, "vadhatI evI zraddhAvaDe vadhatI medhAvaDe, vadhatI dhAraNAvaDe, vadhatI anuprekSAvaDe huM kAyotsarga karUM chuM." vardhamAna zraddhAdidvArA kAyotsarga, mokSarUpa ISTaphalanI siddhinA pratye parama kAraNa che. A pramANe kAryakAraNabhAva jANavo. have vardhamAna zraddhAdinuM vivecana karatAM pahelAM zraddhAnuM vivecana-svarUpavarNana kare che. (1) ISTaphalahetubhUta vardhamAna zraddhAvaDe-IcchAvaDe (nahi ke koInA balAtkAra-preraNA AdithI) huM kAyotsarga karUM chuM. zraddhA-mithyAtvamohanIya karmanA kSayopazamaAdithI janya (citta-AtmAnI prasannatA paramaAnaMdano anubhava e kArya che, tenA pratye mithyAtva mohanIyakarmanA kSayopazama-upazamakSaya Adi kAraNa che. ema kArya kAraNa bhAva samajavo.) cittanI prasannatArUpa nija abhilASA-Atmika pariNAma vizeSane zraddhA kahevAmAM Ave che. (mithyAtvamohanIyakarmakSayopazamAdijanyatve sati cittaprasannatyaM zraddhAyA lakSaNam) AvI rIte lakSaNa nirUpaNa karyA bAda have svarUpanuM nivedana kare che. ke A viziSTa nijAbhilASArUpa zraddhAdharma, (a) jIvaajIva Adi tattvarUpa-satyarUpa nava padArthane anusaranAro che. (A) samAropa (ayathArtha anubhava-bhrAMti) no sarvathA nAza karanAro che. samAropa-asat (avidyamAna ke asatya) rUpa bIjA svabhAvanuM mithyAtvanA udayathI sastumAM-sAcI vastumAM adhyA2opa-bhrama-Aropa-jyAM je nathI tyAM tenuM jJAna, jema ke kAca-kAmala Adi roganA upaghAtathI be caMdra Adi vijJAno sArAMza ke' gujarAtI anuvAdaka 1 C483-15 .EN.
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ ti-virArA - CIRvaNa 3 (332 asmitadhyavasAyaH tamAro ti' (501, sU. 7) e lakSaNavALA samAropanA viparyaya, anadhyavasAya, saMzabhede traNa prakAro che. tathAti (1) viparyaya-viparIta eTale jevI vastusthiti hoya tethI ulaTI rIte eka koTi (vastunA aMza) no nizcaya te "viparyaya". che. jema ke chIpano caLakATa joI teno cAMdI tarIke nirNaya karavo te "viparyaya" che. (2) anadhyavasAya-kaMIka evuM kevaLa AlocanAtmakajJAne te 'anavyayavasAya" che. jemake koI mArge janArAne tenuM citta anyatra parovAyuM hovAthI tRNano sparza thavA chatAM mane koIka vastuno sparza thayo paraMtu zeno thayo teno khyAla na hoya evuM ja jJAna te "anadhyavasAya" che. (3) saMzaya-sAdhaka temaja bodhaka pramANanA abhAvane laIne ekaja vastumAM virUddhadharmonA yugalanuM jJAna te "saMzaya che. jemake A jhADanuM ThuMThuM (sthANu) che ke purUSa, kahevAno matalaba e che ke padArthano vAstavika nizcaya karavA mATe sAdhaka bAdhaka pramANo Avazyaka che. dA.ta. dUrathI purUSanA jevo AkAravALo padArtha najare paDyo. A uparathI A purUSa che ke sthANu evo saMdeha udbhave to tenuM nirasana karavA mATe purUSapaNAne siddha karanAra sAdhaka pramANa ke te tema nathI ema pratIti karAvanAra bAdhaka pramANanI jarUra che. AnI gerahAjarImAM kazo nizcaya thaI zake nahi. A pramANe nizcayano abhAva hovAthI jene purUSanuM prayojana che te A mATe pravRtti kare nahi temaja jene tenuM prayojana nathI te vyakita temAMthI nivRtti meLave nahi eTale pravRtti nivRtti mATe sthAna rahe nahi AvI paristhitimAMnA jJAnane "saMzaya" kahevAmAM Ave che. (I) zubhAzubha rUpe karma, ane zubhAzubha karmanuM kAryarUpa phala paNa tathAvidha ja zubhAzubha prakAre ja, karma ane phalano saMbaMdha-anaMtarapaNAe-avyavadhAna-sAkSAtarUpe kAryakAraNa bhAva rUpa vAstavika koTIno saMyoga te saMbaMdha jANavo. (nahi ke bauddha kalpela saMtAna vyavahAranA AzrayavALA saMbaMdhanI mAphaka A saMbaMdha, upacarita ke avAstavika, bauddhoe kahyuM che ke "jema kapAsanA bIjamAM lAla raMga lagAvavAthI bIjanuM phala paNa lAla raMganuM thAya che. tevI ja rIte saMtAnamAM karmavAsanA rahe che te vAsanAmAM karmavAsanAnuM phala rahe che") te saMbaMdhanuM astitva, sattA-vidyamAnatA tathA Adi zabdathI "AtmA che te pariNAmI che, 1 "zamana AtmA tanyane vadhu sameti'-baMdhAnAra AtmA ane karmarUpa baMdhana e sAcI vastu che. tathAti-potAnuM sAmarthya DhaMkAI javAthI paravazatAne pAmelo AtmA te karmathI baMdhAnAra jANavo. jIva karma bAMdhe che. ane jagatamAM rahelA aneka prakAranA paramANuomAMthI jevAM karma kare tene yogya paramANuo tenA tarapha AkarSAI tenuM baMdhana kare che. karma satya che, paNa kalpanA nathI ema samajavuM jema jyAre vasane cIkAza lAgelI hoya che. tyAre paramANuo tene bahuja coMTI jAya che. tema jyAre AtmAne rAga, dveSa vigere azuddhabhAvanI cIkAza lAge che, tyAre karmanA paramANuo AtmA tarapha AkarSAI tene bAMdhe che. karma satya che, je loko ema mAnatA hoya ke karma jevI vastu nathI, ane AtmAnA rAga, dveSarUpa bhAva che. ema kahenAranI vAta satya TharatI nathI; purUSa ane beDI bhinna che paNa jema beDI purUSane bAMdhe che, tema karma AtmAne bAMdhe che. kharI vAta che ke jyAre AtmAmAM rAga, dveSa, krodha vigere kaluSitabhAva utpanna thAya che tyAre karmanA paramANuo kheMcAI AtmA tarapha AvI AtmAne bAMdhe che, paNa rAga, dveSa bAMdhavAne samartha thatA nathI. : :: : bAjarAtI anuvAdaka - makarasUri ma
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAmAnanArA lalita- virAja HARK (333) vicitrasat (vidyamAna-satyarUpa) karmathI baMdhAyelo che, karmanA viyogathI mukta che, AtmAnA baMdhanuM kAraNa hiMsAdi ane AtmAnI muktinuM kAraNa ahiMsAdi che" ItyAdi nAnAvidha saiddhAttika vastuonuM grahaNa karavuM. tathAca karmaphala saMbaMdhanI astitva AdinI saMpratyaya-samyapha zraddhAyukta pratItirUpa svabhAvavALo che. (6) cittanI kaluSitatA-malinatAne dUra karanAro che. arthAta-jIvAdi tattvArthane anusaranAro, karmaphala saMbaMdhAstitvAdi viSayaka samyapha zraddhAyukta pratItirUpa svabhAvavALo ane cittanI malinatAne dUra karanAro viziSTanijAbhilASarUpa zraddhArUpa Atmikadharma che. Iti zraddhAsvarUpam. AvI viziSTa zraddhAne zAstramAM "udaka prasAdakamaNi"nI upamA ApavAmAM AvI che. sarovaramAM nAkhela 'udakaprasAdakamaNi', jema paMkAdi (kAdava kicaDa Adi) rUpa kAluSya-melane dUra karI-sApha karI svacchatAne pamADe che. tema A zraddhArUpI maNi, cittarUpI sarovaramAM pedA thayelo, mananI saghaLI malinatAne dUra karI bhagavaMta arihaMta praNIta mArga upara samyagubhAva utpanna kare che. have mokSa meLArUpa AtmadharmanuM suMdara svarUpa varNave che. evaM medhayA-na jaDatvena, medhA-granthagrahaNapaTuH pariNAmaH, jJAnAvaraNIyakarmakSayopazamajaH cittadharma iti bhAvaH, ayamapIha sadgranthapravRttisAraH pApazrutAvajJAkArI guruvinayAdividhivallayo, mahA~stadupAyena pariNAmaH / AturauSadhAptyupAdeyatAnidarzanena-yathA prekSAvadAturasya tathAtathottamauSadhAptau viziSTaphalabhavyatayetarApohena tatra mahAnupAdeyabhAvo grahaNAdarazca evaM medhAvino medhAsAmarthyAtsadgrantha evopAdeyabhAvo grahaNAdarazca, nAnyatra, asyaiva bhAvauSadhatvAditi, bhAvArtha-"huM vadhatI medhAvaDe-samajaNapUrvaka-dhAraNA samartha buddhipUrvaka kAusagna karuM chuM. kiMtu jaDapaNe nahIM. arthAt dekhAdekhI vinA, jJAna ane maryAdAthI, murkhAIne sadaMtara jalAMjali ApavApUrvaka kAusagga karUM chuM. have medhAnuM lakSaNa tathA svarUpa nirUpaNa kare che ke, meghA-jJAnAvaraNIya (jJAnane AvaranAra) karmanA kSayopazamathI utpanna thato graMthagrahaNapaTu-samartha pariNAmaeka prakArano sagraMthamAM pravRtti karAvanAro je pariNAma-cittadharma-Atmikagharma tene meghA tarIke oLakhavAmAM Ave che. (jJAnAvaraNIya karmakSayopazamajanyatve sati graMthagrahaNapaTutvaviziSTa parINAmarUpa cittadharmavarva medhAyA lakSaNa) medhAsvarUpa varNanaahI A medhArUpa Atmika dharma, (a) A meLArUpagharma, sagraMthamAM (paralokavidhiviSayaka vacana-kathanarUpa pramANathI yukta-samyagajJAnayukta gujarAtI anuvAka- e, rasuriyA
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ GIGHvaNI karI jovA jevo 34 Os sAvakAmAvAvAkANAvALA mo jenI sagraMthamAM) mukhyatA pravRtti karAvavArUpa phalavALo che. arthAt A meLArUpa gharmathI acUka sagraMthamAM pravRtti karAvAya che. je saathamAM pravRtti karAve nahi te matine medhA kahevAmAM AvatI nathI. ane je saoNMthamAM pravRtti karAve te meghAgharma samajavo. | (A) pApagruta (cittanA melane karanAra bhaumAdi viSayakamiTyAjJAnayukta-mithyAtvapoSaka zAstra) nI avajJA-tiraskAra-nivRtti-aTakAyata karAvanAro meLArUpa Atmadharma che... (I) gurUvinaya Adi vidhivALA purUSathI meLavavA yogya meLArUpa Atmadharma che. medhArUpa cittadharmanI prAptinA pratye purUSaniSTha gurU vinayAdi vidhi, kAraNa che. jyAM sudhI jIvamAM gurUvinayAdi vidhinI gerahAjarI che. tyAM sudhI medhAnI prAptino asaMbhava che. (6) A medhArUpa asAghAraNakAraNathI, (vinayathI guNa avinayathI doSa vigerenA vivekazAli viziSTa bodhathI) mahAnu-moTo prazama-zAMtirUpa AtmAno viziSTa parINAma thAya che. athavA-"mahatupAve pariNAmaH' A pramANenA pAThAntaranI apekSAe "sagraMtha ja upAdeya che. asadUgraMtha nahi." AvA prakArano parINAma-adhyavasAya moTo-nakkara meghAnA prabhAvathI hoya che. dA.ta. rogIne jema uttama auSadhanI prAptimAM upAdeyabhAva moTo hoya che tema ahIM samajavuM. tathAti jema koI buddhimAnuM rogIne uttama auSadhanI prApti thAya ane tenA viziSTa phalano anubhava thAya, tyAre anya sarva vastune dUra karI tenA upara ja tene mahAnuM upAdeyabhAva ane grahaNa karavAno Adara rahe che. tema ahIM medhAvALAno (madhArUpa viziSTabuddhivALAno) meghArUpa viziSTa jJAnanA balathI (sAmartha) thI sadgathamAM (avisaMvAdI vacanavALA vItarAga vacanarUpa sadgathamAM) ja upAdeyabhAva (A ja grahaNa karavA yogya che anya nahi evo parINAma) hoya che ane sagraMthanA ja grahaNamAM Adara hoya che. arthAt AdarabhAve karI sagraMthano svIkAra kare che, bIjA pAparUpa graMtha-zAstrano svIkAra, meghAvALo karato nathI. sagraMtha ja bhAvarUpa auSadha (davA) che. kAraNa ke; karmarUpa rogane dUra karavAmAM vItarAgapraNIta graMtha ja, rAmabANa davA che. bInaharIpha jaDIbuTI che. 1 (29) ogaNatrIsa pApazruta-pApazAstro che te A pramANe. ATha prakAranA nimittazAstro-(1) divya-vyaMtaranA aTTahAsAdikanA viSayavALuM. (2) utpAta-rUdhiravRSTi vigerenA viSayavALuM. (3) aMtarikSa-grahabheda, ulkApAta vigere viSayavALuM. (4) bhauma-bhUmikaMpa vigere viSayavALuM. (5) aMga-aMga pharakavuM vigere viSayavALuM. (6) svara-pakSi vigerenA svara athavA potAnA kaMThano svara. ke nAsikAno (7) vyaMjana-zarIra uparanA masA-tala viSayavALuM. (8) lakSaNa-lAMchana tathA rekhA vigerenA viSayavALuM A ATha prakAranA nimittAMga upara sUtra, vRtti ane vArtika e traNa traNa hovAthI 24 thAya che. tathA gaMdharva (25) nATya (26) vAstuvidyA (27) ghanurveda (28) AyurvidyA (29) ka rI sarakAranA nAma, karI salAma , gujarAtI
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ - lalita-virArA jI harabhadragara raci kaDaka ( 6 335 evaM ca dhRtyA-na rAgAyAkulatayA, dhRtirmanaHpraNidhAnaM, viziSTA prItiH, iyamapyatra mohanIyakarmakSayopazamAdibhUtA rahitA nyautsukyAbhyAM dhIragambhIrAzayarUpA avandhyakalyANanibandhanavastvAptyupamayA, yathA-daurgatyopahatasya cintAmaNyAyavAptau vijJAtatadguNasya tamidAnI daurgatyamiti viditatadvidhAtabhAvaM bhavati dhRtiH, evaM jinadharmacintAratnaprAptAvapi viditatanmAhAtmyasya ka idAnIM saMsAra iti taduHkhacintArahitA saAyata eveyamuttamAlambanatvAditi, bhAvArtha-jema zraddhA vaDe, meghA vaDe kAussagga, saphala thAya che. tema vRti vaDe (rAgAdithI dorAyA vinA, zAMtithI rAgAdinI AkulatAnA abhAvapUrvaka) kAussagga, saphala thAya che. have dhRtinuM lakSaNa svarUpa dAMtadvArA nirUpaNa karatA kahe che ke - dhRti mananI praNidhAnadazA arthAt cittanI ekAgratA, (ekatAnabhAva ananyavRttitA vigere) bIje kekANe jatA cittane rokIne-tyAMthI kheMcIne kAusagnamAM, namaskAra viSayabhUta padArthamAM joDavuM, susaMgata karavuM, teja kriyAmAM lAgu karavuM tene mana:praNidhAna kahe che. arthAtu viziSTa prIti-namaskAra viSayanA pratye sarvAtizAyI prema-aMtaraMga sneha vizeSa, tene vRtti tarIke oLakhAvavAmAM Ave che. (mohanIyakarma kSayopazamAdijanyatvesati manaH praNidhAnasattvasati viziSTa prItimattva dhRtyA lakSaNamu-je mohanIyakarmanA kSayopazama AdithI utpanna thatI, mananI praNidhAnanI sattA hoya chate, viziSTa prItine dhRti oLakhAvavAmAM Ave che.) dhRti svarUpa(a) A sthaLamAM je vRti che te dhRti, mohanIyakarmanA kSayopazama, upazama, kSayathI utpanna thatI (A) dInatA (meLavavAnI khUba tamannA thaye chate te hamaNAM maLaze-hamaNA maLaze AvI taiyArI hovA chatAM na maLavAthI thatI dInatA)-lAcArI-kaMI banI zake nahi evI hAlata, ane utsukatA (ekadama meLavavAnI utAvaLa) te bethI rahita arthAt dInatA-utsukatA vagaranI vRti hoya che. (I) dInatA ane utsukatAno abhAva hovAthI ja dhIra (dhIrajavAna-Tharela-vairyavALA) ane gaMbhIra (moTA-vizAla-gaMbhIratAvALA) Azaya-bhAva-cittavRttirUpa dhRti hoya che. (u) avaLya-saphala, (niyamA phalajanaka,) kalyANanA (alyudaya-sukhazAMti-AbAdi aizvaryanA) bIjarUpa vastunI prAptinI sAthe vRtine rAkhavAmAM Ave che. jemake kaMgAlane (atyaMta garIba-nirdhana-daridrane) ciMtAmaNi-ratna vigerenI (je IcchIe te prApta thAya evI eka addabhUta cIja, svargamaNi vigerenI) prApti thAya ane tenA guNanI (zakti-phAyado-upakAraasaranI) oLakhANa thAya tyAre "have garIbAI-gaI" e jAtinI, avRti-adhIrAI-daridratAnA vinAzabhAvanA vijJAnapUrvakanI, ciMtAmaNi prApta karanArane pUrepUrI vRti (mAnasika saMtoSa-svAdhya) thAya che. ka rAtI anuvAdaka - bhadrakarasUri mA
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita vikAsa bajAra AyAya karavAmAM AvyA (336 tema jinadharmarUpI ciMtAmaNinI prAptinA viSayamAM paNa, jinadharmarUpI ciMtAmaNinA mahimAne (atizayacamatkArane) jANanAra purUSane have saMsAra (karmasaMbaMdharUpa athavA viSayakaSAyarUpa saMsAra) koNa mAtra che. arthAt saMsArano adhikAra-sattA-varcasva ke prabhutva, mArA upara bilakula cAlI zake ema nathI eTale saMsAra mArI pAse koI hisAba-gaNatarI ke lekhAmAM nathI-koI visAtamAM nathI. "have mane saMsAranI darakAra ke tamA nathI. have saMsAra mArI pAse dama-mAla-jIva vagarano che." AvI koTInI viziSTa addabhUta, saMsAranA duHkho ane tenI ciMtA athavA saMsAranA du:khajanaka ciMtA vagaranI, uttama mAnasika vaiyarUpI vRti-paramasaMtoSa-svAthya pedA thAya che ja. kAraNa ke; parama kRtinuM jinadharmarUpI ciMtAratna, parama-puSTauttama AlaMbana che. jo ciMtAratnasamAna jinadharmanI prAptirUpI parama AlaMbana-puSTa nimittarUpI nimittanI prAptino abhAva hoya to parama vRtino paNa abhAva che. ciMtAratna samAna jinadharmanI prApti hoya to ja parama vRti che. eTale parama vRtinA pratye jinadharmanI prApti e asAdhAraNa kAraNa che. ema kAryakAraNabhAva samajavo. sArAMza=karmasaMbaMdha-saMsArarUpa bhAva garIbAIthI garIba AtmAne jinadharmarUpI mahAdurlabha ciMtAmaNi prApta thayA bAda, te jinadharmarUpI ciMtAratnano mahimA jANyA pachI "mArI saMsArarUpI bhAva nirdhanatA have nAzI gaI" AvI koTIno umadA bhAva pragaTa thaye chate saMsAranA duHkho ane tenI ciMtAno sadaMtara abhAva thAya che. eTale ja AtmAne jinadharmarUpI ciMtAmaNinuM AlaMbana hoI vRti-paramasaMtoSa nAmano parama guNa pragaTa thAya che. have zAstrakAra, ghAraNAnuM lakSaNa svarUpa-draSTAMta purassara nirUpaNa kare che. evaM dhAraNayA na cittazUnyatvena, dhAraNA adhikRtavastvavismRtiH, iyaM ceha jJAnAvaraNIyakarmakSayopazamasamutthA avicyutyAdibhedavatI prastutavastvAnupUrvIgocarA cittapariNatiH, jAtyamuktAphalamAlAprotakadRSTAntena tasya yathA tathopayogadAAt, avikSiptasya sato yathArha vidhivadetatprotanena guNavatI niSpadyate adhikRtamAlA, evametabdalAt sthAnAdiyogapravRttasya yathoktanItyaiva niSpadyate yogaguNamAlA, puSTinibandhanatvAditi. bhAvArtha-jema zraddhAvaDe, medhAvaDe, dhRtivaDe, kAusagga saphala thAya che. tema dhAraNAvaDe (vicAra-khyAlapUrvaka na ke cittanI zUnyatAthI-zuMDhamUDhacittathI) kAusagna saphala thAya che. - ghAraNA-adhikRta (namaskArarUpa kriyA viSayabhUta) vastuarihaMta bhagavaMtarUpa padArthanI avismRti-paramAtmAne nahi bhUlavA-visaravA-cUkI javA kiMtu smaravA, yAda karavA saMbhAravA, prabhune smaraNa-smRti-vAda-hRdayamAM dhArI rAkhavA, arthAt apAyarUpe nizcita karela prastuta arihaMtarUpa padArthane manadvArA ghArI rAkhavo te "ghAraNA" samajavI (adhikRtavastuavismRtimattva ghAraNAyA lakSaNa) have draSTAMtadvArA dhAraNAnuM svarUpa darzAve che. (a) vaLI ahIM A ghAraNA jJAnavaraNIya karmanA kSayopazamathI thanArI che. sAlI ApaNI A sarvisa R
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAkA jAka karI Roratif 337) (A) ghAraNA, avizruti, vAsanA ane smRtirUpa traNa bhejavALI che. . (I) prastuta (namaskArarUpa kriyA viSayabhUta) vastu-arihaMta Adi vastunI je AnupUrvI (paripATIanukrama-eka pachI eka AvanAro saMbaMdha) tenA viSayavALI citta pariNati-mAnasika pariNAmarUpa dhAraNA hoya che. have pUrvokta be vizeSaNavALI prastuta vastu AnupUrvI viSayaka citta pariNati vizeSarUpa dhAraNAnA svarUpane jAtyamotInI mAlAprotakarUpa draSTAMtadvArA rajU kare che. draSTAMta-jevuM hoya tevA-tenA jevA upayoga (cittanI ekAgratA tanmayatA-pariNati) nI draDhatA-sthiratA rAkhavAthI ja koIpaNa kAraNathI vikSepa-kSobhavALA nahi thanAra, jAtya (zreSTha samakoNa-jAtavAna) motInI mAlA parovanArane yathAyogya (yogyatA pramANe-ghaTatI rIte-lAyakI mujaba) vidhi pramANe A motInI mAlApaMkitanI parovaNI karavAthI (anukrama ghaTatI rIte motIonI zreNIne parovavAthI) guNavatI (dorIvALIkorIe bAMdhelI) jAtya motInI mAlA siddha thAya che. draSTAMtanI dASTrantikamAM yojanA: jJAnAvaraNIya karmanA kSayopazamathI janya -avismRti Adi bhedavALI-prakRta vastu AnupUrvI viSayaka cittapariNatirUpa dhAraNAnA balathI athavA yatmakArAvacchinna vastu che, ta--kArAvacchinna vastu viSayaka upayoganI kaDhatAnA-prabalatAnA balathI sthAna Adi yogamAM pravRtti karanAra purUSane pUrvakathitanItithI ja (javuM hoya tevA-tenA jevA upayoganI sthiratA rAkhavAthI ja koIpaNa kAraNathI vikSepavALA nahi thavArUpa nItithItathA yogyatA pramANe ane vidhi mujaba anusaravArUpa nItirItithI ja) yoganA guNonI mAlA-paMkitazreNI siddha thAya che. kAraNa ke, yoga guNamAlA, puNyanA upacaya (vRddhi) rUpa puSTinuM mULa kAraNa che. 1 mokSanI sAthe yojanA karavAthI sarva prakArano paNa dharmano vyApAra yoga kahevAya che. vaLI te yoga pAMca prakArano che. tathApi (1) sthAna-jenAthI sthira rahevAya te sthAna-Asana, kAyotsarga (kAusagga) paryakAsana. padmAsana Adi sakala yoga zAstromAM prasiddha vizeSa prakAranA Asano. (ra) urNa AtmAne yoga kriyAmAM joDatAM je praNava maMtranA zabdo bolavAmAM Ave che te "urNa" kahevAya che, maMtra zabda.-jemake- I to sarva rIra, tathA AtmadhyAna, samAdhi ane prANAyAma vigerenI upayogItA jaNAvanAra zAstrone "urNa" kahe che. (3) artha-dhyAna ane samAdhi vigerenA prAraMbhamAM bolatA maMtra ane te saMbaMdhI zAstronA paramArtha, TIkA, cUrNa, avacUrI, niyukta, bhASya, rahasya ane vivaraNa AdimAM rahelA bhAvane samajI tevA prakAranI bhAvanA yukta thavuM. (4) Alebana-bAhya pratimAne avalaMbIne dhyAna karavuM. vItarAganI premathI pUjyabhAve rAvaNanI jema bhakti karavI te AlabaMna kahevAya. nArI sarara77 34 EXTEReeeeee GeegajarAtI anuvAdaka
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita vistarA ubharAphighathita (338) have zAstrakAra, anuprekSArUpa AtmadharmanuM lakSaNa svarUpa draSTAMtapUrvaka suMdara zailIthI nirUpaNa kare che. evam 'anuprekSayA' na pravRttimAtratayA, anuprekSA nAma tattvArthAnucintA, iyamapyatra jJAnAvaraNIyakarmakSayopazamasamudbhavo'nubhUtArthAbhyAsabhedaH 'paramasaMvegahetustaddADhayavidhAyI uttarottaravizeSasampratyayAkAraH kevalAlokonmukhazcittadharmaH, yathA ratnazodhako'nalaH ratnamabhi samprAptaH ratnamalaM dagdhvA zuddhimApAdayati tathA anuprekSAnalo'pyAtmaratnamupasamprAptaH karmamalaM dagdhvA kaivalyamApAdayati, tathA tatsvabhAvatvAditi. (5) nirAlaMbana-rUpIdravya-pratimA AdinA AdhAra vinA dhyAna karavuM te nirAlaMbana kahevAya che. sthAna ane urNa e be prakAra karmayoganA che, ane bAkInA traNa prakAra jJAnayoganA che. praNidhAna Adi zubhAzaya sAthe hovAthI sarvadharmavyApAra atizaya zaddha thAya che. tethI teone yoga kahevAmAM Ave che. to paNa sarva darzanakAroe je saMketa vaDe yoga oLakhAvyo che te vizeSa prakAranA sthAnakone prApta thayela dharmano je vyApAra te "yoga" kahevAya che. caityavaMdana upara yoga ghaTanA-svara, saMpadA ane mAtrA AdinA niyamapUrvaka zuddha vargonuM spaSTa uccAraNa karavuM te yathAvidhi uccAraNa varNayoga che. vayoga hoya to sUtronA padonuM jJAna yathArtha thaI zake che. jyAre vidhi anusAra Asana jamAvI zuddha uccAra pUrvaka sUtra bolI caityavaMdana karavAmAM Ave ane sAthe ja te sUtranA artha (tAtyaya) tathA AlaMbanamAM upayoga rahe tyAre te caityavaMdana ukta cAre yogathI saMpanna thAya che. evuM caityavaMdana te bhAvakriyA che. ane te amRta anuSThAna che. have yathAvidhi Asane rahI zuddha rItie sUtra bolI caityavaMdana karAtuM hoya to te caityavaMdana, jJAnayoga zUnya hovAnA kAraNe dravyakriyArUpa che. evI dravyakriyAmAM artha-AlaMbana yogano abhAva hovA chatAM paNa tenI tIvrarUci hoya to te dravyakiyA aMte bhAvaDiyA dvArA koI vakhate mokSanI ApanArI mAnavAmAM AvI che. tethI AvI kriyAne taheta anuSThAna ane upAdeya kahI che. have sthAna Adi yoganA abhAvamAM caityavaMdana kevaLa niSphaLa che. eTaluM ja nahi paNa aniSTa phaladAyaka thAya che eTalA mATe yogya adhikArIone ja tenuM zikSaNa ApavuM joIe je vyakti artha AlaMbana baMne yogothI zUnya thaI sthAna tathA varNayogathI paNa zUnya hoya tenuM te anuSThAna kathigreSTha mAtra arthAtuM niSphaLa bane che athavA mRSAvAda hoIne viparIta phala ApanAruM che. tethI te asad (ananuSThAna-garAnuSThAna-viSAnuSThAna) anuSThAna kahevAya. eTalA mATe yogya adhikArIone caityavaMdana zIkhavavuM joIe. caityavaMdanamAM "kAya voMsarAmi" e zabdothI je kAyotsarga karavAnI pratijJA sAMbhaLavAmAM Ave che tethI sarvaviratidhara zai . nA tAttvika adhikArI-dezavirati pariNAmI adhikArI che ane apunabaMdhaka samadraSTi vyavahAra mAtrathI adhikArI che, paraMtu je vidhibahumAna karavAnuM jANatA nathI te sarvathA hai. 4 nA adhikArI che. tethI AvA AtmAone caityavaMdana na to zIkhavavuM joIe ke na to karAvavuM joIe. 2 ATha guNonuM svarUpa (1) adveSa-sattattvapratye dveSano abhAva () jijJAsA sattattvane jANavAnI tamannA (3) zuzruSA tattvazravaNanI utkaTa tAlAvelI (4) zravaNa-satuM tattvane sAMbhaLavuM (5) bodha-tattvanuM jJAna (6) mImAMsA-thayelA tattvabodhanuM sUkSma ciMtana uhApoha thAya, heyopAdeya Adino viveka pragaTa thAya (7) pratipatti-AdeyatattvanuM grahaNa (8) pravRtti tattvarUpa pravRtti, drupapravRtti AcaraNa-anuSThAna, cAritra ramaNa thAya. AtmAmAM ramaNa kare. 1 punaH punaH sIjhana (sarva pR. 124 rAmA.) | sito patno thAH | prArazawvRttivRttirahita vittA svaniSTha: pariNAmavizeSaH sthitiH / tanimittikRtya yatnaH punaH punastathAtvena cetasi nivezanamabhyAsaH (sarva saM. pR. 366 pAtaja.) / paunaH punuI yayAmAvavizeSAcAra(. dU. 4-2-26) rUcAvI viSapAntara madhyakAcApAsaH (no. 4 4-2-26) saMravAmagAsaH itarasaMhAra ni ritu (jo. tR. 3-2-42) vAtI anuvAla - e hAvabhamisA
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ litavijArA . haFbharAvaLa mA (339) bhAvArtha-jevI rIte zraddhAvaDe, medhAvaDe, dhRtivaDe, ghAraNA vaDe "kAusagga" saphala thAya che. tevI rIte anuprekSA vaDe-arihaMtanA guNonuM ja vAraMvAra-pharI pharI ciMtana-vicAra-dhyAna-arihaMtanA guNo para cittano tailadhArAvatu akhaMDa pravAha calAvavApUrvaka ja (kiMtu, kevaLa pravRtti-kriyAmAtrarUpa nahi athavA arihaMta guNonA pharI pharI ciMtananA abhAvapUrvaka ja nahi) "kAusagga" saphala-ISTaphalasiddhidAyaka thAya che. anuprekSARtattvArthanuM anuciMtana, tattvanA arthanuM ke tattvabhUta artha-padArthanuM pharI pharI vAraMvAra ciMtanamanana-parizIlana-nididhyAsana, tene anuprekSArUpe saMboghavAmAM Ave che. (tattvonA tattvabhUta arthonuM pharI pharI ciMtanane paNa anuprekSA kahevAmAM Ave che.) tasvaca marthastha anunninaM-punaH punaH vivAra athavA tattvapUtIrthastha anurinane punaH punaH vicAra manuprekSAyA chaH) anuprekSA svarUpa (a) prastuta anuprekSA e cittadharma-Atmadharma vizeSa che. (A) A anuprekSArUpa Atmadharma, jJAnAvaraNIya karmanA kSayopazamathI thanAro che. (I) anubhUta-anubhava viSayabhUta artha-padArthanA abhyAsa-pharI pharI pravRttirUpa abhyAsarUpa bheda-prakAravALo anuprekSArUpa Atmadharma che. () parama (ati utkaTa-tIvratama) saMvega (mokSaviSayaka abhilASa) nA hetubhUta-kAraNarUpa anuprekSArUpa Atmadharma che. arthAta paramasaMvegarUpa kAryanA pratye anuprekSA parama kAraNa che. (e) paramasaMveganI draDhatA-sthiratA-majabUtI karanAra anuprekSArUpa Atmadharma che. (ai) uttarottara (kramAnusAra, eka ekanI pachI vadhatAM vadhatAM, AgaLa AgaLa) vizeSa (vadhAre, zreSTha utkRSTa-baha) samyam zraddhAyukta pratIti-jJAnanA svabhAvavALo anuprekSArUpa Atmadharma che. (o) kevalajJAnanI sanmukha laI janAro anuprekSArUpa Atmadharma che. (Iti svarUpa varNana) draSTAMta-jema ratnazodhaka (ratnanI zuddhine karanAra) agni, ratnanI cAre bAju saMbaMdhavALo banelo, ratnanA melane bALIne ratnamAM zuddhi (svacchatA-spaSTatA-jhagajhagATa-suMdaratA) kare che. draSNatanI dAntikamAM yojanA-tema anuprekSArUpI agni, AtmarUpI ratnanI sAthe tAdAbhya saMbaMdhathI saMbaMdhavALo banelo, jJAnAvaraNIya Adi karmarUpI melane bALIne, kevalajJAna athavA mokSane pedA kare che. kAraNa ke, teno-anuprekSArUpa Atmadharmano tevo-karmazuddhi karavAno svabhAva che. 1 saMvega-deva, manuSya, cakravartInA bhoga, ApAta-bhogakALe je madhurA che paNa aMte duHkhasvarUpa saMsAranA baMdhanarUpa jANIne eke muktinI ja vAMchA te saMvega athavA mokSamArga pratye samyagu suMdara adama parama utsAhaparama ucharaMga. bArAtI anuvAda , tAro bharavA
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA bhisAra racita 340 have zAsrakAra, zraddhA vigere pAMca AtmadharmonuM samudita phala zuM ? ane kevI rIte thAya ? tenuM bArIkAIthI joradAra nirUpaNa kare che. etAni zraddhAdInyapUrvakaraNAkhyamahAsamAdhibIjAni, tatparipAkAtizayatastatsiddheH, paripAcanA tveSAM 'kutarkaprabhavamithyAvikalpavyapohataH zravaNapAThapratipattIcchApravRttyAdirUpA, atizayastvasyAstathA sthairyasiddhilakSaNaH pradhAnasattvArthaheturapUrvakaraNAvaha iti paribhAvanIyaM svayamittham, bhAvArtha-A zraddhA, medhA, dhRti, dhAraNA, anuprekSArUpa pAMca citta-Atma dharmo, apUrva karaNarUpa mahAsamAdhinA bIja upAdAna kAraNa mUla-kAraNo arthAt apUrva karaNarUpa mahAsamAdhirUpa phalanA pratye zraddhAdi paMcaka, hetu-bIja-nidAna che. kAraNa ke; zraddhAdirUpa bIja-kAraNanA paripAkanA (phalanI utpattinA prati abhimukhatApapaNA-pAkavAnA) atizayathI apUrva-karaNarUpa mahAsamAdhiphlUnI siddhi thAya che. 1 vodharoLaH zamAAyaH zraddhAmo'mimAnavRt| tarkotato vyavastuM mAvajIneSA | yo. sa. 87 (1) kutarka, bodha-samyAna pratye rogarUpa che, kAraNa ke, te kutarka yathArtha bodhano upaghAta kare che. (2) kutarka, zamane-AtmazAntine apAyarUpa-hAnirUpa thAya che. kAraNa ke, te kadAgraha-khoTA turaMgo janmAve che. (3) kutarka, zraddhAno bhaMga kare che. kAraNa ke, tethI AgamaarthanI apratipatti-asvIkAra thAya che. (4) kurtaka, abhimAna karanAruM che, mithyAbhimAna upajAvanAra che. Ama te aneka prakAre kutarka cittano bhAvazatruparamArthataH ripu che. 2 apUrvakaraNa e yathApravRtti karaNa (pUrvapravRtta) pachI ane anivRtti karaNapUrve udbhavatuM karaNa che. sAmAnya rIte vicAratA jema apUrva karaNa e pUrvapravarttanuM kArya che. tema e A anivRtti karaNanuM kAraNa che. A apUrvakaraNa, pUrvapravRtta karatAM vadhAre zuddha che-caDIyAtu che. parantu anivRtti karaNathI te utaratuM che ekendriyathI caturindriya sudhInA jIvo A apUrvakaraNanA adhikArI nathI. enA upara to paMcendriyanI ane temAM paNa vaLI paryApta saMjJInI ane temAM paNa vaLI ardhapudgalaparAvarttathI kaMIka nyuna jeTalA kALa sudhImAM to je jIvo jarUra ja mokSe janArA hoya temanI hakumata cAlI zake tema che. teo ja graMthine bhedavAmAM Ane hathiyAra tarIke upayoga karI zake che. AvA jIvo upara dveSa, IrSyA, niMdA vigere doSo bahuja thoDA prabhAva pADI zake che, kemake A jIvone Atma kalyANa karavAnI tIvra abhilASA hoya che ethI karIne to teo saMsAranI khaTapaTa-prapaMcathI dUra rahevA mathe che. Ama hoI teo nItine mArge cAle, satpurUSono pakSapAta kare tathA sudeva ane sugurUnuM bahumAna jALavavA athAga parizrama Adare to temAM zI navAI ? A jIvonA saMbaMdhamAM ema kahI zakAya che ke, teo adhyAtmanI prathama bhUmikA upara che-teo "apUnabaMdhaka" che eTale ke je avasthA daramyAna mithyAtvano utkRSTa sthitibaMdha aTakI jAya evI avasthAe pahoMcyA che pUrve jIve nahi anubhavelo evo adhyavasAya vizeSa e apUrvakaraNano vyutpatti artha che jo ke yathApravRtta raNamAM AtmAnI nirmaLatAnA vikAsano pAyo naMkhAya che to paNa tenI vizeSa vimaLatA to apUrvakaraNa daramyAna ja thAya che. kAraNa ke, A karaNamAM praveza karavAnI sAthe prathama samayathI (1) sthitighAta (2) rasaghAta (3) guNazreNI (4) abhinava sthitibaMdha ema cAra kriyAo zarU thaI jAya che. tIkarasUri ma.sA. gujarAtI anuvAdaka
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ 341 - lalita-vikharA - zivarAva thati A zraddhAdi paMcakano paripAka eTale mithyAtva vAsanAjanya kutarkathI pedA thanAra mithyA (khoTA phogaTa) vikalpono (kalpanAmaya vicAratarkavitarkono) atyaMta abhAva thavA dvArA zravaNa-pATha-pratipatti-IcchA-pravRtti Adi rUpa paripAka che. zraddhAdi paMcakanA zravaNAdirUpa paripAkanuM TuMkuM svarUpa(1) zravaNarUpa paripAka-dharmazAstranuM premapUrvaka sAMbhaLavuM. (2) pATharUpa paripAka-gharmazAstranA sUtrano sAvadhAnIpUrvaka pATha-svAdhyAya. (3) pratipattirUpa paripAka-dharmazAstranA sUtronA arthonI samyagu (visaMvAda vagara) sArI rIte pratIti (jJAna ke vizvAsa) (4) IcchArUpa paripAka-zAstramAM kahela anuSThAnanuM vidhividhAna viSayaka ciMtana-vicAra. (5) pravRttirUpa paripAka-zAstramAM kahela anuSThAnanuM vidhibahumAnapUrvaka AcaravuM. Adi zabdathI vinaMjayAdirUpa paripAkanuM grahaNa karavuM tathApi. (6) vidhvajayarUpa paripAka=dharmamAM aMtarAya karanArA jaghanya, madhyama ane utkRSTa vinonuM nirAkaraNa karavuM. mArgamAM jatAM jema kaMTaka, jvara ane dizAmoha vijJabhUta thAya che tema muktinuM anuSThAna karatAM kaMTaka vijJasamAna zItoSNAdi parISaho che, jvara vijJasamAna zArIrika rogo che ane dizAmohasamAna mithyAtvAdino udaya che teno anukrame AsanavaDe, anivaDe ane gurUsevAdivaDe jaya thAya che. Asana 9 gavAtA prAgo vivajyAH sarva va tuM, toganAtmoSa suta vinanena tanta | yo. sa. 90. artha-ghaNuM karIne sarveya vikalpo avidyA-ajJAna-mithyAtvasahacaritajJAnathI saMyukta hoya che ane te vikalpa-kalpanAno yojaka-goThavanAro-ghaDavaiyo A kurtaka che. tethI karIne A kutarkathI zuM ? rAtiprAya sarvocuM pratIti chavadhataH | hastI cAvAyuvato prAptaprAvinyavat che yo. sa. 91 artha-vaLI A sarva katarka. pratItithI ane phalathI bAdhita hoI jAtiprAya-dUSaNAbhAsa pradhAna che. jemake, koI eka naiyAyikanyAyazAstrano vidyArthI, kyAMkathI AvI caDyo. tyAM rastAmAM niraMkuza gAMDA thayelA hAthI para caDhelA hAvate bUma mArI-are are ! jaldI dUra haThI jA ! dUra haTI jA-! nahi to hAthI mArI nAMkhaze. eTalo bhaNyo paNa gaNyo nahi evo te vedIo, doDha catura, doDha DahApaNa karI, pote bhaNelA nyAyazAstranI paddhatine nyAyano prayoga karavA lAgyo kere re murkha ! Ama tuM yukti vagaranuM zuM bole che ? kAraNa ke, A hAthI zuM pAmelAne-pAse AvelAne haNe ? ke nahi pAmelAne haNe ? pAmelAne haNe ema kahe to tane ja haNe, ema jyAM te potAnuM bhASaNa AgaLa calAve che tyAM to hAthI pAse AvI pahocyo ne tene pakaDyo. pachI mahAvate tene mAMDa mAMDa choDAvyo. tema tevA prakAre vikalpa karanAro evo te te darzanamAM sthita jIva paNa kutarkahastIthI grahAyelo hoya che. te saddagurU mahAvatathI ja mUkAvAya che. rAjarAtI anuvAdaka - dariyA
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ RE dvArA ja che karI (342. - lalita vistAra nA rabalaki rAzita siddhAsanAdi ane azana-hita-mita AhArAdi. " (7) siddhirUpa paripAka anuSThayakartavya-karavA joga artha (dharmapurUSArtha) nI siddhi-phateha. athavA adhikRta ahiMsAdi dharmasthAnanI siddhi-prApti. jemAM adhika guNI pratye vinaya, hInaguNI athavA nirguNI pratye dayA ane madhyaguNI pratye upakAranI bhAvanA pradhAnapaNe hoya che. (8) viniyogarUpa paripAka=kartavya arthanI siddhi-prAptine yathAyoga-(yojanA-joga-yukti-jJAna pramANe ghaTatI rIte) vAparavI, vAvaravI, kharacavI, khapamAM levI. athavA svaprApta dharmasthAna, yathAyogya upAyavaDe anyane pamADavuM. ethI aneka janmajanmAMtara sudhI prakRSTa dharmasthAnanI prApti thayA kare che. (9) avaMcakatrayarUpa paripAka=(1) yogAvaMcaka-sAcA sAdhu svarUpa satparUSano sarUno joga, tathA rUpa oLakhANa te yogAvaMcaka che, te yoga, kadI vaMce nahi, amogha hoya avazya avisaMvAdI hoya. ane pachI satparUSane tevA satparUSa svarUpe oLakhI, tenA pratye je vaMdana, namaskAra, vaiyAvacca vigere kriyA karavAmAM Ave te kriyAvaMcaka kahevAya; te kriyA kadI vaMce nahi-phogaTa jAya nahi, acUkapaNe avazya dharmalAbhadAyI thAya ja. ane Ama satparUSa saddagurUne tathArUpe oLakhI, tenA pratye je vaMdanAdi kriyA karavAmAM AvI, tenuM phala paNa kadI vaMce nahi, amogha hoya, acUkapaNe prApta thAya te phalAvaMcaka jANavuM. zraddhAdipaMcakaparipAkanA atizayanuM svarUpa nirUpaNa je zraddhAdiparipAkanA atizayanuM lakSaNa, (jenAvaDe vastu oLakhAya-cihna-nizAna) dhairya che. (sthiratAabhayatA-caMcala Atma pariNatino abhAva che.) je zraddhAdi paripAkano atizaya, pradhAna (sarvazreSTha-uttama koTInA bhAvarUpa) sattvArtha-purUSArtha ke paropakArano hetu che. je zraddhAdi paripAkano atizaya, apUrvakaraNarUpa mahAsamAdhine pamADanAra-ApanAra che. A pramANe svayaM-pote ja khUba-mananapUrvaka jhINavaTathI vicAro ! have zraddhAdinA uccAraNanI sArthakatA ane zraddhAdinA kramasara upanyAsanA hetunuM varNana kare che. 'etaduccAraNaM tvevamevopadhAzuddhaM sadanuSThAnaM bhavatIti, etadvAneva cAsyAdhikArIti jJApanArtha, vardhamAnayA-vRddhiM gacchantyA nAvasthitayA pratipadopasthAyyetat, zraddhayA vardhamAnayA evaM medhayetyAdi, lAbhakramAdupanyAsaH zraddhAdInAM, zraddhAyAM satyAM medhA, tadbhAve dhRtiH tato dhAraNA tadancanuprekSA, buddhirapyanenaiva krameNa, evaM tiSThAmi kAyotsargamityanena pratipattiM darzayati, bhAvArtha vaLI A avasthArUpa zraddhA vigerenuM uccAraNa, upadhAzuddha (azraddhArahita-upadhAnathI nirmala 1 kaNThatAlvAyabhighAtena zabdajanakavyApAraH zabdotpattyanukUlavyApAraH / gujarAtI anuvAdaka - jI harasuvidhA rAkhavA
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ AGEvAthI vadhA (343 kapaTarahita-saralatA sahita-parIkSA zuddha) hoya to ja sadanuSThAnarUpa thAya che ane A upadhAzuddhivALozraddhAdivALo ja A kAusaggano adhikArI (yogya-adhikArI-hakkadAra) thAya che. ema jaNAvavA khAtara zraddhAvigerenuM uccAraNa che. "vardhamAnayA"-vadhatI-vRddhine prApta thatI-vRddhi pAmatI na ke avasthita (baMdha paDelI, ubhI rahelI, aTakelI, sthira rahelI) A vizeSaNa pada, zraddhAdi darekapadanI sAthe saMbaMdhavALu samajavuM. jema ke, vadhatI zraddhAthI, vadhatI meghAthI, vadhatI vRtithI, vadhatI dhAraNAthI, vadhatI anuprekSAthI huM kAusagna karuM chuM ema jANavuM. lAbha (prApti) nA krama (goThavaNa-vyavasthA-rIta) thI ja zraddhA-meghA-dhRti-dhAraNA-anuprekSAno upanyAsa (vinyAsakramavAra racanA-vyavasthA) karela che. tathApi anvayavyatirekathI pUrva-pUrvanI sattAthI uttara uttaranI sattA samajavI. tathAca zraddhAnI haiyAtI hoye chate medhAnI sattA, zraddhAnA abhAvamAM meghAno abhAva che. kema ke, zraddhAno lAbha, medhAno lAbha pratye kAraNa che. mATe sevAnA kAraNabhUta zraddhA pahelAM mUkAya che. zraddhAnA kAryabhUta medhAnI pachIthI mUkavAmAM Ave che. temaja meghAno lAbha hoye chate vRtino lAbha thAya che. atae vRtinA kAraNabhUta medhAne pahelAM mUkavAmAM Ave che. ane tenA kAryarUpa dhRtine pachI mUkavAmAM Ave che. tathA dhRtino lAbha hoya chate ghAraNAno lAbha thAya che. eTale ghAraNAnA kAraNabhUta vRtine pahelAM mUkavAmAM Ave che. ane tenA kAryarUpa ghAraNAne pachIthI mUkavAmAM Ave che. ane tenA kAryarUpa ghAraNAne pachIthI mUkavAmAM Ave che, temaja ghAraNAno lAbha thaye chate ja anuprekSAno lAbha thAya che. tethI anuprekSAnA kAraNabhUta ghAraNAne pahelAM mUkavAmAM Ave che. ane tenA kAryarUpa anuprekSA pachIthI mUkAya che. tathA vRddhino krama (rIta-vyavasthA) paNa e rIte ja che. zraddhAnI vRddhithI medhAnI vRddhi, medhAnI vRddhithI dhRtinI vRddhi; dhRtinI vRddhithI dhAraNAnI vRddhi, ghAraNAnI vRddhithI anuprekSAnI vRddhi thAya che. vadhatI zraddhAthI, vadhatI meghAthI, vadhatI vRtithI, vadhatI ghAraNAthI, vaghatI anuprekSAthI" A pramANenA hetuothI huM kAusaggane karuM chuM. kAusagganI avasthAmAM chuM, sthira thAuM chuM rahuM chuM-ubho rahuM chuM. (ThAmi kAusagga) A vAkya dvArA pratipatti-abhyapagama-pratijJA-svIkAra darzAve che. (kAyotsarganA AraMbha-AdyaprayatnaAghapravRttirUpa pratipattine darzAve che.) - have ma Is (ro ivamavonsara)-ane pa vApasa (tiSThAma-roma vAyotsa) e rUpa baMne vAkyomAM vastutaH je arthabheda je apekSAe che te bAbatane suMdara zailImAM zAstrakAra darzAve prAk 'karomi' kariSyAmi iti kriyAbhimukhyamuktaM, sAmprataM tvAsanataratvAtkriyAkAlaniSThAkAlayoH kathaJcidabhedAttiSThAmyavAhaM, anenAbhyupagamapUrvaM zraddhAdisamanvitaM ca sadanuSThAnamiti darzayati / jAdA vadhArI zAkAraka
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ra-Ratai - Rak Era - 344) bhAvArtha-ahIM je pahelAM karomi kAyotsarga" ema vAkya kahyuM hatuM. temAM "karomi" rUpa kriyApadano vartamAnakAlano je prayoga te bhaviSyakAlanA arthavALo "satsAnIthe sahati (uM. 5-4-1) sUtrathI samajavo. arthAt karomi'-huM karuM chuM, eTale "kariSyAmi' huM karIza evo artha thato hoI karaNarUpa kriyAnA pratye abhimukhatA-abhimukhapaNuM-samIpatA-sammukhapaNuM-anukUlatA darzAvela che. hamaNAM to "tiSThAmi kAyotsarga-' (karomi kAyotsarga).. A vAkyAntargata "karomi" kriyApada dvArA atyaMta AsannapaNuM samIpapaNuM hoI (karavArUpa) karaNanuM pratipAdana thAya che kAraNa ke, atyaMta AsannapaNuM hoI nizcayanaya vizeSa RjusUtra nayanI apekSAthI kriyAkAla (carama sAmayika AraMbhakAla-kAraNakAla-karaNakAlakAryano caramasamayAvacchinnakaraNarUpa (kriyAkAla) ane kAryano niSThAkAla (samAptikAla) no abheda che. kemake nizcayanayanI mAnyatA che ke, kriyamANa kArya (karAtuM-karavA mAMDeluM caramasamayAvacchedena vartamAna kriyAkSaNabhAvithanAra kArya) niyamo-cokkasa kRta ja che. (thaI gayuM-samApta thayuM puruM thayuM ja che.) anyathA-nahitara arthAt jo kriyamANa kAryane (carama samayAvacchedana karAtA kAryane) kRta-samApta na mAnavAmAM Ave to, kriyAnA uparama (baMdha thavAnA) nA kAlamAM, kriyAnA anAraMbha kAlamAM jema kriyAnA prathama pravRttinA pahelAnA samayamAM jema) kAryanI asamApti che tema ahIM kAryanI asamAptino prasaMga (Apatti) Avaze kAraNa ke, baMne ThekANe kriyAbhAvanA vizeSano abhAva che. tethI nizcayanayanI apekSAe vyasRjyamAnakAyA (butsarga 1 'satsAmApye sadvadvA // 5-4-1 // samIpameva sAmIpyam / sato vartamAnasya sAmIpye bhUte bhaviSyati cArthe vartamAnAddhAtoH sabavartamAnavat pratyayA vAstayuH / 2 jasatranaya, ghaNo sIdho ane sarala che. bhUtakAla ke bhaviSyakAlane nahi jotAM vartamAna kALamAM zuM che ane zuM thAya che tenI ja carcA kare che. te jasatranaya kahe che ke, je vakhate kArya karo te vakhate tapAso ke kAryane upayogI sarva sAmagrI che ke nahi ! jo kAryamAM kAraNabhUta sarva sAmagrI che to kArya dhIre dhIre-dIrdhakALe kema thAya che ? turata ja utpanna thavuM joIe, "samartha: sagIra vistranuM raho' (samartha padArtha kArya karavAmAM kSaNa paNa vilaMba ne sahana karato nathI) sarva sAmagrI maLI nathI to kAryanI zarUAta ja thaI che, ema kema manAya ? sAmagrI maLyA pachI ja AraMbha thAya che. jemake, "ghaTa"rUpa kArya karavuM che tene mATe sAmAnya rIte mATI, caka, daMDa, doro, kuMbhAra vigere sAmagrI joIe; paraMtu A sarve sthala sAmagrIo che. mATe ja A tamAma hovA chatAM kArya dhIre dhIre thAya che. ema ApaNane lAge che. te tethI ja ApaNe kahIe chIe ke, ghaNe lAMbe kAle kArya thAya che. paNa upara batAvyA sivAyanI temAM kAraNabhUta bIjI sUthama sAmagrIo paNa che. te kALa, svabhAva, niyati, karmane udyama vigere e sAmagrIo jyAre maLe che. tyAre tANe ja kArya utpanna thAya che. vaLI pUrve batAvela sAmAnya sAmagrIne ja jo ApaNe ghaTamAM upayogI mAnIe to te mATInA piMDane caka upara caDAvyo ane te mATInA piMDanI prathama eka AkRti banI, to te AkRti batAvela sarva sAmagrIthI banI che. to tene ghaTamAM upayogI che. e pramANe ghaTa thavA pUrve je chellI AkRti thAya che ke je AkRti pachI tarata ja ghaTa thavAno che, te AkRti ghaTamAM vAstavika kAraNabhUta che. te AkRti pachI ja ghaTa banavAnI zarUAta thAya che ne eka ja samayamAM ghaTa banI jAya che. 3 bhagavatITIkAyAM 'kathaM punastadvartamAnaM sadatItaM bhavati ? atrocyateyathA paTautpavamAnakAle prathamatantupraveze utpayamAnaevotpatrobhavatIti, bAjarAtI anuvAdaka. , bhadasari mahArAjA
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-virArA - bhitarAzi (345) mATe je kAyAno AraMbha-prathama pravRtti) te deza-aMzanI apekSAthI vyasuSTa ja mAnavI joIe. A nirUpaNathI e vastu darzAvavAmAM Ave che ke, pratijJA pUrvaka ane zraddhA vigerethI yukta je anuSThAna te anuSThAna rUpa kahevAya che. have A viSayane zaMkAsamAdhAnapUrvaka suMdara carcavAmAM-chaNavAmAM Ave che. Aha-zraddhAdivikalasyaivamabhidhAnaM mRSAvAdaH, ko vA kimAheti, itthamevaitaditi tantrajJAH, kintu na zraddhAdivikalaH prekSAvAnevamabhidhatte, tasyAlocitakAritvAt, mandatIvrAdibhedAzcaite, tathAdarAdili'GgA iti nAtadvata AdarAdIti, atastadAdarAdibhAve'nAbhogavato'pyeta iti / bhAvArtha-zaMkA-zraddhA vigerenA abhAvavALAne A pramANenuM bolavuM ("arihaMta ceIyANaMthI kAmi kAusagga" sudhInuM pATharUpe uccAraNa) mRSAvAda (mithyA-phogaTa-bolavA) rUpa ja thAya ja A viSayamAM koNa zuM kahI zake ema che ? kAraNa ke, A vastu nakkara che ke, je mANasamAM zraddhAdirUpa dharmano abhAva hoI tenuM bolavuM sarvathA mRSAvAda ja gaNAya ne ! samAdhAna-tamAruM kahevuM taddana ThIka che kAraNa ke, zraddhAdinA abhAvavALA mANasanuM sUtranuM bolavuM mRSAvAdarUpa ja che. ema zAstranA jANanArA-gItArtho kahe che. paraMtu prekSAvAn (vivekI vicAraka-DAhyo-dhIrapurUSa) zraddhA. vigerenA abhAvavALo hoto A pramANe bolato ja nathI. kAraNa ke, prekSAvaMta-ghImaMta purUSo purepurI AlocanA utpayamAnatvaM ca tasya prathamatantupravezakAlAdArabhya paTautpadyate ityevaM vyapadezadarzanAtprasiddhameva, utpanatvaM tUpapattyA prasAdhyate, tathAhi-utpattikriyAkAlaeva prathamatantupraveze'sAvutpannaH yadi punarnotpanno'bhaviSyat, tadA tasyAH kriyAyA vaiyarthyamabhaviSyat, niSphalatvAt, utpAyotpAdanArthA hi kriyA bhavanti, yathAca prathamekriyAkSaNe nAsAvutpanastathottareSvapi kSaNeSu-anutpanna evAsau prApnoti, ko jhuttarakSaNakriyANAmAtmani rUpavizeSo ? yena prathamayA notpannastaduttarAmi sttpAyate, ataH sarvadaivAnuvatpattiprasaGagaH, dRSTA cotpattiH, antyatantupraveze paTasya darzanAt, ataH prathamatantupravezakAla eva kiJcidutpannaM paTasya yAvacotpannaM na taduttarakriyayotpAdyate, yadi punaru eva kriyANAM kAlAnAM ca kSayaH syAt, yadi hi tadaMzotpAdananirapekSA anyAH kriyA bhavanti tadottarAMzAnukramaNaM yujyate nAnyathA' tadeva yathA paTa utpayamAna evotpannastathaiva bahusamayaparimANatvA vatkAyotsargasyAdisamayAtprabhRti vyutsRjyamAnakAya eva vyutsRSTaH, kathaM ? yato yadi hi sa kAyovyutsarjanAbhImukhIbhUtaH kAyotsargasyAdisamaya eva na vyutsRSTaH tasyAttadA tasyAyasya vyutsarjana samayasya vaiyartha syAt, tatrAvyutsRSTatvAt, yathAca tasmin samaye na vyutsRSTaH tathA dvitIyAdisamayeSvapi na vyutsRjet ko hi teSAmAtmAni snapavizeSo ? yena prathamasamaye na vyutsRSTa uttareSu vyusRjatiti, ataH sarvadaivAvyutsarjanaprasaMgaH antyasamaye kAyotsargasya darzanAt ataH kAyotsargAdisamaya eva kiJcidvyutsRSTaM, yazca tasmin vyutsRSTaH sa cottareSu samayeSu na vyutsRjati, yadi tu teSvapi tadevAyaM vyutsarjanaM bhakttadA tasminneva vyutsatsarjane sarveSAM kAya vyutsarjanasamayAnAM kSayaHsyAt, yadi hi tatsamayavyutsarjananirapekSANyanyasamayavyutsarjanAni bhavanti tadottaravyutsanasAnukramaNaM yujyeta, nAnyathA tadevaM vyutsRjyamAno'pi kAyaH vyutsRSTo bhavatIti / 1 liGgazabdavyutpattistu vyAptibalena lInamarthaMgamayatItiliGgam (sa. .2 5. 25 x gau. pR.) / athavA liGgamyate gamyate anenArthaH iti liGgam (nyA. bindu. 5. 2 pR. 21) gajarAtI anuvAdaka - sadasaritA
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ : - kivi khAvA nA kAraNo " (346) (vicAra-parAmarza-samIkSA-mImAMsA) pUrvaka ja kArya karavAvALA hoya che tethI temanuM sUtranuM bolavuM mRSAvAdarUpa nathI. zaMkA-koI vakhata prekSAvaMta purUSa (vicArIne pravRtti karanAra) paNa zraddhAdinA abhAvavALo thato sUtrane bolato dekhAya che tenuM zuM ? samAghAna-(1) mada (mRdu-jaghanyakoTInA) (2) tIvra utkRSTakoTInA (3) Adi zabdathI madhyama koTInA ema traNa bheda-prakAravALA A zraddhA vigere che. (1) jAnyakoTInA zraddhAdinI oLakha (oLakhANa-paricaya-parIkSA) jAnyakoTInA Adara vigere liMgathI thAya che. | (2) madhyamakoTInA zraddhAdinI oLakha-jJAna, madhyamakoTInA Adara liMgathI thAya che. (3) utkRSTakoTinA zraddhA vigerenI oLakha-samajaNa-jJAna utkRSTakoTInA Adara vigere liMgathI thAya che. arthAt sArAMza ke prekSAvaMta purUSa, sarvathA zraddhA vigerenA abhAvavALo hoto kadAcita sUtrane bolato nathI paraMtu manda Adarane joI ema kadAca kahevAmAM Ave ke, "A zraddhA vagarano che paraMtu tyAM sarvathA zraddhAdino abhAva nathI paraMtu manda zraddhAdi che ema samajavuM. zaMkA-zraddhAdinA pratye Adara vigerenuM liMgapaNuM (gamakapaNuM-bodhakapaNuM-hetupaNuM) kevI rIte siddha sAbita che ? samAghAna-zraddhA vigerenA abhAvavALA purUSamAM Adara vigereno abhAva dekhAto hoya che. arthAtu jyAM zraddhA vigereno abhAva che tyAM Adara vigereno abhAva che ane Adara vigerenA sadbhAvathI zraddhA vigere che. ema jJAna thAya che. tathAca zraddhA vigerenuM Adara vigere, kAraNa hovAthI liMga kahevAya che. jyAre zraddhA vigere kArya che. tyAre tenuM kAraNa Adara vigere che. Adara AdinI sattAmAM ja zraddhAdinI sattA che. Adara AdinI sattAnA abhAvamAM zraddhAdinI sattAno abhAva che. eTale anvayavyatirekathI zraddhAdirUpa kArya pratye Adara Adi kAraNa che ema kAryakAraNabhAva samajavo. ataeva kAyotsargamAM zraddhAdirUpa kAryanA kAraNa (liMga) bhUta Adara vigerenI sattA (vidyamAnatAhAjarI - haiyAtI) hovAthI ja, anAbhogavALA purUSamAM paNa citta - pariNAmanI caMcalatA hoI prakRtasthAna viSayaka - varNAdi viSayaka upayogano abhAva-gerahAjarI hovA chatAMya, (prakRtasthAnAdi viSayaka upayoga hoya to pUchavuM ja zuM ? e api-paNa zabdano artha samajavo) A zraddhA vigerenI sattA-haiyAtI che. kAraNa ke, kAryanI sAthe (koI eka) kAraNanuM avinAbhAvipaNuM (avinAbhAvavyApti-sabaMdha-vyAptapaNuM) hoya che. jemake, pradIpanuM prakAza sAthe, vRkSanuM chAyA sAthe avinAbhAvapaNuM cAlI thavAvIne A aparaNita, khAna dowser
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAlavA FENAS 347 sArAMza ke-majakUra vivecanathI zraddhA vigerenI madatA (alpatA) zraddhA vigere mAluma na paDe chatAM Adara vigereno sadbhAva hoya chate sUtranuM uccAraNa (pATha-paThana) karanAra purUSamAM prekSAvattA. (buddhimattAvicArakapaNA) nI kSati-hAni AvI zakatI nathI. have bIjAonA matathI (siddhAMtathI) zraddhA vigerenuM mandapaNuM-tIvrapaNuM-madhyapaNuM sAdhatA batalAve che. ikSurasagu khaNDazarkaropamAzcittadharmA ityanyairapyabhidhAnAt, ikSukalpaM ca tadAdarAdIti bhavatyataH krameNopAyavataH zarkarAdipratima zraddhAdIti, kaSAyAdikaTukatvanirodhataH zamamAdhuryApAdanasAmyena cetasa evamupanyAsa iti, etadanuSThAnameva caivamihopAyaH tathA tathA sadbhAvazodhaneneti paribhAvanIyaM, bhAvArtha-(1) zelaDI (2) zelaDIno rasa (3) goLa (4) khAMDa (5) sAkara e pAMcenA sarakhA, mananA cittanA-AtmAnA pariNAmo (bhAvo-Azayo) hoya che. ema bIjA darzanakAronuM paNa mAnavuM che. (ame to mAnIe chIe paNa bIjAmatAnuyAyIo mAne che. ema api-paNane artha samajavo.) have prakRta upamAna ane upameyanI yojanA-ghaTanA-saMkalana-samanvaya karatA kahe che ke; tathAca zelaDI (upamAna) sarakhA te kAusagnamAM Adara vigere (upameya) che, te kAusagnano AdaraupAdeyabhAva-buddhi, anAdikAlIna malina vAsanAne laI A jIva paugalika vastu tarapha eTalo badho TevAI gayo che ke, te vastune ja upAdeya tarIke gaNe che ane teja vastu meLavavAne rAta-divasa pravRtti karyA kare che, paNa jyAre A jIvane tathA bhavyatAnA paripAkathI tathA karmanA kSayopazamathI kaMIka satyajJAna prApta thAya che, tyAre paugalika sarva vastumAM upAdeyabhAvano tyAga karI, jagatamAM sArabhUta aMgIkAra karavA lAyaka, mokSamArganuM bIja A kAyotsarga ja che. AvA prakAranI kAyotsarga pratye upAdeya buddhi teja ahIM Adara samajavo. Adi zabdathI je AgaLa upara savivecana kahevAmAM Avaze te karavAmAM prIti vigere levA. evaMca Izukalpa-zelaDI sarakhA AdarAdinA prakarSanA kramathI arthAt kramazaH prakarSavALA AdarAdirUpa hetuvALA purUSamAM 1 zuddha sAkaranA cosalAnI-khaDI sAkaranI banAvaTamAM tenI AgalI AgalI avasthAo paNa kAmanI che. kAraNa ke, te khaDI sAkara bane che, te kAMI emane ema- banI jatI nathI. zeraDIthI mAMDIne zuddha sAkara sudhInI saghaLI prakriyAmAMthI tene pasAra thavuM paDe che, tyAre ja khaDI sAkaranI prApti thAya che. te A prakAre - (1) prathama to zeraDI hoya (2) pachI teno rasa kADhavAmAM Ave (3) tene ukALIne kAvo banAvAya (4) temAMthI goLa bane (5) tyAra pachI tene zuddha karatAM karatAM temAMthI bArIka khAMDa thAya (6) pachI zarkarA-jhINI sAkara bane (7) azuddha sAkaranA gaThThApiMDA thAya (8) ane chevaTe zaddha sAkaranA cosalA-khaDI sAkara bane. Ama zabda sAkaranI avasthAe pahoMcatA pahelAM judI judI prakriyAmAMthI pasAra thavuM ja paDe che. sarakAraka
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja badhA ja, hA mArA karI rahI medhA -vikArA :A GRbhadrasArathita (348) kramazaH prakarSa IkSakalpa AdarAdirUpa hetujanya zarkarAdi-sAkara Adi (Adi zabdathI parNAnupUrvIthI khAMDa vigere) sarakhA zraddhA-medhA vigere pAMca pedA thAya che. upamAna upameya | (varSolaka-cunagunA-sArAmAM sArI sAkara utpanna karavI Iyu (zeraDI) AdarAdi hoya to prathama zeraDImAMthI rasa nIkaLe che, temAMthI goLanI rasI thAya che...ane te goLanI rasImAMthI goLa thAya Izkarasa ke guDa (goLa) zraddhA che. A goLamAMthI khAMDa thAya che, khAMDamAMthI sAkara khAMDa bane che ane sAkaramAMthI matsyaDI zeraDInA rasanI goLa karatAM pAtaLI banAvaTa thAya che. ane matsyaDImAMthI varSolakasAkara dhRti uttamajAtinI sAkara bane che. Adara vigere zelaDI jevA matsaMDI dhAraNA che. ane AmAMthI ja zraddhA vigere uttama sAkara bane varSolaka anuprekSA | che. zamarUpI mAdhurya temAMthI pedA thAya che.) zaMkA bIjA drazcaMtone choDIne Isu (zeraDI) vigere rUpa upamAno upacAsa (racanA-sthApanA) zA mATe karyo che? samAghAna=krodha vigere kaSAya ane Indriya vikAra vigere rUpI kaTukatA (kaDavAza-kaTutA-kaMIka kaDavo svAda te) no nirodha-rokANa-nigraha karavA dvArA, upazama-zAMtarasa-paramazAMti (samatA) rUpa madhuratA-miThAza-mIThA svAdane (je AnaMda-tRpti saMtoSano hetu hoI arthAta je AnaMdano hetubhUta vastu hoya te madhura kahevAya che. te madhuranI madhuratAne) saMpAdana-karavArUpa sadgazapaNuM samAnadharma hoI, Izu Adi upamAnanI sAthe AdarAdi upameyano upanyAsa karela che. arthAt A pramANe Izu Adi upamAnanI sAthe AdarAdi sarakhAvela che. upamAna upameya | samAnadharma (sAmyadharma - guNakriyAdi) kaTukatva nirodhato mAdhuryApAdana kriyArUpa samAnadharma - (kaDavAzane zeraDI AdarAdi dUra karI miThAzane karavArUpa kriyArUpa sAmAnyadharma) sAkara zraddhAdi vigere. athaca upAyavAnanuM digdarzana karAyela hoI have upAyane ja darzAve che. A pramANe sAmAnyathI AdarAdiyukta prakRta kAyotsarganuM karavuM ja (bIjuM kAMI nahi phakta kAusagnanuM karavuM ja) sAkara Adi sarakhA zraddhAdinI 1 "kaDavAzane rokI mArya karavAmAM AdarAdi, zraddhAdi, IkSarasa sarakhA, sAkara Adi sarakhA che." AmAM AdarAdi, zraddhAdi, e varya padArtha upameya kahevAya che. kema ke AdarAdi, zraddhAdine Izu Adi, zarkarAdinI sAthe sarakhAvyA che. 2 jenI sAthe varya padArthane sarakhAvavAmAM Ave che te upamAna kahevAya che. "ahIM Izka Adi, zarkarAdi"e upamAna che je sAdhAraNa guNane lIdhe be padArthanI sarakhAmaNI karI hoya te sAmAnya dharma kahevAya che. ahIM kaDavAzane rokI mAdhurya karavArUpa kriyArUpa sAmAnya dharma che. "sarakhA" e upamAvAcaka-sAmya batAvanAra zabda kahevAya che. dAdA mA savilasA. zAjarAtI ''
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita vistara 349 utpattinA pratye upAya-hetu che. kAraNa ke; te te prakAre zuddha zuddha pariNAmane nirmala kare che. tathAca te te prakAre zuddha pariNAmane nirmala karavA dvArA sAmAnyathI AdarAdiyukta prakRta kAusagganuM karavuM hoya to ja sAkAra Adi sarakhA zraddhAdinI utpatti che, te te prakAre zuddha pariNAmane nirmala karavA dvArA sAmAnyathI AdarAdiyukta prakRta kAusagganuM karavuM na hoya to sAkara Adi sarakhA zraddhAdinI utpattino abhAva che. arthAt sAkara Adi sarakhA zraddhAdinI utpattinA pratye te te prakAre zuddha pariNAmane nirmala karavA dvArA sAmAnyathI AdarAdi yukta kAusagganuM karavuM e hetu che. AvI rIte anvayavyatireka dvArA kAryakAraNabhAvanA nirNayane vicAro. bhasArathita have A bAbatamAM zAstrakAra bIjAnA siddhAMtano pUrAvo Ape che. uktaM ca parairapi-"AdaraH karaNe prItiravighnaH sampadAgamaH / jijJAsA tajjJasevA ca, sadanuSThAnalakSaNam // 1 // ato'bhilaSitArthAptistattadbhAvavizuddhitaH / yathekSoH zarkarAptiH syAtkramAtsaddhetuyogataH // 2 // ityAdi" aprekSAvatastu yaddacchApravRteH naTAdikalpasya guNadveSiNo mRSAvAda eva, anarthayogAt, tatparitoSastu tadanyajanAdhaHkArI mithyAtvagrahavikAraH, yathoktamanyaiH- "daNDI khaNDanivasanaM bhasmAdivibhUSitaM satAM zocyam / pazyatyAtmAnamalaM, grahI narendrAdapi hyadhikam ||9|| mohavikArasametaH pazyatyAtmAnamevamakRtArtham / tadvayatyayaliGgarataMkRtArthamiti tadgrahAvezAt // 2 // ityAdi" / tasmAtprekSAvantamaGgIkRtyaitatsUtraM saphalaM pratyetavyamiti / bhAvArtha=bIjA mumukSuoe paNa kahyuM che ke "Adara" (1) kriyA Adara=ISTa Adi karavAmAM Adara eTale yatnAtizaya hoya. je ISTa vigere kriyA karavAmAM Ave te bahumAnapUrvaka atyaMta AdarathI, atizaya yatnathI karavAmAM Ave, te sadanuSThAnanuM lakSaNa che. kriyAmAM veTha nahi kADhatAM khUba jALavIne, upayogajAgRtipUrvaka kriyA karavI, te sadanuSThAna sUcave che. (2) karaNe prItiH-te kriyA=anuSThAna karavA pratye prIti, aMtaraMga prema sneharUpa prIti hovI te sadanuSThAnanuM lakSaNa che. (3) avighna=kriyAmAM avighnavighnano atyaMta abhAva e sadanuSThAnanuM lakSaNa che. arthAt samyag anuSThAnathI kliSTa karmano vighAtavinAza thayela hoI saghaLAya kRtyamAM vighnano atyaMta abhAva e sadanuSThAnanuM lakSaNa che. (4) saMpadAgama=saMpadAnuM AvavuM, saMpattinI prApti thavI e sadanuSThAnanuM lakSaNa che. gujarAtI anuvAdaka kAyotsarga vigere dhArmika anuSThAno pratye A jIvane jyAre bahumAna thAya che. tyAre teo potAnuM sarvasva samaparNa karatA paNa pAchI pAnI karatA nathI. A pramANe zraddhApUrvaka dharma anuSThAna karavAnI Teva paDavAthI A jIvane aneka prakAranA lAbho thAya che-phaLo maLe che. saMpadAono samAgama thAya che. (5) jijJAsA-te te kriyA saMbaMdhI jJAna prApta karavA tIvra tamannA upajavI, te sadanuSThAnanuM lakSaNa che. A saMsAramAM eka bIjAthI caDIyAtA thavA-moTA thavAnI hadapAranI abhilASAo thAya che, ane te pAra A ta karasumasA
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita vasANA valabhadrarAzivalita (350) pADavA potAnAthI banatuM badhuM kare che, paudgalika vastumAM AvI spRhA ke spardhA karavI te cAragatinA pherAne ApanAra che. paNa AtmakalyANa mATe dhyAnAdi kriyA karavAmAM tathA AcAryAdimAM rahelA dhyAnAdika adhikaguNo te potAmAM dAkhala karavA ati utkaTa jijJAsA tathA ati abhilASArUpa spardhA karavI, mokSa denAra hoI sadanuSThAnanuM lakSaNa che. (ka) tajajJasevA-tattvajJAtA ke sadanuSThAna marmanA jJAtApurUSanI sevA te paNa sadanuSThAnanuM lakSaNa che. tattvanI jANa gurUnI bhaktinA prabhAvathI "samApatti" rUpa dhyAna vizeSa ane tenA bhedo temAM tallIna thavAthI-abhyAsa karavAthI dhyAnadvArA tIrthaMkaranuM darzana thAya che. vaLI gurU pratye bhakti-bahumAna-AdarasatkAra sanmAna karavAthI tathA teozrInA pharamAna mujaba cAlavAthI-teozrInI AjJA mujaba cAlavAthI vAstavika rIte te ja kalyANa denAra che. temaja Aloka tathA paralokanA hitane denAra je puNyAnubaMdhI puNyabaMdha che te paNa gurUbhaktithI ja sAdhya che. prAptavya che. gurUnI madada vagara kadI paNa AgaLa vadhI zakAtuM nathI. AvA viziSTa bhAvathI tattvanA jANanI sevA, sadanuSThAnanuM lakSaNa (7) ca zabdathI "tajajJa anugraha"-tenA jJAtA purUSano anugraha-kRpAprasAda paNa sadanuSThAnanuM lakSaNa che. (1) Ane "sadanuSThAna" kahevAnuM kAraNa e ke tenuM anubaMdhasArapaNuM che, anubaMdhapradhAnapaNuM che tethI uttarottara zubha anubaMdha paraMparA thayA kare che, ane uttarottara puNyAnubaMdhI puNyanI mAtrA vadhatI jAya che. "saMdanuSThAnanA lakSaNarUpa Adara vigerethI, te te bhAva-pariNAmanI nirmalatAdvArA, ISTa arthanI prApti thAya che. jema ke, dA.ta. krame karIne samyagU hetu sAmagrInA yoga-sahayogathI Izu-zeraDIthI sAkaranI prApti thAya che. / 2 // vigere vigere." vaLI svacchaMdatA-ApakhudIthI pravRtti-vartana karanAra hoI, naTa (veSa bhajavanArA loko vigerenA sarakhA hoI, guNimAM rahelA guNanA pratye dveSa (vera-ISya) vALA hoI, apekSAvaMtane mRSAvAda (asatyavAda) ja lAgu thaI zake prekSAvaMtane nahi. kAraNa ke; anarthano yoga (balavata aniSTano anubaMdhI-avicchinna pravAhavALo yoga)-saMbaMdha che. paraMtu te mithyA (asa) kAyotsargarUpI mRSAvAdathI, kRtArthatArUpa paritoSa to (huM kRtArthakRtakRtya thaI gayo chuM AvA prakArano saMtoSa-tRpti to) tenAthI-mithyA kAyotsargakArIthI judAbhinna je samyapha kAyotsargakArI (guNanA anurAgI) uttama loka che. teno tiraskAra karanAra, guNanA anurAgI lokone nIcA-halakA-adhama-nigha-kharAba citaranAra, arthAta samyaka kAyotsargakArI-guNAnurAgI lokanI kuthalIcarcA-TIkA-ThekaDI-majAka-mazkarI-vagoNuM-niMdA karanAra, mithyAtvarUpa grahanA (jathI unmAda pedA thAya che. tevA eka prakAranA doSarUpa grahanA) vikArarUpa ja jANavo. (kharAbI-saDo-tikriyA-pariNAma-viparItatArUpa vikAra jANavo.) sArAMza ke samyaphakriyA-kAyotsargarUpa kriyAkArI lokanuM apamAna Adi karanAra mithyAtvagrahano vikAra ja, mithyA kAyotsargarUpa mRSAvAdajanya paritoSanuM svarUpa jANavuM jemake bIjAoe kahyuM che ke "daMDane rAkhanAra, jIrNa zIrNa vastra paheranAra, bhasma vigerethI suzobhita, sajjanone zoka karavA lAyaka, mithyAtvagrahavALo kA , garAtI anuvAda , karamukipI .
