Book Title: Agam Sutra Satik 16 Suryapragnapati UpangSutra 05
Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Agam Shrut Prakashan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/003350/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namo namo nimmala dasaNassa la AgamayuvANi (saTIka) bhAga:-12 saMzodhaka sampAdakaJcaH muni dIparatanAsAgara . Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAlabrahmacArI zrI neminAthAya namaH namo namo nimmala daMsaNassa zrI AnaMda-kSamA lalita-suzIla sudharmasAgara gurUbhyonamaH Agama suttANi (saTIka - bhAgaH-12 (1) sUryaprajJapti-upAGgasUtram (2) candraprajJapti-upAGgasUtram -: saMzodhakaH sampAdakazcaH :muni dIparatnasAgara - tA. 14/4/2000 ravivAra 2056 caitra suda 11 45- Agama suttANi-saTIka mUlya rU.11000/ 9 Agama zruta prakAzana // - -.: saMparka sthala : - "Agama ArAdhanA kendra' zItalanAtha sosAyaTI vibhAga-1, phleTa naM-13, 4-thI maMjhila, vhAyasenTara, khAnapura, ahamadAbAda (gujarAta) - Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUryaprajJaptiupAGgasUtrasya | 1 |sUrya-prajJapti upAGgasUtrasya viSayAnukramaH | pRSTAGkaH 111 112 158 119 R 21 -24 27 154 37 155 155 42 - mUlAGkaH viSayaH | pRSTAGkaH mUlAGkaH viSayaH - prAbhRtaM-1 | -45 | prAbhRta prAbhRtaM.3 arihanta vandanA. mithilA- -46 prAbhRta prAbhRtaM-4 | nagaryAdi varNanam, samavasaraNaM .47/ prAbhRta prAbhRtaM 5 -2 | gautama varNanam evaM kathanaM .49 prAbhRta prAbhRta-6 -17] prAbhRtAnAM saMkhyAdi nirdezaH -50 prAbhRta prAbhRtaM-7 -21 prAbhRta prAbhRtaM-1 -51 grAbhRta prAbhRtaM 8 .23] prAbhRta prAbhRtaM.2 -52/ prAbhRta prAbhRtaM 9 | prAbhUta prAbhUtaM-3 .53 | prAbhRta prAbhRtaM 10 -25] prAbhRta prAbhRtaM-4 -85 prAbhRta prAbhRta-11 -27/ prAbhRta prAbhRtaM-5 -56] prAbhRta prAbhRtaM-12 28 prAbhRta prAbhRta-6 -60 prAbhRta prAbhRta-13 29. prAbhRta prAbhRtaM 7 41 / -67 prAbhRta prAbhRtaM-14 -30 prAbhuta prAbhRtaM 8 -68] prAbhRta prAbhRtaM-15 prAbhRta-2 -69 prAbhRta prAbhRtaM-16 -31 | prAbhRta prAbhRta-1 90 prAbhRta prAbhRtaM-17 -32 prAbhRta prAbhRta-2 -71, prAbhRta prAbhRtaM-18 -33 prAbhRta prAbhRta-3 -14 prAbhRta prAbhRtaM-19 -34aa prAbhRta-3 -85 prAbhRta prAbhRta-20 -35 prAbhRta-4 -86 prAbhRta prAbhRta-21 -36/ prAbhRta. 83 -97 prAbhRta prAbhRtaM-22 "37 prAbhRta-6 | -98, prAbhRtaM-11 .38| prAbhRta-7 90 -106/ prAbhRtaM-12 -39/ prAbhRtaM 8 91 -109 prAbhRtaM-13 .41 prAbhRtaM-9 99 | -110 prAbhRtaM-14 10 prAmRta-10 106 -114 prAbhRtaM 15 --42 | prAbhRta prAbhRta-1 106 115 prAbhRtaM-16 -44 prAbhRta prAbhRtaM-2 107 -116 prAbhRtaM-17 158 561 56 162 162 186 187 201 214 247 257 270 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukramaH pRSTAGkaH 313 mUlAGkaH viSayaH -128 prAbhRtaM-18 -193 | prAbhRta-19 -207| prAbhRtaM-20 pRSTAGkaH mUlAGkaH viSayaH 272/ 208 upasaMhAra gAthA 282 -213 sUtradAne pAtratA | 302/ 214, vIra vandanA 314 | 2 | candraprajJaptisUtrasya- viSayAnukramaH pRSThAGkaH 320 mUlAGka: viSayaH pRSTAGkaH mUlAGkaH viSayaH 0 prAmRta-1 318, 20| mithilA nagaryAdivarNanam, -1 vIra stutiH 318 samavasaraNaM -2| paJcaparameSThIvandanA 319) -21 | gautamavarNana evaM kathana -3 | candraprajJaptikathanapratijJA 319 -25 prAbhRta prAbhRta-1 4] gautamasyapRcchA _ |320 -218 zeSAH sarvA viSayAnukramaH -19 prAbhUtAnAM saMkhyAdi nirdezaH / 320| | | sUryaprajJaptivatjJAtavyAH 320 320 320 nodha:(1) sUryaprajJaptiH bhane candraprajJaptiH nAviSayo - prAbhRtaM, prAbhRtaprAbhRtaM bhane pratipatiH tathA mULasUtra, badhuMja vartamAna kALe sarakhuMja prApta thAya che. candraprajJaptiH bhAM yAra do mArita cha chaino uparota viSayAnukramaH mAM nirdeza karela che. AraMbhamAM keTalAMka samAna sUtro chatAM krama pheraphAra hovAne lIdhe ahIM viSayAnukramaH maani|| 43kha cha. prAbhRta prAbhRtaM-1 thIche prAbhRtaM-20 sudhA bAsI samAna che. mAtra yA2-yAra anumo vayatA prAya che. tethI. sUryaprajJapti upAGga bhayo mUlAGkaH 18 chetyAM candraprajJapti upAGga bhAM mUlAGka 22 che. me 4 rIte yAMta sudhI yAra-yAra mUlAGkaH qyatA 4. [mo samAprAzana AgamasuttANi- (mUla) bhAbane bhAbhI saMpUrNa alaga-alaga mudrIta karAvelA che.] Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUryaprajJaptiupAGgasUtram bhAgaH-12 samAviSTau - Agamau (1) - [16] sUryaprajJaptiupAGgasUtram-saTIkaM (2) - [17] candraprajJaptiupAGgasUtram-saTIkaM Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Arthika anudAtA -pa.pU. mAlavabhuSaNa tapasvI AcAryadeva zrI navaratnasAgara sUrIzvarajI ma.sA.nI preraNAthI zrI lAlabhAI devacaMda zAha taraphathI - nakala eka. -pa.pU. saraLa svabhAvI-zrImad bhagavatIsUtra vyAkhyAna payu AcAryadeva zrI naradevasAgarasUrIzvarajI ma.sA. tathA pUjyazrInA ziSyaratna tapasvI gaNivaryazrI caMdrakIrtisAgarajI ma.sA.nI preraNAthI zrI puruSAdAnIyA pArzvanAtha che. mUrti. jaina saMgha, devakInaMdana sosAyaTI, amadAvAda taraphathI nakala eka. pa.pU. zAsana prabhAvaka-kriyArAgI AcAryadevazrI vijaya cakacaMdra sUrIzvarajI ma.sA.nI preraNAthI eka sagRhastha taraphathI nakala eka. -pa.pU sAhityapremI munirAja zrI sarvodaya sAgarajI ma.sA.nI preraNAthI-"acalagacchAdhipati pa.pU. A. bha. zrI guNasAgarasUrIzvarajI ma.sA.nA ziSyaratna pa.pU. munirAja zrI cAritraratnasAgarajI ma. nI 19bhI aTTAi nimitta-zrI cAritraratna phA.ce.TrasTa taraphathI nakala epha. -pa.pU, vaiyAvRtyakArikA sAthvI zrI malayAzrIjI ma.sA.nA ziSyA vyavahAra vicakSaNA pU. sAdhvI zrI hitajJAzrIjI ma.nI preraNAthI jaina ArAdhanA maMdira-"jJAnakhAtA" taraphathI nakala eka. -pa.pU. saumyamUrti sAdhvIzrI samyaguNAzrIjI ma.nI preraNAthI pa.pU. gurumAtA-vAtsalyamUrti sA. zrI ratnatrayAzrIjI ma.nI paMcamI punyatithi nimitte zrImatI lIlamabena prANalAla pI. dAmANI taraphathI nakala eka -papU, ravanAmadhanyA sA. zrI samyaguNAzrIjI tathA teonA ziSyA sA. zrI samajJAzrIjInI preraNAthI-2013nA yazasvI cAturmAsa nimitte zrI pArzvapadmAvatI jaina saMgha, pArUlanagara, amadAvAda taraphathI nakala be. -pa.pU, ratnasayArAdhaphA sAthvIthI samyaguNAzrIjI tathA teozrInA ziSyA sA. zrI samajJAzrIjInI preraNAthI saMvata 2054nA nirmaLa ArAdhanAmaya cAturmAsanI smRtimAM-ghATaloDiyA (pAvApurI) jaina zve. || mUti. saMgha, amadAvAda taraphathI nakala eka. . Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa.pU. sAdhvI zrI ratanATayAzrIjI ma.nA parama vineyA sA. zrI saumyaguNAzrIjInI preraNAthI teonA saMsArabhAIzrI indravadanabhAI dAmANInA anumodanIya puruSArthathI "Agama dIpa-saMpuTa"nA badalAmAM prApta rakamamAMthI-nakala cAra. pa.pU. prazamarasanimanA sAdhvI zrI prazamazIlAzrIjI ma.nI preraNAthIsametazikhara tirthI dvArikA pa.pU. sAdhvI zrI raMjanazrIjI ma. sA.nA ziSyA apratima vaiyAvRtyakArikA sA. zrI malayAzrIjI tat ziSyA sA. zrI narendrazrIjItatu ziSyA sA. zrI praguNAzrIjI ma.nA. AtmasaeNcAryearihaMta TAvara, jaina saMgha, muMbai taraphathI nakala eka. -pa.pU. AgamoddhAraka AcAryadevazrI nA samudAyavata pa.pUjya vecAvRtyakArikA sA. zrI mAlAzrIjI ma.nA ziSyA pUsA, zrI kaivalyazrIjI ma.nA ziSyA pU.sA. zrI bhavyAnaMdazrIjI ma. sA.nA suziSyA miSTabhASI sAdhvIzrI pUrNaprajJAzrIjI ma. sA. tathA temanA vinita ziSyA sA. zrI pUrNadazitAzrIjI tathA sA. pUrNataMdItAzrIjInI preraNAthI-sarvodaya pArzvanAtha cerITebala TrasTa, mulunDa muMbaI taraphathI nakala eka. -pa.pU, vaiyAvRtyakArikA sAthvIthI malayAzrIjI ma.nA praziSyA sA. zrI bhavyAnaMdazrIjIma.nA suvinitA sA. zrI kalpaprajJAzrIjI tathA kokIlakaMThI sA. zrI kairavaprajJAzajI nI preraNAthI -mehula sosAyaTI, ArAdhanAbhavana, subhASanagara, vaDodarAnI baheno taraphathI nakala eka zrI vizAzrImALI tapagacchajJAti-jJAnakhAtuM, jaina pAThazALA, jAmanagara taraphathI nakala be. -zrI maMgaLa pArekhano khAMco-jaina zve. mUrti. saMgha, amadAvAda. taraphathI 2054nA cAtumAsa nimitte nakala be. - zrI AkoTA jaina saMgha, vaDodarAnI baheno taraphathI nakala eka. zrImatI nayanAbena ramezacaMdra zAha, vaDodarAnI preraNAthI AgamonA seTanA badalAmAM prApta rakamamAMthI nakala pAMca. ziSa sarve rakama "amArA"Aja paryanta prakAzanonA badalAmAM prApta thayelI che. L Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 1, prAbhRtaprAbhRtaM - namo namo nimmala desaNassa paMcama maNaghara zrI sudharmAsvAmine namaH 16 sUryaprajJaptiupAGgasUtram .: (saTIka) . paMcamaMupAGgam mUlasUtram + malayagiriAcArya viracitA vRttiH) // 1 // yathAsthitaM jagatsarvamIkSate yaH pratikSaNam / zrIvIrAya namastasmai, bhAsvate paramAtmane / // 2 // zrutakevalinaH sarve, vijayantAM tamazchidaH / yeSAM puro vibhAnti sma, khadyotA iva tIrthakAH / / // 3 // jayati jinavacanamanupamamajJAnatakamaHsamUharavibimbam / zivasukhaphalakalpatarUMpramANanayabhaGgamabahulam / / // 4 // sUryaprajJaptimahaM gurUpadezAnusArataH kiJcit / vivRNomi yathAzakti spaSTaM svpropkaaraay|| // 5 // asyA niyuktirabhUta pUrvaM zrIbhadravAhusUrikRtA / kalidoSAt sA'nezad vyAcakSe kevalaM sUtram / / (prAbhRtaM-1) tatratasyAM nagaryAM yasmitrudhAne yathA bhagavAn gautamaravAmI bhagavatastrilokIpateH zrImanmahAvIrasyAnte sUryavaktavyatAM pRSTavAnyathA ca tasmai bhagavAn vyAgRNAti sma tathopadidarzayiSuHprathamato nagaryudyAnAbhidhAnapurassaraM sakalavaktavyatopakSepaM vaktukAma idamAha mU. (1) namo arihaMtANaM / / te NaM kAle NaM te NaM samae NaM mithilA nAma nayarI hotthA riddhasthimiyasamiddhA pamuitajaNajANavayA jAva pAsAdIyA -11 4 tIse NaM mihilAe nayarIe yahiyA uttarapuracchime disibhAe ettha NaM mANibhadde nAmaMceie hotthA vnnnno| tIse NaM mihilAe jitasattU rAyA, dhAriNI devI, vaNNao, te NaM kAle NaM te NaM samaeNaM tami mANibhadde ceie / sAmI samosaDhe, parisA niggatA, dhammo kahito, paDigayA parisA / jAva rAjA jAmeva disiM pAdunbhUe tAmeva disiM paDigate / vR. teNaMkAleNa'mityAdi, ta iti prAkRtazailIvazAt tasminniti draSTavyaM, asyAyamartho yadA bhagavAn viharati sma tasmin Namiti vAkyAlaGkAre dRSTazcAnyatrApiNaMzabdo vAkyAlaGkArArthe yathA 'imA NaM puDhavI' ityAdAviti, kAle adhitAvasarpiNIcaturthabhAgarUpe, atrApi NaMzabdo vAkyA Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 laGkArArthaM / 'teNaM samae NaM' ti samayo'vasaravAcI, tathA ca loke vaktAro - nAdyApyetasya vaktavyasya samayo vartate, kimuktaM bhavati ? - nAdyApyetasya vaktavyasyAvasaro varttata iti, tasmin samaye bhagavAn prastutAM sUryavaktavyatAmacakathat, tasmin samaye mithilA nAma nagarI abhavat, nanvidAnImapi sA nagarI varttate tataH kathamuktamabhavaditi ?, ucyate, vakSyamANavarNakagranthoktavibhUtisamanvitA tadaivAbhavat na tu granthavidhAnakAle, etadapi kathamavaseyamiti cet ?, ucyate, ayaM kAlo'vasarpiNI, avasarpiNyAM ca pratikSaNaM zubhA bhAvA hAnimupagacchanti, etamra supratItaM jinapravacanavedinAM, ato'bhavadityucyamAnaM na virodhabhAk samprati asyA nagaryA varNakamAha sUryaprajJaptiupAGgasUtram 1/-/9/ 'riddhatthimiyasamiddhA pamuiyajaNajANavayA pAsAIyA 0' iti RddhAH - bhavanaiH paurajanaizcAtIva vRddhimupagatA 'RdhUvRddhA' viti vacanAt stimitA - svacakraparacakrataskaraDamarAdisamutthabhayakallolamAlAvivarjitA samRddhA dhanadhAnyAdivibhUtiyuktA, tataH padayatrayasyApi karmadhArayaH, tathA 'pamuiyajanajAnavaya'tti pramuditAH - pramodavantaH pramodahetuvastUnAM tatra sadbhAvAjjanAnagarIvAstavyA lokA jAnapadA - janapadabhavAstatra prayojanavazAdAyAtAH santo yatra sA pramuditajanajAnapadA, yAvacchabdenaupapAtikagranthapratipAditaH samasto'pi varNakaH 'AinnajaNasamUhA ( maNussA)' ityAdiko draSTavyaH, sa ca granthagauravabhayAnna likhyate, kevalaM tata evopapAtikAdavaseyaH, kiyAn draSTavya ityAha- 'pAsAIyA 0' iti atra prakazabdopAdAnAt prAsAdIyA ityanena padena saha pacadacatuSTayasya sUcA kRtA, tAni ca padAnyamUni - prAsAdIyA darzanIyA abhirUpA pratirUpA, tatra prAsAdeSu bhavA prAsAdIyA prAsAdabahulA ityarthaH, ata eva darzanIyA-draSTuM yogyA, prAsAdAnAmatiramaNIyatvAt, tathA abhimukhamatIvoktarUpaM rUpaM- AkAro yasyAH sA abhirUpA prativiziSTaM - asAdhAraNaM rUpaM - AkAro yasyAH sA pratirUpA / 'tIse NaM mihilAe nayarIe bahiyA uttarapuracchime disIbhAe ettha NaM mANibhadde nAmaM ceie hotthA vaNNao' iti tasyA mithilAnagaryA bahirya auttarapaurastyaH- uttarapUrvArUpo digvibhAga IzAnakoNa ityarthaH, ekAro mAgadhabhASAnurodhataH prathamaikavacanaprabhavaH, yathA 'kayare Agacchai dittarUve' ityAdau, 'atra' asmin auttarapaurastye digvibhAgai mANibhadramiti nAma caityamabhavat, citerlepyAdicayanasya bhAvaH karmma vA caityaM, tacca saMjJAzabdatvAddevatAprativimbe prasiddhaM tatastadAzrayabhUtaM yaddevatAyA gRhaM tadapyupacArAcaityaM taccaiha vyantarAyatanaM draSTavyaM natu bhagavatAmarhatAmAyatanamiti, 'vaNNao'tti tasyApi caityasya varNako vaktavyaH, sa caupapAtikagranthAdavaseyaH / 'tIse NaM mihilAe'ityAdi, tasyAM ca mithilAyAM nagaryAM jitazatrurnAma rAjA, tasya devI- samastAntaHpurapradhAnA bhAryA sakalaguNadhAraNAd dhAriNInAmnI devI, 'vaNNao' tti tasya rAjJaH tasyAzca devyA aupapAtikagranthokto varNako'bhidhAtavyaH, 'te NaM kAle NaM te NaM samae NaM taMmi mANibhadde ceie sAmI samosaDhe, parisA NiggayA, dhammo kahio, paDigayA parisA' tasmin kAle tasmin samaye tasmin mANibhadre caitye / 'sAmI samosaDhe 'tti svAmI jagadgururbhagavAn zrImahAvIro arhan sarvajJaH sarvadarzI saptahasta Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAmRtaM 1, prAbhRtaprAbhRtaM - pramANazarIrocchyaH samacaturanasaMsthAnovajrarSabhanArAcasaMhananaH kajjalapratimakAlimopetasnigdhakuJcitapradakSiNAvartamUrdhajaH uttaptatapanIyAbhirAmakezAntakezabhUmirAtapatrAkArottamAGgasannivezaH paripUrNazazAGkamaNDalAdapyadhikataravadanazobhaH padmotpalasurabhigandhanizvAsovadanatribhAgapramANasakambUpamacArukandharaH siMhazArdUlavatparipUrNavipulaskandhapradezo mahApurakapATapRthulavakSaHsthalAbhogo yathAsthitalakSaNopetaH zrIvRkSaparidhopamapralambabAhuyugalo ravizazicakrasauvastikAdiprazastalakSaNopetapANitalaH sujAtapAryo jhaSodaraH sUryakarasparzasaJjAtavikozapadmopamanAbhimaNDalaH siMhavatsaMvartitakaTIpradezo nigUDhajAnuH kuruvindavRttajaGghAyugalaH supratiSThitakUrmacArucaraNatalapradezaH anAzravo nirmamaH chinnazrotA nirupalepo'pagatapremarAgadveSazcatustriMzadatizayopeto devopanIteSu navasu kanakamaleSu pAdanyAsaM kurvannAkAzagatena dharmacakreNa AkAzagatena chatreNa AkAzagatAbhyAM cAmarAbhyAmAkAzagatenAtisvacchasphaTikavizeSamayena sapAdapIThena siMhAsanena puro devaiH prakRSyamANena 2 dharmadhvajena caturdazabhiH zramaNasahanai SaTtriMzatsaGkhyairAryikAsahanai parivRto yathAsvakalpaM sukhena viharanyathArUpamavagrahaM gRhItvA saMyamena tapasA cA''tmanaM bhAvayan samavasRtaH, samavarasaraNavarNanaM ca bhagavata aupapAtikagranthAdavaseyaM / 'parisA niggaya timithilAyAnagaryA vAstavyo lokaH samasto'pi bhagavantamAgataM zrutvA bhagavadvandanArthaM svasvAmadAzrayAdvinirgata ityathaH, tannirgamazcaivam-'taeNaM mihilAenayarIe siMghADagatiyacaukkacaccaracaummuhamahApahesu bahujano annamannassa evamAikkhai evaM bhAsei evaM panavei evaM parUvei-evaM khalu devANuppiyA ! samaNe bhagavaM mahAvIre Aigare jAva sabvannU savvadarisI AgAsagaeNaMchatteNaMjAva suhaMsuheNaMviharamANeiha Agae iha samAgaeiha samosaDhe iheva mahilAe nayarIe vahiA mANibhadde ceie ahApaDirUvaM uggahaM ogiNhittA arihA jine kevalI samaNagaNaparivuDe saMjameNaM tavasA appANaMbhAvemANe viharai,taM mahAphalaM khalu devANuppiyA! tahArUvANaM arahaMtANaM bhagavaMtANaM nAmagoyassavisavaNayAe kimaMga puNaabhigamavaMdananamaMsaNapaDipucchaNapajuvAsaNayAe?, taM seyaM khalu egassavi Ariyasa dhammiyassa suvayaNassa savaNayA, kimaMga puNa viulassa aTThassa gahaNayAe?,taM gacchAmoNaM devANuppiyA ! samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdAmo namaMsAmo sakkaremo sammANemo kallANaM maMgalaM devayaM paJjuvAsemo, evaM no ihabhave parabhave ya hiyAe suhAe khamAe nissesAe AnugAmiyattAebhavissai, taeNaM mihilAe nayarIe vahave uggA bhogA' ityAdyaupapAtikagranthoktaM sarvamavaseyaM yAvatsamastA'pi parSatparyupAsInA tisstthti| . 'dhammo kahio'tti tasyAH parSadaH purato nizeSajanabhASAnuyAyinyA arddhabhAgadhabhASayA dharmA upadiSTaH, sa caivam-'asthi loe asthi jIvA asthi ajIvA' ityAdi, tthaa||1|| "jaha jIvA bajhaMti muccaMtI jaha ya saMkilissaMti / jaha dukkhANaM aMtaM kariti keI apaDibaddhA / / // 2 // aTTaniyaTTiyaacittA jaha jIvA sAgaraM bhavamurviti / jaha ya parihInakammA siddhA siddhAlayamurviti / / 'tahA Aikkhaitti 'jAva rAjA jAmeva disaM pAudbhUe tAmeva disaM paDigae' iti, atra yAvacchabdAdidamaupapAtikagranthoktaMdraSTavyaM-'taeNaMsA mahaimahAliyA parisAsamaNassa bhagavao mahAvIrassaaMtie dhamma soccAnisammA haTTatuTTAsamaNaM bhagavaMmahAvIraMtikkhuttoAyAhiNapayAhiNaM Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUryaprajJaptiupAGgasUtram 91-19 karei karittA vaMdai namasai vaMdittA namaMsittA evaM vayAsI suyakkhAeNaM bhaMte ! niggaMthe pAvayaNe, nasthiya kei anne samaNevA mAhaNe vA erisaMdhammamAikkhittae, evaM vadittA jAmeva disaMpAubbhUyA tAmeva disaMpaDigayA, tae NaM se jiyasattU rAyA samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie dhammaM succA nisamma haThThatuDhe jAva hayahiyae samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namasai vaMdittA namaMsittA pasiNAI pucchai pucchittA aTThAI pariyAei pariyAittA uThAe uTThAi, uThAe udvittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namasai, vaMdittA namaMsittA evaM vayAsIsuyakkhAe NaM bhaMte ! niggaMthe pAvayaNe jAva erisaM dhammamAikkhittae, evaM vaittA hatthiM durUhai durUhittA samaNassa bhagavatomahAvIrassaaMtiyAomANibhaddAoceiyAopaDinikkhamaipaDinikhamittA jAmeva disaMpAubbhUe tAmeva disaMpaDigae' iti / idaM ca sakalamapi sugama, navaraM yAmeva dizamavalambaya, kimuktaM bhavati? -yato dizaH sakAzAt prAdurbhUtaH-samavasaraNe samAgatastAmeva dizaM prtigtH| mU. (2) te NaM kAle NaM te NaM samae NaM samaNassa bhagavato mahAvIrassa jeDhe aMtevAsI iMdabhUtI nAme(Na) anagAre gotamegotteNaM sattussehesamacauraMsasaMThANasaMThievajarisahanArAyasaMghayaNe jAva evaM vyaasii| vR. 'teNaM kAle NaM teNaMsamae NaM samaNassabhagavato mahAvIrassa jeTTe aMtevAsI iMdabhUI nAme anagAre goyame gotteNaM sattussehe samacauraMsasaMTANasaMThie vajjarisahanArAyasaMghayaNe jAva evaM vayAsI' iti, tasmin kAle tasminsamaye, zaMzabdo vAkyAlaGkArAtha, zramaNasya bhagavato mahAvIrasya jyeSTha iti prathamaH, antevAsI ziSyaH, anena padadvayena tasya sakalasamAdhipatitvamAvedayati, indrabhUtiriti mAtApitRkRtanAmadheyaH, nAmaMti prAkRtatvAt vibhaktipariNAmena nAmneti draSTavyaM, antevAsI ca kila vivakSayA zrAvako'pi sthAt atastadAzaGkAvyavacchedArthamAha-'anagAraH' na vidyate agAraM-gRhamasyetyanagAraH,ayaMcavigatIgotro'pi syAdataAha-gautamogotreNagautamAhvayagotrasamanvita ityarthaH, ayaMca tatkAlocitadehaparimANApekSayA nyUnAdhikadeho'pi syAdataAha'saptotsedhaH' saptahastapramANazarIrocchrAyaH, ayaM cetthaMbhUto lakSaNahIno'pi sambhAvyeta atastadAzaGkApanodArthamAha "samacaturasrasaMsthAnasaMsthitaH' samA:-zarIralakSaNazAstraktapramANAvisaMvAdinyazcatamro'nayo yasya tatsamacaturanaM, anayastviha caturdigavibhAgopalakSitAH zarIrAvayavA draSTavyAH, anye tvAhuH-samA-anyUnAdhikAzcatasro'pyanayo yatra tatsamacaturalaM, azrayazca paryazAsanopaviSTasya jAnunorantaraM 1 Asanasya lalAToparibhAgasya cAntaraM 2 dakSiNaskandhasya vAmajAnunazcAntaraM 3 vAmaskandhasya dakSiNajAnunazcAntara4 mita, apare tvAhuH-vistArotsedhayoH samatvAt samacaturana, tacca tatsaMsthAnaMcara saMsthAnaM-AkArastena saMsthito-vyavasthitoyaHsatathA, ayaMca hInasaMhanano'pi kenacitsa- mbhAvyeta tata Aha 'vArisahanArAyasaMghayaNe' nAracaM-ubhayatomarkaTabandhaHRSabha:-tadupariveTanapaTTaH kIlikA asthitrayasyApi bhedakamasthi evaMrUpaM saMhananaM yasyasatathA, 'evaMjAva vayAsI' iti, yAvacchabdopAdAnIdidamanuktamapyavaseyaM-kaNagapulaganighasapamhagore uggatave dittatave mahAtave urAle ghore Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 1, prAbhRtaprAbhRtaM - ghoraguNo ghoratavassI ghorabaMbhaceravAsI ucchUDhasarIre saMkhittaviulateulese cauddasapubbI caunANovagae savvakkharasannivAI samaNassa bhagavao mahAvIrassa adUrasAmaMte uDuMjANU ahosire jhANako gae saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe viharai, tae NaM se bhayavaM goyame jAyasaDDhe jAyasaMsae jAyakouhale uppannasaDDhe uppannasaMsae uppannakouhalle samuppannasaDe samuppannasaMsae samuppannakouhalle uTThe uTThAe utA jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai uvAgacchittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto AyAhiNaM payAhiNaM karei / * - AyAhiNapayAhiNaM karittA vaMdai namaMsai vaMditA namaMsittA naccAsanne nAidUre sussUsabhANe narmasamANe abhimuhe vinaeNaM paMjaliuDe pajjuvAsemANe evaM vayAsI, asyAyamarthaH - kanakasyasavarNasyaH pulako -lavastasya yo nikaSaH - paTTake rekhArUpaH, tathA padmagrahaNena padmakesarANyucyante, avayave samudAyopacArAt yathA devadattasya hastAgrarUpo'pyavayavo devadattaH tathA ca devadattasya hastAgraM spRSTA loko vadati-devadatto mayA spRSTa iti, tataH kanakeSu pulakanikapavatpa- akesaravacca yo gauraH sa kanakapulakanikaSapadmagauraH, athavA kanakasya yaH pulako - drutatve sati vindustasya nikaSa-varNa tatsadRzaH kanakapulakanikaSaH, tathA padmavat - padmakesara iva yo gauraH sa padmagauraH, tataH padadvayasya karmadhArayaH samAsaH, ayaM ca viziSTacaraNarahito'pi zaGkayeta ata Aha 9 'uggatave' uggaM- apradhRSyaM tapaH-- anazanAdi yasya sa tathA, yadanyenaprAkRtena puMsA na zakyate cintayitumapi manasA tadvidhena tapasA yukta ityarthaH, tathA dIptaM - jAjvalyamAnadahana iva karmavanagahanadahanasamarthatayA jvalitaM tapo-dharmmadhyAnAdi yasya sa tathA, 'tattatave' tti taptaM tapo yena sa taptatapAH, evaM hi tena tapastaptaM yena sarvANyapyazubhAni karmANi bhasmasAtkRtAnIti, mahat-prazastamAzaMsAdoSarahitatvAttapo yasya sa mahAtapAH, tathA 'urAle 'tti udAraH - pradhAnaH athavA orAlobhISmaH, ugrAdivizeSaNataH pArzvasthAnAmalpasatvAnAM bhayAnaka ityarthaH, tathA ghoro-nirghRNaH parISahendriyAdiripugaNavinAzamadhikRtya nirdaya ityarthaH, tathA ghorA - anyairduranucarA guNAH jJAnAdayo yasya sa tathA tathA ghoraistapobhistapasvI, 'ghoravaMbhaceravAsi' tti goraM - dAruNaM alpasatyairduranucaratvAt brahmacaryaM yattatra vastuM zIlaM yasya sa tathA ucchUDhaM-ujjhitaM ujjhitamiva ujjhitaM saMskAraparityAgAt zarIraM yena sa ucchUDhazarIraH / 'saMkhittaviulateulese tti saMkSiptAH zarIrAntargatatvenahrasvatAM gatA vipulA vistIrNA anekayojanapramANakSetrAzritavastudahanasamarthatvAttejolezyA - viziSTatapojanyalabdhivizeSaprabhavA tejojyAlA yasya sa tathA, 'caudasapuvvi' tti caturddaza pUrvANi vidyante yasya tenaiva racitatvAt, asau caturddazapUrvI, anena tasya zrutakevalitAmAha, sacAvadhijJAnAdivikalo'pi syAdata Aha'caunANovagae' matizrutAvadhimanaHparyAyajJAnarUpajJAnacatuSTayasamanvita ityarthaH, uktavizeSaNa- yukto'pi kazcitra samagrazrutaviSayavyApijJAno bhavati, caturddazapUrvavidAmapi SaTsthAnapatitatvena zravaNAdala Aha 'sarvAkSarasannipAtI' akSarANAM sannipAtAH saMyogAH sarve ca te akSarasannipAtAzca sarvAkSarasannipAtAste yasya jJeyAni sa tathA, kimuktaM bhavata ? - yA kAcit jagati padAnupUrvI vAkayAnupUrvI vA samabhavati tAH sarvA api jAnAtIti, evaMguNaviziSTo bhagavAn vinayarAziriva Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 1-2 sAkSAditikRtvA ziSyAcAratvAcca zramaNasya bhagavato mahAvIrasya adUrasAmante viharatItita yogaH, tatra dUraM-viprakRSTaM sAmantaM--sannikRSTaM tatpratiSedhAdadUrasamAntaM, tatra nAtidUre nAtinikaTe ityarthaH, kiMviziSTaH san tatra viharatItyata Aha ___-'udajANu'tti UrdhvaMjAnunIyasyAsauUrdhvajAnuH,zuddhapRthivyAsanavarjanAdaupagrahikani SadyAyAstadAnImabhAvAca utkaTukAsana ityarthaH, adhaHzirA nordhvaM tiryagvA vikSiptaSTi kintu niyatabhUbhAganiyamitaSTiritibhAvaH, 'jhANakoTTovagae'ttidhyAna-dharmya zuklaM vAtadeva koSThaHkuzUlo dhAnakoSThastamupagato dhyAnakoSThopagato, yathA hi koSThake dhAnyaM prakSiptamaviprasRtaM bhavati, evaM bhagavAnapidhyAnato'viprakIrNendriyAntaHkaraNavRttirityarthaH / ____ -'saMyamena' paJcAzravanirodhAdilakSaNena tapasA' anazanAdinA, cazabdo'tra samuccayArtho luptodraSTavyaH, saMyamatapograhaNaM cAnayoH pradhAnamokSAGgatvakhyApanArthaM, prAdhAnyaMcasaMyamasya navakAnupAdAnahetutvena tapasazcapurANakarmanirjarAhetutvena, tathAhi-abhinavakarmAnupAdAnAt purANakarmakSapaNAcca jAyate sakalakarmakSayalakSaNo mokSaH, tato bhavati saMyamatapasormokSaM prati prAdhAnyamiti, 'appANaM bhAvamANe viharai' iti AtmAnaM bhAvayan-vAsayan tiSThatItyarthaH / "tato NaM se' iti tato-dhyAnakoSThopagataviharaNAdanantaraM, Namiti vAkyAlaGkarArtha, 'sa' bhagavAn gautamo 'jAyasaDDe' ityAdijAtazraddhAdivizeSaNaHsan uttiSThatItiyogaH, tatra jAtApravRttA zraddhAHicchA vakSyamANArthatatvajJAnaMprayasyAsau jAtazraddhaH, tathA jAtaHsaMzayo yasya sajAtasaMzayaH, saMzayo nAmAnavadhAritArthaM jJAnaM, sa cavaM bhagavataH-iha sUryAdivaktavyatA anyathA, anyathA ca tIrthAntarIyairUpadizyate, tataH kiM tattvamiti saMzayaH, tathA 'jAyakoUhalletti jAtaM kutUhalaM yasyasajAtakutUhalaH jAtautsukya ityarthaH, yathA kathamenAM sUryavaktavyatAM bhagavAn prajJApaSyitIti, tathA 'uppannasaDe'tti utpannA-prAgabhUtA satI bhUtA zraddhA yasyAsau utpannazraddhaH, atha jAtazraddha ityetAvadevAstu kimarthamutpannazraddha ityabhidhIyate?, pravRttazraddhatvenotpannazraddhatvasya labdhatvAt, nahyanutpannA zraddhApravartata iti, atrocyate, hetutvApradarzanArthaM, tathAhi-kathaM pravRttazraddhaH?, ucyate yata utpannazraddha iti, hetutvapradarzanaM copapannaM, tasya kAvyAlaGkAratvAt, yathA 'pravRttadIpAmapravRttabhAskarAM, prakAzacandrAMvubudhe vibhAvarI'mityatrayadyapi pravRttadIpatvAdevApravRttabhAskaratvamavagataM tathApyapravRttabhAskaratvaM pravRttadIptatvAderhetutayopanyastamiti samIcInaM, 'uppannasaDDe uppannasaMsae' 'uppannakouhalle' iti praagvt| -tathA saMjAyasaDDe' ityAdi padaSaTkaMprAgvat, navaramiha samazabdaHprakarSAdivacanoveditavyaH, tata uTThAe uThei' iti utthAnamutthA UrdhvaM vartanaMtayAuttiSThati,iha 'uDhei' ityukte kriyArambhamAtramapipratIyate yathAvaktumuttiSThate tatastadavyavacchedArthamutthayetyuktam, 'jeNeve tyAdiprAkRtazailIvazAdavyayatvAcca yeneti yasminnityarthe draSTavyaM, yasmin digbhAge zramaNo bhagavAn mahAvIro vartate 'teNeva tti tasmin digbhAge upAgacchati, iha vartamAnakAlanirdezastatkAlApekSayA trikRtvaH-trIn vArAn AdakSiNapradakSiNaM karoti, AdakSiNAt-dakSiNahastAdArabhya pradakSiNaH-parito bhrAmyato dakSiNa eva AdakSiNapradakSiNaH taM karoti, kRtvA vandate-stauti namasyati-kAyena praNamati, vanditvA namasthitvA ca 'na'naiva atyAsanno'tinikaTa: avagrahaparihArAtathavA nAtyAsannasthAne Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 1, prAbhRtaprAbhRtaM - vartamAn iti gamyaM, tathA 'na' naivAtidUra'tiviprakRTo'naucityaparihArAt, athavA nAtidUre sthAne ___ -'sussUsamANe'ttibhagavadvacanAni zrotumicchan, 'abhimuhe'ttiabhi-bhagavantaMpratimukhyamasyetyabhimukhaH 'vinayeNatti vinayena hetunA paMjaliyaDe'ttiprakRSTaH-pradhAnolalATataghaTitatvena aJjali-hastanyAsavizeSaH kRto-vihitoyena sa prAJjalikRta, bhAryoDhAderAkRtigaNatayA kRtazabhdasya paranipAtaH, 'paJjuvAsemANe' iti paryupAsInaH-sevamanaH, anena vizeSaNakadambakena zravaNavidhirupadarzitaH, uktaM c||1|| "niddAvigahAparivaJjiehiM guttehiM paMjaliuDehiM / bhattibahumAnapuvvaM uvauttehiM suNeyavvaM / / " iti, 'evaM vadApti'tti evaM-vakSyamANena prakAreNa sUryAdivaktavyatAviSayaM praznamavAdItuktavAn, kathamuktavAniti ziSyasya praznAvakAzamAzaGkaya prathamato viMzatau prAbhRteSu yadvaktavyaM tadupakSipan gAthApaJcakamAhamU. (3) kai maMDalAi vaccai 1 tiricchA kiM ca gcchi2| __obhAsai kevaiyaM 3 seyAi kiM te saMThiI 4 // vR, prathame prAbhRte sUryo varSamadhye kati maNDalAnyekavAraM kati vA maNDalAni dvikRtvo vrajatItyetannirUpaNIyaM, kimuktaM bhavati?-evaM gautamane prazne kRtetadanantaraM sarvaMtadviSayaMnirvacanaM prathameprAbhRte vktvymiti|evNsrvtraapi bhAvanIyaM / dvitIyeprAbhRte kiM kathaMvAzabdaH sarvaprAbhRtavaktavyatApekSayA samuccaye tiryagvrajatIti 2, tRtIye candraH sUryo vA kiyatkSetramavabhAsayatiprakAzayatIti 3, caturthe zvetatAyAH-prakAzasya 'kiM' kathaM 'te' tava mate saMsthiti-vyavastheti 4 mU. (4) kahiM paDihayA lesA 5, kahiM te oyasaMThiI 6 / ke sUriyaM varayate 7, kahaM te udayasaMThiI 8 // vR.paJcamekasmin sUryasya pratihatA lezyeti 5, SaSThe kathaM kenaprakAreNa kiM sarvakAlamekarUpAvasthAyitayA utAnyathA ojasaH-prakAzya saMsthiti-avasthAnamiti 6, saptame ke pudgalAH sUryaM varayanti-sUryalezyAsaMsRSTA bhavantIti 7, aSTame 'kathaM kena prakAreNa bhagavan ! 'te' tava matena sUryasyodayasaMsthiti 8 / mU. (5) kaha kahA porisIcchAyA 9, joge kiMte va Ahie 10 // kiM te saMvacchareNAdI 11, kai saMvaccharAi ya 12 // vR. navame katikASThA-kiMpramANApauruSIcchAyA 9, dazame yoga iti vastu kiM 'te' tavayA bhagavatA''khyAtamiti 10, ekAdaze kaste-tava matena saMvatsarANAmadAriti 11, dvAdaze kati saMvatasarA iti 12 / mU. (6) kahaM caMdamaso vuDDI 13, kayA te dosiNA bahU 14/ ke sigghagaI vutte 15, kahaM dosiNalakkhaNaM 16 // vRtrayodaze kathaM kena prakAreNacandramasovRddhi-vRddhipratibhAsaH, upalakSaNametattena vRddhayavRddhipratibhAsa ityartha 13, caturdaze 'kadA kasmin kAle 'te' tava matena candramaso jyotsnA bahuHprabhUteti, 14, paJcadaze kazcandrAdInAM madhye zIghragatirukta iti 15, SoDaze kijyotsnAlakSaNamiti Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 vaktavyaM 16 / bhU. (7) sUryaprajJaptiupAGgasUtram 1/-/6 cayamovavAya 17 uccatte 18, sUriyA kai AhiyA 19 / anubhAve ke va saMvutte 20, evameyAiM vIsaI // vR. saptadaze candrAdInAM cyavanamupapAtazca svamataparamatApekSayA vaktavyaH 17, aSTAdaze candrAdInAM samatalAdbhUdbhAgAdUrdhvamuccatvaM yAvati pradeze vyavasthitatvaM tatsvamataparamatApekSayA pratipAdyaM 18, ekonaviMzatitame kati sUryA jambUdvIpAdAvAkhyAtA ityabhidheyaM 19, viMzatitame ko'nubhAvazcandrAdInAmiti 20 / evamanantaroktena prakAreNa etAni anantaroditArthAdhikAropetAni viMzati prAbhRtAnyasyAM sUryaprajJaptau vaktavyAni / [ se taM pAhuDa saMkhA / ] vR. atha prAbhRtamiti kaH zabdArtha ?, ucyate, iha prAbhRtaM nAma lokaprasiddhaM yadabhISTAya dezakAlocitaM durlabhaM vastu pariNAmasundaramupanIyate, prakarSeNAsamantAd niyate - poSyate cittamabhISTasya puruSasyAneneti prAbhRtamiti vyutpatteH, 'kRdbahula' mitita vacanAcca karaNe ktapratyayaH, vivakSitA api ca granthapaddhatayaH paramadurlabhAH pariNAmasundarAzcAbhISTebhyo-vinayAdiguNakalitebhyaH ziSyebhyo dezakAlaucityenopanIyante tataH prAbhRtAnIva prAbhRtAni, prAbhRteSu cAntaragatAni prAbhRtaprAbhRtAni, tadevamuktA viMzaterapi prAbhRtAnAmarthAdhikArAH / samprati prathame prAbhRte yAnyapAntarAlavarttInyaSTau prAbhRtaprAbhRtAni teSAmarthAdhikArAn upadidikSurAha -: prAbhRtaM - 1 prAbhRtaprAbhRtaM -1 : vaDDovaDDI muhuttANa 1 maddhamaMDala saMThiI 2 / ke te cinnaM pariyarai 3 aMtaraM kiM caraMti ya 4 // pU. (8) vR. prathamasya prAbhRtasya satke prathame prAbhRtaprAbhRte muhUrttAnAM divasarAtrigatAnAM vRddhayapavRddhI vaktavye 1, dvitIyo'rddhamaNDalasya dvayorapi sUryayoH pratyahorAtramarddhamaNDalaviSayA saMsthiti-vyavasthA vaktavyA 2, tRtIye tava matena kaH sUrya kiyadapareNa sUryeNa cIrNaM kSetraM praticaratIti nirUpyaM 3, caturthe 3, caturthe dvAvapi sUryau parasparaM kiyatparimANamantaraM kRtvA cAraM carata iti pratipAdyaM 4 / uggAhai kevaiMya 5, kevatiyaM ca vikaMpai 6 / maMDalANa ya saMThANe 7, vikkhaMbho 8 aDDa pAhuDA / / mU. (9) [ se taM paDhame pAhuDe pAhuDe pAhuDa saMkhA ] bR. paJcame kiyatpramANaM dvIpaM samudraM vA'vagAhya sUryazcAraMcaratIti 5, SaSThe ekaikena rAtrindivena ekaikaH sUrya kiyatpramANaM kSetraM vikamya-vimucya cAraM caratIti 6, saptame maNDalAnAM saMsthAnamabhidhAnIyaM 7, aSTame maNDalAnAmeva viSkambho - bAhalyamiti 8 / evamarthAdhikArasamanvitAni prathame prAbhRte aSTau prAbhRtaprAbhRtAni / samprati prathama eva prAbhRte caturAdiSu prAbhRtaprAbhRteSu yatra yAvatyaH pratipattayaH paramatarUpAstatra tAvatIrabhidhitsUrAha bhU. (10) chappaMca ya satteva ya aTTha tinni ya havaMti paDivattI / paDhamassa pAhuDasa havaMti eyAu paDivatI // { se taM paDhame pAhuDe pAhuDa pAhuDa paDivatti saMkhA ] Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 1, prAbhRtaprAbhRtaM-1 vR. 