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ lAla vistarA A vabhasara thita 351 mANasa, potAne cakravartIthI paNa sArI rIte adhika-moTo jue che." / / 1 / / "mohanA vikAravALo mANasa, pote akRtArtha hovA chatAMya-kRtArthathI viparita akRtArthanA hiMgo-ucchaMkhalaniraMkuza pravRtti beadabIbharyuM vartana Adi lakSaNovALo hovA chatAMya-te niraMkuza kAravAhI-pravartana-cAlacalagata Adi cihnone vaLagI rahenAra hovA chatAMya, mohavikAra grahanA AvezathI-vegathI potAne kRtArtha mAne che // 2 // vigere vigere" te kAraNathI prekSAvaMtane (vicArakane, guNanArAgIne, saccAIpUrvaka bajAvanArane jinaAjJA mujaba pravRtti karanArane-mohavikAra vagaranAne) uddezIne-anulakSIne-anusarIne ja A sUtra saphalakalavALuM-vijayavaMta che ema dRDha-sudRDha vizvAsa karavo joIe. Iti. have zAstrakAra, "ThAmi kAusagga" e pATha dvArA kAyAvyApAranA tyAgarUpa kAyotsargamAM rahuM chuM. ema kahevAthI kAyAno vyApAra na karavAnI pratijJA lIdhI. A pratijJAmAM zarIrano bIjo koI vyApAra thaI jAya to te pratijJAno bhaMga thAya, tene mATe te pratijJAmAM-kAusaggamAM AgAra (apavAda-chUTa-mokaLa) rAkhyA che. ane te AgAra A "annatya usiairNa"nA pAThamAM samajAvyA che. A AgAra kyA che te jaNAvavA ane te jaNAvI tenAthI kAusagga, abhagna-bhAMgyA vagarano akhaMDita ane avirAdhita eTale thoDAthI paNa virAdhanA thayA vagarano raho e vigata darzAvavA "annatya usasieNaM" rUpa sUtrano AraMbha kare che. 'aNNattha UsasieNaM nIsasieNaM khAsieNaM chIeNaM jaMbhAieNaM uDuDueNaM vAyanisaggeNaM bhamalIe pittamucchAe suhumehiM aMgasaMcAlehiM suhumehiM khelasaMcAlehiM suhumehiM diTThisaMcAlehi evamAiehiM AgArehiM abhaggo avirAhio hujja me kAussaggo jAva arihaMtANaM bhagavaMtANaM namukAreNaM na pAremi tAvakAyaM ThANeNaM moNeNaM jhANeNaM appANaM vosirAmi // sUtrArtha-saMkSiptArtha :="kAyAnA vyApArano utsarga eTale tyAga karatAM nIce darzAvatA AgArathI kAyotsarganI pratijJAno bhaMga thAya nahi. (1) uMco zvAsa levo paDe (2) nIco zvAsa levo paDe (3) khAMsI ke udharasa Ave (4) chIMka Ave (5) bagAsuM Ave (6) oDakAra Ave (7) vAyuno saMcAra thAya (8) cakarI ke phera Ave (9) pittanA caDI javAthI mUrchA Ave (10) sUkSma aMgano saMcAra thAya (11) sUkSma zleSma eTale thuMka ke kapha gaLI jatAM saMcAra thAya (12) sUkSma draSTino saMcAra thAya ema bAra Adi AgArathI anyatra-bIje sthaLe mArI kAyAno vyApAra baMdha rahe evo huM niyama karUM chuM. ane jyAM sudhI arihaMta bhagavAnane namaskAra karavArUpa "namo arihaMtANaM" evo zabda na boluM tyAM sudhI mAro kAyotsarga pArUM nahi ane teTalA vakhata sudhI eka sthAnake maunapaNe, ane eka ja dhyAnathI mArI kAyAnA dareka vyApArane huM vosirAvI dauM arthAt teno tyAga karUM "namo arihaMtANaM" kahevA pachI mAro kAyotsarga pUro thAya. have karelo kAusagga paNa AgAra (AgAra athavA AkAra eTale kAusaggamAM rAkhavA yogya ke rahevA yogya chUTa) vinA nirdoSa thaI zakato nathI. mATe "annatthathI hujju me kAusaggo" sudhImAM kAusagganA gujarAtI anuvAdaka 01483312 41. T.
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ lita-vikharA - Gad ghazcita (35) cha prakAranA AgAra darzAvelA che, temAM "annatyathI pittamucchAe" sudhInAM 9 pada ekavacanavALAM hovAthI e 9 padonI caityastavanI 4 thI ekavacana AcAra saMpadA che, (e 9 padovALI ekavacana AgAra saMpadA paNa 3 prakAranI che, te A pramANe-pahelAM 2 padanI "sahaja AgAra saMpadA" tyArabAdanA 3 padanI "alpAgaMtuka hetu saMpadA" ane tyArabAda 4 padanI bahu AgaMtuka hetu saMpadA jANavI. emAM pahelI svAbhAvika che, bIjI vAyu vigerenA alpa vikAravALI che, ane trIjI vAyu tathA ajIrNAdikanA moTA vikAravALI che.) A caityastavanI cothI ekavacanAMta AgAra saMpadAnuM sacoTa-savistAra-zaMkA samAdhAna ane hetupUrvaka sarasa varNana karatAM zAstrakAra kahe che kiM sarvathA tiSThati kAyotsargamuta neti, Aha-"annattha UsasieNamityAdi" anyatrocchasitena-ucchavasitaM muktavA yo'nyo vyApArastenAvyApAravata ityarthaH, evaM sarvatrabhAvanIyaM tatrocaM prabalaM vA zvasitamucchvasitaM tena "nisasieNamiti" adhaH zvasitaM niHzvasitaM tena, "khAsieNaMti" kAsitena kAsitaM pratItaM "chIeNaMti" kSutena idamapi pratItameva "jaMbhAieNaMti" jRmbhitena vivRtavadanasya prabalapavananirgamo jRmbhitamucyate "uDDueNati" udgAritaM pratItaM tena "vAyanisaggeNaMti" adhiSThAnena pavananirgamo vAtanisargobhaNyate tena 'bhamalIeti' bhramalyA iyaM cA''kasmikI zarIrabhramiH pratItaiva "pittamucchAetti" pittamUrchayA pittaprAbalyAnmanAGmUrchA mati | bhAvArtha-zaMkA=zuM sarva prakAre (AgArarahita) kAusagnamAM sthira rahe che? athavA sarvathA (AgArarahita) kAusagnamAM sthira nathI raheto ? arthAt AgAra sahita kAusagnamAM sthira rahe che ? - - samAdhAna="uMco zvAsa levo ItyAdi AcAro-chUTo sivAya sarvathA kAyotsargamAM rahe che" tathAca(1) ucchavasita-mukha ane nAsikAthI uMco zvAsa levArUpa kAyavyApArane choDIne bIjA kAyavyApAranA abhAvatyAgavALo kAusagnamAM sarvathA sthira rahe che. arthAt ucchavAsarUpa kAyavyApAra bhinna anya kAyavyApAranA abhAvavALo kAusagnamAM rahe che. (2) mukha ane nAsikAthI nIco zvAsa (niHzvAsa) levA rUpa kAyavyApAra bhinna anya kAyavyApAranA abhAva-tyAgavALo kAusagnamAM sarvathA sthira rahe che. (A baMne AgAra azakya parihAra eTale jeno tyAga karavo azakya che, te hoI mUkyA che.) (3) kAsita-khAMsI-udharasa AvavArUpa kAyavyApAra bhinna kAyavyApAranA abhAva-tyAgavALo kAusagnamAM sarvathA sthira rahe che. 1 bhramalI pittamUrchayoH satyorUpaveSTavyaM, mA bhUtasahasApatane saMyamAtmavirAdhaneti / artha - ekadama paDavAthI saMyama ane AtmAnI virAdhanA na thAya eTalA sArU cakkarI ke pitta prakopajanya bhramasahita caitanyanI mUccha hoye chate besI javuM joIe. zAkhArAtI nATaka - A nArakarari ma
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ SI varadAna karI zakAya che & Read tamArI che 353 * (4) suta-chIMka AvavArUpa kAyavyApAra bhinna anya kAyavyApAranA abhAva-tyAgavALo kAusagnamAM sarvathA sthira rahe che. () jAbhita-bagAsuM AvavArUpa kAyavyApAra bhinna anya kAyavyApAranA abhAva-tyAgavALo kAusagnamAM sthira rahe che. (je vakhate khAMsI, chIMka, bagAsuM Ave tyAre jIvarakSaNa Adi mATe mukhe hAtha yA muhapatti rAkhavI.) (6) udghArita-oDakAra AvavArUpa kAyavyApAra bhinna anya kAyavyApAranA abhAva-tyAgavALo kAusagnamAM sarvathA sthira rahe che. (7) vAtanisarga-adhiSThAnathI (gudA-aghodvArathI) pavananA nIkaLavArUpa (adhovAya-vAchUTa-vAyuno saMcAra thavArUpa) kAyavyApAra bhinna anya kAyavyApAranA abhAva-tyAgavALo kAusagnamAM sarvathA sthira rahe che. (8) bhramalI-Akasmika (kAraNa vagara) zarIranI bhUmi-pherane bhramalI kahevAya che. bhramalI-bhamarI cakkara phera AvavArUpa kAyavyApAra bhinna anya kAryavyApAranA abhAva-tyAgavALo kAusagnamAM sarvathA sthira rahe che. (9) pittamUrccha-pittanI prabaLatA-prakopathI thoDI mUcha AvavArUpa kAyavyApAra bhinna anya kAyavyApAranA abhAva-tyAgavALo kAusagnamAM sarvathA sthira rahe che. have "sumehiMthI dikTisaMcAlehi sudhInAM 3 pada bahuvacananA prayogavALAM hovAthI e traNa padonI caityastavanI 5 mI "bahuvacana AgAra saMpadAnuM varNana karatA zAstrakAra kahe che. "suhumehiM aGgasaJcAlehiti" sUkSmaiH aGgasaJcAraiH lakSyAlakSyai trivicalanaprakArai romodgamAdibhiH, suhumehiM khelasaJcAlehiMti" sUkSmaiH khelasaJcAraiH yasmAdvIryasayogisadvyatayA te khalvantarbhavanti, "suhumehiM didvisaMcAlehiti" sUkSma-daSTisaJcAraiH nimeSAdibhiH, bhAvArtha-(10) sUkSma aMgasaMcAra-alpa, (thoDA) lakSya (joI ke samajI zakAya tevA gocara) ane alakSya (joI ke samajI na zakAya tevA-agocara) zarIranA hAlavA cAlavAnA prakArarUpa-TADha Adi vedanAthI rUvADA ubhA thavA vigerethI zarIrano saMcAra-halana calana thavArUpa (sUkSma kAyakaMmarUpa) kAyavyApArarUpa bhinna anya kAyavyApAranA abhAva-tyAgavALo kAusagnamAM sthira rahe che. 1 ene nirogaca saMpatA paNa kahI che. - 2 bha. 5. za. 4 u "variyaranopalaviyANa vinarAvanAbavA zaktiH tabadhAne sapoSa mAnatarivyApaNuvatti patravidymaanN dravyaM tattathA, vIryasadbhAve'pi jIvadravyasya yogAn vinA calanaM na syAditi sayogazabdena sadravya vizeSitaM, saditi vizeSaNaM ca tasya sadA sattA'vadhAraNArtha, athavA svamAtmA tadrupaM dravyaM-svadravyaM tataH karmadhArayaH, athavA vIryapradhAnaH sayogo-yogavAn-vIryasayogaH sa cAsau sadvyazca-manaHprabhRti-vargaNAyukto vIryasayogasadravyastasya bhAvastattA tayA hetubhUtayA 'calAI' ti asthirANi 'uvakaraNAI' ti aGagAni' artha-vIryAntarAya karmanA nAzathI utpanna thayelI zakti te "vIrya" kahevAya che. sayoga eTale mAnasAdi vyApArathI gujarAtI anuvAda cha savitAbA
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ 0 nAmanA mAne che halikavijI: vArA 3i54 (11) sUkSma khela saMcAra-sUkSma zleSma (kapha-gaLapho thuMka vi.) gaLavAthI thatA saMcAra-halana calanarUpa kAyavyApAra bhinna anya kAyavyApAranA abhAva-tyAgavALo kAusagnamAM sthira rahe che. khelasaMcAra Adi pratye kAraNabhUta viziSTa jIva che ane khelasaMcAra Adino samAveza jIvavyApAravizeSamAM thAya che. tathAca vIryathI (varyAntarAya karmanA kSaya ke kSayopazamathI pedA thayela AtmazaktivizeSarUpa vIryathI) sayogI (yoga vyApAra-ceSTA-kriyA-pravRttivALA-hAlatA cAlatA) sata-vidyamAna je dravyo (mana-vacana-kAyArUpe pariNamela pudgalaskaMdho te ahIM dravyo samajavA) te dravyovALo jIva-AtmA hoI khela saMcAra Adi, vIryasayogi sadravyavALA AtmAnA svabhAvo kudaratI vyApAro che eTale vIryasayogi sadravyavALA AtmAnA svabhAva-vyApAramAM samAveza thAya che. athavA pUrvakathita svarUpavALA vIryathI sayogI-mana vacana kAyAnA vyApAravALo jIva khelasaMcAra AdinA pratye hetu che. jo vIryajanya mana, vacana kAyAnA vyApAravALo jIva che to ja khelasaMcAra Adi che. jo vIryajanya mana, vacana, kAyavyApAravALo jIva nathI to khelasaMcAra Adi nathI. mATe khelasaMcAra Adino samAveza vIrya yogi saddavya jIvanA vyApAra vizeSamAM thAya che ane tAdraza vIryajanya mana, vacana kAyAnA vyApAravALA jIvathI khelasaMcAra Adi kAyavyApAro pragaTa ke pedA thAya che. (12) sUkSma daSTisaMcAra-sUkSmadaSTinA (AMkha ughADavA bIDavAthI) thatAM saMcAra-halana calanarUpa kAyavyApAra bhinna anya kAyavyApAranA abhAva-tyAgavALo kAusagnamAM sthira rahe che. have annatthasUtra (mAM kahelA AgAro)thI bahAranA paNa keTalAMka AgAro "evabhAIehiM" e padavaDe sUcavIne te sarva AgArovaDe paNa kAusagnano bhaMga na thavA mATe "hujja me kAusaggo' sudhInA 6 pada kahayAM che te 6 padavALI 6ThThI "AgaMtuka AgAra saMpadA' nuM varNana karatA zAstrakAra kahe yukta, saddhavya eTale vidyamAna dravya jemAM vIrya mukhya che evuM mAnasa vigere vyApArathI yukta vidyamAna je jIva-dravya te "vIryasayoga saddhavya" kahevAya. eno bhAva te "vIyasayoga sadbhavyatA" jANavI vIryano sadubhAva hoya paraMtu yogo (vyApAro) vinA calana na thaI zake eTalA mATe sayoga zabdano prayoga karI saddhavyane vizeSata karavAmAM AvyuM che. vaLI dravyanuM je "satu" vizeSaNa che te dravyanI sattAnA avadhAraNanizcaya vAstu che. - vIryapradhAna mAnasAdi yogathI yukta AtmarUpa dravya te "vIryasayoga saddha" kahevAya athavA vIryapradhAna yogavALo evo ane mana vigerenI vargaNAthI yukta te "vIryasayoga saddavya" kahevAya ema bIjA paNa be artho saMbhave che. vIryasayoga saddavyatAne laIne sayogI kevalInA hAtha vagere avayavo cala (asthira) hoya che. ane tema hovAthI vartamAna samayamAM je AkAza pradezomAM hAtha, paga, bAhu ane urane avagAhIne rahe che te pachInA samayamAM teja AkAza pradezomAM hAtha vagerene avagAhIne rahevA teo samartha nathI. gujarAtI zAya saritA
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAra samiDilitavikArA ja nadI - vikisarata maLavAnI 355) "evamAiehiM AgArehiM abhaggo avirAhio hujja me kAussaggotti' evamAdibhirityAdizabdAd yadA jyotiH spRzati tadA prAvaraNAya kalpagrahaNaM kurbato'pi na kAyotsargabhaGgaH, Aha namaskAramabhidhAya kimiti tadgrahaNaM na karoti ? yena taddhaGgo na bhavati, ucyate, nAtra namaskAreNa pAraNamityetAvadeva aviziSTaM kAyotsargamAnaM kriyate, kintu yo yatparimANo yatra kAyotsarga uktaH tata urdhvaM samApte'pi tasmin namaskAramapaThato bhaGgaH, aparisamApte'pi paThato bhaGgaeva, sa cAtra na bhavatIti, na caityatsvamanISikayaivocyate, yataH uktamA- "'agaNI u chiMdijjava, bohiyakhobhAI dIhaDakkovA / AgArehi abhaggo ussaggo evamAdihiM // 1 // " Akriyanta ityAkArA AgRhyanta iti bhAvanA, sarvathA kAyotsargApavAdaprakArA ityarthaH, taiH AkArai vidyamAnairapi, na bhagno'bhagnaH bhagnaH-sarvathA nAzitaH, na virAdhito'virAdhitaH virAdhito dezabhagno'bhidhIyate, bhUyAt 'me' mama kAyotsargaH / bhAvArtha-(uco zvAsa levo, nIco zvAsa mukavo, khAMsI, chIMka, bagAsuM, oDakAra (urdhvavAyu) adhovAyu, (vAchUTa) bhamarI, (cakkarI) vamana, sUkSmakAyakaMpa, sUkSmazleSmasaMcAra, sUkSma draSTisaMcAra e 12 AgArathI eTale kAusagnamAM rAkhelA apavAdathI kAusaggano bhaMga na thAya. jo e AgAra rAkhyA vagara kAusagga kare to kudaratI rIte thatI e 12 kriyAothI sarvathA niSkriya evA kAusagnano bhaMga ja gaNAya.) e 12 AgAra to eka sthAne ubhA rahevA Azraya che. paraMtu kAusagganA niyata sthAnathI khasIne bIje sthAne javA chatAM paNa kAusagga akhaMDa gaNAya tevA paNa mukhya 4 AgArane (agni, paMcendriyachiMdana, bodhika kSobhAdi, DaMka-vaMzarUpa 4 AgArane "evamAdibhiH' e padadvArA darzAvatA kahe che ke A pramANe AdI' zabdathI jyAre vijaLI-dIpaka athavA agninI jyoti-prakAza zarIra upara paDavAthI prakAzanA agnijIvono (agninA zuddha-kAca AdivaDe AMtarA rahita prakAzamAM temaja kAcamAMthI bhedAIne AvatAM prakAzamAM yuktivAdathI agnijIvono abhAva vartamAna samayamAM keTalAka mAne che, paraMtu mArgAnuyAyIoe AjJAmAM yuktivAdane AgaLa karI pratikULa pravRtti. na AcaravI e ati zreyaskara che) zarIranA sparzathI nAza thAya che, te bacAvavAne cAlu kAusagnamAM oDhavAne mATe kalpanuM (auNika-unanI kAmaLI vagere vastranuM) grahaNa karavuM paDe temaja agnino upadrava jaNAvAthI bIje sthAne javuM paDe to kAusagnano bhaMga thato nathI. zaMkA-"namo arihaMtANaM' e rUpa namaskAranuM uccAraNa kathana karIne zA mATe unanI kAmaLI vi. rUpa kalpanuM grahaNa na kare ? ke jethI te (kAusagga) no bhaMga na thAya. samAdhAna-ahIM namaskAravaDe pAravuM eTalI ja kAyotsarganI pratijJA nathI paraMtu amuka samaya sudhI kAyotsarga karavo evI pratijJA che. tethI teTalo samaya pUro thayA vinA namaskArane (namo arihaMtANe ema) bolIne pAratAM bhaMga ja thAya che. tathA 2 jeTalo (jeTalA pariNAma-mApano) jyAM kAusagga kahyo , 1 A. ni. gA. 1516 artha-(1) agni phelAto AvIne sparza kare. (2) uMdara vi. paMcendriya jIvonI ADa paDavI. (3) cora ke rAjA AvIne kSobha aMtarAya kare. (4) sarpadaMza thAya ke thavAno saMbhava utpanna thAya, to kAyotsargano 2 agni phelAto * * rAjA AvIne bhaMga na gajarAtI bIpI BRE
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ lita-vistarA A haribhadra racita 356 che jemake caityavaMdanAmAM 'IriyAvahiya'nA kAusagganuM pramANa (25) zvAsocchavAsanA kALa jeTaluM che, kAraNa ke; e kAusagga, "caMdesu nimmalayarA" e logassanI chellI 7 mI gAthAnA pahelA caraNa sudhIno hovAthI (25) caraNa-pAda jeTalo che, ane pAyasamA ussAsA' e vacanathI 1 ucchavAsanuM pramANa te 1pAdanA uccAraNa kALa jeTaluM jANavuM paraMtu nAsikA dvArA je zvAsocchavAsa levAya che te pramANa ahIM gaNavAnuM nathI. tathA zeSa (bAkI rahela) 'arihaMta ce.'nA 3 kAyotsarga ane vaiyAvaccano 1 kAusagga e cAra kAusagga 1-1 navakAranA thAya che, tyAM eka navakAranI (8) saMpadA che ane eka eka pAdatulyAeka eka zvAsocchavAsa pramANanA (eTale 8 pAdoccArakALa-pramANanA) jANavA vigere vigere arthAt je jeTalA pramANano jyAM kAusagga kahela che. teTalo kAusagga pUro karyA bAda gurUnA pAryA bAda 'namo arihaMtANaM' e pada bolyA vinA paNa pA2e to kAusaggano bhaMga thAya che. temaja je jeTalo jyAM kAusagga kahela che tyAM teTalo kAusagga pUro karyA sivAya -namo arihaMtANaM' e pada bole to paNa kAusaggano bhaMga thAya che ane A AgAra hoye chate kAusaggano bhaMga thato nathI. zaMkAtame to mane lAge che ke, A badhu potAnI buddhithI kalpo cho ke zAsravacanathI prarUpo cho ? samAdhAna= gALI 3 -ivikhava' vigere zAstravacanathI pUrve eka AgAra batalAvela che ane bAkInA traNa AgAro Adi zabdathI ame batalAvIe chIe. (2) sthApanA ane potAnI vacagALe uMdara vigere paMcendriyo soMsarA ADA utaratA hoya to te dinanuM eTale ADanuM nivAraNa karavA khasIne anya sthAne jatAM kAusaggano bhaMga na thAya. (3) bohika-manuSya coro arthAt cora tathA kSobhAdimAM kahelA zabdathI rAjA vigerethI kSobha eTale saMbhrama-bhaya-upadrava thaye tyAMthI khasIne anya sthAne javA vigerenA kAraNathI apUrNa kAusagga pAratAM paNa kAusaggano bhaMga na gaNAya. te bohika kSobhAdi AgAra jANavo. (4) potAne athavA bIjAne (sAdhu vigerene) dIha-dIrgha eTale sarpe 'Dakko=DaMza' dIdho hoya (arthAt sarpa karaDyo hoya) to to tevA samaye (tenA upacAra mATe) kAusagga pUrNa (pUro) thayA vinA pAre to paNa kAusaggabhaMga na gaNAya te dIrgha DaMka AgAra jANavo (ahiM sarpa karaDyo na hoya ane upadrava ja thayo hoya to paNa e AgAra saMbhave che.) have AgAra ke AkAranI vyutpatti karI vAstavika artha dekhADe che. Akriyante Iti AkArA-maryAdita rIte karAya, AgRhyattve Iti AgArA-maryAdita rIte grahaNa thAya evI vyutpattinI vicAraNA-mImAMsA-bhAvanA karavI-arthAt AvI mImAMsA bAda tAtparyarUpa artha evo tAravI zakAya che ke; sarva prakAranA (sarvaprakArAvacchinna) kAyavyApAranA utsarga-tyAgarUpa kAyotsarganA apavAda (chIMDI)1 1 chIMDI-gharanI pAchaLanI galI, pachItanI sAMkaDI bArI sarakhA apavAda prakAro samajavA. gujarAtI anuvAdaka tIkarasamasa A
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ HINDI nivasArA N HARIHIROIN ORA varaladrasara 357) prakArone AkAra ke AgAra (chUTa-mokaLa) tarIke oLakhAvavAmAM Ave che. vidyamAna (haiyAta-vartatA) paNa evA te ucchavasitAdi AgArothI, abhagna-bhAMgelo nahi tevo (bhagnaje vastu taddana tUTI phUTI jAya te bhAMgelI kahevAya, sarva prakAre nAzane pAmelI. jemake, eka ghaDo phUTIne kakaDe kakaDA thaI gayo hoya, to te bhAMgI gayo kahevAya.) ane avirAti-akhaMDita-khaMDita nahi thayelo tevo (virAdhita-dezathI-amuka aMzathI bhagna-bhAMgelo, je vastu amuka ja aMze tUTe ke phUTe tene khaMDita kahevAya jemake, ghaDAno ekAda kAMTho ja tUTyo hoya to te khaMDita kahevAya) tathAca abhagna ane avirAdhita bhevo bhArI yotsal -thAmA ! (balavadaniSThAnanubandhitvaviziSTasAdhanatAviziSTakRtisAdhyatvaviziSTasamagrAgArabhinnasarvaprakArAvacchinnakAyavyApAratyAgarUpakAyotsargabhavanAnukUlakRtimAn kAyotsargavidyAyI purUSaH iti zAbdabodhaH / ) have zAstrakAra 16 AgArone aticAranI jAti tarIke oLakhAvI sahaja Adi pAMca vibhAgomAM sacoTa spaSTa rIte dAkhala kare che. tathAti tatrAnena sahajAstathA alpetaranimittA Agantavo niyamabhAvinazcAlpA bAhyanibandhanA bAhyAzcAticArajAtaya ityuktaM bhavati, ucchavAsaniHzvAsagrahaNAt sahajAH, sacittadehapratibaddhatvAt, kAsitakSutajRmbhitagrahaNAttvalpanimittA AgantavaH, svalpapavanakSobhAdestadbhAvAt, udgAravAtanisargabhramipittamUrchAgrahaNAtpunarbahunimittA Agantava eva mahA'jIdistadupapatteH sUkSmAGgakheladdaSTisaJcAragrahaNAca niyama-bhAvino'lpAH, puruSamAtra sambhavAt, evamAyupalakSitagrahaNAca bAhyanibandhanA bAhyAstabAreNa prasUtoriti, 'upAdhizuddhaM paralokAnuSThAnaM niHzreyasanibdhanamiti jJApanArthamamISAmihopanyAsaH, uktaM cAgame-"vayabhaMge gurUdoso, thevassavi pAlaNA guNakarI u / gurulAdhava ca NeyaM, dhammami ao u AgArA // 1 // " iti, etenArhacaityavandanAyodyatasyocchavAsAdisApekSatvamazobhanam, abhakteH, na hi bhaktinirbharasya kvacidapekSA yujyataityetadapi pratyuktaM, uktavadabhaktayayogAt, tathAhi-kA khalvatrApekSA ? abhiSvaGgAbhAvAt, AgamaprAmANyAd uktaM ca-"ussAsaM na niraMbhai, Abhiggahio vi kimuya ciTThAe ? sajjamaraNaM Nirohe suhumussAsaMtu jayaNAe // 1 // " na ca maraNamavidhinA prazasyata iti, arthahAneH, zubhabhAvanAyayogAt svaprANAtipAtaprasaGgAt, tasya cAvidhinA niSedhAt uktaMca"savvattha sajjama saJjamAo appANameva rakkhijja / muJcai aivAyAo, puNovisohI na yA viraI // 1 // " kRtaM prasaGgena / bhAvArtha tyAM-sarvathA kAyotsarganA viSayamAM A-ucchavasitathI mAMDI evamAdi paryanta AcArasUcaka annattha sUtra dvArA (1) sahaja (2) alpanimitta Agantuka (3) bahunimitta Agantuka (4) niyamabhAvi-alpa 1 'upAdhayo-dhAnaviddhAzcintAstaiH zaddhamavadAtaM'- 6pAdhio' 2 dharma vyAsa mevI timo vI. 20 3, 600 2 marthitana mema zAkhanu vayana cha. dhArthatAmothI pavitra 'upAdhayaH-apavAdaprakArAstairvizuddhaM akalaMkitamiti bhAvaH, dezakAlAyaucityena yathAprastAvaniyojitasyApavAdasyotsargaphaladAyitayotsargavizeSarUpatvAt, arthaapavAha 235 6dhimAthI time upadhi zabdano artha samajavo. zAstravihita apavAdo paNa utsargavizeSa rUpa che kAraNa ke utsarganA phalane Ape che. yatI vA - REP 929.20728888888
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ karAra karavAmAM WG! Saa kema EvArA rAjabhavasArI (358) (5) bAhyanibaMdhana bAhya ema pAMca vibhAgarUpe aticAranI jAtio (apavAda prakAro) che. ema pratipAdana karAya che. (sarvathA kAyotsargamAM A jAtinA aticAro-apavAdo avazya thavAnA che. AvuM jJAna hovAthI anAbhoga-anupayogarUpa nathI ane koI paNa rIte rokI zakAya evA nathI. jo rokavAmAM Ave to maraNAdibhAvanI prApti thAya.). have sahaja vigere pAMca vibhAgomAM hetusara AgAronI vaheMcaNI (1) sarvathA kAyotsargamAM aticArajAti (apavAdaprakAra) rUpa ucchavAsa ane niHzvAsa e be, sahaja che. jIvana dhAraNamAM upayogI prANavizeSarUpa zvAsozvAsa naisargika che. kAraNa ke; sacitta (sajIva) jIvatA dehanI sAthe zvAsozvAsa vyApta che.-jyAM jyAM zvAsozvAsa che tyAM tyAM sajIva deha che. jyAM sajIva deha nathI tyAM zvAsozvAsa nathI. pratyeka prANi paryApta zvAsozvAsa che. (svAbhAvika) (2) sarvathA kAyotsargamAM aticArajAtirUpa khAMsI, (kAsa) chIMka, bagAsuM e traNa, alpa (thoDA) nimittonuM AlaMbana laI AvavAnA-pragaTa thavAnA svabhAvavALA che. kAraNa ke; svalpa pavananA kSobha (bhramaNa-vikAra) AdithI khAMsI, chIMka, ne bagAsuM thAya che. (vAyu vi. nA alpa vikAravALI) " (3) sarvathA kAyotsargamAM aticArajAti (apavAda prakAra) rUpa oDakAra, adhovAta, bhramarI (cakkara) pittamUcha e cAra, bahu-ghaNA nimittonuM avalaMbana laI AvavAnA-pragaTa thavAnA svabhAvavALA che. kAraNa ke; mahA ajIrNa, apathya AhAra-vihAra apriyavAsa, mAnasikaAghAta, tathAvigharogAdi, pittanI atizayatA udAna-apAnavAyuvega AdithI oDakAra, vAchUTa, bhamarI, bebhAna avasthArUpa pittamUrchA thAya che. (vAyu tathA ajIrNAdikanA moTA vikAravALI) 1 mukha ke nAsikA vaDe aMdara levAto zvAsa, ke jene nAsikA ke mukha dvArA grahaNa karI phephasAmAM dhakelavAmAM Ave che. 2 je zvAsa, nAsika ke mukha vaDe zarIramAMthI bahAra kADhavAmAM Ave che. 3 jyAre koI paNa kAraNathI athavA svayameva svabhAvathI ja nIce AghAta pAmelo vAyu, uparanA chidrone Azrita thaIne udAna gativALo thayo chato kaMTha ane chAtImAM rokAI jAya che ane mastakamAM praveza karIne zira, mukha, nAka, kAna ane moMnA chidramAM ghUsIne badhI IndriyomAM vyApta thato, te zarIrane toDato, jaDabAM, dhamanI tathA AMkhone calAyamAna karato ane netra, pITha, chAtI tathA paDakhAMone maraDato temaja jaDa karato svataMtra rUpamAM sUko athavA kaphanI sAthe maLIne bahAra nIkaLe che tyAre te kasavAthI-kaSTa Apato hovAthI kAsa kahevAya che. 4 chIMka-bagAsuM A kriyAo paNa udAna vAyune lIdhe ja gatimAnuM thAya che. tethI tenA vegane dareka rIte rokI zakAto nathI ane kadAca rokavAmAM Ave to asamAdhi thAya. rahI zakAdazA arajI karavA ane bArIrika
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAta raju lita viEArA vAvavAthI (3pa9 (4) sarvathA kAyotsargamAM aticArajAtirUpa zarIranA aMgonuM sUkSma skUraNa, sUkSma rIte kaphanuM skUraNa, sUkSma netranuM phuraNa e traNa, niyamathI-avazya-cokkasarUpe thanAra ane alpa-sUkSma agocara che. kAraNa ke; purUSamAtramAM sakala naranArImAM avazya sambhavita che. (5) sarvathA kAyotsargamAM aticArajAtirUpa, "evamAdi rUpa upalakSaNa padathI upalalita-saMgraha karela agni upadrava, paMcendriyanuM ADuM utaravuM, cora vi. no bhaya, sarpa vi. no upadrava e cAra, svazarIrathI bahAranA padArtho mULa kAraNa hovAthI bAhya che kAraNa ke; bahAranA padArtho (agniAdi) dvArAe ja agni upadrava Adi cAra AgArono janma thAya che. upAdhi (mithyAtvAsaMyamAdi doSa ke aticAra) thI zuddha rahita arthAta upAdhirUpa mala rahita-nirmalanirdoSa-niraticAra, paraloka mATenuM anuSThAna-samyagu anuSThAna, mokSanuM mULa kAraNa che. Ama jaNAvavA sArU apavAdo (utsarga vizeSarUpa) AgAro aticAra jAtiono upanyAsa-sUtrarUpa guMthaNI karela che. vaLI AgamamAM kahyuM che ke; (AgArono apavAdono svIkAra karyA sivAya) vratanA bhaMgamAM (sarvathA tyAge) gurU (mahA) doSa che. (AgAro apavAdo rAkhIne) thoDI paNa vrata (mahAvrata) nI pAlanA guNa karI-lAbha karanArI che. lAbhAlAbhano-guNa doSano pUrato vicAra karavo joIe. gurUlAghavano pukhta vicAra karIne ja gharmamAM-dharma zAstromAM AgAronuM-aticAra jAtionuM apavAda prakAronuM pratipAdana karela che. zaMkA-arihaMta bhagavaMtanuM caityavaMdana karavA mATe ujamAla banela purUSane, ucchavAsa vi. nI apekSA, zobhana-sArI-vyAjabI nathI. kAraNa ke; bhaktino abhAva che. bhaktiparAyaNa purUSane kyAMya apekSA-darakAra, yuktiyukta TharatI nathI. bhakti te ja ke je apekSA vagaranI hoya. 1 AMkhanA popacAMnuM pharakavuM, gAlanuM pharakavuM hAthapaganA snAyuonuM pharakavuM rUMvADAM caDI AvavAM vi. kriyAo ApaNI IcchA ke prayatnane AdhIna na hoI zarIramAM game tyAre thavAno saMbhava hoya che tethI teno samAveza apavAdamAM karelo 2 A kriyA zarIramAM niraMtara cAlyA ja kare che. vAyu kaphane judA judA sthAne laI jAya che ane koI vakhata teno vega vadhAre hoya to ApaNane khabara paDe che ke aMdara kaphanuM halana-calana thaI rahyAM che. A paNa eka jAtano sUmakAyavyApAra che. paNa te kAbU bahArano hoI teno samAveza apavAdamAM thayelo che. ( 3 AMkhanuM maTakuM mAravuM AMkhano palakAro thavo vi. A paNa eka prakArano sUkamAya vyApAra che. paNa te kAbU bahArano hoI teno samAveza apavAdamAM karelo che. 4 'evamAdi' iti padamupalakSaNaM, ajahatsvArthalakSaNayA'nyagrAhakamiti upalakSaNalakSaNenAgnyAyanyapadArthAnAM caturNAgrahaNaM bodhyam / vAkyAnviyimukhyAmizritamukhyArthAnyapadArthopasthitirUpamupalakSaNalakSaNamapi bodhyam / upalakSyate svaM svetaracAneneti vyutpattiH / karaNe lyuT / lakSaNaM tu lakSyatAvacchedakarUpeNa svasvetarabodhakapadatvam / rAjArAtI navA hoya
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ karI hatI hAlana viNa jo tamArI kAra zItala 360) - samAghAna-upara karela pratipAdanathI zaMkAnuM nirasana thaI jAya che. eTale abhaktirUpa hetuno yoga TakI zakato nathI kAraNa ke, bhakti yogano sadbhAvathI bhakti yoga kevI rIte ? te vastunuM yathArtha varNana kare che ke pahelAM e samajavuM joIe ke ahIM kaI apekSA che? kAraNa ke; abhiLaMga-bhautikalAlasAAsakti jevuM aniSTa tattva nathI. ane tevuM ja AgamanuM prAmANya-purAvo-sAkSI che. zAstramAM kahyuM che ke, "Abhigrahika, (kAyotsarganI pratijJA karI zarIranI badhI cejha rokavAvALo) ucchavAsane rokI zakato nathI to ceSTAvALAnI to vAta ja zI ? je kAraNathI ucchavAsa nirodhamAM zIghUmaraNa che. tethI yatanA pUrvaka sUkSma ucchavAsane grahaNa karavo.' zaMkA-ucchavAsanI apekSA rAkhyA sivAya ucchavAsa nirodhamAM maraNa thAya to zo vAMdho ? samAdhAna-avidhi pUrvakanuM (virodhanAvALuM) maraNa, prazaMsApAtra gaNAtuM nathI. kAraNa ke, artha (mokSa purUSArtha-ISTa-phala) nI hAnino prasaMga che. zubha bhAvanAnA yogano abhAva che. sva prANono nAza (ApaghAta) no prasaMga che. vaLI avidhipUrvakanA maraNano zAstramAM pratiSedha che. zAstramAM kathana che ke; "badhI rIte saMjamanuM jatana-rakSaNa karo ! saMjama karatAMya AtmAne saMbhALI ? koI paNa rIte jo avidhi maraNarUpa atipAtathI bacI jAya che to pharIthI (prAyazcita dvArA) zuddha thAya che. jo avirata thaI jAya to prAyazcita AdithI tenI zuddhi thatI nathI." tathAca mUla (mUlamaMDI) nI prAptinI rakSA karavA khAtara apavAda sevana thavA chatAMya virAdhanA thatI nathI. sArAMza ke ucchavAsa AdinI apekSA te rAgamizrita apekSA nathI. kAraNa ke, AsaktirUpa abhivRMgano abhAva che, ane temAM Agamano purAvo che ane te te AgArothI abhaktinA prasaMgano abhAva che. vi. nA nirUpaNarUpa carcA ahIM samApta thAya che. have zAstrakAra, "jAva arihaMtANaMthI "na pAremi' sudhInA 4 padamAM kAusagnamAM keTalI vAra sudhI rahevuM tenI kALaniyama darzAvelo hovAthI e cAra padavALI 7 mI kAyotsargavadhi (kAusagnanI maryAdA rUpa) saMpadA che. tyArabAda "tAvakAryathI vosirAmi sudhInAM 6 padamAM kAusagga kevI rIte karavo ? tenuM svarUpa darzAvyuM che. mATe te cAra padanI 8 mI kAyotsarga svarUpa saMpadAnuM svarUpa batAvatAM kahe che kiyantaM kAlaM yAvattiSThAmItyatrAha-"jAva arahaMtANamityAdi" yAvaditi-kAlAvadhAraNe, azokAyaSTamahAprAtihAryalakSaNAM pUjAmarhantItyarhantasteSAMmarhatAM, bhagaH-samagraizvaryAdilakSaNaH sa vidyate yeSAM te bhagavantaH teSAM sambandhinA namaskAreNa 'namo arahantANanti' anena "na pArayAmi" na pAraM gacchAmi, tAvatkimityAha-"tAva kAyaM ThANeNaM moNeNaM jhANeNaM appANaM vosirAmi" tAvacchabdena kAlanirdezamAha, 'kArya' dehaM "sthAnena" UrdhvasthAnena hetubhUtena, tathA 'maunena' vAgnirodhalakSaNena, tathA 'dhyAnena' dharmadhyAnAdinA 'appANaMti' prAkRtazailyA AtmIyam, anye na paThantyevainamAlApakaM 'vyutsRjAmi' parityajAmi, garAtI gAnavIe , ope u to
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA bhadrasuri racita iyamatra bhAvanA - kAyaM sthAnamauna dhyAnakriyAvyatirekeNa kriyAntarAdhyAsamadhikRtya vyutsRjAmi, namaskArapAThaM 'yAvatpralambabhujo niruddhavAkprasaraHprazastadhyAnAnu - gatastiSThAmIti, tataH kAyotsargaM karotIti / jadhanyo'pi tAvadaSTocchvAsamAnaH / prazna-(zaMkA) kyAM sudhI mAre kAusaggamAM ubhA rahevuM ? 361 samAdhAna-"jAva arihaMtANaMmityAdi"-jyAM sudhI arhata bhagavaMtanA namaskAra vaDe arthAt 'namo arihaMtANaM' e padanA uccAraNa vaDe pArUM nahi-pUrNa karUM nahi tyAM sudhI mArA-potAnA zarIrane, sthAnathI-ubhA rahIne, maunavaDe-vANI vyApAra sadaMtara baMdha karIne, dhyAna vaDe vosirAvuM-taddana tajI dauM chuM. Iti zabdArtha bhAvArtha-jyAM sudhI azokavRkSa vi. ATha mahA prAtihAryarUpa pUjAne yogya-arhatonA-ane bhaga (jenuM svarUpa pahelAM kahevAI gayela che evA samagraaizvarya vi. rUpa) vaMtonA arthAt arihaMta bhagavaMta saMbaMdhI namaskAra vaDe, 'namo arihaMtANaM' e rUpa padane bolIne na pArUM (kAusaggane pUrNa na karUM) tyAM sudhI kAyAne sthAnavaDe-ubhA rahevA pUrvaka mauna vaDe-bolavArUpa vAgyApArane bIlakula baMdha karavA pUrvaka, dhyAna vaDe-dharmadhyAna vi. prazasta dhyAnavaDe 'appANaM'ti prAkRta zailIthI AtmIya-potAnI (potAnI) kAyAne (keTalAka A AlAvAne-'appANaM' e padane bolatA nathI) huM vosirAvuM chuM-choDuM chuM. 1. " pralambita bhujadvandvamUrdhvasthasyAsitasya vA / sthAnaMkAyAnapekSaM yat kAyotsargaH sa kIrtitaH // "baMne bhujAone nIce laTakatI rAkhIne ubhelA athavA beThelA mANasanuM kAyAnI apekSA vinAnI sthitimAM rahevuM te 'kAyotsarga' kahevAya che. 2 ATha mahA prAtihAryanuM svarUpaH-(1) he prabhu ! ApanA zarIramAM mAnathI bAra guNo A caityavRkSa, bhamarAnA zabdavaDe jANe gAyana karato hoya, vAyuthI calAyamAna thatAM pAMdaDAovaDe jANe nRtya karato hoya ane ApanA guNovaDe jANe rakta (rAto) thayo hoya tema harSa pAme che. (2) he prabhu ! ApanI dezanAbhUmi (samavasaraNa) mAM devatAo eka yojana sudhI nIcA DIMTavALA jAnupramANa puSpone vikhere che. varasAve che. (3) he prabhu ! vairAgya dIpanakaranArA mAlavakauzikI vigere grAmaparyaMta rAgovaDe pavitra thayelo Apano divya dhvani, harSathI uMcI DokavALA mRgoe paNa pIdho che. (4) he prabhu ! caMdranA kiraNo jevI ujjavala camarAvalI (cAmaranI zreNI) jANe ke ApanA mukhakamalanI sevAmAM tatpara thayelI haMsanI zreNI hoya tema zobhe che. (pa) he prabhu ! jyAre Apa siMhAsana upara ArUDha thaIne dezanA Apo cho tyAre ApanI dezanA sAMbhaLavA mATe mRgalAo paNa Ave che. te jANe ke mRgendra (potAnA svAmI) nI sevA karavA AvatA hoya tema lAge che. (6) he prabhu ! jyotsanAvaDe parivarelo caMdra jema cakora pakSInA netrone AnaMda Ape che tema bhAmaMDalavaDe parivarelA Apa sajjanonA netrone atyaMta AnaMda Apo cho. (7) he sarva vizvasvAmin ! vihAramAM ApanI AgaLa AkAzamAM rahIne zabda karato devaduMdubhi jANe ke jagatamAM AptapurUSomAM ApanuM ja moTuM sAmrAjya kaheto hoya tema zobhe che. (8) he prabhu ! (samyaktva, dezavirati, sarvavirati, tIrthaMkaranAmakarma upArjana svargagamana, punaH manuSyabhavamAM sarvavarita; apUrvakaraNa. kSapazreNI, zukladhyAna, dhAtikarma kSaya, kevalajJAnanI prApti, tIrthaMkaranI saMpadAno bhoga ane chevaTa mokSagamanaA pramANe) pUrNa samRddhinA anukramanI jevA ApanA mastaka uparauparI rahelA traNa chatro traNa jagatanA prabhupaNAnI moTAIne kahetA hoya tema zobhe che. 3 maitrI Adi bhedavaDe cAra prakAranuM tathA AjJA vicayAdi bhedavaDe cAra prakAranuM temaja piMDasthAdi bhedavaDe paNa gujarAtI anuvAdaka karasUri ma.sA. A
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ che ke je chavAyata 362 sarvathA kAryotsarga dazAmAM sthAna-mana-dhyAna rUpa kriyAne choDI, bIjA tamAma kAyavyApAra viSayaka ayathArthajJAna mithyAjJAnajanyatAdAbhyane vosirAvuM chuM arthAta sthAnAdikriyAtrayabhinnasarvakAmakriyA, kAyAmAM che evo je adhyAsa-mithyAjJAnajanyatAdAtma choDI devuM joIe e apekSAe sarvathA kAyAne choDuM chuM ema kahevAya che. sarvathA kAyotsarga dazAmAM athavA sthAna-mauna-dhyAnarUpa kriyAtrayabhinna sarva kAyavyapArone apekSIne kAyAno huM sarvathA tyAga karUM chuM arthAta kriyAghArarUpa zarIramAMthI sthAna-mana-dhyAna sivAya tamAma kAyavyApArone kAusagnamAM dezavaTo ApavAmAM Ave che. e apekSAe huM mArI kAyAne tajI dauM chuM ema kahevAya che. sArAMza ke jyAM sudhI 'namo arihaMtANaM' e padane bolIne na pAchuM tyAM sudhI baMne bhujAone laTakatI rAkhIne, vANIvyApAranA pracArane sadaMtara rokIne, prazasta dhyAnamAM parovAyelo evo huM ubho chuM Iti-prathama praznano pratyuttara puro thAya che. tyArabAda tarata ja te kAusaggane kare che Iti-kAusagnanA svarUpa AdinuM varNana puruM thAya che. jaghanya kAusagga paNa ATha 1ucchavAsa pramANavALo hoya che. have zAstrakAra, kevala baMne bhujAone laTakatI rAkhavA pUrvaka ja kAusagga hoya che. jaghanyathI paNa cAra prakAranuM gharmadhyAna kahyuM che." maitrIbhAvanA-para jIvanA hitano vicAra karavo te. karUNAbhAvanA-paranA duHkhano vinAza karavAnI cintA, pramoda bhAvanA-paranA sukhamAM saMtoSa mAnavo te. upekSA-madhyastha bhAvanA-paranA doSonI upekSA karavI te A bhAvanAo, dharmadhyAnane puSTa karavA mATe rasAyaNa sarakhI che. AjJAvicayajinezvaranI AjJAnA ciMtana svarUpa. apAya vicaya-sAMsArika kaSTonA ciMtanarUpa vipAka vicakarmaphalanA ciMtanarUpa. saMsthAnavica=lokAkRtinA ciMtanarUpapiMDa sthadhyAna=prabhunA jIva sahita sAkSAt zarIranA AlaMbanI je dhyAna, padastha dhyAna arihaMta ItyAdi padanuM dhyAna. rUpaDdhyAna zrI arihaMta zvetavarNanA, siddha, raktavarNanA ItyAdi rIte zvetavaNadi yukta koIpaNa AkAre rUpa kalpIne arihaMtAdika dhyeyanuM je dhyAna. rUpAtIta dhyAna rUpa AkAra ItyAdi rahita niraMjana nirAkAra svarUpe dhyAna karavuM te. 1 "pAyasamA UsAsA, kAlayamANeNa huMti nAyavvA / eyaM kAla pamANeNaM, ussaggeNa tu nAyavaM // " kAlanA pramANa vaDe zvAsozvAsane zlokanA caturtha bhAga pramANe eTale eka pAda samAna jANavo. kAlanuM A pramANe kAryotsargane viSe samajavAnuM che. ucchavAsanuM pramANa te eka zlokanA 1 padanA uccAra jeTaluM gaNAya che. mATe ahIM ucchavAsa eTale 1 pAdano uccAra kALa jANavo, paraMtu nAsikAThArA je zvAsozvAsa levAya che. te pramANa ahIM gaNavAnuM nathI. A sAkarasUri ma. sA.