'chappaMce tyAdi, prathamasya prAbhRtasya caturAdiSu prAbhRtaprAbhRteSu yathAkramametAH pratipattayaH--paramatarUpA bhavanti, tadyathA-caturthe prAbhRtaprAbhRteSaT pratipattayaH 4, paJcame paJca 5, SaSThe sapta 7, saptame aSTau 8, aSTame timna 3 iti / mU. (11) paDivattIo udae, taha atthmnnesuy| bhiyavAe kaNNakalA, muhuttANa gatIti y|| vR.samprati dvitIyeprAbhRte yadarthAdhikAropetAnitrINiprAbhRtaprAbhRtAni tAnpratipAdayati 'paDivattI'tyAdi, dvitIyasya prAbhRtasya prathame prAbhRtaprAbhRte sUryasyodaye astamayaneSu ca pratipattayaH-paramatarUpAH pratipAdyAH svamatapratipattizca, dvitIye bhedadhAtaH karmakalAca vaktavyA, kimuktaM bhavati?-bhedo maNDalasyApAntarAlaM tatra ghAto-gamanaM, 'han hiMgatyo' riti vacanAt, sa ekeSAM matena pratipAdyaH, yathA vivakSite maNDale sUryeNApUrite sati tadanantaraM sUryo'paramanantaraM maNDalaM saMkrAmatIti, tathA karNa-koTibhAgaH tamadhikRtyApareSAM matena kalAvaktavyA, yathA vivakSite maNDaledvAvapisUryauprathamakSaNepraviSTau santau pUrvAparakoTidvayaMlakSIkRtyabuddhayA paripUrNa yathAvasthita maNDalaM vivakSitvA tataH paramaNDalasya karNaM-koTibhAgarUpamabhisamIkSya tataH kalayA 2--mAtrayA 2 ityartha : aparamaNDalAbhimukhamabhisarpantau cAraM carata iti / tRtIye prAbhRtaprAbhRte pratimaNDalaM muhUrteSu gati-gatiparamANamabhidhAtavyaM, tatra niSkramati pravizati vA sUrye yAzI gatirbhavati tAzImabhidhitsurAhamU. (12) nikkhamamANe sigdhagaI pavisaMte maMdagaII y| culasIisayaM purisANaM,tesiM ca pddivttiio|| vR. nikkhame tyAdi niSkraman-sarvAbhyantarAnmaNDalAddha hinirgacchan sUryo yathottaraMmaNDalaM saGkAman zIghragati zIghrataragatirbhavati, pravizan-sarvabAhyAnmaNDalAdabhyantaramAgacchan pratimaNDalaM mandagati mandamandagati, teSAM ca maNDalAn caturazItaM-caturazItyadhikaM zataM sUryasya bhavati, teSAM maNDalAnAM ca viSaye pratimuhUrta sUryasya gatiparimANacintayA puruSANAM pratipatto nAma-matAntararUpA bhavanti / samprati kasminprAbhRtaprAbhRte katipratipattaya ityetaarUpayati-dvitIye prAbhRte triSvavapi prAbhRtaprAbhRteSu yathAkramamevaMsaGkhyAH pratipattayo bhavanti, tadyadhA-- mU. (13) udayammi aTTha bhaNiyA bhedagyAe duve ya pddivttii| cattAri muhattagaIe huMti thaiyaMmi pddivttii|| [se taM docce pAhuDe pAhuDa pAhuDa paDivatti saMkhA] vR.-prathame prAbhRtaprAbhRte udaye-sUryodayavaktavyatopalakSite aSTau bhaNitAstIrthakaragaNa dharaiH pratipattayo, dvitIye prAbhRtaprAbhRte bhedaghAte-bhedadhAtarUpe paramavaktavyatopalakSite dve eva pratipattI bhavataH, tRtIye prAbhRtaprAbhRte muhUrtagatau muhUrtagativaktavyatopalakSitecatanaH pratipattayo bhavanti, 'cattArI'ti ca sUtre napuMsakatvanirdezaH prAkRtatvAt, prAkRte hi liGgavyabhicAri, yadAha pANini svaprAkRtalakSaNe-liGgaM vyabhicAryapI'ti / samprati dazamaprAbhRte yAnyapAntarAlavartIni dvAviMzatisaGghayAni prAbhRtaprAbhRtAni teSAmarthAdhikAramAha-dazame prAbhRte etAni-sUtre puMstvanirdezaH prAkRtatvAt etadarthAdhikAropetAni dvAviMzati prAbhRtaprAbhRtAni bhavanti, tadyathA Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 1/1/14 mU. (14) Avaliya 1 muhattagge 2, evaMbhAgA ya 3jogassA 4 / kulAI 5 putramAsI 6ya, sanivAe 7 ya saMThiI 8 // vR.prathame prAbhRtaprAbhRte nakSatrANAmAvalikAkramovaktavyo, yathAabhijidAdIni nakSatrANi bhavantIti 1, dvitIye nakSatrayaviSayaMmuhUrtAoM-muhUrtaparimANaM vaktavyaM 2, tRtIye evaMbhAgA' iti 'pUrvabhAgA'itipUrvapazcimAdiprakAreNa bhAgA vaktavyAH3, caturthe yogassa'ttiyogasyAdirvaktavyaH, tathA ca vakSyati-'tA kahaM tejogassa AI Ahiyatti vaijjA'iti 4, paJcame kulAni cazabdAdupakulAni kulopakulAni ca vaktavyAni 5, SaSThe paurNamAsIti paurNamAsIvaktavyatA abhidheyA 6, saptame 'sannipAta'iti amAvAsyApaurNamAsIsannipAto vaktavyaH 7, aSTame nakSatrANAM saMsthitisaMsthAnaM vaktavyaM 8 / mU. (15) tAra(ya)ggaM ca 9 netA ya 10, caMdamaggatti 11 yaavre| devatANa ya ajjhayaNe 12, muhuttANaM nAmayA iya 13 // vR. navamenakSatrANAMtArAgraM-tArAparimANabhidheyaM, dazamenetA vaktavyo, yathA kati nakSatrANi svayamastaMgamanenAhorAtraparisamAptayA kaM mAsaM nayantIti 10, aparasminnekAdaze prAbhRtaprAbhRte candramArgA-candramaNDalAni nakSatrAdyadhikRtya vaktavyAni 11, dvAdazenakSatrAdhipatInAM devatanAmadhyayanAni-adhIyate-jJAyate ebhirityadhyayanAni-nAmAni vaktavyAni 12,trayodaze muhUtAnAM nAmakAni vaktavyAni 13 / .mU. (16) divasA rAi vuttA ya 14, tihi 15 gottA 16 bhoyaNANi 17y| . AiyavAra 18 mAsA 19 ya, paMca saMvaccharA iya 20 // vR. caturdaze divasA rAtrayazcoktAH 14, paJcadaze tithayaH 15, SoDase gotrANi nakSatrANAM 16 saptadaze nakSatrANAM bhojanAni vAcyAni, yathedaM nakSatramevaMrUpe bhojane kRte zubhAya bhavatIti 17, aSTAdaze AdityAnAmupalakSaNametaccandramasAM ca cArA vaktavyAH 18, ekonaviMzatitame mAsAH 19, viMzatitame saMvatsarAH 20, ekavisatitame jyotiSAM-nakSatra cakrasya dvArANi vaktavyAni, yathA'mUni nakSatrANi pUrvadvArANi amUni ca pazcimadvArANItyAdi 21, dvAviMzatitame nakSatrANAM vicayaH-candrasUryayogAdiviSayo nirNayo vaktavya iti / mU. (17) joisassa ya dArAI 21, nakkhattavijae viya 22 / dasame pAhuDe ee, bAvIsaM pAhuDapAhuDA / / [se taM dasame pAhuDe pAhuDa pAhuDa saMkhA) vR. tadevamuktAprAbhRtaprAbhRtasaGkhyA teSAmarthAdhikArAzca, sampratiyaduktaM 'prathamasya prAbhRtasya prathame prAbhRtaprAbhRte muhUrtAnAM vadhyayapavRddhI vaktavye' iti tadvivakSuryatA tadviSaye gautamanAmA prathamagaNadharo bhagavantaM pRcchati sma yathA ca bhagavAna tatvamacakathat tathoparzayannAha mU.(18) tA kahatevaddhovaddhI muhuttANaM Ahiteti vadejjA? tA aTThaekUNavIse muhattasate sattAvIsaM ca saTThibhAge muhuttassa Ahite vi(ti)vadejA / / vR. 'tA kahaM te vaddhovaddhI muhuttANa' mityAdi, atratAvacchabdaH, kramArtha, kramazcAyamastyanyadapi candrasUryAdiviSayaM prabhUtaM praSTavyaM, paraM tadAstAM sampratyetAvadeva tAtpRcchAmi-'kathaM' kena prakAreNa Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 1, prAbhRtaprAbhRtaM -1 15 bhagavan ! 'te' tvayA 'muhUrtAnAM divasarAtriviSayANAM vRddhayapavRddhIAkhyAte itibhagavAnprasAdamAdhAya 'vadet' yathAvasthitaM vastusvarUpaM kathayet yena me saMzayApagamo bhavati, apagatasaMzayazca parebhyo nishngkmupdishaamiiti|atraah-nnu gautamo'picaturdazapUrvadharaH sarvAkSarasannipAtIsamminnazrotAH sakalaprajJApanIyabhAvaparijJAkuzalaH sUtratazca pravacanasya praNetAsarvajJadezIya eva, uktaM c||1|| "saMkhAIevi bhave sAhai jaM vA paro u pucchenyjaa| naya NaM aNAisesI viyANaI esa chaumattho / " tataH kathaM saMzayasambhavastadabhAvAcca kimarthaM pRcchatIti?,ucyate, yadyapi bhagavAn gautamo yathoktaguNaviziSTastathApi tasyAdyApimatijJAnAvaraNIyAdhudayevartamAnatvAtchadmasthatA,chadmasthasya ca kadAcidanAbhogo'pi jAyate, yata uktm||1|| "na hi nAmAnAbhogazchadmasthasyeha ksycinneti| jJAnAvaraNIyaM hi jJAnAvaraNaprakRtikarma / / " tato'nAbhogasambhavAdupapadyate bhagavato'pisaMzayaH,nacaitadanArtha, yata uktaMupAsakazrute AnandazramaNopAsakAvadhinirNayaviSaye "teNaM' bhate! kiMAnaMdeNaMsamaNovAsAeNaM tassa ThANassaAloiyavvaM jAvapaDikkamiyavyaM uyAhu mae?, tato NaM goyamAdI samaNe bhagavaM mahAvIre goyamaM evaM vayAsI-tumaM cevaNaM tassa ThANassa Aloehi jAva paDikamAhi, AnaMdaM ca samaNovAsayaM eyamaDheM khAmehi, tae NaM samaNe bhagavaM goyame samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie eyamar3ha vinaeNaM paDisuNei, paDisuNittA tassa ThANassa Aloei jAva paDikkamai, AnaMdaM ca samaNovAsayaM eyamadvaM khAmei' iti, athavA bhagavAna apagatasaMzayo'pi ziSyasampratyayArthaM pRcchati, tathAhi-tamarthaM ziSyebhyaHprarUpya teSAM sampratyayArthaM tatsamakSa bhUyo'pibhagavantaMpRcchatIti yadivAityameva sUtraracanAkalpa iti na kazciddoSaH evaM bhagavatA gautamaneprazne kRte sati bhagavAn zrIvarddhamAnasvAmI prativacanamabhidhAtukAmaH savizeSabodhAdhAnAya prathamato nakSatramAse yAvanto muhUttAH sambhavanti tAvato nirUpayati- 'tA aDe'tyAdi, tAvaditi ziSyoktapadAnuvAdaH saca nyAyamArgapradarzanArthaM, tathAhi-sarveNApi guruNA ziSyeNa prazne kRte sati ziSyapRSTasya padasya anyasya vA ziSyoktasya tathAvidhasya padasya anuvAdapurassaraM prativacanamabhidhAtavyaM yena guruSu ziSyANAM bahumAno bhavati-yathA'haM gurUNAM sammata iti, anyacca tAvacchabdasyAyamarthaH-AstAmanyaprativaktavyamidAnIM tAvadeva tavAgne kathayAmi, etasminnakSatramAse aSTau muhUrtazatAni ekonaviMzAni-ekonaviMzatyadhikAni ekasya camuhUrtasya saptiviMzati saptaSaSTiMbhAgAnahamAkhyAtA iti svaziSyebhyo vadet, etena caitadAvedayati ihaziSyeNasamyagadhItazAstreNApigurvanujJAtenasatAtatvopadezo'parasmaidAtavyo nAnyatheti, atha kathamekasminakSatramAse aSTau zatAnyekonaviMzatyadhikAni muhUrtAnAmekasya ca muhUrtasya saptaviMzati spataSaSTibhAgA iti?, ucyate, iha yuge candracandrAbhivaddhitacandrAbhivarddhitarUpasaMvasarapaJcakAtmake saptaSaSTirnakSatramAsAH, yugecoktasvarUpe ahorAtrANAmaSTAdazazatAni triMzadadhikAni tata eteSAM saptaSaSTyA bhAgo hiyate labdhAH saptaviMzatirahorAtrAH, zeSA tiSThati ekaviMzati, sA muhUrtAnayanArthaM triMzatA guNyate, jAtAni SaT zatAni triMzadadhikAni teSAM saptaSaSTyA bhAge hate For PM Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 1/5/18 labdhA nava muhUrtAH , zeSA'vatiSThate saptaviMzati, AgataM nakSatramAsaH saptaviMzatirahorAtrAH nava muhUrtA ekasya ca muhUrtasya saptaviMzati saptaSaSTibhAgAH, tatra saptaviMzatirahorAtrA muhUrtakaramArthaM triMzatA guNyante jAtAnyaSTau zatAni dazottarANi teSAM madhye uparitanA nava muhUttA prakSipyante, jAtAnyaSTau zatAnyokonaviMzatyadhikAni AgataM nakSatramAse muhUrtaparimANamaSTau zatAnyekonaviMzatyadhikAna ekasya ca muhUrtasya saptaviMzati zaptaSaSTibhAgA iti|| idaMcanakSatramAsagatamuhUrtaparimANaMupalakSaNaM, tena sUryAdimAsAnAmapyahorAtsaGkhyAM paribhAvya muhUrtaparimANaM yathA''gamaM bhAvanIyaM, taccaivam-sUryamAsA yugeSaSTirbhavanti, yuge cASTAdaSa zatAni triMzadadhikAnyahorAtrANAM, tatasteSAMSaSTyA bhAgehatelabdhA triMzadahorAtrAH ekasya cAhorAtrasyArddha, etAvatsUryamAsaparimANaM triMzanamuhUrtazcAhorAtra iti triMzattriMzatA guNyate, jAtAni nava zatAni muhUrtAnAM, arddha cAhorAtrasya paJcadaza muhUttAH, tata AgataM sUryamAse muhUrttaparimANaM nava zatAni paJcadazottarANi tathA yuge dvASaSTizcandramAsAstato'STAdazazatAnAM triMzadadhikAnAM dvASaSTayA bhAgo hriyate, labdhA ekonatriMzadahorAtrA dvAtriMzaca dvASaTibhAgAahorAtrasya,tatradvAtriMzad dvASaSTibhAgA muhUrtasya karaNArthaM triMzata guNyante, jAtAni nava zatAni SaSThayadhikAni teSAM dvASaSTyA bhAgo hriyate, labdhAH paJcadaza muhUrtAH, zeSA tiSThati triMzat ekonatriMzaccAhorAtrA muhUrtakaraNArthaM triMzatA guNyante, jAtAnyaSTau zatAni saptatyadikAni tataH pAzcAtyAH paJcadaza muhUrtA eSu madhye prakSipyante,tata AgataMcandrabhAse muhUrtaparimANamaSTau zatAni paJcAzItyadikAni triMzaca dvASaSTibhAgA muhUrtasya / karmamAsazca triMzadahorAtrapramANastatastatra muhUrtaparimANaM nava zatAni paripUrNAni, tadevaM mAsagataMmuhUrtapiramANamuktaM, etadanusAreNa ca candrAdisaMvatsaragataMyugagataMcamuhUrtaparimANaM svayaM paribhAvanIyaM / tathA ca satyavagataM muhUrtaparimANaM, samprati pratyayane ye divasarAtriviSaye muhUrtAnAM vRddhayapavRddhI te avaboddhukAma idaM pRcchati mU. (19) tA jayA NaM sUrie savvabbhaMtarAto maMDalAto sabvabAhiraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carati savvabAhirAto maMDalAto savvabbhaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carati, esa NaM addhA kevatiyaM rAtidiyaggeNaM Ahitetti vadejA? tA tinni chAvaDhe rAtidiyasae rAtiMdiyaggeNaM A0 dR. 'tA jayANamityAdi, tAvacchabdArthabhAvanA sarvatrApiprAguktAnusAreNa yathAyogasvayaM paribhAvanIyA, zeSasya ca vAkyasyAyamarthaH-'yadA'yasmin kAle, Namiti vAkyAlaGkAre, sUrya sarvAbhyantarAnmaNDalAdvinirgatya pratyahorAtramekaikamaNDalacAreNa yAvat sarvabAhyaM maNDalamupasaMkramaya cAraM carati-paribhramaNamupapadyate, sarvabAhyAcca maNDalAdapasRtya pratirAtrindivamekaikamaNDalaparibhramaNena yAvatsarvAbhyantaraM maNDalamupasaMkrabhya cAraMcarati, 'eSA etAvatI, Namiti pUrvavat addhA kiyatA rAtridivAgreNa rAtridivaparimANena AkhyAtA iti vadet ?, atra prativacanaM mU. (20) tA etAe addhAe sUrie kati maMDalAiM carati ?, tA culasIyaM maMDalasataM carati, bAsIti maMDalasataM dukkhutto carati, taMjahA-nikkhamamANe caiva pavesamANe ceva, duve ya khalu maMDalAiMsaiM carati, taMjahA-savvabhaMtaraM ceva maMDalaM savvabAhiraMceva maMDalaM / / vR. 'tAtitri'ityAdi, eSAaddhA rAtrindivAgreNa tribhI rAtridivasazataiH SaTpaSTaiH-SaTpaSTayadhikairAkhyAtAiti, svaziSyebhyo vadet / punaH pRcchati-'tAeyAena'mityAdi, 'tA' itipUrvavat, Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 1, prAbhRtaprAbhRta- 1 17 etayA - etAvatyA SaTSaSTyadhikarAtrindivazatatrayaparimANayA addhayA kati maNDalAni sUryo dvikRtvazcarati ? kati vA maNDalAnyekavAramiti zeSaH atra prativacanavAkyam- 'tA ghulasIya mityAdi, sAmAnyatazcaturazItaM - caturazItyadhikaM maNDalazataM carati, adhikasya maNDalasya sUryasatkasyAbhAvAt, 'tatrApi' caturazItazatamadhye 'dvayazItaM' ghazItyadhikaM maNDalazataM dvikRtvazcarati, tadyathA - sarvAbhyantarAnmaNDalAdvahirniSkraman sarvavAhyAnmaNDalAdabhyantaraM pravizaMzca, dvecamaNDale-sarvAbhyantarasarva vAhyarUpe 'sakRd' ekaikaM vAraM 'carati' paribhramati / bhUyaH praznayati mU. (21) jai khalu tasseva Adiccassa saMvaccharassa sayaM aTThArasamuhutte divase bhavati saI aTThArasamuhuttA rAtI bhavati saI duvAlasamuhutte divase bhavati saI duvAlasamuhuttA rAtI bhavati, paDhame chammAse atthi aTThArasamuhuttA rAtI bhavati, doghe chammAse atthi aTThArasamuhutte divase, natthi aTThArasamuhuttA rAtI, atthiduvAlasamuhutte divase bhavati paDhame chammAse, doghe chammAse natthi nnarasamuhutte divase bhavati, natthi pannarasamuhuttA rAtI bhavati, tattha NaM kaM hetuM vadejA ? tA ayaNNaM jaMbuddIve 2 savvadIvasamuddANaM savvabdhaMtarAe jAva visesAhie parikkheveNaM pannatte, tA jatA NaM sUrie savvabdhaMtaramaMDalaM uvasaMkamittA cAraM carati tadA NaM uttamakaTThapatte ukkosae aTThArasamuhutte divase bhavati, jahanniyA duvAlasamuhuttA rAtI bhavati, se nikkhamamANe sUrie navaM saMvaccharaM ayamANe paDhamaMsi ahorattaMsi abbhitaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carati, tA jayANaM sUrie abbhitarANaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM cari tadA NaM aTThArasamuhutte divase bhavati dohiM egaTThabhAgamuhuttehiM UNe, duvAlasamuhuttA rAtI bhavati dohiM egaTTibhAgamuhuttehiM adhiyA / senikkhamANe sUrie dosi ahorattaMsi abbhaMtaraM taccaM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carati, tA jayA NaM sUrie abbhitaraM taccaM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carati tadA NaM aTThArasamuhutte divase bhavati cauhiM egaTTibhAgamuhuttehiM UNe duvAlasamuhuttA rAtI bhavati cauhiM egaTTibhAgamuhuttehiM ahiyA, evaM khalu eeNaM uvAeNaM nikkhamamANe sUrie egamege maMDale divase khettassa nivuDDemANe 2 ratanikkhettassa abhivuDDemANe 2 savvabAhiramaMDalaM uvasaMkamittA cAraM carati / tA jayA NaM sUrie savvamaMtarAto maMDalAo savvabAhiraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carati tatANaM savvamaMtaramaMDalaM paNidhAya egeNaM tesIteNaM rAiMdiyasateNaM tinni chAvaTTha egaTTiga hutte sate divase khettarasa nivudditA rataNikkhettassa abhikkhettassa abhivuDDhittA cAraM carati, tadA gaM uttamakaTThapattA ukkosiyA aTThArasamuhuttA rAtI bhavati, jahannae bArasamuhutte divase bhavati, esa NaM paDhame chammAse esa NaM paDhamaM chammAsassa pajavasANe / se pavisamANe sUrie doghaM chammAsaM ayamANe (AyamANe) paDhamaMsi ahorattaMsi vAhirAnaMtaraM maMDalaM uvasaMkamettA cAraM carati, tA jayA NaM sUrie bAhirANaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carati tadA NaM aTThArasamuhuttA rAtI bhavati, dohiM egaTTibhAgamuhuttehiM ahie| se pavisamANe sUrie doccaMsi ahorattaMsi vAhiraM taccaM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carati, tA jayA NaM sUrie bAhiraM tacaM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carati tadA NaM advArasamuhuttA rAtI bhavati cahiM egaTTibhAgamuhuttehiM UNA, duvAlasamuhutte divase bhavati cauhiM egaTTibhAgamuhuttehiM ahie 12 2 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 1/-/21 __ evaMkhalu eteNuvAeNaM pavisamANe sUrietadAnaMtarAtotayAnaMtaramaMDalAtomaMDalaM saMkamamANe do do egaTThibhAgamuhutte egamege maMDale ratanikhettassa nivuddemANe 2 divasakhettassa abhivaDDemANe 2 savvanbhaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carati / tAjayANaM sUriesavvabAhirAo maMDalAo abhivaDDemANe 2 savvabbhaMtaraMmaMDalaM uvasaMkamittA cAraM carati tadA NaM savvabAhiraM maMDalaM paNidhAya egeNaM tesIeNaM rAiMdiyasateNaM tini chAvaDhe egahibhAgamuhattasate rayaNikhettassa nivuddhittA divasakhettassa abhivavittA cAraM carati tayA NaM uttamakaTThapatte ukkosae aTThArasamuhutte rayaNikhettassa nivudbhittA divasakhettassa abhivaDDittA cAraM carati tayANaM uttakaTThapatte ukkasae aTThArasamuhutte divase bhavati, jahaNiyA duvAlasamuhuttA rAtI bhvti| esaNaM doce chammAse esaNaMduccassa chammAsassa paJjavasANe, esaNaM Adice saMvacchare esa NaM Adicassa saMvaccharassa paJjavasANe, iti khalu tassevaMAdicassa saMvaccharassa saiM aTThArasamuhutte divase bhavati, saiM aTThArasamuhuttA rAtI bhavati / saiMduvAlasamuhuttArAtibhavati, paDhame chammAse asthi advArasamuhuttedivase asthi duvAlasamuhutte divase natthi duvAlasamuhuttA rAI asthi duvAlasamuhuttA rAI natthi duvAlasamuhutte divase bhavati, paDhame vA chammAse nasthi pannarasamuhutte divase bhvti| natthi pannarasamuhuttA rAI bhavati nasthi rAtidiyANaM vadovaDDIe muhattANa vA cayovacaeNaM, NaNNattha vA aNuvAyagaIe, gAthAo bhaannitvaao| . vR. 'jai khalu' ityAdi, yadi khalu SaTpaSTayadhikArAtrindivazatatrayaparimANAyAmaddhAyAM dvayazItaM maNDalazataM dvikRtvazcaratidve ca maNDale ekaikaMvAramiti tata evaM satiyadetadbhagavadbhiH prarUpyate, tasya SaTpaSTayadhikAratridivazatatrayaparimANasya sUryasaMvatsarasya madhye sakRdaekavAramaSTAdazamuhUrtapramANodivasobhavati, sakRJcASTAdazamuhUrtArAtri, tathA sakRd-ekavAradvAdazamuhUrto divasobhavati sakRccadvAdazamuhUrttA rAtri, tatrApi SaNmAse prathame'sti aSTAdazamuhUrtA rAtrinatvaSTAdazamuhUrto divasaH, tathA asti tasminneva prathame SaNmAse dvAdazamuhUrto divaso na tu dvAdazamuhUrtA rAtriH, dvitIyeSaNmAse'styaSTAdazamuhUrto divasonatvaSTAdazamuhUrtA rAtriH, tathAasti tasminneva dvitIyeSammAsedvAdazamuhUrtA rAtrintu dvAdazamuhUrto divasaH, tathA prathameSaNmAse dvitIye vA SaNmAse nAstyetatyaduta-paJdazamuhUrto'pi divaso bhavati, nApyastyetat, yadutapaJcadazamuhUrtA rAtririti, tatra evaMvidhe vastutatvAvagame ko hetuH ? -- kiM kAraNaM kayA yuktyA etapratipattavyamiti bhAvArtha 'iti vade diti, atrArthe bhagavAn prasAdaM kRtvA vadet / atraprativacanamAha-'tAayaNNa'mityAdi, 'ayaM'pratyakSat upalabhyamAno Namiti vAkyAlaGkAre 'jambUdvIpo jambUdvIpanAmA dvIpaH, saca sarveSAM dvIpasamudrANAM sarvAbhyantara:--sarvamadhyavartI sarveSAmapi zeSadvIpasamudrANAmita Arabhya yathAgamoktakramadviguNaviSkambhatayA bhavanAt 'jAva parikkheveNaMpannatte' iti, atrayAvacchabdopAdAnAdidamanyad granthAntare prasiddhaM sUtramavagantavyaM 'savvakkhuDDAge vaTTe tellApUyasaMThANasaMThie vaTTe rahacakkavAlasaMThANasaMThie vaTTepukkharakaniyAsaMThANasaMThie vaDhepaDipunnacaMdasaMThANasaThie joyaNasayasahassamAyAmavikkhaMbheNaM tinni joyaNasayasahassAI donni ya sattAvIse joyaNasae tini kose aTThAvIsaM ca dhanusayaM terasa ya aMgulAI addhaMgulaM ca kiMcivisesAhie parikkheveNaM pannatte'iti, For Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 1, prAbhRtaprAbhRtaM -1 atra 'savvakhuDDAga'tti sarvebhyo'pyanyebhyo dvIpasamudrebhyaH kSullako laghurAyAmaviSkambhAbhyAM yojanalakSapramANatvAt, zeSaM prAyaH sugama paridhiparimANaM gaNitaM ca kSetrasamAsaTIkAtaH paribhAvanIyaM / _ 'tA'iti tato yadA Namiti pUrvavat, sUrya sarvAbhyantaramaNDalamupasaGkamya cAraM carati tadA Namiti prAgvat uttamakASThAprApto'tra kASThAzabdaH prakarSavAcI paramaprakarSaprApto yataH paramanyo'dhiko nabhavatisa ityarthaH, 'ukkosa'ttiutkarSatItyutkarSautkarSaevotkarSakaH utkRSTa ityarthaH,aSTAdazamuhUrto divasobhavati, tasminneva ca sarvAbhyantare maNDale sUryecAraMcarati jaghanyA-sarvaladhvI dvAdazamuhUrtA rAtriH, eSo'horAtraH pAzcAtyaya sUryasaMvatsarasya paryavasAnaM, tataHsasUryastasmAtsarvAbhyantarAnmaNDalAniSkramannavaMsUryasaMvatsaramAdadAnaH-pravartamAnaH prathameahorAtre amitarAnaMtara'nti sarvAbhyantarAmaNDalAdanantaraMdvitIyaMmaNDalamupasaGkanyacAraMcaratitatoyadA sUryo'bhyantarAntaraM-sarvAbhyantarAnmaNDalAdanantaraM dvitIyaM maNDalamupasaGkramya cAraM carati tato yadA sUryo'bhyantarAnantaraMsarvAbhyantarAnmaNDalAdanantaraM dvitIyaM maNDalamupasaGkamya cAraMcarati tadAaSTAdazamuhUrto divaso dvAbhyAM muhUrtekaSaSTibhAgAbhyAmUno bhavati, dvAbhyAM ca muhUrtekaSaSTibhAgAbhyAmadhikA dvAdazamuhUrtA rAtriH, kathametadavasIyate iti cet ?, ucyte| ihaikaM maNDalamekenAhorAtreNa dvAbhyAM sUryAbhyAM parisamApyate, ekaikazca sUrya pratyahorAtraM maNDalasya triMzadadhiko'STAdazazatasaGkhyAnbhAgAnparikalpyaekaikaMbhAgaMdivasakSetrasya rAtrikSetrasya vA yathAyogyaM hApayitA varddhayitA vA bhavati, sa caiko maNDalagatastriMzadadhikASTAdazazatatamo bhAgo dvAbhyAM muhUrtekaSaSTibhAgAbhyAM gamyate, tathAhi-tAni maNDalagatAni triMzadadhikAnyaSTAdazazatAni bhAgAnAM dvAbhyAM sUryAbhyAmekenAhorAtreNa gamyate, ahorAtrazca triMzanmuhUrtapramANaH, tataH sUryadvayApekSayA SaSTirmuhUrtA labhyante tatastrairAzikakarmAvakAzaH, yadi SaSTayA muhUrteraSTAdaza zatAni triMzadadhikAnimaNDalasya bhAgAnAMgamyaMtetata ekena muhUrtena kiMgamyate?,atrAntyena rAzinA ekakalakSaNenamadhyasya rAzerguNanAjAtAni tAnyevATAdazazatAni triMzadadhikAni teSAmAyena rAzinA SaSTilakSaNena bhAgo hriyate labdhAH sArdhAstriMzadbhAgAH, etAvanmuhUrtena gamyate, muhUrtazcaikaSaSTibhAgIkriyate tata Agatameko bhAgo dvAbhyAM muhUrtekaSaSTibhAgAbhyAM gamyate, yadivA yadi tryazItyadhikenAhorAtrazatena SaT muhUrttA hAnau vRddhau vA prApyante tata ekenAhorAtreNa kiM prApyate ?,atrAntyena rAzinA ekakalakSaNena madhyarAzirguNyate, jAtAsta eva SaT, teSAM yazItyadhikena zatena bhAgaharaNaM, atroparitanarAzeH stokatvAdbhAgo na labhyate tatazchedyacchedakarAzyostrikenApavarttanA, jAta uparitano rAzirdvikarUpo'dhastana ekaSaSTirUpaH, AgataM dvAvekaSaSTibhAgau muhUrtasya ekasminnahorAtre vRddhau hAnau vA prApyate iti, tthaa| tA'iti tasmAdvitIyAnmaNDalAniSkamansUryodvitIye ahorAtresarvAbhyantaraMmaNDalamapekSya tRtIyaMmaNDalamupasaMkramya cAraMcarati, 'tA jayAna' mityAdi, tatrayadAtasminsarvAbhyantaraMmaNDalamavekSya tRtIye maNDale upasakamyacAraMcarati tadA caturbhirmuhUrtasyaikaSaSTibhAgairhIno'STAdazamuhUrtapramANo divaso bhavati, caturbhirmuhUrtasyaikaSaSTibhAgairadhikA dvAdazamuhUrtamANA rAtri, evamuktanItyA 'khalu'nizcitametenAnantaroditenopAyena pratimaNDalaM divasarAtriviSayamuhUrtekaSaSTibhAgadvayahAnivRddhirUpeNa niSkramanmaNDalaparibhramaNagatyA zanaiH zanairdakSiNAbhimukhaM gacchan sUrya, 'tayAnaMtara'iti ___ Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUryaprajJaptiupAGgasUtram 1/-21 tasmAdvivakSitAdanantarAnmaNDalAt 'tayANaMtara miti tadvivakSitamanantaraM maNDalaM saMkrAman 2 ekaikasmin maNDale muhUrtasya dvaudvAvekaSaSTibhAgau divasakSetrasya nirveSTayan 2' hApayan 2 rajanikSetrasya pratimaNDalaM dvau dvau muhUrtasyaikaSaSTibhAgau abhivarddhayan 2 vazItyadhikazatatameahorAtreprathamaSaNmAsaparyavasAnabhUte sarvabAhyaM maNDalamupasaMkramya cAraMcarati / 'tA'iti tato yadA tasmin kAle ahorAtrarUpeNamiti prAgiva sUrya sarvAbhyantarAnmaNDalAnmaNDalaparibhramaNagatyA zanaiH zanaiH niSkramya sarvabAhyamaNDalamupasaMkramyacAraMcaratitadA sarvAbhyantaramaNDalaM 'praNidhAya' maryAdIkRtya dvitIyAnmaNDalA- dArabhyetyartha, ekena tryazItyadhikena rAnindivazatena trINi 'SaTSaSTAni' SaTpaSTaeyadhikAni muhUrtekaSaSTibhAgazatAni divasakSetrasya 'nirveTaya' hApayitvA rajanikSetrasya tAnyeva trINi muhUrte- kaSaSTibhAgazatAni SaTSaSTyadhikAni abhivarddharya cAraM carati, tadA Namiti pUrvavat, uttamakASThA prAptA-paramaprakarSaprAptA utkarSikAutkRSTAaSTAdazamuhUrtA-aSTA-dazamuhUrtapramANArAtrirbhavati, jaghanyazca dvAdazamuhUrtapramANo divasaH, eSA prathamA SaNmAsI, yadivA etat prathamaM SaNmAsaM, sUtre ca puMstvanirdeza ArSatvAt, etha tryazItyadhikazatatamo'horAtraH prathamasya SaNmAsasya paryavasAnaM / / ___ 'se pavisamANe ityAdi, 'sa'sUryaH sarvabAhyAnmaNDalAdabhyantaraM pravizan dvitIyaM SaNmAsamAdadAnaH-pratipadyamAno dvitIyasya SaNmAsasya prathame ahorAtre sarvavAhyAnmaNDalAdaginantaraM dvitIyaMmaNDalamupasaGkamya cAraMcarati 'tA'iti tatrayadA sUryo vAhyAt-sarvabAhyAnmaNDalAdarvAktanaM dvitIyaM maNDalamupasaGkamya cAraM carati tadA dvAbhyAM muhUrtekaSaSTibhAgAbhyAmUnA aSTAdazamuhUrtA rAtrirbhavati, dvAbhyAM muhUrtekaSaSTibhAgAbhyAmadhiko dvAdazamuhUrtapramANo divasaH, tatastato'pi dvitIyAnmaNDalAdabhyantaraM sa sUrya pravizan dvitIyasyaSaNmAsasya dvitIye ahorAtre 'vAhiraMtaccaMti sarvavAhyAnmaNDalAdaktinaM tRtIyaM maNDalamupasaGkamya cAraM carati 'tA jayA Na'mityAdi, tato yadANamitipUrvavat, sUrya sarvabAhyAnmaNDalAdaktinaM tRtIyaM maNDalamupasaGkamya cAraM carati 'tA jayA Na'mityAdi tato yadA Namiti pUrvavat sUrya sarvabAhyAnmaNDalAdarvAktanaM tRtIyaM maNDalamupasaGkamya cAraMcarati tadA aSTAdazamuhUrtArAtrizcaturbhi egaTThibhAgamuhuttehiM'ta prAkRtatvAd vyatyAsena padopanyAsaH, evaM tu yathAsthitapadanirdezo draSTavyo-muhUrtekaSaSTibhAgairUnA bhavati, caturbhirmuhUrtekaSaSTi- bhAgairadhika dvAdazamuhUrto divsH| evaMkhalu eeNa'mityAdi, evaM-uktanItyA khalvetena-anantaroditenopAyena pratimaNDalaM rAtridivasaviSayamuhUrtekaSaSTibhAgadvayahAnivRddhirUpeNa pravizan maNDalaparibhramaNagatyA zanaiH zanairuttarAbhimukhaM gacchan 'tayAnaMtarAu'tti tasmAdvivakSitA- tAnmaNDalAt 'tayAnaMtara miti tadvivakSitamanantaraM maNDalaM saGka man 2 ekaikasmin maNDale muhUrtasya dvau dvAvekaSaSTibhAgau rajanikSetrasya nirveSTayan divasakSetrasya pratimaNDaM dvau dvau muhUrtasyaikaSaSTibhAgau abhivarddhayan 2 tryazItyadhikazatatame ahorAtre dvitIyaSaNmAsaparyavasAnabhUte 'savvabhaMtaraM ti sarvAbhyantaramaNDalamupasaMkramya cAraMcarati, 'tA' iti tatoyadA-yasmin kAle Namiti pUrvavatsUryasarvavAhyAnmaNDalAnmaNDalaparibhramaNagatyA zanaiH zanairabhyantaraM pravizya sarvAbhyantaraM maNDalamupasaMkramya cAraM carati tadA sarvavAhyamaNDalaM 'praNidhAya' maryAdIkRlya tadastinAd dvitIyAnmaNDalAdArabhyetyarthaH, ekena Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 1, prAbhRtaprAbhRtaM -1 tryazItyadhikena rAtrindivazatena trINiSaTpaTAni-paTpaSTayadhikAni muhUrtasyaikaSaSTibhAga- zatAni rajanikSetrasya nirveTaya-hApayitvA divasakSetrasya ca tAnyava trINi SaTpaTAni muhUrtekaSaSTi-mAgazatAni abhivaddharyacAraM carati, tadA Namiti vAkyAlaGkAre uttamakASThAprAptaH-paramaprakarSaprApta utkarSaka:utkRSTo'STAdazamuhUrto divasobhavati jaghanyA ca dvAdazamuhUrttA rAtri, etadvitIyaM SaNmAsaM, yadivA eSA dvitIyA SaNmAsI, sUtre puMstvanirdeza ArSatvAt, eSa SaTpaTayadhikatriMzata- tamo'horAtro dvitIyasyaSaNmAsasya paryavasAnabhUtaH, 'eSa evaMpramANa AdityasaMvatsaraH, eSaSaTpaTayadhikatrizatatamo'horAtraH 'Adityasya'Aditya- samvandhinaH saMvatsarasya pryvsaanm| sampratyupasaMhAramAha-'ii khalu tasseva'mityAdi, yasmAdeva 'iti tasmAtkAraNAttasyAdityasya-AdityasaMvatsarasya madhye 'evaM uktenaprakAreNa 'sakRd' ekavAramaSTAdazamuhUrto divaso bhavati sakRccASTAdazamuhUrtA rAtri, tathA sakRd dvAdazamuhUrto divaso bhavati sakRcca dvAdazamuhUrtA rAtri, tatra prathame SaNmAse astyaSTAdazamuhUrtA rAtri, sA ca prathamaSaNmAsaparyavasAne'horAtre, natu dvAdazamuhUrttA rAtri, dvitIyeSaNmAse'satyetadyaduta aSTAdazamuhUrto divaso bhavati, saca dvitIyaSaNmAsaparyavasAnbhUte'horAtre natvaSTAdazamuhUrtA rAtri, tathA astyetat yaduta tasminneva dvitIyaSaNmAse asti dvAdazamuhUrttA rAtri, sA'pi tasminneva dvitIyaSaNmAsaparyavasAnabhUte'horAtre, na punastyetatyadutdvAdazamuhUrto divasobhavatIti, tathAprathamevASaNmAsenAratyetatyaduta paJcadazamuhUrto divasobhavati, nApyastyetatyaduta paJcadazamuhUrtArAtri, kiM sarvathA netyAha-nAnyatra-rAtrindivAnAM vRdhyapavRddhenyatra na bhavati, rAtrindivAnAM tu vRddhayapavRddhau ca bhavatyeva paJcadazamuhUrtA rAtri paJcadazamuhUrto divasaH, te ca vRddhayapavRddhI rAtrindivAnAM kathaM bhavata ityAha _ 'muhuttANaM cayovacaeNa'muhUrtAnAM paJcadazasaGkhyAnAM cayopacayena cayena-adhikatvena vRddhirapacayena-hInatvenApavRddhi, iyamatra bhAvanA-paripUrNapaJcadazamuhUrtapramANe divasarAtrI na bhavato, hInAdhikapaJcadazamuhUrtapramAmetu divasarAtrI bhavataH, evaM annattha vA aNuvAyagaIe'iti vAzabdaH prakArAntarasUcane anyatrAnupAtagateH-anusAragateH paJcadazamuhUrto divasaH paJcadazamuhUrtAvA rAtrina bhavati, anusAragatyAtubhavatyeva, sAcAnusAragatirevaM-yadi tryazItyadhikazatatame maNDale SaNmuhUrtA vRddhau hAnau vA prApyante tato'rvAk tadarddhagatau trayo muhUrtAH prApyante, tryazItyadhikazatasya vA'rddha sArdhA ekanavatiHtata AgataM ekanavasitasaGkhayeSumaNDaleSu gatepudvinavatitamasya ca maNDalasyArddha gate paJcadaza muhUrtAH prApyante, tatastata UrdhvaM rAtrikalpanAyAMpaJcadazamuhUrtodivasaH, paJcadazamuhUrtA ca rAtrirlabhyate nAnyatheti / 'gAhAo bhaNitavvAo'tti atra anantaroktArthasaGgAhikA asyA eva sUryaprajJapterbhadravA-husvAminAyA niyukti kRtA tatprativaddhAanyA vA kAzcanagranthAntarasuprasiddhA gAthA vartante tA bhaNitavyAH'paThanIyAH, tAzca samprati kApi pustake na dRzyanta iti vyavacchinnAH sambhAvyante tato na kathayituM vyAkhyAtuM vA zakyante, yo vA yathA sampradAyAdavagacchati tena tathA ziSyebhyaH kathanIyA vyAkhyAnIyAzceti / prAbhRtaM-1, prAbhRta prAbhRtaM-1 samAptam Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUryaprajJaptiupAGgasUtram 1/2/21 prAbhRta prAbhUtaM-2:tadevamuktaMprathamasya prAbhRtasya prathamaMprAbhRtaprAbhRtaM samprati dvitIyamarddhamaNDalasaMsthitipratipAdakaM vivakSuridaM praznasUtramAha mU. (22) tAkahaM te addhamaMDalasaMThitI AhitAti vadejA?, tattha khalu ime duve addhamaMDalasaMThitI paM0, taM0-dAhiNA ceva addhamaMDalasaMThitI uttarA ceva addhmNddlsNtthitii| tA kahaM te dAhiNaaddhamaMDalasaMTitI AhitAti vadejA ?, tA ayaNNaM jaMbuddIve dIve savvadIvasamudANaMjAva parikkhevaNaM tAjayANaMsUrie savvaaMtaraMdAhiNaM addhamaMDasaMThitiuvasaMkamittA cAraM carati tadANaMuttamaTThapatteukosae aTThArasamuhutte divasebhavati jahanniyAduvAlasamuhuttA rAtI bhavati, se nikkhamamANe sUrienavaM saMvaccharaM ayamANe paDhamaMsiahorattaMsi dAhiNAe aMtarAe bhAgAte tassAdipadesAte abhitarAnaMtaraM uttaraM addhamaMDalaM saMThiti uvasaMkamittA cAraM carati / jatANaM sUrie amiMtarAnaMtaraMuttaraMaddhamaMDalasaMThitiuvasaMkamittA cAcarati tadANaMaTThArasamuhutte divase bhavati dohiM egaTThabhAgamuhuttehiM UNe duvAlasamuhuttA rAtI dohiMegahi-bhAgamuhuttehiM adhiyA se nikkhamamANe sUrie docaMsi ahorattaMsi uttarAe aMtarAe bhAgAte tassAdipadesAe abhitaraM tacaM dAhiNaM addhamaMDalaM saMThiti uvasaMkamittA cAraM carati / tA jayA NaM sUrie abhitaraM tacaM dAhiNaM addhamaMDalaM saMThiti uvasaMkamittA cAraM carati tadA NaM aTThArasamuhutte divase bhavati cauhiM egaDibhAgamuhuttehiM UNe duvAlasamuhuttA rAI bhavati cAhiM egaTThibhAgamuhuttehiM adhiyA / evaM khalu eeNaM uvAeNaM nikkhamamANe sUrie tadanaMtarAto'naMtaraMsi taMsi 2 desaMmitaM taM naddhamaMDalasaMThitiM saMkamamANo 2 dAhiNAe 2 aMtarAe bhAgAte tassAdipadesAte, savvabAhiraM uttaraM addhamaMDalasaMThiti uvasaMkamittA cAraM carati, tA jayA NaM sUrie savvavAhiraM uttaraM addhamaMDala- saMThitaM upasaMkamittA cAraM carati tadA NaM uttamakaTThapattA ukkasiyA advArasamuhuttA rAI bhavati, jahannae duvAlasamuhutte divase bhavati / esa NaM paDhame chammAse esa NaM paDhamachammAsassa pajavasANe, se pavisamANe sarie doccaM chammAsaM ayamANe paDhamaMsi ahorattaMsi uttarAte aMtarabhAgAtetassAdipadesAte bAhirAnaMtaraM dAhiNaM addhamaMDalasaMThiti uvasaMkamittA cAraMcarati, tA jayANaMsUrie vAhirAnaMtaraMdAhiNaaddhamaMDalasaMTiti uvasaMkamittA cAraM carati tadA NaM aTThArasamuhuttA rAI bhavati dohi egaTThibhAgamuhuttehiM UNA duvAlasamuhutte divase bhavati dohiM egaTThibhAgamuhuttehiM ahie| se pavisamANe sUrie doccaMsi ahorattaMsi dAhiNAte aMtarAe bhAgAte tassAdipadesAe bAhiraMtaraM tacaM uttaraM addhamaMDalasaMThiti uvasaMkamittA cAraM carati, tAjayANaM sUrie bAhiraM taccaM uttaraMaddhamaMDalasaMThiti uvasaMkamittA cAraM carati tadANaM aTThArasamuhuttA rAI bhavati cauhaM egaTThibhAgamuhuttehiM adhiyA, evaM khalu eteNaM uvAeNaM pavisamANe sUrie tadAnaMtarAu tadAnaMtaraM taMsi 2 desaMsi taM taM addhamaMDalasaMThitiM saMkamamANe 2 uttarae aMtarAbhAgAte tassAdipadesAe savvabhaMtaraM dAhiNaM addhamaMDalasaMThiti uvasaMkamittA cAraM crti| tA jayA NaM sUrie savvanbhaMtaraM dAhiNaM addhamaMDalahiti uvasaMkamittA cAraM carati tadA NaM uttamakaTTapatte ukkosae aTThArasamuhutte divase bhavati, jahanniyA duvAlasamuhuttA rAI bhavati, esa Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 1, prAbhRtaprAbhRtaM -2 NaM doce chammAse, esa NaM doccassa chamAsassa paJjavasANe, esa NaM Adicce saMvacchare, esa NaM AdiccasaMvaccharassa pjjvsaanne| vR. 'tA kahaM te ityAdi, 'tA' iti kramArtha, pUrvava bhAvanIyaH, kathaM kena prakAreNa bhagavan 'te' tava mate 'arddhamaNDalasaMsthiti' arddhamaNDalavyavasthA AkhyAteti vadet, pRcchatazcAyamabhiprAyaH-iha ekaikaH sUrya ekaikenAhorAtreNaikaikasya maNDalasyArddhameva bhramaNena pUrayati, tataH saMzayaH-kathamekaikasya sUryasya pratyahorAtramekaikArddhamaNDalaparibhramaNavyavastheti pRcchati, atra bhagavAnpratyuttaramAha-'tA khalu'ityAdi, 'tA'iti tatrArddhamaNDalavyavasthAvicArekhalu-nizcitamime dve arddhamaNDalasaMsthitI mayA prajJapte, tadyathA-ekA dakSiNA caiva-dakSiNadigbhAvisUryaviSayA arddhamaNDalasaMsthiti-arddhamaNDalavyavasthA dvitIyA uttarA caiva-uttaradigbhAvisUryaviSayA arddhamaNDalasaMsthiti, evamukte'pi bhUyaH pRcchati 'tA kahaM te' ityAdi, iha dve api arddhamaNDalasaMsthitI jJAtavye tatredaM tAvatpRcchAmi-kathaM tvayA bhagavan 'dakSiNA'dakSiNadigbhAvisUryaviSayA arddhamaNDalasaMsthitirAkhyAtA iti vadet ?, bhagavAnAha-'tA ayaNNa mityAdi, idaM jambUdvIpavAkyaM prAgiva svayaM paripUrNa paribhAvanIyam, 'tAjayANa'mityAdi, tatrayadA, NamitivAkyAlaGkAre, sUrya sarvAbhyantarAM-sarvAbhyantaramaNDalagatAM dakSiNAmarddhamaNDalasaMsthitimupasaGkamya cAraM carati tadA Namiti pUrvavat, uttamakASThAprAptaH-- paramaprakarSaprAptaH, utkarSaka-utkRSTo'STAdazamuhUrto divaso bhavati, jaghanyAca dvAdazamuhUrtA ratri, iha sarvAbhyantare maNDale praviSTaH san prathamakSaNAdUrdhvaM zanaiH zanaiH sarvAbhyantarAnantaradvitIyamaNDalAbhimukhaM tathA kathaMcanApi maNDalagatyA paribhramati yenAhorAtraparyante sarvAbhyantaramaNDalagatAn aSTAcatvAriMzadekaSaSTibhAgAnapare ca dve yojane atikramyasarvAbhyantarAnantaradvitIyottarArddhamaNDalasImAyAM vartate, tathA cAha___'senikkhamamANe' ityAdisa sUryaH sarvAbhyantaragatAtprathamakSaNAdUrdhvaMzanaiHzanairniSkraman ahorAtre'tikrAnte sati navam-abhinavaM saMvatsaramAdadAno navasya prathame'horAtre dakSiNasmAd-dakSiNadigbhAvino'ntarAt-sarvAbhyantaramaNDalagatApTAcatvAriMzadyojanakaSaSTibhAgAbhyadhikayojanadvayapramANApAntAlarUpAdvinirgatya 'tassAdipaesAe'ititasya-sarvAbhyantarAnantarasyottarArddhamaNDalasyAdipradezamAzrityAbhyantarAnantarAM-sarvAbhyantaramaNDalAnantarAmuttarAmarddhamaNDalasaMsthitimupasaGka myacAraMcarati, sacAdipradezAdUrdhvaM zanaiH zanairaparamaNDalAbhimukhamatrApi tathA kathaJcanApi carati yena tasyAhorAtrasya paryante tadapi maNDalamanye ca dve yojane parityajya dakSiNadigbhAvinastRtIyasya maNDalasya sImAyAM bhavati, 'tA jayA Na'mityAdi, tato yadA sUrya sarvAbhyantarAnantarAM dvitIyAmuttarAmarddhamaNDalasaMsthitimupasaMkramya cAraM carati tadA divaso'STAdazamuhUrtoM dvAbhyAM muhUrtekaSaSTibhAgAbhyAmUno bhavati, jaghanyAca dvAdazamuhUrttA rAtri dvAbhyAM muhUrtekaSaSTibhAgAbhyAmabhyadhikA, tatastasyA api dvitIyasyA uttarArddhamaNDalasaMsthiteruktaprakAreNa sa sUryo niSkraman abhinavasya sUryasaMvatsarasya dvitIye'horAtre uttarasmAduttaradigbhAvino'ntarAd dvitIyottarArddhamaNDalagatASTAcatvAriMzadyojanaikaSaSTibhAgAbhyadhikayojanadvayapramANApAntarAlarUpAd vinisRty| Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUryaprajJaptiupAGgasUtram 1/2/22 'tarasAipaerasAe0' iti tasya - dakSiNadigbhAvinastRtIyasyArddhamaNDalasyAdipradezamAzritya 'abbhitaraM taccaM 'ti sarvAbhyantaramaNDalamapekSya tRtIyAM dakSiNAmarddhamaNDalasaMsthitimupasaGkramya cAraM carati, atrApi tathA cAraM carati AdipradezAdUrdhvazanaiH zanairaparamaNDalAbhimukhaM yena tasyAhorAtrasya paryante tanmaNDalagatAnaSTAcatvAriMzadyojanaikaSaSTibhAgAnapare ca dve yojane apahAya caturthasyottarArddhamaNDalasya sImAyAmavatiSThate, 'tA jayA Na' mityAdi, tato yadA Namiti pUrvavat sarvAbhyantarAnmaNDalAttRtIyAM dakSiNAmarddhamaNDalasaMsthitimupasaMkaGkramya cAraM carati tadA aSTAdazamuhUrtto divaso bhavati caturbhirmuhUrte kaSaSTibhAgairUno dvAdazamuhUrttA rAtri caturbhirmuhUrtekaSaSTibhAgairabhyadhikA, 'evaM khalu' ityAdi evaM uktanItyA khalu nizcitametenopAyena pratyahorAtramaSTAcatvAriMzadyojanaikaSaSTi bhAgAbhyadhikayojanadvayavikampanarUpeNa niSkraman sUryastadanantarAdarddhamaNDalAttadanantaraM tasmin 2 deze - dakSiNapUrvabhAge uttarapazcimabhAge vA tAMtAM- arddhamaNDalasaMsthitiM saGkraman 2 dvayazItyadhikazatatamAhorAtraparyante gate dakSiNasmAt - dakSiNadigbhAvino'ntarAt dvyazItyadhikazatatamamaNDalagatATAcatvAriMzadyo janai kaSaSTibhAgAbhyadhikatadanantarayojanadvayapramANAdapAntarAlarUpAdbhAgAta / 24 'tassAipaesAe' iti tasya - sarvabAhyamaNDalagatasyottarasyArddhamaNDalAdipradezamAzritya sarvabAhyAmuttarArddhamaNDalasaMsthitimupasaMkaGkamya cAraM carati, sa cAdipradezAdUrdhvaM zanaiH 2 sarvabAhyAnantarAbhyantaradakSiNArddha maNDalAbhimukhaM tathA kathaMcanApi carati yena tasyAhorAtrasya paryante sarva bAhyAnantarAbhyantaradakSiNArddhamaNDalasImAyAM bhavati, tato yadA Namiti pUrvavat sUrya sarvabAhyAmuttarAmarddhamaNDalasaMsthitimupasaGkramya cAraM carati, tatra uttamakASThA prAptA utkarSikA utkRSTA aSTAdazamuhUrttA rAtrirbhavati, jaghanyazca dvAdazamuhUrtI divasaH, 'esa Na'mityAdi, nigamanavAkyaM prAgvat / 'sa pavisamANe ' ityAdi, sUrya sarvabAhyorArddhamaNDalAdipradezAdUrdhva zanaiH zanaiH sarvabAhyAnantaradvitIyadakSiNArddhamaNDalAbhimuka saGkraman tasminnevAhorAtre'tikrante sati abhyantaraM pravizan dvitIyaM SaNmAsamAdadAno dvitIyasya SaNmAsasya prathame'horAtre uttarasmAduttaradigbhAvisavAhya-maNDalagatAdantarAt sarvavAhyAntarArddhamaNDalagatASTAcatvAriMzadyojanaikaSaSTibhAgAbhyadhikatadanantarArvAgbhAviyojanadvayapramANAdapAntarAlarUpAdbhAgAt 'tassAipaesAe' iti tasya - dakSiNadigbhAvinaH sarvabAhyAnantarasya dakSiNasyArddhamaNDalasyAdipradezamAzritya / 'bAhirAnaMtara 'ti sarvavAhyasya maNDalasyAnantarAmabhyantarAM dakSiNAmarddhamaNDalasaMsthitimupasaGkramya cAraM carati, atrApi cAra AdipradezAdUrdhvaM tathA kathaMcanApyabhyantarAbhimukhaM vartate yenAhorAtraparyante sarvabAhyAnmaNDalAdabhyantarasya tRtIyArddhamaNDalasya sImAyAM bhavati, 'tA jayA NamityAdi, tato yadA sUryo bAhyAnantarAM sarvabAhyAnNDalAdabhyantarasya tRtIyArddhamaNDalasya sImAyAM bhavati, 'tAjayAna' mityAdi, tato yadA sUryo vAhyAnantarAM sarvabAhyAdanantarAM dakSiNAmarddhamaNDalasaMsthitimupasaGkramya cAraM carati tadA aSTAdazamuhUrtA rAtrirddhAbhyAM muhUrtakaSaSTibhAgAbhyAmUnA bhavati, dvAdazamuhUrttapramANo divaso dvAbhyAM muhUrtaikaSaSTibhAgAbhyAmadhikaH / 'se pavisamANe' ityAdi, tatastasminnahorAtre'tikrAnte sati sUryo'bhyantaraM pravizan dvitIyasya SaNmAsasya dvitIye'horAtre dakSiNasmAdbhAgAddakSiNadigbhAvino'ntarAddakSiNadigbhAvisarva Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 1, prAbhRtaprAbhRtaM - 2 vAhyA- nantara dvitIya maNDalagatApTAcatvAriMzadyojanaikaSaSTibhAgAbhyadhikatadanantarAmbhiAviyojanadvayapramANAdapAntarA-larUpAdbhAgAdvinisRtya 'tassAipaesAe'ititasya sarvabAhyAdabhyantarasya tRtIyasyottarArddhamaNDalasyAdipradezAt-AdipradezamAzritya vAhyatRtIyAM sarvabAhyAyA arddhamaNDalasaMsthitestRtIyAmuttarAmarddhamaNDalasaMsthitimupasaMkramya cAraMcarati, atrApacAra AdipradezAdArabhya zanaiH zanairaparArddhamaNDalAbhimukhaMtathA kathaMcanApipravarttamAno draSTavyo yena tadahorAtraparyante sarvabAhyAdarddhamaNDalAtta tIyAmaktinImarddhamaNDalasaMsthitimupasaGkamya cAraMcarati tadA aSTAdazamuhUrtA rAtrizcaturbhirmuhUrtekaSaSTibhAgairUnAbhavati, dvAdazamuhUrtazca divasazcaturbhirmuhUrtekaSaSTibhAgairabhyadhikaH _ 'eva'mityAdi, evam-uktaprakAreNa khalu-nizcitetenopAyena- pratyohAbramabhyantaramaTAcatvAriMzadyojanaikaSaSTibhAgayojanadvayavikampanarUpeNazanaiH zanairabhyantaraM pravizansUryastadanantarAdarddhamaNDalAt tadanantarAM tasmin 2 pradeze dakSiNapUrvabhAge uttarAparabhAgevA tAM tAmaddhamaNDalasaMsthitiMsakaman dvitIyasya SaNmAsasyadvyazItyadhikazatatamAhorAtraparyante gate uttarasmAduttaradigbhAvino'ntarAtsarvabAhyamaNDalamapekSya yad dvyazItyadhikazatatamaM maNDalaM tadgatASTAcatvAriMzadyojanaikaSaSTibhAgAbhyadhikatadanantarAbhyantarayojanadvayapramANAdapAntarAlarUpAdbhAgAt 'tassAipaesAe' iti tasya-sarvAbhyantaramaNDalagatasya dakSiNasyArddhamaNDalasyAdipradezamAzritya sarvAbhyantarAM dakSiNAmarddhamaNDalasaMsthitimupasaGka bhya cAraM carati, sacAdipradezAdUrdhvaM zanaiH zanaiH sarvAbhyantarAnantara bAhyottarArddhamaNDalAbhimukhaM tathA kathaJcanApi cAraM pratipadyase yena tasyAhorAtrasya paryante sarvAbhyantarAnantarasyottarasyArddhamaNDalasya sImAyAM bhavati, 'tA jayA Na mityAdi, tatra yadA sUrya sarvAbhyantarAM dakSiNAmarddhamaNDalasaMsthitimupasaGka mya cAraM carati tadA uttamakASThAprApta utkarSakaH-utkRSTaH aSTAdazamuhUrttapramANo divaso bhavati, sarvajaghanyA ca dvAdazamuhUrtA rAtri, 'esaNa'mi0 nigamanavAkyaM prAgvat, tadevamuktA dakSiNA arddhamaNDalasaMsthiti mU. (23) tA kahaM te uttarA addhamaMDalasaMTitI hitAtivadejA?, tA ayaMNaMjaMbuddIce dIve svvdiivjaavprikkhevennN| tAjatANaM sarie savvabhaMtare uttaraM addhamaMDalasaMTiti uvasaMkamittA cAraMcaratitadANaM uttamakaTThapatte ukkasae aTThArasamuhuttedivase bhavati jahaNiyA duvAlasamuhattA rAI bhavatijahAdAhiNA tahAcevaNavaraM uttaraTTio abhitarAnaMtaraM dAhiNaM uvasaMkamai, dAhiNAto abhitaraMtacaM uttaraM uvasaMkamati / evaMkhalueeNaMuvAeNaMjAva savvabAhiraMdAhiNaMuvasaMkamati 2 tA dAhiNAo bAhirAnaMtara uttaraMuvasaMkamati uttarAto bAhiraMtacaMdAhiNaM taccAto dAhiNAto saMkamamANe 2 jAva savvabbhaMtaraM uvasaMkamati, thev| esa NaM doce chammAse esaNaM doccassa chammAsassa paJjavasANe, esa NaM Adicce saMvacchare, esa NaM Adicassa saMvaccharassa paJjavasANe gaahaao| vR.sAmpratamuttarAmarddhamaNDalasaMsthitiM jijJAsuH praznayati 'tA kahate'ityAdi, etayAgvad vyAkhyeyaM, tAjayA NamityAdi, tatoyadA sUrya sarvAbhyantarAmuttarAmarddhamaNDalasaMsthitimupasaka mya cAraMcarati tadA uttamakASThAprApta utkarSako'STAdazamuhUrto divaso bhavati, jaghanyAcadvAdazamuhUrtA rAtri, 'jahA dAhiNA taha cevattiyathA dakSiNA arddhamaNDalevyathasthiti nAgabhihitA tathA caiva-tenaiva - For Private & Personal use Only Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 1/2/23 prakAreNaiSA'pyuttarArddhamaNDalavyavasthitirAkhyeyA, navaraM 'uttare Thio AbhitarANaMtaraM dAhiNaM uvasaMkamai, dAhiNAo abhitaraMtacaM uttaraM uvasaMkamai, eeNaM uvAeNaMjAva savvabAhiraM dAhiNaM uvasaMkamai, savvabAhirAobAhirAnaMtaraM uttaraMuvasaMkamai, uttarAobAhiraMtacaM dAhiNaMtacAo dAhiNAo saMkamamANe2 jAva savvanbhaMtaramuttaraMuvasaMkamai' iti, navaramayaM dakSiNArddhamaNDalavyavasthiterasyAmuttarArddhamaNDalavyavasthAyAM vizeSo-yaduta sarvAbhyantare uttarasminnarddhamaNDale sthitaH san tasminnahorAtre'tikrAntenavaM saMvatsaramAdadAnaHprathamasya SaNmAsasyaprathame'horAtre abhyantarAnantarAM sarvAbhyantarasya maNDalasyAnantarAM dakSiNAmarddhamaNDala saMsthitimupasesaGkrAmati, tasminnahorAtre'tikrAnte prathamasyaSaNmAsasya dvitIye'horAtre'bhyantaratRtIyA sarvAbhyantarasya maNDalasya tRtIyAmuttarAmarddhamaNDalasaMsthitimapasakA mati, evaMkhalvanenopAyena prAgiva tAdavadvaktavyaMyAvaprathamasya SaNmAsasyatryazItyadhikazatatameahorAtreparyavasAnabhUte sarvabAhyAM dakSiNAmarddhamaNDalasaMsthitimupasaMkra mati, etatprathamasya SaNmAsasya paryavasAnaM, tato dvitIyasya SaNmAsasyaprathame'horAtra vAhyAnantarAMsarvabAhyasya maNDalasyAktinImuttarAmarddhamaNDala-saMsthitimupasaMkrAmati tatastasmitrahorAtre'tikrAntedvitIyasya SaNmAsasyA'horAtreuttarasyA arddhamaNDalasaMsthatervinisRtya bAhyatRtIyAM sarvabAhyasya maNDalasyAktinIM tRtIyAM dakSiNAmarddhamaNDalasaMsthitimupasaMkA mati,tasyAzcatRtIyasyAdakSiNasyA arddhamaNDalasaMsthiterekai kenAhorAtreNaikAmarddhamaNDalasaMsthitiM saMkya man 2 tAvadavaseyo yAvadvitIya-SaNmAsaparyavasAna- bhUte'horAtre sarvAbhyAntarAmuttarAmarddhamaNDalasaMsthitimupasaMkAmati, tadevaMdakSiNasyAarddhamaNDalasaMsthiteH uttarasyAmarddhamaNDalasaMsthitau nAnAtvamupadarzita, etadanusAreca svayameva sUtrAlApakoyathAvasthitaH paribhAvanIyaH, sacaivaM / - se nikkhamamANe sUrie navaM saMvaccharamayamANe paDhamaMsi ahorattaMsi 2 uttarAe aMtarAe bhAgAe tassAipaesAe amitarAnaMtaraM dAhiNaM addhamaMDalaM saMThiti uvasaMkamittA cAraM carati, jayA NaM sUrie abhitarANaMtaraM dAhiNaM addhamaMDalasaMThiti uvasaMkamittA cAraM carati tayA NaM aTThArasamuhutte divase bhavati dohi egaTThibhAgamuttehiUNe duvAlasamuhuttA bhavati dohi egaTThibhAgamuhuttehiMahiyA, se nikkhamamANe sUrie doccaMsiahorattaMsi dAhiNAe aMtarAe bhAgAetassAdipadesAe abhitaraM tacaM uttaraM addhamaMDalasaMTiiM uvasaMkamittA cAraM carati, tayA NaM aTThArasamuhutte divase bhavati cauhiM egaTThibhAgamuhuttehiM UNe, duvAlasamuhuttA rAI bhavati cauhiM egaThibhAgamuhuttehiM ahiyA, evaM khalu eeNaM uvAeNaM nikkhamamANe sUrie tayAnaMtarAo tavAnaMtaraM taMsi taMsi desaMsi taMtaM addhamaMDalasaMThiiMsaMkamamANe uttarAebhAgAetassAipaesAe savvabAhiraMdAhiNamaddhamaMDalasaMThiiM uvasaMkamittA cAraM carati / tA jayA NaM sUrie sabbAhiraM dAhiNaM addhamaMDalasaMThiimuvasaMkamittA cAraM carati tayA NaM uttamakaTThapattA ukkosiyA aTThArasamuhuttA rAI bhavati, jahannae duvAlasamuhutte divase bhvi| esa NaM paDhame chammAse esaNaM paDhamassa chammAsassa pajjavasANe, se pavisamANe sUrie doccaM chammAsamayamANe paDhamaMsi ahorattaMsi dAhiNAe aMtarAe bhAgAe tassAipaesAe bAhirAnaMtara uttaraM addhamaMDalasaMThiimuvasaMkamittA cAraMcarati,tA jayANaM sUrie bAhirANaMtara uttaraM addhamaMDalasaMThiimuvasaMkamittA cAraM carati tayA NaM aTThArasamuhuttA rAI bhavai dohi ya egaTThibhAgamuhuttehi Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 1, prAbhRtaprAbhRtaM -2 27 UNA duvAlasamuhutte divase bhavaicau(do)hiMegaTThibhAgamuhuttehiM ahie, evaM khalu eeNaM uvAeNaM visamANe sUrie tayAnaMtarAo tayAnaMtaraM taMsi taMsi desaMsi taM taM addhamaMDalasaMTiiM saMkamamANe dAhiNAe aMtarAe bhAgAe tassAdipaesAe savvamaMtaraM uttaraM addhamaMDalasaMThiimuvasaMkamittA cAraMcarai,tAjayANaM sUrie savvabbhaMtaraMjAva caraitayANaM uttamakaTThapatte ukkosie aTThArasamuhutte divase bhavati, jahaniyA duvAlasamuhuttA rAI bhavatitti, esa NaM ducce chammAse' ityAdi prAgvat / / prAbhRtaM.-1, prAbhRta prAbhRtaM-2 samAptam -prAmRta prAmRtaM-3:vR. tadevamuktaM dvitIyaM prAbhRtaprAbhRtaM, sampratitRtIyamabhidhAtavyaM, tatracAdhikArazcIrNapraticaraNaM, tatasyadviSayaM praznasUtramAha mU (24) tA ke te citraM paDicarati Ahiteti vadejjA?, tattha khalu ime duve sUriyA paM0, taM0-bhArahe ceva sUrie eravae ceva sUrie tA ete NaM duve sUrie patteyaM 2 tIsAe 2 muhuttehi egamegaM addhamaMDalaM caraMti, saTThIe 2 muhuttehiM gamegaM maMDalaM saMghAtaMti tA nikkhamamANe khalu ete duve sUriyA no annamannassa ciNNaM paDicaraMti, pavisamANA khalu ete duve sUriyA annamannassa ciNNaM paDicaraMti / taM satamegaM cotAlaM, tattha ke heU vadejA?, tA ayaNNaM jaMbuddIve 2 jAva parikkheveNaM,tattha NaM tattha NaM ayaM bhArahae ceva sUrie jaMbuddIvassa 2 pAINapaDiNAyataudINadAhiNAyatAe jIvAya maMDalaM cauvIsaeNaM sateNaM chettA dAhiNapurathimilaMsi caubhAgamaMDalaMsi bANautiyasUriyamatAI jAiM appaNA ceva ciNNAI pddicrti| uttarapaJcatthimelaMsi caubhAgamaMDalaMsi ekkanautiM sUriyamatAI jAiM sUrie appaNo ceva ciNNaM paDicarati, tattha ayaM bhArahe sUrie eravatassa sUriyassa jaMbuddIvassa 2 pAINapaDiNIyAyatAe udINadAhiNAyatAejIvAe maMDalaM cauvIsaeNaM sateNaM chettA uttarapurathimillaMsi caubhAgamaMDalaMsi vAnautiM sUriyamatAiMjAva sUrie parassa ciNNaM paDicarati / dAhiNapaJcasthimellaMsi caubbhAgamaMDalaMsi ekUNanautiM sUriyamatAI jAva ciNNaM paDicarati, tattha ayaM eravae sUrie jaMbuddIvassa 2 pAINapaDiNAyatAeudINadAhiNAyatAejIvAe maMDalaMcavIsaeNaMsateNaMchettA uttarapurathimillasi caubhAgamaMDalaMsi bAnautiM sUriyamayAI jAva sUrie appaNo ceva ciNNaM paDiyarati dAhiNapurathimillaMsi caubhAgamaMDalasi ekkAnautisUriyamatAiMjAva paDicarati / tatthaNaMeyaMeravatie sUrie bhArahassasUriyassajaMbuddIvassa pAINapaDiNAyatAe udINadAhiNAyatAe jIvAe maMDalaM cauvIsaeNaMsateNaMchittAdAhiNapaJcatthimellaMsicaubhAgamaMDalaMsi bAnautiM sUriyamatAI sUrie parassa ciNNaM paDicarati, uttarapurasthi mellaMsi caubhAgamaMDalaMsi ekkanautiM sUriyamatAI jAiM sUrie parassa ceva ciNNaM paDicarati / tA nikkhamamANe khalu ete duve sUriyA no annamannassa ciNNaM paDicaraMti, pavisamANA khalu ete duve sUriyA annamannassa ciNNaM paDicaraMti, satamegaM cotaalN| vR. 'tA ke te' ityAdi, tAiti prAgvat, kastvayA bhagavan ! sUrya svayaMpareNa vA sUryeNa cIrNaM kSetraM praticarati-praticaranAkhyAta itivadet?,evaM bhagavatA gautamenoktebhagavAnvarddhamAnasvAmI Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUryaprajJaptiupAGgasUtram 1/3/24 Aha-'tattha'ityAdi, tatra-asminjambUdvIpe parasparaM cIrNakSetrapraticaraNacintAyAM khalu-nizcita yathAvasthitaM vastutvamadhikRtyemaudvau sUryo prajJaptI, tadyathA-bhAratazcaiva sUrya erAvatazcaiva sUryaH 'tA eeNamityAdi, tata etau Namiti vAkyAlaGkAre dvau sU? pratyekaM triMzatA muhUtairekaikamarddhamaNDalaM carataH SaSThayA 2 muhUtaiH punaH pratyekamekaikaM paripUrNa maNDalaM 'saGghAtayataH'pUrayataH 'tAnikhamamANA' ityAdi, tA iti tatra sUryasatkaikasaMvatsaramadhye imau dvAvapi sUryau sarvAbhyantarAnmaNDalAniSkamantau no'nyo'nyasya-paraspareNacINa kSetrapraticarataH, naiko'pareNa cINa kSetraM praticarati, nApyaparo'pareNa cIrNamiti bhAvaH, idaM sthAnAvazAdavaseyaM, sA ca sthApanA iyam sarvabAhyAnmaNDalAdabhyantarau pravizantau dvAvapi khalu sUryAvanyo'nyasya--paraspareNa cIrNaM catuzcatvAriMzadadhikaM zatamubhayasUryasamudAyacinantAyAMparaspareNa cIrNapraticIrNaMpratimaNDalamavApyate iti, eta davagamArthaM praznasUtramAha--'tattha ko hetU'iti, 'tatra' evaMvidhAyA vastutatvavyavasthAyA avagame ko hetuH?,kA upapattiriti?,atrArthe bhagavAn vadet, atra bhagavAnAha-'tAayaNNa'mityAdi, idaM jambUdvIpasvarUpapratipAdakaM vAkyaM pUrvavat svayaM paripUrNa paribhAvanIyaM / 'tatyaNamityAdi, tatra jambUdvIpe Namiti prAgvat, 'ayaM bhArahe ceva sUrie' iti sarvavAhyasya maNDalasya dakSiNasminnarddhamaNDale yazcAraMcaritumArabhate sa bharatakSetraprakAzakatvAdbhArata ityucyate, yastvitarastasyaiva sarvabAhyasya maNDalasyottarasminnarddhamaNDale cAraMcarati sa airAvatakSetraprakAzakatvAdairAvataH, tatrAyaM pratyakSata upalabhvamAno jambUdvIpasya sambandhI bhArataH sUryoyasmin maNDale paribhramati tattanmaNDalaM catuvizatyadhikena zatena chitvAvibhajya caturvizatyadhikazatasaGkhyAn bhAgAntasya 2 maNDalasya parikalpyetyartha, sUryazca prAcInApAcInAyatayA udagadakSiNAyatayA ca jIvayA-pratyaJcayA davarikayA ityarthaH, tanmaNDalaM caturbhinirvibhajya dakSiNapaurastye dakSiNapUrve Agneye koNe ityartha 'caubbhAgamaMDalaMsittiprAkRtatvAtpadavyatyayo maNDalacaturbhAge-tasya tasya maNDalasya caturthebhAge sUryasaMvatsarasatkadvitIyaSaNmAsamadhyedvinavatiM sUryagatAni-dvAnavatisaGkhayAni maNDalAni svayaMsUryeNa gatAni-cIrNAni, kimuktaMbhavati?-pUrvaM sarvAbhyantarAnmaNDalAniSkramatA svacIrNAni praticaratIti gamyate, etadeva vyAcapTe 'jAiMsUrie appaNA ciNNaMpaDiyarai'itiyAni sUrya AtmanA-svayaMpUrva sarvAbhyantarAnmaNDalAniSkramaNakAle itizeSa-, cINAni praticarati, tAni cadvinavatisaGkhyAnimaNDalAni caturbhAgarUpANicIni praticarati, na paripUrNacaturbhAgamAtrANi, kintu svasvamaNDalagatacaturviMzatyadhikazatasatkASTAdazASTAdazabhAgapramitAni, te cApTAdazASTAdazabhAgA na sarveSvapi bhaNDaleSu pratiniyate eva deze, kintu kyApimaNDale kutrApi, kevalaM dakSiNapaurastyarUpacaturbhAgamadhye tato 'dAhiNapurasthimaMsicaubhAgamaMDalaMsI'tyuktam, evamuttareSvapi maNDalacaturbhAgeSvaSTAdazabhAgaptamitatvaM bhAvanIyaM, sa evabhArataH sUryasteSAmeva dvitayAnAMSammAsAnAMmadhye uttarapazcime caturbhAgamaNDale-maNDalacaturbhAge ekanavatisaGkhyAni maNDalAni svasvamaNDalagatacaturviMzatyadhikazatasatkApTAdazASTAdazabhAgapramitAni svayaMmatAni svayaMsUryeNa pUrvaM sarvAbhyantarAnmaNDalAnniSkramaNakAle cIrNAni praticaratIti gamyate, etadeva vayAcapTe- 'jAiM sUrie appaNA ceva ciNNAI paDicarati etatpUrvavad vyAkhyeyaM, iha sarvabAhyAnmaNDalAtazeSANimaNDalAni tryazItyadhikazatasaGghayAni tAni ca dvAbhyAmapi sUryAbhyAM Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 1, prAbhRtaprAbhRtaM 29 dvitIyaSaNmAsamadhye pratyekaMparibhrabhyante, sarveSvapica digvibhAgeSupratyekamekaM maNDalamekena sUryeNa paribhramyate dvitIyamapareNa evaM yAvatsarvAntimaM maNDalaM, tatra dakSiNapUrvadigbhAge dvitIyaSaNmAsamadhye bhArataHsUryodvinavati-maNDalAni paribhramati, ekanavatimaNDalAni airAvataH, uttarapazcimedigvibhAge dvinavatimaNDa- lAnyairAvataH paribhramati, ekanavatimaNDalAni bhArataH, etacca paTTikAdau maNDalasthApanAM kRtvA paribhAvanIyaM, tata uktam-dakSiNapUrve dvinavatisaGkhyAni maNDalAni uttarapazcime tvekanavatisaGkhyAni bhArataH svayaM cIrNAni praticaratIti / tadevaM bhAratasUryasya svIyaM cIrNapraticaraNaparimANamuktamidAnIM tasyaiva bhAratasUryasya paracIrNapraticaraNaparimANamAha-'tattha ya ayaM bhArahe' ityAdi, 'tatra'jambUdvIpe 'ayaM' pratyakSata upalabhyamAnojambUdvIpasambandhI bhArataH sUryoyasmin maNDale paribhramati tattanmaNDalaM caturviMzatyadhikena bhAgazatena chitvA bhUyazca prAcInApAcInAyatayA udIcyadakSiNAyatayA ca jIvayA tattanmaNDalaM caturbhivibhajya uttarapUrve IzAne koNe ityarthaH 'caturbhAgamaNDale'tasya tasya maNDalasya caturthe bhAge teSAmeva dvitIyAnAM SaNmAsAnAM madhye erAvatasya sUryasya dvinavatisUryamatAni-dvinavatisavayAnvairAvatena sUryeNa pUrvaM niSkramaNakAle matIkRtAni prticrti| etadeva vyaktIkaroti-'jAiMsUrie parassaciNNAI paDicaraI' yAni sUryo bhArataH parassa cinAI' ityatra SaSThI tRtIyArthepareNaerAvatena sUryeNaniSkramaNakAle cIrNAnipraticarati, dakSiNapazcime ca maNDalacaturbhAge ekanavatiM-ekanavatisaGkhyAnierAvatasya sUryasyetyatrApisambadhyate, tato'yamartha-airAvatasya sUryasya sambandhIni sUryamatAni, kimuktaM bhavati ? -airAvatena sUryeNa pUrva niSkramaNakAle matIkRtAni praticarati, etadevAha-'jAiMsUrie parassaciNNAiMpaDiyarai etatpUrvava vyAkhyeyaM, atrApyekasmin vibhAge dvinavatirekasmin bhAge ekanavatirityatra bhAvanA prAgiva bhAvanIyA, tadevaM bhArataH sUryo dakSiNapUrve dvinavatisaGgyAni uttarapazcime ekanavatisaGkhyAni svayaM cIrNAni uttarapUrve dvinavatisaGghayAni dakSiNapazcime ekanavatisaGkhyAnvairAvatasUryacIrNAni praticaratItyApapAditaM, samprati airAvataH sUrya uttarapazcimadigbhAge dvinavatisaGkhyAni maNDalAni dakSiNapUrve ekanavatisaGgrayAni svayaM cIrNAni dakSiNapazcime dvinavatisaGkhayAnyuttarapUrve ekanavatisaGkhyAni bhAratUryacIrNAni praticaratItyetatyati- pAdayati-'tattha ayaM eravae sUrie' ityAdi, etacca sakalamapi prAguktasUtravyAkhyAnusAreNa svayaM vyAkhyevaM / / sampratyupasaMhAramAha-'tA nikhamamANA khalu'ityAdi, asyAyaM bhAvArtha-iha bhArataH sUryo'bhyantaraMpravizanpratimaNDalaM dvau caturbhAgau svayaMcIo praticaratidvautuparacI# airAvato'pyabhyantaraM pravizan pratimaNDaM dvau caturbhAgau svacIrNI praticarati dvautuparacIrNAviti sarvasaGkhyayA pratimaNDalamekaikenAhorAtradvayena ubhayasUryacIrNanaticaraNavivakSAyAmaSTau caturbhAgAH praticIrNA prApyante, te ca caturbhAgAzcatarviMzatyadhikazatasatkASTAdazabhAgapramitAH, etacca prAgeva bhAvitaM, tato'STAdazabhirguNitAzcatuzcatvAriMzadadhikaM zataM bhAgAnAM bhavati, tata etaduktaM bhavati 'pavisamANA khalu ee duve sUriyA annamannassa cinnaM paDiyaraMti, taMjahA-sayamegaM coyAla'miti, 'gAhAo'tti, atrApyetadarthapratipAdikAH kAzcanApi suprasiddhA gAthA vartante, tAzca vyavacchinnA iti kathayituM na zakyante, yo vA yathA samprayAdavagacchati tena tathA vktvyaaH| Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUryaprajJaptiupAGgasUtram 1/3/24 // 1 // "yadatra kurvatA TIkA, viruddhaM bhApitaM myaa| kSantavyaM tatra tatvajJaiH, zodhyaM tacca vizeSataH // " prAmRtaM-1, prAbhRta prAbhRtaM-3 samAptam - prAbhRtaprAbhRtaM-4:tadevamuktaM tRtIyaMprAbhRtaprAmRtaM, samprati caturthaM vaktavyaM, tasyacAyamAdhikAraH kiyatpramANaM parasparamantaraM kRtvA cAraM carata iti, tatastadviSayaM praznasUtramAha mU. (25) tA kevaiMya ee duve sUriyA annamannassa aMtaraM cAraM carati AhitAti vadeJjA tattha khalu imAto cha paDikttIo pa0 tattha ege evamAhaMsu-tA egaMjoyaNasahassaM egaM ca tettIsaM joyaNasataM annamannassa aMtaraM kaTTha sUriyA cAraM caraMti AhitAti vadejA, ege evamAhaMsu 14 ege puNa evamAhaMsu-tA egaMjoyaNasahassaM egaM cautIsaM joyaNasayaM annamannassa aMtaraM kaTTha sUriyA cAraM caraMti Ahiyatti vaijA, ege evamAhaMsu 2 / ege puNa evamAhaMsu-tAegaMjoyaNasahassaMegeca paNatIsaMjoyaNasayaM annamannassa aMtaraM kaTusUriyA cAraM caraMti AhitAti vadejA, ege evamAhaMsu 3 / evaMege samudaM annamannassa aMtaraM kaTTha4, ege0 do dIve do samudde annamannassa aMtaraM kaTu sUriyA cAraM caraMti AhiyAti vadejA, ege eva mAhaMsu 5, ege puNa evamAsu tinni dIve tinni samudde anna0 aMtaraMka? sUriyA cAraM caraMti AhiyA ti vaejA, ege evamAhaMsu 6 / vayaM puNa evaM vayAmo, tA paMca paMca joyaNAiM paNatIsaM ca egaTThibhAge joyaNassa egamege maNDale annamannassa aMtaraM abhivaDDemANA vA nivaDhemANA vA sUriyA cAraM crNti| tattha NaM ko heU AhitAti vadejjA?, tA ayaNNaM jaMbuddIve 2 jAva parikkheveNaM pannatte, tA jayA NaM ete duve sUriyA savvabhaMtaramaMDalaM uvasaMkamittA cAraM carati tadA NaM navanautiyojanasahassAiMchaccattAle joyaNasate annamannassa aMtaraM kaDu cAraM caraMti AhitAti vadejA / tatA NaM uttamakaTTapatte ukkasae aTThArasamuhutte divase bhavati, jahanniyA duvAlasamuhuttA rAI bhavati, te nikkhamamANA sUriyA navaM saMvaccharaMayamANA paDhamaMsi ahorattaMsi abhitarAnaMtaraM maMDalaM ucasaMkamittA cAraM carAMti, tA jatANaM ete duve sUriyA abhitarANaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM caraMti tadA NaM navanavatiM joyaNasahassAiMchacca paNatAle joyaNasate paNavIsaMca egaTThibhAge joyaNassa annamannassa aMtaraM ka8 cAraM caraMti AhitAti vdejaa| tatA NaM aTThArasamuhutte divase bhavati dohiM egaTThibhAgamuhuttehiM UNe duvAlasamuhuttA rAtI bhavati dohi egaDibhAgamuhuttehi adhiyA, te nikkhamamANe sUriyA docaMsi ahorattaMsi abhitaraM tacaM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM cAMti tA jatA duve sUriyA anbhitaraMtacaM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM caraMti tayA NaM navanavaiMjoyaNasahassAiMchaccaikkavaNe joyaNasae nava ya egaDimAge joyaNassa annamannassa aMtaraM kaTTacAraM carati Ahiyatti vaijA, tadA NaM aTThArasamuhatte divase bhavai cauhiM egaTThibhAgamuttehiM UNe duvAlasamuhattA rAI bhavai cauhiM egahibhAgamuhuttehiM adhiyA / evaM khalu eteNuvAeNaM nikkhamamANA ete duve sUriyA tatonaMtarAto tadAnaMtaraM maMDalAto Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 1, prAbhRtaprAbhRtaM - 4 31 maMDalaM saMkamamANA 2 paMcara joyaNAI paNatIsaMcaegaTThibhAge joyaNassaegamegemaMDale annamannassa aMtaraM abhivaddhemANA ra savvabAhiraMmaMDalaM uvasaMkamittA cAraMcarati, tatANaMegaMjoyaNasatasahassaM chacca saTTe joyaNasate annamannassa aMtaraM kaTu cAraM carati / tatANaMuttamakaTThapattA ukkasiyA aTThArasamuhattA rAI bhavai, jahaNNaeduvAlasamuhutte divase bhavati, esaNaM paDhame chammAse esaNaM paDhamassa chammAsassa paJjavasANe, te pavisamANA sUriyAdoccaM chammAsaMayamANA paDhamaMsi ahorattaMsi bAhirANaMtaramaMDalaM uvasaMkamittA cAraM caraMti, tAjayANaM ete duve sUriyA bAhirANaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM caraMti tadA NaM egaMjoyaNasayasahassaM chacca cauppanne joyaNasatechattIsaMcaegahibhAgejoyaNassaannamannassa aMtaraMkadducAraMcaraMtiAhitAti vadejA / tadA NaM aTThArasamuhattA rAI bhavaI dohiM egaTThibhAgamuhuttehiM UNA duvAlasamuhutte divase bhavati dohiM egaTThibhAgamuhuttehiM ahie, te pavisamANA sUriyA doghaMsi ahorattaMsi bAhiraMtacaM maMDalaM uvasaMkamittA cAraMcaraMti, tA jatANaM ete duve sUriyA bAhiraMtacaM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM caraMti tatA NaM egaMjoyaNasayasahassaM chacca aDayAle joyaNasate bAvannaMca egaTThibhAge joyaNassa annamannassa aMtaraM kaTu cAraM caraMti tatA NaM aTThArasamuhattA rAI bhavai cauhiM egaTThibhAgamuhuttehiM UNA duvAlasamuhatte divase bhavati cauhiM egaTThibhAgamuhattehiM ahie| evaM khalu eteNuvAeNaM pavisamANA ete duve sUriyA tato'NaMtarAto tadAnaMtaraM maMDalAo maMDalaM saMkamamANA paMca 2 joyaNAI paNatIse egaTThibhAge joyaNassa egamege maMDale annamannassaMtaraM nivuDemANA 2 sabbabhaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM caraMti, jayA NaM ete duve sUriyA savvaaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM caraMti tatA NaM navanauti joyaNasahassAI chacca cattAle joyaNasate annamannassa aMtaraM kaDacAraM caraMti / tatANaM uttamakaTTapatte ukkasae aTThArasamuhatte divase bhavati, jahanniyA duvAlasamuhattA rAI bhavati, esa NaM docce chamAse esaNaM dobassa chammAsassa pajjavasANe esaNaM Aicce saMvacchare, esa NaM aainycsNvcchrsspnyjvsaanne| vR.'tA kevaiyaMeeduvesUriyA'ityAdi, 'tA'itiprAgvat, etau dvAvapi sUryau jambUdvIpagatau kiyapramANaM parasparanantaraM kRtvA cAraM carataH, carantAvAkhyAtAviti bhagavAn vadet, evaM bhagavatA gautamena prazne kRte sati zeSakumataviSayatatvavuddhivyudAsArtha paramatarUpAHpratipattIrdarzayati-tastha khaluimAo'ityAdi, 'tatra' parasparamantaracintAyAM khalu-nizcitamimAH-vakSyamANasvarUpAH paT pratipattayo-yathAsvaruci vastvabhyupagamalakSaNAstaistaistIrthAntarIvaiH zrIyamANAH prajJaptAH, tA eva darzayati-tasthege' ityAdi, teSAMpaNNAM tattatpratipattiprarUpakANAMtIthikAnAMmadhye eketIrthAntarIyAH prathamaM svaziSyaM pratyevamAhuH- 'tA ega'mityAdi, tA iti pUrvavadbhAvanIyaH, eka yojanasahanamekaM ca trayastriMzadadhikaM yojanazataM parasparasyAntaraM kRtvA jambudvIpe dvau sUryo cAraM caratazcarantAvAkhyAtAvitisvaziSyebhyo vadet, atraivopasaMhAramAha-'ekeevamAhuriti, evaM sarvatrApyakSarayojanA kartavyA, eke punardvitI-yAstIrthAntarIyA evamAhuH-ekaMyojanasahanamekaMca catustriMzacatustriMzadadhikaMyojanazataM paraspara-mantaraM kRtvA cAraMcarataH, eke tRtIyAH punarevamAhuH-ekaM yojanasahanaM ekaMcapaJcatriMzadadhikaM yojanazataMparasparamantaraM kRtvA cAraMcarataH, eke punazcaturthAevamAhuH-ekaM dvIpaM ekaMca samudra pasparamantaraM kRtvA cAraMcarataH, eke punaH paJcamA evamAhuH dvau dvIpau dvau samudrau Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 1/4/25 parasparamantaraM kRtvA cAraM carataH, eke SaSThAH punarevamAhuH-trIndvIpAn trIn samudrAn parasparamantaraM kRtvA cAraM carata iti| ___ete ca sarve tIrthAntarIyA mithyAvAdino'yathAtatvavastuvyavasthApanAt, tathA cAha-'vayaM puNa'ityAdi, vayaM punarAsAditakevalajJAnalAbhAH paratIrthikavyavasthApitavastuvyavasthAvyudAsena 'evaM' vakSyamANaprakAreNa kevalajJAnena yathAvasthitaM vastutatvamupalabhya vadAmaH, kathaM vadatha yUyaM bhagavanta ityAha-'tA paMce tyAdi, 'tA'iti AstAmanyadvaktavyaM idaM tAvatkathyate, dvAvapi sUryo sarvAbhyatarAnmaNDalAniSkramantIpratimaNDalaMpaJcapaJcayojanAni paJcatriMzataM caikaSaSTibhAgAnyojanasya pUrvapUrvamaNDalagatAntarapiramANeabhivarddhayantau vAzabda uttavikalpApekSayA samuccaye 'nivu mANA vA' iti sarvabAhyAnmaNDalAdabhyantaraM pravizantau pratimaNDalaM paJca paJca yojanAni paJcatriMzataM ca ekaSaSTibhAgAn yojanasya nirveSTayantau pUrvapUrvamaNDalagatAntaraparimANAt hApayantI, vAzabdaH pUrvavikalpApekSayA samuccaye, sUryocAraMcarataH, carantAvAkhyAtAviti svaziSyebhyo vadetU, evamukte bhagavAn gautamo nijaziSyanizaGkitatvavyavasthApanArthaM