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalitavistA - vibhavamura rAzita 6363 ATha zvAsozvAsa pramANavALo kAusagga hoto nathI" AvI mAnyatAnuM khaMDana karI baMne bhujAone laTakatI rAkhavA pUrvaka jadhanyathI paNa ATha zvAsozvAsa pramANa kAusagga hoya che. e viSayane jhINavaTa rIte chaNAvaTa 42 cha; iha ca pramAdamadirApahatacetaso yathAvasthitaM bhagavadvacanamanAlocya tathAvidhajanAsevanameva pramANayanta pUrvAparavirUddhamitthamabhidadhatiutsUtrametat, sAdhvAdilokenAnAcaritatvAt, etaccAyuktaM, adhikRtakAyotsargasUtrasyaivArthAntarAbhAvAt, uktArthatAyAM coktAvirodhAt, atha bhavatvayamarthaH kAyotsargakaraNe na punarayaM sa iti, kimarthamuccAraNamiti vAcyaM, vandanArthamiti cet, na, atadarthatvAt, atarthoccAraNe cAtiprasaGgAt, kAyotsargayuktameva vandanamiti cet, karttavyastarhi sa iti, bhujapralambamAtraH kriyata eveti cet, na tasya nityapramANatvAt, ceSTAbhibhavabhedena dviprakAratvAd, uktaMca-"so ussaggo duviho ceTTAe abhibhaveya NAyabbo / bhikkhAriyAi paDhamo uvasaggabhiojaNe bIo // 1 // " ayamapi cAnayorevAnyataraH syAt, anyathA kAyotsargatvAyogaH, na cAbhibhabakAyotsarga eSaH, tallakSaNAyogAt, ekarAtrikyAdau tadbhAvAt, ceSTA kAyotsargasya cANIyaso'pyuktamAnatvAt, uktaMca-"uddezasamuddeze sattAvIsaMaNuNNavaNiyAe / advevayaussAsA paTThavaNapaDikkamaNamAdI // 1 // ' atrAyaM na gRhIta iti cet, na AdizabdAvaruddhatvAd, upanyastagAthAsUtrasyopalakSaNatvAd, anyatrApi cAgame evaMvidhasUtrAdanuktArthasiddhaH, uktaMca-"gosamuhaNaMtagAdI, AloiyadesieyaaiyAre / savvesamANaittA, hiyaedose ThavejjAhi // 1 // " atra mukhavastrikAmAtrokteH AdizabdAccheSopakaraNAdi parigraho'vasIyate, suprasiddhatvAt pratidivasopayogAca na bhedenokta iti, aniyatatvAt divasAticArasya yujyata evehAdizabdena sUcanaM, niyataM ca candanaM, tatkathaM tadasAkSAdgraha iti cet, na, tatrApi rajoharaNAyupadhyutprekSaNasya niyatatvAt, samAnajAtIyopAdAnAdiha etadgrahaNamastyeva, samAnajAtIyaM ca mukhavastrikAyAH zeSopakaraNamiti cet, tatrApi tanmAnakAyotsargalakSaNaM samAnajAtIyatvamastyeveti mucyatAmabhinivezaH, na cedaM sAdhvAdilokenAnAcaritameva, kvacittadAcaraNopalabdheH AgamavidAcaraNazravaNAcca, na caivaMbhUtamAcaritamapi pramANaM, tallakSaNAyogAd, uktaM ca asaDheNa samAiNNaM, jaM katthai keNai asAvajjaM / Na NivAriyamaNNehi ya, bahumaNumayameyamAyariyaM // 1 // " na caitad sAvA, sUtrArthasya pratipAditatvAt, tasya cAdhikataraguNAntarabhAvamantareNa tathA'karaNavirodhAt, na cAnyairanivAritaM, tadAsevanaparairAgamavidbhirnivAritatvAd, ata eva na bahumatamapIti bhAvanIyam, alaM prasaGgena yathoditamAna eveha kAyotsarga iti / | bhAvArtha-ahIM-pUrvokta-carcita viSayamAM pramAdarUpI dArUnA madathI jemanuM citta-haiyuM naSTa thaI gayuM che evA keTalAka loko) yathAvasthita-yathArtha, bhagavaMtanA vacananI AlocanA karyA sivAya, pramAdamadirAmadamastanI AcaraNAne ja pramANarUpa gaNatA, pUrva ane apara (pahelAM ne pachI) virodhavALA vacanane A pramANe gole cha , pUrvapaa= madhu, sUtrathA. (uall)-uSTuM-virodhAj cha. // 24 // 3, sAdhu vigaire do'tha. 2||yrit nathI. uttarapakSa=A tamAruM kathana vyAjabI nathI. kAraNa ke, adhikRta kAyotsargasUtra (annatthasahita arihaMta ceIyANaM sUtrarUpa caityastava athavA kAyotsarga daMDaka sUtra) nA uparyukta artha sivAya bIjA arthano abhAva che. vaLI kAyotsarga daMDakanA kAyotsarga rUpa arthanA vyAkhyAnamAM jaghanyataH ATha zvAsozvAsa pramANa kAyotsargano virodha nathI. zatI manuvaIED -lArabhUmi
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ che - lalita- virA - abhivI ziva {364) pUrvapakSa niyamathI jadhanyataH ATha ucchavAsa Adi pramANavALuM vandana Adi (Adi zabdathI pUjanasatkAra-sanmAna Adi) prayojanavALu kAyotsarganuM karavuM svIkAryuM chate A artha bhale pravarte ! paraMtu evo artha ame mAnatA nathI. uttarapakSa tyAre have tamane pUchIe ke; prazna-vaMdanAkAyotsargasUtra rUpa daMDakanuM uccAraNa zA mATe ? jo tame "vandana mATe daMDakanuM uccAraNa che. Avo javAba Apazo to e javAba, vyAjabI nathI. kAraNa ke, prakRtidaMDakanA abhidheya-kAyotsarga rUpa artha zUnya prakRdaMDakanA uccAraNamAM atiprasaMga nAmano doSa Ave ! kAyotsargamuktavandana mATe prakRdaMDakanuM uccAraNa che. ema kahevAmAM tadartha zUnyatvano abhAva hoI atiprasaMga nAmano doSa nathI. vaLI jo kAyotsargayukta vandana ja prakRtadaMDakano artha che to te jyotsarga avazya karavo joIe. zaMkA-phakta baMne bhujAone laTakatI rAkhIne ja kAusagna karavAnuM mAnIe to zo vAMdho ? samAdhAna-nitya (niyata) pramANa-parimANavALo ja te kAusagga che ane te ATha ucchavAsa Adi niyata pramANavALo kAusagga, ceSTA ane abhibhava bhede be prakAravALo che. (je "kAyotsarga" gamanAgamana pachI, vihAra pachI ke divasanA aMte, rAtrinA aMte, pakSanA aMte, caturmAsanA aMte ke saMvatsarInA aMte niyata pramANamAM karavAmAM Ave che te "ceSTA kAyotsarga' kahevAya che ane je "kAyotsarga titikSA zakti meLavavA mATe arthAtu parISahono ya karavA mATe jaMgala, smazAna, khaMDero ke evA sthaLomAM jaIne karavAmAM Ave che, te "abhibhava" kahevAya che, A prakAranA kAyotsarga'no samaya jadhanya antamuhUrta ane utkRSTathI bAramAsano hoya che.) bhikSA caryAmAM (bhikSA vinA gamanAgamana Adi pachI) pahelo ceSTA kAusagga, upasarga sahavA khAtara ke parISahanA jayanA viSayamAM bIjo abhibhava kAusagga, Ama be prakArano kAusagga hoya che. vaLI A prakRta kAusagga paNa be prakAramAMthI eka prakArano hovo joIe. A prakRta kAusagga, abhibhava nAmano kAusagga nathI, kAraNa ke, abhibhava kAusagganA lakSaNanI aghaTamAnatA che. eka rAtrikaAdi pratimA AdimAM abhibhava nAmano kAusagga ghaTI zake che. vaLI nAnAmAM nAno ceSTA nAmano kAusagga, pahelA kahela ATha zvAsozvAsa pramANa-vALo ahIM che. jItakalpa AgamamAM kahyuM che, ke "uddeza-samudeza temaja anujJAmAM 27 ane prasthApana pratikramaNa AdimAM ATha ja zvAsozvAsa samajavA.' zaMkA-A AgamamAM vaMdanAmAM (caityavaMdanAmAM) ATha zvAsozvAsa gaNavA evuM zabdathI kahyuM nathI tenuM kema ? rAtI nATaka - A makarasUri ma. lAlajI che
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ valita-viArA A vaLavAriNita (365) samAdhAna-Adi zabdathI vaMdanAdinuM grahaNa thaI jAya che. kAraNa ke ApelI gAthArUpa sUtra upalakSaNa che. vaLI bIje ThekANe paNa AvA prakAranA upalakSaNarUpa sUtrathI sAkSAt zabda vaDe nahIM kahela padArthanuM grahaNa thAya che. tathAti-zAstramAM kahyuM che ke "savAramAM mukhavastrikA mAtranuM kathana che, upalakSaNarUpa Adi zabdathI bAkInA upagaraNa AdinuM grahaNa jaNAya che. kAraNa ke, suprasiddha ane haMmezA upayogamAM AvanAra che. eTale ja judA rUpe kathana nathI karyuM. vaLI divasAticAranuM aniyatapaNuM hoI ahIM zabdathI niyata zeSa upakaraNAdinuM sUcana yuktiyukta ja che. zaMkA-jyAre vandana (caityavandana) niyata che. to gAthAmAM sAkSAt zabdathI kema grahaNa nathI karyuM? samAdhAna-tame ema nahi samajatA ke rajoharaNa Adi upadhinuM paDilehaNa aniyata che. paraMtu tyAM paNa rajoharaNa Adi upadhinuM paDilehaNa niyata che. kema ke, niyatatva rUpa sarakhI jAtivALAnuM upAdAnagrahaNa che. tema ahIM paNa Adi zabdathI vandanAdinuM grahaNa barobara che. zaMkA-mukhavastrikAnI sAthe niyatatvarUpa sarakhI jAtivALA zeSa upagaraNarUpa samAna jAtIyanuM Adi zabdathI grahaNa bhale ho ! paraMtu ahIM caityavaMdananA grahaNamAM samAnajAtIyapaNuM zuM che ? te samajAvo. samAdhAna-ATha zvAsozvAsa pramANa kAyotsargarUpa samAna jAtIyapaNuM (eka jAti-samAna gharma) pratikramaNa AdinuM samajavuM. tathAca pratikramaNanA grahaNamAM Adi zabdathI caityavaMdana Adi ATha zvAsozvAsa pramANa kAusagnarUpa eka sarakhI jAtivALA tamAmanuM grahaNa samajI levuM. mATe kadAgrahane jalAMjali Apo ! have kevala baMne bhujAone laTakatI rAkhIne ja kAusagna karavAnI mAnyatAmAM Acarita-AcaraNA rUpa pramANano purAvo tathA tenA lakSaNanI ghaTanAno abhAva che ane baMne bhujAone laTakatI rAkhIne A zvAsozvAsa pramANa kAusagnamAM Acarita nAmanA pramANano purAvo tathA tenA lakSaNano samanvaya che. e viSayane darzAvatA kahe che. pUrvapakSa-kevala baMne bhujAone laTakatI rAkhIne ja kAusagga karavo e ja sAdhu AdilokathI Acarita che. kAraNa ke, vartamAnamAM koIpaNa jagyAe te AcaraNA pratyakSa che. ane pahelAM AgamavidonI AvI AcaraNA sAMbhaLI che. uttarapakSa-kevala baMne bhujAone laTakatI rAkhIne ja kAusagga karavo e mAnyatA, Acarita nAmanA pramANarUpa nathI kAraNa ke; Acarita pramANanuM lakSaNa ghaTatuM nathI. zAstramAM kahyuM che ke "je azaTha-mAyAvagaranA gItArthe AcarelA hoya che. (dezakAla AdinI apekSAe guNakArI hoI bahu bhavyopakArI che. ema mAnI Acarela hoya.) je (karmakSetra hetu hoI) niravadya-nirdoSa hoya, vaLI je tatkAlavartI anya madhyastha gItArthoe nivArela na hoya, ane je gItArthone bahumAna-Adara-sanmAna-prazaMsAne pAmela hoya-vacanathI gItArthoe vakhANela hoya te Acarita-AcaraNA pramANa kahevAya che. sarakArI mA jarAtI nATaka ja
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA A uribhadrasuri racita 366 pUrvapakSa--zuM ATha zvAsozvAsa pramANa kAusagga karavo e sAvadya nathI ? uttarapakSa-A aSTocchavAsa pramANa kAusagganuM karavuM sAvadya nathI. kAraNa ke; prakRta daMDaka sUtranA abhidheya-artharUpa kAusagganI sAthe virodha nathI, sUtrano artha, pratipAdita che. vaLI pratipAdita sUtrArthano adhikatara bIjA guNonI utpatti vagara te prakAre akaraNamAM virodha che. arthAt adhikatara bIjA guNonI utpatti hoI te prakAre karavAmAM virodha nathI--saMmati che. pUrvapakSa phakta baMne bhujAone laTakatI rAkhIne ja kAusagga karavAnI mAnyatA koIe nivArI ke nahi ? uttarapakSa-phakta baMne bhujAone laTakatI rAkhIne ja kAusagga karavA rUpa kriyA, bIjA gItArthoe anivArita nathI. (nivArita che.) kAraNa ke, ATha zvAsozvAsa pramANa kAyotsarganI AcaraNAparAyaNa Agamavidoe nivArela che. e ja kAraNathI anyamadhyastha gItArthoe bahumAna-Adara-sanmAna Apela nathI. apanAvela nathI. have A carcAno prasaMga pUro thAya che. ATha zvAsozvAsa pramANa kAyotsarga ja ahIM-caityavaMdanamAM mAnya rAkhavo! bIjo nahi. A pramANe pUrvokta viSaya samApta thAya che.! kAusaggamAM zvAsozvAsanuM pramANa niyata che e viSaya patAvyA bAda have zAstrakAra, kAusaggamAM dhyeya niyata nathI. paraMtu amuka viSayaka dhyAna, amuka phalane A rIte Ape che e rUpa AnuSaMgika viSaya darzAvI kAusagga kevI rIte ekalAe ke ghaNAoe pAravo! e vidhAnane hetu pUrvaka rajU kare che. ihocchavAsamAnamitthaM na punarthyeyaniyamaH yathApariNAmenaitatsthApane ca guNAH tattvAni vA sthAnavarNArthAlambanAni vA AtmIyadoSapratipakSo vA etadvidyAjanmabIjaM tatpAramezvaraM, ata itthamevopayogazuddheH, zuddhabhAvopAttaM karmAvandhyaM suvaNaghaTAdyudAharaNAt, etadudayato vidyAjanma kAraNAnurUpatvena yuktyAgamasiddhametat tallakSaNAnupAti ca " varcogRhakRmeryabad mAnuSyaM prApya sundaram / tatprAptAvapi tatrecchA, na punaH sampravarttate // 1 // vidyAjanmAptitastadvad viSayeSu mahAtmanaH / tattvajJAnasametasya na mano'pi pravarttate // 2 // viSagrastasya mantrebhyo nirviSAGgodbhavo yathA / vidyAjanmanyalaM mohaviSatyAgastathaiva hi // 3 // zaive mArge'ta evAsau, yAti nityamakheditaH / na tu mohaviSagrasta itarasminnivetaraH 4 // kriyAjJAnAtmake yoge sAtatyena pravarttanam / vItaspRhasya sarvatra yAnaM cAhuH zivAdhvani // 5 // " iti vacanAt, 'apasitamAnuSaGgikaM, prakRtaM prastumaH, sa hi kAyotsargAnte yadyeka eva tato " namo arahaMtANaMti" namaskAreNotsArya stuti paThatyanyathA pratijJAbhaGgaH, jAva arahaMtANaM ityAdinA'syaiva pratijJAtatvAt, namaskAratvenAsyaiva rUDhatvAt, anyathaitadarthAbhidhAne'pi doSasambhavAt, tadanyamantrAdau tathAdarzanAditi / atha bahavasta eka eva stutiM paThati, anye tu kAyotsargeNaiva tiSThanti, yAvatstutiparisamAptiH, 1 uddezyAntarapravRttasya tatkarmanAntarIyakatayA prApta. prAsaGgiko'nuddezyaH kAryavizeSa AnuSaGgikam / yathA bho baTo bhikSAmaTa yadi gAM pazyestAM cAnayetyAdau / atra bhikSArthaM pravRttasya daivAdgodarzanAttasyA AnayanamAnuSaGgikam / tatroddezyatvAbhAvAt iti bodhyam // takarasUri ma.sA. gujarAtI anuvAdaka A
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhAraka lita-virArA A haribhakArI [367) atra caivaM vRddhAH vadanti-yatra kilAyatanAdau vaMdanaM cikIrSitaM tatra yasya bhagavataH sannihitaM sthApanArUpaM taM puraskRtya prathamakAyotsargaH, stutizca, tathA zobhanabhAvajanakatvena tasyaivopakAritvAt, tataH sarve'pi namaskArocAraNena pArayantIti vyAkhyAtaM vandanAkAyotsargasUtraM // bhAvArtha-(vandanA kAusagga sUtramAM) kAyotsarganA viSayamAM ucchavAsonuM pramANa che. tevI rIte kAusagnamAM dhyeyano niyama nathI, arthAt koI niyata dhyeya hotuM nathI, tyAre pariNAma pramANe-adhyavasAya mUjaba dhyeyasthApana-nirNayanA viSayamAM guNo ke tattvo athavA sthAna-varNa-artha-AlaMbano (sthAna= Asana vizeSa, kAyotsarga Asana, paryakAsana, padmAsana ItyAdi tathA yoga mudrA, jinamudrA, ane muktAzakti mudrA ItyAdinuM yathAyogya pAlana, varNa-vaMdanA kAyotsarga sUtronA akSaro ati spaSTa, zuddha, svara tathA vyaMjananA bheda sahita (bheda samajAya tema) padaccheda judA paDe (zabdo chuTA chuTA samajAya) tevI rIte, tathA saMpadAo (visAmA) paNa samajI zakAya tema ane ucitadhvani pUrvaka bolavuM te varNayoga. AlaMbana= bhAva arihaMtAdikanuM paNa smaraNa karavuM, temaja jenI AgaLa caityavaMdanA karavAno prAraMbha karyo che te pratimAdi paNa smRti bahAra na thavA joIe. AlaMbana eTale pratimAdika ema samajavuM) AtmIyadoSa pratipakSa-AtmikadoSa-mithyAtvAdi, tenA pratipakSa rUpa samyakatvAdi. tathAca guNa-tattvasthAnAdi-AtmiyadoSa pratipakSa AdirUpa viziSTa dhyeya viSayaka dhyAna-ciMtana manana Adi, vivekanI utpattinuM mUla kAraNa che (hayopAdeya Azrava-saMvarapuNya pApa-jaDa cetana Adi viSayaka vivekanI pedAzanuM bIja che. tathA nityamAM niyatvabuddhi, pavitramAM pavitratvabuddhi, AtmAmAM Atmatvabuddhi Adi tamAM tatvabuddhirUpa vighA-janmanuM, guNAdi-viSayaka dhyAna, bIja che.) vaLI zAstrasiddha te vivekanI utpattinA bIjabhUta guNAdi viSayaka dhyAna, paramezvara kathita che. ane ethIja-viziSTa dhyeyanA dhyAnathI ja vivekanI utpatti yogya (anukUla) prakAra dvArAe upayoga (caitanyarUpa zakti-adhyavasAya-bhAva)nI zuddhi-nirmalatA thAya che. tathA upayogazuddhirUpa kAryanA pratye vivekajananaprakAradvArA viziSTa guNAdi viSayaka bAma, kAraNa che. tathAca prakRta kAyotsarga dhyAnAdirUpa zuddha bhAvathI upArjala, sAtA vedanIyAdirUpa puNyAnubaMdhi puNyakarma, avazyacokkasa-acUkazuddha bhAvaphalane ApanAra (janaka) che.evaMca zuddhabhAva (zraddhAdi) rUpa phala (kArya) nA pratye nirUkta-zuddha bhAvathI upArjala karma, asAdhAraNa kAraNa che. have A viSayane udAharaNa ApI samajAve jema ke, sonAno ghaDo, bhaMga thaye chate paNa tene bhAMgavAmAM toDI nAkhavAmAM Ave to paNa sonArUpa phulavALo to kAyamano kAyama rahe che. arthAt sonuM kAyamanuM kAyama rahe che. AdizabdathI rUpAnA ghaDA vi.nuM grahaNa karavuM. tema prakRta karma paNa samajavuM arthAt zuddhabhAvathI upArjela karma, zuddhabhAvarUpa phalane Ape che. matalaba ke, zuddhabhAvathI upArjala karmanA udayathI vivekanI utpattirUpa vidyAjanma thAya che. kAraNa moviegajarAtI Anacles - hari
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-visarA - 4) haribhadrasarA 6368 ke, kAraNa svabhAvAnuvidhAyI (kAraNa svabhAvane anusaranAro) kAryano svabhAva hoya che. jevA kAraNano svabhAva, tevo ja kAryano svabhAva hoya che. vAste kema zuddhabhAvathI upArjela karma, zuddhabhAvanuM kAraNa na bane? arthAt zuddhabhAvathI upAtta karma, zuddhabhAvanuM kAraNa bane. Aja hetunI siddhi mATe-kArya, kAraNane anurUpa (yogya) ja hoya che, jenuM kAraNa tevuM ja kArya thAya che. te rUpanI hetunI siddhimAM yukti ane Agamano purAvo Ape che. (1) yukti=anvaya vimarza ane vyatireka vimarza-parAmarzanamImAMsA yukti kahevAya che. jevI kAraNa sattA, tevI ja kArya sattA A vicAra anvaye vimarza kahevAya che. yAdraza kAraNasattAnA abhAvamAM tAdraza kAryasattAno abhAva hoya che. A vicAra vyatireka vimarza tarIke oLakhAya che. tathAca anvaya vyatireka vimarzarUpa yukti, kAraNane anurUpa kArya hoya ema sAbIta kare che. (2) Agama= = = samAM vIvo savisa neLa neLa mALa" u.mA.zlo. 24 artha-jIva, je je samaye jevA jevA bhAve varte che, te te samaye tevA prakAranA zubha karmone bAMdhe che. sArAMza ke, samaya te ati sukSmakALa samajavo. jevA zubha ke azubha pariNAmamAM AtmA pravartato hoya tevA zubha ke azubha karma bAMdhe che. arthAt zubha pariNAme vartatAM zubha karmo bAMdhe che, azubha pariNAme vartatAM azubha karmo bAMdhe che, te kAraNa mATe zubhabhAva rAkhavo, garvAdikathI duSitabhAva na karavo. tathAca yukti ane AgamarUpa be pramANathI kArya, e kAraNane anurUpa ja hoya che, ema sAbItasiddha pramANika thaI cUkyuM che. zaMkA-vidyAjanmarUpa kAryathI bhinna-bIjA badhA kAryo, kAraNane anurUpa bhale ho! paraMtu prakRti kArya, kAraNane anurUpa kevI rIte? samAdhAna-yukti ane AgamathI siddha evA kAraNane anurUpa kAryanA lakSaNane anusaranAra vidyAjanmarUpa kArya che. (zuddhabhAvathI upAtta karmanA udaya janya viveka utpattirUpa vidyAjanmarUpa kArya che.) kAraNa ke, nIce darzAvatA pAMca zloka pramANa vAkyaracanArUpa vacanarUpa hetu-mojUda che. 1 rAdhArane zrAva satanuM | yathA yA (rAsa) para tvanuM (vAryasattaY) candathaH | vAryAraMpAyoH sAhacaryamanvayaH / tatra kAryakAraNayoH sAhacarya ca svasvavyApyetarayAvatkAraNasattve yatsattve'vazyaM yatsattvamiti / yathA cakrAdighaTitasAmagrIsamavahitadaNDAdisattve ghttstvmiti| kArye kAraNasyAnusaraNamanvayaH / kAryasattApAdakasvasattAkasya kAraNasya kArye sthitiranvayaH / 2 kAraNAbhAvakAryobhAvayoH sAhacaryam vyatirekaH / kAraNAbhAvAdhikaraNe kAryAsattvam vyatirekaH-yathA yadabhAve yadabhAvaH iti / sa yathA "cakracIvarAdighaTitasya daNDasyAsattve ghaTasyAsattvamiti vyatirekaH / ayaM vyatirekaH kAraNatvagrahajanaka iti jJeyam / sahakArA, jAo gAjarAtI anuvAdaka - a. bhakarasUri ma. sA.
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharacita 369 "viSThAgRha-jAjarAnA-pAyakhAnAnA kIDAmAMthI nIkaLI, suMdara mAnavajIvana meLavIne jema te jAjarAnA kIDAnA jIvane jAjarU jovA chatAMya te sthAna-jAjarAne maLavAnI IcchA pharIthI thatI nathI ||1|| tema tatvajJAnathI parivarelA mahAtmA purUSanuM mana, vidyAjanma-vivekanI utpattirUpa phalanI prApti thavAthI viSayomAM pharatuM, ramatuM ke phasatuM nathI. // 2 // jema viSathI gherAyelA te purUSanuM zarIra, maMtrothI jhera vagaranuM thAya che. tevI ja rIte vidyAjanmarUpa phalanI prApti thaye chate moharUpI viSano tyAga thAya che. / / AthI ja-mohaviSanA tyAgavALo niraMtara kheda vagarano mokSamArgamAM gamana kare che. jema saMsAramArgamAM mohaviSathI nahIM gherAyelo, vivekI, nitya kheda vagarano jato nathI. tema mokSamArgamAM mohaviSathI gherAyelo, avivekI, nitya khedavaLo jato nathI. / / 4 / lalita vistarA spRhA vagaranA purUSanAM kriyA-jJAnarUpa yogamAM nirantarapaNAe pravRttirUpa saghaLA mokSamArganA gamanane mokSamArgamAM yAna tarIke kahevAya che. tathAca anurUpa kAraNajanya vidyAjanmarUpa kArya hoye chate, viSayanA pratye vairAgya-kriyA-jJAnarUpa yogamAM nirantarapaNAe pravRttirUpa zivamArga gamanarUpa, vidyAjanmarUpa kAryanuM phala upayogI thAya che. anya prakAre nahi. || 5 || sArAMza ke, anurUpakAraNajanya vidyAjanyarUpa kArya mAnavAmAM Ave to ja viSaya-vairAgya-kriyA-jJAnarUpa yogamAM nirantarapaNAe pravRttirUpa zivamArgagamanarUpa phalanA pratye vidyAjanma vivekanI utpatti, kAraNapaNAe upayogI thAya che. jo anurUpa kAraNajanmakArya na mAno to pUrvakathita kAryakAraNabhAva na ghaTI zake! pUrvacarcita je je AnuSaMgika-prAsaMgika-prasaMga-prApta guNAdiviSayakadhyAnajanya vidyAjanmAdi vastu jANI lIdhI. cAlo have prakRta (vandanA kAyotsarga sUtranA vyAkhyAnarUpa prakRta)nuM pratipAdana karIe.! te-vivekanI utpattinA kAraNabhUta viziSTa dhyeyanA dhyAna AdivALo kAyotsargasthita purUSa, kAusagganA chevaTe-Akhare, jo ekalo hoya to ekalAe, 'namo arihaMtANaM' Iti AkAra namaskArarUpa pada bolIne kAusaggane choDIne (pArIne) thoya bolavI! anyathA jo 'namo arihaMtANaM' e rUpa namaskAra padanA uccAraNa karyA vagara pA2vAmAM Ave to pratijJAno bhaMga thAya! kAraNa ke; 'jyAM sudhI arihaMta bhagavAnane namaskAra karavA rUpa 'namo arihaMtANaM' e pada na boluM tyAM sudhI mAro kAyotsarga pArUM nahi, Iti vAkyathI 'namo arihaMtANaM' e padanA uccAraNanI pratijJA karelIja che. sababa ke, 'namo arihaMtANaM' e padane namaskAra tarIke rUDha (saMjJA) karavAmAM Avela che.arthAt namaskAra 1 prasaGgaH sa cAnyoddezena pravRttasya tantrAntarIyakavidhayA'nyasiddhiH / nAntarIyakavidhayA'nyasiddhizca yathA vipravaghaprAyazcittena tantrAntarIyakavidhayA avaga reNadaNDanipAtanaprAyazcittasiddhiH / nAntarIyakatvaM ca tatsattAniyatasattAkatvam // 2 saMjJA trividhA pAribhASikI naimittikI aupAdhikI caiti / tantrA dhunikasaMketazAlinI anugatapravRttinimittazUnyA ca saMjJA pAribhASikI / yathA caitramaitrAdiH AkAzAdizca / tattaccharIraniSTacaitratvAderAkAzatvAdezcAnanugatasyaivAtra pravRttinimittatvA'bhi bhAvaH (ma. pra. 4 rR. 46) gujarAtI anuvAdaka kasamisa
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ A kAma karavA nA rAjA hatA ane ER RR 370) eTale "namo arihaMtANaM' e pada samajI levuM- "namo arihaMtANaM' e padane "namaskAra' rUpe paribhASitasaMketita ke saMzita karavAmAM Avela che. "namo arihaMtANaM" e rUpapadanI namaskAramAM rUDhI che. kAraNa ke; jo rUDhirUpa arthathI judA arthanuM vyAkhyAna karavAmAM Ave to doSano saMbhava che temaja namaskAra bhinna maMtra-vigeremAM rUDhirUpa arthanuM darzana che. jema maMtravigeremAM rUDhirUpa artha che tema namaskAramAM rUDhi5 artha mAnela che. have jo kAyotsargasthita ghaNA purUSo hoya to temAMthI eka mANasa, thoya bole! ane bIjAo to jyAM sudhI thAya (stuti) pUrI na thAya tyAM sudhI kAyotsargasthitie ubhA rahe! ahIM vRddho A pramANe vade che ke, "nizcayathI-kharekhara je caityavigeremAM vandanA (caityavaMdana) karavAnI IcchA karela hoya te caityavaMdanamAM je bhagavaMtanI sthApanArUpa-mUlabiMba mUlanAyaka AdinI AgaLa-najadIka caityavaMdana karavAno AraMbha karAya che. te adhikata jina kahevAya che. te adhikata jinane AgaLa karIuddezIne-apekSIne anulakSIne pahelo kAyotsarga ane stuti-thoya, (adhikRta jinanAmAdi garbhita-adhikRta jinaguNa kIrtanarUpa stuti) bolavI joIe, kAraNa ke, te te prakAre sundara-umadA bhAvane utpanna karanAra hoI te adhikRta jinanuM mahAupakArakapaNuM che." thoya bolAyA bAda badhAye paNa "namo arihaMtANaM ' e padarUpa namaskAra bolIne kAusagga pAravo joIe ! Iti-A pramANe vandanAkAyotsarga sUtranuM vyAkhyAna purUMsamApta thAya che. athaca zakrastAvanAmanA pahelA daMDakamAM (namutthaNamAM) "namutthaNaMthI jiabhayANa' sudhInA pAThamAM bhAvajinane eTale tIrthaMkaranAmakarmanA vipAkodayavALA kevalajJAnI tIrthakara bhagavaMto ke jeo dezanAdi vaDe bhAvikajanano uddhAra karatA ane vihAra vaDe pRthvItalane pavitra karavA pUrvaka vicAratA hoya che, athavA vicaratA hatA te vakhate athavA te avasthAne lakSyamAM rAkhIne vaMdanA karI che. A rUpa prathamAdhikAra darzAvyA pachI namutthaNanI chellI saMpUrNa gAthAmAM dravyajinane eTale pUrvanA trIjA bhave nikAcita-tIrthaMkaranAmakarma bAMdhIne tenA pradezodayamAM vartatA evA je tIrthakaro hajI kevala-jJAnapUrvaka bhAva arihaMtapaNe pAmyA nathI. paraMtu jeo bhaviSyamAM avazya pAmaze te dravyajina, temaja je tIrthakaro siddhipadane pAmyA che. te siddha avasthAvALA paNa dravyajina kahevAya che. e pramANe bhAvajinanI ubhayapArzvavartI avasthArUpa baMne prakAranA dravyajinane vaMdanA karI che. te rUpa dvitIya adhikAra darzAvyA bAda caitya saMbaMdhI stuti ane kAusagga darzAvanAra hoI arihaMta ceI. thI 1 lI thAya sudhInA sUtranuM gauNa nAmarUpa caityastavavandanA kAyotsargarUpa dvitIya daMDakamAM je caityamAM caityavaMdanA karavAnI che te caityamAM rahela sthApanA jinane vaMdanA adhikRtajinano pahelo / anAdisaMketazAlinI anugatapravRttinimittakA ca saMjJA naimittikI / yathA pRthivIjalAdiH pazubhUtAdizca / pazutvAderUpAdhitve'pi romallAgUlavatvaMpazutvaM bahirindriyagrAhyAvizeSaguNavatvaM bhUtatvamityAyanugatatvAditi bhAvaH / yaugikI saMjJA aupAdhikI / yathA pAcakapAThakAdiH // sArA ane DIjhala ja
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA - A bhari racita 371 kAusagga tathA temanI stuti karela che. e rUpa tRtIya adhikArane darzAvyA bAda have vartamAna avasarpiNInA 24 bhagavaMtanA nAmanI stavanA hoI A logassanA bIjA nAmarUpa nAmastavarUpa tRtIya daMDaka tathA saMpUrNa logassamAM vartamAna avasarpiNImAM thayela 24 tIrthaMkaronA nAmanI stavanA hoI 'nAma tIrthaMkara'nI vaMdanArUpa caturtha adhikArane darzAvatAM 'avatariNakA' Ape che ke; nAmastava punaratrAntare'sminnevAvasarpiNIkAle ye bhArate tIrthakRtasteSAmevaikakSetranivAsAdinA''sannataropakAritvena kIrttanAya caturviMzatistavaM pati patti vA, sAyan-'homsa ignore, dhatiSayare niLe / arihaMte vittasaM, caNavIpi vahI // 9 // " asya vyAkhyA-lokasyodyotakarAnityatra 'vijJAnAdvaitavyudAsenodyotyodyotakayorbhedasandarzanArthaM bhedenopanyAsaH, lokyata iti lokaH, lokyate pramANena dRzyata iti bhAvaH ayaM ceha tAvatpaJcAstikAyAtmako gRhyate, tasya lokasya kim ? udyotakaraNazIlA . udyotakarAstAn, kevalAlokena tatpUrvakavacanadIpena vA sarvalokaprakAzakaraNazIlAnityarthaH, tathA durgatau prapatantamAtmAnaM dhArayatIti dharmmaH uktaM ca- 'durgatiprasRtAJjIvAn, yasmAddhArayate tataH / dhatte caitAn zubhe sthAne, tasmAddharma iti smRtaH // 1 // ityAdi" tathA tIryate'neneti tIrthaM dharmma eva dharmmapradhAnaM vA tIrthaM dharmmatIrthaM, tatkaraNazIlA dharmmatIrthakarAstAn, tathA rAgAdijetAro jinAstAn, tathA'zokAdyaSTaprAtihAryAdirUpAM pUjAmarhantItyarhantastAnarhataH, "kIrttayiSyAmi " iti svanAmabhiH stoSye ityarthaH, "caturviMzatimiti" saMkhyA, apizabdo bhAvatastadanyasamuccayArtha iti, kevalajJAnameSAM vidyate iti kevalinastAn kevalinaH / bhAvArtha-have A prastAve (caityavandana prastAve) Aja avasarpiNI kAlamAM bharatakSetramAM tIrthaMkaro thayelA te tIrthaMkaronuM ekakSetra nivAsa Adi kAraNe Asannatara-atyaMta samIpa-najadIkanuM upakArakapaNuM hoI teozrInA kIrtana-yazogAna-guNagAna sArU caturviMzatistavane (24 bhagavaMtanA nAmanI stavanA hoI A logDalsa sUtranuM guNaniSpanna nAma che-caturviMzatistava eTale logDasa sUtrane) eka ke ghaNA bole che. vaLI te caturviMzatistava A che-'lokanA prakAza karanAra, dharmatIrtha karanAra, jina, kevalI ane covIza (paNa) evA arihaMtonuM kIrtana huM karIza'' 1. have A gAthAnuM vivaraNa karatAM zarUmAM pahelA vizeSaNanuM vivecana kare che; 'lokanA prakAza karanArA evA arihaMtonuM huM kIrtana karIza' A vizeSaNamAM 'lokanA prakAza karanArA' ema je samAsa vagaranI, 1 vijJAnavAdino bauddhAstu vijJAnaM dvividham pravRttivijJAnam AlayavijJAnaM ca / tatrAyaM ayaM ghaTaH ityAyAkArakam / dvitIyaM cAhaM jAnAmi ityAkArakam / tadevAtmA ityucyate iti vadanti / 1 chaThThI vibhakti mukhyatve upapada vibhakti che. chaThThI vibhaktino saMbaMdha anya nAmanI sAthe hoya che, arthanI draSTie chaThThI vibhaktinuM nAma, pAchaLa AvatA, nAmanA vizeSaNa jevuM che. dA. ta. 'grAmanA udyogo'-grAmya udyogo A rIte chaThThI vibhaktino artha vizeSaNa jevo hovAthI keTalAka tene vizeSaNa vibhakti paNa kahe che. sababa ke vizeSaNanI bhedanI vivakSAmAM ja vizeSaNane SaSThI vibhakti lAge che. abheda vivakSAmAM nahIM temaja ahIM paNa viSaya jJAnathI viSaya lokanA bhedanI vivA che. ema loka zabdanI SaSThI vibhakti kahI jAya che. gujarAtI anuvAda tIrasuriyasa A
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ SAda ti- virA - CCbAvarAvavA eka komI ekatA (372) loka zabdane SaSThIvibhakti lagADavA pUrvakanI vAkyaracanA karavAmAM AvI che teno muddo-hetu ke hAI evuM che ke, "je "vijJAnaadvaitavAdI bauddho, lokane-jagatane kevala vijJAnarUpa mAne che. te matanA khaMDana karavA pUrvaka prakAzya-prameya-zeya vastu ane prakAzaka-pramANa-jJAnano bheda paraspara bheda batAvavo' e rahasya che. loka zabdanI vyAkhyA-dekhAya-jaNAya te loka matalaba ke kevala-jJAna darzanarUpa pramANa vaDe jaNAyadekhAya te loka, A pramANe kevala-jJAnadarzanarUpa pramANanA viSayane loka tarIke oLakhAvAya che. Itivyutpattijanya artha jANavo. A artha to "alokamAM atiprasakta thaI jAya vAste, kahe che ke; athavA svanA (AtmA-jJAnanA) temaja paranA (jJAnathI-anya padArthanA) nizcaya karavArUpa pramANa, athavA samyagu arthanA nirNayarUpa pramANa vaDe ane pratyakSa ane parokSarUpa be bhedavALA pramANa vaDe gamyadrazya-zeya je loka, te loko ahIM paMca astikAyarUpa-jIvAstikAya, pudagalAstikAya-dharmAstikAya, adharmAstikAyaAkAzAstikAya e pAMca astikAyapradeza samudAyarUpa pAMcane loka samajavo. prazna- te paMca astikAyarUpa lokanuM zuM ? 1 vijJAnaadvaitavAdI bauddha yogAcAranI mAnyatA che ke, "grAhya, grAhaka AdithI rahita vijJAna mAtra paramArthathI satya che. kAraNa ke bAdhA padArthono abhAva che.-jJAna kAraNa koI bAhya padArtha nathI arthAtu vijJAnane choDI bAhya padArtha koI vastu nathI. vAstavamAM samasta bhAva, svapnajJAna, mAyA ane gandharva nagaranI mAphaka asarUpa che. mATe paramArtha satyathI svayaM prakAzaka vijJAna ja satya che. A badhuM drazyamAna jagatu vijJAnanA pariNAmarUpa-vijJAnamaya che. tamAma padArtho niHsvabhAva che. 2 "cetanA lakSaNavALo te jIva' e pramANe jIvanuM sAmAnya lakSaNa che. asaMkhya pradezAtmaka che. 3 grahaNa, dhAraNa ItyAdi pariNAmathI yukta ane rUpI evo padArtha "pudgalAstikAya' kahevAya che. athavA rU5 sthAnanA pariNAmavALo padArtha pu. jANavo. bethI mAMDI saMkhyAta-asaMkhyAta anaMta pradezAtmaka A dravya che. 4 mAchalAone gati karavAmAM jema pANI madada kare che tema svabhAvika rIte gati karanAra jIvo ane pudagalonI amana Agamana vigere ceNamAM temaja bhASA-mana-vacana ane kAyAnA vyApAra vigeremAM madada karanArA apekSA-kAraNarUpa padArthane dhamastikAya' tarIke oLakhavavAmAM Ave che. athavA gatirUpa pariNAmane prApta thayelA jIva ane pudgalonI gatine viSe apekSita kAraNarUpa je padArtha che te "dhamastikAya' kahevAya che. 5 svAbhAvika rIte sthiti karanArA jIva ane pudagalone sUvA, besavA, sthira rahevA tathA AlaMbanAdi kAryomAM masApharone vizrAma levAmAM jema vRkSa vi madada kare che, tema madada karanArA sAdhAraNa kAraNarUpa padArthane "adhamastikAya" kahevAmAM Ave che, athavA sthitirUpa pariNAmane prApta karelA jIva ane pugalonI sthiratAne viSe je apekSita kAraNarUpa che te "adhamastikAya' kahevAya che. tathAca ghamastikAya-adhamastikAya e baMne asaMkhyapradezAtmaka che. 6 jema dUdha sAkarane ane lokhaMDano goLo agnine avakAza Ape che, tema avagAhanAnI apekSA rAkhanArA padArthone avakAza ApavAmAM kAraNabhUta padArtha "AkAzAstikAya" kahevAya che. (asaMkhyAta) anaMta pradezAtmaka che. svatI bhado vibhAga
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ sArA akSara navasArA rAjI, tArAva - 6 773) samAdhAna-(1) to javAba Ape che ke; "te lokano prakAza karanArAone-matalaba ke kevala-jJAnarUpI prakAza vaDe athavA kevalajJAna pUrvaka vacana-dezanArUpI dipadvArA sarva lokano prakAza karanArA evA arihaMtonuM huM kirtana karIza. (2) jevI rIte lokano prakAza karanArA evA arihaMtone stavIza' te prakAre "dharmatIrthane karanArA evA arihaMtonuM huM kIrtana karIza" have bIjA vizeSaNanuM vivecana kare che ke; dharma eTale ke je durgati tarapha jaI rahelA jIvono uddhAra karIne temane punaH zubhasthAne sthApe che. tethI te "gharma kahevAya che. ItyAdi temaja tIrtha eTale jenAvaDe tarAya te tIrtha kahevAya che. tathA gharmarUpI tIrtha ke gharma je tIrthamAM pradhAna che tevA tIrthane "dharmatIrtha" tarIke oLakhAve che. AvA gharmatIrthane pravartAvanArA arihaMtone huM stavIza. (3) jema uparyukta vizeSaNaviziSTa arihaMtone huM stavIza tevI rIte rAga-dveSa-mohaAdi aMtaraMga zatruone jitanAra-jina evA arihaMtone huM stavIza. (4) jema uparyukta vizeSaNayaviziSTa arihaMtone stavIza tevI rIte jenAmAM kevala hoya te kevalajJAnI evA arihaMtone huM stavIza. tathAca pUrvokta vizeSaNacatuSTayaviziSTa ane covIza tathA bIjA paNa evA azokavRkSa vi. ATha prAtihArya AdirUpa pUjAne yogya thanAra evA sAnvartha arihaMtone huM stavIza covIza tathA bIjA arihaMtone paNa-caturvizatimapi ahIM apizabda, bhAvathI nAma-sthApanA-dravya arihaMtanA parihAra pUrvaka athavA zubha adhyavasAyathI RSabha Adi covIza tIrthakarothI je bIjA airAvata-mahAvidehanA tIrthakaro, teono saMgraha kare che. arthAt bhAvathI RSabha Adi covIza tIrthaMkara bhinna bIjA airAvata mahAvideha AdinA arihaMtone paNa huM stavIza ema jANavuM. ahIM ATaluM yAda rAkho ke, "arihaMtone' e pada vizeSa vAcaka, "huM kIrtana karIza" e pada kriyAvAcaka pada che. arthAt "arihaMtone huM stavIza kevA arihaMtone ? to kahe che ke, (1) "lokano prakAza karanArA" e paheluM vizeSaNa pada, je vacanAtizaya-darzaka che. (2) "dharmatIrthanA karanArA' e bIjuM vizeSaNa pada, je pUjAtizayasUcaka che. (3) "rAga-dveSa zatrune jItanArA' e trIjuM vizeSaNa pada, je apAyApagamAtizaya-vAcaka che. (4) "kevala-jJAnavALA' e trIjuM vizeSaNa pada, je jJAnAtizaya pratipAdaka che. (5) "covIza" e saMkhyAvAcaka vizeSaNapada che. (6) "api paNa' e avyaya pada, bhAvathI bAkInA kSetravartI ahitonuM vAcaka che. e pAMca padonuM vivecana karyAbAda have eka eka vizeSaNaupanyAsanI sArthakatAnI carcA bahu suMdara zailIthI kare che. karI roja ja hA alI:
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA A bhirati 374 atrAha-lokasyodyotakarAnityetAvadeva sAdhu, dharmmatIrthakarAniti na vAcyaM gatArthatvAt, tathAhi ye lokasyodyotakarAste dharmmatIrthakarA eveti, atrocyate, iha lokaikadeze'pi grAmaikadeze grAmavallokazabdapravRtteH mA bhUtadudyotakareSvavadhivibhaGgajJAniSvarkacandrAdiSu vA sampratyaya ityatastadvyavacchedArthaM dharmmatIrthakarAniti / Aha-yadyevaM dharmmatIrthakarAnityetAvadevAstu lokasyodyotakAniti na vAcyamiti, atrocyate, iha loke ye'pi nadyAdiviSamasthAneSu mudhikayA dhamrmmArthabhavataraNatIrthakaraNazIlAste'pi dharmmatIrthakarA evocyante, tanmAbhUdatimugdhabuddhInAM teSu sampratyaya iti tadapanodAya lokasyodyotakarAnapyAheti / aparastvAha-jinAnityatiricyate, tathAhi yathoktaprakArA jinA eva bhavantIti, atrocyate, mA bhUtkunayamatAnusAriparikalpiteSu yathoktaprakAreSu sampratyaya ityatastadapohAyAhajinAniti, zrUyate ca kunayadarzane - "jJAnino dharmmatIrthasya, karttAraH paramaM padam / gatvA''gacchanti bhUyo'pi bhavaM tIrthanikArataH // 1 // " ityAdi, tannUnaM te na rAgAdijetAra iti, anyathA kuto nikArataH punariha bhavAGkuraprabhavo ? bIjAbhAvAt, tathA cAnyairapyuktam "ajJAnapAMzupihitaM purAtanaM karmmabIjamavinAzi tRSNAjalAbhiSiktaM, muJcati janmAGkuraM jantoH // 1 // tathA - dagdhe bIje yathAtyantaM prAdurbhavati nAGkuraH / karmmabIje tathA dagdhe na rohati bhavAGkuraH // " ityAdi, Aha-yadyevaM jinAnityetAvadevAstu lokasyodyotakarAnityAdyatiricyate, atrocyate, iha pravacane sAmAnyato viziSTazrutadharAdayI'pi jinA evocyante, tadyathA zrutajinA avadhijinA mana paryAyajinAH chadmasthavItarAgAzca tanmAbhUtteSveva sampratyaya iti tadvyudAsAya lokasyodyotakarAnityAdyapyaduSTamiti, aparastvAha- arhata iti na vAcyaM, na hyanantaroditasvarUpA arhadvyatirekeNApare bhavantIti, atrocyate, arhatAmeva vizeSyatvAnna doSa iti / Aha-yadyevaM hanta tarhyarhata ityetAvadevAstu lokasyodyotakarAnityAdi punarapArthakaM, na tasya nAmAdyanekabhedatvAd bhAvArhatsaGgrahArthatvAditi, aparastvAha- kevalina iti na vAcyaM yathodAhRta tatsvarUpANAM arhatAM kevalitve avyabhicAritvAt, sati ca vyabhicArasambhave vizeSamarthavadbhavati, yathA nIlotpalamiti, vyabhicArAbhAve tu tadupAdIyamAnamapi yathA kRSNo bhramaraH, zuklo balAhaka ityAdi RteprayA - sAtkamarthaM puSNAtIti, tasmAtkevalina ityatiricyate, na abhiprAyA parijJAnAt, iha kevalina eva yathoktasvarUpA arhanto nAnye iti niyamArthatvena svarUpajJApanArthamevedaM vizeSaNamityanavadyaM, na caikAntato vyabhicArasambhave eva vizeSaNopAdAnasAphalyam, ubhayapadavyabhicAre ekapadavyabhicAre svarUpajJApane ziSToktiSu tatprayogadarzanAt, tatrobhayapadavyabhicAre yathA nIlotpalamiti, tathaikapadavyabhicAre yathAabdavyaM pRthivI dravyamiti, tathA svarUpajJApane yathA - paramANurapradeza ityAdi, yatazcaivamataH kevalina iti na duSTaM, Aha-yadyevaM kevalina ityetAvadeva sundaraM, zeSaM tu lokasyodyotakarAnityAdyapi na vAcyamiti, atrocyate, iha zrutakevaliprabhRtayo anye'pi vidyanta eva kevalinastanmA bhUtteSveva sampratyaya iti tatpratikSepArthaM lokasyodyotakarAnityAdyapi vAcyamiti, evaM bayAdisaMyogApekSA'pi vicitranayamatAbhijJena svadhiyA vizeSaNasAphalyaM vAcyamityalaM vistareNa, gamanikAmAtrametaditi pUrvapakSa-'lokanA prakAzane ka2nA2A evA arihaMtone huM stavIza' eTaluM kathana barobara che. je 'dharmatIrthanA karanAra' evuM bIjuM vizeSaNa Apo cho te nirarthaka-nakAmuM ke vadhArAnuM che. kAraNa ke; je lokanA udyota karanArA te avazya dharmatIrthanA karanArA ja che. eTale 'lokanA prakAza karanArA' ema kahevAthI ja 'dharmatIrthanA karanArA' arhato hoya che ja ema Apo Apa samajAI ja jAya che. jo je lokanA udyota karanAra hoya, ane dharmatIrthanA karanArA na hoya to te purUSamAM A vizeSaNa vyabhicAravALuM thAya eTale vyabhicAranA vyavaccheda sArU, dharmatIrthanA karanArA e vizeSaNa sArthaka thAya evuM to ahIM che ja nahi. tAIDasArI mA.sA. gujarAtI anuvA
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ che. tavika CREEzakAda (375 uttarapakSa-ahIM (lokanA udyota karanArA e vizeSaNanA vyAkhyAnamAM) grAmanA eka bhAgamAM jema grAma zabdano vyavahAra-zabda-prayoga anubhavAya che. tema-grAma zabdanI mAphaka, paMca astikAyAtmaka lokazabdanI pravRtti-praNAlikA-vyavahAra hoIlokanA bhAganA (lokanA) prakAzane karanArA evA avadhi vibhRgajJAnavALAomAM athavA sUryacaMdra vigeremAM ahaMtapaNAno vizvAsa na thAo ! eTalA khAtara, matalaba ke, "lokanA udyota karanArA" eTaluM ja mAtra kaho to lokanA bhAganA (aMzanA) prakAza karanArA avadhi-virbhAgajJAnI ke sUryacaMdra AdinuM paNa ahaMta tarIke grahaNa thaI jAya ! vAse ja avadhi-virbhAgajJAni AdiniSTha vyabhicAranA vyavaccheda karavAne khAtara "dharmatIrthanA karanArA' e vizeSaNa mUkeluM hoI, saphala sArthaka-vyavacchedaka che. pUrvapakSa-jo Ama ja che to "dharmatIrthanA karanArA' e eka ja vizeSaNa kAyama raho ! "lokanA udyota karanArA" e vizeSaNanI zI AvazyakatA che ? zo hetu che ? zuM prayojana che ? uttarapakSa-jo "dharmatIrthakara rUpa eka ja vizeSaNa ahaMtanuM rAkhavAmAM Ave ane bIjA vizeSaNo na mUkavAmAM Ave to nadI vigerenA viSamasthAnomAM maphata, dharmanA nimitte (laukikadraSTie) bhavathI taravAnA upAyarUpa tIrtha (ghATa-ovAro, mArga, pavitra sthAna, yAtrAnuM sthAna vigere rUpa tIrtha) nA karanArAo paNa dharmatIrthaMkaro kahevAya evA gharmatIrthaMkaromAM atyaMta mugdha (bhoLI-muMjhAyelI) buddhivALAone ahaMtapaNAnI mithyApratItivizvAsa na thAo ! eTalA khAtara arthAt pUrvakathita dharmatIrthakaramAM ahaMtapaNAnI bhrAMti dUra karavAne khAtara "lokanA udyota kara' e ahaMtanuM vizeSaNa, sArthaka ane vyAvartaka che. kAraNa ke; pUrvakathita gharmatIrthakaramAM dharmatIrthakaratva hovA chatAMya lokanuM udyotakaratva nathI. eTale atyaMtamugdha janane paNa ahaMtapaNAnI buddhi nahi thAya. pUrvapakSa-lokodyotakara-gharmatIrthakara evA ahaMtane huM stavIza" ema kaho ! "jina" A pramANenA vizeSaNa padane adhikanirarthaka zA mATe kaho cho ? kAraNa ke pUrvakathita lokodyotakaratva-dharmatIrthakaratvarUpa be vizeSaNothI viziSTa je hoya te jina ja hoya che. mATe adhika A "jina"rUpa vizeSaNapada che. vyAvartakapaNAe A saphala nathI mATe na kaho ! uttarapakSa-ahaMtanuM "jina" evuM vizeSaNa-pada, bhedaka hoI sArthaka che. tathAhikuna-kudarzana matanA anusAripurUSoe kalpala-mAnela, lokodyotakara (jJAni) dharmatIrthakara Apta purUSamAM ahaMtapaNAnI miththAmati-pratiti ke bhrAMti na thAo ! eTalA khAtara arthAta atipaNAnA abhAvavALA-kutIrthika kalpita Apta purUSamAM lokodyotakaratva (jJAnitva) tathA gharmatIrthakaratve be vizeSaNo hoI koI mugdhane ahaMtapaNAnI bhramaNA thaI jAya eTale te bhrama bhAMgavAne khAtara "jina" evuM vizeSaNa, bhedaka hoI sArthaka che. 1 vidyamAnaM sadvyAktakaM vizeSaNam / yatsAdhAraNyena pratipanaM bahu prakAraM vastu prakArAntarebhyo vyavacchiya ekasmin prakAre vyavasthApayati tavizeSaNam / banAvAtI pAnavAdao - jANakArI
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ lita vinarA vabhidhAraNIta (376 tathAca kuna-kudarzanamAM saMbhaLAya che ke "dharmatIrthane karanArA jJAnIo mokSapada-paramapadamAM pahoMcIne pharIthI paNa potAnA tIrtha-zAsanano tiraskAra joI saMsAramAM Ave che." vigere vigere. vaLI A naradamanagada ke nagna satya che ke -dharmatIrthanA karanArA jJAnIo paramapada pAmI svazAsananI paDatI ke hAni joI pAchA saMsAramAM punarAvRtti karanArA kharekhara bhavabIjanA aMkurane pedA karanArA rAga-dveSa-mohAdirUpa bhItaranA zatruonA vijetAo (jino) nathI. jo te rAgAdika vijetA (jina) hoya to svazAsananI paDatIrUpa kAraNane laI mukta-siddha AtmAmAM saMsArarUpa aMkuranI utpatti kyAMthI saMbhave ? kAraNa ke, rAgAdi 35 bIjano AtyaMtika abhAva che. vaLI rAgAdirUpa bIja hoya to ja saMsArarUpa aMkuro che. (anvaya) rAgAdikarUpa bIjanA abhAve saMsArarUpa aMkurano abhAva (vyatireka) che. evaMca anvayavyatirekanA nizcayathI kAryakAraNabhAvano nizcaya thato hoI saMsArarUpa aMkura kArya pratye rAgAdikarUpa bIja kAraNa che. evo ahIM kAryakAraNabhAva samajavo A bAbatane batalAvatAM bIjA lokoe paNa kahyuM che ke, "ajJAnarUpI dhULathI DhaMkAyela, junuM vinAzabhAvane nahi pAmeluM, karma (rAgAdi) rUpa bIja, tRSNArUpa jalathI sIMcAyela, prANIonA janma (saMsAra) rUpa aMkurAne mUke che-pedA kare che. arthAt karmarUpI bIjathI AtmA, janma-saMsArarUpI aMkurAne pAme che. (karmabIjasattva janmakAryanI sattArUpa anvaya darzAvyo.) have rAgAdikarUpa bIjanA abhAvamAM saMsArarUpa aMkurAnA abhAvarUpa vyatirekane batalAve che ke "jema sarvathA-AtyaMtika bIja baLI gayA bAda-bhasmIbhUta thayA bAda aMkuro phuTato ke ugato nathI tema karmarUpI bIja sarvathA-AtyaMtika baLI gayA bAda -kSayabhAvane pAmyA bAda saMsArarUpI aMkuro ugato nathI-pedA thato nathI.' arthAta ahaMtapaNAnA abhAvavALA purUSamAM anyadarzanAbhimata jJAnitva (lokodyotakaratva; dharmatIrthakaratvarUpa be vizeSaNo hoI koI bhoLAne temAM ahaMtapaNAnI buddhi na thAya arthAt teo lokodhotakara-dharmatIrthaMkara (anya darzanIkalpita Apta purUSo ) ahata nathI e darzAvanArane sArU athavA anyadarzanIkalpita Apta purUSanA vyavaccheda-bheda karavA kAje "jina ' e ahaMtanuM vizeSaNapada sArthaka che. sArAMza-ke, anyamatIe mAnela muktajIva, saMsArI punaH bane che. mATe temAM rAgAdi (saMsAra bIja) jetRtvarUpa jinatvano abhAva hoI "jina" e vizeSaNa, anyadarzanikalpita AptatvanuM vyAvartaka hoI saphaLa saMskRta vaiyAkaraNo vizeSaNanA traNa prakAra Ape che. vyAvaka, vidheya, hetugarbha, vyAvaka eTale juduM pADanAra pILuMvara emAM "pILuM vizeSaNa vyAvaka che kema ke e "vastrane anya prakAranAM vastrathI vyAvRtta kare che-juduM pADe che. vizeSaNano eja mukhya dharma che; jethI kazAnuM vidhAna thAya che te vidheya". "A copaDI suMdara che,' emAM "suMdara' e vidheya vizeSaNa che, je vizeSaNamAM hetano artha garbhita che te hetugarbha vizeSaNa kahevAya che. "pIdhelo purUSa rastAmAM paDI jAya che pIdhelo hovAthI, AvAM hetugarbha sAbhiprAya vizeSaNathI kAvyamAM camatkAra Ave to parikara alaMkAra bane che. - 1 "tathA rAhurANIvinAnurArina.' syAdvAda maMjarI anya yo. vya. zlo. 1 AjIvika matanA anuyAyIo kahe che ke gujarAtI kAvIe - , jAherasumi sA.