bhUyaH praznayati 'tatthaNamityAdi, tatraevaMvidhAyA vastutatvavyavasthAyAavagamekohetuH-kA upapattiriti prasAdaM kRtvA vadet ?, bhagavAnAha-"tA ayana'mityAdi, idaM jambUdvIpasvarUpapratipAdakaM vAkyaM pUrvavatparipUrNa svayaM paribhAvanIyam, 'tA jayA Na mityAdi, tatra yadA Namiti vAkyAlaGkAre etau jambUdvIpaprasiddhau bhAratairAvatau dvAvapi sUryau sarvAbhyantaraM maNDalamupasaMkmya cAraM carataH tadA navanavatiyojanasahasrANi SaTyojanazatAni catvAriMzAni-catvAriMzadadhikAni parasparamantaraM kRtvA cAraM carataH carantAvAkhyAtAviti vadet, kathaM sarvAbhyantare maNDale dvayoH sUryayoH parasparametAvAmANamantaramiti cet ?, ucyate, iha jambUdvIpo yojanalakSapramANaviSkambhastatraiko'pi sUryo jambUdvIpasya madhye azItyadhikaM yojanazatamavagAhya sarvAbhyantare maNDale cAraM carati, dvitIyo'pyazItyadhikaM yojanazatamavagAhya, azItyadhikaM ca zataM dvAbhyAM guNituM trINi zatAni SaSTayadhikAni bhavanti, etAni jambUdvIpe viSkambhaparimANAllakSarUpAdapanIyante, tato yathoktamantaraparimANaM bhavati / 'tayANamityAdi, tadA sarvAbhyantare dvayorapi sUryayozcaraNakAle uttamakAsAprAptaH-paramaprakarpaprAptaH utkarSakaH-utkRSTo aSTAdazamuhUrto divasobhavati, jaghanyA- sarvajaghanyA dvAdazamuhUrtA rAtri 'te nikkhamamANA' ityAdi tatastasmAtsarvAbhyantarAnmaNDalAttau dvAvapi sUryo niSkramantau navaMsUryasaMvatsaramAdadAnau navasya sUryasaMvatsarasya prathame'horAtre'bhyantarA-nantaramiti sarvAbhyantarAt maNDalAdanantaraM dvitIyaM maNDalamupasaMk mya cAraM carataH 'tA jayA NamityAdi tato yadA etau dvAvapi sUryo sarvAbhyantarAnantaramaNDalamupasaMgamya cAraM caratastadA navanavatiyojana- sahasrANi SaTzatAni paJcacatvAriMzadadhikAniyojanAnAMpaJcatriMzataMcaikaSaSTibhAgAnyojanasyetyetA vapramANaM parasaparamantaraM kRtvA cAraMcaratazcarantAvAkhyAtAviti vadeta, tadA kathametAvapramANa- mantaramiti cet ?, ucyate, iha eko'pisUrya sarvAbhyantaramaNDalagatAnaSTAcatvAriMzadekaSaSTibhAgAn yojanasya apare ca dve yojane vikampya sarvAbhyantarAnantare dvitIye maNDale carati, evaM dvitIyo'pi, tato ve yojane aSTAcatvAriMzaccaikaSaSTibhAgA yojanasyeti dvAbhyAMguNyaMte, guNite ca sati paJca yojanAni Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAmRta 1, prAbhRtaprAbhRtaM -4 paJcatriMza-caikaSaSTibhAgA yojanasyeti bhavata, etAvadadhikaM pUrvamaNDalagatAdantara- parimANAdatra prApyate, tato yathoktamantaraparimANaM bhavati / ____ 'tayANa mityAdi, tadA sarvAbhyantarAnantara dvitIyamaNDalacAra caraNakAle'STAdazamuhUrto divaso bhavati, dvAbhyAM "egaTThibhAgamuhuttehiMti muhUrtekaSaSTibhAgAbhyAmUno, dvAdazamuhUrtA rAtri dvAbhyA muhUrtekaSaSTibhAgAbhyAmadhikA, 'te nikkhamamANA' ityAdi, tatastasmAdapi dvitIyAnmaNDalAniSkramantau sUryonavasya sUryasaMvatsarasya dvitIye'horAtre'bhyantarasya-sarvAbhyantarasya maNDalasya tRtIyaM maNDalamupasaMkramya cAraM carataH 'tA jayANa mityAdi, tatoyadANamiti pUrvavat, etau dvau sUryo abhyantaratRtIyaM-sarvAbhyantarasya maNDalasya tRtIyaM maNDalamupasaMkramya cAraM carataH / ___'tadA' tasmiMstRtIyamaNDalacAracaraNakAle navanavatiyojanasahasrANi SaT ca zatAni ekapaJcAzadadhikAniyojanAnAM nava caikaSaSTibhAgAnyojanasyaparasparamantaraM kRtvAcAcaratazcarantAvAkhyAtAviti vadet, tadA kathametAvapramANamantarakaraNamiti cet ?, ucyate, ihApyekaH sUrya sarvAbhyantaradvitIyamaNDalagatAnaTAcatvAriMzadekaSaSTibhAgAn yojanasyApare ca dve yojane vikampya cAraMcarati, dvitIyo'pi, tato dveyojaneaSTAcatvAriMzaccaikaSaSTibhAgA yojanasyeti dvAbhyAM guNyate, dviguNamegha paJca yojanAni paJcatriMzaccaikaSaSTibhAgA yojanasyeti bhavati, etAvatpUrvamaNDalagatAdantaraparimANAdatrAdhikaM prApyate iti bhavAta yathoktamatrAntaraparimANa 'tayA NamityAdi, yadA sarvAbhyantarAnmaNDalAt tRtIye maNDale cAraM caratastadA aSTAdazamuhUrto divaso bhavati, caturbhiH 'egavibhAgamuhuttehiM' prAkRtatvAtpadavyatyAsaH,tato'yamartha-muhUrtekaSaSTibhAgairUno, dvAdazamuhUrtatA rAtrizcaturbhirmahUrtekaSaSTibhAgairadhikA, 'eva'mityAdi, evamuktena prakAreNakhalunizcitametenopAyena prati maNDalamekato'pyekaH sUryo dve yojane aSTAcatvAriMzataM caikaSaSTibhAgAn vikampyacAraM carati, aparato'pyaparaH sUrya ityevaMrUpeNa niSkramantau tau jambUdvIpagatau dvau sUryopUrvasmAtpUrvasmAttadanantarAnmaNDalAtadanantaraM maNDalaM saMkAmantau ekaikasmin maNDale pUrvapUrvamaNDalagatAntaraparimANApekSayA paJca paJca yojanAni paJcatriMzataM caikaSaSTibhAgAn yojanasya parasparamabhivarddhayantAdabhivarddhayantau navasUryasaMvatsarasya tryazItyadhikazatatame'horAtre prathamaSaNmAsaparyavasAnabhUte sarvabAhyamaNDalamupasaMka mya cAraM crtH| ___'tA jayA Na mityAdi tato yadA etau dvau sUryau sarvavAhya maNDalasamupasaMkrAmya cAraMcarataH tadA tAvekaM yojanazatasahasraM paT ca zatAni SaSTayadhikAni parasparamantaraM kRtvA cAraM carataH, kathametadavaseyamiti cet ?, ucyate, iha pratimaNDalaM paJca yojanAni paJcatriMzaccaikapaSTibhAgA yojanasyetyantaraparimANacintAyAmabhivarddhamAnaM prApyate, sarvAbhyantarAcca maNDalAtsarvabAhyaM maNDalaM tryazItyadhikazatatamaM, tataH paJca yojanAni tryazItyadhikena zatena guNyante, jAtAni nava zatAni paJcadazottarANi yojanAnAM ekaSaSTibhAgAzcapaJcatriMzatsaGkhyA azItyadhikena zatena guNyante jAtAni teSAM catuHSaSTizatAnipaJcottarANi teSAmekaSaSTayA bhAge hate labdhapaJcottaraMyojanazataM etaTyAktane yojanarAzau prakSipyate,jAtAni daza zatAni viMzatyadhikAni yojanAni etat sarvAbhyantaramaNDalagatottaraparimANe navanavatiyojanasahasrANi SaTzatAni catvAriMzadadhikAni ityevaMrUpe prakSipyate, tato yathoktaM sarvabAhyamaNDale antaraparimANaM bhavati / [12] 3] Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUryaprajJaptiupAGgasUtram 1/4/25 'tayANa mityAdi tadA sarvavAhyamaNDalacAracaraNakAle uttamakASThAprAptA-paramaprakarSaprAptA utkRSTa aSTAdazamuhUrttA rAtribhavati, jaghanyazcadvAdazamuhUrtodivasaH, 'esaNaM paDhame chammAse ityAdi prAgvata, te pavisamANA'ityAdi, tau tataHsarvabAhyAnmaNDalAdabhyantaraM pravizantau dvau sau dvitIyaM SaNmAsamAdadAnau dvitIyasya SammAsasya prathame'horAtre vAhyAnantaraM-sarvavAhyAnmaNDalAdabhyantaraM pravizantau dvau sUryau dvitIyaMSaNmAsamAdadAnau dvitIyasya SaNmAsasya prathame'horAtre vAhyAnantaraMsarvavAhyAnmaNDalAdarvAganantaraM dvitIyaM maNDalamupasaMkramya cAraM caratastadA ekaM yojanazatasahanaM SaT zatAni catuHpaJcAzadadhikAni SaDviMzatiM caikaSaSTibhAgAn yojanasya parasparamantaraM kRtvA cAraM carataH, carantAvAkhyAtAvitivadet, kathametAvattasmin sarvavAhyAnmaNDalAdAktane dvitIye maNDale parasparamantarakaraNamiti cet ?, ucyate, ihaiko'pi sUrya sarvabAhyamaNDalagatAnaSTAcatvAriMzadekaSaSTibhAgAn yojanasyApare ca dve yojane abhyantaraM pravizan sarvabAhyAnmaNDalAdaktine dvitIye maNDalecAraMcarati, aparo'pi, tataH sarvabAhyagatAdaSTAcatvAriMzadataraparimANAd atrAntaraparimANaM paJcabhiryojanaiH paJcatriMzatA caikaSaSTibhAgairyojanasyonaM prApyate iti bhavati yathoktamatrAntaraparimANaM, 'tayA na mityAdi, tadA sarvabAhyAnantarAktina dvitIyamaNDalacAracaraNakAle'STAdazamuhUrtA rAtrirbhavati, dvAbhyAM muhUrtekaSaSTibhAgAbhyAmUnA, dvAdazamuhUrto divaso dvAbhyAM muhuurtekssttibhaagaabhyaamdhikH| te pavisamANA'ityAdi, tatastasmAdapi sarvavAhyamaNDalAktinadvitIyamaNDalAdabhyantaraM pravizantau tau dvau sUrge dvitIyasya SaNmAsasya dvitIye'horAtre 'bAhiraM tacaMti sarvabAhyanmaNDalAda- vaktinaM tRtIyaM maNDalamupasaka mya cAraM crtH|| tAjayANa mityAditatra yadA etaudvausUryausarvabAhyAnmaNDalAdaktinaM tRtIyaMmaNDalamupasaMka mya cAraM carataH tadA ekaM yojanazatasahasraM SaT ca yojanazatAni aSTAcatvAriMzadadhikAni dvipaJcAzataM caikaSaSTibhAgAn yojanasya parasparamantaraM kRtvAcAraMcarataH, prAguktayuktyApUrvamaNDalagatAdantaraparimANAdatrAntaraparimANamasya paJcabhiryojanaiH paJcatriMzatA caikaSaSTibhAgairyojanasya hInatvAt, "tayA na'mityAdi, tadA-sarvabAhyAnmaNDalAdastinatRtIyamaNDalacAracaraNakAle'STAdazamuhUrtA rAtrirbhavati, caturbhihUrteka,pTibhAgairUnA, dvAdazamuhUrto divasazcaturbhirekaSaSTibhAgaimuhUrtamyAdhikaH / evaM khalu'ityAdi, evam-uktaprakAreNa khalu-nizcitamanenopAyena ekato'pyekaH sUryo'bhyantaraM pravizan pUrvapUrvamaNDalagatAdantaraparimANAdanantare anantare vivakSite maNDale antaraparimANasyASTAcatvAriMzatamekapaSTibhAgAn dve ca yojane vardhayati hApayatyaparato'pyaparaH sUrya ityevaMrUpeNa etau jambUdvIpagatausUryotadanantarAnmaNDalAttadanantaraMmaNDalaM saMkA mantau saMkA mantau ekaikasmin maNDale pUrvapUrvamaNDalagatAdantaraparimANAt anantare'nantare vivakSite maNDale paJca paJca yojanAni paJcatriMzataM caikaSaSTibhAgAn yojanasya parasparamantaraparimANaM nirveSTayantau-hApayantI hApayantAvityarthaH, dvitIyasyaSammAsasya tryazItyadhikazatatameahorAtresUryasaMvatsaraparyavasAnabhUte sarvAbhyantaraM maNDalamupasaMka mya cAraM carataH / 'tA jayA Na mityAdi, tatra yada etau dvau sUryau sarvAbhyantaraM maNDalamupasaMkramya cAraM carataH tadA navanavatiyojanasahasrANi SaTyojanazatAni catvAriMzAni-catvAriMzadadhikAni parasparamantaraM kRtvA cAraM carataH, atra caivaM rUpAntaraparimANe bhAvanA prAgeva kRtA, zeSaM sugamam / / prAbhRtaM-1, prAbhRtaprabhRta-4 samAptam Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 1, prAbhRtaprAbhRtaM - 5 -:prAmRta prAbhRtaM-5:tadevamuktaM caturthaM prAbhRtaprAbhRtaM samprati paJcamamArabhyate, tasya cAyaM pUrvamupadarzito'dhikAro-yathA kiyantaM dvIpaM samudraM vA sUryo'vagAhate iti tatastadviSakSa praznasUtramAha mU. (26) tA kevatiyaM te dIvaM samuha vA ogAhittA sUrie cAraM carati, AhitAtivadejA tatya khalu imAo paMca paDivattIo pannattAo-ege evamAhaMsu tA eNaM joyaNasahassaM egaM ca tettIsaM joyaNasataM dIvaM vA samudaM vA ogAhittA sUrie cAraM carati, egeevamAhaMsu / ege, puNa evamAhaMsu-tA egaM joyaNasahassaM egaM cauttIsaM joyaNasayaM dIvaM vA samudaM vA progAhitA sUrie cAraM carati, ege evamAhaMsu 2 / ege puNa eva0-tA egaMjoyaNasahassaM egaM ca paNatIsaM joyaNasataM dIvaM vA samudaM vA ogAhittA sUrie cAraM carati, ege evamAhaMsu 3 / ege puNa evamAhaMsu-tA avaDaM dIve vA samudaM vA ogAhittA sUrie cAraM carati, ege evamAhaMsu4, ege puNa evamAhaMsu-tA egaMjoyaNasahassaMegatetIsaMjoyaNasataM dIvaM vA samuha vA ogAhittA sUrie cAraM carati 5 / / tattha je teevamAsu tA egaM joyaNasahassaM egaM tettIsaM joyaNasataM dIvaM vA samudaM vA uggAhittA sUrie cAraM carati, te evamAhaMsu, jatANaM dUrie savvabhaMtaraM uvasaMkamittA cAraM carati tayA NaM jaMbuddIvaM egaM joyaNasahasasaM egaM ca tetIsaM joyaNasataM ogAhitA sUrie cAraM carati, tatA gaMuttamakahapatte ukkosae aTThArasamuhatte divase bhavati jahanniyAduvAlasamuhattA rAI bhavaI, tAjayANaM sUrie savvabAhiraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM caraitayANaM lavaNasamudaM egaMjoyaNasahassaM egaM ca tettIsaM joyaNasayaM ogAhittA cAraM carai, tayA NaM lavaNasamudaM gaM joyaNasahassaM egaM ca tettIsaM joyaNasayaM ogAhittA cAraM carai, tayANaM uttamakaTThapattA ukkosiyA aTThArasamuhuttA rAI bhavati, jahannie duvAlasamuhutte divase bhavai / evaM cottiisNjoynnstN| evaM paNatIsaMjoyaNasataM tattha je te evamAhaMsu tA avaTuM dIvaM vA samudaM vA ogAhittA sUrie cAraM carati, te evamAhaMsu-jatA NaM sUrie sabvabhaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAcarati, tatA NaM avaDaM jaMbuddIvaM 2 ogAhittA cAraM carati, tatANaM uttamakaThThapatte ukkosae aTThArasamuhatte divase bhavati, jahanniyA duvAlasamuhattA rAI bhavati, evaM savvavAhiraevi, navaraM avaDaM lavaNasamudaM, tatA NaM rAiMdiyaMtaheva tattha je te evamAhaMsu-tA no kiJci dIvaM vA samudaM vA ogAhittA sUrie cAraM carati, te evamAhaMsu-tA jatA NaM sUrie sabvabhaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carati tatANaM no kiMci dIvaM vA samudaM vA ogAhittA sUrie cAraM carati tatA NaM uttamakaTTapatte ukkosae aTThArasamuhutte divase bhavati, taheva evaM savvabAhirae maMDale, navaraM no kiMci lavaNasamudde ogAhittA cAraM carati, rAtiMdiya taheva, ege evmaahsu|| vR. 'tA kevaiyaM dIvaM samudaM vA ogAhittA sUrie cAraM carai'ityAdi, tA iti pUrvavat, 'kiyantaM' kiyapramANaM dvIpaM samudra vA avagAhya sUryazcAraM carati, carannAkhyAta iti vadet, evaM praznakaraNAdanantaraMbhagavAnirvacanabhidhAtukAma etadviSayeparatIrthikapratipattimithyAbhAvopadarzanArtha prathamatastA eva paratIrthikapratipattIH sAmAnyata upanyasyati- . 'tattha khalu'ityAdi, tatrasUryasya cAraMcarato dvIpamasudrAvagAhanaviSaye khalvimAH-vakSyamANa Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 1/5/26 svarUpAH paJca pratipattayaH - paramatarUpAH prajJaptAH, tadyathA - eke tIrthAntarIyA evamAhuH -tA iti tAvacchabdasteSAM tIrthAntarIyAnAM prabhUtavaktavyatopakrame kramopadarzanArtha ekaM yojanasahasramekaM ca trayastriMzadadhikaM yojanazataM dvIpaM samudraM vA avagAhya sUryazcAraM carati, kimuktaM bhavati ? - yadA sarvAbhyantaraM maNDalamupasaMkramya cAraM carati tadA ekaM yojanasahasramekaMca trayastriMzadadhikaM yojanazataM jambUdvIpamavagAhya cAraM carati, tadA ca paramaprakarSaprApto'STAdazamuhUrtI divaso bhavati, sarvajaghanyA cadvAdazamuhUrttA rAtri, yadA tu sarvabAhyaM maNDalamupasaMkramya cAraM caritumArabhate tadA lavaNasamudramekaM yojanasahasramekaM ca tryastriMzadadhikaM yojanazatamavagAhya sUryazcAraM carati, tadA cottamakASThAprAptA aSTAdazamuhUrttapramANA rAtrirbhavati, sarvajaghanyo dvAdasamuhUrttapramANo divasaH, atraivopasaMhAramAha 'ege evamAhaMsu' 1, eke punardvitIyA evamAhuH, 'tA' iti pUrvavat, ekaM yojanasahasramekaM ca catustriMzadadhikaM yojanazataM dvIpaM samudraM vA avagAhya sUryazcAraM carati, bhAvanA prAgvat, atraivopasaM0- 'ege e0', eke punastRtIyA evamAhuH - ekaM yojanasahanamekaM ca paMcatriMzadadhikaM yojanazatamavagAhya sUryazcAraM carati atrApi bhAvanA prAgiva, atraivopa0 'ege eva0' eke punazcaturthAstIrthAntarIyAevamAhuH, 'ava ti apagataM sadapyavagA- hAbhAvato na vivakSitamarddha yasya tamapArddhamarddhahInamarddhamAtramityartha, dvIpaM samudraM vA avagAhya sUryazcAraM carati, iyamatra bhAvanA - yadA sarvAbhyantaraM maNDalamupasaMkramya sUryazcAraM carati tadA arddha jambUdvIpamavagAhate, tadA ca divasaH paramaprakarSaprApto'STAdazamuhUrtapramANo bhavati, sarvajaghanyA ca dvAdazamuhUrtta pramANA rAtri, yadA punaH sarvabAdhaM maNDalamupasaMkramya sUryazcAraM carati tadA arddha aparipUrNaM lavaNasamudramavagAhate, tadA ca sarvotkarSakASThAprAptA aSTAdazamuhUrtapramANA rAtri sarva jaghanyo dvAdazamuhUrtI divasaH, atraivopa0 'ege evamAhaMsu' 4, eke punaH paJcamAstIrthAntarIyA evamAhuH na kiJcid dvIpaM samudraM vA avagAhya sUryazcAraM carati atrAyaM bhAvArtha - yadApi sarvAbhyantaraM maNDalamupasaMka gya sUryazcAraM carati tadApi na kimapi jambUdvIpamavagAhate, dipunaH zeSamaNDalaparibhramaNakAle, yadApi sarvabAhyaM maNDalamupasaMkramya sUryazcAraM carati tadApi na lavaNasamudraM kimapyavagAhate, kiM punaH zeSamaNDalaparibhramaNakAle, kintudvIpasamudrayopAntarAla eva sakaleSvapi maNDaleSu cAraM carati, atrIsaMhAramAha- 'eva0 5 / tadevamuktA uddezataH paJcApipratipattayaH sampratyetA eva spaSTaM bhAvayati 'tattha je te evamAhaMsu' ityAdi prAya samastamapIdaM vyAkhyAtArthaM sugamaMca, navaraM 'cottIsevi ' tti evaM trayatriMzadadhikayojanazataviSayapratipattivat catustriMze sA yA pratipattistasyAmAlApako vaktavyaH, sa caivam- 'tatthaje te evamAhaMsu evaM joyaNasahassaM egaM ca cautIsaM joyaNasaya dIvaM samudde vA ogAhittA cAraM carai, te evamAhaMsu jayA NaM sUrie savvabbhaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carati tayA NaM jaMbuddIve egaM joyaNasahassamegaM ca cottIsaM joyaNasayaM ogAhittA cAraM carai, tayA NaM uttamakaTTapatte ukkosae aTThArasamuhutte divase bhavai, jahanniyA duvAlasamuhuttA rAI bhavai, tA jayA NaM sUrie savvabAhiraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai, tayA NaM lavaNasamuddaM egaM joyaNasahassaM evaM cottIsaMjoyaNasayaM ogAhittAcAraM carati, tayA NaM uttamakaTThapattA ukkosiyA aTThArasamuhuttA rAI bhavati jahannae duvAlasamuhutte divase bhavai' 'paNatIse vi evaM ceva bhANiyavvaM' evamuktena Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 1, prAbhRtaprAbhRtaM 5 - prakAreNa paJcatriMzadadhikayojanazataviSayAyAmapi pratipattausUtraM bhaNitavyaM, tacca sugamatvAtsvayaM bhAvanIyaM 'evaM savvavAhirevi 'tti evaM sarvAbhyantaramaNDala iva sarvabAhye'pi maNDale AlApako vaktavyaH, navaraM jambUdvIpasthAne 'avaddhalavaNasamudaM ogAhittA' iti vaktavyaM, taccaivam 37 'jayA NaM sUrie savvavAhiraM maMDalaM uvasaMkamittA vAraM carai, tayA NaM avaDDuM lavaNasamudda omahittA cAraM carati, tayA NaM rAIdiyappamANaudbhAsagatti, ' 'tayA Na' miti vacanapUrvakaM rAtrindivaparimANaM jabUdvIpApekSayA viparItaM vaktavyaM, yajjambUdvIpAvagAhe divasapramANamuktaM tadrAtrerdraSTavyaM yadrAtrestaddivasasya, taccaivam-'tayA NaM uttamakaTTapattA ukkosiyA aTThArasamuhuttA rAI bhavai, jahanne duvAlasamuhutte divase bhavai', evamuttarasUtre'pyakSarayojanA bhAvanIyA / tadevaM paratIrthikapratipattIrupadarzya sampratyetAsAM mithyAbhAvopadarzanArthaM svamatamupadarzayatimU. (27) vayaM puNa evaM vadAmo, tA jayA NaM sUrie savvavyaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carati, tatANaM jaMbuddIvaM asItaM joyaNasataM ogAhittA cAraM carati, tadA NaM uttamakaTThapatte divase bhavati, jahaNNiyA duvAlasamuhuttA rAI bhavati, evaM savvabAhirevi, navaraM lavaNasamuhaM tinnitIse jovaNasate ogAhittA cAraM carati / tatA NaM uttamakaTThapattA ukkosiyA aTThArasamuhuttA bhavai jahannae dubAlasamuhutte divase bhavati, gAthAo bhANitavyAo / vR. 'vayaM puNa' ityAdi, vayaM punarutpannakevalajJAnadarzanA 'evaM' vakSyamANaprakAreNa vadAmaH, tameva prakAramAha-yadA sUrya sarvAbhyantaraM maNDalamupasaMkramya cAraM carati tadA jambUdvIpamazItyadhikaM yojanazatamavagAhya cAraM carati, tadA cottamakASThAprApta utkarSako'STAdazamuhUrto divaso bhavati, sarvajaghanyA dvAdazamuhUrttA rAtri, 'evaM savvabAhirevi 'tti evaM sarvAbhyantaramaNDala iva sarvabAhye'pi maNDale AlApako vaktavyaH, sa caivam- 'jayA NaM savvabAhiraM maM0 iti, navaramiti sarvavAhyamaNDalagatAdAlApakAdasyAlApakasya vizeSopadarzanArtha, tameva vizeSamAha - 'tayA NaM lavaNasamuddaM tinni tIse joyaNasae ogAhittA cAraM carai, tayA NaM uttamakaTThapattA ukkosiyA aTThArasamuhuttA rAI bhavati, jahannae duvAlasamuhutte divase bhavai' iti, idaM ca sugamaM, kavacittu / - 'savvabAhirevI' tyadidezamantareNa sakalamapi sUtraM sAkSAllikhitaM dRzyate, 'gAhAo bhANiyavvAo' atrApi kAzcana prasiddhA vivakSitArthasaGgaGgrAhikA gAthAH santi tA bhANitavyAH, tAzca sati vyavacchinnA iti na pituM vyAkhyAtuM vA zakyante, yathAsampradAyaM vAcyA iti // prAbhRtaM - 1, prAbhRprAbhRtaM - 5 samAptam prAbhRtaM prAbhRtaM -6 : tadevamuktaM paJcamaM prAbhRtaprAbhRtaM samprati paSThaM vaktavyaM tasya cAyamarthAdhikAraH kiyanmAtraM kSetramekena rAtrindivena sUryo vikampate iti, tatastadviSayaM praznasUtramAha mU. (28) tA kevatiyaM (te) egamegeNaM rAtiMdieNaM vikaMpaittA 2 sUrie cAraM carati Ahitetti dekhA ?, tattha khalu imAo satta paDivattIo pannattAo, tatthage evamAhaMsu-tA do joyaNAI addhaducattAlIsaM tesItasayabhAge joyaNassa egamegeNaM rAtiMdieNaM vikaMpaittA 2 sUrie cAraM carati, ege evamAhaMsu 1 / ege puNa evamAhaMsutA aDDAtiJjAiM joyaNAI egamegeNaM rAidieNaM vikaMpaittA Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 1/6/28 2 sUrie cAraM carati, ege evamAhaMsu 2 / ege puNa evamAhaMsu tA tibhAgUNAI tini joyaNAI egamegeNaM rAidieNaM vikaMpaittA 2 sUrie cAraMcarati, ege evm03| ege puNaeva0-tAtinnijoyaNAIaddhasItAlIsaMca tesItisayabhAge joyaNassa egamegeNaM rAidieNaM vikaMpaittA 2 sUrie cAraM carati, ege evmaahNsu4| ege puNa evamAhaMsu-tA achuTTAI joyaNAI egamegeNaM rAidieNaM vikaMpaittA 2 sarie cAraM carati, ege evamAhaMsu 5 / ege puNa evamAhaMsu, tA caubhAgUNAiMcattAri joyaNAI egamagaNaM rAiMdieNaM vikaMpaittA 2 sUrie cAraM carati ege evamAhaMsu 6 / ege puNa evamAhaMsu-tA cattAri joyaNAI addhabAvaNNaM ca tesItisatabhAge joyaNassa egagegeNaM rAiMdieNaM vikaMpaittA 2 sUrie cAraM carati ege evmaahNsu7| vayaM puNa evaM vadAmo tA do joyaNAIaDatAlIsaMcaegaTThibhAge joyaNassa egamegaM maMDalaM egamegeNaM rAidieNaM vikaMpaittA 2 sUrie cAraM carati, tattha NaM ko hetU itivadejA ?, tA ayaNNaM jaMbuddIve 2 jAva parikkheveNaM pannatta, tA jatA NaM sUrie savvanbhaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carati tatA NaM uttamakaTTapatte ukkosae aTThArasamuhutta divase bhavati, jahanniyA duvAlasamuhuttA rAI bhavai / senikkhamamANe sUrieNavaMsaMvaccharaMayamANe paDhamaMsi ahorattaMsi abhitarAnaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carati, tAjayANaM mUrieabhitarAnaMtaraMmaMDalaM uvasaMkamittA cAraM cati tadA NaM do joyaNAI aDayAlIsaM ca egaTTibhAge joyaNassa egeNaM rAiMdieNaM vikaMpaittA ra gharati, tatA NaM aTThArasamuhutte divase bhavati dohiM egaDibhAgamuhuttehiM UNe duvAlasamuhuttA rAI bhavati dohiM egaTThibhAgamuttehiM ahiyA / se nikkhamamANe sUrie doccaMsi ahorattasi abhitaraM taccaM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carati, tA jayA NaM sUrie abhitaraM tacaM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carati tatA maM paNatIsaMca egaTThibhAge joyaNassa dohiM rAiMdiehiM vikaMpaittA cAraM carati, tatANaM aTThArasamuhutte divase bhavati cauhi egaTThibhAgamuhuttehiM UNe duvAlasamuhuttA rAI bhavati cauhiM egaTThibhAgamuhuttehiM adhiyA, evaM khalu eteNaM uvAeNaM nikakhamamANe sUrietatAnaMtarAotadAnaMtaraM maMDalAto maMDalaM saMkamamANe 2 do joyaNAI aDatAlIsaMca egahibhAge joyaNassa egamegaM maMDalaM egamegeNaM rAidieNaM vikampamANe 2 savvavAhiraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carati, tA jayA NaM sUrie savvAMtarAto maMDalAto sabbavAhiraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carati tatA NaM sababhaMtaraM maMDalaM paNihAya egeNaM sIteNaM rAiMdiyasateNaM paMcasuttarajoyaNasate vikaMpaittA cAraM carati / tatANaM uttamakaTThapattA ucchosiyA aTThArasamuhuttA rAI bhavai jahannaeduvAlasamuhutte divase bhavati, esa NaM paDhamachammAse esa NaM paDhamachammAsassa pajavasANe, se ya pavisamANe sUrie docaM chammAsaM ayamANe paDhamaMsi ahorattaMsi bAhirAnaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carati tA jatA NaM sUrie bAhirA0 jAva carati tayA NaM do do joyaNAIaDayAlIsaMcaegaTThibhAge joyaNasae egeNa raAiMdieNaM vikampaittA cAraM carati / tatANaM aTThArasamuhuttA rAI bhavati, dohiM egaTThibhAgamuhuttehiM UNe duvAlasamuhute divase bhavati dohiM egaTThibhAgehiM muhuttehiM ahie, se pavisamANe sUrie doccaMsi ahorattaMsi vAhiratacaMsi maMDalaMsi uvasaMkamittA cAraMcarati, tA jayA NaM sUrie vAhiratacaM maM0 jAva carati tayA NaM sUrie bAhiratacaM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carati / Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 1, prAbhRtaprAbhRtaM -6 tayA NaM paMca joyaNAI paNatIsaMgha egadvibhAge joyaNassa dohiM rAiMdeihaM vikaMpaittA cAraM carati, rAidie taheva, evaM khalu eteNuvAeNaM pavisamANe sUrie tato'naMtarAto tayAnaMtaraM ca NaM maMDalaM saMkamamANe 2 do joyaNAI aDayAlIsaM ca egaTThibhAge joyaNassa egamegeNaM rAidieNaM vikaMpamANe 2 savyamaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM gharati, tA jayA NaM sUrie savvabAhirAto maMDalAto savvabbhaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carati, tatANaMsavvabAhiraM maMDalaM paNidhAyaegeNaM tesIeNaM rAiMdiyasateNaM paMcadasuttare joyaNasate vikaMpaittA cAraM carati / tatANaM uttamakaTTapatte ukkosae aTThArasamuhutte divase bhavati, jahanniyA duvAlasamuhuttA rAI bhavai, esaNaMdocce chammAse esa NaM doccassa chammAsassa pajjavasANe, esa NaM Adicce saMvacchare esa NaM Adiccassa saMvaccharassa pjvsaanne| vR.'tA kevaiyaM te egamegeNaM rAidieNaM vikaMpaittA' ityAdi, tA iti pUrvavat, kiyapramANaM kSetramiti gamyate, 'egamegeNaMti atraprathamAdekazabdAnmakAro'lAkSaNikastato'mayarthaH-ekaikena rAtrindivena-ahorAtreNa vikampya vikampya vikampanaM nAma svasvamaNDalAdvahiravaSvaSkaNamabhyantarapravezanaM vA sUrya-AdityazcAraM carati, cAraM caran AkhyAta iti vadet ?, evaM bhagavatA gautamena prazne kRte sati etAdviSayaparatIrthikapratipattimithyAbhAvopadarzanAya prathamatastA eva prarUpayati-'tatthe' tyAdi, 'tatra' sUryavikampaviSayesvalvimAH sapta pratipattayaH-paramatarUpAHprajJaptAH, tadyathA-'tatthege'tyAdi, 'tatra teSAM saptAnAM pravAdinAMmadhye ekeevamAhuH, dveyojane arhodvAcatvariMzat-dvAcatvAriMzattamo yeSAM te arddhadvAcatvAriMzatastAn sAkacatvAriMzatsaGghayAnityarthaH, tryazItyadhikazatabhAgAt yojanasya, kimuktaM bhavati?-tryazItyadhikazatasaGkhayaigiH pravibhaktasya yojanasya sambandhino'rddhAdhikaikacatvAriMzatsaGkhyAnbhAgAnekaikena rAtrindivena vikampyavikampya sUryazcAraM carati, atraivopasaMhAramAha-ege evmaahNsu| eke punardvitIyA evamAhuH, arddhatRtIyAni yojanAni ekaikena rAtrindivena vikampya 2 sUryazcAraMcarati, atrApyupasaMhAraH "egeevamAhasu'2 / eke punastRtIyAni evamAhuH-tribhAgonAni trINi yojanAni ekaikena rAtrindivena vikampyara sUryacAraMcarati, atropasaMhAraH 'ege evamAhaMsu' 3, eke punazcaturthAstIrthAntarIyA evamAhuH-trINi yojanAni arddhasaptacatvAriMzatazca, sArddhaSaTacatvAriMzatazcetyarthaH,tryazItyadhikazatabhAgAnyojanasya ekaikena rAtrindivena vikampya 2 sUryazcAraM carati, atraivopsNhaarmaah-'egeevmaahNsu'4|ekepunH paJcamAevamAhuH-arddhacaturthAni yojanAni ekaikena rAtrindivena vikampya 2 sUryazcAraM carati, atropasaMhAravAkyaM 'ege evamAhaMsu' 5, eke puna: padhAstIrthAntarIyA evamAhuH-caturbhAgonAni catvAriyojanAniekaikena rAtrindivena vikampya 2 sUryazcAraM carati, atropasaMhAravAkyaM 'ege ekmAhaMsu' 6, eke punaH saptamA evamAhuH-catvAri yojanAni arddhapaJcAzatazca-sArdvakapaJcAzatsamayAMzca tryazItyadhikazatabhAgAn yojanasyaekaikena rAtrindivena sUryo vikampya 2 cAraM carati atropasaMhAravAkyaM 'ege evmaahNsu| tadevaM mithyArUpAH parapratipattIrupadarya samprati svamataM bhagavAnupadarzayati- 'vayaM puNa'ityAdi, vayaM punarevaM-vakSyamANaprakAreNa kevalajJAnopalambhapurassara vadAmaH, yaduta dve dve yojane aSTAcatvAriMzacaikaSaSTibhAgAn yojanasya ekaikena rAtrindivena sUryo vikampya 2 cAraM carati, Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 1/6/28 cAraMcaran AkhyAta iti vadet, sAmpratamasyaiva vAkyasya spaSTAvagamanimittaMpraznasUtramupanyasyati 'tatthako0' tatra-evaMvidhavastutatvAvagatau ko hetuH?-kA upapattiriti vadet bhagavAn, evamukte -'tA ayaNNa'mityAdi, idaM jambUdvIpavAkyaM pUrvavat paripUrNa paThanIyaM vyAkhyAnIyaM ca, 'tA jayA Na'mi0 tatra yadA sUrya sarvAbhyantaraM maNDalamupasasaMka mya cAraM carati tadA uttamakASThAprAptaH-paramaprakarSaprApta utkarSakaH-utkRSTo'STAdazamuhUrto divaso bhavati, jaghanyAca dvAdazamuhUrtA rAtriH / senikkhamamANe' tataH sarvAbhyantarAnmaNDalAniSkramansaH sUryonavaMsaMvatsaramAdadAno navasya saMvatsarasya prathame'horAtre abhiMtati sarvAbhyantarasyamaNDalasyAnantaraM-bahirbhUtaM dvitIyaM maNDalamupasaMkramya cAraM carati, 'tA jayA NaM'mi0 tatra yadA tasminnavasaMvatsarasatke prathame'horAtre sarvAbhyantarAnantaraM dvitIyaM maNDalamupasaMkramya sUryazcAraM carati, cAraM caritumArabhate 'tadA Na miti prAgvat, dve yojane aSTAcatvAriMzataM ca ekaSaSTibhAgAn yojanasya ekaikena rAtrindivena pAzcAtyenAhorAtreNa vikampya cAraMcarati, iyamatra bhAvanA-sarvAbhyantare maNDale praviSTaH sanprathamakSaNAdUrdhvaM zanai-zanaistadanantaraM dvitIyamaNDalAbhimukhaMtathA kathaMcanamaNDalagatyA paribhramati yathA tasyAhorAtrasyaparyante sarvAbhyantaramaNDalagatAnaSTAcatvAriMzatamekaSaSTibhAgAnyojanasyApare ca dve yojane atikrAnto bhavati, tato dvitIye'horAtre prathamakSaNe eva dvitIyamaNDalamupasampanno bhavati, tata uktam- 'tayANaM do joyaNAIaDayAlIsaMcaegaTThibhAgejoyaNassa egeNaM rAidieNa vikaMpaittA sUrie cAraMcarati', 'tayA Na mi0 tadAsarvAbhyantarAnantaradvitIyamaNDalacAracaraNakAle Namiti pUrvavat aSTAzamuhUrto divaso bhavato dvAbhyAM muhUrtekaSaSTibhAgAbhyAsUnaH dvAdazamuhUrtA rAtri dvAbhyAMmuhUrtekaSaSTibhAgAbhyAmadhikA, tasminni dvitIyemaNDale prathamakSaNAdUrdhvaMtathA kathaJcanApi tRtIyamaNDalAbhimukaMmaNDalaparibhramaNagatyA cAcaratiyathA tasyAhorAtrasya paryante dvitIyamaNDalagatAnaSTAcatvAriMzatamekaSaSTibhAgAn yojanasyApare ca tadbahirbhUte dve yojane atikrAnto bhavati, tato navasaMvatsarasya dvitIye'horAtre prathamakSaNa eva tRtIyaM maNDalamupasaMkramati, tathA cAha_ 'senikkhamamANe' ityAdi, sasUryo dvitIyAnmaNDalAprathamakSaNAdUrdhvaM zanaiH zanairniSkramanbahirmukhaM paribhraman navasaMvatsarasatke dvitIye'horAtre 'abhitaratacaM ti sarvAbhyantarAnmaNDalAtta - tIyamaNDalamupasaMkramya cAraM carati, tadA dvAbhyAM rAtrindivAbhyAM yAvatramANaM kSetraM vikampya cAraM carati tAvanirUpayitumAha ___ 'tAjayANa mityAdi, tatra yadA sUrya sarvAbhyantarAnmaNDalAtRtIyaM maNDalamupasaMkramya cAraM carati tadA dvAbhyAM rAtrindivAbhyAM sarvAbhyantaramaNDalagatatadanantaradvitIyamaNDalagatAbhyAM paJca yojanAni paJcatriMzataMca ekaSapTibhAgAn yojanasya vikampya, tathAhi-ekenApyahorAtreNa dve yojane aSTAcatvAriMzacca yojanasyaikaSaSTibhAgA vikampitA dvitIyenApyahorAtreNa,tata ubhayamIlane yathoktaM vikampaparimANaM bhavati, etAvanmAtraM vikampya cAraMcarati, 'tayA Na'mityAdi, rAtrindivaparimANaM sugama, samprati zeSamaNDaleSu gamanamAha 'evaMkhalu ityAdi, evaM-uktena prakAreNakhattu-nizcitametenopAyematattanmaNDalapravezaprathamakSaNAdUrdhva zanaiH zanaistattadabahirbhUtamaNDalAbhimukhagamanarUpeNa tasmAttanamaNDalAnniSkraman tadanantarAnmaDalAttadanantaraMmaNDalaM saMkra man 2 ekaikena rAtrindivena dve dveyojane aTAcatvAriMzataM Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 1, prAbhRtaprAbhRtaM -6 41 caikapaSTibhAgAn yojanasyavikampyan 2 prathamapaNmAsaparyavasAnabhUte tryazItyadhikazatatame ahorAtre sarvavAhya maNDalamupasaMka mya cAraM carati / 'tA jayA Na'mityAdi, sugama, 'tayA na'mityAdi, tadA sarvAbhyantaraM maNDalaM praNidhAyaavadhikRtya tattadgatamahorAtramAdi kRtvA ityarthaH, tryazItena-tryazItyadhikena rAtridivazatena paJcadazottarANi yojanazatAni vikampya, tathAhi-ekaikasminnahorAtre dvedveyojane aSTacatvAriMzataM caikaSapTibhAgAn yojanasya vikampyati, tatodvedvo yojane tryazItyadhikena zatena guNyete, jAtAni trINizatAni SaTpaSTayadhikAni ye'picApTAcatvAriMzadeka,pTibhAgA ste'pi tryazItyadhikena zatena guNyante, jAtAni saptAzItizatAni caturazItyadhikAni teSAM yojanAnayanAtha-mekaSaTayA bhAgo hriyate, labdhaM catuzcatvAriMzaM yojanazataM etatpUrvasmin yojanarAzau prakSipyate, jAtAni paJca zatAni dazottarANi etAvatpramANaM vikampya cAraM carati / tayA Na mityAdi, rAtrindivaparimANaM sugama, sarvavAdyecamaNDale praviSTaH san prathamakSaNAdUrdhvazanaiH zanairabhyantarasarvavAhyAnantaradvitIyamaNDalAbhimukhaM tathA kathaJcanApi maNDalagatyA paribhramati yena prathamaSaNmAsaparyavasAnabhUtAhorAtraparyavasAne sarvabAhyamaNDalagatAnaSTAcatvAriMzata- mekaSaSTibhAgAna yojanasyApare ca dve yojane atikramya sarvavAhyAnantaradvitIyamaNDalasImAyAM vartate, tato'nantaraM dvitIyasya SaNmAsasya prathame'horAtre prathamakSaNe sarvabAhyAnantaraM dvitIyamabhvantaraM maNDalaM pravizati, tathA cAha 'se pavisamANe' ityAdi, sa sUryaH sarvavAhyAnmaNDalAduktaprakAreNAbhyantaraM pravizan dvitIyaSaNmAsasya prathame'horAtre 'vAhirAnaMtara tisarvavAhyasya maNDalasyAbhyantaraMdvitIyamanantaramaNDalamupasaMkramya cAraM carati, 'tA jayA Na mi0 tA iti-tatra yadA sUryo bAhyAnantaraM-sarvabAhyamaNDalAnanantaramabhyantaraM dvitIyaM maNDalamupasaMka myacAraMcarati tadA ekena rAtrindivena sarvabAhyamaNDalagatena prathamaSaNmAsaparyavasAnabhUtena dve yojane aSTAcatvAriMzataM ca ekaSaSTibhAgAn yojanasya vikampya, etaccAnantarameva bhAktiM, cAraMcarati-cAraMpratipadyate, 'tayANa mityAdi, rAtrindivapiramANaMsugama _ 'se pavisamANe' ityAdi, sa sUrya sarvavAhyAnantarAbhyantaradvitIyamaNDalAdapiprathamakSaNAdUrdhva zanaiH zanairabhyantaraM pravizan dvitIyasya SaNmAsasya dvitIye'horAtre 'bAhiratacaMti sarvavAhyasya maNDalasyAbhyantaraM tRtIyamaNDalamupasaMkramya cAraM carati, 'tA jayA NamityAdi, tatra yadA sUrya sarvabAhyAnmaNDalAdabhyantaraM tRtIyamDalamupasaMkramya cAraM carati tadA dvAbhyAM rAtrindivAbhyAM sarvavAhyAmaNDalagatasarvabAhyAnantaradvitIyamaNDalagatAbhyAM paJca yojanAni paJcatriMzataM caikaSaSTibhAgAn yojanasya vikampyati, dvitIyenApyahorAtreNa dvitIyaSaNmAsaprathamen, tata ubhayamIlane yathoktaM vikampaparimANaM bhavati / 'tayA f0' mityAdi, rAtrindivaparimANaM sugama, 'evaM khalu eeNa uvAeNaM pa0'ityAdi sUtraM prAguktasUtrAnusAreNa svayaM paribhAvanIyam / / prAbhRtaM-1, prAbhRtaprAbhRtaM-6 samAptam -prAbhRtaprAbhRtaM-7:tadevamuktaMSaSThaMprAbhRtaprAbhRtaM, samprati saptamamArabhyate, tasya cAyamarthAdhikAraH pUrmuddiSTo-yathA 'maNDalAnAM saMsthAnaM vaktavya'miti, tatastadviSayaM praznasUtramAha Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUryaprajJaptiupAGgasUtram 1/7/29 mU. (29) tA kahaMtemaMDalasaMThitI AhitAtivadejA?, tattha khaluimAto aTTha paDivattIo pa0 tatthege evamAhaMsu-tA savvAvi maMDalavatA samacauraMsasaMThANasaMThitA paM0 ege evamAhaMsu / ege puNa evamAhaMsu, tA savvAviNaM maMDalavatA visamacauraMsasaMThANasaMThiyA pannattA ege evamAhaMsu 2, ege puNa evamAhaMsu savvAviNaM maMDalavayA samacadukkoNasaMThitA paM0 ege e03| ege puNa evamAhaMsu savvAvi maMDalavatA visamacaukkoNasaMThiyA paM0 ege evamAhaMsu 4, ege puNa evamAhaMsu-tA savvAvi maMDalavayA samacakkavAlasaMThiyA paM0 ege evamAhaMsu 5 / ege puNa evamAhaMsu-tA savvAvi maMDalavatA visamacakavAlasaMThiyA pa0 ege eva0 6, ege puNa ev07| ege puNa eva0-tA savvAvi maMDalavatA chattAgArasaMThiyA paM0 ege ev0| tattha je te evamAhaMsu tA savvAvi maMDalavatA chattAkArasaMThitA paM0 eteNaM naeNaM nAyavvaM, no cevaNaM itarehi, pAhuDagAhAo bhaanniybvaao| vR. 'tA kahaM te maMDalasaMThiI'ityAdi, 'tA' iti pUrvavat, kathaMbhagavan! tattvayA maNDalasaMsthitirAkhyAtA iti bhagavAn vadeta evaM bhagavatA gautamena prazne kRte satyetadviSayaparItirthikapratipattInAM mithyAbhAvopadarzanArthaM prathamatastA evopadaryati-'tattha khalu'ityAdi, 'tatra tasyAM maNDalasaMsthitau viSaye khalvimA vakSyamANasvarUpA aSTau pratipattayaH prajJaptAH, tadyathA tatrateSAmaSTAnAMparatIthikAnAM madhye eke-prathametIrthAntarIyA evamAhuH, 'tA' ititeSAmeva tIrthAntarIyANAmanekavaktavyatopakrame kramopadarzanArtha, 'savyAvi maMDalavayatti maNDalaM-maNDalaparibhramaNameSAmastIti maNDalavanti, tathAcAha-sarvAapi-samastA maNDalavattA-maNDalaparibhramaNavanti candrAdivimAnAni, samacaturaprasaMsthAnasaMsthitAH prajJaptAH / atropasaMhAraH 'ege evamAhaMsu' evaM sarvANyupasaMhAravAkyAni bhAvanIyAni, eke punardvitIyA evamAhuH-sarvAapi maNDalavattA viSamacaturasrasaMsthAnasaMsthitAH prajJaptAH 2, tRtIyA evamAhuH-sarvA api maNDalavattAH samacatuSkoNasaMsthitAH prajJaptAH3, caturthA AhuH-sarvA api maNDalavattA viSamacatuSkoNasaMsthitAH prajJaptAH 4, paJcamA AhuH-sarvA api maNDala vattAH samacakravAlasaMsthitAH prajJaptAH 5, SaSThAAhuH-sarvAapi maNDalavattA viSamacakravAlasaMsthitAH prajJaptAH 6, saptamA AhuH-- sarvA api maNDalavattAzcakrarddhacakravAlasaMsthitAH prajJaptAH 7, aSTamA punarAhaH-sarvA api maNDalavattAzchatrAkArasaMsthitAH prajJaptAH-uttAnIkRtachatrAkArasaMsthitAH, evamaSTAvapi parapratipattIrupadarya samprati svamatamupadidarzayiSurAha _ 'tattha' ityAdi,tatra-teSAmaTAnAMtIrthAntarIyANAMmadhye yeevamAhuH-sarvAapimaNDalavattAzchatrAkArasaMsthitAH prajJaptA iti, etena nayena, nayo nAma pratiniyataikavastvaMzaviSayo'bhiprAyavizeSo, yadAhuH samantabhadrAdayo-'nayo jJAturabhiprAya' iti, tata ete etena nayena-etenAbhiprAyavizeSeNa sarvamapi candrAdivimAnajJAnaM jJAtavyaM, sarveSAmapyuttAnikRtakapitthArddhasaMsthAnasaMsthitatvAnna caiva-naiva itaraiH zeSairnavaistathAvastutatvAbhAvAt, 'pAhuDagAhAo bhANiyavvAo'tti atrApi adhikRtaprAbhRtaprAbhRtArthapratipAdikAH kAzcana gAthA vartante, tato yathAsampradAyaM bhaNitavyA iti / prAbhRtaM-1, prAbhRtaprAbhRtaM-7 samAptam - prAbhRtaprAbhRtaM-8:_ tadevamuktaM saptamaMprAbhRtaprAbhRtaM, sAmpratamaSTamamArabhyate-tasya cAyamAdhikAro maNDalAnAM Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 1, prAbhRtaprAbhRtaM 8 viSkammo vaktavyaH' tatastadviSayaM praznasUtramAha mU. (30) tA savvAviNaM maMDalavayA kevatiyaM vAhalleNaM kevatiyaM AyAmavikkhaMbheNaM kevatiyaM parikkheveNaM AhitAti vadejjA ?, tattha khalu imA tinni paDivattIo pannattAo, tatthege evamAhaMsutA savvAviNaM maMDalavatA joyaNaM vAhalleNaM egaM joyaNasahassaM evaM tettIsaM joyaNasataM AyAmavikkhaMbheNaM tinti joyaNasahassAiM tinniya navanaue joyaNasate parikkheveNaM paM0, ege evamAhaMsu 1 / 43 ege puNa evamAhaMsu-tA savvAvi NaM maMDalavatA joyaNaM bAhalleNaM evaM joyamasahassaM egaM ca cauttIsaM joyaNasayaM AyAbhavikkhaMbheNaM tinni joyaNasahassAiM cattAriM viuttare joyaNasate parikkheveNaM paM0, ege evamAhaMsu 2 / ege puNa evamAhaMsu-tA joyaNaM bAhalleNaM evaM joyaNasahassaM evaM ca paNatIsaMjoyaNasataM AyAmavikkhabheNaM tini joyaNasahassAiM cattAri paMcuttare joyaNasate parikkheveNaM pannattA, ege evamAhaMsu 3 / vayaM puNa evaM vayAmo-tA savvAvi maMDalavatA aDatAlIsaM egaTThibhAge joyaNassa bAhalleNaM aniyatA AyAmavikkhaMbheNaM pariktreveNaM AhitAti vadejjA, tattha gaM ko heUtti vadejjA ?, tA ayaNNaM jaMbuddIve 2 jAva parikkheveNaM, tA jayA NaM sUrie savvabdhaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carati tayA NaM sA maMDalavattA aDatAlIsaM egaTTibhAge joyaNassa bAhalleNaM navanauijoyaNasahassAI chacca cattAle joyaNasate AyAmavikkhaMbheNaM tinni joyaNasatasahassAiM pannarasajoyaNasahassAI egUNanauti joyaNAiM kiMcivisesAhie parikkheveNaM tatA NaM uttamakaTTapatte ukkosae aTThArasamuhuttedivase bhavati jahanniyA duvAlasamuhuttA rAI bhavati / senikkhamamANe sUrie navaM saMvaccharaM ayamANe paDhamaMsi ahorattaMsi abbhitarANaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carati, tA jayA NaM sUrie agbhitarAnaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carati tadA NaM sA maMDalavatA aDayAlIsaM egaTTibhAge joyaNassa bAhalleNaM navanavaI joyaNasahassAiM chacca paNatAle joyaNasate paNatIsaMca egaTTibhAge joyaNassa AyAmavikkhaMbheNaM tinni joyaNasatasahassAiM patrarasaM ca sahassAiM egaM cauttaraM joyaNasataM kiMcivisesUNaM parikkheveNaM tadA NaM divasarAtippamANaM taheva / se nikkhamamANe sUrie doghaMsi ahorattaMsi abhitaraM taccaM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carati, tAjayANaM sUrie abhitaraM tacaM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carati tayA NaM sA maMDalavatA aDatAlIsaM egaTTibhAge joyaNassa vAhalleNaM navanavatiyojaNasahassAiM chacca ekavanne joyaNasate nava ya egaTTibhAgA joyaNa AyAmavikkhaMbheNaM tinni joyaNasayasahassAI pannarasa ya sahassAiM egaM ca paNavIsaM jopaNamayaM parikkheveNaM paM0, tatA NaM divasarAI taheva, evaM khalu eteNa NaeNaM nikkhamamANe sUrie tatAnaMta rAto tadAnaMtaraM maMDalAto maMDalaM uvasaMkramamANe 2 joyaNAI paNatIsaM ca egaTTibhAge jIvaNarasa egamege maMDale vikbhavuddhiM abhivaDemANe 2 aGkArasa 2 joyaNAiM parizyabuddhiM abhivamANe 2 savvavAhira maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carati / tA jayA gaM sUrie savvavAhiramaMDalaM uvasaMkamittA cAraM carati tatA NaM sA maMDalavatA aDatAlIsa egaTTibhAgA joyaNasayasahassaM chacca saddhe joyaNasate AyAmavikkhaMbheNaM tini joyaNasayaptahassAiM aTThArasa saharasAI tinni ya pannarasuttare joyaNasate parikkheveNaM tadA NaM ukkosiyA aTThArasamuhuttA rAI bhavati jahannae duvAlasamuhutte divase bhavati, esa NaM paDhame chammAse Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 1/8/30 esa NaM paDhamassa chammAsassa pajjavasANe, se pavisamANe sUrie doccaM chammAsaM ayamANe paDhamaMsi ahorattasi bAhirAnaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraMcarati, tAjayANaM vAhirAnaMtaraMmaMDalaM uvasaMkamittA cAraM crti| tA jayA NaM sUrie vAhirAnaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carati tatA NaM sA maMDalavatA aDatAlIsaM egahibhAge joyaNassa vAhalleNaM egaM joyaNasayasahassaM chacca caupanne joyaNasate chavvIsaMca egaTTibhAgejoyaNassa AyAmavikkhaMbheNaM tinnijoyaNasatasahassAiM aTThArasasahassAI donni ya sattAnaute joyaNasate parikkheveNaM paM0, tatA NaM rAiMdiyaM taheva, se pavisamANe sUrie doce ahorattaMsi vAhiraM tacaM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carati / tA jayA NaM sUrie vAhiraM tacaM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carati, tatA NaM sA maMDalavatA aDayAlIsaM egaTThibhAge joyaNassa pAhalleNaM egaM joyaNasatasahassaM chacca aDayAle joyaNasae vAvannaMca egaTThibhAge joyaNassa AyAmavikhaMbheNaM tinnijoyaNasatasahassAiM aTThArasa sahassAI donniauyaNAtIse joyaNasate parikkheveNaMpaM0, divasarAItaheva, evaM khalueteNuvAeNaMpavisamANe sUrietatAnaMtarAto tadAnaMtaraM maMDalAtomaMDalaM saMkamamANe 2 paMca 2 joyaNAiMpaNatIsaMcaegaTThibhAge joyaNassa egamege maMDale vikkhaMbhavuddhi nivuDemANe 2 ahArasa joyaNAI parirayavuddhiM nivuddhamANe 2 savvabhaMtaraM maMDalaMuvasaMkamittA cAraMcarati, tA jatANaM sUrie savvabhaMtaraMmaMDalaM uvasaMkamittA cAraM crti| tatANaMsA maMDalavayA aDayAlIsaMegaTTibhAgejoyaNassa bAhalleNaMnavanautiMjoyaNasahassAI chacca cattAle joyaNasae AyAmavikhaMbheNaM tinti joyaNasayasahassAiM pannarasa ya sahassAI auNAutiM ca joyaNAI kiMcavisesAhiyAiM parikkheveNaM paM0, tatANaM uttamakaTThapatte ukkosae aTThArasamuhutte divase jahanniyA duvAlasamuhattA rAI bhavati, esaNaMdoccassa chammAsassa paJjavasANe esaNaM Adighe saMvacchare esaNaM Adicassa saMvaccharassa pjvsaanne| tA savvAvi NaM maMDalavatA aDatAlIsaM egaTThibhAge joyaNassa bAhalleNaM, sabyAviNaM maMDalaMtariyA do joyaNAI vikhaMbheNaM, esa NaM addhA tesIyasatapaDuppanno paMcadasuttare jaM. AhitAti vadezA, tA abhitarAto maMDalavatAo vAhiraM maMDalavataM bAhirAo vA amiH maMDalavataM eka NaM addhA kevatiyaM AhitAti vadejjA ? tA paMcadasuttarajoyaNasate Ahi0 abhitarAte maMDalavatAte vAhirAmaMDalavayA vAhirAo maMDalavatAto abhitarAmaMDalavatA esaNaM addhA kevatiyaM AhitAti vadeJjA? tA paMcadasuttare joyaNasate aDatAlIsaMca egaTThibhAge joyaNassa AhitAti vadejA, tA abhaMtarAto maMDalavatAto vAhiramaMDalavatA vAhirAto0 abhaMtaramaMDalavatA esa NaM addhA kevatiyaM AhitAti vadezA? tApaMcanavuttarejoyaNa sate terasaya egaDibhAge joyaNassa AhitAtivadejjA? abhiMtarAte maMDalavatAe jAva vadejjA? tA paMcadasutare joyaNa sae Ahiyatti vadejjA / vR. 'tA savvAviNaM maNDalavayA' ityAdi, 'tA' itita pUrvavat, sarvANyapi maNDalapadAni maNDalarUpANi padAni maNDalapadAni maNDalapadAni sUryamaNDalasthAnAnItyathaH, kiyanmAnaM vAhalyena kiyadAyAmaviSkambhAbhyAM kiyatparikSepeNa-paridhinAAkhyAtAni iti vadet, sUtrestrItvanirdezaH ____ Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 1, prAbhRtaprAbhRtaM 8 - 45 prAkRtatvAt, prAkRte hi liGga vyabhicAri, evaM bhagavatA gautamena prazne kRte sati bhagavAnetadviSayapara tIrthikapratittInAM mithyAbhAvopadarzanAya prathamatastAevopanyasyati 'tattha khalu' ityAdi, tatra maNDalabAhalyAdivicAraviSaye khalvimAstina pratipattayaH prajJaptAH, tadyathA - tatra teSAM trayANAM paratIrthikAnAM madhye eke tIrthAntarIyA evamAhuH - 'tA' iti prAgvat, sarvANyapi maNDalapadAni - sUryamaNDalAni 'joyaNaM bAhalleNaM' ti pratyekaM yojanamekaM 'bAhalyena' piNDena ekaM yojanasahasramekaM ca trayastriMza-trayastriMzadadhikaM yojanazataM, AyAmavikkhaMbheNaM' ti AyAmazca viSkambhazca AyAmaviSkambhaM samAhAro dvandvastena pratyekamAyAmena viSkambhena cetyarthaH, trINi yojanasahasrANi trINi ca navanavatAni yojanazatAni parikSepataH prajJaptAni, iha ca yeSAM tIrthAntarIyANAM matena maNDalasyAyAmaviSkambhamevayojanasahasramekaM yojanazataM ca trayastriMzadadhikamAyAmaviSkambhAbhyAM te parirayaparimANaM vRttaparimANAt triguNameva paripUrNamicchanti, na vizeSAdhikamatastriNi yojanasahasrANi trINi zatAni navanavatAnItyuktaM tathAhi - sahasrasya trINi sahasrANi zatasya trINi zatAni trayastriMzatazca navanavatiriti idaM parirayaparimANaM 'vikkhaMbhavagadahaguNakaraNI vaTTassa parirao hoi' iti parirayagaNitena vyabhicAri, tena hi parirayaparimANAnavane trINi yojanasahasrANipaJca zatAni dvyazItyadhikAnikiJcitsamadhikAnyAgacchanti / tathAhi - ekaMyojanasahasramekaM ca yojanazataMtrayastriMzadadhikamityekAdaza yojanazatAni trayastriMzadadhikAni eteSAMvargo vidhIyate, jAta ekako dviko'STakastrakaH SaTko'STakonavakaH tatodazabhriguNitena jAtamekamadhikaMzUnyaM eteSAMvargamUlAna-yane AgacchatiyathoktaM parirayaparimANamatastanmatena parirayaparimANaMvyabhicAri, evamuttaramapi matadvayaM paribhAvanIyaM, atraiva prathamamate upasaMhAra 'ege evamAhaMsu' 1, ekepanarevamAhuH - sarvANyapi sUryamaNDalapadAni pratyekamekaM yojanaM vAhalyena ekaM yojanasahasramekaM ca yojanazataM catustriMza- catustrazadadhikamAthAmaviSkambhAbhyAM trINi yojanasahasrANi catvAri yojanazatAni dvyuttarANi parikSepataH / tathAhi - eteSAmapi matena viSkambhaparimANAt parirayaparimANaM paripUrNatriguNarUpaM, tataH sahasrasya trINi sahasrANizatasya trINi zatAni catustriMzato dvayuttaraM zatamiti, atraivopasaMhAramAha'ege evamAhaMsu' eke punarevamAhuH - sarvANyapi maNDalapadAni - sUryamaNDalAni pratyekamekaM yojanaM cAhalyena ekaM yojanasahasramekaM ca yojanazataM paJcatriMzaM paJcAtriMzadadhikamAyAmaviSkambhAbhyAM trINi yojanasahasrANi catvAri yojanazatAni paJcottarANi parikSipetaH, tathAhi - ekasya yojana sahasrasya trINi yojanasahasrANi zatasya trINi zatAni paJcatriMzataH paJcottaraM zatamiti, etAni trINyapi matAni mithyArUpANi parirayaparimANamAtre'pi vyabhicArAt, ato bhagavAn tebhyaH pRthaksvamatamupadarzayati- 'vayaM puNa' ityAdi, vayaM punarevaM vakSyamANaprakAreNa vadAmaH, tameva prakAramAha- 'tAsavvA vI 'tyAdi 'tA' iti pUrvavat sarvANyapi maNDalapadAni - sUryamaNDalAni pratyekaM vAhalyenASTAcatvAriMza dekaSaSTibhAgA yojanasya AyAmaviSkambhaparikSepeNaAyAmaviSkambha - parikSepaiH punaraniyatAni AkhyAtAni kasyApi maNDalasya kiyAnU AyAmo viSkambhaH parikSepazceti bhAvaiti svaziSyebhyova- det, evamukte bhagavAn gautamaH pRcchati'tattha NaM ko heU iti vaijjA' tatra - maNDalapadAnAmAyAviSkambhaparikSepAniyatatve ko Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 1/8/30 hetu:-kA upapattirit vadet?, atra bhagavAnAha-'tAayanna mityAdi, idaMjambUdvIpavAkyaM pUrvavat paripUrNa svayaM paribhAvanIyaM vyAkhyAnIcaM ca, 'tA jayANa'mityAdi, tatrayadA Namiti vAkyAlaGkAre sUryaH sArvabhyantaraMmaNDalamupasaMkramyacAraMcarati tadAtanmaNDalapadaM, sUtre strItvanirdezaH prAkRtatvAd, bAhalyenASTAtvArizadekaSaSTibhAgA yojanastha jJAtavyaM, AyAmaviSkambhAbhyAM navanavatiryojanasahasrANiSaTzatAni catvAriMzadadhikAni tathAhi-ekato'pi sarvAbhyantaramaNDala-mazItyadhika yojanazataM jambUdvIpamavagAhya sthitamaparato'pi, tato'zItyadhikaM yojanazataM dvAbhyAM guNyate, jAtAni trINi zatAni SaSThayadhikAni etAni jambUdvIpaviSkambhaparimANAllakSarUpAt zodhyante, tato yathoktamAyAmaviSkambhaparimANaM bhavati, trINi yojanazatasahasrANi paJcadaza sahasrANi ekonavatyadhikAni priksseptH| tathAhi-tasya sarvAbhyantarasya maNDalasya viSkambhonavanavatiryojanasahasrANiSaTzatAni catvAriMzadadhikAni eteSAMvargovidhIyate, jAto navako navako dviko'Taka ekako dviko navakaH paTko dve ca zUnye 9928129600, tato dazabhirguNane jAtamekamadhikaM zUnyaM 99281296000, asya vargamUlAnayanena labdhaM yathoktaM parirayapramANaM, zeSaM tiSThati dvika ekako'STakaH zUnyaM saptako navakaH etat tyaktaM, 'tayANa mityAdinA rAtrindivaparimANaM sugamaM "se nikkhamamANe ityAdi, sa sUrya sarvAbhyantarAnmaNDalAtprAguktaprakAreNa niSkraman navaM saMvatsaramAdadAno navasya saMvatsarasyaprathame'horAtre sarvAbhyantarAnantaraM dvitIyaMmaNDalamupasaMkramya cAraM carati tatra yadA sarvAbhyantarAnantaraM dvitIyaM maNDalamupasaMka mya cAraM carati tadA tanmaNDalapadaSTAcatvAriMzadekaSaSTibhAgA yojanasya bAhalyena, navanavatiryojanasahanANi SaT zatAni paJcacatvAriMzadadhikAni paJcatriMzancaikaSaSTibhAgA yojanasyAyAmaviSkambhAbhyAM, tathAhi-eko'pi sUrya sarvAbhyantaramaNDalagatAnaSTAcatvAriMzatamekaSaSTibhAgAn yojanasyAparecadveyojanebahiravaSTabhya dvitIye maNDale cAraM carati dvitIyo'pi, tota dvayoryojanayoraSTAcatvAriMzatazcaikaSaSTibhAgAnAM yojanasya dvAbhyAMguNanepaJcayojanAni paJcatrizabaikapaSTibhAgA yojanasyeti bhavati, etaprathamamaNDalaviSkambhaparimANe'dhikatvenaprakSipayate, tato bhavatiyathoktaM dvitImaNDalaviSkambhAyAmapariyAmaparimAmamiti, tatra trINi yojanazatasahasramipaJcadazasahasrANi ekaM casaptottaraMyojanazataM kiJcidvizeSAdhikaM parirayeNa prajJaptaM / tathAhi-pUrvamaNDalaviSkambhAyAmaparimANAdasya maNDalasya viSkambhAyamaparimANe paJca yojanAni paJcatriMzaccaikaSaSTibhAgA yojanasyAdhikatvena prApyante, tato'sya rAzeH pRthak parirayaparimANamAnetavyaM, tatra paJca yojanAnyekapaSTibhAgakaraNArthanekaSaSThayA guyaNyante, jAtAni trINi zatAni paJcottarANi etepAMmadhye uparitanAH paJcatriMsadekaSaSTibhAgAH prakSipyante, jAtAni trINi zatAni catvAriMzadadhikAni eteSAM vargo vidhIyate, vargayitvA ca dazabhirguNanAt tato jAta ekaka ekakaH paJcakaH SaTka strINi zUnyAni 1156000, tata eSAM vargamUlAnayane labdhAni dazazatAni paJcasaptatyadhikAni 1075, eteSAM yojanAna yanArthamekaSaSTayA bhAge hvate labdhAni saptadaza yojanAni aSTatriMzaccaikaSaSTibhAgA yojanasya etatpUrvamaNDalaparityapari-mANe'dhikatvena prakSipyate, tato yathoktamadhikRtaNDalaparirayaparimANaM bhavati, kiJcidvizeSonatA ca Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 47 prAbhRtaM 1, prAbhRtaprAbhRtaM kiJcidUnatrayoviMzatyA ekaSaSTibhAgairUnatA drssttvyaa| 'tayANaM divasarAipamANaMtaha ceva' tadA-dvitIyamaNDalacArasvaraNakAle divasarAtripramANaM tathaivaprAgvat jJAtavyaM, tacaivam-tayA NaM aTThArasamuhutte divase havai dohi egaTThibhAgamuhuttehi UNe duvAlasamuhuttA rAI bhavati dohi egaTThibhAgamuhattehiM ahiyA, 'se nikkhamamANe ityAdi, tataH sUryo dvitIyasmAmaNDalAduktaprakAreNa niSkraman navasaMvatsarasatke dvitIye'horAtre amitaraM taccaM tisarvAbhyantarAnmaNDalAtRtIyaM maNDalamupasaMka mya cAraMcarati, 'tA jayANa'mityAdi, tato yadA sUrya sarvAbhyantarAnmaNDalAttRtIyaM maNDalamupasaMka mya cAraM carati tadA tatRtIyaM maNDalapadaM aSTAcatvAriMzadekaSaSTibhAgA yojanasya bAhalyena navanavatiryojanasahasrANi SaT yojanazatAbhyekapaJcAzadadhikAninava caikaSaSTibhAgAyojanasya AyAmaviSkambhena-AyAmaviSkambhAbhyAM, tathAhi-prAgivAtrApi pUrvamaNDalaviSkambhAyAmaparimANAtpaJca yojanAnipaJcatriMsaccaikaSaSTibhAgA yojanasyAdhikatvena prApyante, tato yathoktamAyAmaviSkambhaparimANaM bhavati trINi yojanazatasahasrANi paJcadaza sahasrANi ekaM ca paJcaviMzatyadhika yojanazataM pari0 prajJaptaM / tathAhi-pUrvamaNDaladasya viSkambhe paJca yojanAni paJcatriMzaccaikaSaSTibhAgA yojanasyAdhikatvena prApyante, tato yathoktamatrAyAmaviSkambhaparimANaM bhavati, tasya ca pRthak parirayaparimANaM sapdadaza yojanAni aSTAtriMzacca ekaSaSTibhAgA yojanasya, etannizcayanayamatena, paraM sUtrakRtA vyavAhanayamatamavalambya paripUrNAnyaSTAdaza yojanAni vivakSitAni, vyavAhAranayamatena hi loke kiJcidUnamapi paripUrNa vivakSyate, tathA tadapipUrvamaNDalaparirayaparimANe kiJcidUnatvamuktaM tadapi vyavahAranayamatena paripUrNamiva vivakSyate, tataH pUrvamaNDalaparirayaparimANe aSTAdaza yojanAnyadhikatvena prakSipyante iti bhavati yathoktamadhikRtamaNDalaparirayaparimANaM / ___'tayANaM divasarAItaheva' iti tadA tRtIyamaMDalacAracaraNakAle divasarAtrI tathaiva prAgiva vaktavye, tacaivam-tayANaM aTTArasamuhutte divasebhavaticauhiM egaThibhAgamuhuttehi UNeduvAlasamuhuttA rAI bhavati cauhi egaTThibhAgamuhuttehi ahiyA, "evaM khalvi'tyAdi, evaM-uktaprakAreNa khalu nizcitametenopAyena pratyahorAtramekaikamaNDalamocanarUpeNa niSkraman sUryastadanantarAnmaNDa lAttadanantaraM maNDalaM saMkrAman 2 ekaikasmin maNDale paJca 2 yojanAni paJcatriMzaccaikaSaSTibhAgA yojanasyetyevaMparimANAM viSkambhavRddhimabhivarddhayan 2 ekaikasminnetanmaNDale aSTAdaza 2 yojanAni parirayavRddhimabhivarddhayan 2 ihApTAdaza iti 2 vyavahArata uktaM, nizcayanamatena tu saptadaza 2 yojanAni aSTAtriMzataMcaikaSaSTibhAgA yojanasyeti draSTavyaM, etacca prAgevabhAvitaM, na caitatsvamanISikAvijRmbhitaM, yata uktaM tadvicAraprakrame eva karaNavibhAvanAyAM-- ___sattarasa joyaNAI advatIsaM ca egaTThibhAgA 17 eyaM nicchaeNa saMvavahAreNa puNa aTThArasa joyaNAI' iti prathamaSaNmAsaparyavasAnabhUte tryazItyadhikazatatame ahorAtre sarvabAhyaM maNDalamupasaMkA mya cAraMcarati, 'tA jayANa'mityAdi, tatra yadANamiti vAkyAlaGkAre, sUrya sarvabAhyamaNDalamupasaMkA mya cAraM carati tadA tatsarvabAhya maNDalapadaM apTacatvAriMzadekaSaSTibhAgA yojanasya bAhalyena ekaM yojanazatasahasraM SaT zatAniSaSTayadhikAni AyAmaviSkambhena-AyAmaviSkambhAbhyAM, tathAhi-sarvAbhyantarAnmaNDalAtparataH sarvabAhyaM maNDalaM paryavasAnIkRtya tryazItyadhika Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 1/8/30 maNDalazataM bhavati, maNDale 2 caviSkambhe 2 parivarddhante paJca 2 yojanAni paJcatriMzabaikaSaSTibhAgA yojanasya, tataH paJca yojanAniyazItyadhikena zatena guNyante,jAtAninava zatAni paJcadazottarANi ye'pi ca paJcatriMzadekaSaSTibhAgA yojanasya te'pi tryazItyadhikena zatena guNyante, jAtAni catuHSaSTizatAnipazcottarANi teSAmekaSaSTayAbhAge hate labdhaM paJcottaraMyojanazataM etatpUrvasmin rAzau prakSipyate, jAtAni dazazatAni viMzatyadhikAni etAni sarvAbhya-ntaramaNDalaviSkambhAyAmaparimAme adhikatvena prakSipyante, tato yathoktaM sarvadAhyamaNDalagata- viSkambhAyAmaparimANaM bhavati, tathA trINi yojanazatasahasrANi aSTAdaza sahasrANi trINi zatAni paJcadazottarANi parikSepataH, navaraM paJcadazottarANi kiJcinyUnAni draSTavyAni / tathAhi-asya maNDalasya viSkambho yojanalakSaMSaT yojanazatAni SaSTayadhikAni asya vargovidhIyate, jAta ekakaHzUnyamekakastrako dvikazcatuSkastrakaHpaJcakaH SaTkoTezUnyetatodazabhirguNane jAtamekamadhikaMzUnyaM101324356000, asyavargamUlanayane labdhAni trINi yojanazatasahasrANi azadazasahasrANi trINizatAni caturdazottarANi zeSamuddharati paJcakaH paJcakastrakazcatuSkaH zunyaM catuSkaH chedarAzi SaTkastrakaH SaTkaH SaTko dviko'TakaH tata etena paJcadazaM yojanaM kiJcidUnaM kila labhyate iti vyavahArataHsUtrakRtA paripUrNa vivakSitvA paJcadazottarANItyuktaM, athavA maNDale 2 pUrva 2 maNDalAtparirayavRddhau saptadaza 2 yojanAni aSTayatriMzaccaikaSaSTibhAgAyojanasya labhyante, tataH saptadaza yojanAni tryazItyadhikena zatena guNyante, jAtAnyekatriMzacchatAnyekAdazottarANi ya'pi cASTAtriMzadekaSaSTibhAgAste'pitryazItyadhikena zatena guNyante, jAtA-nyekonasaptatizatAni catuSpaJcAzadadhikAniteSAMyojanAnayanArthamekaSaSTayA hiyate, labdhaM caturdazottaraMyojanazataM tacca pUrvarAzau prakSipyate jAtAni dvAtriMzacchatAni paJcaviMzatyadhikAni etAni sarvAbhyantaramaNDalaparirayaparimANetrINi lakSANipaJcadazasahasrANi navAzItyadhikAniityevaMrUpe'dhikatvena prakSipyante, jAtAni trINi lakSANiaSTAdazasahasrANi trINizatAnicaturdazottarANi tathA saptadazAnAM yojanAnAM aSTAtriMzata-zcaikapaSTibhAgAnAmupariyAni trINizatAni paJcasaptatyadhikAni zeSANvuddharanti tAni cazItyadhikena zatena guNyante jAtAnyaSTaSaSTisahasrANi SaT zatAni paJcaviMzatyadhikAni teSAM chedarAzinA paJcAzadadhikaikaviMzatizatarUpeNa bhAgo hriyate, labdhAekatriMzadekaSaSTibhAga yojanAya, zeSaM stokatvAt tyaktaM, paraM vyavahArataH paripUrNa yojanaM vivakSitamiti paJcadazottarANItyuktaM / 'tayANamityAdinA rAtrindivaparimANaMSaNmAsopasaMharaNaMca sugama, 'se pavisamANe ityAdi, tataH sa sUrva sarvabAhyAnmaNDalAt prAguktaprakAreNAbhyantaraM pravizan dvitIyaM SaNmAsamAdadAno dvitIyasya SaNmAsasya prathame ahorAtre sarvavAhyAnantaramaktinaM dvitIyaM maNDalamupasaMka mya cAraM carati / 'tAjayA Na'mityAdi, tatra yadA NamitivAkyAlaGkAre sarvavAhyAnantaramaktinaM dvitIyaM maNDalamupasaMkramya cAraMcarati tadA tanmaNDalapadaMaSTAcatvAriMzadekaSaSTibhAgA yojanasya dAhalyena, ekaM yojanazatasahasaMra paT ca yojanazatAni catuSpaJcAzadadhikAni paDvizatizcaikaSaSTibhAgA yojanasya AyAmaviSkambhena-AyAmaviSkambhAbhyAM, tathAhi-ekato'pitanmaNDalaM sarvabAhyamaNDalagatAnaSTAcatvAriMzatamekaSaSTibhAgAn yojanasyApare dve yojane vimucyAbhyantaramavasthitamaparato'pi, tato yojanadvayasyASTAcatvAriMzatazcaikaSaSTibhAgAnAM dvAbhyAM guNane paJca yojanAni Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 1, prAbhRtaprAbhRtaM - 8 paJcatriMzaccaikaSaSTibhAgA yojanasyeti bhavati, etatsarvabAhyamaNDalagataviSkambhA-yAmaparimANAt zodhyate, tato yathoktamadhikRtamaNDalaviSkambhAyAmaparimANaM bhavati, tathA trImi yojanazatasahasrANi aSTAdaza sahasrANi dve yojanazate saptanavatyadhike 318297 parikSepataH prakSiptaM, tathAhi-pUrvamaNDalAdasya maNDalasya viSkambhAyAmaparimANe paJca yojanAni paJcatriMza- caikaSaSTibhAgA yajanasyeti truTayanti, paJcAnAM yojanAnAM paJcatriMzatazcaikaSaSTibhAgAnAM pariraye saptadaza yojanAni aSTAtriMzaccaikaSaSTibhAgA yojanasya bhavanti paraM sUtrakRtA vyavahAnayamatena paripUrNAnyaSTAdaza yojanAni vivakSitAni, prAguktAtsarvabAhyamaNDalaparirayaparimANAt trINi lakSANi aSTAdaza sahasrANi trINi zatAni paJcadazottarANi ityevaMrUpAdaSTAdaza yojanAni zodhyante, tato yathokta-madhikRtamaNDalaparirayaparimANaM bhavati |'tyaa NaM rAiMdiyANaM taha ceca' tti tadA rAtrindivaM rAtridivasau tathaiva vaktavyau, tau caivam- 'tayA NaM aTThArasamuhuttA rAI bhavati dohi egaTTibhAgamuhuttehi UNA duvAlasamuhutte divase havai dohi egaTTibhAgamuhuttehi ahie' iti / 'se pavisamANe' ityAdi, tataH sa sUryastasmAdapi dvitIyasmAnmaNDalAtprAguktaprakAreNAbhyantaraM pravizan dvitIyasya SaNmAsasya dvitIye'horAtre sarvavAhyAnmaNDalAdavAktanaM tRtIyaM maNDalamupasaMkramya cAraM carati, tatra yadA sUrya sarvabAhyAnmaNDalAdarvAktanaM tRtIyaM maNDalamupasaMka myacAraM carati tadA tanmaNDalapadaM aSTAcatvAriMzadekaSaSTibhAgA yojanasya bAhalyena ekaM yojanazatasahasraM SaT ca yojanazatAni catvAriMzadadhikani dvipaJcAzaJcaikaSaSTibhAgA yojanasya AyAmaviSkambhenaAyAmaviSkambhAbhyAM tathAhi pUrvasmAnmaNDalAdidaM maNDalamAyAmaviSkambhena paJcabhiryojanaiH paJcatriMzatA caikaSaSTibhAgairyojanasya hInaM, tataH pUrvamaNDalaviSkambhAyAmaparimANAdekaM yojanazatasahasraM SaT zatAni catuSpaJcAzadadhikAni SaDviMzatizcaikaSaSTibhAgA yojanasyetyevaMrUpAtpaJca yojanAni paJcatriMzaccaikaSaSTibhAgA yojanasya zodhyante, tato yathoktamadhikRtamaNDalamaviSkambhAyAmaparimANaM bhavati, tathA trINi yojanazatasahasrANi aSTAdaza sahasrANi dve zate ekonAzItyadhikaM parikSepataH prakSiptaM / 49 tathAhi - prAktanamaNDalAdidaM maNDalaM paJcabhiryojanaiH paJcatriMzatA caikaSaSTibhAgairyojanasya viSkambhato hInaM paJcAnAM yojanAnAM paJcatriMzatazcaikaSaSTibhAgAnAM parirayaparimANaM vyavahArato'STAdaza yojanAni, tastAni pUrvamaNDalaparirayaparimANAt zodhyante, tato yathoktamadhikRtaparirayaparimANaM bhavati, 'divasarAI taheva' tti divasarAtrI tathaiva prAgiva vaktavye, te caivam-tayA NaM aTTArasamuhuttA rAI bhavai cauhiM egaTTibhAgamuhuttehiM UNA, duvAlasamuhutte divase bhavai cauhiM egaDi bhAgamuhuttehi ahie' iti, evaM khalvi' tyAdi etatsUtraM prAgkutacyA khyAnAnusAreNa svayaM paribhAvanIyaM, navaraM 'nivveDhemANe' iti nirveSTayan nirveSTayan hApayan hApayannityarthaH / 'tA jayA NamityAdi sugamaM, adhunA prastutavaktavyatopasaMhAramAha- 'tA savvAvi na'mityAdi, tataH sarvANyapi maNDalapadAni pratyekaM bAhalyenASTAcatvAriMzadekaSaSTibhAgA yojanasya, upalakSaNametat aniyatAni cAyAmaviSkambhaparidhibhi tathA sarvANyapi ca maNDalAntarakANimaNDalAnta- rANi, sUtre strItvanirdezaH prAkRtatvAt, dve dve yojane viSkambhena, tata eSa dve yojane 12 4 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUryaprajJaptiupAGgasUtram 1/8/30 azAcatvAriMza-caikaSaSTibhAgAyojanasyetyevaMrUpo, Namiti vAkyAlaGkAre, adhvA-panyAstryazItyadhikazatapratyutpannaH-tryazItyadhikena zatena guNitaHsan paJcadazottarANiyojanazatAnyAkhyAtA iti vadeta, tathAhi-dve yojane tryazItyadhikena zatena guNyete jAtAni trINi zatAni SaTpaSTayadhikAni ye'pi ca aSTAcatvAriMzadekaSaSTibhAgAste'pi tryazItyadhikena zatena guNyante jAtAni saptAzItizatAni caturazItyadikAni teSAM yojanAnayanArthamekaSaSTayA bhAgo hriyate, labdhaM catuzcatvAriMzaM yojanazataMtatpUrvarAzau prakSipyate,jAtAni paJcazatAni dazottarANi asyaivArthasya vyaktIkaraNArthaM bhUyaH praznasUtramAha- "tA abhitarAo'ityAdi, 'tA' iti tatra antarAtsarvAbhyantarAnmaNDalapadAt parato yAvadvAA-sarvabAhyaM maMDalapadaM bAhyAdvA-sarvabAhyAdvA maNDalapadAdakiyAvatsarvAbhyantaraMmaNDalapadameSa-etAvAnaadhvA kiyAn-kiyapramANaAkhyAta iti vadet ?, svaziSyebhyaH, paJcadazottarayojanazatabhAvanAprAguktAnusAreNa svayaM paribhAvanIyA, 'abhitarAe' ityAdi, abhyantareNa maNDalapadena saha abhyantarAnmaNDalapadAdArabhya yAvadvAhyaMsarvavAhya maNDalapadaM yadivA bAhyena-sarvabAhyena maNDalapadena sarvabAhyAnmaNDalapadAdArabhya yAvatsarvAbhyantaraM maNDalaM eSa etAvAn adhvA kiyAnAkhyAta iti vadet ?, bhagavAnAha- 'tApaMce' tyAdi, sa etAvAnadvApaJcadazottarANiyojanazatAnyaSTAcatvAriMzacaikaSaSTibhAgA yojanasyetyAkhyAta iti vadet, pUrvasmAdadhvaparimANAt etasyAdhvaparimANasya sarvavAhyamaNDalagatena bAhalyaparimANenAdhikatvAta, 'tA abhitare'tyAdi, 'tA' iti abhyantarAmaNDalapadAtparato bAhyamaNaDalapadAt-sarvavAhyamaNDalAdAk yadvA bAhyamaNDalapadAdAk abhyantaramaNDalAtparata eSaH adhvA kiyAnAkhyAta iti vadet ?, bhagavAnAha 'tApaMcetyAdi, paJcayojanazatAninavottarANi trayodazacaikaSaSTibhAgAyojanasya AkhyAta iti vadeta, pUrvasmAdadhvaparimANAdasyAdhvaparimANasya sarvAbhyantaramaNDalagatasaravabAhyamaNDalagatavAhalyaparimANena paJcatriMzadekaSaSTibhAgAdhikaikayojanarUpeNahInatvAt, tadevamabhyantarAmaNDalAtparato yAvatsarvavAhyaM maNDalaM sarvabAhyAdvA maNDalAdarvAk yAvatsarvAbhyantaraM maNDalaM tathA sarvAbhyantarasarvavAdyamaNDalAbhyAMsaha tathAsAbhyantarasarvavAhyamaNDalAbhyAM vinA yAvadadhvaparimANaM bhavati tAvannirUpitaM, samprati sarvAbhyantareNa maNDalena saha sarvAbhyantarAnmaNDalAtparato bAhyamaNDalAdarvAkyadivAsarvavAhyamaNDalenasaha sarvabAhyamaNDapalAdAksarvAbhyantarAnNDalAtparato yAvadadhvaparimANaM bhavati tAvannirUpayati- 'abhitarAe'ityAdi, abhyantareNa maNDalapadena saha abhyantarAnmaNDalAtparataH sarvabAhyAnmaNDalAda giti gamyate, yadivA sarvavAhyena maNDalapadena saha sarvavAhyAnmaNDalAdarvAk sarvAbhya ntarAnmaNDalAtparata iti gamyate, yo'dhvA eSa Namiti vAkyAlaGkAre adhvA kiyAnAkhyAta iti vadet ?, bhagavAnAha-- 'tA' ityAdi, tAvAnadhvA paJcadazottarANi yojanazatAni AkhyAta iti vadet, bhAvanA sugamatvAna kriyte| prAbhRtaM-1, prAbhRtaprAbhRtaM-8 samAptam prAbhRtaM-1 samAptam muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA sUryaprajJaptiupAGgasUtre prathamaprAbhRtasya malayagiriAcAryeNa viracita TIkA prismaaptaa| Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 2, prAbhRtaprAbhRtaM -1 prAmRtaM-2 vR. tadevamuktaMprathamaprAbhRtaM, sampratidvitIyaM vaktavyaM, tasya cAyamarthAdhikAraH 'kathaM tiryak sUryaH paribhramatI'ti tatastadviSayaM praznasUtramAha -prAmRtaM-2, prAbhRtaprAbhRtaM-1:ma. (31) tA kahaM tericchagatI AhitAti vadejA?, tattha khalu imAo aTTa paDivattIo pannatAo, tatthege evamA haMsutA puracchimAto loaMtAto pAdo marIcI AgAsaMsi uttidvati seNaM imaM loyaM tiriya karei tiriyaM karettApaJcasthimaMsi loyaMsi sAyaMmi rAyaM AgAsaMsi viddhasissaMti ege evamAsu 1 / ege puNa evamAhaMsu-tA puracchimAto loaMtAto pAto sUrie AgAsaMsi uttikRti, se NaM imaM tiriyaM loyaM tiriyaM keti kittA paJcatthimaMsi loyaMsi sUrie AgAsaMsi viddhasaMti, ege evamAhaMsu 2 / ege puNa evamAhaMsu-tA purasthimAo loyaMtAto pAdo sUrie AgAsaMsi utidvati, se imaM tiriyaMloyaMtiriyaMkareti karittA paJcasthimaMsi loyaMsisAyaM ahe paDiyAgacchaMti, adhepaDiyAgacchetA punaravi avarabhUpurathimAto loyaMtAto pAto sUrie AgAsaMsi uttikRti, ege evamAhaMsu 3 / ege puNa evamAhaMsu-tA purathimAo logaMtAo pAo sUrie puDhavikAyaMsi uttiTThati, se NaM imaMtiriyaMloyaMtiriyaM kareti karettA paJcatmilaMsiloyaMtasisayaM sUrie puDhavikAyaMsi viddhaMsai, egeevamAhaM 4 / ege puNa evamAhaMsu purasthimAo loyaMtAo pAo sUrie puDhavikAyaMsi uttiTTai se imaMtiriyaMloyaMtiriyaM kareikarettA pacatthimaMsi loyaMtaMsi sAyaM sUrie puDhavikAyaMsi anupavisai anupavisittA ahe paDiyAgacchai2 punaravi avarUpurasthimAologaMtAopAo sUriepuDhavikAryasi uttiTTai, ege ev05| ege puNa evamAhaMsu tA purathimillAo loyaMtAo pAo sUrie AukAsi uttihai, se NaMimaMtiriyaMloyaM tiriyaM karei karettA pacatthimaMsi loyaMtaMsi pAo sUrieAukAryasi viddhasaMti, egeevamAhaMsuhAege puNa evAhaMsu-tA purasthimAtologaMtAtopAosUrie AukAryasi uttikRti, se NaM imaM tiriyaM loyaM tiriyaM kareti 2 tA paJcasthimaMsi loyaMtaMsi sAyaM sUrie AukAryasi pavisai, pavisittA ahe paDiyAgacchati 2 tA puNaravi avarabhUpurathimAto loyaMtAto pAdo sUrie AukAsi uttikRti, ege ev07| ege puNa evamAhaMsu-tA purasthimAto loyaMtAo bahUiMjoyaNAiMbahUiMjoyaNasatAiMbahUI joyaNasahassAiMuDaM dUraM uppatittA etthaNaM pAto sUrie AgAsaMsi uttidvati, se NaM imaMdAhiNaTuM loyaM tiriyaM kareti karettA uttaraddhaloyaM tameva rAto, seNaM imaM uttaraddhaloyaM tiriyaM karei 2ttA dAhiNaddhaloyaM tameva rAo, se NaM imAiM dAhiNutaraDDaloyAiM tiriyaM karei karittA purathimAo loyaMtAto bahUiMjoyaNAI bahuyAiMjoyaNasatAiMbahUiMjoyaNasahassAiMuDDaM dUraM uppatittA estha NaM pAto sUrie AgAsaMsi uttikRti ege evamAhaMsu 8 // vayaM puNa evaM vayAmo, tA jaMbuddIvassa 2 pAINapaDINAyataodINadAhiNAyatAe jIvAe maMDalaM cauvvIseNaM sateNaMchettA dAhiNapuracchimaMsi uttarapaJcasthimaMsi ya caubbhAgamaMDalaMsi imIse Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUryaprajJaptiupAGgasUtram 2/1/31 rayaNappabhAe puDhavIe bahusamaramaNijAto bhUmibhAgAto aTTa joyaNasatAI uha uppatittA ettha NaM pAdoduve sUriyA uttiTThati, teNaMimAiMdAhiNunarAiM jaMbuddIvabhAgAiMtiriyaMkAti ra ttA purthimpnyctthimaaiNjNbuddiivbhaagaaiitaamevraato| teNaMimAiMpuracchimapaJcatthimAiMjaMbuddIvabhAgAiM tiriyaM kAtira ttA dAhiNuttarAiMjaMbuddIvabhAgAiMtAmevarAto, te NaMimAI dAhiNutarAiMpuracchimapaJcatthimANi ya jaMbuddIvabhAgAiM tiriyaM kareti 2 tA jaMbuddIvassa 2 pAINapaDiyAyataodiNadAhiNAyayAe jIvAe maMDalaM cauvvIseNaMsateNaMchetA dAhiNapuracchimilaMsi uttarapaJcasthimillaMsi yacaubhAgamaMDalaMsi imIse rayaNappabhAe puDhavIe bahusamaramaNiJjAto bhUmibhAgAto aTTha joyaNasayAI uddhaM uppaittA, etya NaM pAdo duve sUriyA AgAsaMsi uttiTThati / vR. 