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA A paribhAti 377 pUrvapakSa-'rAgAdivijetArUpa jina evA arihaMtone huM stavIza' eTaluM ja bolo, arihaMtanA lokodyotakara ane dharmatIrthakara e be vizeSaNa pado adhika lAge che. kAraNa ke, je jina che te lokodhotakara ane dharmatIrthaMkara hoya ja. uttarapakSa-A jaina pravacanamAM sAmAnya rIte viziSTazrutadhara vigere paNa jina tarIke oLakhAya che. jema ke, (1) zrutajina (zruta kevalI) (2) adhijina (avadhijJAnI) (3) mana:paryAya jina (mana:paryAya jJAnI) (4) chadmasthavItarAga (upazAMta mohanAmanA agIyAramA guNa sthAne rahela) tathAca lokodyotakara ane dharmatIrthakara A be vizeSaNo choDI kevala 'jina' eka vizeSaNapada mUkavAmAM Ave to 'jina' zabdathI sAmAnyathI zrutajinAdimAM paNa advaitapaNAnI buddhi-pratIti vizvAsa thai jAya eTale evI bhrAMtine bhAMgavA khAtara lokodyotakara dharmatIrthakarAdi vizeSaNonI AvazyakatA che.lokodyotakarAdi vizeSaNo zruta jinAdinA bhedaka hoI sArthaka che. pUrvapakSa-'lokodyotakara-dharmatIthakara-jinane huM stavIza'! ema bolo 'arihaMtone' huM stavIza e pada na bolo ! kAraNake, lokoghotakaratva dharmatIrthaMkaratvajinatvarUpa svarUpavALAo, arhato ja hoya che. bIjA AtmAo hotA nathI. temaja arthapattithI-adhyAhArathI advaito AvI ja jAya che. to zabdathI zA mATe bolo cho ? uparyukta vizeSaNavALA bIjA AtmAo,arihaMta bhinna che ja nahi. jo bIjA AtmAo arihaMta thatA hoya to enA mATe arhata padanuM zabdathI grahaNa karavuM jarUrI che emato che ja nahi. 1 jina eTale rAgadveSa mohane jitanArA-caturthaguNasthAnathI mAMDI yAvata bAramA guNasthAna sudhInA AtmAo tenA Iza eTale svAmI te ja sarvajJa deva kahevAya che, jeoe rAgadveSane mohasarvAMze jItyA nathI, teo sarvajJa deva paNa nathI ane alpAMze paNa jItyA nathI teo jina paNa nathI. savaMze jitanAra trayodaza ane caturdaza guNasthAnake rahelA zrI sarvajJa devo che. ane alpa-adhikAMze jItanAra caturthathI mAMDI yAvata dvAdaza guNasthAnaka vartI AtmAo che ane teo jina vyapadezane lAyaka che. jo ke kSINamohanAmanA dvAdaza guNasthAnake pahoMcelA mahAtmAoe rAgadveSa ane mohano sarvathA kSaya karI nAkhelo hoya che. to paNa teone haju anaMtajJAnI banavA mATe thoDA kALanuM aMtara che. tethI teone mATe paNa ApaNe sarvajJa devano vyapadeza nahi karatAM jinano ja vyapadeza karIe chIe. ahIM eTaluM samajI levuM joIe ke-trayodaza ane caturdaza guNasthAnake rahelA AtmAo be prakAranA che. eka sAmAnya kevalajJAnI maharSio ane bIjA zrI tIrthaMkaranAmakarmanI sarvotkRSTa puNya prakRtino upabhoga karanArA zrI tIrthaMkara devanA AtmAo trayodaza ane caturdaza guNasthAnake rahelA sAmAnya kevaLajJAnI maharSio paNa rAga ane dveSa sarvAMze jItelA hovAthI caturtha Adi anya guNasthAnakoe rahelA avadhi Adi jinonA Iza eTale svAmI banavAne lAyaka che. to paNa teo zrI tIrthaMkaranAmakarma nAmanI puNyaprakRtinA mAlIka nahi hovAthI zrI tIrthaMkara devanA AtmAnI apekSAe sAmAnya jina ja kahevAya che ane zrI tIrthaMkara devone temanA paNa Iza kahevAya che, arthAt zrI jinezvara pada zrI tIrthaMkara devonA AtmAo mATe ja rUDha che paraMtu avadhi Adi jinonI apekSAe sAmAnya kevalajJAnI maharSione paNa zrI jineza kahI zakAya che. ane e apekSAe ja ApaNe ahIM trayodaza-caturdaza guNasthAnaka vartI maharSio mATe sAmAnyatayA zrI tIrthaMkara devo hoya che. tethI zrI jinezvara deva tarIke zrI tIrthaMkara devone samajavAnA che. ane sarvajJa deva tarIke sAmAnya kevalI ane tIrthaMkara kevalI e ubhayane samajavAnA che. gujarAtI anuvAdaka kasarata sa
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAka dvatarAva (378 uttarapakSa-ahIM "ahaMta pada e vizeSya-vAcaka pada che. mATe koI jAtano doSa nathI. vaLI jo kevala guNonuM ja (lokodyotakaratva-dharmatirthakaratvajinatva vi. guNonuM ja) mahattva (kIMmata) svIkAravAmAM Ave ane tenA AdhArabhUta guNIrUpa vyaktionuM mahattva (phImata) svIkAravAmAM na Ave to mithyAtvano prasaMga Ave, te mithyAtva prasaMgane dUra karavA ane guNa-AdhArabhUta guNIrUpa vyaktionuM mahattva, guNabarobara ja che ema jAhera karavA mATe "ahaMta' A pramANenuM vizeSa pada mUkela che. e barobara vyAjabI Avazyaka sArthaka che. pUrvapakSa- jo tamoe "arihaMta' rUpa padanuM-vizeSya padanuM mahattva saMpUrNa mAnela che to "arihaMtone huM stavIza" eTaluM ja bolo ! zA mATe lokodyotakara-gharmatIrthakara jina evA arihaMtone huM stavIza" ema bolo cho ! kAraNake, vacchedyano abhAva hoI lokodyotakara -gharmatIrthakaratva-jinatva e traNa vizeSaNo vyAvartaka banatA nathI eTale nirarthaka-nakAmA-adhika che. uttarapakSa- A tamAruM kathana geravyAjabI che. kAraNake, "nAma vigerethI ahito aneka prakAranA che. eTale bhAvaahaMta bhinna nAma Adi ahaMto ahI vyavaccheda (vyavarachedayogya) che. tathAca nAma Adi ahaMtonA lokodyotakaratva-dharmatIrthakarava-jinatva rUpa vizeSaNo vAvartaka hoI Avazyaka saphala-sArthaka che. jo A vizeSaNo na mUkyA hota to bhAva ahaMtabhinna nAma Adi ahaMtonuM avazya grahaNa thaI jAta eTale phakta bhAvaahaMtanA grahaNasArU A vizeSaNo, vizeSa upayogI che. - pUrvapakSa- "lokodyotakara-dharmatIrthakara ane jina evA arihaMtone huM stavIza" eTaluM ja bolo ! paraMtu arihaMtonuM je "kevalI e pramANenuM vizeSaNa pada che te bolo ! kAraNa ke, lokodyotakaratva-gharmatIrthakaratvajinatva e traNa vizeSaNothI viziSTa arihaMtonA kevalipaNAmAM vyabhicAra Avato nathI. jyAM A traNa vizeSaNo che tyAM avazya kevalipaNuM che ja athAta pUrvakathita traNa vizeSaNavALA arihaMto kevalIo ja hoya che. jo pUrvakathita traNa vizeSaNavALA hoya ane te AtmAo arihaMta na hoya to arihaMtabhinna traNa vizeSaNavALA AtmAonI vyAvRtti khAtara upayogI kevalitva vizeSaNa bane ! paraMtu ema to cheja nahi athAt ahIM koI vyabhicAra Avato nathI ke jethI ApeluM vizeSaNa saphala bane ! vaLI vyabhicAranI haiyAtI hoye chate ja vizeSaNa grahaNanI saphalatA che. kahyuM che ke vyabhicAra 1 nAmaNimA binAnA, vANibA pukha nibaMhimAgo zikhA zikhaLIvA, bAvaLigA samavasaraNatyA | RSabhadeva ItyAdi tIrthakaranuM je nAma te nAma jinezvara', ane jinendra bhagavAnanI pratimA te "sthApanAjina" tathA jinezvaranA jIva te dravya jina', ane samavasaraNamAM beThelA te "bhAvajina" kahevAya. 2 'sambhavavyabhicArAbhyAMsyAvizeSaNamarthakt' yathA nIlo ghaTa ityatra ghaTasya nIlatA nIle ghaTe sambhavati, pItAdighaTe vyabhicaratyato ghaTasya nIla iti vizeSaNamarthakta. 'yatra vizeSye vivakSitavizeSaNasya na sambhavo nApi sambhavAsambhavarUpo vyabhicArastatra tadvizeSaNopanyAso vyarthatvAnakArya ityarthaH' rahadanAka dhaDAkAra raid Hale
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ alia-A CREMA (379) ane saMbhava baMne hoye chate athavA vyabhicArano saMbhava hoya chate vizeSaNa, sArthaka saphala thAya che? (ahIM saMbhava eTale vizeSaNanuM vizeSyamAMrahevuM ane vyabhicAra eTale vizeSyathI judI tamAma vyaktiomAM | vizeSaNanI rahevAnI vyAvRtti-bheda-abhAva ema samajavuM.) dA.ta. jema ke "nIlotpala' A sthale utpala (kamala)nuM nIlapaNuM nIlAutpalamAM ghaTe che tema ja raktAdi utpalamAM vyabhicarita-asaMbhavita thAya che. arthAta raktAdi utpalanI vyAvRtti-bheda paNa utpalanuM nIlapaNuM kare che. eTale saMbhava ane vyabhicAra (ItaravyAvRtti) dvArA vizeSaNa sathaka bane che. vyabhicAranA abhAvamAM (ItaravyAvRttirUpa phala-arthanA abhAvamAM) grahaNa karAtuM vizeSaNa jemake "kRSNobhramara.' kAlo bhamaro, dhoLo balAhaka vigere vizeSaNa,nirarthaka-adhika vadhAre paDatuM che. tema ahIM paNa arihaMta kevalI' evuM vizeSaNa nirarthaka-adhika vadhAre paDatuM che. uttarapakSa- haju sudhI tame amAro UMDo Azaya-abhiprAya jANyo eTale Ama bolo cho. lo tyAre jANo- ahIM (jagaddhodharUpa phalapAkajanaka tIrthaMkara nAmakarmano vipAkodaya kevalIpaNAmAM thato hoI) lokodyotakaradharmatIrtha-kara-jina evA kevalIo ja ahaMto thAya che. bIjA AtmAo nahi' AvA prakAranA niyamovyApakatAno mahAna uddeza (dhyeya-prayojana) jemAM rahela che evA ahaMtonA kevalitvarUpane darzAvavA khAtara kevalI' rUpa vizeSaNapada, nirdoSa niSkalaMka-saphala che. vaLI evo koI ekAMtathI niyama nathI ke; vyabhicAranA saMbhavamAM ja vizeSaNagrahaNanI saphaLatA hoya ! kAraNake; ubhayapada vyabhicAra rUpa phaLavALA, eka vyabhicAra rUpa phaLavALA, svarUpajJApanarUpa phaLavALA vizeSaNa-padonA prayoganuM ziSTaAptapurUSapraNIta vAkyaracanAmAM barobara darzana che. dA.ta. jemake-(1) ubhayapada vyabhicAravALA vizeSaNapada prayogavALI ziSTanI vAkyaracanAnuM daSTAMta. nIlotpala' nIluM kamaLa. ahIM vizeSaNa ane vizeSya, saMbaMdhi zabdavALA hoI game te eka zabdanA grahaNathI baMnenI prApti thaI jAta paraMtu baMne vizeSaNa vizeSya-vAcaka zabdonuM grahaNa, paraspara baMnenA vyavacchedya-vyavacchedakapaNAmAM samAsa jema thAya eTalA khAtara che. "nIlotpala' ahIM nIla zabdathI rakta (lAla) utpalAdino vyavaccheda karAya che. arthAt nIlapada paNa ItaratyAvartaka che ane utpalapada paNa ItaratyAvartaka che ema jANavuM. | (2) eka-pada-vyabhicAravALA vizeSaNa pada prayoga vALI ziSTanI vAkyaracanAnuM draSTAMta; pANI dravya che. pRthvI dravya che. ahIM dravyatva rUpa vizeSaNathI guNAdino vyavaccheda karAya che. ata evI eka dravyapada, guNAdivyAvartaka che. 1 vizeSaNavizeSyayoH sambandhizabdatvAdekataropAdAnenaiva baye labbe bayopAdAnaM parasparamubhayoLakcchedakatve samAso yathA syAdityevamayam / yathA nIlotpalamityatra nIlazabdena raktotpalAdikaM vyavacchiyate / utpalazabdena nIlapaTAdikaM vyavacchiyate iti / nAgA sAtI thAvA vi.jA. jANakArI
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ FArAja): CRbhArathI (380) (3) svarUpajJApanarUpa phaLavALA vizeSaNaprayogavALI ziSTanI vAkyaracanAnuM dRSTAMta. "paramANurapradeza paramANu, pradezarahita che. (paramANune pradeza nathI, kemake, jAte ja eka pradezarUpa che.) ahIM paramANunA pradezarahitapaNArUpa svarUpa jaNAvanArUM "a-pradeza" rUpa vizeSaNa-pada che. vastusthiti vAstavamAM AvI ja che to-svarUpajJApanarUpa phalane uddezIne, vizeSaNapadanI pravRtti, ziSTonA Apta purUSonA vAkyamAM dekhAtI hoI kevalinaH' e svarUpajJApanarUpaphalapradarzaka vizeSaNa pada, nirdoSasaphala-suvihita ja che. pUrvapakSa- jo Amaja che to kevalI evA arihaMtone huM stavIza' eTaluM ja bolo ? lokodyotakaradharmatIrthakara-jina evA vizeSaNapado zA mATe ? uttarapakSa- ahIM-kevalitvarUpa sAmAnya dharmanI apekSAe zruta kevalI vigere bhAva ahaMtathI bhinnabIjA AtmAo paNa (saMpUrNa zratAdinI apekSAvALu kevalitva samajavuM.) kevalI tarIke navAjAya che te zruta kevalI AdimAM bhAva ahaMtapaNAnI pratIti buddhi na thAo ! eTalA khAtara arthAta zrutakevalI AdimAM bhAva ahaMtapaNAnI bhrAMti bhAMgavA khAtara-zrutakevalI AdinA vyavaccheda karavA khAtara lokodyotakara-gharmatIrthakarajinarUpa vizeSaNonI agatyatA mAnavI paDaze ja. evaMca be-traNa vigere vizeSaNonA saMyoganI apekSAe paNa nAnAvidha nayanA abhiprAyanA jANa gItArtha mahApurUSe potAnI pratibhAdvArA vizeSaNonI saphalatA kahevI joIe ! have A pramANenA zabdavistArarUpa vistArathI saro ! A je kevala zabdaprapaMca darzAvyo te kevala gamanikA (sAmAnya-vAkyArtha-bogha) mAtra samajavo kAraNa ke, vizeSa to vibhASaka-vArtikakAranA viSayarUpa che. - have covIza tIrthakaronI nAma daIne bhAvabhInI stuti kare che. suMdara bhAvanAgarbhita prArthanA rajU kare che. tatra yaduktaM "kIrtayiSyAmIti" tatkIrtanaM kurvanAha-usabhamajiaM ca vaMde, saMbhavamabhiNaMdaNaM ca sumaiM ca / paumappahaM supAsaM, jiNaM ca caMdappahaM vaMde // 2 // suvihiM ca puSpadaMtaM, sIala sijaMsa vAsupujjaM ca / vimalamaNaMtaM ca jiNaM, dhamma saMtiM ca vaMdAmi // 3 // kuMthu araM ca malliM, vaMde muNisubvayaM namijiNaM ca vaMdAmi riTThanemi, pAsaM taha vaddhamANaM ca // 4 // etA nigadasiddhA eva, nAmAnvarthanimittaM tvAvazyake "usIsu usamalacchaNa, usabhaM sumiNaM miteNa usabhajiNo" ityAdi granthAdavaseyamiti, kIrtanaM kRtvA cetaH-zuddha-yarthaM praNidhimAha-evaM mae abhiyuA, vihuarayamalA pahINajaramaraNA / 1 sAmAnya kevalI (tIrthakara ane gaNadharo sivAyanA bAkI kevalI) muMDa kevalI (mUka ane AMtakRta kevalI) vigerethI samajavA kI bArI e hAribahAra khAvA
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ karanAra A kAkA na kara lalitakavi bhadrA pati (381) cauvIsaMpi jiNavarA, titthayarA me pasIyaMtu // 5 // vyAkhyA-"evam" anantaroditena vidhinA mayetyAtmanirdezamAha, abhiSTutA iti Abhimukhyena stutA abhiSTutAH svanAmabhiH kIrtitA ityarthaH, kiMviziSTAste ? vidhUtarajomalAH, tatra rajazca malaM ca rajomale vidhUte-prakampite anekArthatvAddhAMtUnAmapanIte rajomale yaiste tathAvidhAH, tatra badhyamAnaM karma rajo bhaNyate, pUrvabaddhaM tu malamiti, athavA baddhaM rajaH, nikAcitaM malaH athavairyApathaM rajaH sAmparAyikaM malamiti, yatazcaivaMbhUtA ataeva prakSINajarAmaraNAH, kAraNAbhAvAdityarthaH, tatra jarA-cayohAnilakSaNA, maraNaM prANatyAgalakSaNaM, prakSINe jarAmaraNe yeSAM te tathAvidhAH, caturviMzatirapi, apizabdAdanye'pi, jinavarAH-zrutAdijinapradhAnA te ca sAmAnyakevalino'pi bhavanti ata Aha-"tIrthakarA" ityetatsamAnaM pUrveNa me-mama kiM ? prasIdantu-prasAdaparA bhavantu, bhAvArtha- je prathama gAthAmAM pratikSA karI hatI ke "huM nAma daIne covIza arihaMtonI stuti karIza" eTale ja have covIza arihaMtonI nAma daIne stuti karatAM bole che ke "zrI RSabhadeva nAmanA prathama tIrthakarane ane zrI ajitanAtha nAmanA bIjA tIrthakarane huM vaMduM chuM. zrI saMbhavanAtha nAmanA trIjA tIrthakarane, zrI abhinaMdana nAmanA cothA tIrthakarane, zrI sumatinAtha nAmanA pAMcamA tIrthakarane, zrI padmaprabha nAmanA chaThThA tIrthakarane, zrI supArzvanAtha nAmanA sAtamA tIrthaMkarane, zrI caMdraprabha nAmanA AThamA tIrthaMkarane, zrI suvidhinAtha nAmanA navamA tIrthakarane , puSpadaMtane (zrI suvidhinAthanuM A bIjuM nAma che.) zrI zItalanAtha nAmanA dazamA tIrthaMkarane, zrI zreyAMsanAtha nAmanA agIyAramA tIrthakarane tathA vAsupUjya nAmanA bAramAM tIrthakarane, zrI vimalanAtha nAmanA teramA tIrthaMkarane, zrI anaMtanAtha nAmanA caudamA tIrthaMkarane, zrI dharmanAtha nAmanA paMdaramA tIrthaMkarane, zrI zAMtInAtha nAmanA soLamA tIrthaMkarane huM vaMdu chuM. zrI kuMthunAtha nAmanA sattaramA tIrthaMkarane zrI aranAtha nAmanA aDhAramA tIrthaMkarane, zrI mallInAtha nAmanA ogaNIsamA tIrthaMkarane, zrI munIsuvratasvAmI nAmanA vIsamA tIrthaMkarane, zrI naminAtha nAmanA ekavIsamA tIrthakarane, zrI nemInAtha nAmanA bAvIsamA tIrthaMkarane, zrI pArzvanAtha nAmanA trevIsamA tIrthaMkarane tathA zrI vardhamAnasvAmI nAmanA covIsamA tIrthaMkarane, huM vaMduM chuM." A gAthAono artha sarala che eTale tenI vyAkhyA nathI karela. jinezvaronA nAmanI yathArthatAnuM nimitta kAraNa to AvazyakamAM "prathama tIrthaMkaranA baMne urU (sAthaLa)mAM vRSabhanuM lAMchana hatuM, tathA sarva tIrthakaronI mAtA pahelA svapnamAM hAthI dekhe,jyAre emanI mAtA marUdevIe pahelAM svapnamAM vRSabha (baLada) dITho tethI A prabhunuM nAma "vRSabha' paDayuM che, ItyAdi graMthathI jANI levuM Iti. - have kIrtana karyA bAda cittanI zuddhi khAtara praNidhAnane kahe che ke A pramANe-upara kahela vidhi pramANe mArA vaDe (ahIM Atmanirdeza samajavo.) abhimukha bhAvathI khavAyelA-nAmapUrvaka starAyelA teo kevA che ?to kahe che ke, raja ane mala rUpI karmane dUra karanArA, ahIM raja ane malano artha darzAve che ke, (1) raja vartamAna kAlamAM navA baMdhAtA je karma te. mala bhUtakALamAM pUrve bAMdhela je karma te. (2)cAre prakAranA (skRSTa-baddha-nidhatta-nikAcita ema cAra prakAranA) karmo paikI je baddha karma che te rajA tarIke kahevAya che, baddhakarma-jema soyono Dhagalo jo doro vaDe bAMdhI lIdho hoya to jyAre baMdha choDIe tyAre soyo chuTI chUTI thaI jAya tema je karma vikathA-Adi pramAda thakI utpanna thayelA prANAtipAtAdidoSe karIne bAMdhyuM hoya te AlocanA ane pratikramaNa karIne kSaya thAya te baddha karma kahevAya che. jarAtI anuvAdaka - A hAusuvidhA
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAkA chokarA nA kara, CIKG- R BOVCIRCLE Rio 382) te cAra prakAranA karmo paikI je nikAcita karma che, tene mala tarIke oLakhAvAya che.nikAcita karma-have te ja soyano samUha agnimAM mUkI ghamIne loDhAnA eka piMDabhuta karyo hoya to tene bhAMgIne pharIne ghaDe tyAre ja navIna soyo thAya, tema jIve jANIne je karma karyuM hoya ane vaLI meM A ThIka karyuM , pharIne paNa ema ja karIza" AvA vacano vaDe vAraMvAra anumodana karavAthI jIvanA pradezonI sAthe gADha ekatvapaNAne pamADyuM hoya te karma to jevuM karyuM hoya tevuM ja vedavuM paDe che, gurU mahArAjAe Apela atyaMtaghora tapa vaDe paNa kSaya thatuM nathI te nikAcita karma kahevAya che. te ahIM mala tarIke kahevAya che. (3) trIjo artha airyApatha karma te ahIM ja kahevAya che. arthAta je karma jatAM AvatAM baMdhAya te. sAMparAyika karma te ahIM mala kahevAya che. arthAt je karmamAM kAraNa kaSAya che ke, je raja mala 35 karmane dura karanArA che. eTale ja teo raja mala rUpa karmane dUra karanArA che. eTale ja teo jarA ane maraNano vizeSa rIte sarvathA kSaya karanArA che. kAraNa ke, (rajamala svarUpa) karmarUpI kAraNano abhAva che.jo karmasattA hoya to ja jarA ane maraNanI sattA che. karmasattArUpa kAraNano sadaMtara-sarvathA abhAva hoya tyAM jarAmaraNa rUpa kAryano muddala abhAva hoya ja e kAyadesaranI vAta che. ahIM jarA eTale vRddhatva-vRddhAvasthA-vayahAnI, zarIranI kSINatA samajavI. maraNa eTale prANatyAga-viyoga rUpa maraNa arthAt sarva prANomAM mukhyaprANa je AyuSya, te sarvathA ghaTI javAthI badhAya prANI judA paDe che. eTale prANaviyoganuM nAma ja maraNa tathAca rajamalarUpI karmane dUra karanArA. jarAmaraNano kSaya karanArA evA RSabhAdi covIza paNa (api-paNa zabdathI airAvata tathA mahAvideha kSetramAM rahela anya tIrthakaro paNa ema samajavuM) jinavaro-Rtajina vigere jinomAM vara-praghAnazreSTha, jo RtajinAdirUpajinomAM zreSTha evo jinavarano artha karavAmAM Ave to sAmAnya kevalIo paNa jinavaro kahevAya ! ke je prastuta stutinA viSayarUpa nathI. eTale pUrvavata sAmAnya kevalIono vyavaccheda karavA sArU "tIrthaMkara' evuM bhedaka-saphala vizeSaNa, jinavaranuM samajavuM arthAt upara kahela vidhimujaba stuti karAyelA, rajomalarUpa karmane dUra karanArA, jarA ane maraNano sarvathA kSaya karanArA, covIza paNa tIrthakara jinavaro mArA upara "prasAdaparAyaNa-prasAdavALA thAo'. 1 prasAda eTale maherabAnI, prasannatA, AzISa ke kRpA, tene karavAmAM je tatpara hoya te prasAdaparAyaNa kahevAya. prasAdaparAyaNatA rUpa guNavALA thAo. arthAt maherabAnI rAkho, prasanna thAo, AzISa Apo ke kRpA karo. 2 jene ApaNe prasanna thAo' ema kahIe chIe te jina bhagavAna vItarAga che, eTale tethI stuti karanAra upara prasanna thatA nathI, temaja tenI niMdA karanAra upara aprasanna thatA nathI, paraMtu stuti karanArane stutinuM phaLa maLe che. ane niMdA karanArane niMdAnuM phaLa maLe che kAraNa ke dareka kriyAnuM phaLa avazya hoya che ja vaLI jevI rIte ciMtAmaNIthI, maMtrAdika karavAthI zubhanI vAMchA karanArane zubha phaLa maLe che, ane azubha vAMchA karanArane azubha phaLa maLe che, tevI we dAkAta bAhara kA vATa kAmanI
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ lita vistAranA bhAjapa dvArA dAyita 383) have "prasanna thAo' e vAkyanI saMpUrNa mImAMsA karatAM batAve che ke - Aha-kimeSA prArthanA atha neti, yadi prArthanA na sundaraiSA''zaMsArUpatvAt, atha na upanyAso'syA aprayojana itaro vA ? aprayojanazcedacAru vandanasUtraM, nirarthakopanyAsayuktatvAt, atha saprayojanaH, kathamayathArthatayA tatsiddhiriti, atrocyate, na prArthanaSA, tallakSaNAnupapatteH, tadaprAsAdAkSepikaiSA, tathA lokaprasiddhatvAt, aprasannaM prati prasAdadarzanAt, anyathA tadayogAt, bhAvyaprasAdavinivRttyarthaM ca, uktAdeva hetoriti; ubhayathA'pi tadavItarAgatA, ata eva stavadharmavyatikramaH, arthApattyA''krozAt, anirUpitAbhidhAnadvAreNa, na khalvayaM vacanavidhirAryANAM, tattattvabAdhanAt, vacanakauzalopetagamyo'yaM mArgaH, aprayojanasaprayojanacintAyAM tu nyAyya upanyAsaH, bhagavatstavarUpatvAt, uktaM ca-"kSINaklezA ete nahi prasIdanti na stavo'pi vRthA / tatsvabhAvabhAva (sadbhAva) vizuddheH prayojanaM karmavigama iti // 1 // stutyA api bhagavantaH paramaguNotkarSarUpato hyete / dRSTA hyacetanAdapi mantrAdijapAditaH siddhiH // 2 // yastu stutaH prasIdati roSamavazyaM sa yAti nindAyAm / sarvatrAsamacittaH stutyo mukhyaH kathaM bhavati ? // 3 // zItArditeSu hi yathA dveSaM vahnirna yAti rAgaM vA / nAhvayati vA tathApi ca tamAzritAH sveSTamaznuvate // 4 // tabattIrthakarAn ye tribhuvanabhAvaprabhAvakAn bhaktyA / samupAzritA janAste bhavazItamapAsya yAnti zivam // 5 // etaduktaM bhavati-yadyapi te rAgAdibhIrahitatvAnna prasIdanti, tathApi tAnuddizyAcintyacintAmaNikalpAn antaHkaraNazuddhayA'bhiSTavaM ca kattuNAM, tatpUrvikaivAbhilaSitaphalAvAptirbhavatIti gAthArthaH bhAvArtha pUrvapakSa- 'prasanna thAo ahIM prArthanA manAya che ke nahi ? jo ahIM "prArthanA che ema maMjUra karavAmAM Ave to te ThIka nathI. kAraNa ke, prArthanA to AzaMsA (kAmanA-IcchA-abhivRMga) rUpa che. jo ahIM "prArthanA" nathI ema jo mAnavAmAM Ave to UbhA raho. amArA navA be praznono ukela karatA jAo ! pahelo prazna (1) prasanna thAo" e vAkyaracanArUpa upanyAsa, prayojana- phaLa vagarano che ? ke bIjo prazna (2) prayojana phalavALo che ? jo tame A upanyAsa, aprayojana (prayojana-phaLa vagarano) che. ema TharAvazo to A vaMdanagarbhita sUtra, asuMdara mAnazo ! kema ke arthahIna vAkyaracanArUpa upanyAsavALuM che. jo ta e upanyAsane saprayojana (prayojana-phalavALo) mAno cho to "A prArthanAgarbhita upanyAsa, rIte ahIM stuti karavAthI stutinuM phaLa maLe che, ahIM koI ema kahe che ke "je prasanna thatA nathI, te zI rIte prasanna thaze ? mATe vRthA pralApa karavAthI bhakitano atizaya thato nathI." AnA uttaramAM kahevAnuM ke "prasanna thAo evuM kahevAthI doSa paNa nathI, kAraNa ke jenI stuti karI prasanna thavAnu kahIe chIe tenA phleza (karma) AdikSINa thaI gayA che te jema prasanna thatA nathI, te temanI stuti, vRthA paNa thatI nathI, kAraNa ke tene sarva bhAvanI vizuddhi che, bhakitathInAma levAthI karmakSayopazamAdi thAya che. ane bhavyonuM kalyANa thAya che. Oii AnATaone vATaEBzcima
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ lita virA - vasAvA ayathArtha-avAstava che' ema sAbItI kevI rIte thaze ? arthAt jo upanyAsa yathArtha che to prArthanA yathArtha che. eTale prArthanA AzaMsArUpa hoI amane asuMdara-asamaMjasa lAge che. uttarapakSa- "prasanna thAo' A upanyAsa-pada vinyAsamAM prArthanA (AzaMsArUpa prArthanA) nathI. kemake prArthanAnuM lakSaNa svarUpa ghaTatuM nathI. tathApi A prArthanAnuM svarUpalakSaNa evuM che ke jenI AgaLa prArthanA karavAmAM Ave che temAM (aprasannamAM) rahela aprasanna-nArAjI dura karavAnuM kAma prArthanA kare arthAtu aprasanna-nArAjanI pAse karela "prasanna thAo' rUpa prArthanA dvArA aprasannamAM rahela nArAjI dara karAya che kAraNa ke lokomAM tevI ja prasiddhi-jAherAta che ke "aprasannane prasanna karavA prArthanA karo !" kharekhara vastu sthiti paNa evI dekhAya che ke prArthanAthI ja aprasanna, prasanna thAya che. sArAMza ke je mANasa nArAja hoya tene khuza karavo hoya to stuti-prArthanA dvArA khuza karI zakAya che. eTale e khuza thaIne prArthanA-stuti karanAra upara prasAda maherabAnI kare che. prArthanA, e prasAdavagaranA purUSamAM aprasAda karI prasannatA pedA kare che, jo prasAdavagaranA purUSa pratye prArthanA na karavAmAM Ave to prasannatAno muddala abhAva thAya che. mATe prArthanA dvArA aprasanna purUSamAM pedA thAya che. A pahelI vAta. bIjI vAta o evI che ke, deva-rAjA vigere mahardika purUSa, prasanna hoya chatAMya temano mArA upara bhaviSyamAM aprasAda na thAya mATe prArthanAnI sadA prathA cAlu hoya che. jo sadA prArthanA cAlu na rAkhe to bhaviSyamAM aprasannatAno prasaMge upasthita thAya eTale aprasannatAne prasanna karavA khAtara ane prasanna bhaviSyamAM aprasanna na thAya eTalA hetu khAtara-A be hetuo-muddAothI prArthanA thAya che AvuM ahIM prArthanAnuM svarUpa samajavuM. have prArthanAnuM lakSaNasvarUpa darzAvyA bAda prArthanA dvArA (stuti dvArA) ke aprArthanA dvArA (niMdA dvArA) vItarAgamAM avItarAgatA-avItaSatA rAgadveSa sahitapaNA nAmanA doSanuM AropaNa kevI rIte thAya che te ahIM batAve che ke - jo vItarAga,aprasanna (nArAja) hoya ane prArthanA karavAthI vItarAgamAM prasannatA thAya che ema eka prakAre mAnavAmAM Ave ane bIjA prakAre-vItarAga prasanna che chatAM jo prArthanA nahi karavAmAM Ave to bhaviSyamAM sadA prasanna rAkhavA khAtara karAtI prArthanAdvArA-ema be prakAre vItarAgamAM, rAgasahitapaNuM Aropita sAbita thAya che.ata eva-jo avItarAga che to rAga sahita che to prArthanAnA prabhAva prasaMge arthAta stuti dharma-prazaMsAnuM ullaMghana karavAmA Ave-athapattithI-arthAta dveSapUrvakanA vacanadvArA nahi kahevA yogya zabdonA kathanarUpa niMdAdvArA SasahitapaNuM Aropita sAbIta thAya ! eTale garjanA che ke, ahIM AzaMsArUpa prArthanA nathI. vaLI aprasannane prasanna karavA khAtara, ne prasanna, bhaviSyamAM aprasanna na thAya eTalA khAtara karAtI prArthanA rUpa vacana vidhi Aryo na vAparI zake ! kAraNa ke, vItarAgatva rUpa tattvamAM bAdha-hAni pahoMce bArAtI navA vIkavi rAjA
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ - lalita vinA - bitAva utara (385) A vacanavidhino mArga,vacananI kuzalatAvALA purUSathI gamya-gocara che. bIjA purUSathI nahi. A upanyAsa, aprayojana ke saprayojana che ? enI purepurI ciMtA-maMthana carcA-mImAMsA bAda e tAraNa thAya che ke A upanyAsa nyAya yukta che. kAraNa ke, A upanyAsa, bhagavaMtanI stuti rUpa che. kahyuM che ke, "jemanA rAgadveSa kleza kSINa thaI gayA che evA arihaMta bhagavaMto je prasanna thatA nathI, tema temanI karelI stuti paNa phogaTa jatI nathI. kAraNa ke; stutino evo svabhAva che ke potanA bhAvaneAzayane vizuddha-nirmala banAve che. ane bhagavaMtanI stutithI thatI bhAva vizuddhi, karmano kSaya kare che arthAt bhagavaMtanI stuti, bhAva vizuddhine pedA karavA dvArA karmamalano kSaya kare che. ema stutinuM phala darzAvyuM. 1|| - utkRSTa-parama guNasaMpanna hoI A bhagavaMto (stuti yogya) che ane temanI stuti dvArA, jema acetana maMtra AdinA jApa AdithI ISTa siddhi thAya che. tema ISTa kAryanI siddhi pratyakSa che. terA je stuti karAyela khuza thAya che. ane niMdA karAyela avazya roSa kare che te saghaLe ThekANe sarakhA citta vagarano kevI rIte mukhyatve karI stutya (stuti yogya) thAya ? arthAt na ja thAya che jema ThaMDI sakhta zardIthI pIDA pAmelA pratye Aga, rAga-dveSa karatI nathI, temane bolAvatI paNa nathI. to paNa agninuM zaraNuM svIkAranArAo potAnA ISTane (ThaMDI dUra karI garamInI prAptirUpa ISTane) meLave che. 4. tevI ja rIte traNeya bhuvana-jagatanA bhAvone batAvanArA tIrthaMkara bhagavaMtomAM rAga ke dveSa nathI to paNa bhaktithI-hRdayanI satyabhaktithI tIrthakarono Azaro-sahAro lenArA mahApurUSo, bhavasaMsAra (mithyAtva kaSAya viSayAdi) rU5 ThaMDI-zardI dUra karIne zivanArIne saheje vare che. paNa * jAMtAI. 1 niSkAmasya nirarthakatvAbhAvAt, saprayojane' stutyasya tathA'bhAve'pi stotustathAphaladarzanAt / ra nisArI seve kAMI ema manamAM nahi AvuM, phaLa acetana paNa jema suramaNi tima bhakita pramANe thANuM (yazo. co. sI pa bhAvArtha- nirAgInI sevA karavAthI zuM phaLa maLe ? e praznane huM manamAM ja dAkhala thavA deto nathI. jaDa 2 ciMtAmaNI ratana, yathA vidhi sevA ArAdhanA karavAthI je je padArtho ApaNe manamAM ciMtavIe chIe te sarva pUrA paDe che, arthAtu tenA prabhAva mAtrathI tevuM pudgala pariNamana thAya che, emAM deva sahAyanI apekSA nathI. ciMtAmaNi jaDa che, bIjAo tenI ArAdhanA kare che. tenI khabara paNa nathI chatAM te avazya phaladAtA bane che, to pachI paramacaitanyavALA prabhu, bhaktanI sevAne jANanArA ane tenI kadara karanArA chatAM bhaktane tenI sevAnuM phaLa na Ape-maLe e bIlakula banavA yogya ja nathI. sAcA bhAvathI, kharA manathI-trikaraNa yoge pUrNa vizvAsa rAkhIne jo temanI bhakti karavAmAM Ave to tenuM phaLa avazya maLe ja ema huM khAtrIthI mAnuM chuM. bArAtI anuvAdaka - upAya
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIpIranA nAnA nAnA koI (386) tAtparya aMza evo thAya che ke, jo ke tIrthakara bhagavaMto "rAga AdithI rahita hoI prasanna thatA nathI to paNa acetana aciMtya ciMtAmaNi sarakhA te tIrthakara bhagavaMtone uddezIne cittanI nirmalatA ane ekAgratAthI stuti karanArAone bhAvavizuddhi pUrvaka ja abhilaSita-ISTa phalanI prApti thAya che, A pramANe logassasUtranI pAMcamI gAthAno artha samajavo. have jevI rIte logassa-nAmastavanI pAMca gAthAonuM vivaraNa karyuM tevI ja rIte chaThThI gAthAnuM vivaraNa karatA kahe che ke "kittiyavandiyamahiyA, je e logassa uttamA siddhA / Arugga bohilAbha, samAhivaramuttamaM ditu // 6 // vyAkhyAkIrtitAH- svanAmabhiH proktA vanditAH- trividhayogena samyak stutA mahitAH- puSpAdibhiH pUjitAH , ka ete ityata Aha-yaete lokasya-prANilokasya mithyAtvAdikarmamalakalaGkAbhAvenottamAH-pradhAnAH, UrcavA tamasa ityuttamasaH, 'utpAbalyordhvagamanocchedaneSu" iti vacanAt prAkRtazailyA punaruttamA ucyante, 'siddhA" iti sitaM-mAtameSAmiti siddhAHkRtakRtyA ityarthaH, arogasya bhAva Arogya-siddhatvaM tadarthaM bodhilAbhaH-Arogya bodhilAbho jinapraNItadharmaprAptirbodhilAbho'bhidhIyate, taM, sacAnidAno mokSAyaiva prazasyate iti, tadarthameva ca tAvatkim ? ata Aha samAdhAnaM samAdhiH, sa ca dravyabhAvabhedAd vividhaH, tatra dravyasamAdhiH yadupayogAt svAsthyaM bhavati, yeSAM vA'virodha iti, bhAvasamAdhistu jJAnAdisamAdhAnameva, tadupayogAdeva paramasvAsthyayogAditi, yatazcAyamitthaM dvidhA ato dravyasamAdhivyavacchedArthaM AhavaraM-pradhAnaM bhAvasamAdhimityarthaH, asAvapi tAratamyabhedenAnekadhaiva ata Aha-uttama-sarvotkRSTaM dadatu-prayacchantu. bhAvArtha- kIrtita-nAmapUrvaka kahevAyalA, vaMdita-mana,vacana, kAyAthI samyapha prakAre vaMdAyelA-stavAyelA, mahita-puSpaAdithI pUjAyelA koNa teo ? to kahe che ke "jeo A lokane viSe uttama-prANi lokane viSe mithyAtvaAdi bhAvakarma ane jJAnAvaraNIyAdi dravyakarmarUpI malanA kalaMkanA abhAvathI uttama-pradhAna (prAkRtazailIthI uttamano artha tamaH parastAt adhaMkArathI para thato hoI lokane viSe paraMjyotIsvarUpa evo bIjo artha samajavo.) pharIthI kevA teo ? to kahe che ke jeo siddha-kRtakRtya (jeonA sarva prayojano siddha thayelA che)tathA ca jeo IndrAdikavaDe nAmapUrvaka starAyelA, vaMdAyelA, pUjAyelA teo lokamAM uttama ke siddho mane ArogyakhAtara bodhilAbhane Apo.(ahIM Arogya eTale siddhatva-siddhi-mokSa-parama pada eartha levo.) tathAca Arogya-siddhatva khAtara bodhilAbha-jina-sarvajJakathita dharmaprAptine Apo; kAraNa ke anidAna - niyANA vagarano bodhilAbha, mokSarUpa kArya pratye mukhya kAraNa tarIke aMkAya che. zuM mokSa mATe paNa 1 zrI arihaMta devo rAga ane dveSathI mukta thayelA hoIne koIpaNa kAraNasara koInA upara kopa karatA nathI, ke game tevI ati yA vinaMtI karavAmAM Ave to tenA para maherabAnI darzAvatA nathI. paraMtu teo akSaya guNanA bhaMDAra hovAthI temanI stuti ke bhakti karanAramAM te te prakAranA gaNono AvirbhAva svAbhAvika rIte ja thAya che, te ja rIte temanI prasannatA che. kAkA kadanI zaratI jANakAra
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA A ukSitasarithita 387 bodhilAbha ja basa che ? to kahe che ke nA, samAdhinI paNa khAsa jarUra che. mATe bole che ke mane siddhatva khAtara samAdhine Apo.' samAdhi (zAMti-nirAMta-tRpti-saMtoSa)nA be prakAra che. tathAhi (1) dravyasamAdhi je padArthonA upayogathI svAsthya-taMdurastI-bAhyazAMti thAya che. athavA je padArtho svAsthyamAM avarodhaka-pratibaMdhaka virodhI nathI-anukUla che. te padArthone samAdhi (bAhyazAMti)mAM kAraNa hovAthI dravyasamAdhi tarIke oLakhAvavAmAM Ave che. (2) bhAvasamAdhi-jJAna Adi samAdhine bhAvasamAdhi tarIke oLakhAvavAmAM Ave che. kAraNa ke je jJAna AdinA upayogathI-ArAdhanAthI paramasvAsthya-parama Atmika zAMti-saMpUrNa svarUpa-ramaNatA-sthiratArUpa paramasvAsthyano yoga thAya che. jo Ama be prakAranI samAdhi che to dravya samAdhi, siddhatva pratye mukhya kAraNa nahi hoI dravya samAdhinA vyavaccheda sArU kahe che ke 'siddhatva khAtara vara pradhAna-bhAva samAdhine Apo.' vaLI A jJAnAdirUpa bhAvasamAdhi paNa tAratamya-taratamatA (nyUnAdhikya)nA bhedathI aneka prakAre thAya che. te nAnAvidha bhAvasamAdhi paNa siddhatva pratye sAkSAt (anantara) kAraNa nahi hovAthI kahe che ke 'siddhatva khAtara uttama-sarvotkRSTa varasamAdhi bhAvasamAdhine-kSAyika jJAna, sarvasaMvararUpa yathAkhyAtacAritrane Apo.' tathAca jeo IndrAdika vaDe nAmapUrvaka stavAyelA, vaMdAyelA, pUjAyelA te, lokamAM uttamo, (sarva prANilokapradhAno, lokamAM paraMjyotirUpo) siddho, mane Arogya-siddhatva khAtara, bodhilAbhane ane kevalajJAna, sarvasaMva2rUpa yathAkhyAtacAritrarUpa uttama-sarvotkRSTa varasamAdhi-bhAvasamAdhi Apo' Avo samudita artha jANavo. have tIrthaMkaro Arogya, bodhi ane samAdhine Ape che, e vAta satya nathI, kAraNa ke tIrthaMkaro vItarAga che, tathA asatya paNa nathI, kAraNa ke te temanA dhyAnathI ja maLe che. tethI zAstrakAroe A jAtanI prArthanAone 'asatyAmRSA' nAmanI caturthabhASA tarIke varNavelI che tethI tIrthaMkaronI AgaLa A rItanI prArthanA vAraMvAra karavI vihita che. e viSayanI purepurI carcA-mImAMsA-chaNAvaTa, AkSepa5rIhAra-pUrvaka sacoTa zailImAM ahIM rajU thAya che. Aha-kimidaM nidAnamuta neti, yadi nidAnamalamanena sUtrapratiSiddhatvAt na cetsArthakamanarthakaM vA ? yadyAdyaH pakSasteSAM rAgAdimattvaprasaGgaH, prArthanApravINe prANini tathAdAnAt, atha caramaH tata ArogyAdidAnavikalA ete iti jAnAnasyApi prArthanAyAM mRSAvAdaprasaGga iti, atrocyate, na nidAnametat, tallakSaNAyogAt, dveSAbhiSvaGgamohagarbha hi tat, tathAtantraprasiddhatvAt, dharmmAya hInakulAdiprArthanaM mohaH, ataddhetukatvAt, RddhayabhiSvaGgato dharmmaprArthanA'pi mohaH, ataddhetukatvAdeva // tIrthakaratve'pyetadevameva pratiSiddhamiti, ataeveSTabhAvabAdhakRdetat, tathecchAyA eva tadvighnabhUtatvAt tatpradhAnatayetaratropasarjana buddhibhAvAt ... attattvadarzanametat, mahadapAyasAdhanaM avizeSajJatA hi garhitA pRthagjanAnAmapi siddhametat, yogibuddhigamyo'yaM vyavahAraH, sArthakAnarthakacintAyAM bhAjyametat, caturthabhASArUpatvAttaduktaM - " bhAsA asaccamosA NavaraM bhattIe bhAsiyA esA / nahu khINapejjadosA deMti samAhi 1263312 41.611. gujarAtI anuvAdaka
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ lita virANI bAchaE CRbhadrArA (388) ca bohiMca // 1 // tappatthaNAe~: tahavi ya Na musAvAovi ettha viNNeo / tappaNihANAo ciya taguNao haMdi phalabhAvA // 2 // ciMtAmaNirayaNAdihi, jahAu bhavvA samIhiyaM vatthu / pAvaMti taha jiNehi tesiM rAgAbhAve'vi // 3 // vatthusahAvo eso aubvacintAmaNI mahAbhAgo / thoUNaM titthayarepAvijjai bohilAbhotti // 4 // bhattIe jiNavarANaM khijjantI puSvasaMciyA kammA / guNapagarisabahumANo kammavaNadavANalo jeNa // 5 // " etaduktaM bhavati-yadyapi te bhagavanto vItarAgatvAdArogyAdi na prayacchanti, tathApyevaMvidhavAkyaprayogataH, pravacanArAdhanatayA sanmArgAvarttino mahAsattvasya tatsattAnibandhanameva tadupajAyata iti gAthArthaH // 6 // bhAvArtha -pUrvapakSa=ArogyabodhilAbhauttamasamAdhivaraviSayaka dAnanI prArthanA,IcchApUrvaka hoI ahIM vAdI zaMkA kare che ke, zuM A IcchA nidAna-niyANArUpa che ? jo A IcchA, nidAnarUpa che, to A IcchArUpa nidAnane navagajanA namaskAra ho. kAraNa ke, sUtramAM niyANAno pUrepUro pratiSedha che. vaLI bIjI vAta e che ke majakUra IcchAne nidAnarUpa na mAnavAmAM Ave to prazna e thAya che ke AvI ke A prArthanA zuM saphaLa che ke niSphala ? jo prArthanA, saphaLa che ema mAnavAmAM Ave to tIrthaMkaro vItarAga nahIM rahe paraMtu rAgavALA thaze. kAraNa ke; mAgaNI karavAmAM atyaMta hozIyAra purUSane ja teo ArogyAdi ApanAra che, jo A prArthanA nippala che, ema mAno to "A tIrthakaro ArogyAdinuM dAna karavAmAM samartha nathI' ema jJAna hovA chatAM punaH punaH prArthanA kare to mAgaNI karanAra mRSA (khoTuM-mithyA-phogaTa)vAdInI koTImAM gaNAya eTale ema be rIte prArthanAne saphala ke niSphaLa mAnavAmAM nirdoSatA nathI. uttarapakSa :-A majakUra prArthanA, nidAnarUpa nathI, kAraNa ke, niyANAnuM lakSaNa ghaTatuM nathI. ahIM je nidAnazabda vaparAyo che teno vyutpattilabhya evo artha thAya che ke jenA vaDe ni-atyaMta (dharmarUpI kalpavRkSa) dAyate-chedAyane arthAt dharmarUpI kalpavRkSa chedanAra ghAradAra kuThAra-kuhADA sarakhuM niyANuM gaNAya che. tathAhi. jenA mUlano samudAya samyagu darzananA vistArathI vizAla che, jenA aMghanI racanA, jJAna vigerenA viSayavALI ane nirmala vinayavidhithI samunnata-UMcI caDIyAtI che, je vihitanirmaladAna vigerenA bheda ane prabheda-bhedanA bhedarUpa zAkhA ane prazAkhAthI vyApta che, je apAra devatAI ke manuSyanI sukhasaMpadArUpa kulothI saMkIrNa che, duHkha ke vyAkulatAnA nAmanizAnathI rahita, mokSadhAmanA anaMtAnaMta sukharUpa mahAphala jemAM ekadama suspaSTa che. evo gharmarUpI kalpavRkSa, aneka bhAtabhAtanI divya sAhyabI-vaibhava vilAsabhogopabhogonI AzaMsA IcchA, lAlasA, ke "AdharmathI mane devatAI Rddhi-siddhi-samRddhi maLe' AvA prakAranI bhautika bhoganI AzA-nidAna rUpa dhAradAra kuThAra-kuhADAthI chedAya che; jamInadosta karAya che, jaDamULathI ukheDAya che mATe ja ahIM gharmarUpakalpavRkSavinAzaka bhautika bhoganI lAlasA rUpa parINAmane niyANA tarIke oLakhAvavAmAM Ave che. pAvAdI anuvAda jI rAzi
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ lAlinanavistarA A bhArati 389 have niyANAnA lakSaNa svarUpanI vibhAgapUrvaka gaMbhI2 mImAMsA kare che ke- (1) dveSagarbhita nidAna, (niyANuM) jemAM aMtaraMga-aMgata mukhya kAraNa, dveSa-matsara che. (2) abhiSyaMgagarbhitanidAna,jemAM aMtaraMga-aMgata kAraNa, abhiSyaMga-viSayavilAsa paranI kRpA-viSayaviSayaka rAga-prema che. (3) mohagarbhitanidAna-jemAM aMtaraMga-aMgata kAraNa, moha-ajJAna-aviveka che. tathAca je mAgaNIomAM-kalpanAomAM uMDe uMDe mukhya kAraNa tarIke rAga-dveSa ke moha beThelo hoya te baghI mAgaNIo niyANAmAM khape che ane AgamamAM paNa Avo artha rUDhaprasiddha che. rAgagarbhita niyANAmAM dRSTAMta saMbhUtinuM tathA dveSagarbhita niyANAmAM dRSTAMta agnizarmA vigerenuM prasiddha hoI niyANAnuM lakSaNa barobara samajI zakAya ema che. eTale kramapramANenA nirdezane choDI have mohagarbhita nidAnanA lakSaNane carcatA kahe che keH-- mohagarbhita nidAna-dharmane khAtara hInakula AdinI (vaibhava dhana vigerethI nIcuM je kula te ahIM hInakula samajavu. hInakula-garIbakula-vaMzanI AdithI kadrupatA-durbhagatA-anAdeyatA-vigerenI) bhavAMtaramAMAgAmIbhavamAM je prArthanA-mAgaNI IcchA arthAt 'bhavAMtaramAM mane dharmane khAtara hInakula Adi maLajo' AvI AzaMsA, te mohagarbhitaniyANuM samajavuM. kAraNa ke, dharmanA pratye hInakula Adi kAraNa nathI paraMtu uccakula Adi kAraNa che. tathAhi-kharekhara uttama-uccakula AdimAM avatarelA-uccakula-sadrupatAsubhagatA-AdeyatA AdiviziSTa bhagavaMto jema saMrpUNa dharmanA pAtra-AdhAra thavAne yogya che, tema uccakulaAdi viziSTa bhavyo, pUrepUrA dharmanA ArAdhaka banI zake che. bIjAo-nIcakula AdivALAo dharmanA saMpUrNa ArAdhaka banI zakatA nathI. temaja zAstramAM kahyuM che ke 'nIcakulane bAMdhavonA abhAvanegarIbIhAlatane nirmala vRttithI jinadharmanI siddhi khAtara mAganAra purUSanuM paNa niyANuM saMsAranuM kAraNa kaheluM che.' A pramANe mohagarbhitaniyANAno pahelo prakAra jANavo (1) have bIjA prakAre mohagarbhitaniyANAnuM varNana kare che ke, 1 vaMdanA karanAra cakravartInA strIratnanA komala veNInA sparzamAtrathI kAmarAgAMdha banela saMbhUtimunie niyANuM karyuM ke huM AvatA bhavamAM A tapa AdinA prabhAve srIratnano bhoktA cakrI banuM. basa A niyANAthI te brahmadatta cakravartI banyo ane sAtamI narakano memAna banI ghaNo saMsAra vadhAranAra thayo. 2. prathama bhave agnizarmA tApase kalyANa mitra guNasena mahArAjA upara dveSa-verathI niyANuM karyuM ke 'bhavobhava A rAjAne mAranAro thAuM basa A niyANAthI ugra tapasyA para pANI pheravI dIrgha saMsAra vadhAryo. -samAsA gujarAtI anuvAdaka A
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita vistarAA bharicita 390 (2) RddhinA rAgathI (Indra-cakravarti AdinI vibhUti-saMpadAnA premathI-AsaktithI) dharmanI prArthanAIcchA-AzaMsA te paNa mohagarbhita niyANuM jANavuM. (to pachI dharmanA mATe hInakula AdinI prArthanA, mohagarbhitaniyANArUpa hoya emAM zI navAI ?) sArAMza e che ke, ekAMte dharmanI ArAdhanA vagara A vibhUti (Indra AdinuM aizvarya) maLavAnI nathI, e IrAdAthI-AzAthI dharmanI AzaMsA te paNa mohagarbhitaniyANuM che. kAraNa ke, gauNavRttithI IcchelA dharmano 'mukhyatve vibhUti upAdeya che ane dharma anupAdeya-agrAhya che' AvA parINAmathI vinAza thato hoya Icchita Rddhino abhAva che. evaMca tIrthaMkara vibhUti-RddhimahaizvaryanI mahecchA-lAlasA-rAgathI tIrthaMkarapadanI mAgaNI paNa mohagarbhitaniyANuM che. (to pachI Indra cakravartInI vibhUtinA rAgathI karela dharmanI prArthanA, mohagarbhitaniyANArUpa hoya emAM to pUchavuM zuM ?) tathAhi-jema A tIrthaMkara bhagavAna, jagatamAM AzcaryabhUta evI sAhyabInA svAmI che, jagatano ekanAtha che, atyaMta bhaktithI bharapUra devonA samudAyathI niraMtara jemanA caraNayugala sevAtA che, tema huM paNa tevo paNa tapazcaryA Adi anuSThAna-kriyAthI thAuM' A pramANenI mAgaNI rUpa niyANuM zAstramAM niSedheluM che. paraMtu abhiSyaMga (vibhUtinA rAga) thI rahita evI cittanI vRttithI, 'dharma pravartaka aneka sattva (prANi) hitakAraka, nirUpama sukhanA saMbaMdhavALA, aciMtya ciMtAmaNiratna-samAna bhagavAn, huM thAuM' AvI IcchAthI karelI tIrthaMkara pada viSayaka prArthanA, niSedhelI nathI. tIrthaMkara sAhyabInA rAgathI karelI tIrthaMkara padanI mAgaNI, mohagarbhitaniyANuM hoI niSedhela che, paraMtu tIrthaMkaranI sAhyabInI AzA sivAya karelI tIrthaMkarapadanI mAgaNI mohagarbhitaniyANuM na hoI nivArelI nathI paraMtu suvihita che. emaja dazAzrutaskaMdha vigere zAstramAM kaheluM che. ataeva-ethI ja RddhinA rAgathI dharmaprArthanA moharUpa hoI, A mohagarbhitaniyANuM, nirvANasAdhakakuzalazubha ke zuddha parINAmano dhvaMsa karanAra che. matalaba ke, Rddhine pradhAnapada ApI, A to kevala kAraNa che' ema mAnI dharmanA gauNa parINAmano nirNaya karI, dharmane gauNa karavA dvArA RddhinI abhilASA, mokSaprApakakuzala parINAma aTakAvanAra-pratibaMdhakatattvarUpa che. vaLI A mohagarbhitanidAna (niyANuM) 52mArtha-tattvathI vicAraNAzUnya hoI viparyAsa rUpa che. narakapAta (paDavA rUpa) Adi rUpa mahAanartha-balavAnuM aniSTanuM kAraNa che. kema ke vizeSajJAnano abhAva che. viparItajJAnano sadbhAva che. ataeva sAmAnyathI purUSArthopayogI guNo tathA purUSArtha virodhI doSonuM arthAt guNadoSonuM vivecana-vivaraNakAraka vibhAga rUpa vizeSa bodhanA abhAva rUpa-viparItabodha rUpa avizeSajJatA, purUSArtha kartAnA pratye hiMsA-asatya AdinI mAphaka anartha-mahAanarthanI prAptinA kAraNarUpa hoI garbhitaniMdita che. A avizeSajJatA-aviveka-ajJAnatAnI niMdA, AbAlagopAla jagajAhera che. zaMkA-Ama bhale ho ! paraMtu 'abhyudaya (AbAdI dunyayI jAhojalAlI-AnaMda-lIlA lahera-mojamajA) gujarAtI anuva rimA sA
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalitavirA - ChaharAri (391) rU5 phela-janaka gharma che' AvI lokamAM rUDhiprasiddhi che ane tevI ja rIte-abhyadaya khAtara gharmanI prArthanAmAM avizeSajJatA kevI rIte ane kaI ? samAdhAna-RddhinI AsaktithI RddhinA sArU karAtI gharma prArthanAmAM avizeSajJatA rUpa vyavahAra, yogImumukSu purUSanI buddhithI gamya-gocara-jANI zakAya ema che. juo ! Rddhi ane gharmamAM rahela vizeSane-bheda ke vivekane tathAca Rddhi ane dharma vacce evo taphAvata che ke pahelethI mAMDI TheTha-samApti sudhI suMdara pariNAmaphaLavALo dharma che. jyAre Rddhi to Dagale ne pagale vipadAone pAtharatI hoya che. AvA prakArano vizeSabodha, bhavAbhinaMdI AtmAone saMsAra para apAra rAgasAgara hoI thavo azakya che. vaLI 'uttama samAdhivara Adine Apo, AvI vacanaracanA rUpa prArthanA, saphala che ke niSphaLa ? AvA tarkanI pUrvamImAMsA karatAM niSkarSa aMza e Ave che ke, A prArthanA, apekSAe sArthaka che ane apekSAe nirarthaka paNa che' ema vikalpa-bhajanA jANavI. tathApi AzaMsA rUpa cothI bhASA, (cothA prakAranI bhASA) koIpaNa jAtanA siddha artha-kAryane vidhAna karavA ke niSedha karavA sarmatha nathI. A apekSAe A prArthanA nirarthaka che. "A ke AvI prArthanAthI prakRSTa-sarvotkRSTa zubha adhyavasAya parINAma thAya che' e apekSAe A prArthanA sArthaka che. A pramANe bhajana ghaTAvavI. zAstramAM kahyuM che ke "bhaktithI bolAyelI A prArthanA, asatyAmRSA rUpa vacana racanA che. paraMtu rAgadveSanA kSayavALA vItarAgo, tenI prArthanA hovA chatAMya tene samAdhi ane bodhine ApatA nathI. tenA to paNa A prArthanAmAM mRSAvAda jANavo nahi. kAraNa ke, te vItarAganA praNidhAnathI, te vItarAganA 1 satyA, mRSA, satyAmRSA, asatyAmRSA ema bhASAnA cAra prakAro che, te paikI ahIM prastuta hoI cothI bhASAnuM svarUpa varNana lakhAya che. asatyAmRSAnA bAra bhedo-A bhASA satyA, mRSA ke satyAmRSArUpa nathI. vaLI eno vyavahAra ja hetu che. (1) AmaMtraNI- he vibodha !" ema saMbodhana karuM chuM. (2) AjJApanI-tuM A kAma kara' ema AjJA karavI te. (3) yAcanI-koI pAse "tuM mane amuka cIja Apa" ema mAgavuM te. (4) pracchanI tajajJa pAse praznano khulAso pUchavo' te. (5) prajJApanI-ziSyane upadeza Apavo ke hiMsA karavI nahi' ItyAdi. (6) pratyAkhyAnI-"mAganArane nA hevI te. (7) IcchAnulomA-koI kaMIka kAryano AraMbha karatAM koIne pUche ane te kahe ke "e kAma karo mArI anumodanA che. (8) anabhigRhItA-bahu kAryo karavAnAM hoya tyAre koI koIne pUche ke A karUM to te kahe ke "tane sUjha paDe te kara' (9) abhigRhItA-atyAre A karavuM joIe' ItyAdi kathana te. (10) saMzayakaraNI-jenA aneka artho thatA hoya tevA zabdano prayoga karavo te. jema ke siMghava lAva' ema kahevuM A siMghavanA lavaNa, ghoDo vigere artho thAya che to lAvanAre zuM lAvavuM teno nizcaya karavo bAkI rahe che. (11) vyAka-jeno artha spaSTa hoya tevuM bolavuM. (12) avyAkata atizaya gahana arthavALuM ke avyakta akSaravALuM kathana. jAtI kAvAdaoo Kraja
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAlitavArA A dabANArahita (392) guNanI prApti thatI hoI avazya phalanI niSpatti che. kerI jema ciMtAmaNiratna AdithI bhavyo, Icchita vastune pAme che tema vItarAga jinezvara bhagavaMtothI icchita vastu-mokSa vastu meLave che. tevI A eka vastu svabhAva che ke, apUrva ciMtAmaNi-mahAbhAga-tIrthaMkara paramAtmAonI(athavA mahAbhAga apUrva ciMtAmaNinA jevI vastu svabhAva che ke, tIrthaMkara paramAtmAonI) stuti dvArA bodhilAbha pamAya che. jo jinezvaronI bhaktithI pUrvasaMcita karmono bhukko bolAya che; rvotkRSTa sarvaguNa saMpanna mahApurUSanuM bahumAna-bhakti-vinayasevA, karmarUpI vanamAM dAvAnala che. //pA. A vastusthiti ahIM phalita thAya che ke jo ke te bhagavaMto vItarAga hoI Arogya AdinuM pradAna sAkSAt karI zakatA nathI. to paNa "ArogyAdi Apo, AvA prakAranA vAkya prayoga-bhaktigarbhita vacanaracanAdvArA, (mArgadarzana-mArgasthApanAdirUpa mahopakArane apekSI karelI stutirUpa)pravacananI ArAdhanA che ane tethI sanmArgavartI mahApurUSane, Arogyasiddhatva janaka bodhilAbha thAya che. athavA ArAdhanAnI sattA jemAM mULa kAraNa che, te Arogya Adi prApta thAya che. arthAta pravacananI ArAdhanA dvArA sanmArTavartI mahApurUSane, Arogya Adi prApta thAya che. ane pravacananI(zAsananI)ArAdhanA AvA prakAranA bhakitarasa bharapUra vacanaracanAthI thAya che. eTale paraMparAe bhagavaMto bhaktonI ArogyAdi prArthanAne pUrNa kare che. have ahIM zrI siddha bhagavaMtonI stuti karavA dvArA siddhanI sthitinuM saMpurNa varNana, vaikharI vANIthI zakya nathI eTale teno yatkiMcit khyAla upamAo vaDe ApatA zAstrakAra kahe che ke 'caMdesu nimmalayarA Aiccesu ahiyaM payAsayarA / sAgaravaragaMbhIrA siddhA siddhiM mama disantu // 7 // gAhA, vyAkhyA-iha prAkRtazailyA ArSatvAcca paJcamyarthe saptamI draSTavyeti, candrebhyo nirmalatarA; pAThAntaraM vA 'caMdehi nimmalayaratti' tatra sakalakarmamalApagamAcandrebhyo nirmalatarA iti, tathA Adityebhyo'dhikaM prakAzakarA;, kevaloyotena vizvaprakAzanAditi, uktaMca-'caMdAiccagahANaM pahA pagAseDa parimiyaM khettaM / kevaliyaNANalaMbho loyAloyaM pagAseDa // 1 // ' tathA sAgaravaragambhIrAH, tatra sAgaravaraH-svayambhUramaNo'bhidhIyate,. pariSahopasargAdyakSobhyatvAt, tasmAdapi gambhIrA iti bhAvanA, sitaM-dhyAtameSAmiti siddhAH, karmavigamAtkRtakRtyA ityarthaH, siddhi-paramapadaprApti mama dishntuAtmA pravacchanjiti jAthArtha, | 9 || bhAvArtha-ahIM prAkRta zailI ane RSipraNIta-ArSaprayoga hoI paMcamInA arthamAM saptamI vibhakti vaparAyelI jANavI. (athavA "caMdehi nimaeNlayareti' tRtIyAvibhakti attavALo pAThAMtara samajavo) (1) caMdro karatAM sakalakarmarUpI bhAvamalanA sarvathA abhAvavALA hoI vadhAre-atizaya je nirmala-svaccha che. (2) jema caMdro karatAM vadhAre nirmala che. tema Adityo-sUryo karatAM-kevalajJAnarUpI mahAprakAza dvArA vizva prakAzaka hoI adhika-vadhAre prakAza-ajavALuM karanArA je che. zAstramAM kahyuM che ke-caMdra, sUrya, grahonI prabhA, parimita kSetramAM prakAza pAthare che. jyAre kevalajJAnarUpI jhagamagatI jyota, loka ane aloka prakAzaka che' (3) jema caMdro karatAM vadhAre je prakAzaka che rAjAzAhI anagI mahimA ..
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAkarApAra che (397) tema sAgaravara-zreSTha sAgara karatAM paNa vadhAre gaMbhIra-bhAvagaMbhIratAvALA che. tathAhi-sAgaravara eTale svayaMbhUramaNa nAmano samudra. tenA parathI game tevAM vAvAjhoDAM pasAra thaI jAya ke tenA para game teTalo varasAda varase to paNa tenI sthitimAM kAMI pharaka paDato nathI. tevI rIte parISaha-uparsaga Adi rUpa mahApralaya pavanathI paNa, kSobha-viSamatA nahi pAmanArA hoI svayaMbhUramaNa karatAM vadhAregaMbhIra-bhAvagaMbhIratAvALA arthAt koIpaNa viSama paristhitimAM samatA-samatulAne na gumAvanArA ane jJAnAdirUpa bhAvajalathI agAdha-gaMbhIra je che. tathAca caMdro karatAM vadhAre je gaMbhIra te siddho (karmarahita hoI kRtakRtya-siddha bhagavaMto) amane paramapada (mokSapada) nI prApti Apo. A pramANe sAtamI gAthAno bhAvArtha jANavo. Iti-lalitavistarAmAM caturvizatistava samApta thAya che. have-3 khamAsamaNa daI caityavaMdanano Adeza mAgI namukkAra eTale jaghanyathI 3 gAthAvALuM ane utkRSTathI 108 gAthAvALuM dezabhASAnuM athavA saMskRta ke prAkRtabhASAnuM je caityavaMdana karavAmAM Ave che. 3 athavA 108 namaskAra kahevAya, ane te uparAMta jaMkiMci sUtra kahevuM. tyArabAda namutthaNe kahevAya che. 1-2 adhikAra, tyArabAda arihaMta ce. ane annattha kahI 1 navakArano kAusagga karavo. tyArabAda 1 navakArano kAusagga pArI adhikRta eka caitya vA jina saMbaMdhI 1 thoya(samudAyamAM je vaDIle jene Adeza Apela hoya te eka jaNa thoya kahe ane bIjA sAMbhaLe, temAM purUSanI kahelI thoya caturvidha saMghane kahyuM, ane strIe kahelI thoya sAdhvI ane zrAvikA e bene ja kalpa) kahevI e rUpa 3jo adhikAra. tyArabAda logassa" saMpUrNa kahelo e rUpa 4tho adhikAra. A pramANe caityavaMdanAnA cAra adhikAro darzAvyA bAda have "savvaloe arihaMta ceIANe karemi kAusagga vaMdanavariyAe ItyAdi padothI arihaMta ceI. sUtra saMpUrNa karI punaH annattha. kahI 1 navakArano kAusagga karI pArIne sarva caitya ke jinasaMbaMdhI bIjI thoya kahevArUpa pamA adhikAranI vyAkhyA karatA bole che ke evaM caturviMzatistavamuktvA sarvaloka evArhaccaityAnAM kAyotsargakaraNAyedaM paThati paThanti vA-'savvaloe arihaMtaceIyANaM karemi kAusaggamityAdi jAva vosirAmi' vyAkhyA-pUrvavat, navaraM sarvaloke arhaccaityAnAM ityatra lokyate-dRzyate kevalajJAnabhAsvateti lokazcaturdazarajjvAtmakaH parigRhyate iti uktaMca-'dharmAdInAMvRttirdravyANAM bhavati yatra tatkSetram / tairdravyaiH saha lokastaviparItaM hyalokAkhyam // 1 // ' sarvaH khalvadhastiryagUlabhedabhinnaH, sarvazcAsaulokazca sarvalokastasmin sarvaloke trailokya ityarthaH, tathAhi-adholoke camarAdibhavaneSu tiryagloke bIpAcalajyotiSkavimAnAdiSu Urdhvaloke saudharmAdiSu santyevArhaccaityAni, tatazca maulaM caityaM samAdheH kAraNamiti mUlapratimAyAH prAk pazcAt sarve'rhantastadguNA iti sarvalokagrahaH, kAyotsargacarcaH pUrvavat tathaiva stutiH, navaraM sarvatIrthakarANAm, anyathA'nyaH kAyotsargaH anyA stutiriti na samyak, evamapyetadabhyupagame'tiprasaGgaH, syAdevamanyoddeze'nyapAThaH, tathAca nirarthakA uddezAdayaH sUtre iti yatkiJcidetat, vyAkhyAtaM lokasyo yotakarAnityAdisUtram // karatA akkara, gujarAtI navAdaka ane rAjA eka eka
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ tAva ane rANI rAjaka lalita-visarA - ja (394 bhAvArtha- A pramANe caturvizatistavanA(logassa sUtranA)kahyA bAda sarvalokamAM rahela arihaMta caityono kAusagna karavA sArU eka ke aneka bole che ke "savaloe arihaMta ceIyANa ItyAdithI mAMDI vosirAmiparvata'(bole che)enI vyAkhyA pUrvanI mAphaka samajavI. vizeSatA je kAMI che te jaNAvavAmAM Ave che ke je kevalajJAna rUpI sUryathI dekhAya te cauda raju rUpa loka ahIM levo. kahyuM che ke "je kSetramAM dharmAdi cha dravyonuM astitva che. dharmAdi cha dravyo sahita te kSetra loka kahevAya che je kSetra dharmAdi cha dravyothI rahita te kSetra aloka kahevAya che" tathAca saghaLAya evA lokamAM-Urdhvaloka, tIcchaloka (madhyaloka) adholoka rU5 traNa prakAranA lokamAM-traNeyalokamAM-apolokamAM-camarendra AdinA bhavanomAM, 'tIcchalokamAM-dvIpa, parvata, jyotiSI devonA vimAna AdimAM, UrdhvalokamAM-saugharmAdi devalokomAM ahaMtonA caityo che ja. vaLI tethI ja "mUla-mukhya caitya-jina-pratimA,-mUlanAyakajI, samAdhi (jJAnAdirUpa pUrvakathita samAdhi) nuM kAraNa che. ema mAnI mUla pratimAnI pahelI stuti (thoya) kahevAyelI che. "badhAya ahaMto ekasarakhA guNavALA che. samAdhi kAraNa rUpa ekasarakhA guNavALA' ema mAnI pachIthI kAraNa rUpa ekasarakhA guNa vALA che' ema mAnI pachIthI sarvaloka sthita ahaMta caityanI (stuti) nuM grahaNa karela che, kAusagnanI carcA pUrvanI mAphaka samajavI. tevI ja rIte thoya samajavI. paraMtu vizeSatA eTalI ja che ke, thoya sarvatIrthaMkara sAdhAraNa bolavI nahitara (jo sarvatIrthakara sAdhAraNa thAya na bolavAmAM Ave ane adhikRta ahaMtanI thoya bolavAmAM Ave to) bIjo kAusagga ane bIjI thoya e vyAjabI nathI. jo Ama mAnava ve to atiprasaMga nAmano doSa Ave to pachI anya bIjA udeza Adi nirarthaka thaI jAya. matalaba ke jeno uddeza teno pATha Avo krama hoI jeno kAusagga tenI ja thAya ema ahIM samajI levuM. - have logassa sUtranI paNa vyAkhyA pUrI thaI jAya che. 1 bhavanapatimAM sAta karoDa ne boMtara lAkha jinacaityo che. temAM paNa eka eka caitya biMbonI saMkhyAnuM pramANa 108 nuM samajavuM. eTale teraseM nevyAzI karoDa sATha lAkha jiMnabiMbo samajavA. 2 A lokamAM 3259 caityonuM varNana Ave che. temAM traNa lAkha ekANuM hajAra traNase vIza jinapratimAo che. te uparAMta vyaMtarajyotiSIomAM paNa che je zAzvata jinabiMbo che teonA zubhanAma saSabha, caMdrAnana, vAriNa, vardhamAna, sametazikhara upara vIza, ne aSTApada upara covIza, zatruMjaya, giranAra, Abu, zaMkhezvarajI, kezarIyAjI, vi. tIrthamAM bIrAjamAna tIrthaMkara paramAtmAo tathA tAraMgAe ajitanAtha, aMtarikSa pArzvanAtha, varakANA pArzvanAtha, jIrAvalA pArzvanAtha, taMbhana pArzvanAtha vi jinabiMbo jANavA. 3 pahelA devalokamAM batrIsa lAkha jinacaityo che. bIjA devalokamAM aThThAvIza lAkha trIjA devalokamAM bAra lAkha cothA devalokamAM ATha lAkha, pAMcame cAra lAkha jinacaityo che. chaThThA devalokamAM paccAsa hajAra, sAtamA devaloke cArasocAraso jinacaityo che. agIyAramA tathA bAramA devalokamAM traNaso, nava raiveyakamAM traNaso aDhAra, pAMca anuttaramAM uttama caityo che. evaMca corAzI lAkha sattANuM hajAra vevIza jaina caityono uttama adhikAra che. dareka sojojana lAMbA, pacAza jojana UMcA, 7ra jojana pahoLA samajavA. eka eka caityamAM sabhAsahita 108 jinabiMbonuM pramANa samajavuM. sarva maLIne eka abaja-bAvana karoDa corANuM lAkha cuMmAlIsa hajAra-sAtaso ne ATha jina pratimAo samajavI.