'tA kahaM tericchagaI ityAdi, astyanyadapi prabhUtaM praSTavyaM paraM etAvadeva tAvatpRcchAmi kathaM 'te' tvayA bhagavan ! sUryasya tiryaggati-tiryakaparibhramaNamAkhyAtA iti vadet, evamukte bhagavAn etadviSayaparatIrthikapratipattimithyA bhAvopadarzanArthaprathamatastAeva pratipattIrupanyasyati 'tattha khalu'ityAdi, tatra-tasyAM sUryasya tiryaggatau tiryaggativiSaye svalvimAvakSyamANasvarUpA aSTau pratipattayaH-paratIrthikAbhyupagamarUpAHprajJaptAH, tA eva krameNAha'tatthege'ityAdi, tatra-teSAmaSTAnAM paratIrthikAnAM madye eke paratIrthikA evamAhuH, 'tA' iti pUrvavat paurastyAllokAntAdUrdhvamiti gamyate, pUrvasyAMdizItibhAvArtha, prAtaH-prabhAtasamayemarIcimarIcisaGghAtaH kiraNasaGghAta ityarthaH, AkAze uttiSThati-utpadyate, etena etaduktaM bhavati-naitadvimAnaM nApi ratho nApi ko'pi devatArUpaH sUrya kintu kiraNasaGghAta evaiSa vartulagolAkAro lokAnubhAvA- atidivasaM pUrvasyAM dizi prAtarAkAze samutpadyate, yataH sarvatra prakAzaHprasaramadhirohati, saitthaMbhUto marIcisaGghAtaupajAtaH sanNamiti vAkyAlaGkAreimaM pratyakSata upalabhyamAnaM lokaM-tiryaglokaM tiryakkaroti, kimuktaM bhavati?-tiryak paribhramannimaMtiryaglokaM prakAzayatIti, tiryak kRtvA pazcime lokAnte sAyaM-sAndhe samaye vidhvaMsate, atropasaMhAra:-'ege evamAhaMsu' tathA jagatsvAbhAvyAt sa marIcisaGghAta AkAze vidhvaMsate-vidhvaMsamupayAti evaM sakalakAlamapi, atraivopasaMhAraH, ege evamAsu'11eke punarevamAhuH-paurastyAvallokAntAdUrdhvaM prAtaH sUryo lokaprasiddho devatArUpo bhAskarastathAjagatsvAbhAvyAdAkAze utpadyate, sa cotpannaH sanimaM tiryaglokaM tiryakaroti-tiryak paribhramanimaM lokaM prakAzayatItyarthaH, tiryak ca kRtvA pazcime lokAnte sAyaM-sAndhye samaye AkAze vidhvaMsate atropasaMhAraH 'ege evmaahNsu'2| eke punarevamAhuH-paurastyAllokAntAdUrdhvaM prAtaH sUryo devatArUpaH sadAvasthAyI tathAvidhapurANazAstraprasiddha AkAze uttiSThati-udgacchati, sa codgataH sannimaM pratyakSata upalabhyamAnaM nuSyalokaM tiryak karoti tiryakca kRtvA pazcimalokAnte sAyaM-sandhyAsamaye adhaAkAzama ti, pravizya cAdhaH pratyAgacchati-adhobhAgena pratyAgacchati, adholokaMprakAzayan pratinivartata ityarthaH, tanmatena hi bhUriyaM golAkArA lokA'pica golAkAratayA vyavasthitaH, idaM ca mataM sampratyapi tIrthAntarIyeSu vijambhate, tatastadagataM purANazAstradetatsamyagavaseyaM, asya trayo bhedAH, eke evamAhuH-prAtaH sUrya AkAze udagchati, apare AhuH-parvatazirasi, anye AhuH--samudre iti, tatra prathamAnAmidaM matamupanyastaM, adhaH pratyAgatya ca punarapyavaramuvaH-adhobhuvaH patiH / / Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 2, prAbhRtaprAbhRtaM - 1 53 adhobhAgAdvinirgatyetyarthaH, paurastyAllokAntAdUrdhvamAkAze prAtaH sUrya udgacchati, evaM sarvadApi draSTavyaM, atropasaMhAraH 'ege evamAhaMsu' 3 / eke punarevamAhuH - paurastyAllokAntAdUrdhvaM prAtaH sUryo devatArUpastathAvidhapurANaprasiddhaH pRthivIkAye - pRthivakAyamadhye udayabhUdharazirasi uttiSThati-utpadyate sa cotpannaH sannimaM manuSyalokaM tiryakkaroti, tiryak paribhramannimaM manuSyalokaM prakAzayatItyartha, tiryakka tvA pazcime lokAnte sAyaMsAndhye samaye sUrya pRthivIkAye-astamayabhUdharazirasi vidhvaMsate- vidhvaMsamupayAti evaM pratidivasaM sakalakAlaM jagatsthiti paribhAvanIyA, anopasaMhAraH 'ege evamAhaMsu' 4 / eke punarevamAhuH - paurastyAllokAntAdUrdhva prAtaH sUryo devatArUpaH sadAvasthAyI pRthvIkAyeudayabhUdharazirasi uttiSThati-udgacchati, sa codgataH sannimaM pratyakSata upalabhyamAnaM tiryaglokaM tiryakkaroti, tiryakakRtvA pazcime lokAnte sAyaM sAndhye samaye pRthivIkArya astamayabhUdharamanupravizati, pravizya cAdhaH pratyAgacchati - adhobhAgavarttinaM lokaM prakAzayan pratinivarttate, tataH punarapyavaramuvaH - adhomuvaH pRthivyA adhobhAgAdvinirgatyetyarthaH, paurastyAllokAntAdUrdhva prAtaH sUrya pRthikAye - udayabhUdharazirasi uttiSThati, eto'pi bhUgolavAdinaH paraM pUrve AkAze uttiSThatIti pratipannAH ete tu parvatazirasIti zeSaH, atraivopasaMhAraH 'ege evamAhaMsu' 5 / eke punarevamAhuH -- paurastyAllokAntAdUrdhvaprAtaH sUryo' kAye- pUrvasamudre uttiSThati - utpadyate, sacotpannaH sannimaM-pratyakSata upalabhyamAnaM tiryaglokaM tiryakkaroti, tiryakkRtvA pazcime lokAnte sAyaM-sAndhye samaye sUryo'pkAye-pazcimasamudre vidhvaMsamupagacchati, evaM sarvadApi, atropasaMhAraH 'ege evamAhaMsu' 6 / eke punareva mAhuH - paurastyAllokAntAdUrdhvaM prAtaH sUrya sadAvasthAyI purANazAstraprasiddho 'pkAye - pUrvasamudre uttiSThati udgacchati, sa codgataH sannimaM tiryaglokaM tiryakkaroti, tiryak paribhramannimaM tiryaglokaM prakAzatItyarthaH, tiryak kRtvA pazcime lokAnte sAyaM- sAndhye samaye sUryo'kAyaM-pazcimasamudramanupravizati pravizya cAdhaH pratyAgacchati - adobhAgavarttinaM lokaM prakAzayan pratinivarttata iti bhAvaH, adhaH pratyAgatya cAvarabhuvaH - adhaH pRthivyA adhobhAgAdvinirgatyetyartha, paurastyAllokAntAdUrdhvaM prAtaH sUryo' kAye pUrvasamudre uttiSThati udgacchati, evaM sakalakAlamapi, atraivopasaMhAraH 'ege evamAhaMsu' 7 / eke punarevamAhuH - paurastyAllokAntAdUrdhvaM prathamato bahUni yojanAni tataH krameNa bahUni yojanazatAni tadanantaraM krameNa bahUni yojanasahasrANi dUramUrdhvamuttutya-buddhayA gatvA atraasminnavakAze prAtaH sUryo devatArUpaH sadAvasthAyI uttiSThati - udgacchati, sa codgataH sannimaM dakSiNArddhalokaM dakSiNadigbhAvinamarddhalokaM, dakSiNaM lokasyArddhamityartha, tiryakkaroti-tiryakaparibhraman dakSiNalokArddha prakAzayatItyarthaH, dakSiNaM cArddhalokaM tiryakkurvan tadaivottaramarddhalokaM rAtrau karoti, tataH sa sUrya krameNemamarddhalokamuttaraM tiryakkaroti, tatrApi tiryaka paribhramaman uttaramarddhalokaM prakAzayatItyartha: uttaraM cArddhalokaM tiryakaparibhramaNena prakAzayan tadaiva dakSiNa- marddhalokaM rAtrI karoti, tataH sa sarva imI dakSiNottarAddhalokau tiryakka tvA bhUyo'pi paurastyAllokAntAdUrdhvaM prathamato bahUni yojanAni gatvA tataH krameNa bahUni yojanazatAni tadanantaraM bahUni yojanasahasrANi dUramUrdhvamuslutya-buddhayA gatvA atra -asminnavakAze prAtaH sUrya AkAze uttiSThati - udgacchati, Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 evaM sakalakAlaM, atropasaMhAramAha- 'ege evamAhaMsu' 8 / 1 tadevaM parapratipattIrupadarzya svamatamupadarzayati- 'vayaM puNa' ityAdi, vayaM punarutpannakevalajJAnAH kevalajJAnena yathAvasthitaM vastUpalabhya evaM vakSyamANaprakAreNa vadAmaH, tameva prakAramAha'tA' ityAdi, tA iti pUrvavat, jambUdvIpasya dvIpasyopari yadvA tadvA maNDalaM caturviMzatyadhikena zatena chitvA caturviMzatyadhikazatasaGkhAn bhAgAn maNDalaM parikalpyetyarthaH, bhUyazca prAcInApAcInAyatayA udIcyadakSiNAyatayA pratyaJcayA- davarikayetyartha, tanmaNDalaM caturbhirbhAgairvibhajya dakSiNapaurastya uttarapazcimeca caturbhAgamaNDale - cacaturbhAgamaNDale - maNDalacaturbhAge ekatriMzadbhAgapramANe, etAvati kila caturazItyadhikamapi maNDalazataM sUryasyodaye prApyate iti 'cauvIseNaMsaeNaM chittA caubbhAgamaMDalaMsI'tyuktaM, asyAH-apratyakSata upalabhyamAnAyA ratnaprabhAyAH pRthivyA bahusamaramaNIyAt bhUmibhAgAdUrdhvamaSyai yojazatAnyuttutya - buddhayA gatvA atrAntare prAtadvau sUryAvuttiSThataH - udgacchataH, dakSiNapaurastyamaNDalacaturbhAge bhArataH sUrya udgacchati aparottarasmin maNDalacaturbhAge airAvataH sUrya, tau caivamudgatau bharatairAvatasUryau yathAkramamimau dakSiNottarau jambUdvIpabhAgau tiryakkRrutaH, kimuktaM bhavati ? - bhArataH sUryo dakSiNapaurastyamaNDalacaturbhAge udgataH san tiryak paribhramati tiryak paribhraman merordakSiNabhAgaM prakAzayati, airAvataH punaH sUryo'parottaradigvibhAge udgacchati sa codgataH san tiryak paribhraman meroruttarabhAgaM prakAzayatIti, itthaMca bhAratairAvatasUryo yadA merodakSiNottarau jambUdvIpabhAgau tiryakkurutaH tadaiva tau pUrvapazcimau jambUdvIpabhAgI rAtrau kurutaH, eko'pi sUryastadA pUrvabhAgaM pazcimabhAgaM vA na prakAzayatItyarthaH, dakSiNottarau ca bhAgau tiryakkutvA tAvimau pUrvapazcimI jambUdvIpabhAgau tiryakkurutaH, iyamatra bhAvanA - erAvataH sUryo meroruttarabhAge tiryak paribhramya tadanantaraM meroreva pUrvasyAM dizi tiryak paribhramati, bhArataH sUryo merordakSiNatastiryak paribhramya tadanantaraM meroH pazcime bhAge tiryak paribhramatIti, itthaM ca yadA erAvatabhAratI sUryau yathAkramaM pUrvapazcimabhAgau tiryak kurutastadaiva dakSiNottarau jambUdvIpabhAgau rAtrau kurutaH, eko'pi dakSiNabhAgaM uttarabhAgaM vA na prakAzayatIti bhAvaH, tata itthaM yathAkramamairAvatabhAratasUryau pUrvapazcimabhAgau tiryak kRtvA yo bhArataH sUrya sa uttarapazcimamaNDalacaturbhAge udayamAsAdayati, yazcairAvataH sa dakSiNapaurastye maNDalacaturbhAge iti, etadevopadarzayanupasaMhAramAha'te NaM' ityAdi, tau bhAratairAvatau sUryau prathamato yathAkramamimau dakSiNottarau jambUdvIpabhAgau tato yathAyogaM pUrvapazcimI jambUdvIpabhAgau, bhArataH pazcimabhAgamairAvataH pUrvabhAgamityarthaH, tiryak kRtvA jambUdvIpasya dvIpasyopari yadvA tadvA maNDalaM caturviMzatyadhikena zatena chitvA bhUyazca prAcInAprAcInAyatayA udIcyadakSiNAyatayA ca jIvayA pratyaJcayA davarikayA ityarthaH, caturbhirvibhajya yathAyogaM dakSiNapaurastye uttarapazcime vA maNDalacaturbhAge asyA ratnaprabhAyAH pRthivyA bahusamaramaNIyAt bhUmibhAgAdUrdhvamaSTau yojanazatAnyutlutya atrAsminnavakAze prAtarddhA sUryAvAkAze uttiSThataH - udgacchataH, ya uttarabhAgaM pUrvasminnahorAtre prakAzitavAn sa dakSiNapaurastye maNDalacaturbhAge udgacchati, yastu dakSiNaM bhAgaM prakAzayati sma sa uttarapazcime maNDalacaturbhAge, evaM sakalakAlaM jagatsthiti paribhAvanIyA / sUryaprajJaptiupAGgasUtram 2/1/31 prAbhRtaM - 2, prAbhRtaprAbhRtaM 1, samAptam Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 2, prAbhRtaprAbhRtaM -2 55 __ -prAmRtaprAbhRtaM-2:vR. tadevamuktaM dvitIyasya prAmRtasya prathamaM prAbhRtaprAbhRtaM, samprati dvitIyamArabhyate, tasya cAyamarthAdhikAro yathA 'maNDalAntare saMkramaNaM vaktavya miti tatastadviSayaM praznasUtramAha mU. (32) tA kahaM te maMDalAo maMDalaM saMkamamANe 2 sUrie cAraM carati AhitAti vadejjA tattha khalu imAto duve paDivattIo pnnttaao| tatthegeevamAhaMsutA maMDalAtomaMDalaM saMkamamANe 2 sUrie bheyadhAeNasaMkAmaiegeevamAhaMsu, ege puNa evamAhaMsu tA maMDalAo maMDalaM saMkamamANe sUrie kaNNakalaM nibvetteti| tattha je te evamAhaMsu, tA maMDalAto maMDalaM saMkamamANe 2 bheyadhAeNaM saMkamai, tesiNaM ayaM dose, tA jeNaMtareNaM maMDalAto maMDalaM saMkamamANe 2 sUrie bheyadhAeNaM saMkamati, evatiyaM ca NaM addhaM purato na gacchati, purato agacchamANe maMDalakAlaM parihaveti, tesiNaM ayaM dose| tattha je te evamAhaMsu, tA maMDalAto maMDalaM saMkamamANe sUrie kaNNakalaM niveDheti, tesiNaM ayaM visese tAjeNaMtareNaM maMDalAto maMDalaM saMkamamANe sUrie kaNNakalaM NivveDheti, evatiyaMcaNaM addhaM purato gacchati, purota gacchamANe maMDalakAlaM na parihaveti, tesiNaM ayaM visese| tattha je te evamAhaMsu-maMDalAto maMDalaM saMkamamANe sUrie kaNNakalaM NiveDheti, eteNaM naeNaM netavvaM, no cevaNaM itrennN| vR. 'tA kaha'mityAdi, tA iti pUrvavat, kathaMbhagavan! maNDalAnmaNDalaM saMkrAman sUryazcAraM carati, cAraMcaranAkhyAta itivadet, kimuktaM bhavati? -kathaM bhagavaneSa sUryazcAraMcaranamaNDalAmaNDalaM saMkrAman AkhyAta iti, atrahi maNDalAnmaNDalAntarasaMkra maNameva vaktavyamatastadevapradhAnIkRtya vAkyasya bhAvArthobhAvanIyaH, evamuktebhagavAnAha- 'tattha khalu' ityAdi, tatra-maNDalAnmaNDalAntarasaMkA maNaviSaye khalvime dve pratipattI prajJapte tadyathA-tatraike evamAhuH-tA iti pUrvavatsvayaM paribhAvanIyaM, maNDalAdaparamaNDalaM saMkra man-saMkramitumicchan sUryo bhedaghAtena saMka mati, bhedo-maNDalasya maNDalasyApAntarAlaM tatraghAto-gamanaM, etacca prAgevoktaM, tena saMkramati, kimuktaM bhavati? vivakSitemaNDale sUryeNApUritesatitadantara-mapAntarAlagamanena dvitIyaMmaNDalaM saMkramati, saMkrAmya ca tasminmaNDale cAraM carati, atropasaMhAraH 'ege evamAhaMsu' / ___ eke punarevamAhuH 'tA' iti pUrvavatmaNDalAnmaNDalaM saMkrAman-saMkramitumicchan sUryastadadhikRtaM maNDalaM prathamakSaNAdUrdhvamArabhya karNakalaM nirveSTayati-muJcati, iyamatrabhAvanA-bharata airAvato vA sUrya svasvasthAne udgataH san aparamaNDalagataM karNaM prathamakoTibhAgarUpaM lakSyIkRtya zanaiH zanairadhikRtaM maNDalaM tayA kayAcanApi kalayA muJcan cAraM carati yena tasminnahorAtre'tikrAnte sati aparAnantaramaNDalasyArambhe vartate iti, karNakalamiti ca kriyAvizeSaNaM draSTavyaM, taccaivaM bhAvanIyaM-karNa-aparamaNDalagataprathamakoTibhAgarUpaM lakSyIkRtyAdhikRtamaNDalaM prathamakSaNAdUrdhvaM kSaNe kSaNe kalayA'tikrAntaM yathA bhavati tathA nirveSTayatIti, tadevaMpratipattidvayamupanyasya yadvastutatvaM tadupadarzayati- 'tatthe tyAdi, tatra-teSAM dvayAnAM madhye ye evamAhuH-maNDalAnmaNDalaM saMkA man sUryo bhedaghAtena saMkrAmatItyucyate, etAvatImaddhAM purato-dvitIye maNDale na gacchati, kimuktaM bhavati ? - maNDalAnmaNDalaM saMkrAman yAyatA kAlenApAntarAlaM gacchati tAvatkAlA'nantaraM Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 2/2/32 paribhramitumipTe, dvitIyamaNDalasatkAhorAtramadhyAttruTyati, tato dvitIye maNDale paribhraman paryante tAvantaM kAlaM na paribhramet tadgatAhorAtrasya paripUrNIbhUtatvAt, evamapi ko doSa ityAha-purato dvitIyamaNDa-laparyante'gacchan maNDalakAlaM paribhavati, yAvatA kAlena maNDalaM paripUrNa bhramyate tasya hAnirupa-jAyate, tathA ca satisakalajagadviditapratiniyatadivasarAtriparimANavyAghAtaprasaGgaH, 'tesi NamayaM dose'tti teSAmayaM dossH| 'tatthe' tyAdi, tatra yete vAdina evamAhuH-maNDalAnmaNDalaM saMkraman sUryo'dhikRtamaNDalaM karNakalaM nirveSTayati-muJcati teSAmayaM vizeSo-guNaH, tameva guNamAha-'jeNe'tyAdi, yena-yAvatA kAlenApAntarAlena maNDalAmaNDalaM saMka mansUrya karNakalamadhikRtaMmaNDalaMnirveTayati, etAvatImaddhAM purato'pi dvitIyamaNDalaparyante'pi gacchati, iyamatra bhAvanA-adhikRtaM maNDalaM kila karNakalaM nirveSTitaMato'pAntarAlagamanakAlo'dhikRtamaNDalasatka evAhorAtre'ntarbhUtastathAca satidvitIye maNDale saMka ntaH san tadgatakAlasya manAgapyahInatvAd yAvatA kAlena prasiddhena tanmaNDalaM parisamApyatetAvatA kAlenatanmaNDalaMparipUrNa samApayati, napunarmanAgapimaNDalakAlaparihANistato na kazcitsakalajagatprasiddhapratiniyatadivasarAtriparimANavyAghAtaprasaGgaH, eSa teSAmevaMvAdinAM vizeSo-guNaH, tata idameva mataM samIcInaM netaradityAvedayannAha 'tatthe tyAditatrayetevAdina evamAhumaNDalAnmaNDalaM saMkramansUryo'dhikRtaMmaNDalaM karNakalaM nirveSTayati, etena nayena-abhiprAyeNAsmanmate'pi maNDalAnmaNDalAntarasaMkramaNaM jJAtavyaM, na caivamitareNa nayena, tatra dosssyokttvaat|| prAbhRtaM-2, prAbhRta prAbhRtaM-2 samAptam -prAbhRta prAbhRtaM-3:vR. tadevamuktaM dvitIyasya prAbhRtasya dvitIyaM prAbhRtaprAbhRtaM samprati tRtIyamucyate-tasya cAyamAdhikAraH, yathA 'maNDale 2 pratimuharta gatirvaktavye ti, tatastadviSayaM praznasUtramAha mU. (33) tA kevatiyaM te khettaM sUrie egamegeNaM muhutteNaM gacchati AhitAti vadejA ?, tattha khalu imAto cattAri paDivattIo pannattAo, tattha ege evamAhaMsu-tA cha cha joyaNasahassAI sUrieegamegeNaM muhatteNa gacchati, ege evamAhaMsu1egepuNa evamAhaMsu-tApaMcapaMca joyaNasahassAI sUrie egamegeNaMmuhutteNaM gacchati ege evamAhaMsu2, egepuNa evamAhaMsu-tA cattAri 2 joyaNasahassAI sUrie egamegeNaM muhutteNaM gacchati, ege evamAhaMsu 3, ege puNa evamAhaMsu-tA chavi paMcavicattArivi joyaNasahassAhaM sUrie egamegeNaM muhutteNaM gacchati ege evamAsu 4 / / tastha je te evamAhaMsu tA cha cha joyaNasahassAI sUrie egamegeNaM muhatteNaM gacchati te evamAhaMsu-jatA NaM sUrie savvanbhaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA carati tayA NaM uttamakaTTapatte kose aTThArasamuhutte divase bhavati, jahanniyA duvAlasamuhuttA rAI bhavati, tesiM ca NaM divasaMsi egaM joyaNasatasahassaM aTTha ya jhaoyaNasahassAiM tAvakkhette panatte, tA jayA NaM sUrie savvabAhiraM maMDalaM uvasaMkamitA cAraM carati tayA NaM uttamakaTTapattA ukkosiyA aTThArasamuhuttA rAI bhavati, jahanne duvAlasamuhutte divase bhavati, tesiM ca NaM divasaMsi bAvattari joyaNasahassAI tAvakkhette pannate, tayA NaMcha cha joyaNasahassAI sUrie egamegeNaM muhutteNaM gacchati / Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 2, prAbhRtaprAbhRtaM -3 tattha je te evamAhaMsu tA paMca paMca joyamasahassAiM sUrie egamegeNaM muhatteNaM gacchati, te evamAhaMsu-tAjatANaM sUrie savvanbhaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carati, tahevadivasarAimpamANaM taMsi ca (NaM tAvakhettaM nauijoyaNasahassAI, tA jayA NaM savvabAhiraM maMDala) uvasaMkamittA cAraM carati tatANaMtaMcevarAIdiyappamANaM taMsi ca NaMdivasaMsi sahi joyaNasahassAiMtAvaskhete pannatte, tatANaM paMca (paMca) joyaNasahassAI sUrie egamegeNaM muhutteNaM gacchati / tatya je te evamAhaMsu, tA jayA NaM sUrie sababhaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carati tatA NaM divasarAI taheva, taMsi ca NaM divasaMsi bAvattariMjoyaNasahassAiMtAvaskhetepa0, tAjayANaMsUriesavvabAhiraMmaMDalaM uvasaMkamittA cAraM carati tatA NaM rAiMdiyaM tathaiva, taMsi ca NaM divasaMsi aDayAlIsaMjoyaNasahassAI tAvakkhette paM0, tatANaM cattAri 2 joyaNasahassAI sUrie egamegeNaM muhatteNaM gcchti| tattha je te evamAhaMsu chavi paMcavi cattArivi joyaNasahassAiM sUrie egamegeNaM muhutteNaM gacchati te evamAhasu-tA sUrie NaM uggamaNamuhutteNaM siya asthamaNamuhuttaM sigdhagatA bhavati, tatA gaMcha cha joyaNasahassAiM egamegeNaM muhutteNaM gacchati, majhimatAvakhettaM samAsAdemANe 2 sUrie majhimagatA bhavati, tatA NaM paMca paMca joyaNasahassAI egamegeNaM muhutteNaM gacchati, manjhimaM tAvakhettaM saMpatte sUrie maMdagatI bhavati, tatANaMcattArijoyaNasahassAiMegamegeNaM muhutteNaM gacchati, tatya ko heUttivadejA?, tAayaNNaMjaMbuddIve 2 jAva parikkheveNaM, tAjayANaM sUrie savvaaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carati tatANaM divasarAI taheva taMsi ca NaM divasaMsi ekkanautiM joyaNasahassAI tAvakhette paM0, tA jayA NaM sUrie savvabAhiraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carati tatA NaM rAiMdiyaMtaheva, tassiMcaNaMdivasaMsi egahijoyaNasahassAiMtAvakhetepannate, tatANaM chavipaMcavi cattArivijoyaNasahassAI sUrie egamegeNaM muhutteNaM gacchati, ege evmaahNsu| vayaM puNa evaM vadAmo tA sAtiregAiM paMca 2 joyaNasahassAI sUrie egamegeNaM muhatteNaM gacchati, tattha ko hetUtti vadeJjA, tA ayaNNaM jaMbuddIve 2 parikkheveNaMtAjatANaM sUrie savvamaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carati tatANaM paMca 2 joyaNasahassAiM donni ya ekAvanne joyaNasae egUNatIsaMca sahibhAge joyaNassa egamegeNaM muhatteNaM muhutteNaM gacchati, tatANaM idhagatassa maNusassa sItAlIsAe joyaNasahassehiM dohi ya tevaDhehiMjoyaNasatehiM ekavIsAe ya saTThibhAgehiM joyaNassa sUri cakkhupphAsaM havvamAgacchati, tayANaM divase rAI taheva, se nikhamamANe sUrie navaM saMvaccharaM ayamANe paDhamaMsi ahorattaMsi abhitarANaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carati / tAjayA NaM sUrie amitarANaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carati tatANaM paMca 2 joyaNasahassAiM donni ya ekAvanne joyaNasate sItAlIsaM ca saTThibhAge joyaNassa egamegeNaM muhatteNaM gacchati, tatANaM ihagayassa maNUsassa sItAlIsAe joyaNasahassehiM auNAsIte ya joyaNasate sattAvannAe sahibhAgehiM joyaNassa sahibhAgaMca egaTTihA chettA auNAvIsAe cuNNiyAbhAgehiM sUrie cakkhupphAsaM havvamAgacchati, tatA NaM divasarAI taheva, se nikhamamANe sUrie docaMsi ahorattaMsi abhitaratacaM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carati / tA jayA NaM sUrie abhitaratacaM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carati tatANapaMca 2 joyaNa-sahassAI donniya bAvanne joyaNasate paMca ya saTThibhAge joyaNassa egamegeNaM muhutteNaM gacchati, tatA NaM ihagatassa maNU0 sItAlIsAe Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUryaprajJaptiupAGgasUtram 2/3/33 joyaNasahassehiM chaNNautIe yajoyaNehiM tettIsAe yasaTThibhAgehiMjoyaNassa saTuiMbhAgaMca egadvidhA chettA dohiM cunniyAbhAgehiM sUrie cakkhupphAsaMhavvamAgacchati, tatANaM divasarAItaheva, evaM khalu eteNaM uvAeNaMNikkhamamANe sUrie tatAnaMtarAotadANaMtaraMmaMDalAto maMDalaM saMkamamANe 2 aTThArasa 2 sahibhAge joyaNassa egamege maMDale muhuttagati abhivuDDemANe 2 culasItiM sItAi joyaNAI purisacchAyaM nivuDDemANe 2 savvabAhiraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carati, tA jayA NaM sUrie savvavAhiramaMDalaM uvasaMkamittAcAraMcaratitatANapaMca rajoyaNasahassAiMtiniyapaMcuttare joyaNasate pannarasa yasaTThibhAgejoyaNassa egamegeNaM muhutteNaM gacchati, tatANaMihagatassa maNUsassa ekatIsAe joyaNehiM aTThAhiM ekkatIsehiMjoyaNasatehiM tIsAe yasaTThibhAgehi joyaNassa sUrie cakkhuphAsaM havyamAgacchati tatA NaM uttamakaTThapattA ukkosiyA aTThArasamuhuttA rAI jahannae duvAlasamuhutte divase bhavati, esa NaM paDhame chammAse esa NaM paDhamasasa chammAsassa pnyjvsaanne| se pavisamANe sUrie doccaM chammAsaM ayamANe paDhamaMsi ahorattaMsi bAhirAnaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carati tA jatANaM sUrie bAhirAnaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carati tatANaM paMca ra joyaNasahassAiM tinniya cauruttare joyaNasate sattAvaNNaMca sahibhAejoyaNassa egamegeNaM muhutteNaM gacchati, tatA NaM idhagatassa maNUsassa ekkatIsAe joyaNasahassehiM navaMhi ya solehiM joyaNasaehiM egaNatAlIsAesaTThibhAgehiMjoyaNassa sahibhAgaMcaegaTTihAchettA sahiecuNNiyAmAge sUrie cakkhuphAsaMhabvamAgacchati, tatANaMrAiMdiyaMtaheva, se pavisamANe sUrie doghaMsi ahorattaMsi bAhiraMtacaM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carati / tA jayA NaM sUrie bAhirataccaM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carati tatA NaM paMca 2 joyaNasahassAI tinni ya cauttare joyaNasate UtAlIsaMca sahibhAge joyaNassa egamegeNaMmuhutteNaM ga0 tatANaMihagatassa maNUsassaegAdhigehi battIsAejoyaNasahassehiM ekAvannAe yasaTThibhAgehiMjoyaNassa sadvibhAgaMca egaDidhAchettAtevIsAe cuNNiyAbhAgehiM sUrie cakkhupphAsaMhavyamAgacchai, rAiMdiyaMtaheva, evaM khalu eteNuvAeNaM pavisamANe sUrietatAnaMtarAto tatAnaMtaraM maMDalAto maMDalaM saMkamamANe 2 aTTArasa 2 sahibhAge joyaNassa egamege maMDale muhuttagaI nivuddemANe 2 sAtiregAI paMcAsIti ra joyaNAI purisacchAyaM abhivuDDemANe 2 savvabhaMtaraM maMDalaM uvasaMka0 tAjatANaM sUrie savvabbhataraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraMcarati tatANaM paJca rajoyaNasahassAI donni ya ekkavaNNe joyaNasae akRtIsaMca sadvibhAge joyaNassa egamegeNaM muhatteNaM gacchati tatA NaM ihagayassa maNUsassa sItAlIsAe joyaNasahassehiM dohi ya dovaDhehiM joyaNasatehiM ekavIsAe ya sahibhAgehiM joyaNassa sUrie cakkhupphAsaM havvamAgacchati, tatA NaM uttamakaTThapatte ukkosae aTThArasamuhutte divase bhavati, jahanniyA duvAlasamuhuttA rAI bhavati, esa NaM doce chammAse esa NaM doccassa chammAsassa pajjavasANe esaNaM Adice saMvacchare esaNaM AdighasaMvaccharassa pjjvsaanne| vR. 'tA kevatiyaM te khittaM sUrie'ityAdi, tA iti pUrvavat, kiyanmAtre kSetraM bhagavan ! te-tvayA sUrya ekaikena muhUrtena gacchati, gacchannAkhyAta iti vadet ?, evamukte sati bhagavAn etadviSayaparatIrthikapratipattimithyAbhAvopadarzanAya prathamattA eva parapratipattIrupadarzayati'tatya' ityAdi, tatra-pratimuhUrtagatiparimANacintAyAMkhalcimAzcatasraHpratipattayaH prajJaptAH, tadyathA Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 2, prAbhRtaprAbhRtaM -3 tatra-teSAM caturNA vAdinAM madhye eke evamAhuH--SaT 2 yojanasahanANi sUrya ekaikena muhUrtena gacchati, atraivopasaMhAraH 'ege evamAhaMsu' 11 evamagretanAnyupasaMhAravAkyAni bhAvanIyAni, ekepunardvitIyAevamAhuH paJca 2 yojanasahasrANi sUrya ekaikena muhUrtena gacchati 2, eke punastRtIyA evamAhuH-catvAri 2 yojana- sahasrANi sUrya ekaikana muhUrtena gacchati, 3 ! apare punazcaturthAevamAhuH-SaDapipaJcApicatvAryapiyojanasahasrANisUrya ekaikena muhUrtena gacchati, tadevaMcataso'pi pratipattIH saGakSepata upadarya sampratyetAsAM yathAkramaM bhAvanikAmAha 'tatthe' tyAdi, tatra yete vAdina evamAhuH-SaTpaTyojanasahasrANi sUrya ekaikena muhUrtena gacchatiteevamAhuH-yadA sUrya sarvAbhyantaraMmaNDalamupasaMka myacAraMcarati tadA uttamakASThAprAptaHparamaprakarSaprApto'STAdazamuhUrto divaso bhavati sarvajadhanyA ca dvAdazamuhUrttA rAtri, tasmiMzca divase tApakSetraprajJaptaM ekaMyojanazatasahasramaSTauca yojanasahasrANi, tathAhi-tasminnapi maNDale udayamAnaH sUryodivasasyArddhana yAvanmAtraM kSetraM vyApnotitAvati vyavasthitazcakSurgocaramAyAti tata etAvakila puratastApakSetraM, yAvacca puratastApakSetraM tAvatpazcAdapi, yata udayamAna ivAstamyamAno'pi sUryo divasasyArddhana yAvanmAtraMkSetraMvyApnoti tAvativyavasthitazcakSuSopalabhyate, etacca pratiprANisuprasiddhaM, sarvAbhyantareca maNDale divasasyArddhanava muhUrtAstato'STAdazabhimuhUrtaryAvanmAtraM kSetraM gamyaMtAvapramANaM tApakSetraM, ekaikena muhartena SaT SaTyojanasahasrANi gamyante, tataH SaNNAMyojanasahasrANAmaSTAdazabhirguNane bhavatyekaM yojanazatasahasamaSTau yojanasahasrANIti, - evamuttaratrApi tattanmaNDalagatadivasaparimANaM pratimuhUrtagatiparimANaM ca paribhAvya tApakSetraparimANabhAvanA bhAvanIyA, yadAca sarvabAhyamaNDalamupasaMkramya cAraMcaratitadAuttamakASThAprAptAaSTAdazamuhUrtA rAtrirbhavatisarvajaghanyazcadvAdazamuhUrtodivasaH,tasmiMzcadivase tApakSetraparimANaM dvisaptatiryojanasahasrANi tadA hi tApakSetraM dvAdazamuhUrtagamyapramANaM, atrArthe ca bhAvanA prAguktAnusAreNa svayaM bhAvanIyA, muhUrtena ca SaTpaT yojanasahasrANi gacchati, tataH SaNNAM yojanasahanaNAM dvAdazabhirguNane bhavanti dvAsaptatireva yojanasahasANIti, imAmevopapattiM lezata Aha 'tesina' mityAdi, teSAM hi tIrthAntarIyANAM matena sUryaSaTSaDyojanasahanaNyekaikena muhUrtena gacchati tataH sarvAbhyantare sarvabAhye ca maNDale yathoktameva tApakSetraparimANaM bhavatIti, tathA - 'tatthe'tyAdi, tatra-teSAM vAdinAM madhye ye te evamAhuH-paJca paJca yojanasahasrANi sUrya ekaikena muhUrtena gacchati ta evamAhuH-yadA sUrya sarvAbhyantaraMmaNDalamupasaMkramyacAraMcarati 'taheva divasarAippamANa mitiatra prastAve divasarAtripramANaMtathaiva-prAgiva draSTavyaM, 'tayANaM uttamakaThThapatte ukkasae aTThArasamuhatte divase havai, jahaniyA duvAlasamuhuttA rAI iti, tassiMcana'mityAdi, tasmiMzca sarvAbhyantaramaNDalagate'STAdazamuhUrttapramANe divase tApakSetraM-tApakSetraparimANaM prajJaptaM navatiryojanasahasrANi, tadA hi prAguktayuktivazAdaSTAdazamuhUrtapramANaM tApakSetraM, ekaikena ca muhUrtena gacchati sUrya paJca 2 yojanasahasrANi, tataH paJcAnAM yojanasahasraNAmaSTAdazabhirguNanena navatireva yojanasahasrANi bhavanti, 'tAjayANa mityAdi, yadA sUrya sarvabAhyaM bhaNDalamupasaMkramya cAraM carati tadA 'taMceva rAiMdiyappamANa miti, tadeva prAguktaM rAtriMdivapramANaM-rAtridivasapramANaM vaktavyaM, tadyathA-"uttamakaTTapattA ukkosiyA aTThArasamuhuttA rAI havai jahanie duvAla samuhutte Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 sUryapipAsUtram 2/3/33 divase bhavatI 'ti, 'tassiMcana 'mityAdi, tasmin sarvabAhyamaNDalagate sarvajaghanye dvAdazamuhUrtaprAmANe divase tApakSetraM prajJaptaM SaSTiryojanasahasrANi tadA hyanantaroktayuktivazAd dvAdaza-muhUrttagamyapramANaM tApakSetramekaikena ca muhUrtena paJca 2 yojanasahasrANi gacchati tataH paJcAnAM yojanasahasraNAM dvAdazabhirguNane bhavati SaSTiryojanasahasrANi atraivopapattilezamAha 'tayA gaMpaMce paMce' tyAdita, tadA sarvAbhyantaramaNDalacAracaramakAle sarvabAhyamaNDalacAracaraNakAle ca paJca paJca yojanasahasrANi sUrya ekaikena muhUrtena gacchati, tataH sarvAbhyantare sarvavAhye ca maNDale yathoktamAtapakSetraparimANaM bhavati 2 / 'tatthe 'tyAdi, tatra ye te vAdina evamAhuH - catvAri 2 yojanasahasrANi sUrya ekaikena muhUrtena gacchati ta evaM sUryatApakSetraprarUpaNAM kurvanti yadA sUrya sarvAbhyantaramaNDalamupasaMkramya cAraM carati tadA divasarAtrI tathaiva-prAgiva vaktavye, te caivam- 'tathA NaM uttama patte ukkosae aTThArasabhavai' iti, 'tassi ca na 'mityAdi, tasmiMzca sarvAbhyantaramaNDalagate'STAdazamuhUrtapramANe divase tApakSetraM prajJaptaM dvisaptatiryojana sahasrANi tathA hi-eteSAM matena sUrya ekaikena muhUrtena catvAri 2 yojanasahasrANi gacchati, sarvAbhyantare ca maNDale tApakSetraparimANaM prAguktayuktivazAdaSTAdaza-muhUrttagamyaM, tatazcaturNAM yojanasahasraNAmaSTAdazabhirguNane bhavanti dvisaptatiryojanasahasrANi, 'tAjayANa' mityAdi, tato yadA sUrya sarvabAhyaM maNDalamupasaMkramya cAraM carati, tadA 'rAIdiyaM taheva 'tti rAtriMdivaM - rAtridivasapramANaM tathaiva-prAgiva vaktavyaM, taccaivam- 'tayA NaM uttamakaTThapattA ukkosiyA aTThArasamuhuttA rAI bhavai, jahannae duvAlasamuhutte divase bhavati' 'tassi ca na'mityAdi, tasmiMzca sarvabAhyamaNDalagate dvAdazamuhUrttapramANe divase tApakSetraM prajJaptaM aSTAcatvAriMzadyojana sahasrANi tadA hi tApakSetraM dvAdazamuhUrttagamyaM, ekaikena ca muhUrttena catvAri 2 yojanasahasrANi gacchati, tatazcaturNAM yojanasahanamAM dvAdazabhirguNane'TAcatvAriMzatsahasrANi bhavanti, imAmevopapattiM lezato bhAvayati- 'tayA Na'mi0tadA sarvAbhyantaramaNDalacArAle sarvavAhyamaNDalacArakAle ca yatazcatvAri yojanasahasrANi ekaikena muhUrtena gacchati tataH sarvAbhyantare sarvabAhye ca maNDale yathoktaM tApakSetraparimANaM bhavati 3 / 'tatthe 'tyAdi, tatra ye te vAdina evamAhuH - paDapi paJcApi catvAryapi yojanasahagrahANi sUrya ekaikena muhUrttena gacchati te evamAhuH evaM sUrvacAraM prarUpayanti, sUrya udgamanamuhUrte astamayanamuhUrte ca zIghragatirbhavati tatastadA- udgamanakAle'stamayanakAle ca sUrya ekaikena muhUrtena SaT SaD yojanasahasrANi gacchati, tadanantaraM sarvAbhyantaragataM muhUrttamAtragamyaM tApakSetraM muktvA zeSaM madhyaM tApakSetraM paribhrameNa samAsAdayan madhyamagatirbhavati, tatastadA paJca paJca yojanasahasrANi ekaikena muhUrttena gacchati, sarvAbhyantaraM tu muhUrtamAtragamyaM tApakSetraM samprAptaH san sUryo mandagatirbhavati, tatastadA yatra tatra vA maNDale catvAri 2 yojanasahasrANi ekaikena muhUrtena gacchati, atraiva bhAvArthaM pipRcchipurAha-- 'tatthe'tyAdi, tatra evaMvidhavastutatvavyavasthAyAM ko hetuH ? -kA upapattiriti vadet, evaM svaziSyeNa prazne kRte sati te evamAhuH 'tA