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja lalita vikasANA jI" narabhadrasArathi 35) bhya zrutastava phrojha have zAstrakAra, pukhkharavaradI sUtra kahevA pUrvaka, "suasa bhagavao karemi kAusagga vaMdanavariyAe" ItyAdi sUtra bolI annattha kahI 1 navakArano kAusagga karI pArIne siddhAMtanI vaMdanA saMbaMdhI trIjI thoya kahevArUpa 6-7mA adhikArane darzAvatA darzAve che ke; punazca prathamapadakRtAbhimukhyaM puSkaravaradvIpAr3a vidhivat paThati paThanti vA, tasyedAnImabhisambandho vivaraNaM connIyatesarvatIrthakarANAM stutisaktA, idAnIM tairupadiSTasyAgamasya yena te bhagavantastadabhihitAzcabhAvAH sphuTamupalabhyante tatpradIpasthAnIyaM samyakzrutamarhati kIrtanam, ata idamucyate 'pukharavaradIvaDDhe dhAyaisaMDeya jaMbudIveya / bharaheravayavidehe dhammAigare namasAmi ___ vyAkhyA-puSkarANi padmAni tairvaraH, puSkaravarazcAsau bIpazceti samAsaH, tasyArddhamAnuSottarAcalArvAgbhAgavati, tasmin, tathA dhAtakInAM khaNDAni yasmin sa dhAtakIkhaNDo dvIpaH tasmiMzca, tathA jambbA upalakSitastatpradhAno vA dvIpo jambUdvIpaH tasmiMzca, eteSvarddhatRtIyeSu dvIpeSu mahattarakSetraprAdhAnyAGgIkaraNataH, pazcAnupUrvopanyasteSu yAni bharatairAvatavidehAni, prAkRtazailyA tvekavacananirdezaH, banlaikavadbhAvAdvA bharatairAvatavideha ityapi bhavati, tatra dhAdikarAnamasyAmi, 'durgatiprasRtAn, jIvAnityAdizlokoktanirukto dharmaH, sa ca vibhedaH- zrutadhAzcAritradhAzca zrutadharmeNehAdhikAraH, tasya ca bharatAdiSvAdau karaNazIlAstIrthakarA eva / Aha-zrutajJAnasya stutiH prastutA, ko'vasarastIrthakRtAM ? yenocyate-dharmAdikarAnamasyAmiti, ucyate, zrutajJAnasya tatprabhavatvAt, anyathA tadayogAt, pitRbhUtatvenAvasara eSAmiti, bhAvArtha- ane vaLI tyArabAda, prathamapada-AdipadathI karAyela nAmavALA (AdAnanAmavALA-pukharavaradI (puSkaravara dvIpAI) sUtrane (gauNanAma-guNavAcaka nAmavALA zrutastavane) vidhipramANe eka ke aneka bole che. have te zrutastavano hamaNAM abhisaMbaMdha-saMgati ane vivaraNa-vyAkhyA vicArAya che ke, sarva tIrthakaronI stuti (thoya) kahI dIdhI. hamaNAM te sarva tIrthakaroe batAvela AgamanA bhAvo, ane te tIrthakaro, ane te tIrthakaroe kahelA bhAvo-padArtho (padArtharahasyo) je zrutaAgama vaDe spaSTacokhkhA dekhAya che. jJAnagocaramAluma paDe che. te dIpaka sthAnane zobhAvanArUM zruta, kIrtana-stuti-stavanane pAtra-yogya barobara bane che. eTale ja sUtranuM uccAraNa karAya che ke "pukharavaradIti' (1) je puSkaro eTale kamalo vaDe suMdara-zreSTha te puSkaravaradvIpa tenA ardhA bhAgamAM mAnuSottara parvatanAmanuSyonI vasativALA aMdaranA bhAga rUpa ardhA bhAgamAM. ahIM ATalI vastu samajavA jevI che ke "madhyalokanI vacamAM jaMbUnAmano dvIpa che ke jenI madhyamAM merUnAmano eka mahAna parvata Avelo che. "jabUdvIpa' eTale jaMbUvRkSathI upalakSita(prasiddha)athavA jaMbUpradhAna dvIpa. A dvIpanI AsapAsa je samudra che tenuM nAma "lavaNasamudra', enI pachI je jamIna AvelI tenuM sarakAra rAtI anuvAdaka. A bhAdraparimA
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA ubhAra racita 396 nAma 'ghAtakI khaMDa' temAM ghAvaDI vRkSanA vano vizeSa hovAthI e nAma paDeluM che. dhAtakIkhaMDanI AsapAsa je samudra che, tenuM nAma 'kAlodhi'. A samudra pachI je jamIna Ave che tenuM nAma 'puSkaravaradvIpa' A dvIpanI AsapAsa 'puSkarodadhi' nAmano samudra Avela che. A krama 'svayaMbhUramaNa' nAmanA samudra sudhI laMbAya che. jenAthI tenA be bhAga paDe che. tenA aMdaranA bhAgamAM manuSyanI vasati che ane bahAranA bhAgamAM manuSyanI vasati nathI. eTale jaMbUDhIpa, dhAtakIkhaMDa, ardhapuSkaravara dvIpa' maLIne aDhIdvIpa pramANa manuSya kSetra che. tIrthaMkaro ane bIjA mahApurUSonI utpatti temAM ja saMbhave che. (2) dhAtakIkhaMDamAM (3) jaMbUdvIpa rUpa aDhI dvIpamAM-mahattara-moTA moTA kSetranI pradhAnatAnA svIkAra rUpa apekSAe pazcAnupUrvIkramathI goThavela evA puSkaravara dvIpArka, dhAtakIkhaMDa jaMbudrIpa rUpa aDhI dvIpamAM, je bharata-airAvata-videha nAmanA kSetro che. te kSetromAM dharmanI Adi karanArA tIrthaMkara bhagavaMtone huM namuM chuM. 'dharmanI Adi karanArAone huM namuM chuM' ahIM durgatimAM paDatA jIvone bacAvanAra je dharma te zrutadharma ane cAritra dharma ema be prakArano che. te paikI ahIM zruta dharmano adhikAra hoI ahIM dharmano artha zrutadharma che ane te zruta dharmanI bharatAdi kSetromAM zarUAta karanArA arthAt te zrutadharmanI utpatti bharatAdi kSetromAM tIrthaMkaro dvArA ja thAya che. tethI teone dharmanI Adi karanArA kahyA che. zaMkA:- ahIM to zrutajJAnanI stuti prastuta che. tIrthaMkara bhagavaMtanI stutino prastAva nathI ke jethI dharmanI Adi karanArA tIrthaMkarone namuM chuM.' ema tIrthakaranI stuti kahI ke karI zakAya. samAdhAnaH- zrI tIrthaMkara bhagavaMtothI ja zrutajJAnano janma-utpatti che. jo tIrthaMkara janya zrutajJAna na mAnavAmAM Ave to zrutajJAnano asaMbhava che. zrutajJAna janma pratye tIrthaMkaro mukhya kAraNa che. eTale tIrthaMkaro, zrutajJAnanA janaka-pitA sarakhA hoI ahIM zrutajJAnanA pitA sarakhA tIrthaMkaronI stuti prastuta ja che. aprastuta nathI. have samayasara zAstrakAra apaurUSeya vacananuM khaMDana dhAradAra zailIthI raju kare che. etena sarvathA apauruSeyavacananirAsaH, yathoktaM- 'asambhavyapaurUSeyaM' 'vAndhyeyakharaviSANatulyaM apuruSakRtaM vacanaM viduSAmanupanyasanIyaM vidvatsamavAye, svarUpanirAkaraNAt, tathAhi - ukti rvacanam ucyata iti ceti puruSakriyAnugataM rUpamasya, etatkriyA'bhAve kathaM tadbhavitumarhati, na caitatkevalaM dhvanadupalabhyate, upalabdhA vapyadRzyavaktrAzaGkAsambhavAt, tannivRttyupAyAbhAvAt, atIndriyArthadarzisiddheH, anyathA tadayogAt, punastatkalpanAvaiyarthyAdasArametaditi, syAdetat-bhavato'pi tattvato'pauruSeyameva vacanaM, sarvasya sarvadarzinastapUrvakatvAt 'tappuciyA arahayA' iti vacanAt, tadanAditve'pi tadanAditvatastathAtvasiddheH, avacanapUrvakatvaM caikasya tadapi tantravirodhi, nyAyato'nAdizuddhavAdApatteriti, na, anAditve'pi puruSavyApArAbhAve vacanAnupattyA tathAtvAsiddhaH, nacAvacanapUrvakatvaM kasyacit, tadAditvena tadanAditvavirodhAditi, bIjAGkuravadetat, tatazcAnAditvena pravAhataH sarvajJAbhUtabhavanavadvaktRvyApArapUrvakatvamevAkhilavacanasyeti, nanvevaM sarvajJa evAsya vaktA sadA nAnyaH, tadasAdhutvaprasaGgAditi, so'vacanapUrvaka eva kazcinItitaH, nanu bIjAGkuravat ityanena pratyuktaM, paribhAvanIyaM tu yatnataH, tathA'rthajJAnazabdarUpatvAdadhikRtavacanasya zabdavacanApekSayA nAvacanapUrvakatve'pi kasyaciddoSaH, murudevyAdInAM tathAzravaNAt, vacanArthapratipattita eva teSAmapi tathAtvAsiddhestattvatastatpUrvakatvamiti, bhavati ca viziSTakSayopazamAdi gujarAtI anuvAdaka karasUri ma.sA. A
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________ litavikArA A kAraNa ja 397) mArgAnusAribuddhervacanamantareNApi tadarthapratipattiH, kvacittathAdarzanAt, saMvAdasiddheH, eca vyaktyapekSayA nAnAdizuddhavAdApattiH, sarvasya tathA tatpUrvakatvAt, pravAhatastviSyata eveti, na mamApi tattvato'paurUSeyameva vacanamiti prapaJcitametadanyatreti neha prayAsaH | bhAvArtha- A tIrthakaronuM gharma-zrutajJAna-AgamanuM Adikaratva rUpa svarUpa jaNAvavA dvArA, sarvathAsarva prakAre badhI rIte(arthajJAna, zabdarUpa prakAzana prakAranA samastapaNAe) apauruSeya(apurUSakRta)vacana(Agama) che e vAtanuM khaMDana-nirasana thAya che. tathAca bIjA prakAre vizeSarItie pUrvoktavAdanuM khaMDana karatA bole che ke-kahyuM che ke (dharmasAra prakaraNe vacanaparIkSAmAM kahyuM che ke, "apauruSeya vacana saMbhavatuM nathI-asaMbhavita-asat che, vaMdhyA putranI mAphaka, gardabha zRMganI mAphaka asat che. tathAhi-apaurUSaya vacana, paMDitonI parSadAmAM pakSa(dharmI)paNAe vyavahArane yogya nathI. kema ke, apaurUSayatva rUpa sAdhyano gharmisvarUpa vacanatvanI(sAthe) pratiSedha-bAdha che. matalaba evo che ke, vacana eTale bolavuM ke je bolAya arthAt vacana bolavA rUpa kriyA, purUSadvArA saMbhavita che. purUSakriyAnI sAthe vacananA svarUpanI vyApti che, jyAM jyAM vacanatva che, tyAM tyAM purUSakriyA avazya che ja. evaMca je rajU karAtI vastu, potAnA vacanathI bAdhita thAya, te vastu, paMDite paMDitonI sabhAmAM raju nahi karavI joIe. jema ke, dA.ta. mArI mAtA vAMjhaNI, mArA bApujI, bAlabrahmacArI tevI ja rIte "apauruSeya vacana" samajI levuM. jo koI sthAne sAkSAt purUSajanyakriyA vagara paNa vacana saMbhaLAya te sthAnamAM adgazya vaktAnI kalpanA karavI ja paDaze. ataeva je vacana, te paurUSaya-purUSakRta che. kema ke, te(vedAdi)vacana varNAtmaka che. jema ke, kumArasaMbhavavigere, varNAtmaka hovAthI purUSakRta che tema Agamaveda paNa vacanarUpa hovAthI varNAtmaka che, tethI Agamaveda paurUSeya che. kahyuM paNa che ke "varNonA samudAya, nizcaye tAluAdi sthAna, purUSane ja hoya che, mATe veda, apurUSakRta nathI. paraMtu purUSakRta ja che." tathAca AkAzaAdimAM purUSakriyAvagara paNa apaurUSayavacana saMbhaLAya tyAM paNa adrazya pizAca Adi vaktAnI AzaMkA "A pizAca Adi bolyA haze ke nahi' evo saMzaya zaMkA karavI ja paDaze ! vaLI evo koI hetu nathI ke jethI te zaMkA dUra thaI zake ! jo atIndriyArthadarza pizAcArirUpa atIndriyArthadraSTA purUSa mAnavAmAM Ave to te zaMkA dUra thaI zake ! kAraNa ke te purUSathI ja "A vacana, pizAcAdi janya che ke ApameLe kudaratI che" AvA prakArano eka nizcayano sadUbhAva che. jo atIndriyArthadarzI purUSane na mAno to adrazya vaktA viSayaka zaMkAnI nivRtti thaI zake nahi. vaLI atIndriyArthadarzI, prakRta zaMkAnirvataka tarIke mAnavAmAM Ave to zo vAMdho? A zaMkAnA javAbamAM eTaluM ja kahevAnuM ke atIndriyArthadarza mAnIne pharIthI apaurUSaya vacananI kalpanA niSphala thAya che. kAraNa ke, atIndriyArthadarzI purUSane nahi mAnanArAone ja apaurUSaya vacananI kalpanAnI AjakAvADA karIi jA
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________ che . kAmakAjanA kadanA lita-virArA A bhavasAva cita (398 saphalatA che. kahyuM che ke, atIndriya padArthono sAkSAta draSTA-atIndriyArthadarzI koI che ja nahi eTale nitya vacana-vedavAkyathI je jue te draSTA che." evaMca jo adrazya pizAcaAdi vaktA viSayaka A zaMkA dUra karavA atIndriyArthadarzI purUSa mAnavAmAM Ave to pharIthI apaurUSaya vacananI kalpanA vyartha-nirathaka che. ane potAnI draSTie atIndriyArthadarzI nahi mAnanAra mATe sArthaka che chatAM jo atIndriyArthadarzI purUSa na mAnavAmAM Ave to advaizya pizAcaAdi vaktAnI A zaMkA-saMzaya hoI A apaurUSeya vacanano vAda, niSkala-asAra-akiMcitkara che. pUrvapakSa-bhale amArI majakUra kalpanA ke vAda vyartha asAra ho ! paraMtu tamAre pauruSeya vacanavAdIe paNa(mAre paNa nahi paraMtu tamAre paNa Itiapi zabdano artha)paramArtha-tAtparya zuddhithI apauruSeya ja vacana che." evo vAda mAnavo ke apanAvavo paDaze ja. tathApi apaurUSaya vacana viSaye sarva RSabhAdi sarvajJo, vacanapUrvaka che. kAraNa ke, "vacanapUrvaka ja ahattA-ahaMtapaNuM ke ahaMta jAti hoya che." ema zAstravANI che. vaLI ahIM evI paNa zaMkA nahi karavI ke "bhale ahaMta saMtAna-paraMparA, ho ! tethI apauruSeya vacana siddha kevI rIte ?' kema ke teno javAba e che ke, ahaMta paraMparA, anAdi che eTale vacana, apaurUSaya-anAdi-nitya che. jo ahaMtonuM vacana, apaurUSaya-anAdi tarIke na mAnavAmAM Ave to avacanapUrvaka, koI eka AdimAM-zarUmAM vacana pravartaka, ahaMta svIkAravo paDaze ja, vaLI A vAtane ISTApatti tarIke nahi mAnI zako ! kAraNa ke, te AdinA ahaMtanuM avacanapurvakatva, "sacararzanazAnavAritrALa mokSamA' Iti AgamanuM virodhI che. temaja "saakAraNavat nitya AvA nityalakSaNa rUpa nyAyathI paraparikalpita sadAziva AdinI mAphaka anAdi zuddha hoI eka ahaMtanA svIkAra rUpa vAdano prasaMga Ave ! uttarapakSa-tamAruM A kathana barobara vyAjabI nathI. kAraNa ke, vacanano AdibhAva nahi hovA chatAMya, vacanapravartaka tAluAdinA vyApAranA abhAvamAM pUrvakathita vacanano abhAva hoI apaurUSayatvanI asiddhi che. vacanapravartaka tAluAdino vacana paurUSaya-purUSakRta ja che. vAdIe kahyuM hatuM ke "jo apauruSeya vacana nahi mAno to avacanapUrvakano koI eka, AdimAM vacanapravartaka, anAdi zuddha ahaMta mAnavo paDaze" A kathana paNa yukti rahita che. tathAnikoI bhagavaMta,avacanapUrvaka nathI. kAraNa ke, bhagavaMtanuM vacanapUrvakatva ja, avacana pUrvakatvathI AkSipta Apela te bhagavaMtanA anAdipaNAnuM virodhI nirAkaraNa karanAruM che. ahIM paramArtha-rahasya-gUDhArtha evo che ke; jema bIjathI aMkuro ane aMkurothI ja bIja prarvate che tema vacanathI (zAsana-tIrthanI)ahato ane arvatothI vacana prarvate che tethI ja bIjaaMkuronA draSTAMtathI pravAhathI(paraMparAe)vacananuM anAdipaNuM hovAM chatAMya pahelAM nahi thaelA 28SabhAdi vyakti rUpa sarvazanA thavAnI mAphaka laukika Adi bheTavALA akhila vacananuM vaktAnA vyApArapUrvaka hoI paurUSayatva samajI levuM. tathAca jema bIjAMkuranA draSTAMte pravAhanI apekSAe vacananuM anAdipaNuM hoya chatAMya pahelAM nahi thayela RSabhAdi vyaktirUpa sarvajJanI utpattinI mAphaka akhila vacananuM vaktApurUSanA vyApArapUrvakapaNuM paurUSayapurUSakRtatva mAnavuM ja paDaze. sa, ka, rAkara bAjarAtI anuvAdaka - A bhadrasUri mahA
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita vistarA 399 pUrvapakSa:-jo vacananuM paurUSayatva svIkAravAmAM Ave to, sadA-sarvakAla, A vacanano vaktA sarvaza ja mAnavo joIe, sarvajJabhinna bIjo purUSa, vacanano vaktA nahi mAnavo joIe, kAraNa ke, vaktAnA prAmANyathI vacananuM pramANapaNuM hoI sarvajJabhinna vaktAnA vacananA apramANapaNAnI prApti che. eTale ja nIti- 'nahitara apaurUSaya vacana thaze' AvI nIti AzrayI khUba lAMbA kAlamAM thaI gayela-avacana pUrvakano koI eka te sarvajJa svIkAravo ja paDaze. A uribhadrasuri racita uttarapakSa:-A vicAraNIya tamAma je vastu, 'bIjAMkuranI mAphaka' ItyAdi graMthathI khaMDita karelI khUbakhUba yatnathI te vicAro ! kAraNa ke, sArI rIte pukhta vicAraNA karI hoya to pharIthI A pramANenA upanyAsano ayoga thAya ! jainone koI jagyAe ekAMta nathI e vAtanI rajUAta karatA kahe che ke; adhikRta vacana-prakRta AgamanA traNa prakAra-svabhAva che. tathAhi (1) artharUpa vacana-Agama-sAmAyika parINAma Adine artha tarIke mAnavAmAM Ave che. ane te arthane artha rUpa vacana-Agama tarIke oLakhAvavAmAM Ave che. (2) jJAna rUpa vacana-Agama-arthagata ja pratItine jJAna tarIke mAnavAmAM Ave che ne e jJAnane jJAnarUpa vacana tarIke oLakhAvavAmAM Ave che. (3) zabda rUpa vacana-Agama-vAcakadhvani(zabda)ne zabda tarIke mAnavAmAM Ave che. A vAcakadhvani rUpa zabdane zabdarUpa vacana-Agama tarIke oLakhAvavAmAM Ave che. tathAca zabdarUpa vacananI apekSAe avacanapUrvakapaNuM hovA chatAMya koI eka sarvajJane anAdi zuddha vAdanI Apatti lakSaNa doSa nathI. kAraNa ke; marUdevI Adi-prathama tIrthaMkaranI mAtA vigere ke jeo svayameva-ApameLe ja bhavyatAnA paripAkavALA che teomAM zabdarUpa vacananI apekSA vagara, sarvadarzipaNuM saMbhaLAya che. have 'vacanapUrvikA arhattA' AvA vacananuM samarthana karatA kahe che ke, tathAca jJAnakriyA svarUpa, vacana sAdhya sAmAyika Adi rUpa arthanA aMgIkAranI apekSAe ja(jJAnakriyA svarUpa, vacana sAdhya sAmAyika AdirUpa arthanA aMgIkAra zivAya nahi ja)marUdevI vigeremAM paNa(apipaNa zabdathI RSabha AdimAM paNa)sarvadarzIpaNAnI siddhi-nizcaya hoI tattvathI nizcayavRttithI(vyavahArathI paNa nahi)vacanapUrvakatva, siddha nizcita mAnavuM. have Aja viSaya upara vicAraNA-saMpUrNamImAMsA kare che ke; viziSTaH-darzana mohanIyAdiviSayakakSaya-kSayopazama-upazamathI, samyagadarzana-AdirUpa mokSamArgane anusaranArI buddhivALA purUSane, zabdarUpa vacananI apekSA zivAya paNa jJAnakriyA svarUpa, vacana sAdhyasAmAyikaAdi arthanA svIkArarUpa vacanArtha pratipatti, prApta thAya che. kAraNa je A teM kahyuM te svataH-tamArA kahyA zivAya ApameLe ja meM jANyuM athavA karyuM' AvA prakAranA prakRta arthanA avirodha-saMgati rUpa saMvAdanI siddhi hoI kvacit-viziSTa yogyatAsaMpanna-prajJApanIya-zikSaNayogya purUSamAM vacanasAdhya arthapratipatti dekhAya che. gujarAtI anuvAdaka karamasa A
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________ navasArI ESSNORImsomeonewomen AMEmadrAsArizayana 68000 400 evaMca vacananuM paurUSayapaNuM siddha thaye chate vyaktinI apekSAe(zaMgagrAhiyA-eka eka sarvadarzInI apekSA rAkhI) "koI eka anAdi zuddha, sarvadarzI, vacanano vaktA mAnavo ja paDaze' evA vAdanI Apatti rUpa doSa nathI. kAraNa ke, sarva sarvadarzI, tathA pUrvakathita prakArasvabhAvathI yukta vacanapUrvakatvavALA cha. paraMtu pravAhanI apekSAe-paraMparAnI apekSAe, anAdi zuddha manAya ja che, kAraNa ke, pravAha anAdi che. A rItie je mArA para pahelAM teM Apela "apaurUSaya vacana tamAre paNa tattvathI mAnavuM paDaze". e rUpa Apatti, have mane naDatI nathI A viSayanI saMpUrNa carcAno vistAra, sarvajJa siddhi Adi anya graMthomAM karela che. tethI ahIM vistArano prayAsa karAto nathI. - have zAstrakAra, "pukharavaradI' sUtranI 2-3-4 ema traNa gAthAonuM savivecana-sasaMgati sakrama varNana rajU kare che. tadevaM zrutadharmAdikarANAM stutimabhidhAyAdhunA zrutadharmAsyAbhidhitsurAha-'tamatimirapaDalaviddhaMsaNassa suragaNanariMdamahiasa / sImAdharassa vaMde papphoDiamohajAlassa // 2 // ' asya vyAkhyA-tamaH-ajJAnaM tadeva timiraM tamastimiraM, athavA tamaH baddhaspRSTanidhattaM jJAnAvaraNIyaM nikAcitaM timiraM tasya paTalaM-vRndaM tamastimirapaTalaM tadvidhvaMsayati vinAzayatIti tamastimirapaTalavidhvaMsanaH tasya, tathAcAjJAnanirAsenaivAsya pravRttiH, tathA 'suragaNanarendramahitasya' tathA hyAgamamahimAnaM kurvantyeva surAdayaH, tathA sImAMmaryAdA dhArayatIti sImAdharaH' tasyeti karmaNi SaSThI, taM vande, tasya vA yanmAhAtmyaM tadvande' athavA tasya vande iti tadvandanaM karomi, tathAhyAgamavanta eva maryAdAM dhArayanti, kiMbhUtasya ?-prakarSeNa sphoTitaM mohajAlaM-mithyAtvAdi yena sa tathocyate tasya, tathA cAsminsati vivekino mohajAlaM vilayamupayAti iti // ___itthaM zrutamabhivandyAdhunA tasyaiva guNopadarzanadvAreNApramAdagocaratAM pratipAdayannAha-'jAIjarAmaraNasogapaNAsaNassa, kallANapukkhalavisAlasuhAvahassa / ko devadANavanariMdagaNaciassa dhammassa sAramuvalabbha kare pamAyaM // 3 // asya vyAkhyA-jAtiHutpattiH, jarAvayohAnilakSaNA, maraNaM-prANanAzaH, zokaH-mAnaso duHkhavizeSaH, jAtizca jarAca maraNaMca zokapraNAzanastasya, tathAca zrutadharmoktAnuSThAnAjjAtyAdayaH praNazyantyeva, anena cAsyAnarthapratighAtitvamAha, kalyam-ArogyaM kalyamaNatIti kalyANaM, kalyaM zabdayatItyarthaH, puSkalaMsampUrNaM na ca tadalpaM, kintu ? vizAlaM-vistIrNa sukhaM-pratItaM, kalyANaM puSkalaM vizAlaM sukhamAvahati-prApayati, kalyANapuSkalavizAlasukhAvahaH tasya, tathAca zrutadharmoktAnuSThAnAduktalakSaNamapavargasukhamavApyata eva, anena cAsya viziSTArthaprasAdhakatvamAha, kaH prANI devadAnavanarendragaNArcitasya zrutadharmasya sAraM-sAmarthya upalabhyadRSTvA vijJAya kuryAtpramAda seveta ?, sacetasazcAritradha pramAdaH kartuM nA yukta iti hRdayaM, Aha-suragaNanarendramahitasyetyuktaM punardevadAnavanarendragaNArcitasyeti kimartham ? ucyate, prastutabhAvAnvayaphalatanigamanatvAdadoSaH, tasyaivaMguNasya dharmasya sAraM-sAmarthyamupalabhya kaH sakarNaH pramAdI bhavecAritradharma iti // 1 prakramAt zrutadharmaH, 2 iti saMbaMdhe SaSThI, gAjarAtI anuvAdaka - A bhadrarasUri ma
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-visarA thI valasADa K401 zAradA yatazcevamataH-'siddhe bho ! payao namo jiNamae nandI sayA saMjame, devanAgasuvaNNakiNNaragaNasabhUabhAvaccie / logo jattha paiTio jagamiNaM telokkamacAsuraM, dhammo vaDDhau sAsao vijayao dhammuttaraM vaDDhau // 4 // asya vyAkhyA-siddhe-pratiSThite prakhyAte, tatra siddhaH phalAvyabhicAreNa pratiSThitaH sakalanayavyApteH prakhyAtastrikoTIparizuddhatvena, bho ityetadatizayinAmAmantraNaM pazyantu bhavantaH, prayato'haM yathAzaktyetAvantaM kAlaM prakarSeNa yataH, itthaM parasAkSikaM prayato bhUtvA punarnamaskaroti, 'namo jinamate' supAM supo bhavantIti caturthyarthe saptamI, namo jinamatAya, tathAcAsmin sati jinamate 'nandiH' samRddhiH 'sadA', sarvakAlaM, kva ? 'saMyame' cAritre tathAcoktaM 'paDhamaM nANaM tao dayetyAdi,' kiMbhUte saMyame ?-devanAgasuva(pa)rNa kinnaragaNaiH sadbhUtabhAvenArcite, tathAca saMyamavantaH aya'nta eva devAdibhi, kiMbhUte jinamate ?lokanaM lokaHjJAnameva sa yatra pratiSThitaH, tathA jagadidaM jJeyatayA, kecinmanuSyalokameva jaganmanyanta ityata Aha-'trailokyaM manuSyAsuraM' AdhArAdheyabhAvarUpamityarthaH, ayamitthambhUtaH zrutadharmo vardhatAM-vRddhimupayAtu, zAzvatamiti kriyAvizeSaNametan 'zAzvataM varddhatAmityapracyutyeti bhAvanA, vijayataH-anarthapravRttaparapravAdivijayeneti hRdayaM, tathA dharmottaraM cAritradharmottaraM varddhatAM, punarvRddhyabhidhAnaM 'mokSArthinA pratyahaM jJAnavRddhiH kAryeti pradarzanArthaM, tathAca tIrthakaranAmakarmahetUn pratipAdayatoktaM 'apuSvanANagahaNe' iti, bhAvArtha--tethI ja A pramANe zratadharmanI Adi karanArA tIrthakaronI stuti karyA bAda have-hamaNAM zratadharmanI stuti kahevAnI IcchAvALA zAstrakAra bole che ke; (1) tamatimira paTala vidhvaMsana evA zratadharmane huM vaMduM chuM-tathAhi-tamastimira eTale ajJAnarUpI aMdhakAra athavA tama-baddha, pRSTa, nidhattarUpa jJAnAvaraNIya-(jJAnane AvaranArUM karma)ane timira-nikAcitarUpa jJAnAvaraNIya arthAta spaSTa-baddha nidhatta ane nikAcita evA jJAnAvaraNIyakarmanA samUhano vidhvaMsa-vinAzakSaya karanAra evA zratadharmane huM vaMduM chuM ahIM evo sAra che ke, ajJAnarUpI aMdhakAranA nirAsavvasa - 1 pRSTha-jema soyano Dhagalo karyo hoya te soyo jyAM sudhI hastAdi kAMI lAgatuM nathI tyAM sudhI paraspara aDakIne lAgavAthI jUdI jUdI paDI jAya che. tema je karma upayogavALAne paNa sahasAkAre baMdhAI gayuM che. te niMdAdithI nAza pAme che. (2) baddha-have te soyano Dhagalo jo dorA vaDe bAMdhI lIdhela hoya to jyAre te baMdha choDIe tyAre soyo chUTI chUTI thaI jAya, tema je karma, vikathA pramAda thakI utpanna thayelA prANAtipAtAdi doSe karIne bAMdhyuM hoya te, Alocana-pratikramaNAdithI baddha karma nAza pAme che. (3) nidhatta have te ja soyo dorA vaDe bAMdhelI ghaNA kALa sudhI tenI sthitImAM rahevAthI loDhAnA kATa vaDe soya ane baMdha badhuM paraspara maLI jAya tyAre te soyo. telamizraNa karavAthI sApa devAthI temaja anya loha sAthe gharSaNa karavAthI bahu prakAranA pratyanathI judI thAya, temaja samagra IndriyonI aikyatAthI jANI joIne upArjana karyuM hoya ane ghaNA kALa paryata nahi AlovavAthI jIvanA pradezonI sAthe * gayuM hoya te karma tIvra gaha ane gurU mahArAje Apela ghora chamAsI vi. tapa karavAthI kSaya pAme che. (4) nikAcita have te ja soyano samUha agnimAM mUkI, ghamIne lohanA eka piMDabhUta karyo hoya to tene bhAMgIne pharIne ghaDe tyAre ja navIna soyo thAya. tema jIve jANIne je pApakarma karyuM hoya ane "vaLI meM A ThIka karyuM. pharIne paNa ema ja karIza" AvA vacana vaDe vAraMvAra anumodana karavAthI jIvanA pradezonI sAthe gADha ekatvapaNAne pamADyuM to jevuM kyuM tevuM bhogavavuM paDe che. gurU mahArAje Apela atyaMta ghora tapa vaDe paNa kSaya pAmatuM nathI. makasara mA gujarAtI anuvAdaka A
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________ nana nananana jo ke, lita viratArA che turabhAvazacita (402) dvArA zratadharmanI pravRtti che. zrutajJAnarUpa prakAza avazya ajJAnarUpI aMdhakArane vikherI nAMkhe che, ajJAna rUpa aMdhakAra vinAzanuM sAmarthya zrutajJAna rUpa prakAzamAM samAyeluM che. zrutajJAna hoya ane ajJAna hoya, prakAza hoya ane aMdhakAra hoya ema bane ja nahi. ajJAnarUpa aMdhakArane vilaya karavAnuM sAmarthya dharAvanArUM zrutajJAna avazya vaMdanIya che. (2) jema zratadharma, tamatimirapaTalavidhvaMsana hoI vaMdanIya che. tema suragaNanarendramahita hoI pUjanIya che. tathAti- devasamUha ane narendrothI pUjAyelA evA zrutadharmane vaMduM chuM' ahIM evA marmanuM udghATana thAya che ke, suragaNanarendra vigere AgamanA mahimAne(mAhAbhya-guNagAna-pUjana Adi mahimAne) niraMtaranitya kare che ja. (3) jema Rtagharma, tamatimirapaTalavidhvaMsana suragaNa narendra mahita hoI vaMdanIya che. tema prasphoTita mohajAla hoI vaMdanIya che. tathAti- "jeNe mithyAtva-AdirUpa mohajAla-moharAjAnI jALa,(mAchalA vigerene pakaDavAnI dorAnI je guMthelI jALI te, phAMso, saMkajo-peca-phUTabAjI)vizeSa prakAre toDI nAMkhI che. tevA zratadharmane huM vaMduM chuM." ahIM evo yathArtha bhAve che ke, A zrutajJAnanI sattA hoye chate vivekI purUSanI mithyAtva AdirUpa mohanI jALa, vilayadazA-vinAzadazAne jhaTa pAme che. arthAta vivekI purUSanI mithyAtvAdi mohajAlanA vidhvaMsa pratye zrutajJAna, paramahetu che. (4) jema tamastimirapaTalavidhvaMsa- suragaNanarendrahita prasphoTita mohajAla evA zratadharmane vaMduM chuM tevI ja rIte samAdhara evA zrutadharmane vaMduM chuM. tathAti- "sImA-maryAdAne dhAraNa karanAra evA zratadharmane vaMduM chuM ' ahIM karmamAM-dvitIyA vibhaktinA arthamAM SaSThI (chaThThI) vibhakti jANavI. athavA sImAghara evA zratadharmane vaMduM chuM. athavA sImAghara evA zrutadharmanuM je mAhAsya tene vaMduM chuM. athavA sImAghara evA zrutagharma viSayaka vaMdanane huM karuM chuM, ema traNa rIte artha jANavo. ahIM matalaba moTo evo jeo AgamavaMta che. zratadhara che, teo ja maryAdAne dhAraNa karI rAkhe che eTale sImAdhara zabda ahIM AgamavaMta-Agama yuktanA arthamAM vaparAyelo che. "Agama' eTale AptavacanarUpa zAstra, zrutajJAnamAM game te pustakano samAveza thato nathI. paNa je Agama rUpa hoya teno samAveza thAya che. arthAt jJAna Agama ane jJAnI-AgamavaMtano abheda upacAra ahIM samajavo. A pramANe zratane-Agamane abhinaMdana-vaMdanA karI have-hamaNAM te zrutanA ja guNo darzAvavApUrvaka bhavya jana AgaLa te zrutanA phalasvarUpa cAritramAM apramAda-sAvadhAnI-upayoga-jAgRtino DiDima vagADatA kahe che ke, (1) jAtijarAmaraNazokapraNAlana evA zrutagharmanA sArasAmarthyane meLavI koNa pramAda kare ?' tathAti-jAti-janma, utpatti. jarA-vahAnirUpa ghaDapaNa, maraNa-prANanAza-viyogarUpa maraNa. zoka-mAnasika gujarAtI anuvAda , vekarima sA.
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-visarA - A vabhadraviciva ene mArI mA 403) duHkha, dIlagIrI; kheda arthAta jAti-jarA-maraNa-zokano vizeSa rIte nAza karanAra evA zrutagharmanA sArA pAmI koNa pramAda seve ? ahIM evo garbhita-dhvani guMje che ke, zratadharma-AgamamAM kahelA-vihita karelA anuSThAna-AcaraNa-AcArapAlanathI jAti-jarA-maraNa-zokAdi avazya vinAzane pAme che ja. ane A vizeSaNathI jAti-jarA-maraNa-Adi rUpa anartha-mahAnarthano pratighAta-vinAza darzAvyo che. ema ahIM samajavuM. (2) tathA "kalyANa-puSkala-vizAla-sukhavAha evA zratadharmanA sArane meLavI koNa pramAda kare ?' tathAhi-kalyANakakalya-Arogyane-nirUpadravatAne ANe-bolAve te arthAta nirupadravazivarUpa, puSkala saMpUrNa, cIkAra, ghaNuM arthAt A sukha thoDuM-parimita nahi paraMtu aparimita. vizAla vistIrNa-moTuM-anaMtakAlInaakSaNa-svIyasarvAtmapradezavyApaka. arthAt kalyANa-puSkala-vizAla evA sukhanI prAptinA paramahetubhUta evA zratadharmanA sArane meLavI koNa bhUla seve ?' ahIM evuM uttama rahasya chupAyeluM che ke, zratadharma-AgamazAstramAM vihita karela anuSThAna sevanathI kalyANa-puSkala-vizAla sukharUpa muktisukha meLavAya che. vaLI A vizeSaNa dvArA, zratadharma-Agama, viziSTa artha-parama purUSArtha mokSasukhanuM parama sAdhana che. ema darzAvyuM che. e ahIM samajavuM. (3) tathA "devendro-dAnavendro-narendronA samUhathI pUjAyelA evA zratadharmano sAra-sAmarthya (zaktiphala-tattva-pAvara-sattva-lAbha) ne meLavI-joIne, jANIne kayo prANI ? koNa ? kaI vyakti ? pramAdaAlasyane kare-seve ? evo ahIM hArda raju karavAmAM Ave che ke, saceta-vicAraka-prekSAvaMte cAritradharmamAM-hRtadharma kahelA sArarUpa-anuSThAnamAM pramAda-Alasya-anupayoga-sariyAma upekSA sevavI e vyAjabIyukta ke ghaTita nathI. zaMkA-prathama "suranarenaditasya "suragaNa ane narendrothI pUjAyelA' evuM zratadhUmanuM vizeSaNa dIghA pachI pharIthI revAnavanorArvitI' deva-dAnava-narendronA gaNathI pUjAyelA" evuM bIja zratadharmanuM vizeSaNaprathamanA sarakhuM zA mATe ahIM dIdhuM che ? samAdhAna-"suragaNa-narendrothI pUjAyelo zratadharma, bhagavAna-pujya che." AvA prakAranA prastuta anuvRttivyApti-avicchinna pravAharUpI phala-sAdhyavALA pUrvavacana(prathama kathita vizeSaNarUpa pUrvavacana)nuM nigamana-samarthana devadAnava narendra gaNArcitasya'e rUpa pAchaLanA-dvitIya-bIjA ApelA vizeSaNamAM barobara ghaTita hoI koI prakArano doSa nathI, punarUkti nathI. evaMca AvA viziSTa guNa-zaktisaMpanna te kRtagharmanA sAra-sAmarthya meLavI-joI-jANI-samajI pachI koNa jIvana-naukAno sukAnI-samaju-zANo-catura purUSa cAritragharmamAM-AgamaprarUpita anuSThAnanI ArAdhanAmAM pramAdI-gAphela-ALasu-edI bane ? jo kRtagharma, Avo-viziSTaguNa saMpanna che. to "zratadharma zAzvata vRddhi pAmo !" gujarAtI anuvAda che, bhadrakarasUri ma.sA.nA
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________ lita hovA CRbhasArika mA (404) AvA prakAranA praNidhAnagarbhita sUtranI vyAkhyA karatA kahe che ke; siddha evA jinamatane namaskAra ho'! ahIM siddha eTale (1) pratiSThita (2) prakhyAta ema be artha siddhanA jANavA-tathApti (1) acUkapaNe-khacita-avazya phala ApavAmAM siddha-pAko(pAra-paDelo-taiyAra-puravAra Tharela)hoI siddhapratiSThita(mAnavaMta-AbarUdAra-gauravavaMta)zrutadharma che. kAraNa ke, sakalanayomAM zrutadharmanI vyApti-vyApakatA che. (2) evaMca acUkapaNe-khacita-avazya phala ApavAmAM siddha-puravAra karela hoI zratadharma,siddha-prakhyAta (prasiddha-jANIto-jAhera) che. kAraNa ke, kaSa-cheda-tAparUpa parIkSAtrayarUpa koTItrayathI zuddha (cokhkho, bhUla vagarano, doSa vagarano, kharo, bheLa vagarano asala sanAtana) che. bho'--atizayavaMta-mahaMtonA AmaMtraNane sUcavanArUM eka avyaya che. arthAta te atizayavaMta-buddhinA atize vaibhavavaMta-prekSAvaMta purUSo ! tame juo ke ! prayataH-huM zakti pramANe ATalA kAla sudhI vizeSa prakAre prayatna-AdaravALo thato huM je namaskAra karuM chuM te he prekSAvato ! tame juo ! ahIM matalaba evo che ke A pramANe paranI sAkSIe prayatna-AdaravALo banIne pharIthI namaskAra kare che ke "jinamata-jinasiddhAMtane namaskAra-vaMdana ho !" ahIM caturthI vibhaktinA arthamAM saptamI che. kAraNa ke "supAM supo bhavanti' Avo niyama che. - tathAca parasAkSIpUrvaka-sAdara namaskAranA viSayabhUta A siddha jinamata hoya che te "sadA'-sarvakALa saMyama'mAM cAritramAM "naMdi' samRddhi che. ahIM evo sAra dhvanita thAya che ke, "prathama jJAna ane pachI dayA' arthAt cAritra-dayA samRddhinA pratye jinamata-jJAna kAraNa che. jinamata hoya chate ja cAritrasamRddhi che, ane jinamata rUpa jJAnanI gerahAjarImAM cAritrarUpa dayAsamRddhino muddala abhAva che. A pramANe anvayavyatirekanA nizcayathI kAryakAraNano nizcaya jANavo. kevA saMyamamAM ? to kahe che ke devanAgasuparNakinnara gaNavaDe sAcA bhAvathI pUjita evA saMyamanA jinamata hoye chate samRddhi che' tathAti devo-vaimAnika devo, nAga-nAgakumAro, suparNa-suparNakumAra, kinnaradevonA samUhavaDe sAcA bhAvathI-hRdayanA bhAvollAsathI pUjAyelA evA saMyamamAM jinamata hoye chate samRddhi che. ahIM e gUDha rahasya guMje che ke, devaAdithI saMyamavaMto pUjAya che ja. 1 lokavyavahAravad dharmo'pi sasAkSikaH samyaksyAditi jJApanArtham / 2 bhavatIti upaskAraH / rIta ja gajarAtI anuvAdaka - makarasUri mArA
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________ ka:: : : ke , ti-virArA A haribhadrasAra zaad have kevA jinamatamAM ? to kahe che ke, loko yatra pratiSThito jagadide nailokya manuSyAsura lokalokazabdanA ghaNA artho thAya che. temAMthI lokana-jovuM te loka arthAta jJAna e artha ahIM saMgata che. matalaba ke jJAnarUpI loka che ke jyAM A jagatu zeyapaNAe (jJAnaviSayapaNAe) pratiSThita-pramANa-siddha che. keTalAka loko manuSyalokane ja "jagatu' tarIke mAne che, tenA maMtavyanuM khaMDana karatAM kahe che ke "traNaloka'-manuSya AdinA AdhArabhUta madhyaloka, suraAdinA AdhArabhUta svargaloka, asura AdinA AdhArabhUta adholoka-pAtAla loka. arthAt manuSyaAdi Adheya ane madhyaloka Adi AdhAra-AdhAra-Adheya svarUpa traNaloka rUpa jagatuM je jJAnamAM-zrutajJAnamAM zeyapaNe pratiSThita che. AvA prakArano A zratadharma, zAzvata (kriyA vizeSaNa rUpa zAzvata arthAt vRddhi pAmo ! to kevI vRddhi pAmo ? to kahe che ke zAzvata vRddhi pAmo evI rIte ahIM kriyAnuM vizeSaNa zAzvata ghaTAvavuM) akhaMDita-avicchinna rIte anarthamAM pravRttizIla pravAdInA vijaya rUpa vijayathI vRddhi pAmo ! temaja jenA uttaramAM-pachI phalasvarUpe cAritradharma che. evo zratadharma, arthAt cAritradharmarUpaphalajanakapaNAe prasiddha evo zratadharma zAzvata vRddhi pAmo ! zratadharmanI saMpUrNa vRddhi thatAM te Rtagharma, cAritradharmamAM pariNamo ! evuM prArthanA rUpe sUcita thAya che. sArAMza-parasAkSIe sAdara namaskAranA viSayabhUta, tathA te jJAnarUpI loka che ke jyAM manuSya AdirUpa Adheya, madhyaloka Adi AdhAra rUpa traNalokasvarUpa jagata zeyapaNAe pratiSThita che, (athavA zeyapaNAe prasiddha A manuSya Adi Adheya-madhyaloka Adi AdhAra svarUpa traNeloka rUpa jagad viSayaka jJAna jyAMjinamatamAM pratiSThita che.) ane siddha evo jinamata hoya chate deva-nAga suparNa-kinnaranA samUhathI sAcA hRdayamAM ullAsa pUrvaka pUjAyela saMyamamAM (saMyama ane saMyamavaMtano abheda mAnI ahIM A prayoga jANavo) cAritramAM sadA-sarvakALa samRddhi che. eTale ja anarthapravRttaparapravAdInA vijaya rUpa-vijayathI, hRtadharma-jimatajinaAgama, zAzvata-avicchinnadhArAbaMdha vRddhi pAmo ! jenA uttaramAM-phalamAM pachIthI tarata ja cAritra dharma che, evo zratadharma, vRddhi pAmo ! ahIM punaH-pharIthI vRddhi pAmo' evuM kathana, "mokSanA arthI purUSe haMmezA-niraMtara jJAnavRddhi-jJAnamAM navo vadhAro ke umero karavo joIe ema darzAvavA sArU karela hoI bhAnabhUlelA-nidAmAM sutelA bhavya jIvone jAgRtidAyaka DiDimanAda sarakhuM che. ahIM evo gUDha Azaya che ke, tIrthaMkara nAmakarmanA hetuonuM pratipAdana karatA zAstrakAre kahyuM che ke "apUrvajJAna-pratidina navanavA jJAnanuM grahaNa' e eka tIrthaMkara nAmakarmanA pratyenuM apUrva kAraNa che. apUrva jJAnagrahaNa, apUrva tIrthaMkarapadavI sudhInuM phala apAve che eTale te kartavya-sukartavya sucira-kartavya thAya che. sakirasUri ma. sA. gujarAtI anuvAdakajanaka
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________ sada bhAvazarata nA have zAstrakAra zratadharmavRddhi phalanI siddhi ane hetunI siddhi, kramavAra, savivecana darzAve che. praNidhAnametat, anAzaMsAbhAvabIjaM, mokSapratibandhena, apratibandha eSa pratibandhaH, asaGgaphalasaMvedanAt, yathoditazrutadharmavRddharmokSaH siddhatvena, neha phale vyabhicAraH, asaGgena caitatphalaM saMvedyate, evaMca sadbhAvAropaNAttadvRddhiH, zubhametadadhyavasAnamatyarthaM, zAlibIjAropaNavacchAlihetuH, dRSTA hyevaM paunaHpunyena tadvRddhiH, evamihApyata iSTavRddhiriti, evaM vivekagrahaNamatra jalam, atigambhIrodAra eSa AzayaH, ata eva saMvegAmRtAsvAdanaM, nAvijJAtaguNe cintAmaNau yatnaH, taccAnyathA'to'pi samIhitasiddhiH, prakaTamidaM prekSApUrvakAriNAM, ekAntAviSayo goyonivargasya, paramagarbha eSa yogazAstrANAM, abhihitamidaM taistaizcAruzabdairmokSAdhvadurgagrahaNamiti kaizcit, tamogranthibhedAnanda iti cAnyaiH guhAndhakArAlokakalpamaparaiH, bhavodadhidvIpasthAnaM cAnyairiti, na caitadyathAvadavabudhyate mahAmithyAdRSTiH, tadbhAvAcchAdanAt, ahRdayavatkAvyabhAvamiti, tatpravRttyAyeva hyatra salliGgaM, tadbhAvavRddhizca kAvyabhAvajJavat, ata eva hi mahAmithyAdRSTeH prAptirapyaprAptiH, tatphalAbhAvAt, abhavyacintAmaNiprAptivat, mithyAdRSTestu bhavedrAvyaprAptiH, sA''darAdiliGgA anAbhogavatI, na tvasyAsthAna evAbhinivezaH, bhavyatvayogAt, taccaivalakSaNaM, prAptaM caitadabhavyairasakRt, vacanaprAmANyAt, na ca tataH kiJcit, prastutaphala lezasyApyasiddheH, paribhAvanIyametadAgamajJairvacanAnusAreNeti / evamanyeSAmapi sUtrANAmoM veditavya iti, diGmAtrapradarzanametat, bhAvArtha-A "zratadharma vRddhi pAmo' AvA prakAranuM, zrutadharmanI vRddhiviSayaka abhilASA-AzaMsA rUpa praNidhAna, sarvaIcchAviratisvarUpa anAzaMsA rUpI bhAva-paryAyanuM bIja-Adi kAraNa che. kAraNa ke, ahIM mokSa pratibaMdha che.-mokSanA pratye kharekhara A prArthanA che, ane te mokSa, sarvaIcchAnA abhAva svarUpa che. matalaba ke; sakala IcchAnA abhAva-svarUpa mokSaviSayaka A prArthanA che. zaMkA-pratibaMdhanA abhAva rUpa apratibaMdhathI sAdhya mokSa che to A pramANeno paNa te mokSaviSayaka pratibaMdha kevI rIte zreyaskara gaNI zakAya? samAghAna-A, prArthanA rUpa mokSaviSayaka pratibaMdha, apratibaMdha sarakho che. kAraNa ke, ahIM asaMgarUpa phalanuM saMvedana che arthAt rAga-dveSa-mohAdinA saMga vagaranA ISTaphalano anubhava che. tathAca rAga-dveSamohAdinA saMgavALA phalane uddezIne pravartatuM praNidhAna-AzaMsA, paramapurUSArtha-mokSarUpa lAbhanI vinAzaka hoI e IcchA rUpa praNidhAnane pratibaMdha tarIke oLakhAvavAmAM Ave che. pratibaMdha-mohAdinA saMgathI raMgIna phalaviSayaka IcchA rUpa praNidhAnane pratibaMdha kahe che. sAMsArikaphalaviSayakabhautika lAlasA rUpa praNidhAnane pratibaMdha kahe che, kAraNa ke, A IcchA saMsAranuM bIja che. apratibaMdha-mohAdi saMgazUnya-asaMga-mokSarUpa ISTa phala viSayaka IcchA-praNidhAna-pratibaMdhane "apratibaMdha tarIke mAnavAmAM Ave che. kAraNa ke, A IcchA-praNidhAna, anAzaMsAbhAvanuM bIja che. zaMkA-A prastuta praNidhAna, anAziMsAbhAvanuM bIja che evo niyama ke vyApti kevI rIte? samAdhAna-zrI sarvajJamahArAjaprarUpita zrutardhamanI vRddhi-udaya-utkarSa-unnatti-caDatIthI sarvotkRSTa kRtavarmathI che ke kAkaDA kIri sarakAra
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________ jarUrI lalita-virArA ka >> RbhadrasArika 407 anAzaMsA-IcchA mAtranA abhAva rUpa mokSa thAya che, mATe ja evo niyama che ke "zratadharma vRddhi pAmo" AvA prakAranuM praNidhAna mokSanuM kAraNa che. zaMkA-A zrutadharmanI vRddhithI mokSa thAya che ema ekAMta niyama zAthI? samAdhAna-mokSa rUpa kAryanA pratye kRtadharma vRddhi rUpa avaMdhya kAraNatAno nizcaya-siddhi-puravAra karela hoI RtagharmanI vRddhithI ekAMte mokSa thAya che. have A viSayano vistArathI vicAra kare che ke; mokSa rUpa phalanA pratye zrutadharma-vRddhi rUpa kAraNa, niSphalANAe ke phalAMtara-bIjA phalanA saMpAdakapaNAe vyabhicArI nathI, paraMtu ISTaphalajanaka-sakala-avisaMvAdI che.arthAt zratadharmavRddhinuM phala mokSa che. have zratadharmavRddhirUpa kAraNanI asaMgapaNAnI hetutAnI siddhi khAtara bole che ke; rAga-dveSa-moha rUpa saMga zivAya-rAga-dveSa-mohanA saMga rahita kRtadharmavRddhirUpa hetuthI, A mokSarUpI phala,badhAya mumukSuothI anubhavAya che eTale ja mokSa pratye asaMgatvajananadvArA zrutadharmavRddhi hetu che. asaMgazrutadharmavRddhinuM phala mokSa che. A pramANe zratadharmavRddhinI siddhi kahyA bAda have zratadharmavRddhinI hetunI siddhi kahe che ke, vaLI-"zratadharma, vRddhi pAmo" AvA prakAranA prArthanA rUpa zuddha parINAmanA svIkArathI zratadharmanI vRddhi thAya che, arthAt zratadharmavRddhirUpa phalanA pratye "zratadharma vRddhi pAmo" AvA AkArano zuddha parINAmaadhyavasAya hetu che. tathAca-A, punaH punaH-vAraMvAra "zrutadharma, vRddhi pAmo' AvA prakArano prArthanA rUpa parINAma-adhyavasAya, atyaMta zubha prazasta che. dA.ta. jema ke zAlinA bIjonuM vAraMvAra nikSepaNa-AropaNa-vAvavuM, zAlinA pratye hetu che, tema vAraMvAra "zrutagharma vRddhi pAmo" AvA prakArano prArthanA rUpa zubha parINAma, zratadharma hetu che. A vastu pratyakSa siddha che ke; jema vAraMvAra zAlibIjanA AropaNanI vRddhithI zAlinI vRddhi, pratyakSa pramANa siddha che. tema ahIM zrutastavamAM paNa vAraMvAra 'zratadharma vRddhi pAmo' AvA prakAranA prArthanA rUpa zubha parINAmanI vRddhithI zratadharmanI vRddhi avazya thAya che. have zAlibIjAropaNa rUpa daSTAMtadvArA prasaMgataH prApta thayela sahakArI kAraNarUpa jala (sthAnIya)nuM pratipAdana karatA kahe che ke A pramANe (pUrvakathita prakArathI) ahIM vivekathI-samyam arthanA nizcayanA vicAra rUpa vivekathI mRtanA svIkArarUpavivekathI grahaNa-athavA vivekanA grahaNa-svIkArarUpa viveka grahaNa, jala jevuM jANavuM. gujarAtI anuvAda - 4 ha riyA
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-visarA - sarakArI karI bhaka sArA (408 ta rASTratika zAlirUpa phala zratadharmarUpa phala zAlibIjAropaNa hetu "zratadharma vRddhi pAmo" e rUpa prArthanA-AzaMsA hetu. zAlivRddhi-kArya zratadharmavRddhi-kArya vAraMvAra zAlibIjAropaNa vAraMvAra "zratadharma vRddhi pAmo' vRddhikAraNa. prArthanA vRddhi-kAraNa. sahakArikAraNa-jala sahakArikAraNa vivekagrahaNa. ahIM AvI tAlikA jANavI. have vivekanI stuti karatA kahe che ke, A vivekarUpI parINAma, prabhUta-puSkala zrutajJAnAvaraNIya karmanA kSayopazamathI prApta thato hoI atyaMta uMDo-agAdha gaMbhIra che. vaLI A viveka, sakala sukhanI prAptinuM amogha sAdhana hoI parama udAra che.eTale ja-atyaMta gaMbhIra ane udAra evA viveka rUpa parINAmathI ja kevala sUtramAtrathI nahi paraMtu majakUra vivekathI ja saMvega rUpa amRtano AsvAda meLavAya che. (ahIM sudeva-sugurU-sudharma pratyenA nizcala anurAgane saMvega tarIke oLakhAvela che.) arthAt sudharmAdinA acala anurAga rUpa saMvegarUpI amRtanA anubhavarUpa kAryanA pratye viveka parINAma, paramahetu che. sUtramAtrathI saMvega rUpa amRtano AsvAda maLato nathI paraMtu vivekasakRta sUtrathI saMvegarUpa sudhArasa cakhAya che. enuM dhyAna ahIM raju karAyela che. zaMkA-phala ApanAra to kriyA ja che. jJAna, phala ApatuM nathI. kahyuM che ke "kriyA ja purUSone phala Ape che. jJAna phala ApanArU mAnela nathI. kAraNa ke, strI, bhakSya ane bhoganA jJAnavALo, tenA jJAna mAtrathI sukhI thato nathI. e vAta sarvavidita che.to pachI viziSTijJAnarUpa vivekanuM zuM kAma che? samAdhAna-jema jvara AdinA upazama Adhi svabhAvarUpa guNonA nirNaya sivAya, ciMtAmaNi ratnamAM tene ucita pUjA Adi anuSThAnarUpa prayatna thato nathI. jyAre jvara AdinA upazama svabhAvarUpa guNano nirNaya thAya tyAre ja ciMtAmaNiratnamAM tene ucita pUjA Adi anuSThAnarUpa yatna-kriyA thAya che. tevI rIte zrutadharmanA ajJAnavvasa Adi guNonA nirNayarUpa viveka sivAya zrutagharmamAM, zrataviSayaka ArAdhanArUpa prayatna-kriyA thatI nathI. viveka hoya to ja zratadharmamAM, kakadada karI gajarAtI anuvAdaka - makarasUri
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________ lAlana vika ApavAthI 409) zrataviSayaka ArAdhanArUpakriyA thAya che. arthAta jJAnapUrvikA ja kriyA phala ApanArI che. zaMkA-ciMtAmaNiratna, ciMtAmaNipaNAe ja-svajAti svabhAve ja Icchita phala ApanAra ho! tyAM pUrvakathita prayatnanI zI jarUra che? samAdhAna-guNonA nirNayanA abhAvamAM prayatnano abhAva thaye chate ciMtAmaNithI paNa (zrutajJAnathI to dUra raho paraMtu ciMtAmaNithI paNa ema apizabdano artha jANavo) Icchita parama aizvaryaAdinI siddhi maLatI nathI. tathAca Icchita parama aizvarya Adi siddhinA pratye guNa nirNaya-viveka pUrvaka-prayatna-kriyA ja parama kAraNa che. have A ja viSayane dRDha karatA bole che ke; prekSApUrvakArI-vicArarUpI vizAla cakSuvALA purUSoe A vastu, prakaTa-pratyakSa siddha che ke, "jJAnapUrvaka saghaLo prayatna-saghaLI kriyA, Icchita phalanI siddhine ApanAra che." paraMtu A bAbata, baLada jevA pAmaraprANione to kadApi samajAya tema lAgatuM nathI. kAraNa ke; AmAM teonI prakRti ke ajJAnatA ja vizeSa javAbadAra che. vaLI A viveka kevo che ane keTalAka loko ene kevI rIte-kevA upanAma-suMdara zabdothI navAje che tenuM vizada varNana kare che ke; A viveka, SaSTitaMtraAdi yogazAstronuM parama rahasya che. keTalAka lokoe te te viziSTa satyaudAra-ane gaMbhIra zabdothI kahyuM che ke, (1) A viveka, "mokSAdhvadurgagrahaNa'rUpa che. jema koI eka purUSane koI eka mArgamAM cora Adino upadrava thaye chate killAno svIkAra ja rakSaNahAra-tAraNahAra thAya che. tema mokSamArgamAM, rAga Adino upadrava thaye chate vivekano svIkAra e parama rakSaNa, zaraNa-trANa karanAra thAya che. (2) A viveka, "tamogranthibhedAnarUpa che. ajJAnarUpI gAMThanA bhedathI thayela AnaMda svarUpa che. (3) A viveka, "guhAMghakArAlokakalpa' che.-guphAmAM rahela aMdhakArane nAza karanAra dIpaka prakAza samAna che. hRdayarUpI guphAmAM rahela ajJAnarUpa aMdhakAne nAza karavA A viveka, Antarika prakAzanuM kAma kare (4) A viveka, "bhavodadhidvIpasthAna" che.--bhavarUpI sAgaramAM dvIpa-TApu-beTanA sthAnamAM rahela A viveka che. zaMkA-kRtamAtramAM vivekagrahaNa vyApaka che. to A RtathI A vivekagrahaNa vizeSa rIte juduM-pRtha> gAjarAtI anuvAdaka - , bhadrasUri ma.
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________ mArA para vikAsa vibhAga (410 zA mATe darzAvyuM che. samAdhAna-koIpaNa rIte zrutanuM-zAstranuM paThana-pAThana-gokhaNapaTTI-abhyAsa karyA chatAMya mahAmithyAdraSTi, yathArtha-je prakAre artha hoya che te prakAranA arthavALA zrutane jANI zakato nathI. arthAt pudgala parAvarta karatAM adhika saMsAravALA-mahAmithyAtRSTine zrutanuM yathArthajJAna-samyagujJAna thatuM nathI. kemake; samyagujJAnarUpa bodhabhAvane DhAMkanAra mahAmithyAdraSTinuM AvaraNa che. dA.ta. jemake arasika-marmabhAvane nahi jANanAra-abhaNa, zRMgAra Adi rasasUcaka vacananA rahasyarUpa kAvyabhAvane yathArtha jANI zakato nathI. tema ahIM mahAmithyAdraSTi, bodhibhAvanA AvaraNane laI zrutanA samyagu arthane jANI zakato nathI. A hetuthI kevI rIte zrutamAtramAM vyApaka vivekagrahaNa nathI. jo zrutamAtramAM vivekagrahaNa vyApaka mAnavAmAM Ave to mahAmithyAvRSTine zrutanoAgamano yathArtha bodha thavo joIe! ema to banatuM ja nathI eTale zrutamAtramAM vivekagrahaNa vyApta nathI. ema sAbIta thAya che. zaMkA-A pramANe kyAM? arthAt A purUSamAM vivekagrahaNapUrvakanuM zrutajJAna che. yathArthajJAna-samyajJAna che enI zI nizAnI-khAtrI? samAdhAna-yathArtha zrutajJAna pratye nizAnI tarIke-oLakha tarIke tatpavRtti-vidhvajaya-siddhi-viniyoga samajavA. yathArthabodha-samyagujJAnanuM liMga-oLakhAvanAra cihna-kevala dhRtArthajJAna mAtra nathI paraMtu jJAnaviSayabhUta zrutapadArthaviSayaka pravRtti-vinajaya-siddhi-viniyoga ja samyajJAnanA jJApakaparicAyaka-avyabhicArIgamaka hetu che. 1 pravRtti adhikata dharmasthAna (guNasthAna) mAM ja atizaya-adhika nipuNatA sahita, upakAra vaDe saMgata, ane samyagujJAnapUrvaka apramattabhAve caMcalatArahita atyaMta adhikata yatnathI je kriyA karavAmAM Ave che te pravRtti kahevAya che. vidanajaya vibo upara jaya meLavavo arthAtu dharmakAryamAM je aMtarAya AvatA hoya teno purUSArthathI tyAga karavo te vizanajaya kahevAya. vidhvajaya traNa prakArano che. hIna madhyama ane utkRSTa. jagatamAM manuSyone A traNa prakAranAM vino Ave che. temane jItavAnA prakAra paNa traNa prakAranA hoya che. te draSTAMta dvArA jaNAve che ke koI mANasa potAnA ISTa sthAnamAM javA mATe nIkaLyo. cAlatAM cAlatAM kAMTA-kAMkarA vi. thI vyApta kharAba rasto Avyo. temAM cAlato te musAphara mahAsaMkaTamAM AvI paDyo jethI ISTa sthAnamAM jatAM tene vizna AvyuM. paNa te kaMTaka-kAMkarAne sAvacetathI dUra karIne te nizcalabhAve cAlyo jAya che. to chevaTe potAnA ISTa sthAnamAM pahoMce che. te ja pramANe mokSamArge gamana karanAra mANasane kAMTA ane kAMkarA samAna bhUkha-tarasa-tApa-zItAdi aneka pariSaho vidanabhUta thAya che. tethI nirAbAdha pravRtti karI zakato nathI. paraMtu te bAvIza parISahone sahana karavAno manamAM nizcaya karI teone sahana karanAra apramatta sAdhu AkuLa-vyAkulA thayA vinA ja mokSamArgamAM gamana karI zake che, tethI A prathama laghuninajaya kahyo che. have bIjo vaTemArga potAnA ISTa sthaLe javA gamana kare che. tAva-bhUkha-kolerA vi. rogothI atyaMta pIDAto hovAne lIdhe jaldI javAnI IcchA hovA chatAM paNa gamana karavAne zaktimAna thaI zakato nathI. A viddha, kAMTAnA vijJathI adhika baLavAna che. tene sudarzana cUrNa auSadhothI agara upavAsa vi. upAyothI dUra karI ISTa sthale jaI zakAya che. temaja zarIramAM lAgelA kSaya, udharasa ane zvAsa vi. thI azakti AvavAne lIdhe vizeSe karIne dharmAnuSThAna-tapa-japa kriyA ane dhyAna karavAmAM vidano Ave vAtI pAvaDara , borasamisa,
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________ A vabhasaricita 411 zaMkA-zuM ATalA ja enA mApaka cihno che? samAdhAna-mAtra ATalA ja cihno ja mApaka nathI. paraMtu zrutAvabodhanA pratye bodhabhAva-vRddhi e paramacihna che. zrutAvabodhano avyabhicArI gamaka-jJApaka hetu; bodhabhAvanI vRddhi che. lalita-vistarA jema ke dA.ta. sahRdaya-kAvyabhAvanA jANakAranI kAvyabhAvanI vRddhi, kAvyabodhasUcaka che. ataeva-yathArthabodhano abhAva thavAthI ja pudgalaparArvattathI adhika saMsAravALA mahAmithyAvRSTine adhyayanapaThana pAThanAdi rUpa zrutanI prApti, aprApti barobara che.kAraNa ke; yathArtha avabodha phalano abhAva che. dA.ta. jema, atyaMta nirbhAgyapaNuM hoI-kamanazIbI hoI Arogya-nAlAyaka-anadhikArIne ciMtAmaNiratnanI prApti thavA chatAM tenA jJAnano-guNanirNayano abhAva che, eTale tenuM phaLa tene maLatuM nahi hoI tenI prApti, aprApti barobara che. tema mahAmithyAvRSTirUpa anadhikArIne vivekagrahaNano abhAva hoI adhyayanAdi rUpa zrutanI prApti, tenuM phaLa nahi maLavAthI aprApti barobara che. che temane dUra karavA mATe piMDaniryukti'mAM kahyA pramANe hitAhArA mitAhArA' Atmadharma ArAdhavAmAM hitakara thAya-vighna AvavA na de teTalA ja pramANayukta AhAra le, zarIrane anukULa hoya ane cAritra barobara ArAdhAya te prakAre apramatta rahIne manane majabUta kAbUmAM laIne vicare. vaLI jema bAhyaroga zarIrane pIDe che tema AvyaMtara roga AtmAne anekavAra janma-maraNa karAve che. ane bhayaMkara duHkho Ape che, tevA duSTa bhavadAyaka mahArogano nAza karavA mATe mahAvaidya zrI jinezvara bhagavAne, A yogarUpI mahAauSadha amRta ja upayogI che. mATe tenuM ja yogya anuSThAna karavuM evI bhAvanAthI samyadharmane ArAdhI bIjA prakArano vighnajaya karavo. trIjA prakArano vighnajaya-eka vaTemArgu bharajaMgalamAM ghATI jhADI vaMToLIyA vi. kAraNone lIdhe bhUlo paDyo che. dizAno bhrama thayo che. evAmAM te rastAno jANakAra koI eka bIjo purUSa maLyo. tenA kahyA pramANe bhramane dUra karI gamana kare to ISTasthAnane jarUra prApta kare. tevI rIte mokSamArgamAM gamana karanAra purUSa, mithyAtva-ajJAna ane kruguru vi. nA yogathI satyamArgamAM bhrAMta thayela che. te sadgurunI nizrAmAM sabhyazAstra vicArIne vivekapUrvaka satyajJAna meLavIne yathApravRtti AdikaraNa karI samyagdarzana pAme, mithyAtvarUpa dizA bhrama TALe. A bIjo vighnajaya utkRSTa che. siddhiApaNe je je dharmasthAno-guNasthAnonI prApti IcchIe chIe te te dharmasthAno-guNasthAnone aticAra lagADyA vinA zuddha cAritra pALanAra, ApaNAthI adhika guNavaMta gurU AcArya upAdhyAyAdi jJAnavaMta ane tapasvI Adino vinaya-vaiyAvacca ane bahumAna karavuM. ApaNAthI ochA guNavALA tathA nirguNa ane duHkhIjano upara dayA karavI. temanAM duHkha dUra karavA banato upAya karavo temaja madhyama guNavALA jIvAtmAone yogya dAna-mAna ane satkAra karavo. vaLI Arthika AphatamAMthI uddhAra karavo, AvA upakAra, prAyaH tatkALa phaLadAyaka thAya che. tethI ApaNA jevA hINa agara nigurNa jIvAtmAo ahiMsA-satya Adi samyaktva guNone pAme che. tene siddhi kahe che. viniyoga=jemane ahiMsA-satyabrahmacarya-tyAga Adi guNonI prApti siddhirUpa siddhi zubhAzaya pragaTa thayo hoya teoe bIjA jIvAtmAone samyaktvaahiMsA vi. thI thatA phAyadA-phala samajAvavA upadeza ApIne potAnA jevA guNavaMta banAvavA upAya karavo joIe jethI saMprati mahArAjAnI peThe uttarottara janmamAM zreSTha saMpatti ane aMte mokSasukhanI paNa prApti thAya che. basa bIjAmAM zubha guNa sthApana karavA e viniyoga che. gujarAtI anuvAdaka A ta karasUri ma.sA. (po. 308-9-10-11-12 zlokAH) 308-9-10-11-12
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________ A pAnakAraka (412) zaMkA-bhale mahAmithyAdraSTine adhyayanAdi zratanI prApti aprApti rUpa ho! paraMtu mithyAvRSTinA viSayamAM zuM kaho cho te darzAvo ? samAdhAna-dharmabIjAdhAnaAdi (dharmabIjanA vakhata Adi)ne yogya-pAtra evA miAdraSTine to "Adara, karavAmAM prIti' ItyAdi cihnavALI, samyapha zrutArthanA upayoga rahita bhAvakRta yogya dravya kRtanI prApti thAya che e ahIM viziSTa bInA jANavI. zaMkA-mithyAdraSTi ane mahAmithyAvRSTi e baMnemAM samyam zrutArtha upayoga rahitapaNA rUpa anAbhoga Adi eka sarakhuM hoI anAbhogAdi dvArA mithyAdaSTithI mahAmithyAvRSTino cokhkho-khullo bheda jaNAya tevI bhedaka vastu darzAvo! samAghAna-A mithyAdraSTine to mokSamArgapratipaMthI zatru evA bhAvarUpa asthAnamAM ja AgraharUpa abhiniveza nathI hoto. kAraNa ke; bhAvakRta yogyatvarUpa bhavyatvano yoga hoI mokSamArgAnukUlabhAva rUpa sthAnaviSayaka sadAgraha rUpa abhinivezano saddabhAva-hAjarI che. matalaba ke; gharmabIja vapana (vAvavA) yogya mithyAdraSTimAM bhAvazruta yogyatva rUpa bhavyatvanoyoga hoI mokSamArgAnukUla bhAvarUpa sthAna viSayaka 'sadAgraharUpa) abhinivezano sadbhAva che. eTale ja mokSamArgapratibaMdhaka bhAvarUpa asthAna viSayaka (asad Agraha rUpa) abhinivezano sadaMtara abhAva che. eTale ja AdarAdi liMgavALI-anAbhogavALI bhAvaRtayogya dravyahyutaprApti-dravyaprApti che. tathAca pUrvakathita sthAnaviSayaka abhiniveza svabhAvarUpa bhavyatva, mithyAvRSTimAM che. jyAre mahAmithyAvRSTimAM pUrvakathita asthAnaviSayaka abhiniveza svabhAvarUpa bhavyatva che. evo ahIM khullo-cokhkho-bheda-vizeSa-viveka samajavo. zaMkA-pUrvakathita asthAnaviSayaka abhiniveza svabhAva rUpa bhavyatva, mahAmithyAvRSTimAM hoI dravyazrutanI prApti paNa asaMbhavita thaze! to vyavrutaprAptijanya phalanI ciMtA to kyAMthI karavAnI hoya! samAghAna-A dravya) zrata, abhavyoe paNa ekAMta mahAmithyAdRSTioe paNa (api zabda ema kahe che ke bIjA mithyAdraSTionI to zI vAta karavI paNa abhavyoe paNa) - anekavAra-anaMtIvAra prApta kareluMmeLaveluM che. kAraNa ke, zAstrarUpa vacananuM prAmANya che-"sarvajIvo anaMtIvAra raiveyakamAM pedA thAya che? eTale dravyazrutanI prApti-vyasaMyamAdi sivAya raiveyakamAM utpanna thavAtuM nathI. ethI ja AvA zAstrIya vAkyothI puravAra thAya che ke "abhavyo paNa anaMtIvAra raiveyakamAM gayelA hoI dravyazruta dravyasaMyamAdi abhavyomAM siddha che. eTale abhavyomAM paNa zrutanI prAptino abhAva nathI. zaMkA-jo abhavyomAM paNa jyAre zrutanI prApti che. to zrutaprAptinuM phala thaze ja ne? samAdhAna-abhavyone zrutaprAptithI koIpaNa jAtanuM phaLa maLatuM nathI. kAraNa ke, prakRta yarthAthabodharUpa bAjarAtI anuvAda - rasI ma. sA.
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________ karakasara kAraka lalita-virArA (413 phalanA lezanI prAptino prasaMga (Apatti) prApta thAya evuM kadI banyuM nathI, banatuM nathI ne banaze nahi ke; "abhavyomAM yathArthabodharUpa phalano leza paNa prApta thAya!' A bAbata, AgamanA jANa purUSo-gItArtha mahArathIo! AgamanA anusAre khUba khUba vicAro! Iti-zrutastavanI samAptisUcaka che. A pramANe bIjA paNa sUtrono artha jANavo ema zAstrakAra havAlo Ape che. A to kevala dizAnuM mAtra pradarzana samajI levuM joIe! have zAstrakAra, "suasse bhagavao karemi kAusagga" ItyAdi sUtranI vyAkhyA, sasaMgati-savivecana kare evaM praNidhAnaM kRtvaitatpUrvikA kriyAphalAyeti zrutasyaiva kAyotsargasampAdanArthaM paThati paThanti vA, "suyassa bhagavao karemi kAusagga" mityAdi yAvadvosirAmi, vyAkhyA pUrvavat, navaraM zrutasyeti-pravacanasya sAmAyikAdicaturdazapUrvaparyantasya "bhagavataH" samagraizvaryAdiyuktasya, siddhatvena samagraizvaryAdiyogaH, na hyato vidhipravRttaH phalena vaJcyate, vyAptAzca sarve pravAdA etena, vidhipratiSedhAnuSThAnapadArthAvirodhena ca vartate svargakevalArthinA tapodhyAnAdi karttavyaM, sarve jIvA na hantavyA iti vacanAt, samitiguptizuddhA kriyA asapatno yoga iti vacanAt, utpAdavigamadhrauvyayuktaM sat, ekaM dravyamanantaparyAyamartha iti vacanAditi, kAyotsargaprapaJcaH prAgvat tathaiva ca stutiH, yadi paraM tasya, samAnajAtIyabRMhakatvAt, anubhavasiddhametat, tajjJAnAM, calati samAdhiranyatheti prakaTaM, aitihyaM caitadevamato na bAdhanIyamiti vyAkhyAtaM puSkaravaradvIpADhe ityAdi sUtram // bhAvArtha-A pramANe "zratadharmanI vRddhi pAmo !' ItyAdi AkAraka praNidhAna karIne-"A praNidhAnapUrvaka kriyA, phala janaka che' evo niyama hoI prathama praNidhAna karI have zrutasaMbaMdhI kAyotsargarUpa kriyA karavAne khAtara eka ke aneka "suasa bhagavao karemi kAusagga ItyAdithI mAMDI vosirAmI paryata bole che. enI vyAkhyA-vivaraNa, pUrvanI mAphaka samajI levuM, paraMtu je vizeSa kAMI bAkInuM che tenI vyAkhyA kare che ke "bhagavaMta zrutanA kAusaggane huM karuM ' zrutanA-sAmAyika sUtrathI mAMDI cauda pUrva sudhInA pravacanarUpa zrutanA, kevA zrutanA? to kahe che ke, "bhagavaMta evA zrutanA" bhagavaMta-samagra-samasta aizvarya Adi yogavALA bhagavaMta ane bhagavaMta evA zrutanA kAusagnane huM karUM chuM. have samagra aizvaryaAdiyoga-bhagavattA konA dvArA zruta-pravacanamAM che? tenuM vivaraNa kare che. have kramavAra pUrvakathita traNa bhedavALuM siddhatva zrutamAM ghaTAve che. (1) phalAvyabhicArarUpa siddhatva-zrutamAM kahela vidhi anuSThAna-kriyA-AcArapAlanamAM pravRtta-parAyaNakaTIbaddha thayela purUSa, kadI tenA phalathI ThagAto nathI. avazyameva-acUka phala pAme che. A pravacana, dAruha rAtI anuvA- A vaTavavidha
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-visarA - bhasArika 6414) phalAvisaMvAdI-phalAvaMcaka-phalaviSayamAM vaMcanA-dago-vizvAsaghAta karanAra nahi hoI phalAvyabhicArarUpa prathama prakAranuM siddhatva zrutamAM barobara ghaTI zake che. (2) pratiSThitatvarUpa siddhatva-vaLI A zrutavaDe saghaLAya pravAho-nayo-darzano, gharmo vyApta che. arthAt sakala nayomAM zrutanI vyApakatA-phelAva-bharapuratA-pUrNatA che. eTale pratiSThitatva zrutamAM bhagavaMta che. (3) trikoTI *pariddhirUpa siddhatva-kaSaparIkSArUpa vidhi pratiSedharUpe eka (1) koTI (2) chedaparIkSArUpa * zabda sAmAnyathI A kharuM che ke A mithyA che ema kahI zakAya nahi. mATe tenI parIkSA karavI. jema suvarNanI parIkSA kaSa cheda ane tApathI thAya che tema dharmanI paNa traNa rIte parIkSA thAya. dharmanI bAbatamAM kaSa-cheda-tApa zuM che teno AgaLa vicAra karIzuM paNa magane bhAve marI na vecAya mATe samajavuM joIe ke; "A jagatumAM zabdamAtrathI sarve dharma kahe che, paNa kayo sAco te vicAra karatA nathI; jema dUdha zabda samAna che, paNa temAM bheda paDavAthI kayuM sArUM tenI parIkSA karavI paDe che, tema ahIM samajavuM jema ThagAvAnI bIkavALA, DAhyA purUSo parIkSA karIne survaNa kharIdI kare che tema ghaNo ja durlabha jagatahitakArI evo zratadharma parIkSA karIne grahaNa karavo ke pAchaLathI pastAvuM na paDe. jyAre mANasane suvarNa kharIdavuM hoya che tyAre A suvarNa sAcuM che ke temAM kAMI bheda che te jANavAne arthe kaSacheda ane tApathI prathama tenI parIkSA kare che, ane parIkSAmAM zuddha nIkaLe che to kharIda kare che. tema kRtadharmane paNa kaSacheda ane tApanI kasoTI lagAvavI. * kaSa:-avirUddha eTale anukUla kartavyA batAvanAruM vAkya te vidhivAkya kahevAya. jema ke; dAna karavuM ItyAdi. amuka kArya na karavuM evo je mArga te pratiSedhamArga. dA.ta. koI prANInI hiMsA na karavI ItyAdi. e vidhi ane niSedha te kaSa-kasoTI kahevAya che. jema suvarNanI parIkSA karavAne kasoTI upara suvarNano AMko karIe chIe temanI parIkSA karavAmAM vidhiniSedhagarbhita vAkya kasoTInuM kAma kare che. cheda: mANasa sonAne kasoTInA patthara upara ghasIne tenI parIkSA kare che, te kasoTImAM sonuM zuddha mAlUma paDyuM to paNa teTalAthI saMtoSa nahi pAmatA tene kApIne juve che ke rakhene aMdaranA bhAgamAM koIpaNa prakArano bheda hoya; tema dharmamAM paNa kaSazuddhi karyA pachI chedazuddhi karavI jarUranI che. gharmanI bAbatamAM cheda zuM che te vicArIe. cheda te vizuddha bAhya ceSTArUpa che, vidhi ane pratiSedha mArgane anukUla je bAhya kriyA te "cheda' che. te bAhya zuddha kriyAthI aticAra ane anAcArarahitapaNe vidhi ane pratiSedha mArgane uttejana maLe che. mATe je dharmamAM upara jaNAvelA vidhi-pratiSedha mArgane sahAyakArI zuddha dhArmika kriyAnuM varNana hoya te chedazuddha dharma samajavo. sonAnI kaSa ane chedathI parIkSA karavAne sonI agrimAM nAMkhI tenI parIkSA kare che ane jyAre agnimAM raMga badalAto nathI, tyAre te zuddha-kevala soe so TakA zuddha mAnavAmAM Ave che. tenI dharmanI paNa tApamAM parIkSA karavI. tApa-kaSa ane chedanA mUla kAraNarUpa jIvAdi tattvarUpa bhAvenI prarUpaNA te tApa. kaSa ane chedano prathama ApaNe vicAra karI gayA, paNa kaSa ane chedanuM mULa kAraNa jANavuM joIe. kaSa ane chedano AdhAra tApa upara rahelo che. jo suvarNano raMga tApa ApavAthI badalAI gayo to te suvarNa azuddha-nirarthaka che, tema dharmanI tApa parIkSA karI ane temAM jo na TakI zake to kaSa ane chedanI vizuddhi nirUpayogI che, vastuomAM kSaNe kSaNe pheraphAra thAya che je sonAnuM kuMDala banAvavAmAM Ave che te ja sonAnI thoDA samaya pachI kaMThI banAvavAmAM Ave che A pramANe teno AkAra badalAya che, paNa suvarNa to te ne te ja rahe che. tema je zAstramAM dravyArthika nayanI apekSAe nitya ane paryAyArthika nayanI apekSAe anitya evA jIvAdi padArthonuM varNana kareluM hoya te zAstra tApazuddha kahevAya che.
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3 jI kAkaDalAdAdA abhaNa kAkA Avaka 415) anuSThAnarUpa bIjI koTI(3) tApaparIkSArUpa padArtharUpa koTIema traNa koTInA avirodha vaDe, pUrva-apara (pahelAM ke pachI) bAdhA zivAya zruta-pravacana varte che. have trikoTI parizuddhisvarUpa A avirogha-pUrva apara bAghAnA abhAvane darzAvatA eka eka koTI dITha be be vacano dvArA pUrvakathita avirodhane vizeSa-vizada rIte pragaTa kare che ke; - have (4) (1) pahelI koTInuM vidhirUpa prathama vacana darzAve che ke "svargArthIpurUSa tapa-devatApUjanAdi karavA joIe, ane kevalArthI (kavalajJAnArthI-mokSArthI) purUSe dhyAna-adhyayana Adi karavAM joIe." (3) have pahelI koTInuM pratiSadharUpa dvitIya vacana darzAve che ke sarve jIvone nahi haNavA joIe" A pramANe kaSaparIkSArUpa vidhi pratiSedharUpa, prathama koTInA be vacano jANavA. | (pha) (2) have chedarUpa anuSThAnarUpa bIjI koTInuM prathama vacana darzAve che ke pAMca samiti ane traNa gupti e zuddhakriyA . (6) bIjI chedarUpa koTInuM dvitIya vacana kahe che ke; "asapatna-paraspara avirodhI arthAt svasvakAla pramANe karavAthI paraspara aviroghI yoga-svAdhyAya Adi samagra sAmAcArI jANavI' A pramANe chedarUpa kriyArUpa bIjI koTInA be vacano jANavA. have (3) tApaparIkSArUpa padArtharUpa trIjI koTInuM prathama vacana darzAve che ke, (G) "utpAda, vigama-vyaya (paryAyArthika nayanI apekSAe utpatti ane vinAza) ane dhrauvya-dhruvatAthI dvavyArthika nayanI apekSAe) yukata je hoya te "sat' kahevAya che. (5) have trIjI koTInuM bIjuM vacana-eka dravya che athavA "eka dravyavALI ane anaMtaparyAyo (dharmo) vALI vastu che. "eka dravyavALo-anaMta paryAyavALo padArtha che." A pramANe tApaparIkSArUpa padArtharUpa trIjI koTInA be vacano jANavA. kAyotsargano vistAra, pUrvavatu jANavo ane stuti(thoya) tevI ja jANavI. paraMtu vizeSatA e che ke, zrutanI-zruta saMbaMdhI thoya bolavI. kema ke; je jAti-saMbaMdhIno kAusagga, te jAtinI-saMbaMdhInI hoya hoya to samAna jAtiya zrutabhAvamAM vRddhi thAya che. tenI jANa purUSone A bInA anubhavasiddha che. je saMbaMdhI kAyotsarga, tene ja lagatI koya na bolavAmAM Ave to samAdhi-avicchinna cittanI sthiratAmAM bhaMgANa paDe che. te vAta tenA anubhavIone paNa pratyakSa siddha che. vaLI A saMpradAya-paraMparA-prathA praNAlikA che ke; trIjI thAya zrutanI ja bolavI-vAte koIpaNa jAtanI bAdhA ke doSa nathI. A pramANe "pukharavaradIvaDhe' nAmanA sUtranI vyAkhyA samApta thAya che. AjanIti karI rahI che
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
________________ CHAR madarazana ICROMAMMARN patasa- (416 SARAN siddhastava have zAstrakAra, siddhANaM. (Iti 8 - 9 - 10 - 11 adhikAro) ane vaiyAvaccagarANa kahI annatya kahI 1 navakArano kAusagga pArIne zAsana devadevInA smaraNa saMbaMdhI cothI thoyane kahevArUpa 12mo aghikAra A pramANe 8-12 sudhI adhikArone darzAvatA pahelAM savivecana siddhANa. sUtranI vyAkhyA 43 cha ; punaranuSThAnaparamparAphalabhUtebhyastathA bhAvena tatkriyAprayojakebhyazca siddhebhyo namaskaraNAyedaM paThati paThanti vA, "siddhANaM buddhANaM, pAragayANaM paraMparagayANaM / loyaggamuvagayANaM, namo sayA saba siddhANaM // 1 // asya vyAkhyA-sitaM mAtameSAmiti siddhAH nirdagdhAnekabhavakarmendhanA ityarthaH, tebhyo nama iti yogaH, te ca sAmAnyataH karmAdisiddhA api bhavanti, yathoktam'kamme sippe ya vijjA ya, maMte joge ya Agame / attha jattA abhippAe, tave kammakkhae iya // 1 // " ityAdi, ataH kAdisiddhavyapohAyAha-"buddhebhyaH" ajJAnanidrAprasupte jagatyaparopadezena jIvAdirUpaM tattvaM buddhavanto buddhAH, sarvajJasarvadarzisvabhAvabodharUpA ityarthaH, etebhyaH, ete ca saMsAranirvANobhayaparityAgena sthitavantaH kaizcidiSyante 'na saMsAre na nirvANe, sthito bhuvanabhUtaye / acintyaH sarvalokAnAM, cintAratnAdhiko mahAn // 1 // ' iti vacanAt, etanirAsAyAha- pAragatebhyaH' pAraM-paryantaM saMsArasya prayojanavAtasya vA gatAH pAragatAH, tathAbhavyatvAkSiptasakalaprayojanasamAptyA niravazeSakarttavyazaktivipramuktA iti yaduktaM bhavati, etebhyaH ete ca yadRcchAvAdibhiH kaizcidakramasiddhatvenA'pi gIyante, yathoktaM"naikAdisaGkhyAkramato, vittaprAptirniyogataH / daridrarAjyAptisamA tadvanmuktiH kvacinna kim ? // 1 // " ityetadvyapohAyAha-'paramparagatebhyaH' paramparayA-jJAnadarzanacAritrarUpayA mithyAdRSTisAsvAdanasamyagmithyAdRSTiaviratasamyagdRSTiviratAviratapramattApramattanivRttyanivRttibAdarasUkSmopazAntakSINamohasayogyayogiguNasthAnabhedabhinnayA gatAH paramparagatA etebhyaH, ete'pi kaizcidaniyatadezA abhyupagamyante, 'yatra klezakSayastatra, vijJAnamavatiSThate / bAdhA ca sarvathA'syeha, tadabhAvAna jAtucit // 1 // iti vacanAt, etannirAcikIrSayAha-'lokAgramupagatebhyaH' lokAgraM ISatyAgbhArAkhyaM tadupa-sAmIpyena niravazeSakarmavicyutyA tadaparAbhinna pradezatayA gatAH-upagatAH, uktaM ca 'jattha ya ego siddho tattha aNaMtA bhavakkhayavimukkA / annotramaNAbAhaM, ciTThati suhI suhaM pattA // 1 // ' tebhyaH, Aha-kathaM punariha sakalakarmavipramuktAnAM lokAntaM yAvadgati bhavati, bhAve vA sarvadaiva kasmAnna bhavatIti atrocyate, pUvizavazAddaNDAdicakrabhramaNavat samayamevaikamavirUddheti na doSa iti, etebhyaH, evaM bhUtebhyaH kimityAha-'namaH sadA sarvasiddhebhyaH' nama iti kriyApadaM, 'sadA' sarvakAlaM, prazastabhAvapUraNametadayathArthamapi phalavacitrAbhigrahabhAvavadityAcAryAH, wooMMONOMMONS rasUri ma.sA. jagajarAtI anuvAda
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________ - lalita-vitA - A vizuri 417 bhAvArtha-avataraNikA have anuSThAnaparaMparA-apunabaMdhaka avasthAthI mAMDI ayogiparyantarUpa anuSThAna paraMparAnA phalabhUta, tathA bhAvathI-pUrvakathita pariNAmathI siddhatvaprAptirUpa phalajanikA kriyAnA prayojaka (hetu-paraMparAe kAryajanakayojanAra-preraka-kartA-kArayitA)evA siddhone namaskAra karavA sArU eka ke aneka bole che ke "siddhANaM' ItyAdi have "siddhANaM buddhANaMnI vyAkhyA karAya che ke "siddha evA sarva siddhone namaskAra ho!" ahIM siddhone eTale jemaNe bhavatAraNa-ATha prakAranA karmarUpa Indhanane zukladhyAnarUpI agni vaDe bALIne bhasmIbhUta karyA che.AvA arthavALA siddhone namaskAra ho! vaLI te siddho sAmAnyathI karmAdisiddha paNa hoya che. kahyuM che ke "karmasiddha, zilyasiddha, vidyAsiddhamaMtrasiddhayogasiddha-Agamasiddha-arthasiddha yAtrAsiddha abhiprAyasiddha-tapasiddha-karmakSayasiddha ItyAdi jyAre karmAdisiddho kahevAya che tyAre karmakSayasiddha bhinnakarmAdisiddhonuM nivAraNa-vyavaccheda karavA khAtara vizeSaNa eka navuM viziSTa umere che ke "buddha-siddha-evA sarva siddhone namaskAra ho!" buddhone-ajJAnarUpI nidrAmAM sutelA jagatamAM pArakAnA upadeza vagara jIvAdarUpa tattvaviSayaka jJAnavALAbuddhone arthAt sarvajJa-sarvadarzI svabhAva bodharUpa buddhone (ahIM jJAna-jJAnInA e bhedanI apekSAe artha samajavo.) vaLI buddha siddhone keTalAka loko saMsAra ane nirvANano tyAga karI sthiti karanArA siddho ema mAne che. kahyuM che ke "jagatanI AbAdI khAtara saMsAramAM nathI rahelo ane nirvANamAM nathI rahelo sarva lokone aciMtya evo, ciMtAmaNiratna karatAM vadhAre zreSTha-moTo siddha-Izvara che." eTale saMsAranirvANaubhayatyAgapUrvaka sthitivALA siddhono parIvAra karavA khAtara kahe che ke, "saMsAranA athavA prayojana (kAya) samudAyanA pAracheDA-aMtane pAmelA-pAraMgata siddhone namaskAra ho.' tathAca tathAbhavyatvathI saMprApta (arthapatti AdithI labdha) sakala prayojananI samApti-pUrNAhUti hoI samasta kartavya (kAya) zaktithI chUTA thayelA-mukta-kRtakRtya e ahIM bhAvArtha-rahasya-hArda samajavuM. (zaktirUpe jyAM samasta kartavyathI mukti che to prazna thaI zakato nathI.) AvA siddhone keTalAya yadrAvAdIo akrama (kramavAra guNasthAnarUpa sopAna paMkti para caDyA zivAya)krama vagara siddha tarIke mAne che. kahyuM che ke, "eka-be Adi saMkhyAnA kramathI niyamathI vitta (paisA) nI prApti nathI. paraMtu raMkane rAjyanI prApti saMrakhI viraprApti che. tevI ja rIte kvacita mukti kema nahi?'' eTale AvA maMtavyane dUra karavA sArU kahe che ke " paraMparAgata siddhone namaskAra ho." paraMparAgata-mithyAvRSTi-sAsvAdana-samyagu mizrAdraSTi-avirata samyagRSTi viratAvirata-pramatta-apramatta ja vararAtI anuvAccha ja ma%ie0A gajarAtI nATaka
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
________________ Gilda-Ram Creciatif cria (418) nivRtti-anivRtti bAdara-sUkSma-upazAMtamoha-kSaNamoha-yogI-ayogIrUpa "cauda guNasthAnonA bhedavALI, jJAnadarzanacAritrarUpa paraMparA (paripATI-AnupUrvI-anukrama-eka pachI eka AvanAro saMbaMdha) e mokSe gayelA te paraMparAgata siddha kahevAya. arthAt kramaza:guNasthAnanI paraMparAne prApta thaIne mokSe gayelA te paraMparAgata, (eka pachI bIjuM ane bIjA pachI trIjuM ema je kramasara goThavAyeluM hoya che tene paraMpara kahevAya che. tenA parathI "paraMparA'no artha hAra ke zreNI thAya che. ahIM te guNa zreNIne anulakSIne vaparAyelo che.) * je je sthAne pUrva prApta thayelA guNathI kaMIka vizeSa guNa pragaTa thAya che te sthAnane guNasthAna kahe che. tevA cauda guNasthAnonuM TuMkamAM svarUpa A pramANe che. . (1) mithyAvRSTi : kudeva, kuguru ane kudharmane viSe sudeva, suguru ane sudharmanI je buddhi te vyakta mithyAtva che. ane mithyAtva mohanIya karma te avyakta mithyAtva che. anAdikAlIna avyakta mithyAtva to jIvane viSe sadAkALanuM che ja (mATe avyakta mithyAtvane guNasthAna kahI zakAtuM nathI. paraMtu vyakta mithyAtvavALI buddhinI je prApti te ja guNasthAna tarIke kahI zakAya che. (2) sAsvAdana : upazAMta thayelA cAra anaMtAnubaMdhI kaSAyomAMno koI eka paNa krodhAdi kaSAya udaya pAmatAM prathamanA aupathamika samyakatvarUpa parvatanA zikhara uparathI prayyata thayelo-paDato jIva jadhanyathI 1 samaya ane utkRSTa AvalikA sudhImAM jyAM sudhI mithyAtvarUpa bhUmitalane prApta thayo nathI tyAM sudhI (aMtarAlanA kALamAM) te jIva sAsvAda samyakatvavALo kahevAya che. (3) samya mithyAvRSTi : mizramohanIyakarmanA udayathI jIvane viSe samyakta ane mithyAtva e benA mizraNathI antarmuhUrtakALa pramANa je bhAva utpanna thAya che te mizritabhAvanuM nAma mizraguNasthAna. | (4) avirata samyagudRSTi : sarvajJa kahelA tattvone viSe jIvanI je rUci, svAbhAvika rIte athavA upadeza AdikathI thAya te samyakatva-je guNasthAnamAM bIjA pratyAkhyAna kaSAyonA udayathI vratapratyAkhyAnarahita-avirata kevaLa samyakatvamAtra ja hoya te cothuM guNasthAna (5) viratAvirata H je guNasthAne trIjA pratyAkhyAnAvaraNakaSAyanA udayathI dezathI vrataniyamAdi pragaTa thAya che te zrAvakapaNuM (te dezavirati guNasthAna) kahevAya. (6) pramatta H cothA (saMjvalana) kaSAyonA tIvra udayathI muni pramAdayukta thAya che te kAraNathI tevA muni pramatta guNasthAnavarsI kahevAya che. pramattathI mAMDI chINa moha sudhInA sAta guNasthAnonI pratyekanI utkRSTa sthiti ekeka attamuhUrta pramANe che. temAM pramatta ane apramata maLIne dezonapUrvakoDanI che. (7) apramatta H cothA saMjvalana kaSAyono maMda udaya thaye chate sAdhu pramAdarahita thavAthI apramatta thAya che. (8) nivRtti-apUrvakaraNa : AtmAnA apUrva parama AlhAdamaya pariNAmarUpa guNanI prApti hovAthI apUrvakaraNa guNasthAna antarmuhUrta pramANavALI apUrvakaraNanI sthitinA pahele samaye ja A guNasthAna pAmanArA traNe kALanA jIvonI apekSAe jadhanyathI mAMDIne utkRSTa sudhInAM adhyavasAyanA asaMkhya sthAno hoya che ane te sarva maLI lokAkAzanA AkAzapradeza jeTalAM che, ane bIjA trIjA Adi samayomAM tethI paNa adhika adhika adhyavasAyasthAno hoya che. temAM paNa eka jIvane prathama samaye je jadhanya adhyavasAyasthAna che. te ja samaye bIjA koI jIvane tethI paNa anaMta guNa adhika sArAtI anuvAdaka. e Dhakapri .
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
________________ je 410 vAlita- virAjICRAvaERE (419) nI have keTalAka loko "siddho niyata dezamAM rahenAra nathI' ema mAne che. vaLI kahyuM che ke, "jyAM kleza(karma)no kSaya tyAM vijJAna sthiti kare che. ane ahIM sarvathA te klezano abhAva hovAthI kadAcita A vijJAnane rahevAmAM bAdhA AvatI nathI." eTale AvA matanuM nirasana karavA khAtara bole che ke "lokanA agrabhAge gayelA-rahelA siddhone namaskAra ho!' lokAgra upagata-ISata* prAgabhAra nAmanA lokanA agrabhAge, tenA samIpapaNAe karIne-samasta karmanA kSaya thavAthI tenAthI bIjA siddhonI sAthe abhinna-eka pradezapaNAe karIne gayelA-rahelA te lokAgraupagata nirmaLa utkRSTa adhyavasAyasthAna (prathama samaya saMbaMdhi utkRSTa adhyavasAyasthAna) hoya. vaLI tenAthI paNa anaMta guNa nirmaLa bIje samaye jadhanya adhyavasAyasthAna hoya che. e ja pramANe (anaMtaguNa vizuddhinuM svarUpa) anya samaya (AThamA apUrvakaraNa guNasthAnanA carama samayanA utkRSTa adhyavasAyasthAna) sudhI jANavuM. vaLI pratyeka samayanA adhyavasAya sthAno cha sthAnapatita hoya che. vaLI nizcayathI A guNasthAnane samakALe aMgIkAra karelA ghaNA bhavya jIvone pUrve kahelA svarUpavALA adhyavasAyasthAnonI vyAvRtti paraspara pheraphArI) rUpa nivRtti ja kAraNathI paraspara varte che te kAraNathI paMDitoe Ane nivRtti nAmanuM paNa guNasthAna kahyuM che. (9) anivRtti bAdara -bhAvonI-adhyavasAyonI anivRtti (nahI pheraphArI) hovAthI, anivRtti. vaLI A guNasthAnamAM apratyAkhyAnAdi 12 bAra bAdara kaSAyone ane bAdaranavanokaSAyone upazamaka, upazamAvavAne ane kSapaka, khapAvavAne tatpara thayelA hoya che e kAraNathI "anivRtti bAdara guNasthAna" kahevAya che. (10) sUkSmaH-sUkSma lobhano udaya hovAthI sUthama saMparAya guNasthAnA (11) upazAMta moha-mohanIyane upazamAvavAthI upazAMtamoha guNasthAna. (12) kSINamoha-mohanIyano sarvathA kSaya thavAthI kSINa mohaguNasthAna. (13) sayogI:-mana vacana ane kAyayoge sahita varte ane ghAtikarmanA kSayathI kevalajJAnavaMta hoya te sayogI kevalI guNaThANuM teramuM. (14) traNe yogano rodha jyAM kare te ayogI kevalI guNasthAna. * ISa prAgabhArA nAmanI je pRthvI siddhazilA nAmanI prasiddha che te pRthvI, cauda rAjalokanA agrabhAge che te pRthvI upara lokanA antabhAge zrI siddha paramAtmA, Atmapradezo vaDe sparzIne rahyA che e ISatu prAgabhArA pRthvI kevA prakAranI che ? to kahe che ke manojJa-manohara punaH kevI che ? . ' sarabhi gaMdhayaktaH-kaparanA samahathI thika sugaMdhavALI tathA tanvI-sUkSma avayavapaNAthI ati komaLa, paraMtu sthaLa avayavovALI vastunI peThe karkaza nahIM. tathA pavitra, utkRSTa teja vaDe dedIpyamAna, manuSyalokapramANa (45 lAkha jojana pramANa) vikhaMbha (vyAsavistAra) -LI, chatranA AkAravALI ane utkRSTa uttAna (eTale cattA rAkhelA) chatra sarakhI. tathAzabhA-sarva zubha udayavALI evI te ISatu prAgabhArA nAmanI pRthvI sarvArthasiddha nAmanA anuttara vimAnathI 12 jojana uMce (dUra) che e pRthvI ati madhya bhAgamAM 8 jojana jADI che. ane tyArabAda anukrame pAtaLI thatAM thatAM sAkAra karavA lAgaNaIka
Page #473
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjadara R 6420) kahevAya. vaLI zAstra kahyuM che ke, "jyAM eka siddha che tyAM bhavakSayathI vimukta AtmAo anaMta, anyonya bAdhA vagara avagAhIne sukhane pAmelA sukhI tarIke rahe che." zaMkA-vaLI ahIM sakalakarmarahita AtmAonI lokAnta-lokanA pAra-cheDA sudhI gati-gamana kevI rIte? athavA sakala karmarahita AtmAonI gatino svIkAra karo to sarvadA-kAyamanI-nitya gati kema nathI thatI? samAdhAna-cakrane prathama daMDathI bhamAvI daMDa kADhI lIdhA bAda paNa cakra bhamatuM rahe che. eTale ahIM jema "pUrvaprayoga-pUrva AvezanA vazathI bhramaNa thatuM manAya che tema ahIM sakalakarmarahita AtmAonI eka samayanI ja urdhvagati virodha bAdhA vagaranI pramANasiddha-puravAra Tharela hoI koI prakArano doSa nathI. aMta bhAge tINa ghArA sarakhI pAtaLI che. te siddhazilAnI upara 1 jojana dUra lokano aMtabhAga che, te eka jojanano cotho bhAga 1 gAu tenA chaThThA bhAgamAM zrI siddhonI avagAhanA che. je karaNathI siddhAMtamAM kahyuM che ke "Ilatu prAgabhArAnI upara nizcaya 1 yojanane viSe je 1 koza che te kezanA-gAunA chaThThA bhAgamAM zrI siddhonI avagAhanA karI che. 1 te jojananA 23 bhAga khAlI che ne eka covIzamA bhAgamAM siddhanI avagAhanA che. te pramANe eka gAunA 2000 dhanuSa thAya che, teno channe bhAga 333 dhanuSa uparAMta ardha dhanuSanA traNa bhAga kare tevA 2 bhAga eTale eka tRtIyAMza , dhanuSa thAya che. siddha paramAtmAnA AtmapradezonI avagAhanA utkRSTathI paNa eTalI ja hoya che, adhika avagAhanA hotI nathI. siddhatamAM paNa kahyuM che ke, 333 dhanuSa tathA eka dhanuSyano trIjo bhAga e pramANe siddhonI (arthAta 333 dhanuSya ane 32 aMga eTalI siddha paramAtmAnI utkRSTa avagAhanA hoya che. kAraNa ke, 500 dhanuSyathI adhika avagAhanAvALA jIva moyo jatA nathI tethI 500 no , (be tRtIyAMza) bhAga eTalo ja hoya che. x je sthAne eka jIva mokSe gayo hoya te ja sthAne bIjA paNa ghaNA jIvo mokSe gayA hoya che, ane te sarva ananta siddha nizcayathI lokanA urdhAntane ja sparzanArA hoya che. arthAt saMpUrNa eka siddhanA avagADha kSetramAM bIjA anaMta siddho (teTalI ja avagAhanAe) avagAhelA che, vaLI teonA (saMpUrNa avagAhI siddhonA) ekeka pradezane AkamIne (dAbIne) pratyeka pradeze paNa je siddho (teTalI ja avagAhanAe) avagAhelA che, vaLI teonA (saMpUrNa avagAhI siddhonA) ekeka pradezane AkamIne (dAbIne) pratyeka pradeze paNa je siddho avagAhI rahela che te paNa anaMta anaMta che. e pramANe be-traNacAra-pAMca ItyAdi pradezavRddhie AkramI rahelA siddho paNa pratyeke anaMta anaMta che. tathA te siddhanA avagAhaSetranA ekaeka pradeza choDIne rahelA je siddho te paNa pratyeke anaMta anaMta che. e pramANe choDIne rahelA je siddho te paNa pratyeke anaMta anaMta che. e pramANe pradezanI hAnivRddhie avagAhelA siddho saMpUrNa kSetrAvagAhI siddhothI asaMkhyagaNa jeTalA adhika che. ane tethI eka siddha potAnA ati nirmala ane paraspara avagAyelA sarva Atmapradezo vaDe anaMta siddhAne sparze che ane pUrve darzAvelA bhinna bhinna kSetrAvagAhanAnA bhedorUpa deza ane pradezo vaDe nizcaya tethI paNa asaMkhya guNa (eka siddhanA avagAhelA AkAza pradeza asaMkhya che, ne pratyeka AkAzapradezane A kamIne anaMta anaMta avagAhelA che. to pradeza hAnivRddhie rahelA siddha saMpUrNAvagAhI anaMtAsiddhathI asaMkhya guNa anaMta thaI zake che) siddhone sparze che. * kuMbhAranuM upakaraNa : caka, hiMcako, bANa, yaMtramAMthI ke gophaNamAMthI choDelA goLa vigerethI gati jema spaSTapaNe pUrva prayogathI (cakane prathama daMDathI bhamAvI daMDa kADhI lIdhA bAda paNa caka bhamatuM rahe che te pUrvaprayogathI bhramaNa thatuM DAkora A rIte karI zake
Page #474
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vitarAga vivAda zakita zaMkA-AvA prakAranA-siddha, buddha, pAragata, paraMparAgata, lokAgra upagata te koNa? ane teone zuM thAo? eno javAba Apo. nahitara AkhuM vAkya adhUruM gaNAze? samAdhAna-A tamArI jijJAsA pUravA khAtara-vAkya pUravA khAtara bole che ke; sadA-sarvakALa sarva siddhone namaskAra ho!" arthAta "siddha-buddha-pAragata-paraMparAgata-lokAgra upagata evA sarva siddhone sadA-sarvakALa namaskAra ho!' - A "sadA sarva siddhone namaskAra thAo!' AvA prakAranuM (prArthanArUpa praNidhAna,) (prazasta-zubhazuddha) bhAvanuM pUraka (bharanAra-poSanAra-vadhAranAra)hoI saphala che. dA.ta. jema glAna (bImAra)AdinI vaiyAvacca-sevA karavA AdinA viSayavALo, citra-nAnA prakArano abhigrahabhAva, haMmezA-nitya vaiyAvacca-sevA karavA AdinA viSayarUpa glAna AdinI prApti nahi thavA chatAM (ayarthAtha chatAM) zubhabhAvanI vRddhi-pUrti-umero comerathI karanAra che. ataeva te abhigrahabhAva saphala che. tema namaskArarUpakriyAnA viSayarUpa sAkSAt sarva siddhonI saMprApti nahi hovA chatAM "sarvasiddhone namaskAra ho" AvA prakAranuM prArthanA prakAranuM praNidhAna, saphala che-paraMparAe mokSarUpa phalajanaka che. (athavA glAna AdinI sevA karavA AdinA viSayavALo, citraabhigrahabhAva, abhigrahabhAvanA viSayarUpa glAna AdinI nitya prApti nahi hovA chatAM (ayarthAtha) sAkSAt zubhabhAvano pUraka nathI. paraMtu paraMparAe zubhabhAvano pUraka hoI jema saphala che tema "sarva siddhone ho" A prArthanArUpa praNidhAna, sAkSAt zubhabhAvanuM pUraka nathI. paraMtu paraMparAe zubhabhAvanuM pUraka hoI saphala che.) A pramANe AcArya bhagavaMtonuM kathana che. jANavuM hiMcakAne eka vAra hiMcolyA bAda khUlyA kare che te pUrva prayogathI. bANane prathama ghanuSyamAM dorI upara rAkhI pAchuM AkarSe te pUrvaprayoga ane gophaNane prathama cAre bAju vijhayA bAda goLo pheMkAya te paNa pUrvaprayogathI) thatI prasiddha che. temAM siddhanI urdhvagati paNa pUrvaprayogathI prasiddha che. e eka hetu kahyo. tathA mATInA lepanA saMgathI mukta thayelAM tuMbaDAnI (arthAtuM mATInA lepa karI tuMbaDAne pANImAM mUkatAM nIce taLIye besI jAya che, paraMtu tyArabAda mATIno lepa jema jema ukhaDato jAya che tema tema) pANIne viSe jema urdhvagati thatI dekhAya che (uMce AvatuM jAya che) tema kamalepanA saMgathI rahita thayelA siddhonI paNa urdhvagati kahelI che. e bIjo heta kahyo. tathA eraMDa phaLanA bIjanI ane zaNanA bIja vi. nA baMdhano viccheda thavAthI jema urdhvagati (uMce uchaLavArUpa) hoya che tema karmabaMdhanA viccheda hovAthI siddhanI paNa urdhvagati hoya che. e trIjo heta kahyo. tathA anukrame jema loDhuM ITa vi. nA DhephAnI adhogati (nIcI gati), vAyunI tichI gati ane agnivAlAnI urdhvagati svabhAvathI ja paNa thAya che. e cotho hetu kahyo. gurupaNAnA abhAvathI | siddhanI nIce gati thatI nathI, preraka vinA tirthI gati thatI nathI ane dhamastikAyanA abhAvathI lokAttathI upara gati hotI nathI. damI, gajarAtI GIES
Page #475
--------------------------------------------------------------------------
________________ A lalita-vArA gatabhavasAraracita 000000000 0 0000000000000000000rowoocons4000000000038 422 have zAstrakAra sarvasiddhonuM ke siddhonA paMdara bhedonuM suvizAla varNana kare che. "sarvasiddhebhyaH" tIrthasiddhAdibhedabhinnebhyaH, yathoktaM-"titthasiddhA 1, atitthasiddhA 2, titthagarasiddhA 3, atitthagarasiddhA 4, svayaMbuddhasiddhA 5, patteyabuddhasiddhA 6, buddhabohiyasiddhA 7, thIliMgasiddhA 8, purisaliMgasiddhA , napusakaliMgasiddhA 10, saliMgasiddhA 11, aNNaliMgasiddhA 12, gihiliMgasiddhA 13, egasiddhA 14, aNegasiddhA 15" iti, ___ tatra tIrtha-prAgvyAvarNitasvarUpaM taccaturvidhaH zramaNasaMghaH tasminnutpanne ye siddhAste tIrthasiddhAH, atIrthesiddhAH atIrthasiddhAH tIrthAntarasiddhA ityartha, zrUyate ca "jiNaMtaresAhuvoccheo"tti tatrApi jAtismaraNAdinA'vAptApavargamArgAH sidhyantyeva, marUdevIprabhRtayo vA atIrthasiddhAH, tadA tIrthasyAnutpanatvAt, tIrthakarasiddhAH, tIrthakarA eva, atIrthakarasiddhA anye sAmAnyakevalinaH, svayaMbuddhasiddhAH svayaMbuddhAH santo ye siddhAH, pratyekabuddhasiddhAH pratyekabuddhAH santo ye siddhAH atha svayaMbuddhapratyekabuddhasiddhayoH kaH prativizeSaH iti, ucyate, bodhyante, pratyekabuddhAstu na taviraheNa, zrUyate ca bAhyavRSabhAdipratyayasApekSA karakaNDvAdInAM pratyekabuddhAnAM bodhiH, naivaM svayaMbuddhAnAM jAtismaraNAdInAmiti, upadhistu svayaMbuddhAnAM dvAdazavidhaH pAtrAdiH, pratyekabuddhAnAM tu navavidhaH prAvaraNavarjaH, svayaMbuddhAnAM pUrvAdhItazrute'niyamaH, pratyekabuddhAnAM tu niyamato bhavatyeva, liGgapratipattiH svayaMbuddhAnAmAcAryasannidhAvapi bhavati, pratyekabuddhAnAM tu devatA prayacchatItyalaM vistareNa, buddhabodhitasiddhA buddhA AcAryAstairbodhitAH santo ye siddhAste iha gRhyante, eteH, ca sarve'pi strIliGgasiddhAH kecit kecitpulliGgasiddhAH, kecinapuMsakaliGgasiddhA iti / Aha-tIrthakarA api strIliGgasiddhAH bhavanti ?, bhavantItyAha, yata uktaM "siddhaprAbhRte-"savvatthovA titthayarisiddhA, titthagaritittheNo titthagarasiddhA asaMkhejjaguNAo, titthagaritittheNo titthagasiddhA saMkhejjaguNA" iti na napuMsakaliGgasiddhAH, pratyekabuddhAstu pulliGgA eva, svaliGgasiddhA dravyaliGgaM prati rajoharaNagoccha dhAriNaH, anyaliGgasiddhAH parivrAjakAdiliGgasiddhAH, gRhiliGgasiddhA marUdevIprabhRtayaH 'egasiddhA' iti ekasmin samaye eka eva siddhaH, 'aNegasiddhA' iti ekasmin samaye yAvadaSTazataM siddhaM yata uktam-"battIsA aDayAlA saTThIbAvattarI ya boddhabbA / culasII chaNNavaI durahiya aThuttarasayaM ca // 1 // " bhAvArtha-"tIrthasiddha Adi bheTavALA-sarva siddhone namaskAra ho!' have AgamamAM batAvelA paMdara siddhonA bhedanuM varNana karatAM bole che ke, AgamamAM kahyuM che ke "1 tIrthakara, 2 atIrthasiddha, 3 tIrthaMkarasiddha, 4 atIrthaMkarasiddha,5 svayaMbuddhasiddha,6 pratyekabuddhasiddha, 7 buddhabodhitasiddha, 8 strIliMgasiddha, 9 purUSaliMgasiddha, 10 napuMsakaliMgasiddha, 11 svaliMgasiddha,12 anyaliMgasiddha, 13 gRhiliMgasiddha,14 ekasiddha, 15 anekasiddha.' have 15 siddhonA bhedonI vyAkhyA kare che ke; (1) tIrthasiddha-tIrtha,pUrvakathita svarUpavALuM, cAra prakAranA sAdhusAdhvIjIzrAvakazrAvikArUpa zramaNapradhAna saMgharUpa tIrtha utpanna-sthApita thaye chate je siddha thayA te. (jina pravacana ke tenA AdhArabhUta zramaNapradhAna 'thovA titthagarIo, atitthasiddhAya sAhuNI sAhU / kamaso saMkhA titthaMkarA puNo saMkhA // 100 // titthadAraM // pR. 23 "thovAtityagarIo" gAhA // sabathovA titthagarisiddhA 1, titthagarititthe NotitthasiddhA saMkhenaguNA 2, (NotityasiddhApatteyabuddhA,) titthagarititthe NotitthagarisiddhAo saMkhejjaguNA 3, titthagarititthe NotitthagarasiddhA saMkhejaguNA 4 / tehitotitthagarA aNaMtaguNA, puNo saMkhaguNA tiNi bhaMgA jahakkameNaMti dAraM // 100 // siddhaprAmRte. GORA0000000000000000000NOR N OM8988000000000RDAN Anane A FIED -EXCES A.sA.
Page #476
--------------------------------------------------------------------------
________________ Igla-RH G R cra (423) sAdhusAdhvI zrAvakazrAvikArUpa caturvidha saMgharUpa tIrtha ke zAsanane dareka tIrthakara sthApe che. te sthapAyA bAda siddha thayA te puMDarIka gaNadharAdi.). (2) atIrthasiddha-atIrthasiddha eTale tIrthanA AMtarAnA kALamAM-vicchedakALamAM siddha thayA hoya te. ane saMbhaLAya che ke "jinanA AMtarAmAM sAghuviccheda' ItyAdi. eTale tIrthanA AMtarAnA TAImamAM jAtismaraNa AdithI mokSamArga pAmIne je siddha thayA che. athavA marUdevI vi. atIrthasiddha jANavAM kemake; te vakhate tIrtha utpanna thayuM nahotuM. ahIM anutpattinI apekSAe ane AMtarAnI apekSAe tIrthano xabhAva be prakAre jANavo. tathAca avasarpiNI ke utsarpiNImAM pahelA tIrthaMkaranuM zAsana sthapAyA pahelAM siddha thAya athavA covIza tIrthakaromAM koI koInA tIrthano viccheda thaIne navuM tIrtha na sthapAya tyAM sudhInA tIrthavicchedavAnA kALamAMAMtarAomAM koI jAtismaraNa AdikathI cAritra laI mokSe jAya te zrI marUdevI mAtA atIrthasiddha thayA athavA zrI suvidhinAtha vagere sAta tIrthakaronA AMtarAmAM-tIrthaviccheda kALamAM koI siddha thayA hoya te atIrthasiddha. (3) tIrthaMkarasiddha-tIrthaMkara pada prApta karIne je jIvo mukti pAmyA hoya te. tIrthakaro ja tIrthaMkarasiddha kahevAya. (4) atIrthaMkarasiddha tIrthaMkara pada prApta karyA vagara je jIvo arthAta tIrthaMkarabhinna jIvo mokSe gayA hoya te sAmAnya kevaLIo atIrthaMkarasiddha kahevAya. (5) svayaMbuddhasiddha-gurUnA upadeza vinA temaja koI bAhyanimitta na hovAM chatAM karma pAtaLAM paDI javAthI saMsAra asAra samajAtA ane e bhAvanA utkaTa banatAM kevalajJAna pAmI mokSe janAra jIvo "svayaMbuddhasiddha' kahevAya che. (6) pratyekabuddhasiddha-saMdhyA samayanA vAdaLAnAM raMgo jema badalAya che tema saMsAramAM paudgalika vastu kSaNabhaMgura che ema vicArI arthAta koIpaNa prakAranuM vairAgyajanaka nimitta meLavI kevaLajJAna pAmI je mokSe gayA hoya te. zaMkA-svayaMbuddhasiddha ane pratyekabuddhasiddhamAM zo vizeSa-bheda-taphAvata ke adhikatA che? * tIrthano abhAva be rIte saMbhave cheH (1) avasarpiNI ke utsarpiNIkALamAM prathama tIrthaMkara prabhunuM tIrtha na sthapAyuM hoya tyAM sudhI atIrthapaNuM kahevAya ane (2) tIrthaMkaraprabhunA hAthe tIrtha sthapAyA bAda te vicchinna thayuM hoya ane navuM tIrtha na sthapAyuM hoya tyAM sudhI "atIrthapaNuM kahevAya. marUdevA prathama prakAranA "atIrtha siddha' che. zrI zItalanAtha dvArA tIrtha sthapAyA pUrve zrI suvidhinAthanA tIrthano vyuccheda thaI gayo hato. eTale e daramyAnanuM atIrthapaNe bIjA prakAranuM che. AvA kula sAta succhedo thayA che. juo triSaSTi (503) nA sAtamA sargano aMtima bhAga. bAbarAtI ganavA vArasahimA che.
Page #477
--------------------------------------------------------------------------
________________ lita vikAro rASaCIkAraNI (424) samAdhAna-pratyebuddha ane svayaMbuddha vacce khAsa karIne (a) bodhi (A) upadhi (I) zrata (I) liMgaveSa ema cAra apekSAe bheda-vizeSa rahelo che. (a) bovibheda-svayaMbuddho, bAhya nimitta vinA ja jAtismaraNa Adi vaDe bodha pAme che. pratyekabuddho to bAhya nimitta zIvAya nahi paraMtu bAhya nimittathI bodha pAme che. vaLI saMbhaLAya che ke; "bAhya vRSabha Adi nimittanI apekSAvALI karakaMDu Adi pratyeka buddhone bodhi hoya che. A pramANe jAtismaraNa AdivALA svayaMbuddhone nathI hotI paraMtu bAhyanimittanI apekSA vagara bodhi thAya che. | (A) upadhibheda -svayaMbuddhone pAtrAdirUpa bAra prakAranI upadhi*hoya che. jyAre pratyekabuddhone jaghanyathI be prakAranI ane utkRSTathI prAvaraNa nava prakAranI upAdhi hoya che. . (I) zrutabheda-svayaMbuddhane zrutajJAna hoya to te pUrva-adhItayAne pUrvabhavamAM jenuM adhyayana karAyuM hoya te jAtismaraNa AdithI hoya. jo pUrvaadhIta zrutajJAna hoya to deva sAdhuveSa Ape. agara gurU pAse jaIne ja sAdhuveSa teo grahaNa kare. eTale pUrvaadhIta zruta viSayamAM niyamano abhAva che ema samajavuM. pratyekabuddhane to pUrvaadhIta zruta, niyamathI hoya ja. temAM paNa jaghanyathI 11 aMgo ane utkRSTathI dazapUrvamAM kaMIka nyUna eTaluM pUrvaadhIta zrutajJAna hoya. (I) liMgabheda-svayaMbuddhane deva veSa Ape ke pote gurU pAse jaIne grahaNa kare pratyekabuddhane to deva ja veSa Ape. A pramANe bheda samajavo. have A zabdavistAra prapaMcathI saro! (7) buddhabodhitasiddha-buddha-AcAryothI upadezanAdvArA saMsAra asAra samajAtA vairAgyanI tIvra bhAvanA pragaTatAM kevalajJAna prApta karI jeo mokSe gayA te. vaLI majakUra A sAta prakAranA-tIrthasiddha-atIrthasiddha tIrthaMkarasiddha-atIrthaMkarasiddha-svayaMbuddhasiddha-pratyekabuddhasiddha * je sarvadA dhAraNa karavAmAM Ave te audhika upadhi, tenA 14 prakAra che. (1)pAtraka, (2) pAtrabaMdhana (jhoLI), (3) pAtrakezarikA (nAnI paMjaNI), (4) gucchaka. (gacchA), (5) pAtrasthApanA, (6) paTalaka ( (8) (kalpa prAvaraNa-cAdara-kapaDo-kAmalI), (9) rajoharaNa, (dharmadhvaja-gho) (10) mukhavastrikA, (11) mAtraka (tarapaNI), (12) colapaTTaka, (13) saMstAraka (saMthAro), (14) uttarapaTTaka (uttarapaTTo) temAMthI colapaTTo ane mAtraka (tarapaNI) varjIne 12 prakAranI upadhi svayaMbuddhone hoya che. * prAvaraNa-kalpaH-oDhatAM khabhA upara rahI zake teTalA pramANanuM eTale ke sADA traNa hAtha lAMbu ane aDhI hAtha vistAravALuM A hoya che. badhAM maLIne be sataranA ane eka UnanuM ema traNa kalpa hoya che. eTale 12mAMthI traNa jAya eTale nava prakAranI upAdhi utkRSTa pratyekabuddhane hoya che. Ess
Page #478
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalitavi ja . buddhabodhitasiddha e tamAma siddho paNa traNa bhede che. (2) strIliMgasiddha strI tarIkenI nizAnIvALA dehe jeo siddhi pAmyA hoya teo keTalAka "strIliMgasiddha kahevAya che. arthAta keTalAka pratyekabuddhasiddha zivAya strIliMgasiddha tarIke tIrtha-atIrtha-tIrthaMkara-atIrthaMkara-svayaMbuddhabuddhabodhitasiddha ema cha hoI zake che. (9) jyAre keTalAka puliMgasiddha-purUSapaNAnA cihnavALA dehe jeo mokSe gayA hoya teo "purUSaliMgasiddha kahevAya che. arthAt keTalAka purUSaliMga siddha tarIke tIrtha-atIrtha-tIrthakara-atIrthaMkara-svayaMbuddha-pratyekabuddha-buddhabodhitasiddha ema 7 hoI zake che. (10) jyAre keTalAka napuMsakaliMgasiddha-kRtrima napuMsakapaNAne sUcavatI dehAkRtie jeo muktie gayA hoya teo "napuMsakaliMgasiddha' kahevAya che. ' arthAt keTalAka napuMsakaliMgasiddha tarIke tIrtha-atIrtha-atIrthaMkara-svayaMbuddha-buddhabodhita ema pAMca-(tIrthaMkarapratyeka buddha zivAya)hoI zake che. . zaMkA-zuM tIrthakaro paNa strIliMge hoI zake che? samAdhAna-hA. hoI zake che arthAta tIrthakaro paNa strIliMge pedA thAya che. kAraNa ke, siddhaprAkRta nAmanA siddhAMtamAM kahyuM che ke "sarvastoka-sahuthI thoDA alpa tIrthakarIsiddha hoya che, tIrthakarI tIrthamAM notIrthasiddha-pratyekabuddho ane no (a) tIrthaMkarasiddho, (purUSa) saMkhyAtaguNo, ane no (a) tIrthakarIsiddho- (strIo) saMkhyAtaguNI." vaLI tIrthakaro, napuMsakaliMge siddha karI kadI-anaMta utsarpiNI ke avasarpiNI chatAM hotA nathI. kAraNa ke; anaMtavIryapaNuM hoI kRtrimatAno abhAva che. akRtrimane cAritranI lAyakAta nathI. vaLI pratyekabuddho to puliMge ja hoya che. kadI strIliMge ke napuMsakaliMge hotA ja nathI. (11) svaliMgasiddha-bhAvaliMgano avyabhicAra hoI dravyaliMgarUpa, mukhyavRttithI mokSaliMga hoI svaliMgarUpa rajoharaNa gocchaka Adi yukata jaina muninA veSe jeo mokSe gayA hoya te "svaliMgasiddha' kahevAya che. (12) anyaliMgasiddha-parivrAjaka-tApasa vigerenA veSe jeo mukti pAmyA hoya teo "anyaliMgasiddha' kahevAya che. (13) gRhiliMgasiddha-gRhasthanA veSe jeo mokSe saMcaryA hoya teo "gRhasthatiMgasiddha' kahevAya che. jemake, marUdevA mAtA vigere. (14) ekasiddha-eka samayamAM jeo ekalA mokSe gayA hoya te "ekasiddha'. jemake, mahAvIrasvAmIjI te karasamaja gAsatI anuvAdaka
Page #479
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita vistarA A 426 bhadrasUri racita (15) anekasiddha eka samayamAM eka karatAM vadhAre 108 sudhInA jIvo samakAle mokSe saMcaryA hoya te badhA jIvo 'anekasiddha' kahevAya che. jemake RSabhadeva pramukha. kAraNa ke; zAstramAM kahyuM che ke eka eka samayamAM ja eka be traNa ema AraMbhIne batrIsanI saMkhyA sudhInA jIvo aMtara vinA satata mokSe jAya to ATha samaya sudhI ja jAya, e ATha samaya pUrNa thaye turtaja navamA ekasamayarUpa aMtara khAlI paDI jAya. (tyArabAda dasame samayathI bhale batrIsa-batrIsa siddha thatA jAya paraMtu te ATha ATha samaya yAvat cAlu rahe. pachI jaghanyathI eka samayanuM avazya aMtara paDe) batrIsa pachI-tetrIzathI mAMDIne aDatALIza(48)sudhInA jIvo samaye samaye siddha thatA jAya to sAta samaya sudhI, pachI samayAdikanuM aMtara paDe, 49 thI AraMbhI 60 sudhInA(eTale koI samaye 49 bIje samaye 50-53-59 koI samaye chevaTe 60)jIvo samaye samaye siddha thatA jAya to cha samaya sudhI mokSe jAya, pachI samayAdikanuM aMtara paDe, 61 thI 72 sudhInI saMkhyA siddha thatI jAya to pAMca samaya yAva, punaHaMtara paDe, 85 thI 96 sudhInI traNa samaya yAvat, punaHaMtara, 93 thI 102 sudhInI saMkhyA te be samaya yAvat punaHaMtara paDe, 103 thI AraMbhI 108 sudhInI saMkhyA siddha thAya to eka ja samaya sudhImAM thAya, bIje ja samayathI samayAdikamAM aMtara avazya paDe ja.' bRhat saMgrahaNI sUtra. gA. 278-279. have zAstrakAra, siddhanA paMdara bheda saMbaMdhI viSayamAM karela vAdIe zaMkA darzAvyA bAda tenuM suMdarasacoTa-sadalIla nirasana kare che. atrAha codakaH nanu sarva evaite bhedAstIrthasiddha atIrthasiddha bhedadvayAntarbhAvinaH, tathAhi tIrthasiddhA eva tIrthakarasiddhAH, atIrthakarasiddhA api tIrthasiddhA vA syuratIrthasiddhA vA, ityevaM zeSeSvapi bhAvanIyamityataH kimebhiriti atrocyate, antabhavi satyapi pUrvabhedadvayAdevottarottarabhedApratipatterajJAtajJApanArthaM bhedAbhidhAnamityadoSaH // bhAvArtha-vAdI-zaMkA-A badhA ja bhedo, tIrthasiddha ane atIrthasiddha e rUpa be bhedamAM ja samAI jAya che. arthAt tIrthasiddha ane atIrthasiddha evA be bhedo rahevA do! ane bAkInA bhedonI jarUrata nathI. kemake; bAkInA bhedo A be bhedomAM dAkhala-samAviSTa thaI jAya che. tathAhi-tIrthasiddha ja tIrthaMkarasiddha hoya che. arthAt tIrthaMkarasiddha rUpabhedano samAveza tIrthasiddhamAM thAya che. tathA atIrthasiddha paNa tIrthasiddha hoya kAM to atIrthasiddha hoya eTale atIrthasiddharUpa bheda, tIrthasiddha ke atIrthasiddhamAM bhaLI jAya che. A pramANe bIjA-bAkInA-badhA ya bhedo, A be bhedamAM samAvI devA. eTale ke A be bhedamAM badhA ya bhedono samAveza thAya che. to 'basa siddhanA be ja bheda kaho ke raho! paMdara bheda kahevAnI ke karavAnI zI jarUra-agatya che? prativAdI-samAdhAna-jo ke tIrthasiddha ane atIrthasiddharUpa be bhedamAM bAkInA badhA bhedono aMtarbhAvasamAveza thAya che. to paNa tIrthasiddha ane atIrthasiddharUpa pUrvanA be bhedothI ja uttarottara(kramAnusAra gujarAtI anuvAdaka. A takarasaramasA,
Page #480
--------------------------------------------------------------------------
________________ ArA lAlana- vinA A t CRM er {427) eka ekanI pachI vadhatAM vadhatAM AgaLa AgaLa)nA bhedonI pratipatti(khAtrI-pratIti-vizvAsa-saMpUrNajJAnano abhAva hoI(jeNe sarva bhedo nathI jANyA evA)ajJAta purUSane jaNAvavA khAtara bhedonuM-paMdara bhedonuM pRthar pRtharUpe kathana che. mATe ahIM koI paNa jAtano doSa nathI. paraMtu nirdoSatA-doSAbhAva che. have "siddhANaM buddhANaM' sUtranI rajI ane 3jI gAthAnI sAvataraNikA vyAkhyA kare che ke, itthaM sAmAnyena sarvasiddhanamaskAraM kRtvA punarAsanopakAritvAvarttamAnatIrthAdhipateH zrImanmahAvIravardhamAnasvAminaH stuti (roti) survajo (vA) "no sevAvivo naM levA paMnI namaMti ! teM phevavimahiyaM sirasA vaMre mahAvIra / 2 " asya vyAkhyA 'yo' bhagavAnvarddhamAnaH 'devAnAmapi' bhavanavAsyAdInAM 'devaH' pUjyatvAt, tathAcAha-'yaM devAH prAJjalayo namasyanti' vinayaracitakarapuTAH santaH praNamanti 'ta' devadevamahitaM' devadevAH-zakrAdayaH tairmahitaH- pUjitaH 'zirasA' uttamAGgenetyAdarapradarzanArthamAha 'vaMde', kaM ? 'mahAvIram' IragatipreraNayorityasya vipUrvasya vizeSaNa Irayati karma gamayati yAti ceha zivamiti vIraH, mahAMzcAsau vIrazca mahAvIraH, uktaM ca-'vidArayati yatkarma, tapasA ca virAjate / tapovIryeNa yuktazca, tasmAdvIra iti smRtaH // 1 // " taM, itthaM stutiM kRtvA punaH paropakArAyA''tmabhAva vRddhayaiphalapradarzanaparamidaM paThati paThanti vA 'ekko'vi NamokAro, jiNavaravasahassa vaddhamANassa / saMsArasAgarAo, tAreDa naraM va nAriM vA // 3 // asya namaskAraH, tiSThantu bahavaH 'jinavavRSabhAya barddhamAnAya yatnAkriyamANaH san kim ?-saMsaraNaM saMsAraH-tiryagnaranArakAmarabhavAnubhava lakSaNaH, sa eva bhavasthitikAyasthitibhyAmanekadhA'vasthAnenAlabdhapAratvAtsAgaraiva saMsArasAragaH tasmAt tArayati-apanayatItyarthaH, 'naraM va nAriM vA' purUSaM vA striyaM vA, puruSagrahaNaM puruSottamadharmapratipAdanArthaM, stotragrahaNaM tAsAmapi tadbhava eva saMsArakSayo bhavatIti jJApanArthaM, bhAvArtha-A pramANe sAmAnya rIte sarvasiddha viSayaka namaskAra karIne pharIthI Asanna-najadIkanA paramopakArI hoI vartamAna(cAla)tIrtha-zAsananA adhipati (nAyaka) zrImAn mahAvIra prabhunI stuti, eka ke aneka kare che ke "je devonA paNa deva che. jene devo aMjalipUrvaka be hAtha joDI namaskAra kare che tathA je Indro vaDe pUjAyelA che te zrI mahAvIra prabhune huM mastaka namAvIne vaMdana karuM " AnI vyAkhyA je bhagavAnuM vardhamAnaprabhu, bhavanavAsI Adi cAra nikAyanA devone paNa(saMsArI devonA)pUjanIya hoI deva che- devAdhideva che, vaLI kahe che ke, "je vardhamAnasvAmIne(cyavanathI mAMDI ArAdhanA-bhaktibhAva hoI)vinayapUrvaka suracita karapuTavALA arthAta be hAtha joDIne devo, praNAma kare che. vaLI devadeva-zakra vigerethI (bIjA devone stutya che paNa zakra AdithI) pUjAyelA (bhavathI nistAra-pAra na thAya tyAM sudhI pUjAyelA) evA te mahAvIrane-vyutpattilabhya artha karmane gamAve-khapAve che ane A bhavamAM mokSamAM jAya che. (viupasaMga, gati preraNArUpa arthaka IradhAtu ahIM che eno artha upara pramANe samajavo) te vIra ane moTA evA vIra te mahAvIra. '- 1 "bAlye jayecchu laghuyAnapalAyamAnaH, krIDan suraiyutisameta iti stuto yaH deva ! tvameva bhagavanasi devadevo, devAdhidevamuduzaMti mahattameva . annakakSaramA ... 0 A jAherAta gajarAtI gajhala
Page #481