ayaNNa' mityAdi, atra jambUdvIpavAkyaM pUrvavat svayaM paripUrNaM paThanIyaM vyAkhyAnIyaM ca / 'jayANa' mityAdi, tatra yadA sUryaH sarvAbhyantaraM maNDalamupasaMkramya cAraM carati tadA divasarAtrI tathaiva prAgiva vaktavye, te caivam- 'tayA NaM uttamakaTTapatte ukkosae dvArasamuhutte divase bhavi jahanniyA Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAmRtaM 2, prAbhRtaprAbhRtaM -3 duvAsamuhattA rAI bhavai', 'tassiMca Na'mityAdi, tasmiMzca sarvAbhyantaramaNDalagate'STAdazamuhUrttapramANadivase tApakSetraprajJaptaM ekanavatiryojanasahasrANi tAni caivamupapadyanteudagamanamuhUrtesta-mayamuhUrte ca pratyekaM SaT yojanasahanANi gacchatItyubhayamIlane dvAdaza yojanasahasrANi sarvAbhyantaraM muhUrtamAtragamyaMtApakSetramuktvAzeSemadhyametApakSetre paJcadazamuhUrtapramANe paJca paJcayojanasahasrANi gacchatIti paJcAnAM yojanasahasraNAM paJcadazabhirguNane paJcasaptatiryojanasahasrANi sarvAbhyantare tu muhUrttamAtragamye tApakSetracatvAriyojanasahammANi gacchatIti sarvamIlane ekanavatiryojanasahasrANi bhavanti, na caitAnyanyathA ghaTante, tathA 'tA jayAna'mityAdi, tatrayadA sarvavAdyaMmaNDalamupasaMkramya sUryazcAraM carati tadA rAtriMdivaM-rAtriMdivaparimANaM tathaiva-prAgiva veditavyaM, taccaivam 'tayANaMuttamakaThThapattA ukkosiyA aTThArasamuhuttArAI bhavai, jahannae duvAlasamuhutte divase bhavaI' iti, tassiMca NamityAdi, tasmiMzca sarvabAhyamaNDalagate dvAdazamuhUrtapramANe divasetApakSetraM prajJataM, ekapaSTiryojanasahanANi tAni caivaMghaTA prAJcanti-udagamanamuhUrtaastamayamuhUrte ca pratyeka paTpaTyojanasahasrANi gacchanti, tata ubhayamIlane dvAdazayojanasahanANi bhavanti sarvAbhyantaraM muhUrtamAtragamyaMtApakSetramuktvA zeSe madhyame tApakSetre navamuhUrtagamyapramANe paJcapaJca yojanasahasrANi ekaikena muhUrtena gacchati, tataH paJcAnAM yojanasahasraNAMnavabhiguNane paJcacatvAriMzadyojanasahammANi bhavanti sarvAbhyantare tu muhUrtamAnagamye tApakSetre catvAri yojanasahasrANi gacchati, sarvamIlane ekaSaSTiyojanasahamnANi, nacaitAnyanyathopapadyante,tataH 'tayANa'mityAdi, tadA sarvAbhyantaramaNDalacArakAle sarvabAhyamaNDalacArakAle coktaprakAreNa SaDapi pazcApi catvAryapi yojanasahasrANi sUrya ekaikena muhUrtenagacchati, atraivopasaMhAra:--'egeeva0' eke caturthA vAdina evaM anantaroktena prakAreNAhuH / tadevaM paratIrthi-kapratipattIrupadarya samprati svamatamupadarzayati_ 'vayaM puNa' ityAdi, vayaM punarutpanna kevalajJAnAH kevalajJAnena yathAvasthitaM vastUpalabhya evaM-vakSyamANaprakAreNa vadAmaH, tameva prakAramAha-'tA sAiregAI'ityAdi, tA iti pUrvavat sAtirekANi-samadikAni paJca paJca yojanasahasrANi sUrya ekaikena NuhUrtena gacchati, iha kvApi maNDale kiyatA'dhikena paJca paJca yojanasahamANigacchati, tataH sarvamaNDalaprAptimapekSya sAmAnyata uktaM sAtirekANIti, evamuktebhagavAn gautamasvAmI svaziSyANAM spaSTAvavodhanAya bhUyaH pRcchati_ 'tatthe' tyAdi, tatra-evaMvidhAyAmanantaroditAyAM vastuvyavasthAyAMko hetuH kA upapattiriti vadet, bhagavAn varddhamAnasvAmI Aha-'tA ayaNNa'mityAdi, idaM jambUdvIpavAkyaM pUrvavatsvayaM paripUrNa paribhAvanIyaM / 'tA jayA na mityAdi, tatra vadA sUrya sarvAbhyantaraM maNDalamupasaMka mya cAraM carati tadA paJcapaJca yojanasahanANi dve dveyojanazate ekapaJcAzadadhike ekonatriMzataMca paSTibhAgAn yojanasya ekaikena muhUrtena gacchati, kathametadavasIyate iti cet, ucyate, iha dvAbhyAM sUryAbhyAmekaM maNDalamekenAhorAtreNa parisamAyate, AhorAtrazca trizanmuhUrtapramANaH, pratisUrva cAhorAtragaNane paramArthato dvAbhyAmahorAtrAbhyAMmaNDalaM paribhramaNataH parisamApyate, dvayozcAhorAtrapramANayormuhUttA paTirbhavanti, tato maNlaparirayasya SaSTayA bhAgaM hAracet, bhAgalabdhaM bhavati tanmuhartagatipramANaM, tatra sarvAbhyantare maNDale parirayapramANaM trINi lakSANi paJcadaza sahanANi navAzI tyadhikAni 315089 asya paSTayA bhAgehate labdhaM yathoktaM muhUrtagatiparimANamiti / atrAsmin sarvAbhyantare Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUryaprajJaptiupAGgasUtram 2/3/33 maNDale kiyati kSetra vyavasthita udayamAnaH sUrya ihagatAnAM manuSyANAM cakSurgodharamAyAtItipraznAvakAzamAzaGkayAha--- 'tayA Na mityAdi, tadA-sarvAbhyantaramaNDalacAracaraNakAle udayamAnaH sUrya ihagatasya manuSyasya, atrajAtAvekavacanaM, tato'yamarthaH-ihagatAnAMbharatakSetragatAnAMmanuSyANAMsaptacatvAriMzatAyojanasahAbhyAM triSAbhyAM-triSaSTayadhikAbhyAM yojanazatAbhyAmekaviMzatyAca SaSTibhAgayojanasya cakSusparza 'havvaMti' zIghramAgacchati, kA'tropapattiriti cet, ucyate, iha divasasyArddhana yAvanmAnaM kSetra vyApyate tAvati vyavasthita udayamAnaH sUrya upalabhyate, sarvAbhyantare ca maNDale divaso'STAdazamuhUrtapramANasteSAmaTTai nava muhUrtAH, ekAkasmiMzca muhUrte sarvAbhyantare maNDale cAraM caran paJca paJcayojanasahammANi dve ca yojanazate ekapaJcAzadadhike ekonatriMzataM ca SaSTibhAgAn yojanasya gacchati, ta etAvanmuhUrtagatiparimANaM navabhirmuhUrterguNyate, tato bhavati yathoktaM dRSTipathaprAptatAviSaye parimANamiti / 'tayANa mityAdi, tadA sarvAbhyantaramaNDalacAracaraNakAle divasarAtrI tathaiva-prAgiva vaktavye, te caivam-'tayA NaM uttamakaTTapatte ukkosae aTThArasamuhatte divase bhavai, jahanniyA duvAlasamuhuttA rAI bhavai' iti / ___ 'se nikkhamamANe' ityAdi, tataH sarvAbhyantarAnmaNDalATyAguktaprakAreNa niSkrAman sUryo navaM saMvatsaramAdadAno navasya saMvatsarasya prathame'horAtre 'abhitarAnaMtaraM tisarvAbhyantarasyamaNDalasyAnantaraM dvitIyaM maNDalamupasaMka mya cAraM carati 'tA jayA NamityAdi tatra yadA Namiti vAkyAlaGkAre sarvAbhyannAnantaraM dvitIyaMmaNDalamupasaMkramya cAraM carati tadA paJca yojanasahamANi dveyojanazate ekapaJcAzadadhike saptacatvAriMzataMcaSaSTibhAgAnyojanasya ekaikena muhUrtena gacchati, tathAhi-asmin sarvAbhyantarAnantare dvitIye maNDale parirayaparimANaM trINi yojanalakSANi paJcadaza sahasrANi zatamekaM vyavahArataH paripUrNaM saptottaraM nizcayamatena tu kiMcinyUnaM tato'sya prAguktayuktivazAt SaSTayA bhAgo hriyate, labdhaM yathoktamatra maNDale muhUrtatiparimANaM, athavA pUrvamaNDalaparirayaparimANAdasya maNDalasya parirayaparimANe vyavahArataH paripUrNAnyaSTAdazayojanAni varddhante, nizcayataH kiJcidUnAni, aSTAdazAnAM ca yojanAnAM paTayA bhAge hRte labdhA aSTAdaza SaSTibhAgA yojanasya, te prAktanamaNDalagatamuhUrtagatiparimANe'dhikatvena prakSipyante, tato bhavati yathoktamatra maNDale muhUrtagatiparimANamiti, atrApi dRSTipathaprAptatAviSayaM parimANamAha tayANa mityAdi, tadA-sarvAbhyantarAnantaradvitIyamaNDalacArakAle ihagatasya manuSyasyajAtAvekavacanaMihagatAnAM manuSyANAMsaptacatvAriMzatA yojanasahanairekonAzItyadhikena yojanazatena saptapaJcAzatA SaSTibhAgairekaMca paSTibhAgamekaSaSTidhA chitvA tasya satkairekonaviMzatyA cUrNikAbhAgaiH sUryazcakSusparzamAgacchati, tathAhi-asmin maNDale muhUrtagatiparimANaM paJca yojanasahasrANi dve zate ekapaJcAzadadhike saptacatvAriMzacca paSTibhAgA yojanasya divaso'yadazamuhUrttapamANo dvAbhyAM muhUrtekaSaSTibhAgAbhyAmUnastasyA nava muhUrttA ekena ekaSaSTibhAgena hInAH, tataH sakalaikapaSTibhAgakaraNArthaM nava muhUrtA ekaSaSTayA guNyante, guNayitvA ca tata e rUpamapanIyate, jAtAni paJcazatAnyaSTacatvAriMzadadhikAni tato'sya dvitIyasya maNDalasya yatparirayaparimANaM trINi lakSANi paJcadaza sahasrANi zatamekaM saptottaramiti tatpaJcabhiH zatairaSTAcatvAriMza-dadhikairguNyate, tato Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAmRtaM 2, prAbhRtaprAbhRtaM-3 jAta ekakaH saptako dvikaH SaTkaH saptako'STakaH SaTkastrikaH SaTkaH tato yojanAnayanArthamekaSaSTeH SaSTayA guNitAyA yAvAn rAzirbhavati tena bhAge liyate, ekaSaSTayAM ca SaSTayA guNitAyAM SaTatriMzacchatAni SaSTayadhikAni bhavanti tairbhAge hRte labdhaM saptacatvAriMzatsahasrANi zatamekonAzItyadikaM yojanAnAM, seSamuddhara ti catustriMzacchatAni SannavatyadhikAni tato'smAdyojanAninAyAntIti SaSTibhAgAnayanArthaM chedarAzireka-SaSTiyate, tena bhAgehate labdhAH saptapaJcAzatpaSTibhAgAH - ekasya ca SaSTibhAgasya satkA ekonaviMzatirekaSaSTibhAgA iti / 'tayA NamityAdi, tadA-sarvAbhyantarAnantaradvitIyamaNDalacAracaramakAle divasarAtrI tathaiva-prAgiva vaktavye, te caivam-'tAya NaM aTThArasamuhutte divase havai dohiM egavibhAgamuhuttehiM UNe duvAlasamuhuttA rAI bhavai dohiM egaThibhAgamuhuttehiM ahiyA' iti, se nikkhamamANe' ityAdi, dvitIyasmAdapimaNDalAtsasUryaprAguktaprakAreNa niSkamannavasyasaMvatsarasya satkedvitIye'horAtre 'amitaratacaM tisarvAbhyantarAnmaNDalAtta tIryamaNDalamupasaMkramya cAraMcarati / tAjayANa mityAdi, tatra yadA sarvAbhyantarAnmaNDalAttRtIyaMmaNDalamupasaMkramyacAraMcaratitadApaJcapaJca yojanasahasrANi dveyojanazate dvipaJcAze dvipaJcAzadadhike paJca caSaSTibhAgAn yojanasya ekaikena muhUrtena gacchati, tathAhi-asminmaNDale parirayaparimANaMtrINiyojana-lakSANisahasrANizatamekaMpaJcaviMzatyadhikaM tato'syaprAguktayuktivazAt SaSTayA bhAgohiyate, labdhaM yathoktamatramaNDale muhUrtagatiparimANaM, athavA pUrvamaNDalamuhUrtagatiparimANA- dasmin maNDale muhUrtagatiparimANacintAyAM prAguktayuktivazAdaSTAdazaekaSaSTibhAgA yojanasyAdhikAH prApyante, tatastatprakSepebhavatiyathoktamatra maNDale muhUrtagatiparimANaM, atrApi ddaSTiyaprAptata-viSayaparimANamAha ___ 'tayANamityAdi, tadA--sarvAbhyantarAnantaratRtIyamaNDalacArakAle ihagatasya manuSyasyajAtAvekavacanasya bhAvAdihagatAnAM manuSyANAM sapta catvAriMzatA yojanasahana SaNNavatyA ca yojanaisrayastriMzatA ca SaSTibhAgairyojanasya ekaM ca SaSTibhAgamekaSaSTidhA chitvA tasya satkAbhyAM dvAbhyAM cUrNikAbhAgAbhyAM / sUryazcakSusparzamAgacchati, tathAhi-asmin maNDale divaso'TAdazamuhUrtapramANazcatubhirmuhUrtekaSaSTibhAgairUnastasyArddha navamuhUrttA dvAbhyAM muhUrttakaSaSTibhAgAbhyAM hInAH, tataH sAmastyenaikaSaSTibhAgakaraNArthaM navApi muhUrtA ekaSaSTayA gupyante, guNayitvA ca dvAvekaSaSTibhAgau tebhyo'panIyete, tatojAtA ekaSaSTibhAgAH paJcazatAni saptacatvAriMzatA'dhikAni tato'sya tRtIyamaNDalasya yatparirayaparimANaM trINi yojanalakSANi paJcadaza sahasrANi zatamekaM paJcaviMzatyadhikamiti tatpaJcabhizataiH saptacatvAriMzadadhikairguNyate,jAtAH saptadaza koTayanayoviMzati zatasahasrANi trisaptati sahasrANi trINi zatAni paJcasaptatyadhikAni eteSAmekaSaSTayA SaSTayA guNitayA bhAgo hriyate, labdhAni saptaca- tvAriMzatsammaNi SaNNavatyadhikAni seSamuddharati viMzatizatAni paJcadazottarANi tato'smAdyojanAni nAnAntIti SaSTibhAgAnayanArtha chedarAzirekaSaSTirdhayante, tena bhAgehate labdhAstrayastriMzatSaSTibhAgAH ekasya caSaSTibhAgasya satkau dvAvekaSaSTibhAgI 1 'tayANa mityAdi, tadA-sarvAbhyantaratRtIyamaNDalacAracaraNakAle divasarAtrI tathaiva-prAgiva veditavye, te caivam-'tayA NaM aTThArasamuhuttedivase havai, cauhi egaTThibhAgamuhuttehiM UNe duvAlasa- muhuttA rAI bhavai cauhiM egaTThibhAgamuhuttehiM ahivA' iti, samprati caturthAdiSu Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUryaprAptiupAGgasUtram 2/3/33 maNDaleSvatidezamAha- 'evaM khalvi'tyAdi, evaM-uktena prakAreNa khalu-nizcitametenaanantaroditenopAyena zanaiH zanaistattadvahirmaNDalAbhimukhagamanarUpeNa niSkraman sUryastadanantarAnmaNDalAttadanantaraMmaNDalaM prAguktaprakAreNasaMkrAman 2 ekaikasmin maNDale muhUrtagatimityatra sUtre dvitIyA saptamyarthe prAkRtatvAdbhavati prAkRtalakSaNavazAt saptamyarthe dvitIyA, yathA "katto rattiM muddhe pANiyasaddhA sauNayANa' tato'yamartha-muhUrtagatau aSTAdaza 2 SaSTibhAgAn yojanasya vyavahArataH paripUrNAnizcayataHkiJcidUnAnabhivarddhayamAnaH 2 'purisacchAya'miti puruSasya chAyA yato bhavati sA puruSacchAyA sA ceha prastAvAtprathamataH sUryasyodayamAnasya dRSTipathaprAptatA, atrApi dvitIyA saptamyarthe, tato'- yamartha-tasyAmekaikasmin maNDale caturazIti 2 / 'sIyAI ti zItAni kiJcinyUnAnItyarthaH, yojanAninirveSTayan 2-hApayannityartha idaMca sthUlata uktaM, paramArthataH punaridaM draSTavyaM-tryazItiryojanAni trayoviMzatizca SaSTibhAgA yojanasya ekasya SaSTibhAgasya ekaSaSTidhA chinnasya satkA dvicatvAriMzadbhAgAzceti dRSTipathaprAptatAviSaye viSayahAnau dhruvaM, tataH sarvAbhyantarAnmaNDalAttRtIyaMyanmaNDalaMtata Arabhya yasmin 2 maNDale dRSTipathaprAptatA jJAtumiSyate tattanmaNDalasaGkhyayA SaTatriMzad guNyate, tadyathA-sarvAbhyantarAnmaNDa-lAtR tIye maNDale ekena caturthedvAbhyAMpaJcametribhiryAvatsarvabA maNDale dvyazItyadhikena zatena, guNayitvA ca dhruvarAzimadhye prakSipyate,2 sati yadbhavati tena hInA pUrvamaNDalagatA dRSTipathaprAptatA-tasmin vivakSitemaNDale dRSTipathaprAptatA draSTavyA, athavyazItiyodanAnItyAdikasya dhruvarAzeH kathamutpatti? -ucyate, iha sarvAbhyantare naNDale dRSTipathaprAptatAparimANaM saptacatvAriMzatsahasAANi dve zate triSaSTayadhike yojanAnAmekaviMzatizcaSaSTibhAgA yojanasya etacca navamuhUrtagamyaM, tataekasmin muhUrtekaSaSTibhAge kimAgacchatIti cintAyAM nava muhUrtA ekaSaSTayA guNyante, jAtAni paJca zatAnyekonapaJcAzadadhikAni tairbhAgo hriyate, labdhA SaDazItiryojanAni paJcaSaSTibhAgA yojanasya esyacaSaSTibhAgasya ekaSaSTidhA chinnasya taskAzcaturviMzatirbhAgA: rvasmAt 2 camaNDalAdanantarAntare maNDale parirayaparimANacintAyAmapTAdaza 2 yojanAni vyavahArataH paripUrNAni varddhante, tataH pUrvapUrvamaNDalagatamuhUrtagatiparimANAdanantarAnantare maNDale muhUrtagatiparimANacintAyAM pratimuhUrtamaSTAdazATAdazaSaSTibhAgA yojanasya pravarddhamAnA draSTavyAH, pratimuhUrtekaSaSTibhAgaMcASTAdaza ekasya,SaSTibhAgasyasatkA ekaSaSTibhAgAH,sarvAbhyantarAnantare ca dvitIye maNDale sUryodRSTipathaprApto bhavati navabhirmuhUrtekaSaSTibhAgenonairyAvanmAnaM kSetraMvyApyate tAvatisthitastatonava muhUrtA ekaSaSTyA guNyante, guNayitvA ca tebhya eka rUpamapanIyate, jAtAni paJca zatAni aSTAcatvAriMzadadhikAni tairATAdazaguNyante,jAtAnyaSTAnavati zatAnicatuHSaSTisahitAni teSAM SaSTibhAgAna-yanArthamekaSaSTayA bhAgo hriyate, labdhamekaSaSTayAdhikaM zataM SaSTibhAgAnAM tricatvAriMzadekaSaSTibhAgasya satkA ekaSaSTibhAgAH, tatra viMzatyadhikena SaSTibhAgazatena dve yojane labdhe pazcAdekaccAriMzatSaSTibhAgA avatiSThante, etacca dve yojane ekacatvAriMzataSaSTibhAgA yojanasya ekasya SaSTibhAgasya satkAstracatvAriMzadekaSaSTibhAgA ityevaM rUpaM prAguktAt SaDazItiyojanAni paJca SaSTibhAgA yojanasya ekaSaSTibhAgasya satkAzcaturviMzatirekaSaTibhAgA ityetasmAcchodhyate,zodhite ca tasmin sthitAni pazcAt tryazItiryojanAni trayoviMzatiSaSTibhAgA yojanasya ekasya SaSTibhAgasya satkA Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 2, prAbhRtaprAbhRtaM -3 dvicatvAriMzadekaSaSTibhAgaH / etAvad dvitIye maNDale dRSTipathaprAptatAviSaye sarvAbhyantaramaNDalagatAt dhaSTipathaprAptatAparimANAt hAnau prApyate, kimuktaM bhavati?-- sarvAbhyantaramaNDalagatAtdhaSTipathaprAptatAyAM hAnau dhruvaM, ataeva dhruvarAziparimANAt dvitIye maNDale dRSTipathaprAptatAparimANetAvatA hInaM bhavatIti, etacottarottaramaNDalaviSyadRSTipathaprAptatAcintAyAM hAnau dhruvaM, ataeva dhruvarAziritidhruvarAzerutpatti, tato dvitIyasmAnmaNDalAdanantare tRtIyemaNDale eSa evadhruvarAzi ekasya SaSTibhAgasya satkaiH SaTtriMzataikaSaSTibhAgaiH sahitaH sanyAvAn bhavati tadyathA-tryazItiryojanAni caturviMzati SaSTibhAgA yojanasya saptadaza ekasya SaSTibhAgasya satkAekaSaSTibhAgA iti, etAvAn dvitIyamaNDalagatAtddaSTipathaprAptatAparimANAt zodhyate, tato bhavati yathoktaM tasmin tRtIye maNDale dRSTipathaprAptatAviSayaM parimANaM, caturthe maNDale sa eva dhruvarAzisaptatyA sahitaH krayate, caturthaM hi maNDalaM tRtIyApekSayA dvitIyaM, tataH SaTatriMzad dvAmyAM guNyate, guNitA ca satI dvisaptati- bhavati, tayA ca sahitaH san evaMrUpo jAtastrayazItiryojanAni caturviMzati SaSTibhAgA yojanasya tripaJcAzadekasya SaSTibhAgasya satkA ekaSaSTirbhAgAH __ etAvAntRtIyamaNDalagatAtddaSTipathaprAptatAparimANAt zodhyate, tato yathAvasthitaM caturthe maNDale ddaSTipathaprAptatAparimANaM bhavati, taccaidam-'saptacatvAriMzadyojanasahasrANitrayodazottarANi aSTau ca SaSTibhAgA yojanasya ekasya ca SaSTibhAgasya satkA daza ekaSaSTibhAgAH sarvAntime tu maNDaletRtIyamaNDalApekSayA vyazItyavikazatatame yadA SaTipathaparAptatAparimANaM jJAtumiSyate tadAsASaTatriMzat dvyazItyadhikena zatena guNyate, jAtAnipaJcaSaSTizatAni dvipaJcAzadadhikAni tataH SaSTibhAgAnayanArthamekaSaSTayA bhAgo hiyate, labdhaM saptottaraM zataM SaSTibhAgAnAM zeSAH paJcaviMzatirekaSaSTibhAgA uddharanti etat dhruvarAzau prakSipyate, tatojAtamidaM-paJcAzI-tiryojanAni ekAdaza SaSTibhAgA yojanasya ekasya SaSTibhAgasya satkAH SaT ekssssttibhaagaaH|| iha SaTatriMzata evamutpatti-pUrvasmAt 2 maNDalAdanantare'nantare maNDale divaso dvAbhyAra muhUrtekaSaSTibhAgAbhyAM hIno bhavati, pratimuhUrtekaSaSTibhAgaM cASTAdaza ekasya SaSTibhAgasya satkA ekaSaSTibhAgA hIyante, tata ubhayamIlane SaTatriMzadbhavati, te cASTAdaza ekaSaSTibhAgAH kalayA nyUnA labhyantena paripUrNA, paraM vyavahArataH pUrvaMparipUrNA vivakSitAH, taccakalayA nyUnatvaMpratimaNDalaM bhavat yadA dvyazItyadhikazatatame maNDale ekatra piNDitaM sat cintyate tadA ekaSaSTirekaSaTibhAgAstruTyanti, etadamivyavahArata ucyate, paramArthataHpunaH kiJcidadhikamapitruTayadavaseyaM, tto|mii aSTaSaSTirekaSaSTibhAgAapasAryante, tadapasANepaJcAzItiryojanAni navaSaSTibhAgA yojanasya ekasya ,STibhAgasya satkAH SaSTirekaSaSTibhAgAH iti jAtaM tataH sarvabAhyamaNDalAnantarAktinadvitIyamaNDalagatAt dRSTipathaprAptatApari-mANAdekatriMzatsahasrANi navazatAni SoDazottarANi yojanAnAmekonacatvAriMzatSaSTibhAgA yojanasya ekasya caSaSTibhAgasya satkAH SaSTirekaSaSTibhAgAH / ityevaMrUpAt zodhyate, tato yathoktaM sarvabAhye maNDale dRSTipathaprAptatAparimANaM bhavati, taccAne svayameva sUtrakRdvakSyati, tataevaMpuruSacchAyAyAMdRSTipathaprAptatArUpAyAM dvitIyAdiSukeSucinmaNDaleSu [12]51 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUryaprajJaptiupAGgasUtram 2/3/33 caturazIti2 kiJcinyUnAniyojanAni TaparitaneSutumaNDaleSvadhikAniadhikatarANi uktaprakAreNa nirveSTayan 2 tAvadavaseyaM yAvatsarvavAhyamaNDalamupasaMkramya cAraM crti| ___ "tA jayA NamityAdi, tatra yadA Namiti pUrvat sarvabAhyamaNDalamupasaMkramya cAraM carati tadA ekaikena muhUrtena paJca paJca yojanasahasrANi trINi trINi zatAni paJcadaza ca SaSTibhAgAn yojanasya gacchati, tathAhi-yasminmaNDale parirayaparimANaMtrINi yojanazatasahasrANi adhAdaza sahasrANi trINi zatAni paJcadazottarANi tata etasya prAguktayuktivazAt SaSTayA bhAgo hriyate, tato labdhaM yathoktamatra muhUrtagatiparimANamiti, atraiva dRSTipathaprAptatAparimANamAha___tayANa mityAdi, tadA-sarvabAhyamaNDalacArakAle ihagatasya manuSyasya-jAtAvekavacanamihagatAnAM manuSyANAM ekatriMzatA yojanasahAraSTabhirekatriMzadadhikairyojanazataistrazatAca SaSTibhAgairyojanasya sUrya zIghraMcakSusparzamAgacchati, tadA hyasmin maNDalecAraMcaratisUryedvAdazamuhUrtapramANo divaso bhavati, divasasya cArddhana yAvanmAnaM kSetraM vyApyate tAvati vyavasthita udayamAnaH sUrya upalabhyate, dvAdazAnAM ca muhUrtAnAmarddha SaT muhUrtAstato yadatra maNDale muhUrtagatiparimANaM paJca yojanasahasrANi trINi zatAni paJcottarANi paJcadaza ca SaSTibhAgA yojanasya tat SaDmirguNyate, tato yathoktamatra dRSTipathaprAptaparimANaM bhavati, atrApi divasarAtri-pramANamAha-- tayANa'mityAdi, sugamam / 'se pavisamANe ityAdi, sasUrya sarvabAhyamaNDalAdukta-prakAreNAbhyantaraMmaNDalaM pravizan dvitIyaMSaNmAsamAdadAno dvitIyasyaSaNmAsasyaprathame'horAtre bAhirAnaMtaraM ti sarvabAhyAnmaNDalAdanantaramarvAktanaMdvitIyaM maNDalamupasaMkramya cAraMcarati 'tAjayANa'mityAdi tatrayadAsarvabAhyAnantaramaktinaM dvitIyaM maNDalamupasaMkramya cAraM carati tadA ekena muhUrtena paJca paJca yojanasahamANi trINi caturuttarANiyojanazatAni saptapaJcAzataM ca SaSTibhAgAnyojanasya gacchati, tathAhi-asmin maNDale parirayaparimANaMtima lakSAaSTAdaza sahasrANi dve zate saptanavatyadhike yojanAnAM tato'sya prAguktayuktivazAtSaSTayA bhAgo hriyate, hRtecabhAgelabdhaM yathoktamatra maNDale muhUrtagatiparimANaM, atrApi dRSTipathaprAptatAparimANamAha___'tayA NamityAdi, tadA ihagatasya manuSyasya-jAtAvekavacanaM ihagatAnAM manuSyANAmekatriMzatAyojanasahanainavabhi SoDazaiH-poDazottarairyojanazatairekonacatvAriMzatAcaSaSTibhAgairyojanasya ekaM ca SaSTibhAgamekaSaSTidhA chitvA tasya salkaiH SaSTayA cUrNikAbhAgaiH sUryazcakSusparzamAgacchati, tathAhi-asmin maNDale sUrye cAraM carati divaso dvAdazamuhUrtaprabhANo dvAbhyAM muhUrtekaSaSTibhAgAbhyAmadhikaH, teSAMcArddhaSaTmuhUrtAekena muhUrtekaSaSTibhAgenAbhyadhika, tataH sAmastyenaikaSaSTibhAgakaraNArthaM SaDapimuhUrtA ekaSaSTyA guNyante guNayitvA ca ekaSaSTibhAgastatrAdhikaH prakSipyate tato jAtAni trINi zatAni saptaSaSTayadhikAni ekaSaSTibhAgAnAMtataHsarvabAhyAdarvAktanetasmin dvitIye maNDaleyatparirayaparimANaM trINi lakSANiaSTAdaza sahasrANidvezatesaptanavatyadhike tadebhistrabhizataiH saptaSaSTayadhikairguNyate, jAtA ekAdaza koTayo'STaSaSTirlakSAzcaturdaza sahasrANi nava zatAni navanavatyadikAni etasya ekaSaSTayA guNitayA SaSTayA bhAgo hriyate, hRte ca bhAge labdhAnyekatriMzatsahasrANi nava zatAniSoDazottarANi zeSa-muddharati caturviMzatizatAniekonacatvAriMzadadhikAni na cAto yojanAnyAyAnti tataH,SaSTibhAgAnayArthamekaSaSTayA bhAgo hriyate, labdhA Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 67 prAbhRtaM 2, prAbhRtaprAbhRtaM -3 ekonacatvAriMzatSaSTi bhAgAH39 ekasya ca SaSTibhAgasya satkAH ssssttirekssssttibhaagaaH| ___'tayA NaM rAIdiyaM taheva' tadA-sarvabAhyAnantarAktinadvitIyamamDalayozcArakAle rAtrindivaM-rAtridivasapramANaM tathaiva-prAgiva vaktavyaM, taccaivam-'tayA NaM aTThArasamuhattA rAI bhavati dohi egaTThibhAgamuhuttehi UNA, duvAlasamuhuttedivasehavaidohi egaTThibhAgamuhuttehi ahie' iti, se pavisamANe' ityAdi, tataH sarvavAhyAnantarAktinadvitIyasmAdapimaNDalAduktaprakAreNa pravizansUryo dvitIyasya SaNmAsasya dvitIye'horAtre 'bAhiratacaM ti sarvabAhyAnmaNDalAdarvAktanaM tRtIyaM maNDalamupasaMkramya cAraMcarati 'tAjayAna'mityAdi tatrayadANamiti pUrvavat sarvabAhyAnmaNDalAdaktinaM tRtIyaM maNDalamupasaMkramya cAraM carati tadA paJca paJca yojanasahasrANi trINi caturuttarANiyojanazatAni ekonacatvAriMzataMcaSaSTibhAgAnyojanasya ekaikena muhUrtena gacchati, tasmin himaNDale parirayapiramANaM tina lakSAaSTAdaza sahasrANi dvezate ekonAzItyadhike iti asya SaSTayA bhAgo hriyate, hRte ca bhAge labdhaM yathoktamatra maNDale muhUrtagatiparamANaM, atrApi hi dRSTipathaprAptatAviSayaparimANamAha 'tayA Na mityAdi, tadA ihagatasya manuSyasya-jAtAvekavacanasya bhAvAdihagatAnAM manuSyANAmekAdhikaiAtriMzatA sahanairekonapaJcAzatA,paSTibhAgairekaMcaSaSTibhAgamekaSaSTidhAchitvA tasya satkaistrayoviMzatyA cUrNikAbhAgaiH sUrya cakSusparzamAgacchati, tathAhi-asmin maNDale divaso dvAdazamuhUrtapramANazcatubhirekaSaSTibhAgairadhikastasyArddha SaT muhUrtA dvAbhyAM muhUrtekaSaSTibhAgAbhyAmadhikAH, tataH sAmastyenaikaSaSTibhAgakaramArthaM SaDapi muhUrtA ekaSaSTayA guNyante, guNayitvA ca dvAvekaSaSTibhAgauprakSipyete, tatojAtAnitrINizatAnyaSTaSaSTayadhikAnyekaSaSTibhAgAnAM tato'smin maNDale yatparirayaparimANaM trINi lakSANyaSTAdaza sahasrANi dve zate ekonAzItyadhika iti, tadebhistribhiH zatairaSTaSaSTyadhikairguNyate, jAtAekAdazakoTayaH ekasaptatizatasahasrANi SaDvizati sahasrANi SaTzatAni dvisaptatyadhikAni etasya SaSTayA ekaSaSTayA guNitayA bhAgo hriyate, hRteca bhAge labdhAni dvAtriMzatsahasrANi ekottarANi zeSamuddharati trINi sahasrANi dvAdazottarANi teSAM SaSTibhAgAnayanArthamekaSaSTayA bhAgohiyate, labdhA ekonapaJcAzatSaSTibhAgAHtrayoviMzatazcaekasya SaSTibhAgasya satkA ekaSaSTibhAgA iti, ratiMdiyaMtaheva'tti rAtrindivaM-rAtridivasaparimANamatra tathaiva-prAgiva vaktavyaM, taccaivam_ 'tayANaM aTThArasamuhattA rAI bhavaicauhiM egaTThibhAgamuhuttehiM UNA duvAlasamuhattedivase havai cauhiM egaTThibhAgamuhuttehiM ahie' iti, samprati sarvabAhyAnmaNDalAdaktineSu caturAdiSu maNDaleSu atidezamAha___'evaM khalvi'tyAdi, evaM' uktena prakAreNa khalu' nizcitametenopAyena zanaiH zanaistattadabhyantarAnantaramaNDalAbhimukhagamanarUpeNAbhyantaraM pravizansUryastadanantarAnmaNDalAttadanantaraMmaNDalaM saMkrAman 2 ekaikasminmaNDale muhUrtagatimityatra dvitIyA saptamyarthemuhUrtagatau-muhUrtagatiparimANe aSTAdazaraSaSTibhAgAn yojanasyavyavahArataH paripUrNAn nizcayataH kiJcidUnAnirveSTayan 2-hApayan 2 ityarthaH, pUrvapUrvamaNDalApekSayA abhyantarAbhyantaramaNDalasya parirayamadhikRtyASTAdazabhiryojanaiharnitvAt, puruSacchAyAmityatrApi dvitIyA saptamyarthe, tato'yamarthaH-puruSacchAyAyAM dRSTipatha Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUryaprajJaptiupAGgasUtram 2/3/33 prAptatArUpAyAM sAtirekANi paJcAzIti 2 yojanAni abhivarddhayan 2, idaM ca sarvavAhyAnmaNDalAdavaktanAni katipayAni prathamadvitIyAdimaNDalAnyapekSya sthUlata uktaM, paramArthataH punarevaM draSTavyaM - iha yenaivakrameNa sarvAbhyantarAnmaNDalAtparato 6STipathaprAptatAM hApayan vinirgatastenaiva krameNa sarvavAhyAnmaNDalAdarvAktaneSu maNDaleSu dRSTipathaprAptatAmabhivarddhayan pravizati, tatra sarahvabAhyamaMNDalAvaktina dvitIyamaNDalagatAt, dRSTipathaprAptatAparimANAt sarvabAhyamaNDale paJcAzItiryojanAni nava SaSTibhAgAn yojanasya ekaM ca SaSTibhAgamekaSaSTidhA chitvA tasya satkAn SaSTibhAgAn hApayati, etac pragevabhAvitaM, tatastasmAtsarvavAhyAnmaNDalAdarvAktane dvitIye maNDale pravizantAvadbhUyo'pi dRSTipathaprAptatAparimANe'bhivarddhayati dhruvaM tato'rvAktaneSu maNDaleSu yasmin 2 maNDale dRSTipathaprAptatAparimANaM jJAtumiSyate tRtIyamaNDalAdArabhUtattanmaNDalasaGkhyAyAM SaTatriMzad guNyate 68 tadyathA - tRtIyamaNDalacintAyAmekena caturthamaNDalacintAyAM dvAbhyAmevaM yAvatsarvAbhyantaramaNDalacintAyAM dvayazItyadhikena zatena, itthaM ca guNayitvA yallabhyate tad dhruvarAzerapanIya zeSeNa dhruvarAzinA sahitaM pUrvapUrvamaNDalagataM dRSTipathaprAptatAparimANaM tatra 2 maNDale draSTavyaM tadyathAtRtIye maNDale SaTtriMzat ekena guNyate, ekena ca guNitaM tadeva avatIti jAtA SaTtriMzadeva, sA dhruvarAzerapanIyate, jAtaM zeSamidaM paJcAzItiryojanAni nava paSTibhAgA yojanasya ekasya SaSTibhAgasya satkA ekaSaSTibhAgAzcaturviMzati / etena sahitaM pUrvamaNDalagataM dRSTipathaprAptatAparimANaM ekatriMzatsahasrANi nava zatAni SoDazottarANi yojanAnAmekanacatvAriMzatSaSTibhAgA yojanasya ekasya dRSTibhAgasya satkAH SaSTireka- paSTibhAgAH / etyevaMrUpaM kriyate, tato'dhikRte tRtIye maNDale yathoktaM dRSTipatha0 bhavati, tacca prAgevopadarzitaM, caturthe maNDale SaTatriMzad dvAbhyAM guNyate, guNayitvA dhruvarA zerapanIya zeSeNa dhruvarAzinA tRtIyamaNDalagataM dRSTipathaprAptatAparimANaM sahitaM kriyate, tata idaM tatra maNDale STapatha0 bhavati - dvAtriMzatsahasrANi SaDazItyadhikAni yojanAnAmaSTApaJcAzaca paSTibhAga yojanasya ekasya ca SaSTibhAgasya satkA ekAdazaika SaSTibhAgAH / evaM zeSeSvapi maNDaleSu bhAvanIyaM, yadA tu sarvAbhyantare maNDale dRSTipathaprAptatAparimANaM jJAtumiSyate tadA SaTatriMzad dvayazItyadhikena zatena guNyate, tRtIyamaNDalAdArabhya sarvAbhyantarasya maNDalasya dvyazItyadhikazatatamatvAt, tato jAtAni paJcaSaSTizatAni dvipaJcAzadadhikAni teSAmekaSaSTyA bhAge hRte labdhaM saptottaraM zataM SaSTibhAgAnAM, seSaM paJcaviMzatiH / etatpaJcAzItiryojanAni nava SaSTibhAgA yojanasya ekasya SaSTibhAgasya satkAH paSTirekapaSTibhAgAH etyevaMrUpAt dhruvarAzeH zodhyate, jAtAni pazcAt tryazItiryojanAni dvAviMzati SaSTibhAgA yojanasya ekasya SaSTibhAgasya satkAH paJcatriMzadekaSaSTibhAgAH, iha SaTatriMzat 2 ekaSaSTibhAgAH kalayA nyUnAH paramArthato labhyante etacca prAgevoktaM tacca kalAnyUnatvaM pratimaNDalaM bhavat yadA dvyazItyadhikazatatame maNDale ekatra piNDitaM sat cintyate tadA aSTaSaSTirekaSaSTibhAgA labhyante, tataste bhUyaH prakSipyante, tato jAtamidaMvyazItaryojanAni trayoviMzati paSTibhAgA yojanasya ekasya paSTibhAgasya satkA dvicatvAriMzadekapaTabhAgAH eteSu sarvAbhyantarAnantaradvitIyamaNDalagataM dRSTipathaprAptatAparimANaM saptacatvAriMzatsahasrANi zatamekamekonAzItyadhikaM yojanAnAM saptapaJcAzatpaSTibhAgA yojanasya ekasya paSTibhAgasya satkA ekonaviMzatirekapaSTibhAgAH ityevaMrUpaM sahitaM krayate, tato yathoktaM sarvAbhyantare maNDale Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 2, prAbhRtaprAbhRtaM -3 dRSTipathaprAptatAparimANaM bhavati, tacca saptacatvAriMzatsahasrANi dvezate triSaSTayAdhike yojanAnAmekaviMzatizca pribhaagaayojnsy| evaM dRSTipathaprAptatAyAM katipayeSumaNDaleSu sAtirekANi pazcAzItiM yojanAni agretaneSucaturazItiparyante yathoktAdhikasahitAni tryazIti yojanAni abhivarddhayan 2 tAvad vaktavyaH yAvatsarvAbhyantaramaNDalamupasaMkramya cAraM crti| 'tA jayA NamityAdi, tatra yadA sUrya sarvAbhyantaramaNDalamupasaMkramya cAraM carati tadA paJca paJca yojanasahasrANi dve ekapaJcAzadadhike yojanazate ekonatriMzataM ca SaSTibhAgAn yojanasya ekena muhUrtena gacchati, tadA ca ihagatasya manuSyasya-jAtAvekavacanaM ihagatAnAM manuSyANAM saptacatvAriMzatA yojanasahanaiAbhyAM triSaSTAbhyAM-triSaSTayadhikAbhyAM yojanazatAbhyAmekaviMzatyA paSTibhAgairyojanasya sUryazcakSusparzamAgacchati, etacca muhUrtagatiparamANaM dRSTipathaprAptatA- parimANaM caprAgevabhAvitaM sUtrakRtA'pi prastAvAdbhUya uktaMtatona punaruktatAdoSaH, 'tayANaM uttamakaTThapatte' ityAdi sugamaM, yAvayAbhRtaprAbhRtaparisamApti / prAbhRtaM-2, prAbhRta prAbhRtaM-3 samAptam prAbhRtaM-2 samAptam muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA sUryaprajJaptiupAsUtre dvitIya prAbhRtasya malayagiriAcAryeNa viracitA TIkA prismaaptaa| (prAbhRtaM-3) tadevamuktaM dvitIyaM prAbhRtaM, samprati tRtIyamArabhyate, tasya cAyamarthAdhikAraH, 'kiyatkSetraM candraH sUryo vA prakAzayatIti, tatastadviSayaM praznasUtramAha mU. (34) tA kevatiyaM khettaM caMdimasUriyA obhAsaMti ujoti taveMti pagAsaMti AhitAtivadejA? tattha khalu imAo vArasa paDivattIo pannattAo, tatthege evamAhaMsu, tA egaM dIvaM eNaM samudaM caMdimasUriyA obhAseMti uJjoveti taveMti pagAseMti, ege evamAhaMsutA tinni dIve tinni samudde caMdimasUriyA obhAsaMti0, ege evamAhaMsu 2, ege puNa evamAhaMsu tA addhacautthe dIvasamudde caMdimasUriyA obhAsaMti ujoveti taveti pagAsiMti ege evamAhaMsu 3, ege puNa evamAhaMsu tA satta dIve satta samudde caMdimasUriyA obhAsiMti 4 ege eva mAhaMsu 4 / / ege puNa evamAhaMsu tA dasa dIve dasa samudde caMdimasUriyA obhAsaMti 4, ege evamAhaMsu 5, ege puNa evamAhaMsu, tA vArasa dIve vArasa samudde caMdimasUriyA obhAsaMti 4, ege evamAhaMsu 6, ege puNa evamAhaMsu, bAyAlIsaM dIve vAyAlIsaM samudde caMdimasUriyA obhAsaMti (4), ege evamAhaMsu 7, ege puNaevamAhaMsuvAvattariMdIve vAvattarisamudde caMdimasUriyA obhAsaMti, (4), ege evamAhaMsu 8/ege puNa evamAsu tA bAtAlIsaM dIvasataM cAyAlaM samuddasataM caMdimasUriyA obhAsaMti 4 ege evamAhaMsu 9, ege puNa evamAhaMsu, tA bAvattari samuddasataM caMdimasUriyA obhAsaMti (4) ege evamAhaMsu 10, ege puNa evamAhaMsutA bAyAlIsaM dIvasahassaM vAyAlaM samuddasahassaM caMdimasUriyA Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUryaprajJaptiupAGgasUtram 3/-/34 obhAsaMti, (4), ege, evamAhaMsu 11, ege puNa evamAhaMsu tA yAvattaraM dIvasahassaM vAvattaraM samuddasahassaM caMdimasUriyA obhAsaMti (4) ege ekmAhaMsu 12! vayaMpuNa evaM vadAmo-ayaNNaMjaMbuddIve sabaddIvasamuddANaM jAva parikkhevaNaM pannatte, seNaM egAe jagatIe savvato samaMtA saMparikkhitte, sANaM jagatI taheva jahA jaMbuddIvapannattIe jAva evAmeva sapuvvAvareNaMjaMbuddIve 2 coddasa salilAsayasahassA chappannaM ca silalAsahassA bhavantIti makkhAtA, jaMbuddIveNaMdIve paMcacakkabhAgasaMThitA AhitAtivadejA, tAkahaM jaMbuddIve 2 paMcakkabhAgasaMThite AhitAti vadejA, tA jatA NaM ete duve sUriyA savvabhaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carati tadANaM jaMbuddIvassa ra tinni paMcacaukkabhAge obhAsaMti ujjoveti tavaMti pbhaasNti| taM0-egevi egaM divaDhe paMcacakkabhAgaM omAseti (4) egevi evaM divaI paMcacakkabhAgaM obhAseti (4) tatANaM uttamakadvapatte ukkosae aTThArasamuhutte divase bhavati, jahanniyA duvAlasamuhuttA rAI bhavai, tA jatANaM ete duve sUriya savvabAhiraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carati tadANaM jaMbuddIvassa ra donni cakkabhAgeobhAsaMti ujjoveti tavaMti pagAsaMti, tAegeviegapaMcacakkavAlabhAgaM obhAsati jAva pabhAsai, egevi ekka paMcacakkavAla bhAgaM obhAsai (4) / tatA gaMuttamakaTTapattA ukkasiyA aTThArasamuhuttA rAI jahannaeduvAlasamuhUte divase bhavai vR. 