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAjIka lita-virArA A bhavasAgarito vaLI kahyuM che ke "je karmanuM vidAraNa kare che ane tapathI dIpe che ane tapa ane vIryathI je yukta hoya che te vIra kahevAya che." arthAta sArthaka-sAnvartha nAmavALA te mahAvIrane uttamAMga vaDe-mastaka vaDe(A vAkaya, Adara-guNastuti bhaNIno bhAva darzAve che)huM vaMdana karuM chuM.. have A pramANe mahAvIravaMdanaviSayaka stuti karIne pharIthI para-bIjA upara upakAra sArUbIjAne namaskaranuM phala darzAvavA dvArA)ane Atma-sva-potAnA AtmAne bhAvanI vRddhi khAtara(mahAphala-mokSa hetutAnA bhAvadvArA A namaskAra, mokSarUpa mahAphaLano hetu che AvA bhAvadvArA)namaskAra rUpa hetujanyaphala darzAvanArI gAthAne eka ke aneka bole che ke, "jinavaromAM vRSabha-uttama evA zrI mahAvIra prabhune(sAmarthya yogathI)karAyelo eka paNa namaskAra, nara ke nArIne saMsAra sAgarathI tAre che." AnI vyAkhyA-bhAvArtha-ghaNA namaskAra dUra raho paraMtu yatnathIsAmarthyayogathI "jinavara vRSabha vardhamAna' prabhune karAto "eka paNa namaskAra', tiryaMca-nara-nAraka-deva rUpa bhavanA anubhavarUpa saMsArarUpI sAgarathI-bhavasthiti ane kAyasthiti aneka prakAre nAnA prakAre-vicitra prakAre avasthAna (raheThANa-vasavATa) dvArA pAra-paralA kinArAnI aprApti hoI jANe sAgara ja joI lyo evA saMsArarUpa sAgarathI purUSa ke strIne tAre che arthAt purUSanA ke strInA saMsArane dUra kare che. ahIM purUSanuM grahaNa (bIjA sthAnanI jema upalakSaNathI grahaNa karyA sivAya sAkSAt purUSanuM grahaNa) purUSottama-purUSanI pradhAnatAvALo A gharma che ema pratipAdana-nivedanakaravA sArU che. ane 1 jina eTale zruta-avadhi jina Adi levA. teonA varasvAmI eTale sAmAnya kevalIo. teomAM vRSabhatIrthakara nAma karmanA udayathI uttama evA. - 2 ayamatra bhAvaH-sati samyagdarzana parayA bhAvanayA kriyamANa eko'pi namaskAraH, tathAbhUtasya bhAvacararUpazubhAdhyavasAyasya heturbhavati padRzAnuM gamavANa nistarati pavo, ataH sarve kAraNoparAnuM avamuca" A ahIM bhAva-hArda che ke, samyagudarzana hoya chate utkRSTa bhAvanAthI karAto eka paNa namaskAra e tathAbhUtabhAvacAritrarUpa zubhaadhyavasAyano hetu thAya che. ke je tathAbhUtabhAvacAritrarUpa zubhAdhyavasAyathI kSapakazreNI pAmI bhavasAgarano nisvAra thAya che eTale bhavasAgara nistAra pratye kSapakazreNI prApaka tathAbhUtabhAvacAritrarUpa zubhaadhyavasAyarUpa hetu che. ane kSapabreNI prApaka tathAbhUtabhAvacAritrarUpa zubhaadhyavasAyarUpa kAryanA pratye samyagudarzana hoya chate utkRSTa bhAvanApUrvakano karAto namaskAra hetu che (eTale kAraNamAM kAryano upacAra hoI ema kahevAmAM AvyuM che ke bhavanistAra pratye eka paNa namaskAra kAraNa che (eTale tAdaza namaskAra janya tAdaza bhAvacAritra kAraNa che.) athavA kAryamAM kAraNano upacAra jANavo) eTale tAdaza bhAvacAritrarUpa kAryamAM tAdaza namaskArarUpa kAraNano upacAra Aropa jANavo. 3 sthiti be prakAranI che. (1) bhavasthiti (2) kAyasthiti. temAM bhavasthiti kaho ke AyuSya kaho te eka ja che. kAya sthiti eTale to pRthvI vigere cha kAyo paikI game te eka kAryamAM pharIpharIthI lAgalagATa utpanna thatAM jeTalo samaya vyatIta thAya che. " mativALuH" bhavasthiti eTale te bhavanuM AyuSya. " krAtinuM vidhivizArIribApu tava zrAvevasthAne viSatho vAla' "pRthvIkAyAdi jIvo je kAyamAM vAraMvAra maraNa pAmIne tyAMja punaH utpanna thAya e prakAre ekaja kAyamAM jeTalo kALa avasthAna (rahevuM) thAya teTalo kAla te jIvanI svakAyasthiti kahevAya. gajarAtI navAdaka - A bhadraWrimA
Page #482
--------------------------------------------------------------------------
________________ lita-vitA - AGRMEEAR Afc (428 sAkSAta strInuM grahaNa. te te strIo paNa teja bhavamAM (anyayUthika-jainetara matanI ke bauTikanIjainadigaMbara matanI mAphaka strIonI mokSanI ayogyatA nahi hoI) saMsArano kSaya-mokSa thAya che ema jaNAvavA khAtara che. have zAstrakAra, yApanIyataMtranI sAkSI (pATha-purAvo) ApI "strImukti' viSayaka viSayane khUba sacoTa -47524sta puSTa 43 che. vacaH yathoktaM 'yApanIyatantre-No khalu itthi ajIvo NayAvi abhavvA NayAvi daMsaNavirohiNI No abhANusA No aNAriuppattI No asaMkhejjAuyA No aikUramaI No Na uvasantamohA No Na suddhAcArA, No asuddhaboMdI No vavasAyavajjiyA No apuvakaraNavirohiNI, No NavaguThANarahiyA No ajogA ladvIe No akallANabhAyaNaM ti kahaM na uttamadhammasAhigatti / tatra 'na khalviti' naiva strI ajIvo vartate, kintu jIva eva, jIvasya cottamadharmasAdhakatvA'virodhastathA darzanAt, na jIvo'pi sarva uttamadharmasAdhako bhavati abhavyena vyabhicArAt, tadvyapohAyAha-'na cApyabhavyA' jAtipratiSedho'yaM, yadyapi kAcidabhavyA tathApi sarvaivAbhavyA na bhavati, saMsAranirvedanirvANadhammadviSazuzruSAdi darzanAt, bhavyo'pi kazciddarzanavirodhI yo na setsyati tannirAsAyAha 'nodarzanavirodhinI' darzanamiha samyagdarzanaM parigRhyate tattvArthazraddhAnarUpaM na tadvirodhinyeva AstikyAdidarzanAt, darzanAvirodhinyapi amAnuSI neSyata eva tatpratiSedhAyAha-'no amAnuSI' manuSyajAtau bhAvAt, viziSTakaracaraNorugrIvAdyavayavasanivezadarzanAt, mAnuSyapyanAryotpattiraniSTA tadapanodAyAha-'no anAryotpattiH' AryeSvapyutpatteH, tathA darzanAt, AryotpattirapyasaMkhyeyAyurnAdhikRtasAdhanAyetyetadadhikRtyAha-'noasaGkhyeyAyuH' sarveva, saGkhyeyAyuryuktAyA api bhAvAt, tathA darzanAt, saGkhyeyAyurapi atikrUramatiH pratiSiddhA tannirAcikIrSayA'ha-'nAtikrUramatiH' saptamanarakAyurnibandhanaraudradhyAnAbhAvAt, tadvatprakRSTazubhadhyAnAbhAva iti cet, na tena tasya pratibandhAbhAvAt, tatphalavaditaraphalabhAvenAniSTaprasaGgAt, akrUramatirapi ratilAlasA'sundaraiva tadapohAyAha-'no na upazAntamohA' kacit-upazAntamohA'pi sambhavati, tathAdarzanAt, upazAntamohA'pyazuddhAcArA garhitA tatpratikSepAyAha-'no na zuddhAcArA' kadAcit zuddhAcArA'pi bhavati, aucityena paropakaraNArjanAdyAcAradarzanAt zuddhAcArApyazuddhabondirasAdhvI tadapanodAyAha'no azuddhabondiH' kAcita zuddhatanurapi bhavati prAkkarmAnuvedhataH saMsaJjanAyadarzanAt, kakSAstanAdidezeSu, zuddhabondirapi vyavasAyavarjitA ninditaiva tannirAsAyAha-'no vyavasAyavarjitA' kAcitparalokavyavasAyinI, zAstrAttatpravRttidarzanAt, savyavasAyA'pyapUrvakaraNavirodhinyeva tatpratiSedhamAha-'no apUrvakaraNavirodhinI' apUrvakaraNasambhavasya strIjAtAvapi pratipAditatvAt, apUrvakaraNavatyapi navaguNasthAnarahitA neSTasiddhaye (iti) iSTasiddhayarthamAha-'no navaguNasthAnarahitA' tatsambhavasya tasyAH pratipAditatvAt, navaguNasthAnasaGgatA'pi labdhayogyA akAraNamadhikRtavidherityetatpratikSepAyAha-'nAyogyA labdheH' AmoSadhyAdirUpAyAH kAlaucityenedAnImapi darzanAt, kathaM dvAdazAGgapratiSedhaH ? tathAvidhavigrahe tato doSAt, zreNipariNatau tu kAlagarbhavadbhAvato bhAvo'virUddha eva, labdhiyogyA'pyakalyANabhAjanopaghAtAnAbhilaSitArthasAdhanAyAlamityata Aha-'nAkalyANabhAjanaM' tIrthakarajananAt, nAtaHparaM kalyANamasti, yata evamataH kathaM nottamadharmasAdhiketi, uttmdhrmsaadhikaiv| 1 sarvathA sacela acela pakSa bhinna madhyastha jaina saMgha vizeSa. 00000000000 parasArama.sA gajarAtI anuvAjI ke
Page #483
--------------------------------------------------------------------------
________________ TIGEArAthI crack karI che (430 anena tattatkAlApekSayaitAvadguNasampatsamanvitaivottamadharmasAdhiketi vidvAMsaH, kevalasAdhakazcAyaM sati ca kevale niyamAnmokSaprApti rityuktamAnuSaGgikaM', tasmAnnamaskAraH kArya iti / bhAvArtha-yApanIyataMtramAM A pramANe kathana che ke; (1) strI, ajIva nathI. paraMtu jIva che, eTale jIvamAM uttama gharmasAdhakapaNuM che, kAraNa ke, temaja pratyakSadaSTa che. jIva paNa tamAma uttama dharmasAdhaka hotA nathI, kema ke abhavyarUpa jIvamAM uttama gharmasAdhakapaNAno abhAva che eTale abhavyano vyavaccheda karavA sArU bole che ke. (2) "strI jIva paNa abhavya nathIahIM strI jAti viSayaka pratiSedha samajavo. matalaba ke, jo ke koI eka strI abhavya hoya to paNa saghaLI ja strIo abhavya hotI nathI. kema ke bhavyastrImAM saMsArathI vairAgya, nirvANadharma-mokSamArga viSayaka adveSa-rUci (mokSadharma-guNane khAtara pravRtti hoI,)suzruSA tatvaviSayakazravaNecchA ItyAdi guNo draSTigocara thAya che. je guNo abhavyamAM kadI draSTigocara hotA nathI. - bhavyajIva paNa koI eka, je darzanavirodhI-darzana abhAvavALo te siddha thato nathI. eTale darzanavirodhIno vyavaccheda karavA sArU bole che ke, (3) "bhavyastrI jIva, darzanano avirodhI che' ahIM tatvArtha-zraddhArUpa samyagadarzana, e ja darzanapadathI grahaNa karavA yogya che. siddha thanArI strI darzanavirodhInI nathI. kAraNa ke strIomAM Astiya (jinavacanaviSayaka acala AsthA) anukaMpA-saMvega Adi samyagadarzananA cihno-paricAyaka lakSaNo dekhAya che. | (darzanaavirodhInI-darzanavaMtI paNa amAnuSI (devI ke tiryaMcANI)siddhi khAtara mAnelI ja nathI eTale amAnuSInA pratiSedha khAtara kahe che ke, (4) "darzanavaMtI bhavya jIvarUpa strI no amAnuSI" amAnuSI nahI paraMtu mAnuSI ja jANavI kema ke, viziSTa hAthapaga sAthaLa Doka Adi avayava viSayaka racanA dekhAtI hoI manuSya jAtimAM pedA thayela 'darzanavaMtI mAnuSInI paNa anAyadezamAM utpatti mokSa phalanI siddhi mATe aniSTa-vinarUpa che eTale anAryadezanI utpatti nivAravA bole che ke, (5) darzanavaMtI mAnuSI bhavya jIvarUpI strI, anAryamAM utpattivALI nathI kema ke, keTalIka darzanavaMtI mAnuSI bhavya jIvarUpa strIonI pratyakSathI utpatti, AryadezamAM dekhAya che. 1 uddezyAntarapravRttasya tatkarmanAntarIyakatayA prAptaH prAsaGgiko'nuddezya kAryavizeSaH / yathAbho baTobhikSAmaTa yadi gAM pazyestAM cAnayetyAdau / atra bhikSArthaM pravRttasya daivAdgodarzanAttasyA AnayanamAnuSaGgikam / tatroddezyAbhAvAditi bodhyam (vAca.) hA rAribasA. sAvalI :
Page #484
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja karI lita-vikharA .) visAvadara (431 Arya-darzanavaMtI-mAnuSI-bhavyajIvarUpa strI, asaMkhyAtA AyuSyavALI strI adhikRta-mokSane sAdhavA mATe thatI nathI, eTale e viSayane uddezIne kahe che ke. (6) "tamAma strI asaMkhyAta AyuSyavALI hotI nathI keTalIka strIo Arya-darzanavaMtI-mAnuSIbhavyajIvo strIo saMkhyAta AyuSyavALI hoI uttama gharmasAdhaka banI zake che. kemake; temaja dekhAya che. "saMkhyAta AyuSyavALI-Arya-darzanavaMtI-mAnuSI-bhavya-jIvarUpa strI, paNa atyaMta krUramativALI, mokSa mATe niSedhAyela che. eTale te jhUramatinA niSedha karavAnI IcchAthI kahe che ke, (7) "saMkhyAta AyuSyavALI-Arya-darzanavaMtI-mAnuSI bhavyajIvarUpa strI "atikramativALI nathI' kema ke, atikilaSTa prANionA sthAnarUpa sAtamI naraka viSayaka AyuSyanA mUla kAraNarUpa tIvra saMklezarUpa raudradhyAnano "strIo chaThThI naraka sudhI" evuM zAstrIya vacana hoI sadaMtara abhAva che. zaMkA- "strIo chaThThI naraka sudhI' evuM zAstrIya vacana hoI jyAre ati klezavALA prANionA sthAnarUpa saptama narakanA AyuSyanA mUla kAraNa tIvrasaMklezarUpa raudradhyAnano strImAM sadaMtara abhAva che, to prakRta raudradhyAnanI mAphaka mokSa kAraNa zukladhyAnarUpa prakRSTa zubhadhyAnano abhAva strImAM mAnavAmAM Ave to zo vAMdho? samAdhAna-prakRta raudradhyAnanA abhAvanI mAphaka prakRSTa-zuklarUpa zubhadhyAnano abhAva mAnavo yuktiyukta nathI. kemake, te prakRta raudradhyAnanI sAthe A prakRta zubha dhyAnano pratibaMdha avinAbhAva-vyAptinA yogano abhAva che, vaLI pratibaMdhanI siddhi thAya tyAre ja, vyApakakAraNabhUta vRkSatva ke patinI nivRtti (abhAva thayela che) te zizapA ke dhUmanI nivRtti (abhAva) nI mAphaka prakRta raudradhyAnano abhAva che te prakRSTa zubhadhyAnano abhAva evo upanyAsa karavo vyAjabI lekhAya. 1 "kSatrimAvino tahabamamAniyano vinAmAva:" sahabhAvIno eTale ke eka sAmagrIne AdhIna evA rUpa ane rasano,vyApya ane vyApakano tathA ziMzapAtvazizu ke azoka nAmanuM jhaDa hovApaNuM) ane vRkSatvano je sahabhAva niyama temaja kamabhAvIno eTale ke ttikanA ane zakaTanA udayano tathA kArya ane kAraNano (dhUma ane agnino) je kamabhAva niyama te "avinAbhAva" vyAti-jyAM jyAM dhUma che. tyAM tyAM agni che. evo koI paNa dhUmavAnuM pradeza nathI ke jyAM agni na hoya. Avo te dhUma ane agnino paraspara saMbaMdha-te "sahacAra' kahevAya che. dhUma chatAM agni nathI ema jANavAmAM Ave to kArya kAraNarUpa saMbaMdha uDI jAya che. A vyabhicAra' kahevAya che. sahacAra anvayavyApti uparAMta vyabhicArano abhAva (vyatireka prApti) kahevAmAM Ave che. sahacAra uparAMta vyabhicArano abhAva hovAnI pratIti thatAM je niyama skUre che tene "vyApti' kahevAmAM Ave che. jema ke, jyAM jyAM dhUma che. tyAM tyAM agni che ja e sahacAra ane jyAM agni nathI tyAM dhUma nathI ja e vyabhicArano abhAva e be siddha thavAthI jyAM jyAM dhUma che tyAM tyAM agni che. AmAM dhUma kArya che ane agni enuM kAraNa che. AvA kArya kAraNarUpa saMbaMdhamAM jeno pradeza moTo hoya-jenuM kSetra vizALa karAtI anuvAdaka - ja, bhakatrima
Page #485
--------------------------------------------------------------------------
________________ lita-virArA A bhavasAra thato 432) evaMca pratibaMdha-vyApti (vyAptinI siddhi) ja nathI kema ke prakRSTa zubhadhyAnanA phalarUpa mukita gamananI mAphaka (eka ja AtmAmAM) prakRta raudradhyAnanA saptama naraka gamanarUpa phalanI ekI sAthe yugapatu sattA (haiyAtI) hoI parama-purUSArtha(mokSa purUSArtha)nA vidhvaMsa-vinAzarUpa aniSTano prasaMga che, eTale pratibaMdhavyApti nathI. tathAca pratibaMdhanI siddhi hoye chate-zizapAtva hoya chate jema vRkSatva, dhUma hoye chate jema vani, te prakRSTa zubhadhyAna svaphala-kArya karanAra hoye chate, avazyabhAvI-cokkasa-niyamAM thanAro prakRta raudradhyAnabhAva, avazya kAryakArI hoya che. eTale prakRta raudradhyAnabhAva, potAnuM saptamanarakagamanarUpa kArya karato kevI rIte parama purUSArtharUpa mokSa phalane haNe nahi? arthAt haNeja. vAstu-e kAraNeja pratibaMdha nathI-pratibaMdha siddhi nathI. atikramatinA abhAvavALI-saMkhyAtAyuSka Arya-darzanavaMtI-mAnuSI-bhavyajIva strImAM, rativiSayakalAlasA mokSa mATe asamartha hoI asuMdara che eTale ratilAlasAno vyavaccheda karavA sArU kahe che ke (8) "no na upazAMta mohA' moha-ratilAlasAne upazamAvanArI paNa koI strI hoya che. vaLI temaja dekhAyela che. moha-ratilAlasAne upazamAvanArI paNa azuddha AcAravALI niMdita che eTale azuddha AcArano niSedha karavA sArU kahe che ke (9) "nona zuddhAcArA' kadAca koI strI zuddha AcAravALI hoya che kema ke; aucityapUrvaka paropakAra hoya te vyApaka jyAre jeno pradeza nAno hoya jenuM kSetra saMkucita hoya te vyApya' kahevAya che. kArya vyApya gaNAya che. jyAre kAraNa vyApaka gaNAya che. jo ke keTalIka vAra kArya ane kAraNanA pradeza samAna paNa hoya. prastutamAM ghUmarUpa kAryanuM kSetra agnirUpa kAraNa jeTaluM vizALa nathI, kema ke jyAM jyAM agni hoya tyAM tyAM dhUma hovo joIe evo niyama nathI, jema ke lokhaMDano tapAvelo goLo A goLAmAM agni che, paraMtu dhUma nathI. arthAt tapAvelA goLArUpa pradezamAM agni che, paraMtu tyAM dhUmanuM astitva nathI. jyAM vyApya ane vyApakanA pradeza sarakhA na hoya tyAM vyatireka vyApti ulTAvIne karavI paDe che. jema ke jyAM jyAM dhUma nathI tyAM tyAM agni nathI evI vyApti saMgata gaNAya che. paraMtu jyAM vyApya ane vyApakanA kSetro sarakhAM hoya tyAM Ama ulaTAvavAnI jarUra nathI. jema ke jyAM jyAM jJAna thavApaNuM (yatva) che tyAM tyAM nAma hovApaNuM che. e anvaya vyAti uparathI jyAM jyAM joyatva nathI, tyAM tyAM nAma hovApaNuM nathI evI vyatireka vyApti karavAmAM koI jAtano bAdha nathI. evI rIte jyAM jyAM prANa vagere che, tyAM tyAM cetanapaNuM che. e anvaya vyAptinuM udAharaNa che. jyAre jyAM jyAM prANa vigere nathI tyAM tyAM cetanapaNuM nathI e vya. vyA.nuM udAharaNa che. tathAca ahIM "jyAM jyAM dhUma che, tyAM tyAM agni che. enI mAphaka jyAM jyAM prakata raudradhyAna che tyAM tyAM prakRta zubhadhyAna che. evI anvaya vyApti nathI. kema ke prakRta raudradhyAna, sapta naraka gamanarUpa svaphala ApavA tArA, prakata zubhadhyAna janya mokSaphalanA pratye pratibaMdhaka che. avarodhaka che. hakIka bAjarAtI anuvAdaka - abhadakarasUri ma.sAlA
Page #486
--------------------------------------------------------------------------
________________ lita-virArA A vaLatarAvavAnI (433) upArjana Adi (pArakAnI bhalAInA kAmo karavA-lokakalyANanI sakriya pravRtti Adi) suMdara-zuddha AcAro dekhAya che. - "zuddha AcAravALI paNa azuddha zarIravALI (mokSa mATe) barAbara-sArI gaNela nathI. eTale azuddha zarIranA niSedha mATe kahe che ke - (10) "nona azuddhabonDi' koI eka strI zuddha zarIravALI paNa hoya che. kema ke, te zuddha zarIravALI strImAM pUrva karmanA prabhAvathI kakSA (kakha) "stana vigerenA bhAgomAM saMsaktapaNuM Adi doSo dekhAtA nathI. zuddha zarIravALI paNa vyavasAya (mokSa mATe purUSArtha) rahita, nidita mAnela che. eTale vyavasAyarahitatvano niSedha karavA sArU bole che ke; (11) "no vyavasAyavarjitA" koI eka strI paraloka viSayaka vyavasAya-purUSArthavALI che. kemake zAstradvArA strI parama purUSArtha-mokSa viSayaka purUSArthavALI dekhela che. vyavasAyavALI hovA chatAM paNa apUrvakaraNanA abhAvavALI (mokSa sAdhanA) abhAvavALI ja mAnavI eTale apUrvakaraNa virodhano virodha karavA khAtara kahe che ke; (12) "no apUrvakaraNa virodhinI' strI apUrvakaraNanA abhAvavALI nathI. kemake, apUrvakaraNanA abhAvano abhAva-apUrvakaraNano sadbhAva strI jAtimAM paNa pratipAdita(zAstramAM) che. apUrvakaraNavALI paNa navaguNasthAnarahita ISTasiddhi(mokSarUpa ISTa siddhi)mATe thatI nathI. eTale ISTa siddhi khAtara kahe che ke (13) "no navaguNasthAnarahitA' koI eka strI navaguNasthAnarahita nathI hotI paNa sahita hoya che. kAraNa ke, strImAM navaguNa sthAnano saMbhava zAstra dvArA pratipAdita hoya che. "navaguNa sthAnavALI paNa labdhine ayogya, adhikRta-mokSasAdhana vidhinA kAraNarUpa thatI nathI. eTale A viSayanA niSedha mATe kahe che ke (14) "labdhine ayogya nathI' koI eka strI, AmarSa-auSadhI AdirUpa labdhine ayogya nathI paraMtu yogya che. kAraNa ke, kAlanI ucitatAthI hamaNAM paNa dekhAya che. 1 staneti kundakundaiH (kauNDinyaiH) etena hetunA niSedhAt, vastutastu phalasiddhibhAvAt sarogasAdhormuktisvIkArAdgaNDUpadAdimatAmaniSedhAdanekAntikatA saMsaktazarIratvasya / 1 gomaTTAdiSu dravyastrIvede'pi zreNeH pratipAditatvAn / 2 zAkaTAyanAdiyApanIyakAle pratyakSatA / A bAjarAtI anuvALa e jorapati pAna
Page #487
--------------------------------------------------------------------------
________________ amArA eka vAra thatI 434) zaMkA-jo Ama che to bAramA-draSTivAda nAmanA aMgano "bhUgAvAno sothI AvA zAstravAkyathI kema strIne niSedha karelo che? samAdhAna-strIonuM tathA prakAranuM zarIra hoye chate strIone bAramA draSTivAda nAmanA aMgathI doSageraphAyado-nukazAnI ke pAyamAlI thatI hoI draSTivAdano niSedha strIone karela che. paraMtu zreNI pariNatimAMto kSapakazreNI pariNAmamAM to vedamohanIyakSayanA uttarakALamAM-pachI, (kalamAM-traDhatupravRtti ucitakAlamAM udarasattvagarbhanI mAphaka-guptagarbhanI mAphaka dvAdaza (bAramA-draSTivAda nAmanA) aMganA arthanA upayogarUpa bhAvathI zabdathI nahi paraMtu arthopayogarUpa bhAvathI) draSTivAdanI-bAramA aMganI sattA-vidyamAnatA-astitva-haiyAtI avirUddha-nirdoSa doSazUnya-abAdhita che. sArAMza-strIone paNa prakRta (cAlu) yuktithI kevalajJAnanI prApti che ane kevalajJAna; zukladhyAnathI sAdhya che. kAraNa ke, zukladhyAnanA pahelA be bhedanA chevaTe, pAchaLanA be bhedanA AraMbhanA abhAvarUpa dhyAnAMtarikAmAM vartanArane kevalajJAna pedA thAya che, Avo zAstrIya vacanano purAvo che ane vaLI pUrvagata draSTivAdanA bhedarU5) sivAya zukladhyAnanA pahelA be bhedo hotA nathI kemake "sAthe pUrvavi' (tastrArthe . 1, sU. 32) pRthakatvavitarka ane ekatvavitarka e be bhedarUpa zukladhyAna, pUrvagata zrutajJAnIne hoya che. Avo tattvArtha sUtrano purAvo che. ane vaLI strIone draSTivAdano niSedha che kemake "ra strInAM' AvuM zAstrIya vacana sAkSIrUpa che. eTale draSTivAdanA arthano upayogarUpa dvAdazAMga (draSTivAdanA bAramA aMga) nI sattA kSapakazreNInI pariNatimAM strIone kSayopazamavizeSathI doSa vagaranI mAnelI che. 1 mana-vacana ane kAyayogavALA munine paheluM zukladhyAna kahyuM che te kevA prakAranuM che? te kahe che ke-virtaka sahita varte che mATe savita, vicAra sahita vate che mATe vicAra ane pRthakatva sahita varte che mATe samRvatta e pramANe traNa vizeSaNa sahita hovAthI pRthakatva sahita varte che mATe pRthakatva vitarka savicAra nAmanuM paheluM zukladhyAna ati nirmala kahyuM che. A prathama zukaladhyAna traNa vizeSaNarUpa che, arthAtu kramapUrvaka ane krama vinA grahaNa thayela traNa vizeSaNavALuM che. tyAM virtaka te zratanI ciMtA-mananarUpa che tathA artha-zabda ane yoga e traNano saMkrama te vicAra kahevAya che ane dravyaguNa-5ryAya e traNa vaDe je bhinnatA te ahIM pRthakatva kahevAya che, je dhyAnamAM attarjalpa eTale aMtaraMga dhvanirUpa vicAraNAtmaka virtaka hoya te savirtaka dhyAna che. e savirtaka dhyAna zAthI utpanna thAya? te kahe che ke, potAnA nirmaLa paramAtmatatvanA anubhavamaya aMtaraMga bhAvagata-AgamanA-zrutajJAnanA AlaMbanathI (cauda pUrvagata zrutajJAnanA upayogathI) savirtaka dhyAna utpanna thAya che. je dhyAnamAM pUrve kahelo vicAraNArUpa virtaka eka arthathI bIjA arthamAM jAya. eka zabdathI bIjA zabdamAM jAya ane eka yogamAMthI bIjA yogamAM jAya te dhyAna savicAra eTale saMkramaNa(arthathI vyaMjanamAM saMkrame te savicAra paribhASAno artha che. ahIM vyaMjanathI arthamAM ane arthathI vyaMjanamAM vAraMvAra vicAravuM te vicAra kahevAya ane te vicAravAnuM dhyAna te savicAra tathAca pUrvagata zrutamAMthI eka arthane (dravyaguNa vA paryAyane) grahaNa karI te arthathI punaH zabdamAM (vyaMjanamAM) jAya ane zabdathI punaH arthamAM Ave tathA te buddhimAna yogI eka yogathI bIjA yogamAM jAya te(savicAra kahevAya)yukta phAphaDA, phAra sa bAjarAtI anuvAdaka - A makarasUri bhAra rakArI ane
Page #488
--------------------------------------------------------------------------
________________ SlanavirAjamAna rAtri 435) jika che. GEET sAravAramAM " labdhi yogya paNa strI, akalyANa bhAjana dvArA upahata-hataprahata hoI ISTa-mokSarUpa arthane sAdhavA samartha nathI thatI. eTale ja kahe che ke;' kahevAya. je dhyAnamAM pUrve kahelo vicAraNArUpa virtaka suvicAra athavA vicAra sahita virtaka artha saMkAMtivALo vyaMjana saMkrAMtivALo temaja yogasaMkrAMtivALo hovAM chatAM paNa potAnA zuddha AtmarUpa dvavyAMtaramAM jAya athavA eka guNathI bIjA guNamAM jAya, athavA eka paryAyathI bIjA paryAyamAM jAya. tyAM ja dravyamAM dravyanI sAthe ja utpanna thayelA dharma te guNa kahevAya, jema suvarNamAM pItavarNa vi. parivartana pAmatA gharma te paryAya kahevAya. te dravyaguNa paryAyAntaromAM je anyatva (eka vastune viSe utpatti sthiti ane vyaya vigere paryAyone dravyAstikAyAdi vividha prakAranA vayovaDe pUrvagata zratane anusare je ciMtavavA te sapRthakatva) eTale pRthakatva je dhyAnamAM che te sapRthakatva dhyAna kahevAya. A pramANe sapRthakatva-savirtaka-savicAra nAmanuM paheluM zukladhyAna. zINamoha guNasthAnavartI thapaka jIva zukladhyAnanA bIjA bhedano Azraya kare che, tenuM varNana kare che ke, te kSINamoha gaNasthAnamAM vartanAro kSapaka traNa yogamAMnA koIpaNa eka yoga vaDe dhyAve che, je kAraNathI siddhAMtamAM kahyuM che ke- "traNa yogavALAne paheluM zukladhyAna hoya, eka yogavALAne bIju zukladhyAna hoya kevaLakAyayogIne trIjuM zukladhyAna hoya ane ayogIne cothuM zUladhyAna hoya che." e bIjuM zukladhyAna kevA prakAranuM hoya che te kahe che ke- (apRthakatva eTale) pRthakta rahita (avicAra eTale) vicAra rahita ane (savitarkaguNAnvita eTale) virtaka mAtra guNavALuM evuM A bIjuM zukaladhyAna thINamohI AtmA dhyAya che. tattvanA jANa purUSo tevA dhyAnane ekatva eTale apRthakatva kahe che. kevA dhyAnane ekatra kahe che? te kahe che ke dhyAna karanAra AtmA je potAnuM kevaLa eka Atmadravya eTale potAnuM vizuddha paramAtmadravya tenuM dhyAna kare, athavA te ja potAnA vizuddha AtmadravyanA kevaLa eka ja paryAyanuM dhyAna kare, athavA te ja AtmadravyanA eka guNanuM dhyAna kare, e pramANe eka dravyanuM athavA eka guNanuM athavA eka paryAyanuM je nizcala eTale capalatA rahita sthirapaNe dhyAna karAya te dhyAna ekatva apRthakatva kahevAya pUrve kahelA svarUpavALA vyaMjana-artha-yoga eTale zabda-abhidheyacoga e traNane viSe (parAvRttivivarjita eTale) eka zabdathI bIjA zabda javuM eka arthathI bIjA arthe javuM ane eka yogamAMthI bIjAyogamAM jaI dhyAna karavuM evA prakAranI paraspara saMkrAMti rahita dhyAna je zrutajJAnanA AlaMbana vaDe karavuM te savicAra zukaladhyAna kahevAya. je dhyAnamAM potAnA ativizaddha AtmAmAM lIna thaI gayeluM spaSTa sUkSma vicArarUpa je ciMtana -dhyAna karAya che te savirtaka evA eka guNavALuM (arthAtu savirtaka evA vizeSaNavALa) bIjuM zukladhyAna kahevAya che. AvuM dhyAna (savirtaka dhyAna) zAthI thAya che ? te kahevAya che ke bhAvazrutanA AlaMbanathI thAya che, arthAt sUkSma anArjalpAkArarUpa je bhAva, Agama zrutajJAna tenuM AlaMbana mAtra ciMtavavAthI thAya che. (arthAt zrutajJAnAvaraNIyanA kSayopazamathI utpanna thayela zrutajJAnanA AlaMbana vaDe thAya che.) pUrvokta prakAre ekata-savicAra ane savitarka e traNa vizeSaNavALuM bIjuM zukladhyAna kahyuM che. te bIjA zukladhyAnamAM vartato dhyAnI jIva A kahevAtA samarasIbhAvane dhAraNa kare che. samarasI bhAva A pramANe che. dhyAnanA prabhAvathI AtmAne je ekAkAra karavo te samarasIbhAva kalyo che; je kAraNathI AtmA paramAtmAmAM (paramAtmAsvarUpanA vicAramAM) abhinnapaNeekAkArapaNe layalIna thaI jAya che e samarasIbhAva zI rIte pAmI zakAya che? to jANavAnuM ke potAnA AtmAno je anubhUti eTale anubhava tethI samarasIbhAva pAmI zakAya che. zudhyAnA adhikArIono be draSTie vicAra karI zakAya tema che. (1) guNasthAnanI draSTie ane (2) yoganI draSTie. temAM guNasthAnane uddezIne vicAratAM zuklaghananA cAra prakAro paikI pahelA benA adhikArI agyAramA ke bAramA karavI vazarA kAkA: mArA zarIra
Page #489
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAlitakavA joke amadAvAda, che. mArA rAja (436) (15) "akalyANa bhAjanarUpa strI nathI kemake; tIrthaMkarane janma ApanArI che vaLI tIrthaMkarajanma dAnathI bIjuM utkRSTa kalyANa-paramamaMgala nathI. jo AvI ja hakIkata che to strI uttama dharma-ratnatrayarUpa gharma sAdhanArI kema na hoI zake ? arthAt uttama gharmasAdhikA nArI hoI zake ja AvA prakAranA viziSTa A zAstrIya vAkya dvArA, te te kAlanI apekSAe, ATalI guNa saMpadAthI yukta jIvatva-bhavyatva-samyagadarzanasahitatva-mAnuSItva-Aryotpatti-saMkheyAyu-ryuktatva-ati krUra mati abhAva-mohopazamazuddhAcAravattva-vyavasAyavettva apUrvakaraNazAlitva navaguNasthAnasaMgatatva-labdhiyogyatA-kalyANabhAjanatva-e rUpaguNasaMpadAthI suzobhita ja strI, uttama gharma-sAdhikA thAya che ema vidvAno parama-gItArtho vade che. vaLI A viziSTa gharma, kevalajJAna sAdhaka che. ane kevalajJAna hoya chate niyamA-ekAMte mokSaprApti thAya che. evuM AnuSaMgika-prasaMgopAtta kaheluM samajI levuM. tethI ja-nara ke nArIne saMsArasAgarathI tAranAra hoI jinavaravRSabhavardhamAnasvAmIne avazya namaskAra karavo joIe! have zAstrakAra "saMsArathI taravAne kAmuka nara ke nArIe bhagavaMtane namaskAra karavo joIe A vAkya stuti arthavAdarUpa che ke vikhavAdarUpa che? Ano AkSepa parIhArapUrvaka suMdara zailImAM camakAve che. Aha kimeSa *stutyarthavAdo yathA 'ekayA pUrNAhutyA sarvAnkAmAnavApnotI' ti, uta+vidhivAda eva yathA-'agnihotraM juhuyAtsvargakAma' iti kiMcAtaH ? yadyAyaH pakSaH tato yathoktaphalazUnyatvAt phalAntarabhAve ca tadanyastutyavizeSAdalamihaiva yatnena, na ca yakSastutirapyaphalaivetata, pratItamevaitata, atha caramo vikalpaH, tataH samyaktvANuvratamahAvratAdicAritrapAlanAvaiyarthya, guNasthAne vartanArA pUrvadhara che AthI ema phalita thAya che ke jeo pUrvadhara na hoya ane agyArame bArame guNasthAne vartatA hoya temane to zukladhyAna te samaye hotuM nathI paraMtu dharmadhyAna hoya che arthAtu zukaladhyAnanA prAthamika be bhedonA svAmI pUrvadhara hovA ja joIe A saMbaMdhamAM kvacita apavAda hoya ema jaNAya che ke; mApatuSa munivara ane zrI RSabhadevanI mAtA marUdevAne zahdhyAna saMbhave che. A badhuM ahIM ciMtanIya che. * arthavAdaH-(zabdaH) arthasya prayojanasya vAdo vAdanam / vidhyarthaprazaMsAparaM vacanamityarthaH / arthavAdohi stutyAdidvArA vidhyarthaM zIghraM pravRtta prazati (jI. gru. 2/2/63) kavAdaRturvaH | stutiH, ninA, pati, purInyaH (. 2/1/64) praviIRAntarekha ta triviyA guNavAdaH, anuvAdaH bhUtArthavAdazceti (nyA. ma. 4 pR. 30) taduktaM 'virodhe guNavAdaH syAdanuvAdo'vadhArita bhUtArthavAdastaddhAnAdarthavAdastridhA mataH | (cA. . 4 pR. 31) | _ + atra vidhizabdasya vidhirUpazabde iSTasAdhanatvAdirUpe vidhyarthe ca prayogo dRzyate / tatra vidhAyaka iti Ayo'rthaH / yadvAkyaM vidhArja vola sa vidhiH | vidhinuM niyamonujJA vA | yathA nahotra havAltAnaH (zatapatha. 2) cAri (vAtyA. 2/1/ 63) vidhyabhidhAyakapratyayaH tadghaTitavAkyaM vA (nyA. ma. 4) tadarthazca vidhIyate vidhIrUpazabdena pratipAyate'sau vidhiriSTasAdhanatvAdiH / tasyAbhidhAyako vAcaka iti / athavA arthavizeSAbhidhAyakaH pratyayaH sa ca pratyayo liGloTleTtacyakRtyapratyayarUpa. iti (si. ca.) bha. pra. 4 pR. 58) pravRttiparaM vAkyam / yathA jyotiSTomena svargakAmo yajeta (zatapatha.) odanakAmastaNDulaM paceta ityAdi / atra jyotiSTomanAmako yAyaH svargarUpeSTasAdhanam, taNDulakarmakaH pAka odanarUpeSTasAdhanam ityubhayavAkyArthaH / yajeta pacetetyAdividhipratyayeneSTasAdhanatvopasthApanAta (ta. ko.) - nAnakama? : bAjarAtI AnAvAra vIkasavila
Page #490
--------------------------------------------------------------------------
________________ '' '' lalita-vijArA thI vahAvarAvidhi * (437) tata eva muktisiddheH, na ca phalAntarasAdhakamiSyate samyaktvAdiH, mokSaphalatveneSTatvAt 'samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArga' (tattvArthe a. 1 sU. 1) iti vacanAditi, atrocyate, vidhivAda evAyaM, na ca samyaktvAdivaiyarthya, tattvatastadbhAva evAsya bhAvAta, dInArAdibhyo bhatinyAya eSaH, tadavandhyahetatvena tathA tadbhAvopapatteH, avandhyahetazcAdhikRtaphalasiddhau bhAvanamaskAra iti, arthavAdapakSe'pi na sarvA statiH samAnaphaletyato viziSTaphalahetatvenA'traiva yatnaH kAryaH, talyayatnAdeva viSayabhedena phalabhedApatterbabbUlakalpapAdapAdau pratItametat, bhagavannamaskArazca paramAtmaviSayatayopamAtIto vartate, yathoktam-"kalpadrumaHparo mantraH, puNyaM cintAmaNizca yaH / gIyate sa namaskArastathaivAhurapaNDitAH // 1 // kalpadrumo mahAbhAgaH, kalpanAgocaraM phalam / dadAti na ca mantro'pi sarvaduHkhaviSApahaH // 2 // na puNyamapavargAya, na ca cintAmaNiryataH / tatkathaM te namaskAraH, mitulyopathI te ? / 3 / rUtyAre che pUrvapakSa-"saMsArathI taravAnI IcchAvALA nara ke nArIe bhagavaMtane namaskAra karavo joIe' zuM A vAkya, stuti arthavAdarUpa che?-(stuti mATenI prazaMsA te ahIM stutyarthavAda samajavo-kudAvavA vi. mATe paNa prazaMsA thAya che. mATe ahIM kahyuM che ke stuti mATe arthavAda)jemake. dA.ta. "eka pUrNa AhutithI sarva kAmone siddhione manorathone meLave che' te A zuM stuti arthavAdarUpa che? athavA vidhivAdarUpa che? jema ke dA.ta. "svarganI kAmanAvALAe agnihotra nAmano yajJa karavo joIe tema A zuM vidhivAdarUpa che?. jo prathama pakSa-stuti arthavAdarUpa prathama pakSa mAnazo to tethI-stuti mATe prazaMsAsUcaka vAkyathI pUrvokta mokSaphalanI zUnyatA hoI, vaLI deva Adi bIjA phalanI utpatti mAnavAmAM Ave to, tenAthIbIjI AcAryAdi viSayaka stutithI kAMI vizeSatA(pharaka-bheda)na hoI ahIM ja prayatnathI (stuti arthavAdarUpa prayatnathI) saro! vaLI yakSa-deva ke pUjyanI stuti niSphala che ema paNa tame na bolI zako! kemake; A bAbata sarvajana prasiddha che ane vaLI chello vikalpa-pakSa-vidhivAda rUpa pakSa paNa nathI, kAraNa ke; tethI kartavyarUpe namaskAra mAtranA svIkArathI samyakatva-aNavrata-mahAvrata Adi cAritryanI pAlanA, vyarthaniSphala thAya che. ane vaLI samyaktvAdirUpa pAlanAthI ja muktinI siddhi che. ane samyakatva vigere, mokSabhinna bIjA phalanA sAdhaka tarIke ja samyaktvAdi ISTa mAnela nathI, mokSaphala sAdhaka tarIke ja samyakatvAdi ISTa che. kAraNa ke; "samyakdarzana-jJAna-cAritrANi mokSamArgaH" (tattvArthe a.1 sU 1) samyagdarzana-jJAnacAritra e mokSamArgarUpa che' Avo zAstrIya vacanano purAvo che. uttarapakSa-A pUrvokta vAkya, vidhivAdarUpa ja che. "saMsArathI taravAnI IcchAvALA nara ke nArIe bhagavaMtane namaskAra karavo joIe A vAkayane vidhivAda tarIke mAnavAthI samyakatva-aNuvrata-mahAvrata AdinI pAlanAnI vyarthatA-niSkalatA nathI, kemake; tattvathI-nizcayavRttithI samyagadarzanAdi bhAvanI sAthe namaskAra bhAvano bheda nathI. samyagdarzanAdibhAvamAM ja A namaskArano bhAva che. dravyathI dravya vRttithI dravya nayanI apekSAe anyathA-anya prakAre paNa A namaskAra hoya che eTalA mATe tattvathI-nizcayavRttithI ema kahyuM che.) arthAta prakRta namaskArabhAva pratye samyagadarzanAdibhAva hetu che. nA anuvALa TaERpa
Page #491
--------------------------------------------------------------------------
________________ iva APE OFArathI do (438) have A bAbatane daSTAMta sahita kahe che ke; jema dInAra (sonAmahora) vigere prazasta-umadA-mUlyavaMtakimatI vastuo, vibhUti, (aizvarya-sAhyabI-ThakurAI-zrImaMtAI) bhinna-judI nathI paNa abhinna-ekarUpa che. tema samyakatva-aNuvrata-mahAvrata cAritra pAlanAthI namaskAra judo nathI paNa eka-abhinna che. kemake, namaskArarUpa sAdhyanI avaMdhya hetutA (niyata-niyamo-acUka-cokkasa phala karanAra, hetubhAva-hetupaNuM) samyakatvAdimAM hoI bhAvanamaskArarUpapaNAe samyaktvAdi, pariNamI jAya che. tathAca jema vibhUtinuM avaMdhya-saphala-amoghahetupaNuM dInAra AdimAM hoI vibhUtipaNAe dInAra AdinuM pariNamavuM vyAjabI che. arthAta vibhUtirUpe dInAra Adi parINamI jAya che. eTale dInAra Adi prazasta vastuthI vibhUti abhinna che. tema namaskArarUpa kAryanuM avadhya hetupaNuM-phalA-vyabhicAri-avisaMvAdihetupaNuM samyaktvAdimAM hoI namaskArapaNAe samyaktvAdinuM pariNamavuM vyavasthita che. arthAt namaskArarUpe samyakatvAdi pariNamI jAya che. eTale samyaktvAdi pAlanAthI namaskAra abhinna che. zaMkA-nizcayadraSTithI samyaktvAdithI abhinna namaskAra bhale ho! paraMtu namaskArathI kevI rIte nara ke nArInuM saMsArathI utaravuM sAbIta thAya? samAdhAna-mokSarUpa adhikRta phalasiddhinA pratye bhagavatpatipatti nAmano bhAva-namaskAra, avadhya hetuamogha asmalita-anaMtara-sAkSAt phalopadhAyaka kAraNa che. eTale ja bhAvanamaskArathI nara ke nArInuM saMsArasAgarathI pAra utaravuM thAya che. mATe ja namaskAra karavo joIe e vidhivAdarUpa vAkya ahIM saphala thAya che. zaMkA-tyAre zuM samayagdarzanAdi, mokSarUpa phalajanaka nathI ne? samAdhAna-samyagdarzanAdi, paraMparAe mokSarUpa phalajanaka che. anaMtara nahi Iti vidhivAdarUpa dvitIyapakSanI saphalatA jANavI. ahIM-arthavAda pakSamAM paNa (prazaMsArUpa prathama pakSa mAnavAmAM paNa) "badhI stuti, eka sarakhA phalane ApanArI nathI hotI' AvI vastusthitino svIkAra hoI "A, (prakRtanamaskAra) viziSTa (mokSa) phalane ApanAra che" ema mAnI "namaskArarUpa viSayamAM prayatna karavo joIe kemake; stutirUpa tulya-ekasarakhA prayatnathI ja viSayanA bhedathI (namaskArarUpa-stutirUpa prayatna viSaya bhagavaMtarUpa bhedathI) phalano (bhagavannamaskArajanya mokSarUpa phalano) bheda-viSaya, barobara ghaTamAna che. prayatna eka sarakho chatAM viSayabhedathI phalabhedarUpa A viSaya, babUla (bAvara) ane kalpavRkSa AdimAM AbAlagopAla prasiddha che. 1. turiyabheda paDivattI pUjA, upazamakhINa sajogI re, cauhA pUjA Ima uttarajajhayaNe bhASI kevaLa bhogI re. su.vi.7 A.co) .. agIyArame guNasthAnaka AtmA hoya eTale upazAMtamoha thayo hoya tyAre tathA bArame guNasthAnake kSINamoha thayo hoya tyAre tathA terame gaNasthAnake sayogI avasthAmAM bhagavaMtanI cothA prakAranI pratipatti nAmanI pUjA-namaskAra thaI zake che. ema kevalIbhagavAne uttarAdhyayanasUtramAM (samyakatvaparAkrama nAmanA adhyayanamAM) cAra prakAro pUjAnA kahyA che. gAjarAtI anuvAda che .
Page #492
--------------------------------------------------------------------------
________________ lAlana vistarA vaLI bhagavannamaskAra, paramAtma viSayaka hoI(je stutirUpa namaskArarUpa prayatnamAM paramAtmA, viSayarUpe hoya) te bhagavannamaskAra, upamAtIta-nirUpama varte che. O CECECIE CRA 439 have bhagavannamaskAra, kalpavRkSa Adi sAthe na sarakhAvI zakAya e vAta kahe che. ke zAstramAM kahyuM che, ke 'apaMDito akuzala (pati mUrkhAo) bhagavannamaskArane ISTaphaladAyaka tarIke, kalpavRkSa sAthe-hariNaigameSa Adi paramamaMtra sAthe tIrthaMkaranAmakarmAdirUpa puNya sAthe-ciMtAmaNi sAthe-aviveki-paMDito sarakhAve che. paraMtu vAstavamAM bhagavannamaskAra, koI dunIyAnI cIja sAthe sarakhAvI zakAya evo nathI-nirUpama che. kAraNa ke; mahAbhAga kalpavRkSa, kalpanA viSaya(ciMtita)phalane Ape che(kalpanAtIta phalane-mokSaphalane ApI zakatuM nathI)maMtra, sarva duHkharUpI viSane nAbUda karI zakato nathI. puNya; apavarga-mokSa mATe nathI. ciMtAmaNi paNa apavarga-mokSane Apato nathI eTale bhagavannamaskAra, kalpavRkSa-paramaMtra-puNya-ciMtAmaNinI sAthe sarakhAvI zakAya ema nathI. kAraNake kalpanAtIta-akalpita phalane Ape che, sarva duHkharUpI viSane jaDamULathI nAbUda kare che, apavargane Ape che. have zAstrakAra, 'ujjita selasihara' ane 'cattAri aThThadasa' ema be stutionI vyAkhyA nahi karavAnuM kAraNa darzAve che. etAstistraH stutayo niyamenocyante, kecittu anyA api paThanti na ca tatra niyama iti na tadvyAkhyAnakriyA. bhAvArtha-A traNa stutio niyamapUrvaka(niyamA)bolAya che, paraMtu keTalAka to anya stutio paNa bole che, paraMtu teno niyama nahi hovAthI tenI vyAkhyAnaviSayaka kriyA(prayatna)karAtI nathI. (zrI hemacaMdrAcArye yogazAstranI svopakSavRttimAM jaNAvyuM che ke 'e traNa stutio gaNadharakRta hovAthI niyamapUrvaka bolAya che ane keTalAka to bIjI paNa be stutio bole che' te nIce mujaba 'khitabhesiho vizvA nALa nisIhiyA basa, tuM dhammAi arikanemi namaMsAmi' gIranAra parvatanA zikhara para jenAM dIkSA, kevalajJAna nirvANamokSa kalyANaka thayA che te dharmacakravartI bAvIsamA tIrthapati zrI ariSTaneminAthane huM namuM chu. (4) 'ttAri adu rasa roga yaMti niLavarA caDavvIsaM paramavruniTvigaThThA siddhA siddhi mama vitaMtu' cAra-ATha-daza ane be ema covIsa vaMdAyelA jinezvaro, paramArthathI kRtakRtya thayelA, mokSasukhane pAmelA siddho mane siddha Apo / / 5 / / 1 1. 'ee vi tinni silogA mantraMti ya sesayA jahicchie' iti AvazyakaMcUrNikcanamapi dhAryam / 1 tathAca namrutyurNamAM je aIyA siddhA'nI 1 gAthAe bIjo adhikAra ane siddhANaMnI chellI 2 gAthArUpa 10mo 11mo adhikAra e 3 adhikAra zveta paraMparAe eTale gItArtha pUrvacAryanA saMpradAyathI kahevAya che, athavA zruta eTale sUtrathI temaja te (sUtranI niryuktithI ane tenA bhASyathI tathA tenI cUrNithI e pramANe zrutanI paraMparAthI (sUtrAdi paMcAMgInI paraMparAthI) kahevAya che. jemake sUtramAM caityavaMdanA pukhtaravaradI sudhI kahI che ane niryuktimAM pukhkharavaradI uparAMta eka siddha stuti (siddhANaM 1 gAthA) sudhI kahela che ane cUrNimAM te uparAMta paNa mahAvIra prabhunI stuti (siddhANaMnI 3 gAthA sudhI kahela che zeSa 9 adhikAra sUtranA pramANathI che. kAraNa ke, lalitAvistarAvRttimAM "e 9 adhikAra niyamathI gujarAtI anuvAdaka nIkarasarisA, mA.
Page #493
--------------------------------------------------------------------------
________________ a WkAra thavAnI GRE (440) have zAstrakAra, "veyAvaccagarANa" ItyAdinI vyAkhyA karIne "siddhANaM buddhANaM'-siddhastava sUtranI samApti kare che. * evametatpaThitopacitapuNyasaMbhArA uciteSUpayogaphalametaditi jJApanArthaM paThanti-'veyAvaccagarANaM saMtigarANaM sammadivisamAhigarANaM karemi kAusaggamityAdi yAvakhosirAmi' vyAkhyA-pUrvavat navaraM-vaiyAvRttyakarANAM-pravacanArthaM vyApRtabhAvAnAM yathA'mbAkUSmANDayAdInAM, zAntikarANAM kSadropadraveSa samyagdraSTInAM-sAmAnyenA'nyeSAM samAdhikarANAM-svapasyosteSAmeva, svarUpametadevaiSAmiti vRddha sampradAyaH, eteSAM sambandhinaM, saptamyarthe vA SaSThI, etadviSayaM-etAnAzritya, karomi kAyotsargamiti, kAyotsargavistaraH pUrvavat, stutizca navarameSAM vaiyAvRttyakarANAM tathA tadbhAvavRddhedityuktaprAyaM, tadaparijJAne'pyasmAttacchubhasiddhAvidameva vacanaM jJApakaM, na cAsiddhametadabhicArukAdau tathekSaNAt, sadaucityapravRttyA sarvatra pravartitavyamityaidamparyamasya, tadetat sakalayogabIMja vandanAdipratyayamityAdi na paThyate, apitvanyatrocchavasitenetyAdi, teSAmaviratatvAt, sAmAnyapravRtteritthamevopakAradarzanAt, vacanaprAmANyAditi, vyAkhyAtaM 'siddhebhya' ityAdi sUtram // bhAvArtha-A pramANe stutipAThadvArA upacita-vadhela (saMcita-ekaThuM karela-bheguM karela) puNyapuMjavALA purUSo, ucita (lokottara kuzala pariNAmanA prathama kAraNapaNAe yogya arihaMta Adi ucita) niSTha (vRtti rahela) upayogarUpa prayojana-phalavALuM (phalajanaka) A caityavaMdana che e viSayane jaNAvavA khAtara bole che ke vaiyAvRjyakara" ItyAdi. vyAkhyA pUrvanI mAphaka samajavuM. paraMtu je kAMI vizeSa che te (1) vaiyAvRtyakara=pravacana-zAsana-saMghane khAtara (dharma sAdhana nimitte) vyAvRtabhAvavALA-vizeSa prakAre pravRtti-vyApAra-prayatna kammarakasIne kAma-sevA karanAra (anna vigerenuM vidhipUrvaka saMpAdana-meLavI ApanAra) te vaiyAvRtyakara kahevAya jemake-aMbA-kUSmAMDa vi. zAsanadevIo ane gomukha vi. zAsanadevo vaiyAvRjyakara tarIke rUDha ahIM samajavA. (2) zAMtikara-virodhIoe karela zudra upadravonA nivAraNarUpa zAMtine karanArA te zAMtikara kahevAya che. (3) samyadraSTi samAdhikara-samyadraSTione (A zabda sAmAnya zabda hoI samyadraSTione ane samyadraSTibhinna bIjA tamAmane paNa) samAdhi (sattA, dharmArAdhanAmAM sahAyatA, mano vi. duHkhanA abhAvarUpa samAdhi) upajAvanArA te samyadraSTi samAdhikara kahevAya. tathA ca vaiyAvRtya karavI, zAMti karavI, samayadraSTisamAdhi karavI e rUpa svarUpa, (svabhAva-prakRti) zAsanadeva ane zAsana devIonuM che ema kathana vRddhasaMpradAya mujabanuM samajavuM. avazya niyamA bhaNavA yogya kahyA che. ane zeSa 3 adhikAra niyamathI bhaNavA yogya na hovAthI zrutaparaMparAe prarvate che. je kAraNathI Avazyaka carSine viSe "sesayA jahicchAe" eTale zeSa adhikAra vaMdana karanAranI IcchAnusAre che) ema kahyuM te kAraNathI ujjita selasihare vigere 3 adhikAra paNa nizcaya (RtaparaMparAvALA hovAthI) zratamaya ja jANavA paraMtu zrutabAhya nahiM (kAraNa ke Avazyaka cUrNinuM vacana te bhRtabAhya na gaNAya mATe.) gAjatrArA ja jalasA
Page #494
--------------------------------------------------------------------------
________________ vika ka che eka vijaE virArathI haribhAvata {441 evaMca vaiyAvRtyakara-zAMtikara-samadraSTi samAdhikara (zAsanadeva ane zAsanadevI) saMbaMdhI-lagatA kAusaggane huM karuM athavA "saptamInA arthe chaThThI che evI mAnyatAmAM vaiyAvRjyakara-samyadraSTi samAdhikararUpa viSayane laIne (AzrIne) huM kAusagna karuM chuM arthAt vaiyAvRjyakara-zAMtikara-samyadraSTi samAdhikararUpa viSayaviSayaka kAusaggane huM karuM chuM. kAyotsarga viSayaka zabda vistArarUpa vistara-carcA mAphaka samajavI. vaLI ahIM e vizeSatA che ke; stuti (thoya) to vaiyAvRtyakaronI ja bolavI. (ahIM vRddhasaMpradAya mujaba "vaiyAvRtyakara' zabdathI aMbA-kUSmAMDI cakrezvarI, apraticakrA Adi zAsanadevIo ke jaina zAsananA adhiSThAyaka rakSaka gomukhayakSa vigere zAsanadevo grahaNa karAya che.) kema ke, je saMbaMdhI kAusagga te saMbaMdhI thoya bolavAmAM tathA prakAranA bhAvanI vRddhi thAya che. A vastunI bArIkAIthI chaNAvaTa pUrve karela che tyAMthI samajavu. tathAca te vaiyAvRtyakara Adine svaviSayavALA kAusagganuM parijJAna nahi hovA chatAMya A vaiyAvRtyakara AdirUpa viSaya viSayaka kAusaggathI kAusagna karanArane vijJazAMti-puNya baMdha AdirUpa zubha phalanI siddhinA viSayamAM A kAusagga viSaya pravRtti karAvanAruM vacana "vaiyAvaccagarANe saMtigarANa-sammadiDhi samAhigarA karemi kAusagga" ItyAdi vacane jJApaka che. (Akha-sarvajJathI upadezAyela hoI avyabhicAri-phalAvisaMvAdI hoI gamaka che.) A vacanathI zubhasiddhilakSaNa vastu bIjA pramANadvArA asiddha-apratiSThita nathI paraMtu siddha che. A vastune draSTAMta ApI samajAve che ke, draSTAMta gharmibhUta abhicArUkamAM stobhana (thobhAvavuM) mohana (muMjhAvavuM) ItyAdi phalavALA karmamAM (Adi zabdathI zAMtika-pauSTika Adi zubha phalavALA karmamAM) stobhanIya (thobhAvavA yogya-thobhAvavArUpa kriyAno viSaya) staMbhanIya(thaMbhAvavA yogya-thaMbhAvavA rUpa kriyAno viSaya) mohanIya (muMjhAvavA yogya-muMjhAvavA rUpa kriyAno viSaya) Adine parijJAna nahi hovA chatAM Apta(satyavaktA-prAmANika purUSa)nA upadezadvArA stobhana Adi (thobhAvavuM Adi) karma, kriyA karanArane ISTa phala (thobhana staMbhana AdirUpa ISTa phala) nI pratyakSapramANa ane anumAna pramANathI draSTa temaja anubhUta-anubhavela che. vaLI anumAna prayoga A pramANeno che. tathApi je Apta purUSanA upadezapUrvakanuM karma (kriyA), karma (kriyA) mAM viSaya bhUtapadArthane karmanuM jJAna-parijJAna nahi hovA chatAM, karmakartAkriyA karanArane ISTaphala karanAruM (karma) thAya che. sAmAnya vyApti-jema ke, stobhanIya Adi padArthane svaviSayavALA karmanuM jJAna nahi hovA chatAM stobhanAdi kriyA karanArane stobhanAdirUpa ISTa phalane karanAra che, tevI ja rIte A vaiyAvRtyakara AdirUpa viSaya viSayaka kAusagga rUpa karma, samajavuM. matalaba ke A kAyotsarga rUpa karma, Apta purUSanA upadezapUrvakanuM che. eTale Apta upadezapUrvakanuM, vaiyAvRjyakara Adi viSayaka kAyotsarga karma, kAyotsarga rUpa kriyAmAM viSayabhUta vaiyAvRjyakara Adine svaviSayavALI kAusagnarUpa karmanuM parijJAna nahi hovA chatAM kAusagnarUpa kriyA karanArane vijJopazama-puNya baMdha Adi zubha phalarUpa ISTaphalane ApanAruM avazyameva che, ema samanvaya-upAya-ghaTanA karavI. A prakaraNano sAra-nicoDa paramArtha-paramarahasya e che ke, sadA-niraMtara-kAyama aucityathI opatI pravRttipUrvaka, sarvatra saghaLe ThekANe valaNa akhatyAra karavuM joIe ka jarAtI anuvAda - , bhaTakaNiyA
Page #495
--------------------------------------------------------------------------
________________ HMMONOKANGAROOMICRO00000 de thi Isla- zivaliyana (442 vartavuM joIe te hetuthI vaiyAvRjyakara Adi viSayaka kAusaggarUpa A kriyA, sakalayoganuM (uttarottara AgaLa AgaLa guNonI vRddhinuM) bIja-mUla kAraNa che. vaLI "vaMdanavariyAethI mAMDI "ThAmI kAusagga sudhIno pATha ahIM bolAto nathI paraMtu "annattha usasieNe" ItyAdi pATha bolAya che. kema ke, te vaiyAvRtyakara zAsanadeva ke zAsanadevI Adi, avirativALA che, ane sAmAnya pravRttithI (vaMdanavattioe ItyAdi kahyA zivAya. sAmAnya pravRttithI) A pramANe ja upakAra dekhela che, ane temAM prakRtasUtrarUpa vacananuM prAmANya che. A pramANe siddhANaM buddhANaM' rUpasUtrasiddhastavanAmaka sUtranI vyAkhyAnI samApti thAya che. have zAstrakAra, avataraNikA sahita "praNidhAna'nI vyAkhyA kare che. punaH saMvegabhAvitamatayo vidhinopavizya pUrvavat praNipAtadaNDakAdi paThitvA stotrapAThapUrvakaM tataH sakalayogAkSepAya praNidhAnaM karoti kurvanti vA, muktAzuktyA uktaMca 'paMcaMgo paNivAo, thayapADho hoi jogamuddAe / vaMdaNa jiNamuddAe, paNihANaM muttasuttIe // 1 // do jANU doNNi kahA paMcamagaM hoI uttamaMgaMtu / saMmaM saMpaNivAo Neo paMcaMgapaNivAo // 2 // aNNoNNaM tariyaMguliko sAgArehiM dohiM hatthehiM / peTTovarikovvarasaMThiehiM taha jogamuddatti // 3 // cattAri aMgulAI purao UNAIM jattha pacchimao / pAyANaM ussaggo, esA puNa hoi jiNamuddA // 4 // muttAsuttI muddA, samA jahiM dovi gabbhiyA hatthA / te puNa nilADadese laggA anne alaggatti // 5 // ' / praNidhAnaM yathAzayaM yayasya tIvrasaMvegahetuH, tato'tra sayogalAbhaH, yathAhuranye- "tIvrasaMvegAnAmAsannaH samAdhiH, mRdumadhyAdhimAtratvAt, tato'pi vizeSa ityAdi" prathamaguNasthAnasthAnAM tAvat evaMvidhamucitamiti sUrayaH // jaya vIyarAya / jagagurU / hou mamaM tuhappabhAvao bhayavaM / bhavanivveo maggAnusAriyA iTThaphalasiddhi // 1 // logavirUbaccAo, gurujanapUyA paratthakaraNaM ca / suhagurUjogo tabbayaNasevaNA AbhavamakhaMDA // 2 // asya vyAkhyA jaya vItarAga / jagadguro / bhagavatastrilokanAthasyA''mantraNametat bhAvasannidhAnArthaM, 'bhavatu mama tvatprabhAvato' jAyatAM me tvatsAmathuna bhagavan / kiM tadityAha-'bhavanirvedaH', saMsAranirvedaH, nahyato'nirviNNo mokSAya yatate, anirviNNasya tatpratibandhAt, tatpratibaddhayatnasya ca tattvato'yatnatvAt, nirjIvakriyAtulya eSaH, tathA mArgAnusAritA' asadgrahavijayena tattvAnusAritetyarthaH, tathA 'iSTaphalasiddhiH' avirodhiphalaniSpattiH, atohIcchAvighAtAbhAvena saumanasyaM, tataH upAdeyAdaraH, natvayamanyatrAnivRttautsukyasyetyayamapi vidvajjanavAdaH, | bhAvArtha-vaLI saMvegathI bhAvita (saMskArita) mativALA purUSo, vidhipUrvaka besIne (nIce besIne) pUrvanI mAphaka "namotthaNa' Adi bolIne stotrapATha(stavana bolavA)pUrvaka, tyArabAda sakalayoga (uttarottara guNavRddhi) nI akSepa avicchinna nirvighna-jhaDapathI tatkALa-avilaMbathI uttarottara guNavRddhi thAya teTalA) sArU (prArthanA Anumore898888888800000 50000000000000650000 bArAtI anuvAdaka rasara mA sI.
Page #496
--------------------------------------------------------------------------
________________ lita-virArA rAja ThArathI " (443) pradhAna) praNidhAnane-jayavIrAya nAmanA sUtrane muktAzaktirUpa mudrAthI eka kare che. athavA muktAzaktimudrAthI kAyAnI ekAgratAne mana-vacana-kAyAnI ekAgratAne kare che. vaLI zAstramAM kahyuM che ke; namutthaNa"nI pahelAM ane paryate "namutthaNa" ane "vaMdAmi' pada bolatI vakhate je namaskAra thAya che, te namaskAra (A paMcAMga praNipAtane te khamAsamaNarUpa kahevAya che te nahi.) paNa praNipAta sUtra (namutthaNI saMbaMdhI hovAthI "praNipAta" kahevAya che, ane te Adi aMtano namaskAra paMcAMgI mudrA vaDe karavo. ahIM mULamudrA 3 hovA chatAM A paMcAMgI mudrA uttara-mudrA tarIke hovAthI saMkhyAbhedano virodha na gaNavo. (e saMbaMdhI vizeSacarcA bhASyanI avacUri, paMcAlakajI tathA prava. sAro. vRtti AdithI jANavI) athavA praNipAta eTale khamAsamaNa paNa paMcAMgI mudrA vaDe devAya che. ane stavanapATha (namutthaNe besIne kahevAnuM hovAthI) yogamudrA (rUpa ekaja hasta mudrA) vaDe kahevAya che. tathA arihaMta ce. tassa u. annattha. daMDaka sUtra(logassa Adi 5 sUtra) IriyAvahiyaM thoya joDo e sarva hastanI yogamudrA (IryApathikInA tathA stutionA AMtarAmAM kAyotsarga karatI vakhate to hAthanI kAyotsarga mudrAja rAkhavAnI hoya che. ke je prasiddha che.) ane paganI jinamudrA e be mudrAyukta kahevAM, ane praNidhAna sUtra je jayavIyarAya vigere te hastanI muktAzakti mudrA vaDe kahevA. arthAta paMcAMgI mudrA vaDe praNipAta (namaskAra ke khamAsamaNa) stavanapATha (namutthaNe Adi) yogamudrA vaDe thAya che. jinamudrA vaDe vaMdanasUtra (arihaMta ceIyANaMAdi) kahevAya che ane muktAzakti mudrA vaDe praNidhAna sUtra te jayavayarAya Adi kahevAya che." tevI jAnu 2 hasta tathA 1 mastaka e pAMca aMga vaDe (bhUmisparza karavA pUrvaka) samyagu-sArI rIte je praNAma karavo te "paMcAMga praNipAta" kahevAya che." rA A yogamudrAmAM be hathelIone kamaLanA doDAnA AkAre bhegI meLavI DAbA hAthanI AMgaLIo jamaNA hAthanI AMgaLIomAM evI rIte aMtarita karavI (bharAvavI) ke jethI DAbo aMguTho jamaNA aMguThAnI sAmo joDAyelo rahe; tyAra pachI DAbI pahelI AMgaLI jamaNI 1lI rajI AMgaLInI nIce (pachI) Ave tathA kAMDAthI koNI sudhIno bhAga paNa te vakhate kamaLanI nALa (dAMDA) nI peThe yathAyogya sAthe rAkhavo, ane te pramANe saMyukta athavA asaMyukta baMne koNIo peTa upara (athavA nAbhi upara) sthApavI. ane hatheLIono racelo kozAkAra kiMcit namAvela mastakathI kiMcita dUra rAkhavo. A yogamudrA ubhA rahetI vakhate ane beThAM paNa karavAnI hoya che. (ahIM yoga eTale be hAthano saMyogavizeSa athavA yoga eTale samAdhi. tenI mukhyatAvALI je mudrA te "yogamudrA vidgavizeSane dUra karavAmAM samartha che.) |3|| 1. khamAsamaNa A paMcAMga pramANathI ja devAya che te prasiddha che, vaLI A praNAmane paMcAMgI mudrArUpe paNa kahe che. je azaMga praNAma anya darzanamAM kahyo che, te jinendra prabhunA mArgamAM nathI. rAjarAtI nATaka ' sAruSi
Page #497
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA haribhadrasUri 444 kAusagga vigeremAM UbhA rahetI vakhate bhUmi upara be paga evI rIte sthApavA-rAkhavA ke jethI aMgulIo taraphanA be AgalA bhAga eka bIjAthI paraspara 4 aMgulathI kaMIka dUra rahe, ane pAchaLano bhAga eTale be eDIo paraspara cAra aMgulathI kaMIka nyUna dUra rahe, evA prakArano padavinyAsa (be paganuM sthApana) te jinamudrA kahevAya. ahIM jina (kAusagga karatA evA) jinezvaronI je mudrA te 'jinamudrA' athavA jina eTale (vighnone) jItanArI je mudrA te jinamudrA evo zabdArtha che. / / 4 / A muktA-motInuM zukti-utpatti sthAna je chIpa tenA AkAra sarakhI mudrA te 'munnAgumuidrA' kahevAya. e mudrAmAM banne hAthane (be hathelIne) sama eTale aMgulione paraspara aMtarita karyA vinA rAkhavAnA hoya che, paNa yoga mudrAmAM kahelI anyonyAntarita aMgulIonI peThe viSama rAkhavA nahi, temaja te sama sthitimAM rAkhelA banne hAthane punaHgarbhita karavA, eTale banne hathelIo aMdarathI polANavALI rahe tevI rIte kAcabAnI pIThanI peThe madhya bhAgamAM unnata-uMcI rAkhavI, parantu coTelI na rAkhavI. e pramANe be hAthane sama ane garbhita e be sthitivALA karIne kapALe aDADavA ahIM keTalAka AcAryo kahe che ke-be hAtha kapALe na aDADavA paraMtu kapALanI sanmukha-sAmA uMcA rAkhavA te muktANukti mudrA kahevAya (e vizeSa che.) pa||'' ricita have praNidhAnaphalanI siddhi darzAve che ke, 15thAzaya-Azaya pramANe-adhyavasAya mujaba je praNidhAna, je purUSanA tIvrasaMveganA heturUpa che. te tIvrasaMvegathI-sudevAdi anurAga-viSayaka pUrva kathita svarUpavALA tIvra saMvegathI A praNidhAna hoye chate zuddhasamAdhiprApti rUpa sadyogano lAbha thAya che. tathAca zuddha samAdhiprAptirUpa sadyogalAbha rUpa kAryanA pratye pUrva kathita svarUpavALo sudeva-sugurU-sudharmaAdi viSayaka anurAgavALo tIvra saMvega kAraNa che. (yatpurUSIya) je purUSamAM rahela tIvra saMveganA pratye tatpurUSIya (te purUSanA,) Azaya pramANenuM je praNidhAna te kAraNa che. arthAt praNidhAna, tAtkRzatIvrasaMvegajananadvArA, sadyoga lAbha rUpa kArya janaka che. have A viSayane anya darzananA zAstradvArA paNa samarthana karatA bole che ke ''atyaMta vairAgyavALA purUSone tyAga-saMyama-japa-tapa svAdhyAyamAM eka citta hovAthI saMkalpa vikalparUpa apramatta thaI jaladI samAdhi (mana:prasAda) yoga siddha kare che.'' tIvra vairAgyanA paNa traNa bheda mAnIne temAM vizeSa kahe che mRdu-madhyama-ane adhika saMveganA yogathI paNa *samAdhilAbha thAya che. paraMtu, mRdu-maMda vairAgyathI * 1 kathita 'jayavIyarAya' ItyAdithI juduM bhinna paNa praNidhAna. utkRSTa mokSAbhilASIone samAdhi-cittanI prasannatA nava prakAranI che. (1) Asanna-zIghrabhAvI jaghanya samAdhi. gujarAtI anuvAdaka A karasUri ma.sA
Page #498
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita visarA ja mAtAjI Gra thI bhArata 6445 lAMbe kALe, madhyama vairAgyathI thoDA samayamAM ane tIvra vairAgyathI bahu jaldI samAdhi (mananI prasannatA) no lAbha yathAkrame siddha thAya che.' pA.yo.da.sU.1-22 A prathamaguNasthAnavarsIone AvA prakAranuM badhuM ucita-vyAjabI-chAjatuM che ema AcAryo-sUripuraMdaro vadhe che matalaba ke, prathama guNasthAnathI bhinna bIjA, ane apramatta guNasthAnathI pahelAnA-dvitIya-tRtIya - caturtha-paMcama-SaSTha guNasthAnavartI purUSomAM nirveda AdinI siddhi, tathA prakAranI ArAdhanA, tathA prakArano patanano abhAva rahe che. have prArthanArUpa praNidhAna sUtra-jayavIyarAya sUtranI vyAkhyA kare che ke, hRdayagata bhAvone pragaTa karavA mATe "jaya vItarAga! jaya jagadguro!" A zabdodvArA bhagavaMta-trilokInAthane AmaMtraNa ApavAmAM Ave che ke, amArA manamaMdire padhAro-sannidhi karo-sthiti karo-birAjamAna raho! (bhAvathI vItarAganuM saMnidhAna karavAmAM AvyuM che arthAt zrI vItarAgadevane buddhinI samIpa lAvavAno prayatna karavAmAM Avyo che.) he bhagavan! mane tamArA prabhAvathI-sAmarthyathI thAo!' ahIM chedana Adi kriyAnA kuThArA AdikanI mAphaka bhavyone bhavanirveda Adi pragaTa thavAmAM bhagavaMtanuM pradhAna-asAdhAraNa kAraNapaNuM che ema samajavuM. (vItarAga mahApurUSa pote koI para roSa ke toSa karatA nathI, to paNa temanA avalaMbanathI vItarAgadevanA upAsako Atmazaktino apUrva vikAsa sAdhI zake che eTale te lAbha temanA sAmarthyathI ja prApta thayo gaNAya che.) zuM prApta thAo ?' te have kahe che ke, (1) bhavanirveda saMsAranirveda-janmajarAmaraNathI pIDita saMsArathI vairAgya, virakti, anAsakti, udAsInatA, bhautika-bhogatRSNAno abhAva. (2) " " madhyama " che che utkRSTa - - - (4) Asannatara-ati zIghabhAvI jaghanya samAdhi. >> madhyama utkRSTa (7) Asannatama atiati zIdhrabhAvI jaghanya samAdhi. madhyama utkRSTa bharatI jagA tAraka mUri mahArAja
Page #499
--------------------------------------------------------------------------
________________ TEvArA CRbharAcIna samayamAM (446) jene Avo bhavanirveda pragaTayo nathI te mokSane mATe yathArtha prayatna karI zakato nathI. mokSaprayatna pratye bhavanirvedano abhAva-saMsAramoha-mAyAprema-bhogalAlasA pratibaMdhaka che. eTale bhavanirvedanA abhAvavALA purUSe mokSa mATeno prayatna rokyo-aTakAvyo che ane saMsAra mATeno prayatna cAlu che. bhavanirvedano prANa nathI ane mokSano nAmamAtra kahevAto prayatna cAlu che tyAM saMsAranA mohathI karAto nAmamAtra mokSaprayatna, vAstavika rIte ayatnarUpa che kemake A yatna, putaLInA nRtyAdinI mAphaka nirjIva-nidmANa kriyA sarakho che. (2) mArthAnusAritA asaggahax (kutarka-kadAgraha) nA vijayadvArA tattvAnurAripaNuM (*mithyAtvanA vijayathI utpanna thayeluM tattvane anusaravApaNuM) ema samajavuM. (3) ISTaphalasiddhi-AgamAdinI sAthe virodha vagaranA abAdhita-zAstrAdi vihita-prazasta-ISTa phalanI siddhi-prApti. kAraNa ke, ISTa phalanI siddhithI Icchato vijaya (parAjayano abhAva) thayela hoI, cittanI prasannatA thAya che. eTale cittanI prasannatAthI devapUjA Adi rUpa upAdeyamAM Adara-prayatna thAya che. zaMkA=cittaprasannatA zivAya(anya prakAre)koIne upAdeyAra thavAmAM zo vAMdho? samAdhAna=je purUSane bhautika AzAnI bharatI (juvALa) zamI nathI te purUSane jIvana upAya-gujarAnanA upAyarUpa dhaMdhA vigeremAM A upAdeyAdara hoto nathI. kemake te vakhate ausudhe-uchaLatI AzAnI bhastIe citta-manane (bhAva adhyavasAyane) Akula vyAkula-astavyasta-gheluM gAMDu banAvI dIdhela hoya che. A paNa vidvAn purUSono vAda che-AvuM vidvAnonuM kahevuM che. - have 'lokavirUddha tyAga'thI mAMDI AbhavamakhaMDA' sudhInI vyAkhyA kare che. bovihatyAH" cokkasaMzavAronA tadanayojanayA mahadetadapAyasthAnaM, tathA 'gurUjanapUjA' mAtApitAdipUjeti bhAvaH, tathA 'parArthakaraNaM ca,' jIvalokasaMsAra 1 x A kutarkarUpI graha evo che ke A jIvane cAra gatimAM aneka prakAre duHkha Ape che. zuddha AtmasvarUpano bodha teno nAza karavA roganuM kAma kare che. rAga dveSanA abhAvarUpa je samabhAva parama zAMti tene apAya-kaSTa samAna che. deva gurU ane dharmarUpa paramatattvo agara AtmarUpa paramatattva tenI zraddhA teno nAza karavA AgamArthamAM saMdeharUpa che. asatu abhimAnane utpanna kare che. zuddha aMtaHkaraNa teno nAza karavAne pragaTa rIte aneka prakAre AryapurUSonA avarNavAda bolavAnA kAraNathI bhAvazatrunuM kAma kutarkarUpI viSamagraha kare che mATe muktivAdIoe A kurtakarUpI viSama graha choDI devo jAIe. * jyAM sudhI A jIva paulika bhAvanAono tyAga karIne AdhyAtmika bhAvanAonuM sevana karato nathI arthAt jIvAdi tatvomAM zraddhA rAkhavA pUrvaka potAnuM jIvana vyatIta karato nathI, tyAM sudhI te mokSa bhaNI prayANa karato nathI; tethI tattvane anusaravuM te ja "mokSamArganuM anusaraNa' che. naka paDakAraka ja karasI mAsA kadAra chI gujarAtI anuvAdaka
Page #500
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-visArA A vizAlavita (447) paurUSacihnametat, satyetAvati laukike saundarye lokottara-dharmAdhikArItyataAha 'zubhaguruyogo' viziSTacAritrayuktAcArya-sambandhaH, anyathA'pAntarAle sadoSapathyalAbhatulyo'yamityayoga eva, tathA 'tadvacanasevanA' yathoditaguruvacanasevanA, na jAtucidayamahitamAheti / na sakRt nApyalpakAlamityAha-'AbhavamakhaNDA' Ajanma AsaMsAraM vA sampUrNA bhavatu mameti, etAvatkalyANAvAptau drAgeva niyamAdapavargaH, phalati caitadacintyacintAmaNebhagavataH prabhAveNeti gAthAdvayArthaH // bhAvArtha=he bhagavan jema tamArA sAmarthyathI bhavanirveda mArgAnusAritA-ISTa phalasiddhi tema "loka virUddha tyAga hojo' (4) lokavirUddhatyAga=lokavirUddha eTale lokamAM ke lokanI sAthe saMkleza(jhagaDo-kajIyo)karavA dvArA lokane anarthamAM-pApahetumAM joDavA rUpa yojanAthI-lokane nukazAnI ke pAyamAlI muzkelImAM utAranAra hoI A lokavirUddha kartavya, moTuM apAyanuM (vighna vinAza-balavat aniSTa naraka AdinuM) sthAna che. mATe teno tyAga, mahAmahodayakara che. (loka eTale ziSTajanono samudAya. te jenI niMdA kare che jene ekI avAje vakhoDI kADhe tevA anuSThAnano-tevI pravRttino tyAga karavo te "lokavirUddha tyAga.' - jema he bhagavAn bhavanirveda tamArA sAmarthyathI che tema "gurUjanapUjA' hojo." (5) gurUjanapUjA-gurUo jo ke dharmAcAryo ja kahevAya che, paraMtu ahIM gurU zabdathI mAtA-pitA vigerene paNa grahaNa karI zakAya che, mAtA, pitA, kalAcArya, ane temAM jJAtijano-baMdhujano tathA vRddho ane gharmopadezako e badhAne sajjanoe "gurUvarga' tarIke mAnela che. arthAt gurUjananI gurUvarganI pUjAbhakita-sevA-AjJApAlana Adi te "gurUjana pUjA' kahevAya. jema he bhagavan bhavanirvedAdi tamArA sAmarthyathI che, tema "parArthakaraNa" mane tamArA prabhAvathI hojo' | (6) parArthakaraNa-bIjAnuM bhaluM thAya tevI pravRtti karavArUpa parArthakaraNa, e jIvalokanuM ke jIvalokamAM sAra (phala-tAtparya) che. ane paurUSanA (vikrama-zaurya-mardAInA) cila-lakSaNarUpa che. tathAca bhavanirveda-mArgAnusAritA-ISTaphala siddhi lokavirUddha tyAga gurUjana pUjA-parArthakaraNarUpa laukika saundarya (suMdaratA-zubha guNanI khuba suratI) hoye chate ja lokottara (samyadraSTi Adi guNa sthAnakarUpa lokottara) dharmanA adhikArI-pAtra-thavAya che. eTale ja kahe che ke "jema he bhagavAn bhavanirvedAdi che. tema tamArA prabhAvathI mane zubha gurU yoga" hojo." (7) zubhagurUyoga viziSTa cAritrazIla-uttamakoTInA cAritra pAlaka-niSkalaMka cAritrazAlI AcAryano saMbaMdhanayoga te ahIM "zubhagurUyoga" samajavo. anyathA-viziSTa cAritrayukta AcAryarUpa gurU zivAya bIjA aviziSTa zithila-pAsatthA Adino yoga 05-30 kalAka rAva bhAdaramiyAna
Page #501
--------------------------------------------------------------------------
________________ karatA lalitavikAra - vAra thato {448 saMbaMdha, (saMbaMdha thayA pachI vacagALAmAM) doSa sahita (vikAravALA) padhdhanA (hitakara vastu-parahejI-vaide je kahyuM te khAna-pAnanA) lAbha-prApti sarakho A yoga, te vAstavika rIte ayoga ja kahevAya-zubha yoga na kahevAya. kAraNa ke, pAsatyAdino yoga, duSTaphalajanaka ke phalanA abhAvavALo che. - "he bhagavAna! je bhavanirvedAdi (7) tArA prabhAvathI che tema tArA sAmarthyathI mane 'tavacanasevanA Abha akhaMDA hojo." (8) tadravacanasevanA-yathodita-pUrvakathita viziSTacAritrayukta AcAryarUpa gurUnA vacananI sevanA-vacana pramANe cAlavuM te hojo! kemake, viziSTacAritrayukta AcAryarUpa gurU, kadAcita paNa ahitakArI akalyANakArI bolatA nathI paraMtu parahitakArI ja bole che. (A badhI prArthanArUpa abhilASA, "apramattasaMyata thayA pahelAM rAkhavAnI che, kAraNa ke, "apramattasaMyatane to mokSanI paNa abhilASA nathI.) A viziSTa cAritravaMta AcAryabhagavaMtanA vacananI sevA ekavAra nahi, alpa kAla (thoDA vakhata) sudhI nahi e viSayane kahe che ke "Abhava akhaMDA" bhava eTale janma (cAlu jiMdagI) sudhI athavA saMsAra karmasaMbaMdharUpa (saMsAra) sudhI mane viziSTa cAritrayukata AcAryarUpa gurUvacananI sevA he bhagavAn tArA sAmarthyathI hojo. tathA ca xbhavanirveda-*mArgAnusAritA-ISTaphalasiddhi-lokavirUddhatyAga-gurUjanapUjA-parArthakaraNa-zubhagurUyogaAbhava akhaMDa tavacana sevArUpa A kalyANa (zivamaMgalamAlA) nI prApti thaye chate jaldI-sapATAbaMdhu eTale ATha bhavanI aMdara ja niyamA-cokkasa-ekAMte mokSa thAya che ane A bhavanirvedAdirUpa ATha guNo, kalyANarUpa guNo aciMtya (akalpita) ciMtAmaNirUpa vItarAga bhagavaMta trilokanAthanA prabhAvathI-sAmarthya-prasAdathI phaLe che, pragaTa thAya che, prApta thAya che. A pramANe be gAthAno artha-bhAvArtha jANavo. have zAstrakAra praNidhAnaviSayaka carcA bahu ja suMdara zailImAM kare che. sakalazubhAnuSThAnanibandhanametat, apavargaphalameva, anidAnaM tallakSaNAyogAditi darzitaM, asaGgatAsaktacittavyApAra eSa mahAn, na ca praNidhAnAdRte pravRttyAdayaH, evaM karttavyamevaitaditi, praNidhAnapravRttivighnajayaphalaviniyogAntamuttarottarabhAvAt, AzayAnurUpaH karmabandha iti, na khalu tadvipAkato'syAsiddhiH syAt, yuktyAgamasiddhametat, anyathA pravRttyAyayogaH, upayogAbhAvAditi, nAnadhikAriNAmidaM, adhikAriNazcAsya ya eva vandanAyA uktAH, tadyathAetabdahumAnino vidhiparA ucitavRttayazcoktaliGgA eva, praNidhAnaliGgaM tu vizuddhabhAvanAdi, yathoktaM-'vizuddhabhAvanAsAraM, tadarpitamAnasam / yathAzaktikriyAliGgaM, praNidhAnaM munirjagau // 1 // ' iti, svalpakAlamapi zobhanamidaM, sakalakalyANAkSepAt, ati gambhIrodArarUpametat, ato hi prazastabhAvalAbhAbiziSTakSayopazamAdibhAvataH pradhAnadharmakAyAdilAbhaH, tatrAsya sakalopAdhivizuddhiH, dIrdhakAlanairantaryasatkArAsevanena zraddhAvIryasmRtisamAdhiprajJAvRddhayA, nahi samagrasukhabhAk tadaGgahIno bhavati, tabaikalye'pi tadbhAve'hetukatvaprasaGgAt, na caitadevaM bhavatIti yogAcAryadarzanam, seyaM bhavajaladhinauH prazAntavAhiteti parairapi gIyate, ayamajJAtajJApanaphalaH sadupadezo hRdayAnandakArI pariNamatyekAntena, jJAte tvakhaNDanameva bhAvataH, anAbhogato bhogato'pi mArgagamanameva sadandhanyAyenetyadhyAtmacintakAH // karAtI anuvAdaka A bhIkarasUri ma
Page #502
--------------------------------------------------------------------------
________________ - lalita-vikharA - haribhavasarAI 449) bhAvArtha-A bhavanirvedAdi guNASTaka kaNyANaviSayaka prArthanArUpa praNidhAna, sakala zubha anuSThAnanA kAraNarUpa, mokSarUpI phaLavALuM (janaka) che ja. vaLI A viziSTa praNidhAna, niyANArUpa nathI. kema ke, bhautikabhogya padArtha viSayaka prArthanA-AsaktirUpa abhidhvaMga lakSaNano abhAva che. A viSayanI carcA pUrve karI dIdhela che, tyAMthI jANI levI. mokSakAraNa praNidhAnarUpa hoI A asaMgatA (rAga-dveSa-mohanA saMganA abhAvarUpa asaMgatA-vItarAgatAdimAM) saktalAgela-citta- (mana) no vyApAra, moTo che. mahattvazAlI che. vaLI praNidhAna vagara pravRttiAdino abhAva che. A pramANe-praNidhAnanI sattAmAM ja pravRtti AdinI sattA hoI A praNidhAna, avazya kartavya che. kema ke; praNidhAna che to pravRtti che. ane pravRtti che to vidhvajaya che. ane vidhvajaya che to phalarUpa siddhi che. ane kaphalarUpa siddhi che to ja paviniyoga che. ema pUrva pUrva kAraNa ane uttarottara kArya che. vaLI ahIM "Azaya pramANe karmabaMdha" "pariNAme baMgha' Avo niyama che eTale praNidhAna (AzayarUpa praNidhAnanA) vipAka-mokSarUpa phalathI zuM karmabaMdhanI asiddhi thaze evI zaMkA nahi karavI kemake, "mana e ja manuSyanA baMdha-mokSanuM kAraNa che." Avo niyama hoI karmabaMdharUpa phalajanaka AzayarUpa mana juduM che, bhinna che. eTale praNidhAnarUpa Azaya vizeSanA vipAka-mokSarUpa phalathI karmabaMdhanI asiddhi nathI. vaLI A karmabaMdha, yukti ane AgamapramANathI siddha ja che. anyathA-karmabaMgharUpa phalajanaka Azaya mAnavAmAM Ave ane mokSaphalajanaka praNidhAnarUpa Azaya na mAnavAmAM Ave to 1 praNidhAna=potAnA karatA hIna guNavALA upara dveSa rAkhyA zivAya, tenA upara upakAra karavAnI buddhi sahita, vartamAna dharma sthAnanA kartavyamAM upayoga rAkhavo te. ra vartamAna dharmasthAnanA uddezathI tenA upAya sahita kriyAmAM vidhi zuddha ane jaldI kriyAnI samApti karavAnI IcchArUpa utsukatA rahita je tIvra prayatna te ahIM pravRtti samajavI. 3 vidanaja=dharma kSiAmAM attarAyane dUra karanAra pariNAma. te traNa prakAre che. (1) bhUkha tarasa ItyAdi parISaho, (2) zArIrika rogo, (3) mananI bhrAMti. e traNa prakAranA dhArmika pravRttimAM vidana che. ane teno je pariNAmathI jaya thAya te vizanajaya. sAdhune mokSa mArgamAM pravRtti karatA kSudhA, tRSA ItyAdi parISaho prApta thAya tene titikSA bhAvanA vaDe sahana kare te prathama vinajaya. sAdhune zArIrika rogo prApta thAya tyAre vicAre che. mAra nathI paNa deha mAtranA bAdhaka che, e bhAvanAthI samyagdharmanuM ArAdhana karavAmAM samarthana thAya te madhyama vidanajaya. mokSa mArgamAM pravartatA sAdhune mithyAtvAdithI mano vibhrama thAya to mithyAtvanI pratipakSabhAvanA vaDe manovibhramane dUra kare te uttama vidhvajaya 4 phalarUpa siddhi=ahiMsAditAttvikadhArmika bhUmikAnI prApti, jethI adhika guNavALA pratye bahumAnAdi, madhyama guNavALA pratye upakAranI bhAvanA ane hIna guNavALA pratye ke nirguNanA pratye dayA-dAna vigerenI pravRtti thAya che. 5 je ahiMsAdi dhArmika bhUmikA prApta karIne tene upAya dvArA bIjAne prApta karAvavI te viniyoga. garAtI anuvAda - A sami . sA.
Page #503
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-virArA kAribhAvazuvi zita (450) praNidhAna upayogano abhAva hoI pravRtti Adi yogano abhAva thaze! kAraNa ke, kAraNanA abhAvamAM kAryano abhAva che. tathAca pravRtti Adi kAryarUpa yoganI siddhi to kAraNa tarIke AzayavizeSarUpa praNidhAna avazya mAnavuM ja paDaze. vaLI A praNidhAna, anadhikArIo mATe nathI. paraMtu adhikArIonA ja mATe che. vaLI vaMdanAnA (caityavaMdanAnA) adhikArIo pUrve kahevAyelA che. jema ke "etaddhahumAnio-vidhiparaucita vRttivALA-kathita lakSaNavALAoe rUpa je adhikArIo pUrvakathita che. te ja adhikArIo praNidhAnanA samajI levA. evaMca-praNidhAnanuM lakSaNa to, vizuddha bhAvanA Adi jANavuM. zAstramAM kahyuM che ke "je vizuddha bhAvanAthI pradhAna che, je mana tenA (vItarAganA) arthamAM-viSayamAM arpitasamarpita thayela che. tathA yathAzakti pramANe kriyArUpa cihnathI je yukta che te, munie praNidhAna kahyuM che." bIjuM e ke A thoDA vakhata sudhInuM (alpakAlIna paNa) praNidhAna, suMdara che, sAruM che. kemake, sakala abhyadaya ane mahodayanA pratye avaMdhyaamogha-avyavahita-asAdhAraNa mULa kAraNa che. A ja vastune vadhu vicAre che ke- A vizuddha bhAvanA Adi lakSaNavALuM praNidhAna, atyaMta gaMbhIra ane udAra che. (ati gaMbhIra ane udArano pUrve artha kahevAI gayela che. tyAMthI jovo) kAraNake, ethI ja rAgadveSa-mohathI askRSTa evA praNidhAnanI prAptirUpa prazasta bhAva dvArA mithyAtva mohanIya Adino temaja zuddha-manuSyagati, susaMsthAna, susaMhanana Adi karmano yathAyogya kSayopazama (eka dezanA kSayarUpa kSayopazama) Adi thAya che. (Adi zabdathI zuddha manuja gati Adi karmano baMdha thAya che ema paNa samajavuM) eTale paralokamAM pradhAna-daDha saMhanana (saMghayaNa) ane zubha saMsthAnapaNAe sarvotkRSTarUpa pradhAna evA gharmakAya Adino-gharmanI ArAdhanAyogya zarIra Adino (ahIM Adi zabdathI nirmala kula-jAti-AyuSya-deza-kalyANamitra Adino evo artha jANavo) lAbha (prApti) thAya che. tathAca prazastabhAvalAbharUpa praNidhAnathI viziSTa kSayopazama Adi thAya che, ane viziSTa kSayopazama AdithI pradhAna dharmakAya Adino lAbha maLe che. evaMca te dharmakAya Adino lAbha thAya che te praNidhAna karanAra purUSane sakala upAdhinI vizuddhi (niSkalaMka sthAnarUpa hoI saghaLI vastunI vizeSa rIte zuddha) thAya che. kemake; lAMbA kAla sudhI (lAkho pUrva pramANa lAMbA kAla sudhI) vigna vagara-sahIsalAmata satataasmalita avicchinnadhArAe jinapUjArUpa satkAranA anubhavarUpa ArAdhanAthI 1 zraddhA-zuddha mArga viSaya rUci. 2 vIrya-anuSThAna viSayaka zakti. 3 smRti-anubhUta padArtha viSayaka jJAnavRtti-zakti. (yAdadAsta) 4 samAdhi cittanI svasthatA-prasannatA. 5 prajJA-bahu bahuvidha AdithI gahana viSaya vALI avabodha jJAnazakti. e rUpa zraddhAdi pAMconI vRddhi (utkarSa-udaya unnatti-caDatI-bharatI) thAya che. je purUSa, jinapUjArUpa satkAranI jAtI anuvAdaka - dIkarasurimA
Page #504
--------------------------------------------------------------------------
________________ lAM laEzana 6 451 ArAdhanA karI nathI te purUSe bhavanirvedAdi guNASTakarUpa kalyANanA darzana suddhAM paNa karyA nathI. eTale te purUSano bhavanirveda AdinI AkAMkSA-IcchAno asaMbhava hoI cittanI aprasannatA che. eTale ja zraddhAAdi paMcakanI tathA prakAranI vRddhino abhAva che. have A vastune vyatireka draSTie prativastunA upanyAsa dvArA kahe che ke, samagra sukhanA heturUpa-vaya, vicakSaNatA, dAkSiNya, vaibhava, audArya, saubhAgya vigerethI je rahita che, te samagra sukhane bhajanAro-saMpUrNa vaiSayika sukhane sevanAro-samagra abhyadayanA sukhavALo hoto nathI. kAraNa ke, jo samagra sukharUpa kAryanA kAraNasamudAyanA abhAvamAM samagra sukhanI utpatti mAnavAmAM Ave to ahetukapaNA-nihetuka-hetu vagara kAryotpattino prasaMga Apatti-prApti thAya! (kAraNAbhAvaprayukta kAryotpattirUpa vyatireka vyabhicAra nAmano doSa lAgu paDe! ane je dunIyAno acala niyama che ke, "kAraNa joge re kAraja nIpaje" arthAta kAraNanA yogathI kAryanI utpatti che ane kAraNayoga zivAya kAryanI utpatti nathI e niyamano bAdha Ave! eTale zraddhAdi paMcakavRttinA pratye dIrghakAla niraMtaryathI satkAranI ArAdhanA e ja kAraNa che. arthAta dIrghakAla nairantaryaNa satkArasevanarUpa kAraNa hoya che te zraddhAdipaMcakavRddhirUpa kAryanI utpatti che. dIrghakAla nairantaryathI satkArasevanarUpa kAraNanA abhAvamAM zraddhAdipaMcakanI vRddhirUpa kAryano abhAva che) A pramANe-jema samagra sukharUpa kArya nihetuka nathI paraMtu sahetuka (hetujanya) che tema A zraddhAdi vastu, nirdetuka nathI paraMtu sahetuka che. evuM pratipAdana yogAcAryanuM darzana kare che ema samajavuM. bhAvarUpI jalanidhi (sAgara) mAM naukArUpa A praNidhAnane "prazAMtavAhitA' tarIke bIjA loko navAje che. arthAt A praNidhAnanI "prazAMtavAhitA' tarIke bIjA loko stuti kare che. (ajANane jaNAvavArUpa phaLavALo A sad (suMdara-satya) upadeza, ekAMte hRdayane AnaMda karanAra tarIke pariName che. (hRdayAnaMdarUpa phaladAyaka nIvaDe che) ane jANa pratye bhAvathI akhaMDana-avicchatArUpa phaLavALo thaI parIName che. IrAdApUrvaka ke IrAdA vagara) jANyuM ke ajANye paNa mArgamAM saMcaravu *saanvanyAyathI barobara che ema adhyAtma ciMtako vade che. 1 "prazAMtavAhitA vRtta saMsAratyAzirodhanAta, pAhutiregAvI rahayusthAna gorava che . . 24-23 prazAMtavahitA eTale vikSepanA parihArathI sadazapravAha pariNAmitA, eka sarakhI pravAha rUpa pariNAmitA. te vRtti eTale vRttimaya cittanA nirodhajanya ane vyutthAnajanya saMskAranA anukrame prArdubhAvatirobhAva te nirodha che. jyAM rAgAdikSayazayopazamarU5 akhaMDa zAMtasudhArasano prazAMta ekadhAro pravAha vahyA kare che te prazAMtavAhitA. asaMga anuSThAnane prAMtavahitA tarIke oLakhAvavAmAM Ave che. 2 sAMkhyosAMkhyadarzanIyogadarzanIo. * prajJAvAnuM dekhatAnI pAchaLa AMdhaLAe cAlavuM te sad atpanyAya kahevAya che. arthAt A nyAyathI mArgAnusArI AtmAnI anAbhogavALI ane avidhivALI dharmakriyA paNa mArgamAM laI janArI che.
Page #505
--------------------------------------------------------------------------
________________ PHARN0000000memes lita-vistaza- GRAT (452) have zAstrakAra, praNidhAnaparyata caityavaMdana, pachI AcAryAdivaMdanA ema darzAvI tyArabAda purUSa, yathocita kartavya kare che. ema darzAvI pachIthI A vastunI siddhi mATe sarbodhano dhodha varSAvI caityavaMdana vyAkhyAnanuM mAhAsya batalAvI granthanI 'viraha' zabdathI samApti kare che. tadevaMvidhazubhaphalapraNidhAnaparyantaM caityavandanaM, tadanvAcAryAdInabhivandya yathocitaM karoti kurvanti vA kugrahaviraheNa / etatsiddhaye tu yatitavyamAdikamaNi, pariharttavyo'kalyANamitrayogaH, sevitavyAni kalyANamitrANi, na laGghanIyocitasthitiH, apekSitavyo lokamArgaH, mAnanIyA gurusaMhatiH, bhavitavyametattantreNa, pravartitavyaM dAnAdau, kartavyodArapUjA bhagavatAM, nirUpaNIyaH sAdhuvizeSaH, zrotavyaM vidhinA dharmazAstraM, bhAvanIyaM mahAyatnena, pravartitavyaM vidhAnataH, avalambanIyaM dhairya, paryAlocanIyA AyatiH, avalokanIyo mRtyuH, bhavitavyaM paralokapradhAnena, sevitavyo gurUjanaH, karttavyaM yogapaTadarzanaM, sthApanIyaM tadrupAdi cetasi, nirUpayitavyA dhAraNA, pariharttavyo vikSepamArgaH, yatitavyaM yogasiddhau, kArayitavyA bhagavatpratimAH, lekhanIyaM bhuvanezvaravacanaM, karttavyo maGgalajApaH, pratipattavyaM catuHzaraNaM, garhitavyAni duSkRtAni, anumodanIyaM kuzalaM, pUjanIyA mantradevatAH, zrotavyAni, sacceSTitAni, bhAvanIyamaudArya, varttitavyamuttamajhAtena, evaMbhUtasyeha pravRttiH sA sarvaiva sAdhvI, mArgAnusArI hyayaM niyamAdapunarbandhakAdiH, tadanyasyaivaMbhUtaguNasampado'bhAvAt, ata Adita ArabhyAsya pravRttiH satpravRttireva naigamAnusAreNa citrApi prasthakapravRttikalpA, tadevadadhikRtyAhaH-'kuThArAdipravRttirapi rUpanirmANapravRttireva' tadvadAdidhArmikasya dharme kAtsnryena tadgAminI na tabdAdhinIti hArdAH // tattvAvirodhakaM hRdayamasya, tataH-samantabhadratA, tanmUlatvAtsakalaceSTitasya evamato'pi vinirgatatattaddarzanAnusArataH sarvamiha yojyaM, saptamaNDitaprabodhadarzanAdi, + na hyevaM pravarttamAno neSTasAdhaka iti bhagno'pyetayatnaliGgo'punarbaMdhaka iti nAnivRttidhikArAyAM prakRtAvevaMbhUta iti kApilAH, na anavAptabhavavipAka iti ca saugatAH, apunarbaMdhakAstvevaMbhUtA iti jainAH, tacchrotavyametadAdareNa, paribhAvanIyaM sUkSma buddhyA, zuSkekSucarvaNaprAyamavijJAtArthamadhyayanaM, rasatulyo hyatrArthaH, sa khalu prINayatyantarAtmAnaM, tataH saMvegAdisiddheH, anyathAtvadarzanAt, tadartha caiSa prayAsa iti na prArabdhapratikUlamAsevanIyaM, prakRtisundaraM cintAmaNiratnakalpaM saMvegakArya caitaditi mahAkalyANavirodhi na cintanIyaM, cintAmaNiratne'pi samyagjJAnaguNa eva zraddhAdhatizayabhAvato'vidhiviraheNa mahAkalyANasiddhirityalaM prasaGgena // AcAryaharibhadreNa dRbdhA sanyAyasaGgatA / caityavandanasUtrasya vRttilalitavistarA // 1 // ya enAM bhAvayatyucairmadhyasthenAntarAtmanAta / sadvandanAM subIjaM vA, niyamAdadhigacchati // 2 // parAbhiprAyamajJAtvA, tatkRtasya na vastunaH / guNadoSau satAM vAcyau prazna eva tu yujyate // 3 // praSTavyo'nyaH parIkSArthamAtmano vA parasya ca / jJAnasya vA'bhivRddhyarthaM, tyAgArthaM saMzayasya ca // 4 // kRtvA yadarjitaM puNyaM, mayainAM zubhabhAvataH / tenAstu sarvasattvAnoM mAtsaryavirahaH paraH // 5 // iti lalitavistarA nAma caityavandanavRttiH samAptA // . POOOOOOOOOOOOOOOOOOO sAphalyaM, + ahIM Adi padathI "sukhasamudratIrNadarzana' ItyAdi upamAo samajavI. sukhasamudratIrNadarzana-nidrAmAM sutelo koI mANasa samudra tarI gayA pachI jAgrata thAya tyAre jeTalo vismaya pAme teTalo vismaya samyagdarzanAdinI prApti vakhate pUrve karelI dharmakriyAone jANI samadraSTine thAya che. vAtA AnuvAda - A rAzi ma. sA.
Page #506
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita vitarAno Rii taka sapharajadAra kaTa kRtidharmato yAkinImahattarAsUnorAcAryaharibhadrasyeti // bhAvArtha-tethI AvA prakAranA zubhaphalajanaka praNidhAna "jayavIyarAya" sudhInuM caityavaMdana samajavuM. tyArabAda kugraha (kadAgraha-pUrvagraha-asat abhiniveza) nA viraha-parIvArapUrvaka (gurUvaMdanano prastAva zarU thato hoI) AcArya Adine vaMdanA karI ucita pramANe je hoya te kartavya eka ke aneka kare che,vartana kare che. have A zubhaphalajanaka praNidhAnaparyanta caityavaMdananI siddhi khAtara athavA sAmagrIsaMpAdanasamartha praNidhAna ke ucita kartavyanI khAtara (1) "dayAlatA Adi. akSudratA Adi. devagurU bahumAna AdirUpa Adi(zarUAtanA)karma-kriyAvizeSamAM prayatna karo. (2) pAsatthA Adi akalyANa mitrono yoga choDI gho! 1 bhato tame vizuddha dharmonuM sAdhana tamArA AtmAne prApta thAya evI IcchA rAkho cho to tamAruM prathama kartavya to e che ke zarUAtamAM tamAre dayAlatA sevavI, bIjAno jarApaNa tiraskAra karavo nahi, krodhIpaNuM tana choDI devuM, kharAba sAtheno saMbaMdha sarvathA tajI devo, juThA paNAno sarvathA tyAga karavo, anyanA guNa tarapha prema karavAno abhyAsa pADavo, corI karavAnI buddhi paNa na karavI, mithyA gumAnane tadana tajI devuM, parastrIno koIpaNa prakArano abhilASa na karavo, potAne dhana-ddhi ke jJAna prApta thayuM hoya teno garva choDI devo, duHkhI prANIone duHkhamAMthI choDAvavAnI IcchA ghAraNa karavI, gurUmahArAjanI bhakti karavI, devane vaMdana karavuM, sagA saMbaMdhIonuM yogya sanmAna karavuM. prema rAkhanAra janonI hoMzo pUrI karavI, mitravargane anusaravuM. pArakAnA doSo ke apavAdo jarApaNa bolavA nahi, pArakAnA guNone grahaNa karavA potAnA guNonI prazaMsA karatAM zaramAvuM, pote jarA nAnuM sarakhuM kAma karyuM hoya to tene manamAM vAraMvAra saMbhAryA karavuM. pArakAne mATe-paropakAra karavA sArU bane teTalo prayatna karavo, mahApurUSonI sAthe pahelAM bolavuM, dharma karanAra mANasonI haMmezA anumodanA karavI. pArakAnI khAnagI vAto jarApaNa pragaTa karavI nahi, ane haMmezA sAro veSa paheravo ane AcAro paNa sArA rAkhavAM A pramANe karavAthI sarvajJa mahArAje batAvela zuddha dharmanuM anuSThAna karavAnI yogyatA tamane prApta thaze. 2 pArthasthanA 2 prakAra che te A pramANe (1) sarvapAsantho=samyagdarzana-jJAna-cAritra e sarvarahita kevala vezadhArI hoya te sarva pArthastha. (2) deza pArthastha-adhyAtarAhata piMDa(jenA makAnamAM rahyA hoya teno ANelo AhAra te) rAjapiMDa (rAjA ane rAjAnA amuka mukhya adhikArIonA gharano AhAra te) nityapiMDa(eka gherathI prathama karI rAkhelI nimaMtraNA pramANe nitya AhAra le te) tathA agrapiMDa (bAta vigereno prathamano agra (uparalo) bhAga grahaNa kare eTale gRhastha potAne mATe AhAra kADhayA pahelAM ja grahaNa kare)ne vinA karaNe bhogave, kula nizrA(ATalAM mArA ja-bhAvita karela kala-samudAya vizeSa jANI tyAMja AhAra mATe vicare te) e vicAre, sthApanA kula(gurU AdinI vizeSa bhakti karanArA kula-samudAya temAM) praveza kare, saMkhaDI (gRhasthanAM jamaNavAra) joto kare, ane gRhasthanI stavanA kare te deza pArzvastha jANavo. e (e pramANe pArthastha sAdhu be prakAranA hovAthI keTalAeka AcAryo pArthasthane sarvathA cAritrarahita ja mAne che. te ayukta che. prava. sAro. vRtti) baMne pAsatthAsAdhu vaMdanA karavA lAyaka nathI. bAjarAtI anuvAdaka bhAvi nA
Page #507
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-virArA A tabadvAricita (454) (3) saMvigna(saMvegapAkSika-saMvegI)Adi-sugurU Adi kalyANamitrono yoga satata kAyama rAkho! (4) balavattara hoI ucita sthiti-maryAdAnuM ullaMghana mA karo! (5) gharmAcArya Adino AdhArabhUta hoI lokamArga(vyavahAramArga)nI haMmezA apekSA rAkho! vyavahAra mArgane apanAvo! (6) mAtA-pitA Adi vaDIla purUSone yogya mAna-sanmAna Apo! (7) vinaya-zista pAlananI mahattA hoI gurUjananA aMkuzamAM-parAdhInatA-tAbedArImAM raho! teo je pharamAna kare te pramANe varto! (8) dIna-anAtha AdimAM dAna Adi viSayaka pravRtti karo! dAna Adi karo! (9) jinezvara bhagavaMtonI udAra (moTI-vistAravALI) pUjA karo! (2) avasasAdhu sAmAcArImAM je avasagna eTale zithila-khedavALo hoya che. tenA dezathI ane sarvathI avasatra ema-2. bheda che. tyAM (Dhatabaddha pIThabala ke saMthArA mATe pATa vigere na male to varSARtumAM vaMsa vigerenA ghaNA kakaDAone dorIthI bAMdhI saMthAro karavo paDe, paraMtu tenI punaH baMdha choDIne paDilehaNA karavI joIe te kare nahi, te RtubaddhapIThaphalaka doSa athavA vAraMvAra zayana mATe saMthAro pAtharyo rAkhe athavA comAsA vinA pATa-pADalAdi vApare te paNa tabaddhapIThaphalaka doSa jANavo.) upabhAgI hoya ane sthApanA(sAdhune mATe AhAra rAkhI mUkavo te, bhojI tathA prAbhRtikA (potAnA . ISTavA pUjya munine je ISTa AhAra hoya te bahumAna pUrvaka vahorAvavo te.) no bhojI hoya to sarvathI avasagna jANavA. ane pratikramaNa-paDilehaNA-svAdhyAya bhikSAcaryA, dhyAna upavAsAdi, Agamana (upAzrayamAM praveza karatI vakhate paga pramArjanAdi vidhi tathA nisIhI kahevAnI vidhi) nirgamana(upAzrayamAMthI nIkaLatI vakhate Avatsahi kahevA vi.nI vidhi) sthAna (kAyotsadi vakhate ubhA rahevAnI vidhi) besavuM ane suvuM e sarva sAdhu samAcArI kare nahi. athavA kare to hInAdhika kare, athavA garanA vacanathI balAtkAra kare te dezathI avasagna jANavo e baMne vaMdanIya che (3) kazIlanA traNa prakAra che. (1) 8 prakAranA jJAnacAranI virAdhanA kare te jJAnakuzIla. 8 prakAranA darzanAcAranI virAdhanA kare te darzana kuzIla. tathA yaMtra, maMtra kare eka aMgamAM goLa nAMkhI te bIjA aMgamAMthI kADhavA, athavA mukhamAMthI agni kADhavo, ItyAdi camatkAra dekhADe. svapna phaLa kahe, jyotiSa prakAze, bhUtabhAvino lAbhAlAbha kahe, jaDIbuTTI kare, potAnA jAtikula prakAza kare, strI purUSanA lakSaNa kahe, kAmaNavazIkaraNa kare, snAnAdithI zarIra vibhUSA kare, ItyAdi aneka prakAre cAritranI virAdhanA karanAra te cAritra kuzIla. e traNa avaMdanIya che. (4) saMsaktanA be bheda che. (1) prANAtipAtAdi pAMca Azravayukta, rasagAravAdika gAravayukta hoya te saMliSTa saMsakta (2) pAsasthAAdi pAse jAya tyAre tevA guNavALo thAya ane saMvina sAdhuomAM vase tyAre saMvina guNavALo hoya evA AcAra-vicAra rAkhe e pramANe jyAM jAya tevA prakArano AcAra pALe te asaMzliSTa saMsakta. e baMne avaMdanIya che. (5) utsutra prarUpaNA kare, potAnI mati kalpanA pramANe artha kare, prarUpe, gRhasthanA kAryamAM pravarte, anya sAdhunA ke ziSyanA alpaaparAdhamAM paNa vAraMvAra krodha-Akroza kare, potAnI kalpanA pramANe Agamano artha vicArI vigaI vinA upabhogathI sukhazIla thaI vicare, traNa gAravayukta thAya, AgamanI apekSA vinA potAnA chaMde cAlanAra yathANaMda sAdhu jANavo. te jaina darzanamAM avaMdanIya gaNyo che. rAtI anuvAdaka - a, sapi sa.
Page #508
--------------------------------------------------------------------------
________________ kakakakAo ET T darabAra 455) kimI - lalita vistAra mA bilakura rAhata (10) saMvigna Adi viziSTa sAdhuonuM nirIkSaNa karo! dekho-oLakho-pArakho! (11) viziSTa sAdhuono saMyoga meLavIne gharmazAstranuM vidhipUrvaka zravaNa karo! kAma-arthazAstro mohajanakauttejaka-uddIpaka hoI kevaLa dharmazAstro sAMbhaLo! (12) tAtparya arthanA jJAna sArU kahe che ke, mahAprayatnathI gharmazAstra vicAro! tenuM manana-parizIlananididhyAsana Adaro! (13) gharmazAstramAM batAvela vidhipUrvaka pravRtti vyavahAra mAMDo! (14) AphatamAM paNa gharmanirvAha kAje, A Aphata, gharmakasoTI hoI kahe che ke, vairya-dhIraja-zAMtisabUrI ghAraNa karo! gabharAva nahi! (15) Ati-uttarakALa-bhaviSyakALa-AgAmi samayanI vAraMvAra paryAlocanA-vizeSa ciMtA karo! (16) bhavavairAgyanuM mUla hoI maraNa-mRtyune vAraMvAra niraMtara hRdaya ke najara sAme rAkho! (17) vimadhyamonI ubhaya mATe pravRtti che eTale kahe che ke paraloka sAdhanAmAM tatpara-parAyaNalIna bano! (18) dharmopadezaka AcArya Adi gurUmahArAjanI sevA karo! (19) yogapaTanuM darzana karo! (20) te yogapaTamAM citarela-Alekhela deva AdinA rUpa (pratibiMba-citra-AkRti-phoTA vi.) Adine manamAM sthApana karo! | (21) phalabhAvathI ghAraNAne sthira karo! ghAraNAnuM nirUpaNa karo! (22) vikathA AdirUpa vikSepamArgane choDI gho! koIpaNa prakArano AMtara ke bAhya vikSepa thAya te mArga tajI dyo! (23) sUtra-artha-varNaAlaMbana AdirUpa-IcchAdirUpa yoganI siddhi khAtara Agekadama baDhAvo! (24) bodhinA bIjarUpa hoI arihaMta bhagavaMtanA maMdiro temaja mUrtio taiyAra karAvo! (25) paMcama ArAnA jIvonA AdhArabhUta-duHSamA kAlIna jananA AdhArabhUta bhuvanezvara tIrthakara mahArAjanA vacano-zAstro-Agamo lakhAvo! (pustakoddhAra karAvo.) 1 yogIloka yogAbhyAsa vakhate keDe vastra bAMdhe che te jaNAya che. athavA darzanAdi yoganI zuddhi vRddhi mATe zatruMjaya tIrthonA paTo, tathA siddhacaka-traSimaMDala stotrAdinA paTo paNa ahIM samajavAM. jamI nA roja rAjA
Page #509
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalitavikatA che AzA che. halakAra {456) (26) bhavAMtaramAM saMskAranA heturUpa maMgala jApa-navakAra mahAmaMtranuM smaraNa vAraMvAra-niraMtara-asmalita karyA karo! (27) cAra zaraNone (arihaMtarUpa zaraNa, siddharUpa zaraNa, sAdurUpa zaraNa, kevalibhASita gharmarUpa ema cAra zaraNone) vAraMvAra aMgIkAra karo! dunIyAmAM A cAra zaraNa zivAya bIjAomAM rahela azaraNapaNAnuM jJAna karo! (28) saMsArathI parama nirveda-udvega-kaMTALo e gharmanuM cihna hoI karavA-karAvavA-anumatirUpe manavacana-kAyAthI thayela potAnA duSkato duSTa kRtyo-kharAba kartavyo) nI vAraMvAra, (micchAmi dukkaDaM-mAruM duSkRta mithyA thAo) evA zabdo bolI, pharIthI nahi karavAnA TharAvapUrvaka)niMdA karo! (29) te te guNonI prAptinuM mUla hoI mArgAnusAra tathA ratnatraya viSayaka sakala-sukRta-kuzala karmonI vAraMvAra anumodanA karo! (30) upadrava-utpAta-vijJarahita thavA khAtara, maMtradevonI yathAyogya (maMtrapUrvaka devonI ke namaskAra mahAmaMtranA adhiSThAyaka-zAsanadevonI pUjA karo! (31) zubha saMskAra-saMskRti TakAvavA khAtara, sajjanonI saMtonI AcaraNAonuM (sadAcAronuM) zravaNa karo! (32) sadAcAranA prathama cihnarUpa udAratA-audAryane vicAra! (33) tIvra-puSTa AlaMbana hoI uttama koTInA purUSonA-mahApurUSonA caritrone (drazcaMtone-kathAone)ane targata parama-umadA Adarzone sAme rAkhI vartana-jIvananuM valaNa akhatyAra karI! AvA prakAranA guNagaNaviziSTa purUSanI (prathama guNasthAna vartApaNuM hovAM chatAMya) gharmaviSayaka saghaLI suMdara-zubha-sArI che. kAraNa ke, A mArgAnusArI niyamathI (cokkasa-niyamA) apunabaMdhaka AdirUpa che. (AdithI sakRtabaMdhaka adi samajavA.) 1 je pharIthI tIvraadhyavasAye karIne pApakarma na bAMdhe te apunabaMdhaka kahevAya che. A sthaLe apunabaMdhaka eTale caramapudgalaparAvartamAM rahelo mArgAnusArI levo. te mArgAnusArinI je zamavaDe AMtaravRttinA damanavaDe yukta athavA anvaya ane vyatirekanA jovAthI yukta evI kriyA-karaNI, bauddha-kaNAdika matanA bhede karIne kriyA-vyavahAranI bhinnatAe karIne aneka prakAre-paMcAgni vigere nAnA prakAranI aneka dharmArthIoe karAtI jovAmAM Ave che. te kriyA paNa mokSane sAdhavAvALA prANIone samyakatvaprAptirUpa dharmamAM vina karanAra evA kliSTa rAga Adino kSaya karanAra thAya che. mATe A kriyA paNa bhAvI adhyAtmanuM kAraNa che. jo ke azuddha sarvajJa kahelI na hovAthI sAvadyA(doSavALI che to paNa apanabaMdhake svIkArelI kriyA mokSanA abhilASarUpa sArI adhyavasAyathI sArA pariNAmathI karAyelI hoya to te sarvajJa praNIta zuddha kriyAnuM kAraNa che te para draSTAMta Ape che klIara sajA
Page #510
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita-vistarA A 457 varicita je apunarbaMdhaka Adi hoto nathI temAM AvA prakAranI guNa saMpadAono abhAva che ethI ja AdikarmathI mAMDI, A apunarbaMdhaka AdinI, dharma viSayaka pravRtti, satpravRttirUpasakriyA rUpa ja che. kemake; naigamanayanA anusAre citra(nAnA prakAranI-vividha) pravRtti, prasthakapravRtti sarakhI hoI satpravRttirUpa che. (magadha dezamAM prasiddha evA eka prakAranA dhAnyanA mApane 'prasthaka' kahevAmAM Ave che. A prasthakane mATe lAkaDuM kApavA koI purUSa kuhADo laI jaMgalamAM jato hoya tyAre tene koI pUche ke 'tame kyAM jAo cho?' to A avizuddha naigamanaya pramANe te ema kahe ke huM 'prasthaka mATe jAuM chuM.'kharI rIte enA gamananuM kAraNa prasthaka mATe lAkaDuM meLavavAnuM che nahi ke prasthaka, chatAM kAraNamAM kAryano upacAra thato hovAthI temaja vyavahAra evA prakArano hovAthI te Ama kahI zake che. pachI te jaMgalamAM jaIne prasthaka banAvavA mATe jhADane chedato hoya tevAmAM tene koI pUche ke 'tame zuM chedo cho?' to e pahelAM karatAM vizeSa zuddha evA naigamanayane anusarIne kahI zake che ke 'prasthaka chelluM chuM' ahIM paNa pUrvanI jema kAraNamAM kAryano upacAra ane vyavahArano vicAra karI levo arthAt anAja mApavAne mATe lAkaDAnuM banAveluM pAtra 'prasthaka' kahevAya che AvuM pAtra banAvavA mATe koI suthAra jaMgalamAM lAkaDuM kApato hoya ane puchavAmAM Ave ke bhAI! tame zuM karo cho? to enA pratyuttaramAM te kahe ke 'prasthaka kApuM chuM' A lAkaDuM kApIne tene khAMdhe caDAvIne te ghara bhaNI jato hoya evAmAM koI ene pUche ke 'tamArI khAMdhe zuM che?' to te kaheze ke 'prasthaka' A pramANe lAkaDAne cIratAM, ghaDatAM, cholatAM, suMvALuM karatAM 'mAna' taiyAra thatAM anAja mApato hoya te veLA paNa A saghaLI avasthAomAM teone 'prasthaka' tarIke eLakhAve che. A prakAranA tenAM kathano uttarottara vizuddhatAthI aMkita naigamanayane anusare che) tethI ja A muddAne uddezIne kahyuM che ke 'kuThArAdi viSaya (nimittaka) pravRtti paNa prasthaka Adi AkArarUpa rUpanirmANa pravRtti ja mAnavI.' ke, azuddha evuM trAMbu paNa siddhapArada rasa vigarenA anuvedhathI eTale aMdara dAkhala thaIne trAMbAmAM rahelA jaLanuM zoSaNa karavAthI suvarNapaNAne pAme che, teja pramANe sArA AzayarUpa rasathI siMcAyelo azuddha kriyA paNa zuddha kriyAno hetu thAya che. 2 je tIvrabhAvathI pApa karato nathI te apunarbaMdhaka tene eka pudgalaparAvartathI adhika saMsAra hoto nathI. kSudrapaNuM vigere bhavAbhinaMdI doSono kSaya thavAthI zuklapakSanA caMdramAnI peThe vRddhi pAmatA. guNavALo apunarbaMdhaka che. mArga patita (mArgane prApta thayelo) ane mAbhimukha e apunabaMdhakanI avasthA vizeSa che. mArga eTale sApane daramAM pesavAnI jema cittanuM sarala pravartana viziSTa guNa sthAnanI prAptine yogya svAbhAvika thayopazama vizeSa tene prApta thayelo te mAbhimukha kahevAya che. matalaba ke je AtmAne saMsAra pravAha ke pravAsa caramapudgalaparAvarta pariNAma bAkI rahe che te AtmAne jaina paribhASAmAM 'apunarbaMdhaka' ane sAMkhya paribhASAmAM nivRttAdhikAra pravRtti' kahe che. apunabaMdhaka yA nivRttAdhikAraprakRti purUSanI aMtaraMga oLakhANa eTalI ja che ke, te AtmA upara mohanuM dabANa ochuM thAya che ane ulTuM mohanA upara kAbU zarU thAya che, Aja adhyAtmika vikAsanuM bIjAropaNa che, ahIMthI yogamArganI zarUAta thatI hovAthI te AtmAnI pratyeka pravRttimAM palTo dekhAya che, jema ke, hareka kriyAmAM saralatA, namratA, udAratA, paropakAraparAyaNatA vi. sadAcAra, dara asala svarUpamAM pratyakSa dekhAya che ke je A vikAsasanmukha AtmAno bAhya paricaya che. gujarAtI anuvAdaka tAkarasUriyA A
Page #511
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIkarI 458) kuThAra Adi (kuhADA Adi) pravRtti paNa prasthAne yogya lAkaDAnA chedanamAM upayogI evA kuThAra Adi zastra viSayaka ghaTana (ghaDavuM) daMDasaMyoga(daMDana joDavuM) tIkSNadhAra karavI e rUpa pravRtti paNa, (prasthakane cholavA Adi pravRtti to dUra raho paNa e api-paNa zabdano artha samajavo.) ----- rUpanirmANa pravRtti rUpa-prasthaka Adi AkArarUpa rUpanuM nirmANa pravRtti (siddhi vyApArarUpa nirmANa pravRttirUpa kahevAya che.) . rUpanirmANa pravRttirUpa kAryanA pratye kuThArAdi kAraNa che. eTale A naigamanayanI apekSAe kAraNamAM kAryano upacAra thato hoI temaja vyavahAra evA prakArano hoI "kuThAra Adi pravRttine prasthaka Adi AkArarUpa rUpanirmANa pravRtti tarIke kahevAya che-manAya che. kema ke, upakaraNa (sAdhanArUpa upakaraNa) pravRtti zivAya upakartavya (kAryarUpa upakartavya)pravRttino abhAva che. arthAt kArya (upakartavya) rUpa pravRttinA pratye upakaraNa (kAraNa) viSayaka pravRtti karaNa che. upakaraNa pravRttirUpa kAraNanA abhAvamAM upakartavya-kArya pravRttirUpa kAryano abhAva che AvI jAya saMgati yojavI. tathA ca prasthaka Adi AkArarUpa rUpanirmANamAM kuThArAdi pravRttinI jema, apunabaMdhakanI gharma viSayaka je pravRtti-devano yoga thaye chate praNAma AdirUpa je pravRtti, doSavALI paNa te pravRtti, samastapaNAe saMpUrNa rIte gharma (mArga) bAdhaka-pratibaMdhaka nathI ema tAtparyaparyanta gaveSaNA karanArAo tattvavettAo vade che. kAraNa ke, (have A viSayanA paramarahasyane samajAve che ke,) A apunabaMdhakanuM (hRdaya, aMtaHkaraNa, haiyuM, citta) deva Adi tattvanuM viroghI-te tattvathI pratikUla-viparIta-urdu cAlanArUM nathI. anukUla-avirodhI-aviparIta che. paraMtu pravRtti to ulTI che, viparIta-uMdhI-devAditattvathI pratikUla che, kAraNa ke, te tattvathI pratikUla pravRttimAM potAnA anAbhoga (ajJAnatA-anupayoga) no doSa-aparAdhI che. javAbadAra che. A apunabaMdhakanuM hRdaya, tattva virodhI na hoI (devAditattvanA pratye vaphAdAra hoI) arthAt tattva avirodhI evA hRdayathI saMmatabhadratA-comerathI kalyANa kalyANa ne kalyANa evI rItanI sthiti prApta thAya che. paraMtu kevala-korI-hRdayazUnya-mAtra pravRttithI saMmatabhadratA prApta thatI nathI. kemake; saMmatabhadratAnuM tattva avirodhI-kuzalahRdaya, upakArI-kAraNa che. vaLI korI pravRttizivAya kvacita tattva avirodhI kuzala hRdayanuM saMmatabhadratA rUpa phalanA pratye kAraNapaNe sughaTita che. kemake; zubha azubha rUpa purUSArtha pravRtti rUpa sakalakriyAmAM tattva avirUddha hRdayapUrvakapaNuM che. arthAta pahelAM tattva avirodhI hRdayarUpa kAraNa hoya ane pachI zubha azubha rUpa purUSArtha pravRtti rUpa sakala kriyA rUpa kArya hoya che. A pramANe-prasthaka dRSTAMta mAphaka, A jaina darzanamAMthI nIkaLela-judA paDela-alagA thayela je ane jeTalA sAMkhyabauddha Adi nayavAdarUpa darzano che te badhA nayavAda rUpa darzanonA anusare eTale A badhA nayavAdarUpa darzanomAM kahela sarva dRSTAMtajAta-samudAya, A jaina darzanamAM yojavo. kAkA kAkarApArakA rajI che. A sIrika
Page #512
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita vistAra jema koI eka sutelA purUSane kesara Adi, zobhAnA sAdhanothI suzobhita banAvavAmAM Ave ane pachI jyAre te purUSa jAge che, tyAre tene suMdara evA potAnuM darzana karIne acarajakArI thAya che.1 tema anAbhoga(ajJAnatA)vALA, vicitraguNothI suzobhita apunarbaMdhakane samyagdarzanAdinA lAbhakAlamAM AtmAnuM darzana AzcaryakArI thAya che. have dAtikanI siddhikhAtara kahe che ke A pramANe-prasthachedananA nyAya-tRSTAMtathI pravRtti karato apunarbaMdhaka, prasthaka sarakhA samyaktva Adino sAdhaka thato nathI, ema nahi paraMtu avazya prasthaka sarakhA samyaktva Adino sAdhaka thAya che. upameya upamAna (1) naigamanayAnusAreNa citrA prasthakapravRtti. (2) kuThArAdipravRtti kuThArAdirUpanirmANapravRtti (3) prasthakaphala. OL ORGAME Eefid 459 (1) Adi karmathI apunarbaMdhakanI citrA pravRtti satpravRtti. (2) naigamAnusAreNa sadoSA'pi AdidhArmikanI dharmapravRtti, sAmastyana dharma-mArgagAminI (3) samyaktvAdi phalaprApti have apunarbaMdhakanuM lakSaNa kahe che ke apunarbaMdhakane yogya sAmAcArI(AcAra)thI kathaMcit bhagna-patita thayelo paNa, (pharIthI)potAne ucita prayatna, kriyA, AcArathI jANavA, oLakhavA yogya arthAt A(pharIthI)svocita AcArarUpa prayatnarUpa cihnalakSaNavALo AdidhArmika apunarbaMdhaka che. eTale te apunarbaMdhakanA pratye ja upadezanI saphalatA che, (kemake, upadezadvArA svocita AcArathI patita paNa pharIthI svocita AcAra-sAmAcArIne svIkAre che. jaino apunarbaMdhaka sAMkhyo bauddho prakRtinA adhikAra (sattA) nI avAptabhavavipAka, AtmAbhavavipAkanivRtti (abhAva) vALo purUSa nivRttAdhikAra | parIpAkanI prAptivALo AtmA. prakRtika purUSa. 1 sUtelA mANasane koI AbhUSAdivaDe alaMkRta kare ane pachI te jAgRta thAya tyAre potAne alaMkRta thayelo joIne AnaMda anubhave che, tenI jema anAbhogathI paNa vicitra guNovaDe potAne alaMkRta thayelo joIne samyagdarzanAdi lAbhanA kALe AnaMda anubhave che. tathA AdizabdathI sutelA mANasane naukA vi.thI samudranA pArane pAmelo potAne jyAre jAgyA pachI jue che tyAre AnaMda thAya che ema samajavuM. gujarAtI anuvAdaka CX-315 CCI.
Page #513
--------------------------------------------------------------------------
________________ hakaka dalIla karI lalita-virAjaE GUrabhArathita (460 jaino jene "apunabaMdhaka kahe che tene ja sAMkhyo nivRttAdhikAra-prakRtika purUSa' kahe che ane bauddho, "na anavAptabhavavipAka-avAptabhAvavipAka' kahe che. te muddAsara-bho apunabaMdhaka-AdidhArmika Adibhavyo! AdarapUrvaka A prakRta (cAlu) caityavaMdana viSayaka vyAkhyAna vivaraNane sAMbhaLo! ane sUkSmabuddhithI jhINavaTabharI bArIka pratibhAthI khUba talaparyata vicAro ! kemake, artha-tAtparyanA vizeSa jJAna zUnya adhyayana (gokhaNapaTTI abhyAsa) zuSka-sukAI gayela zeraDI cAvavA sarakhuM che. (arthajJAna vihoNAone saMvegAdirUpa phalanI zUnyatA hoI zuSkaIsu tulyatA darzAvI che. ahIM rasanA sthAne artha(bhAvArtha-paramArtha-rahasyArtha)samajavo. kemake, rasarUpa artha, antarAtmAne khUba khuza-saMtuSTa-prasanna-banAve che. arthajJAna, aMtarAtmAnI purepurI prasannatA pedA karI saMvega Adi (sudeva Adi viSayaka parama anurAga Adi) rUpa kAryanI siddhi kare che. saMvega AdirUpa kAryanA pratye caityavaMdana vyAkhyAna vicArajanya-arthajJAna-tAtparyajJAna, asAdhAraNa kAraNa jo arthajJAnane uDAvI devAmAM Ave to saMvega AdinA svapna paNa darzana na thAya eTale ja saMvega Adi rUpa kAryajanaka arthajJAna-saMpAdana thAya eTalA sArU A vyAkhyAnarUpa prayAsa che. je arthajJAna sArU vyAkhyAnano prayAsa che. eTale jenA mATe vyAkhyAnano prAraMbha thayelo che te, arthajJAna saMpAdanathI viparIta AcaraNA nahi karo! arthAt arthajJAna je rIte saMpAdita thAya-je pravRttithI prApta thAya tevI rIta ke pravRtti adA karo! A prakRta caityavaMdana vyAkhyAna, prakRti(svabhAva)thI suMdara manohara-rUcikara-AnaMdakara, ciMtAmaNiratna sarakhuM, saMvega kAryajanaka che, eTale mahAkalyANa-sata caityavaMdanArUpa mahAmaMgalanuM virodhI bAdhaka-pratibaMdha che ema vicAro nahi! paraMtu mahAkalyANanuM sAdhaka che ema ciMtana karo! kemake, jenA sArI rIte guNo joyA che, evA ciMtAmaNiratnathI paNa jyAre sArI rIte tenA guNonuM jJAna thAya che tyAre ja ciMtAmaNiratnathI paNa zraddhA AdinA utkarSabhAvathI arthAtu utkRSTabhAve zraddhAdi hoya chate, avidhino viraha-abhAva-tyAga hoye chate mahAkalyANanI siddhi thAya che. tyAre caityavaMdana vyAkhyAnanuM arthajJAna hoya chate utkRSTabhAve zraddhAdi hoye chate, avidhino viraha-abhAva hoya chate ciMtAmaNiratna sarakhuM, (caityavaMdanajanya karmakSayathI sarvakalyANanI prApti che mATe ciMtAmaNi sarakhuM che.) rAtI rAsAvADao - sAkarasUri mahArAjA tAjA rAma.
Page #514
--------------------------------------------------------------------------
________________ (461 lalita-vijJAsa - RbhAvi rahita A caityavaMdana vyAkhyAna paNa, sat caityavaMdanAdirUpa mahAmaMgalarUpa mahAkalyANane kare che. have A vyAkhyAna prasaMgathI saro! arthAtu caityavaMdana sUtranA vyAkhyAnanI samApti thAya che. "AcArya haribhadrasUri puraMdare racelI, (bAdhA vagara-yukti ane AgamathI yukta) samyaphanyAyothI saMgata-bharapUra, caityavaMdana sUtranI "lalitavistarA'nAmanI vRtti (vyAkhyA) che."1. je purUSa, madhyasthahRdayadvArA A "lalitavistarA'nAmanI vRttine sArI rIte vicAraze! manana karaze! hRdayamAM utAraze! te purUSa niyama, cokkasa(avidhinA tyAgapUrvaka ajJAnanA parihArapUrvaka hoI)vaMdanArUpa(samyapha caityavaMdanArUpa)lAbha pAmaze! athavA bhavAMtarabhAvisata caityavaMdana prApti satsala heturUpa subIjane pAmaze ja."2. pArakAnA Azayane jANyA zivAya, te-pare racela vastunA guNadoSa, sajjane nahi bolavA joIe, paraMtu temAM mAtra prazna ja vyAjabI che."3. parIkSA mATe, potAne ane pArakAne jJAnanI abhivRddhi thAya eTalA khAtara, ane saMzaya-zaMkAnA tyAga khAtara ja bIjAne prazna karavo joIe." (paraMtu vijIgISA ke dveSabharI buddhie prazna paNa nahi karavo joIe ema dhvanita thAya che.) 4. meM zubhabhAvathI A lalita vistarA'nAmanI vRtti racIne je puNya upArjita karyuM che te puNyanA prabhAvathI sarva prANiomAMthI samULago mAtsarya, dveSa, IrSA, draSTirAga, asata pakSapAtano viraha-abhAva thAo'5. ( A pramANe lalita vistarA'nAmanI caityavaMdana sUtranI vRtti samApta thAya che. A kRti-racanA, gharmanI apekSAe yAkinImahattarArnu zrI AcArya haribhadranI che ema samajavuM. u samApta che - $ prazastika che. devAdhideva zrI paramakRpALu zaMkhezvarapArzvanAtha prabhunI aciMtya kRpAe... zramaNa prabhu zrI mahAvIra svAmInA zAsanamAM zrI gaNadhara sudharmAsvAmInI pATaparaMparAe 73 mI pA birAjelA paMjAba dezoddhAraka nyAyAbhAnidhi pU. AtmArAmajI ma.sA. (vijayAnaMdasUrIzvarajI) nA paTTAlaMkAra pU. nispRhacUDAmaNi AcArya bhagavaMta zrI kamalasUrIzvarajI ma.sA.nA paTTapradyotaka pU. jainaratna- vyAkhyAna vAcaspati kavikulakirITa pU. AcAryadeva zrI labdhisUrIzvarajI ma.sA.nA paTTadhara pU. gharmadivAkara vighnaharapAzvatIrthasthApaka (aMtarIkSa) AcAryadeva zrI bhuvanatilakasUrIzvarajI ma.sA.nA paTTAlaMkAra pU. saMskRtavizArada karNATaka kezarI zrAvastItIrthoddhAraka sUrimaMtra paMcaprasthAnArAdhaka AcAryadeva zrImavijaya bhadraMkarasUrIzvarajI ma.sAhebe, pU. A. haribhadrasUri viracita "lalita vistarA" graMthano tathA AcArya municaMdrasUrIzvarajI racita paMjikAno gujarAtI anuvAda nAmastava, caityastava, zrutastava, siddhastava 35 varSa pUrve karela te pUrNa thayo... gujarAtI anuvAdaka. e ja vasati
Page #515
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalitavirA A ri-racita 462 lodravApArzvanAthASTakam kartA - munirAja zrI bhadraMkaravijayajI (mandAkrAntAvRttam) prottejaH phaNagaNayujA bhoginA lAJchito yo vizve jaitrAzugasumazaraM mugdhamAraM jigAya / aSTaizvaryaH sugaNamahito'tyantabhUtirmahezaH sAkSAtpArzvaH ziva iva vibhuH zobhate lodravAkhyaH yeSAmeSA caraNayugalI kalpavallI prasannA puNyairlabhyA sakalasumanovAJchitArthapradAtrI / zazvabandhA suranaravaraiH prANidArigrahatrI te pArzvezAH jhaTiti bhavinAM kAmanAM pUrayantu zyAmacchAyo jalazaya iva zlIlapadmApriyo yaH caJcannavyAJjanarucipadaM bhISmakAlapraNAzI / naSTAriSTastribhuvanatale mohanIyAkRtiH saH kuryAtpArzvo bhavikakuzalaM lodravAkhyo jinendraH vizvavyApI surapatha ivAnantanityasvabhAvo rUpAcchUnyo sphurati mahimA yasya pArzvezituzca / bhAsvaddhAbhAsurasurasurI gItakIrtiH sumUrtiH puSyAtpArzvo lasitavibhavaH zarma nRNAM sa nityam niryatsAmyAmRtarasajhare padmajaitre sunetre muktAyuktA sumaNijaTilA kaNThadeze ca mAlA / bhrAjadbhAle subhagatilakaM vyomni mArtaNDatulyaM pArzvezAnAM dizatu sahRdAM zarmamAlAM trayIyam gujarAtI anuvAdaka mA. tIkasaramAsA, || 9 || // 2 // // 3 // 11 8 11 // 5 //
Page #516
--------------------------------------------------------------------------
________________ ARAMDARMANARAINowerest Ga-visarA 80020100840WGONRoomHROOPOmansar mArI tArI 2080000TM 46000008386000000000000000000 kAsazvAsajvarakaphakiNAyA gadA duHkhasAdhyA nAmasmRtyA gajabhujagabhIryAnti nAzaM ca yasya / lakSmIviye bhavini bhavatacchinnadArigrajAiye saH pArzvezo racayatu yazo bhaktibhRdbhaktakAnAm iSTazcintAmaNiriva manoharSasaMpattikArI sandhyAto yo duritazamako bhavyavaryaiH pramodAt / bhuktisvargAyasamapadadaH pUjitaH pUrNabhaktyA pAyAtpAtAtsukRtasukR tAM pArzvanAtho jinendraH karmArAtivrajagajaghaTAghaTTane kesarIzo rAgadveSAntaraviSamarugdhvaMsadhanvantarIzaH / jvAlAmAlAgataphaNabhRtastrANadAtA dayezaH pArzvaH pAzrvAcitapadayugaH pAtu vo lodravAkhyaH // 8 // do || prazastiH || Jos (zArdulavikriDitavRttam) durvAdidvipapaJcatuNDasadRzA''nandAkhyasUrIzituH paTTe zrIkamalAkhyasUritilako gaGgAtaTe haMsavata tatpaTTodayazailazRGgasavituH zrIlabdhisUrIzituranteSad bhuvanAkhyavAcakamaNirjIyAjjagatyAM sadA / // (anuSTupachandaH) bhadrareNa tacchiSyA-Nukatulyena bhikSuNA jayatAtpuSpadantAntaM dRbdha stutyaSTakaM mudA // Homeonesemomson90000000 gajarAtI BIRaa ja
Page #517
--------------------------------------------------------------------------
________________ nI lalita jaE GbhAvayita haka kAkA akabara ja { 464 munizrI bhadraMkara vijayajI kRta. (sojata maMDaLa manamohana pArzvajina stavana) 1. manamohana prabhu pArtha tumako kroDo praNAma aM. jalate kASTa se nAga bacAyo, kamaTha bhogI ko Ape tAryo, dayA dilameM ghAra, prabhuko kroDo praNAma nIca karmo se mai aghamAtmA, mIlA puNyase prabhu paramAtmA, naiyA pAra utAra tumako kroDo praNAma mUrtI jyotimaya mana ko haratI, sukhako karatI pApako zaratI. vinaMtI merI svIkAra, prabhuko kroDo praNAma sojata saMghakI vinatI mAnI, upakAra jAnI baDe jJAnI, kIyA caumAsA sAra, tuma ko kroDo praNAma bhuvana vijaya guru kI vANI, rUghanAthamalajIe manameM mAnI, kayA mandira phAra, prabhuko kroDo praNAma camatkArI mUrti mana ghariyA, guru mu se nAma ja diyA, manamohana prabhu pArzva, tumako kroDo praNAma saMvata ogaNIse tANe varSe mAgazara mAse baDa harSe, , vadi caudaza zanivAra, prabhuko kroDo praNAma Atma kamala meM labdhi kArI, tiNe bhuvanameM bhadrakArI, karI pratiSThA udAra prabhuko kroDo praNAma A gujarAtI anuvAda
Page #518
--------------------------------------------------------------------------
_