'tA kevaiya'mityAdi, tAiti pUrvavat kiyat kSetraM candrasUryA, bahuvacanaM jambUdvIpe candradvayasya sUryadvayasyaca bhAvAt, avabhAsayanti, tatrAvabhAso jJAnasyApipratibhAso vyavahiyate atastadavyavacchedArthamAha-udyotayanti, sa codyoto yadyapi loke bhedena prasiddho yathA sUryagata Atapa iti candragataH prakAza iti, tathApyAtapazabdazcandraprabhAyAmapivartate, yaduktam-"candrikA kaumudI jyotsnA, tatha candrAtapaH smataH" iti, prakAzabdaH sUryaprabAyAmapi, etacca prAyo bahUnAM supratItaM,tataetadarthapratipatyarthamubhayasAdhANaM bhUyo'pyekArthikadvayamAha-tApayantiprakAzayanti AkhyAtA iti, ihArSatvAttibAdyantapadenApi sahanAmapadasya samanvayo bhavati, tata evamarthayojanA draSTavyA-kiyat kSetraM candrasUryA avabhAsayanti udyotayantastApayantaH parakAzayanta AkhyAtA bhagaveti bhagavAn vadet ?, evaM gautamenokte bhagavAnetadviSayaparatIrthikapratipattInAM mithyAbhAvopadarzanAya prathamatastA evopanyasyati 'tatthe'tyAdi, tatra-candrasUryANAM kSetrAvabhAsanaviSaye imAH khalu dvAdaza pratipattayaH-- paratIrthikAbhyupagamarUpA prajJaptAH, tadyathA-'tatthe'tyAdi, tatra-tasyAM dvAdazAnAM paratIthikAnAM madhye eke-prahathamamAstIrthAntarIyA evamAhuH, eka dvIpaM ekaM samudraM candrasUryau avabhAsayantau udyotayantau tApayantau prakAzayantau, sUtre dvitve'pi vahuvacanaMprAkRtatvAt, uktaM ca-'bahuvayaNeNa duvayaNamiti, dvicanaM cAtratAtvikamavaseyaM, paratIrthikairekasya candramasa ekasya ca sUryasyAbhyupagamAt, samprati asyaiva prathamamatasyopasaMhAramAha-ege evamAhaMsu' evaM sarvANyapi upasaMhAravAkyAni bhAvanIyAni 1 eke dvitIyAH punarevamAhuH-trIndvIpAntrInsamudrAncandrasUryo yAvacchabdopAdAnAt avabhAsayata ityanena saha padacatuSTayaM draSTavyaM, tadyathA-avabhAsayata udyotayatastApayataH prakAzayata iti, evamuttaratrApi drssttvyN,2| eke punastRtIyA evamAhuH-'addhacautthe' iti arddha caturthaM yeSAM te arddhacaturthA, trayaH Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 3, prAbhRtaprAbhRtaM - 71 paripUrNAzcaturthasya cArddhamityarthaH, arddhacaturthAn dvIpAn ardhacaturthAn samudrAn candrasUryAvavabhAsayata ityAdi prAgvat 3, eke caturthA punarevamAhuH-sapta dvIpAna sapta samudrAn candrasUryAvavabhAsayataH4 eke punaH paJcamA evamAcakSate-daza dvIpAn daza samudrAn candrasUryAvavabhAsayataH 4 / eke punaH paJcamA evamAcakSate-daza dvIpAn daza samudrAn candrasUryAvavabhAsayataH 5, eke punaH SaSTA evamabhidadhati-dvAdaza dvIpAna dvAdaza samudrAn candrasUryAvavabhAsayataH 6, eke punaH saptamA evaM bhASante-dvicatvAriMzataM dvIpAn dvicatvAriMzataM samudrAn candrasUryAvavabhAsayataH 7, eke punarapTamA evamAhuH-dvAsaptatiM dvIpAn dvAsaptatiM samudrAn candrasUryAvavabhAsayataH 8 / / eke punarnavamAevamAhuH-dvicatvAriMza-dvAcatvAriMzadadhikaMdvIpazataM dvAcatvAriMzadadhikaM samudrazataM candrasUryavavabhAsayataH 9, eke punardazamAevaMjalpanti-dvAsaptataM-dvAsaptatyadhikaM dvIpazataM dvAsaptatyadhikaM samudrazataMcandrasUryAvavabhAsayataH 10, eke ekAdazAH punarevamAhuH-dvAcatvAriMzaMdvAcatvAriMzadadhikaM dvIpasahamaM dvAcatvAriMzadadhikaM samudrasahasraM candrasUryAvavabhAsayataH 11, eke dvAdazAH punarevamAhuH- dvAsaptataM-dvAsaptatyadhikaMdvIpasahamadvAsaptatyadhikaM samudrasahasraM candrasUryAvavabhAsayataH 12 / etAzca sarvA api pratipattayo mithyArUpAstathA ca bhagavAnetA vyudasya svamataM bhinnameva kathayati-'vayaM puNa'ityAdi, vayaM punarutpannakevalacakSuSaH kevalacakSuSA yathAvasthitaM jagadupalabhyaevaM vakSyamANaprakAreNa vadAmaH, tameva prakAramAha-'tA ayana'mityAdi, atra 'jahA jaMbuddIvapanna-ttIe'ttiyathAjambUdvIpaprajJaptau ayaNNaMjaMbuddIve ityArabhyayAvat evAmeva sapuvvAvareNaM jaMbuddIve dIve coddasa salilasayasahassAiMchappanaM ca salilAsahassA bhavaMtIti makkhAya' miyuktaM, tathA etAvadagranthasahanacatuSTayapramANamatrApi vaktavyaM paraM granthagauvabhayAna likhyate, kevalaM jambUdvIpaprajJaptipustakameva nirIkSaNIyamiti, ayamevaMrUpo jambUdvIpaH paJcabhiH paJcasaGkhayopetaizcakrabhAgaH-cakravAlabhAgaiH saMsthita AkhyAtomayA iti vadetsvaziSyANAMpurataH,evamukte bhagavAn gautamaH svaziSyANAM spaSTAvabodhArthaM bhUyaH pRcchati _ 'tA kaha'mityAdi, tA idi pUrvavat, kathaM bhagavAn ! tvayA jambUdvIpo dvIpaH paJcacakrabhAgasaMsthita AkhyAta iti vadet, bhagavAnAha-'tA jayA na mityAdi, tA iti pUrvavat, yadA Namiti vAkyAlaGkAre, etau pravacanavedinAMprasiddhaudvau sUryausarvAbhyantaramaNDalamupasaMkramya cAraMcarataH tadA tau samuditau dvAvapi sUryau jambUdvIpasya dvIpasya trIn paJcakravAlabhAgAn avabhAsayata udyotayatastApayataH prakAzayataH, kathaMprakAziyata iti parapraznAvakAzamAzaGkaya etadeva vibhAgata Aha-'ego'vI'tyAdi, eko'pi sUryojambUdvIpasya dvIpasya ekaMpaJcacakravAlabhAgaM-paJcamaMcakravAlabhAgaM vyarddhamiti-dvitIyamarddhayasya sadvyaddha, pUraNArthovRttAvantabhUtoyathA tRtIyobhAgastribhAga ityarthaH, taM, ayaMca bhAvArthaH-ekaMpaJcamaMcakravAlabhAgaM dvitIyasya paJcamasya cakravAlabhAgasyArddhana sahitaM prakAzayati / tathA eko'pi-aparo'pi dvitIyo'pItyartha, ekaM paJcamaM cakravAlabhAgaM dvyarddha prakAzaya- tItyubhayaprakAzitabhAgamIlane paripUrNa bhAgatrayaM prakAzyaM bhavati, iyamatra bhAvanA-jambUdvIpagataM prakAzyaM cakravAlaM SaSTayadhikaSaTatriMzacchatabhAgaM kalpyate tasya paJcamo bhAgo dvAtriMzada-dhikasaptazatapramANaH sAddhaH san apTAnavatyadhikasahasrabhAgamAnaH tataH sarvAbhyantaramaNDale vartamAna eko'pi sUrya SaTyadhikaSaTtriMzacchatasaGghayAnAM bhAgAnAmaSTAnavatyadhika Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 3/-34 sahasraprakAzayati, dvitIyo'pyaSTAnavatyadhikaM sahasa, ubhayamIlane ekaviMzati zatAni SannavatyadhikAni prakAzyamAnAnilabhyante, tadA cadvaupaJcacakravAlabhAgaurAtri, tadyathA-ekato'pi paJcamo bhAgo dvAtriMzadadhikasaptazatabhAgasaGkhyo rAtriraparato'piekaH paJcamabhAgodvAtriMzadadhikasaptazatabhAgasaGghayorAtri, ubhayamIlane caturdaza zatAnicatuHSaSTyadhikAni SaSTyadhikaSaTviMzacchatabhAgAnAM rAtri, sarvabhAgamIlane SaTtriMzacchatAni SaSTrayadhikAni bhavanti, samprati tatra divasarAtriprAmANamAha ___ 'tayA NamityAdi, tadA-abhyantaramaNDalacArakAle uttamakASThAprAptaH-paramaprakarSaprAptaH utkRSTo'STAdazamuhUrto divaso bhavati, jaghanyA dvAdazamuhUrtA rAtri, tato dvitIye'horAtre dvitIye maNDale vartamAna eko'pisUryo jambUdvIpasya dvIpasyaikaMpaJcamaMcakravAlabhAgasArddha SaSTayadhikaSaTatriMzaccha tabhAgasatkabhAgadvayahInaM prakAzayati, aparo'pi sUrya ekaM paJcamaM cakravAlabhAgaM sArddha SaSTyadhikaSaTtriMzacchatabhAgadvayahInaMprakAzayati, tRtIye'horAtretRtIye maNDale vartamAna eko'pi sUrya ekaMpaJcamaMcakravAlabhAgaMsAddhaSaTayadhikaSaTtriMzacchatabhAgasatkabhAgacatuthyanyanaMprakAzayati, aparo'pyekaM paJcamaM cakravAlabhAgaM sArddha SaSTyadhikaSaTtriMzacchatabhAgasatkabhAgacatuSTayanyUnaM prakAzayati, evaM pratyahorAtramekaikaH sUryaSaSTyadhikaSaTtriMzacchatabhAgasatkabhAgadvayamocanena prakAzayana tAvadavasevaHyAvatsarvabAhyaM maNDalaM sarvAbhyantarAnmaNDalAtparataHtryazItyadhikazatatamaM, tataHpratimaNDalaM bhAgadvayamocanena yadA sarvabAhye maNDale caratitadA trINi zatAniSaTaSaSTayadhikAni bhAgAnAM truTayanti, tryazItyadhikasya zatasya dvAbhyAM guNane etAvatyAH saGkhyAyA bhAvAt, trINica zatAni SaTSaSTyadhikAni paJcamacakravAlabhAgasya dvAtriMzadadhikasaptazatabhAgapramANasyArddha, tataH paJcamacakravAlabhAgasyA paripUrNaMtatramaNDale truTayatIti eka eva paripUrNapaJcamacakravAlabhAgastatra prakAzyaH, tathA cAha- 'tA jayA NaM tatra yadA Namiti pUrvavat etau pravacanaprasiddhau dvAvapisUryo sarvabAhya-maNDalamupasaMkAyacAraMcarataH tadAtau samuditau jambUdvIpasya 2 dvau cakravAlapaJcamabhAgau avabhAsayata udyotayatastApayataH prakAzayataH, -eko'pisUrya ekaMpaJcamaMcakravAlabhAgaMprakAzayatItyeko'piaparo'pi dvitIyo'pItyarthaH ekaM paJcamaM cakravAlabhAgaM prakAzayati, 'tayA NaM0 tadA sarvavAhyamaNDalacArakAle uttamakASThAprAptA utkarSikA aSTAdazamuhUrtA rAtrirjagha- nyato dvAdazamuhUrtapramANo divasaH, iha yathAniSkramatoH sUryayorjambUdvIpaviSayaH prakAzavidhi krameNa hIyamAna uktaH tathA sarvabAhyAnmaNDalAdabhyantaraM pravizatoH krameNa varddhamAno veditavyaH / tadyathA-dvitIyasya SaNmAsasya dvitIye'horAtresarvavAhyAnmaNDalAdastine'nantare dvitIye maNDale vartamAna eko'pi sUrya ekaM jambUdvIpasya dvIpasya paJcamacakravAlabhAgaM SaSTyadhikaSaTtriMzacchatasaGkhyabhAgasatkabhAgadvayAdhikaM prakAzayati, aparo'pi sUrya ekaM paJcamaM cakravAlabhAgaM SaSTyadhikaSaTtriMzacchatasaGghayabhAgasatkabhAgadvayAdhikaMprakAzayati, dvitIyasya SaNmAsasya dvitIye'horAtre sarvabAhyAnmaNDalAdvAktane tRtIye maNDale vartamAna ekaM paJcamaM cakravAlabhAgaM SaSTyadhikaSatriMzacchatasaMkhyabhAgasatkabhAgacatuSTayAdhikaM prakAzayati, aparo'pi sUrya parata ekaM paJcamaM cakravAlabhAgaM yathoktabhAgacatuSTayAdhikaM prakAzayati, evaMpratimaNDalamekaikaH sUryaSaSTyadhikaSaTtriMzacchatabhAgasatkabhAgadvayavarddhanena prakAzayantAbadavaseyaH yAvatsarvAbhyantaraM maNDale ekaMpaJcamaM Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 3, prAbhRtaprAbhRtaM - cakravAlabhAgaM sArddha jambUdvIpasya prakAzayatyaparo'pyeke paJcamaMcakravAlabhAgaM sArddha, tathA caitadeva jambUdvIpacakravalasya daza bhAgAn priklpyaanytraapyuktm||1|| chacceva u dasabhAge jaMbuddIvassa dovi divasayarA / tAviti dittalesA sabhitaramaMDale saMtA / / // 2 // cattAri ya dasabhAge javudIvassadovi divsyraa| tAviMti saMtalesA bAhiraemaMDale saMtA / / // 3 // chattIse bhagasae sadi kAUNa jaMbudIvassa / tiriyaM tatto do do bhAgevaDDhei hAyaivA vaa|| prAbhRtaM-3 samAptam muni dIparatna sAgareNa saMzodhitA sampAditA sUryaprajJaptiupAGgasUtre dvitIyaprAbhRtasya malayagiriAcAryeNa viracitA TIkA prismaaptaa| (prabhAtaM-4) vRtadevamuktaMtRtIyaMtAbhRtaM, sampraticaturthamArabhyate, tasyacAyamarthAdhikAraH 'kathaM zvetatAyAH saMsthitirAkhyAte ti, tatastadviSayaM praznasUtramAha mU. (35) tA kahaM te seAte saMThiIyA AhitAtivadejA? tattha khaluimA duvihAsaMTitI paM0, taM0-caMdimasUriyasaMThitI 1 tAvaskhettasaMThitI ya 2, tA kahaM te caMdimasUriyAsaMThitI AhitAtivadejA tatthakhalu imAto solasa paDivattIo pannattAo, tatthege evamAhaMsu-tA samacauraMsasaMThitA caMdimasirUyAsaMThitI ege evamAhaMsu 1, ege puNa evamAhaMsu, tA visamacauraMsasaMTitA caMdimasUriya-saMThitI paM02, evaM samacaukkaNasaMThitA 3 tA visamacaukkaNasaMThiyA4 samacakkavAlasaMchitA 5 visamacakkavAlasaMThitA6 cakkaddhacakavAlasaMThitA paM0 ege evamAhaMsu 7, ege puNa evamAhaMsu tA chattAgArasaMTitA caMdimasUriyasaMTitA pN08| gehasaMThitA 9 gehAvaNasaMTitA 10 pAsAdasaMThitA 11 gopurasaMThiyA 12 / yecchAgharasaMThita 13 valabhIsaMTitA 14 hammiyatalasaMThitA 15 vAlaggapotiyAsaMThitA 16 caMdimasUriyasaMThitI pN0| tattha jete evamAhaMsutA samacauraMsasaMTitAcaMdimasUriyasaMThitIpaM0, eteNaM eeNaM NetavvaM nocevaNaM itarehiM / / tA kahaM te tAvakkhettasaMThitI AhitAti vadejA?, tattha khaluimAo solasa paDivattIopa0 tatthaNaM egeevamAhaMsutA gehasaMTitAtAvakhittasaMThitI pa0evaMjAva vAlaggapotiyAsaMThitA tAvakkhettasaMThitI, ege evamAhaMsutAjassaMThite jaMbuddIvetassAThita tAvakkhettasaThitIpa0 ege evamAhaMsu 9, ege puNa evamAhaMsu tA jassaMThite bhArahe vAse tassaMThitI p010|| evaM ujANasaMThiyA nijANasaMThitAegato nisaghasaMThitA, duhato nisahasaMTitA seyaNagasaM0 ege eva0 ege puNa eva0tA seNagapaTThasaMThitA tAvakhettasaMThitI pa0 ege eva0 vayaM puNa evaMvadAmo, tA uddhImuhakalaMbuApupphasaMThitA tAvakkhettasaMThitIpaM0 aMto saMkuDA vAhiM vitthaDAaMto vaTTA vAhiM pidhulA aMtoaMkamuhasaMThitA bAhiM sasthimuhasaMThitI paM0 aMtosakuDA vAhiM vitdhaDA aMto vaTTA vAhiM pidhulA aMto aMkamuhasaMThitA bAhiM sasthimuhasaMThitA ubhato pAseNaM Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUryaprajJaptiupAGgasUtram 4/-/35 tIse duvebAhAo avaTThitAo bhavaMti paNatAlavIsaM 2 joyaNasahassAiM AyAmeNaM, tIse duve vAhAo aNavahitAo bhavaMti, taM0- savvabdhaMtariyA ceva bAhA savvabAhiriyA caiva vAhA, tattha ko hetUttivadenA ? tA ayaNNaM jaMbuddIve 2 jAva parikakheveNaM tA jayA NaM sUrie savvabdhaMtaraM maMDalaM uvasaMka- mittAcAraM carati tatA NaM uddhImuhakalaMbu ApupphasaMThitA, tAvakhettasaMThitIAhitAtivadejjA aMto saMkuDA bAhiM vitthaDA aMto vaTTA bAhiM pidhulA aMtoaMkamuhasaMThitA bAhi satthimuhasaMThiA, duhato pAseNaM tIse tatheva jAva savvabAhiriyA caiva bAhA, tIse NaM saLabhaMtariyA bAha maMdarapavvayaMteNaM jAva joyaNasahassAiM cattAri ya chalasIte joyaNasate nava ya dasabhAge joyaNassa parikkheveNaM AhitAdivadejjA, tA se NaM parikkhevavisese kato AhitAtivadejjA ? 74 tAjeNaM maMdararasa pavvayassa parikkheve taM parikkheve tihiM guNittA dasahiM chittA dasahiM bhAge hIramANe esa NaM parikkhevavisese AhitAti vadejjA, tIse NaMsavbAhiriyA bAhA lavaNasamuddateNaM caunautiM joyaNasahassAiM aTThaya aTThasaTTe joyaNasate cattAri ya dasabhAge joyaNassa parikkheveNaM AhitAtivadejjA, tA se NaM parikkhevavisese kato AhitAti vadejjA ? tAje gaM jaMbuddIvassa 2 parikkheve taM parikkhevaM tahiM guNittA dasahiM chettA dasahiM bhAge hIramANe esa NaM parikkhevavisese AhitAti vadejjA, tIse NaM tAvakkhette kevatiyaM AyAmeNaM AhitAtivadejjA ? tA aTThattari joyaNasahassAiM tinni ya tettIse joyaNasate joyaNatibhAge ca AyAmeNaM Ahiteti vadejA, tathA NaM kiMsaMThiyA aMdhagArasaMThiI Ahiteti vadejjA ?, uddhImuhakalaMbu - ApupphasaMThitA taheva jAva bAhiriyA ceva bAhA, tIse NaM savvabbhaMtariyA bAhA maMdarapavvataMteNaM chajoyaNasahassAiM tinni ya cauvIse joyaNasate chacca dasabhAge joyaNassa parikkheveNaM AhitetivadejjA, tIse NaM parikkhevavisese kato Ahiteti vadejjA ? tA jeNaM maMdarassa pavvayassa parikkheveNaM taM parikkhevaM dohiM guNettA sesaM taheva, tIse NaM savvabAhiriyA bAhA lavamasamuddateNaM tevaTThijIyaNasahassAiM donni ya paNayAle joyaNasate chaca dasabhAge joyaNassa parikkheveNaM Ahi0 tA seNaM parikkhevavisese katto Ahi0tA jeNaM jaMbuddIvarasa 2 parikkheve taM parikkhevaM dohiM guNittA dasahiM chettA dasahiM bhAge hIramANe esa NaM parikkhevavisese Ahi hai0tA se NaM aMdhakAre kevatiyaM AyAmeNaM Ahiteti vadejjA ? tA aTThattari joyaNasahassAiM tinni ya tettIse joyaNasate joyaNatibhAgaM ca AyAmeNaM Ahiteti vadejjA, tatANaM uttamakaTTapatte aTThArasamuhutte divase bhavati, jahanniyA duvAlasamuhuttA rAI bhavai, tA jayA NaM sUrie savvabAhiraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carati tatA NaM kiMsaMThitI tAvakhettasaMThitI Ahi0tA uddhAmuhakalaMbuyApupphasaMThitI tAvakkhettasaMThitI AhitAti vadejA, evaM jaM abhitaramaMDale aMdhakArasaMThitIe pamANaMtaM bAhiramaMDale tAvakkhettasaMThitIe jaM tahiM tAvakhettasaMThitIe taM bAhiramaMDale aMdakArasaMThitIe bhANiyavvaM, jAva tatA NaM uttamakaTTapattA ukkosiyA aTThArasamuhuttA rAI bhavati, jahaNmae duvAlasamuhuttedivase bhavati, tA jaMbuddIve 2 sUriyA kevatiyaM (khettaM) uDDuM tavaMti kevatiyaM khettaM ahe tavaMti kevatiyaM khettaM tiriyaM tavaMti ? tA jaMbuddIve NaM dIve sUriyA evaM joyaNasataM uDuM tavaMti aTThArasa joyaNasatAiM adhe patavaMti sItAlIsaM joyaNasa0 dunni ya tevaDhe joyaNasate ekavIsaM ca saDibhAge joyaNassa tiriyaM tavaMti / / Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAmRtaM 4, prAbhRtaprAbhRtaM 75 vR.'tA kahate seyAe saMThiI AhiyAiti vadejjA?' tA iti pUrvavat, kathaM bhagavan ! tvayA zvetatAyAH saMsthitirAkhyAtA iti bhagavAn vadet ?, evaM bhagavatA gautamenokte varddhamAnasvAmI bhagavAnAha-'tatthe' tyAdi, tatra zvetatAyA viSayekhalviyaM-vakSyamANasvarUpA dvividhAsaMsthitiH, 'tayathA' tAmeva tadyathetyAdinopadarzayati, tadyathetyatra tacchabdo'vyayaM, tato'yamartha-sA zvetatA yathA yena prakAreNa dvidhA bhavati tathopadayate, candrasUryasaMsthitistApakSetrasaMsthitizca, iha zvetatA candrasUryavimAnAnAmapi vidyate tatkRtatApakSetrasyacatataH svetatAyogAdubhayamapizvetatAzabdenocyate, tenoktaprakAreNa zvetatA dvividhA bhavati, tatra candrasUryasaMsthitiviSaye praznayati____ 'tA kahaM te'ityAdi, tA iti prAgvat, kathaM te tvayA bhagavan ! candrasUryasaMsthitirAkhyAtA itivadet?, iha candrasUryavimAnAnAM saMsthAnarUpA saMsthitiprAgevAbhihitAtata ihacandrasUryavimAnasaMsthitizcaturNAmapiavasthAnarUpA pRSTA draSTavyA, evamuktebhagavAnetadviSayeyAvatyaH paratIrthikANAM pratipattayastAtIrupadarzayati-'tatthe' tyAdi,tatracandrasUryasaMsthitau vicAryamANAyAMkhalvimAH SoDaza pratipattayaH prajJaptAH,-eke vAdina evamAhuH-samacaturanasaMsthitA candrasUryasaMsthitaH prAptA, samacaturamna saMsthitiM- saMsthAnaM yasayAzcandrasUryasaMsthiteH sA tathA, atraivopasaMhAravAkyamAha egeevamAhaMsu, evaM sarvatrApi pratyekamupasaMhAravAkyaM draSTavyaM 1,eke punarevamAhuH viSamacaturanasaMsthitA candrasUryasaMsthitirAkhyAtA, atrApa viSamacaturanaM saMsthAnaM yasyAH sA tatheti vigrahaH 2,evaM samacaukkoNasaMThiya'tti evaM-uktena prakAreNApareSAmabhiprAyeNa samacatuSkoNasaMsthitA candrasUryasaMsthitirvaktavyA, sAcaivam-'egepuNaevamAhaMsu samacaukkoNasaMThiyAcaMdimasUriyasaMThiI panattA, egeevamAhaMsu atra 'samacaukkoNasaMThiya'tti samAzcatvAraH koNA yatra tatsamacatuSkoNaM (tat) saMsthitaM-saMsthAnaM yasyAH sA tatheti vigrahaH 3, 'visamacaukkoNasaMThiya'tti 'ege puNa evamAhaMsu-vipsamacaukkaNasaMThiyA caMdimasUriyasaMThiI pannattA, ege evmaahNsu'4| samacakkavAlasaMThiyatti samacakravAlaM-samacakravAlarUpaM saMsthitaM-saMsthAnaM yasyAH sA tathA apareSAmabhiprAyeNa candrasUryasaMsthitirvaktavyA, sAcaivam- 'ege evamAhaMsuM samacakkavAlasaMThiyA caMdimasUriyAsaMThiIpannattA, egeevamAhaMsu 5, 'visamacakkavAlasaMThiya'ttiviSamacakravAlaM-viSamayakravAlarUpaM saMsthitaM-saMsthAnaM yasyAH sA tatA anyeSAM matena candrasUryasaMsthitirvaktavyatA sA caivam-'ege evamAhaMsu visamacakvAlasaMThiyA caMdimasUriyasaMThiI pannattA, ege evamAhaMsu' 6, 'cakkaddhacakavAla saMThiya'tti cakrasya rathAGgasya yadarddhacakravAla-cakravAlasvArddha tadrUpaM saMsthitaMsaMsthAnaM yasyAH sA tathA, anyeSAbhiprAyeNavaktavyA, sAcaivam-'egepuNaevamAhaMsucakkaddhacakkavAlasaMThiyA caMdimasUriyasaMThiI pannattA, ege evamAhaMsu'7, 'ege puNa' ityAdi, eke punarAhuH chatrAkArasaMsthitA candrasUryasaMsthiti prajJaptA, atraivopasaMhAraH ege evamAhaMsu' 8 / 'gehasaMThiya'tti gehasyeva-vAstuvidyopanibaddhasya gRhasyeva saMsthitaM-saMsthAnaM yasyAH sA tathA apareSAM matena candrasUryasaMsthitirvaktavyA, sAcaivam--'ege puNaevamAhaMsu gehasaMThiyA caMdimasUriyasaMThiIpanattA, ege evamAhaMsu' 9, 'mehAvaNasaMThiyattigRhayukta ApaNogRhApaNo-vAstuvidyAprasiddhastasyeva saMsthitaH-saMsthAnaM yasyAH sA tathA anyeSAmabhiprAyeNa vaktavyA,sA caivam-'ege puNaevamAhaMsu, gehAvaNasaMThiyA caMdimasUriyasaMThiIpannattA, egeevamAhaMsu 10, pAsAyasaMThiya'tti Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 4-35 prAsAdasyevasaMsthAnaM yasyAH sA tathA'nyeSAmabhiprAyeNa vaktavyA, sA caivam-"egepuNa evamAhaMsu, pAsAyasaMThiyA caMdimasUriyasaMThiI panattA, ege evamAhaMsu' 11 'gopurasaMThiya'tti,gopurasyevapuradvArasyeva saMsthitaM-saMsthAnaM yasyAH sAtathA'nyeSAM matenAbhidhAtavyA, sA caivam-'ege puNa evamAhaMsu gopurasaMThiya caMdimasUriyasaMTiI pannattA, ege evamAhaMsu' 12 / 'pecchAgharasaMThiya'tti prekSAgrahasyeva vAstuvidyAprasiddhasya saMsthitaM-saMsthAna yasyAH sAtathA apareSAM matenAbhidhAtavyA, tadyathA-"ege puNa eva0picchAgharasaMThiyA caMdimasUriyasaMThiI pannattA, ege evamAhaMsu' 13, valabhIsaMThiya'tti valabhyA iva-gRhANAmAcchAdanasyeva saMsthitaM-saMsthAnaM yasyAH sA tathA anyeSAM matenAbhighAtavyA, sA caivam-'ege puNa evamAhaMsu valabhIsaMThiyA caMdimasUriyasaMThiI pa0 ege eva014, 'hammiyatalasaMThiya'tti haH-dhanavatAM gRhaM tasya talauparitano bhAgastasyeva saMsthitaM-saMsthAnaM yasyAH sA tathA apareSAmabhiprAyeNa vaktavyA, sA caivam-'ege puNa evamAhaMsu hammiyatalasaMThi yA caMdimasUriyasaMThiI pa0 ege eva0 15 vAlagapottiyAsaMThiya'tti vAlAgrapotikAzabdo dezIzabdatvAdAkAzataDAgamadhye vyavasthitaM kriDAsthAnaM laghuprAsAdamAha tasyA iva saMsthitaM-saMsthAnaM yasyAH sA tathA apareSAM matena abhi dhAnIyA, tadyathA-'ege puNa evamAhaMsu vAlaggapottiyA saMThiyA caMdimasUriyasaMThiI pa0 ege eva16 / tadevamuktAH paratIthikAnAM pratipattayaH, etAsAM ca madhye yA pratipatti samIcInA tAmupadarzayati 'tatthe tyadi, tatra-teSAM SoDazAnAM paratIrthikAnAMmadhye yetevAdina evamAhuH-samacaturasasaMsthitA candrasUryasaMsthiti prajJaptA iti, etena navena netavyaM- etenAbhiprAyeNAsmanmate'pi candrasUryasaMsthitiravadhAryeti bhAvaH, tathAhi-iha sarve'pi kAlavizeSAH suSamasuSamAdayo yugamUlAH, yugasya cAdau zrAvaNe mAsi bahulapakSapratipadi prAtarudayasamaye ekaH sUryo dakSiNapUrvasyAM dizi vartate tadadvitIyastvaparottarasyAM candramA api tatsamaye eko dakSiNAparasyAM dizi vartate dvitIya uttarapUrvasyAmata eteSuyugasyAdau candrasUryA samacaturanasaMsthitA vartante, yatvatra maNDalakRtaM vaiSabhyaM yathA sUryo sarvAbhyantaramaNDale vartete candramasau sarvabAhye iti tadalpamitikRtvA na devavakSyate, tadeM yataH sakalakAlavizeSANAM suSamAsuSamAdirUpANAmAdibhUtasya yugasyAdau samacaturanasaMsthitAH sUryacandramaso bhavantitatasteSAM saMsthiti samacaturasrasaMsthAnenopavarNitA, anyathA vA yathAsampradAya samacaturanasaMsthiti paribhAvanIyeti, 'nocevaNaMiyarehiM'ti noceva-naiva itaraiH-zeSairnayaizcandrasUryasaMsthitiqhatavyA, teSAM mithyArUpatvAt, tadevamuktA cndrsuurysNsthiti| samprati tApakSetrasaMsthitimabhidhAtukAmaHprathamatastadviSayaMpraznasUtramAha-'tAkahate ityAdi, tA iti pUrvavat kathaM bhagavan ! tvayA tApakSetrasaMsthitirAkhyAtA iti bhagavAn vadet ?, evamukte bhagavAn etadviSaye yAvatyaH paratIthikAnAM pratipattayastAvatIrupadarzayati-'tatthe'tyAdi, tatra-tasyAM tApakSetrasaMsthitau viSayo khalvimAH poDaza pratipattayaH-paratIrthikAbhyupagamarUpAH prajJaptAH, tadyathA-tatra-teSAMSoDazAnAM paratIrthikAnAMmadye eke evamAha:-'gehasaMThiya'tti gehasyeva-vAstuvidyAprasiddhagRhasyeva saMsthitaM-saMsthAnaM yasyAH sA tathA, tApakSetrasaMsthiti prajJaptA, atraivopasaMhAramAha- 'ege eva0 evaM jAva vAlaggapottiyAsaMThiyA tAvakhittasaMThiI pa0'iti, evaManantaroktena prakAreNa-candrasUryasaMsthitigatenaprakAreNetyarthaH, gRhasaMsthitAyAUrdhvatAvadvaktavyaM Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 4, prAbhRtaprAbhRtaM - yAvadvAlAgrapottikAsaMsthitA prajJatA iti, taccaivam - ege puNa evamAhaMsu gehAvaNasaMThiyA tAvakhettasaMTiI pa0 ege eva02, ege puNa evamAhaMsu pAsAvasaMThiyA tAvakhittasaMThiI pannattA, ege evamAhaMsu 3, ege puNa evamAhaMsu gopurasaMThiyA tAvakhittasaMTiI pa0, ege evamAhaMsu 4 / ege puNa evamAhaMsu picchAgharasaMThiyA tAvakhittasaMThiI pannattA, ege evamAhaMsu 5, ege puNa evamAhaMsu valabhIsaMThiyA tAvakhittasaMThiI pannattA, ege evamAhaMsu 6, ege puNa evamAhaMsu hammiyatalasaMThiyA tAvakhittasaMThiI pannattA, ege evamAhaMsu 7, ege puNa evamAhaMsu vAlaggapottiyAsaMThiyA tAvakhittasaMThiI paznattA, ege evamAhaMsu 8 / atra sarveSvapi padeSu vigrahabhAvanA prAgiva karttavyA, 'ege puNa' ityAdi eke punarevamAhuH 'jassaMThiya'tti yat saMsthitaM-saMsthAnaM yasya sa yatsaMsthito jambUdvIpo dvIpastatsaMsthitA - tadeva - jambUdvIpagataM saMsthitaM - saMsthAnaM yasyAH sA tathA tApakSetrasaMsthiti prajJaptA, atropasaMhAraH 'ege eva0' 9, eke punarevamAhuH - yatsaMsthitaM bhArataM varSaM tatsaMsthitA tApakSetrasaMsthiti prajJaptA, atra vigrahabhAvanA prAgiva veditavyA, atropasaMhAraH 'ege evamAhaMsu' 10, evaMuktena prakAreNa udyAnasaMsthitA tApakSetrasaMsthitirapareSAmabhiprAyeNa vaktavyA, sA caivam- 'ege puNa eva0 ujjANasaMThiyA tAvakhittasaMdiI pa0 ege eva0 atra udyAnasyeva saMsthitaM - saMsthAnaM yasyAH sA tatheti vigrahaH 11, 'niJcANasaMdiya'tti niryANaM purasya nirgamanamArga tasyeva saMsthitaM - saMsthAnaM yasyAH sA tathA apareSAmabhiprAyeNa vaktavyA, sA caivam - ege puNa evamAhasu, nijrANasaMThiyA tAvakhittasaMThiI patrattA, ege evamAhaMsu' 12 / 019 'egatonisahasaMThiya'tti ekato-rathasya ekasmin pArzve yo nitarAM sahate skandha pRSThe vA samAropitaM bhAramiti niSadho-valIvaddastasyeva saMsthitaM saMsthAnaM yasyAH sA ekatoniSadhasaMsthitA apareSAmabhiprAyeNa vaktavyA, sA caivam- 'ege puNa evamAhaMsu, egatonisahasaMThiyA tAvakhittasaMTiI pannattA, ege evamAhaMsu' 13, 'duhatonisahasaMdiya'tti apareSAmabhiprAyeNobhayatoniSadhasaMsthitA vaktavyA, ubhayato- rathasyobhayooH pArzvayoryo niSadhau - balIvadda tayoriva saMsthitaM-saMsthAnaM yasyAH sA tathA, sA caivaM vaktavyA - ege puNa evamAhaMsu duhaonisahasaMThiyA tAvakhittasaMThiI pannattA, ege evamAhaMsu' 14 'seyaNadagasaMThiya'tti zyenakasyeva saMsthitaM-saMsthAnaM yasyAH sA tathA apareSAmabhiprAyeNAbhidhAtavyA, sA caivam- 'ege puNa evamAhaMsu sevANasaMThiyA tAvakhittasaMTiI pannattA ege evamAhaMsu' 15, 'ege puNa' ityAdi, eke punarevamAhuH, secanakapRSThasyeva zyenapRSThasyeva saMsthitaM saMsthAnaM yasyAH sA tathA tApakSetrasaMsthiti prajJaptA, atropasaMhAramAha- 'ege eva 16 / tadevamuktAH SoDazApi pratipattayaH, etAzca sarvA api mithyArUpA ata etA vyudasya bhagavAn svamataM bhinmupadarzayati- 'vayaM puNa' ityAdi, vayaM punarutpannakevalajJAnAH kevalajJAnena yathAvasthitaM vastUpalabhya evaM vakSyamANaprakAreNa vadAmaH, udrImukhe tyAdi, UrdhvamukhakalambukapuSpa - saMsthitA - Urdhvamusya kalandukApuSpasveva nAlikApupyasveva saMsthitaM saMsthAnaM yasyAH sA tathA, tApakSetrasaMsthiti prajJaptA, mayA zepaizca tIrthakRdbhiH, sAkathambhUtetyata Aha- antaH - merudizi saMkucA saMkucitA vahi:- lavaNadizi vistRtA, tathA antarmerudizi vRttA-vRttArddhavalayAkArA sarvatovRttamerugatAn trIn dvau vA dazabhAgAnabhivyApya tasyA vyavasthitatvAt, bahirlavaNadizi pRthulA mutkalabhAvena vistAramupagatA, etadeva saMsthAnakathanena spaSTa Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUryaprajJaptiupAGgasUtram 4/-/35 'aMto aMkamuhasaMThiyA bAhiM satthimuhasaMThiya'tti antarmerudizi aGkaH - padmAsanopaviSTasyotsaGgarUpa AsanabandhaH tasya mukhaM- agrabhAgo'rddhavalayAkArastasyeva saMsthitaM-saMsthAnaM yasyAH sA tathA bahirlavaNadizi svastikamukhasaMsthitA - svastikaH- supratItaH tasya mukhaM-- agrabhAgaH tasyevAtivistIrNatayA sUryabhedena dvidhAvyavasthitAyAH pratyekamekaikabhAvena ye dve bAhe te AyAmenajambUdvIpagatamAyAmamAzrityAvasthite bhavataH, sA caikaikA AyAmataH kiMpramANA ityAha-paJcacatvAriMzat 2 yojanasahasrANi tasyAstApakSetrasaMsthiterekaikasyA dve ca bAhe anavasthite bhavataH, tadyathA - sarvAbhyantarA sarvabAhyA ca, tatra yA merusamIpe viSkambhamadhikRtya bAhA sA sarvAbhyantarA, yA tu lavaNadizi jambUdvIpaparyante viSkambhamadhikRtya bAhA sA sarvabAhyA, AyAmazca dakSiNottarAyatatayA pratipattavyo viSkambhaH pUrvAparAyatatayA, evamukte sati bhagavAn gautamaH svaziSyANAM spaSTAvabodhanArthaM bhUyaH pRcchati - 'tatthe' tyAdi, tatra tasyAmevaMvidhAyAmanantaroditAyAM vastuvyavasthAyAM ko hetuH ? - kA upapattiriti bhagavAn vadet ?, evamukte bhagavAnAha - 'tA ayaNNa' mityAdi, idaM jambUdvIpavAkyaM pUrvavat paripUrNa bhAvanIyaM, 'tA jayA Na' mityAdi, tatra yadA sUrya sarvAbhyantaramaNDalamupasaMkramya cAraM carati tadA 'uddhamuhakalaMbuyApupphe 'tyAdi, prAgvat vyAkhyeyaM yAvatsarvAbhyantarA vAhA sarvabAhyA ca bAhA, 'tIsena' mityAdi, tasyAstApakSetrasaMsthiteH sarvAbhyantarA bAhA meruparvatAnte - meruparvata- samIpe sA ca parikSepeNa- mandaraparikSepagatayA nava yojanasahasrANi catvAri yojanazatAni SaDazItyadhikAni nava ca dazabhAgA yojanasya 9486 AkhyAtA mayA iti vadet, evamukte bhagavAn gautamaH praznayati 'tA se Na' mityAdi, tA iti prAgvat sa tApakSetrasaMsthitaparikSepavizeSo-maMdaraparirayaparikSepaNavizeSaH kutaH - kasmAtkAraNAdevaMpramANa AkhyAto nono'dhiko veti vadet, bhagavAnAha 'tA jeNa 'mityAdi, tA iti pUrvavat, yo Namiti vAkyAlaGkAre mandarasya- meroH parvatasya parikSepaH-parirayagaNitaprasiddhastaM maNDale varttamAnaH sUryo jambUdvIpagatasya cakravAlasya yatra tatra pradeze tattacakravAlakSetrapramANAnusAreNa trIna dazabhAgAn prakAzayati etacca prAgevoktaM, samprati ca mandarasamIpe tApakSetre cintA kriyamANA varttate tato mandaraparirayaH sukhAvabodhArthaM prathamatastrabhirguNyate guNayitvA ca dazabhirvibhajyata iti, dazabhizca bhAge hriyamANe yathoktaM mandarasamIpe tApakSetraparimANamAgacchati, tathAhi - mandaraparvatasya viSkambho daza sahasrANi teSAM vargo daza koTyaH tAsAM dazabhirguNane koTizataM asya vargamUlAnayena labdhAni ekatrizatsahasrANi SaT zatAni kiJcinyUnatrayoviMzatyadhikAni paraM vyavahArataH paripUrNAni vivakSyante eSa rAzistrabhirguNyate, jAtAni caturnavati sahasrANi aSTau zatAni ekonasaptatyadhikAni eteSAM dazabhirbhAgahAre labdhAni nava yojanasahasrANi catvAri zatAni SaDazItyadhikAni nava ca dazabhAgA yojanasya, tata eSa etAvAn - anantaroditapramANaH parikSepavizeSo - mandaraparirayaparikSepavizeSastApakSetrasaMsthiterAkhyAta iti vadet svaziSyebhyaH, ayaM cArtho'nyatrApyuktaH"mandaraparirayarAsItiguNa dasAiyaMbhi jaM laddhaM / 119 11 78 taM hoi tAvakhettaM abhitaramaMDale raviNo // " tadevaM sarvAbhyantare maNDale varttamAne sUrye mandarasamIpe tApakSetrasaMsthiteH sarvAbhyantarabAhAyA Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 4, prAbhRtaprAbhRtaM. 79 viSkambhaparimANamuktaM, idAnIM lavaNasamudradizijambUdvIpaparyanteyAsarvavAhyAvAhAtasyAviSkambhaparimANamAha-tIseNa'mityAdi, tasyAH-tApakSetrasaMsthiteH lavaNasamudrAnte-lavaNa-samudrasamIpe sarvabAhyA vAhA sA parikSepeNa-jambUdvIpaparirayaparikSepeNa caturnavatiyojanasahasrANi aSTau ca aSTaSaSTayadhikAni yojanazatAni caturazca dazabhAgAn yojanasya yAvadAkhyAtA iti vadet, atraiva spaSTAvabodhAdhAnAya praznaM karoti-'tA se na'mityAdi, tA iti pUrvavat, sa etAvAn parikSepavizeSastApakSetrasaMsthiteH kutaH ? kasmAt kAraNAdAkhyAto nono'dhiko veti vadet, bhagavAnAha_ 'tAje Na'mityAdi, tA iti pUrvavat yo jambUdvIpasya parikSepaH-parirayagaNitaprasiddhastaM parikSepaM tribhirguNayitvA catanantaraM ca dazabhizchitvA-dazabhirvibhajya atrArthe kAraNaM prAguktamevAnusaraNIyaM, dazabhirbhAgehiyamAmeyathoktaM jambUdvIpaparyantetApakSetraparimANamAcchati, tathAhijambUdvIpasya parikSepastraNi lakSANi SoDaza sahasrANi dvezate saptaviMzatyadhike trINigavyUtAni 3 aSTAviMzaMdhanuHzataMtrayodazaaGgulAni ekamAGgulaM, etAvatA cayojanamekaMkila kiJcinyUnamiti vyavahArataH paripUrNa vivakSyate, tato dvezate aSTAviMzatyadhike veditavye eSa tribhirguNyatejAtAni navalakSANi aSTAcatvAriMzatsahasrANiSaTzatAni caturazItyadhikAni eteSAM dazabhirbhAgo hriyate, labdhaM yathoktaM jambUdvIpaparyante sarvabA- hyAyA bAhAyA viSkambhaparimANaM, tataH "esa na'mityAdi, eSa etAvAn anantaroditapramANaH parikSepavizeSo jambUdvIpaparirayaH parikSepavizeSastApakSetrasaMsthiterAkhyAta iti vadet, uktaM caitdnytraapi||1|| "jaMbuddIvapariraye tiguNe dasamAiyaMmijaM laddhaM / taM hoi tAvakhittaM abhitaramaMDale rvinno||" tadevaM jambUdvIpe tApakSetrasaMsthiteH sarvAbhyantarAyAH sarvabAhyAyAzca bAhAyA viSkambhaparimANamuktaM / samprati sAmastyenAyAmatastApakSetraparimANaM jijJAsustadviSayaM praznamAha 'tA se NaM0 tA iti pUrvavat, tApakSetraM AyAmataH sAmastyena dakSiNottarAyatatayA kiyat-kiMpramANamAkhyAtamiti vadet ?, bhagavAnAha-'tA achuttara mityAdi tA iti pUrvavat aSTasaptati yojanasahamnANitrINi yojanazatAni trayastriMzAni-tryastriMzadadhikAniyojanavibhAgaM ca yAvat AyAmena dakSiNottarAyatatayA AkhyAtamiti vadeta, tathAhi-sarvAbhyantare maNDale vartamAnasya sUryasya tApakSetraMdakSiNottarAyatatayA merorArabhya tAvadvarddhate yAvallavapasamudrasya SaSTho bhAgaH, uktNc||1|| "merussa majjhabhAgAjAva ya lavaNassa ruNdchnbhaagaa| tAvAyAmo eso sagaDuddhIsaMThio niymaa|" atra eso' ityAdi, eSa tApo niyamAt khazakaToddhisaMsthitaH, zeSaM sugama, tatra merorAramya jambUdvIpaparyantaM yAvatpaJcacatvAriMzadyojanasahasrANi lavaNasya vistAro dve yojanalakSe tayoH SaSTho bhAstrayastriMzadyojanasahanANi trINi yojanazatAni trayastriMzadadhikAni yojanasya ca tribhAgaH, tata ubhayamIlane yathoktamAyAmapramANaM bhavati, iha sarvAbhyantaremaNDalevartamAnasya sUryasya lezyA abhyantaraMpravizantI meruNA pratiskhalyate, yadipunarna pratiskhalyate tatomeroH sarvamadhyabhAgagataMpradezamavadhIkRtyAyAmato jambUdvIpasya paJcAzataM Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUryaprajJaptiupAGgasUtram 4/-/35 yojanasahasrANi prakAzayet, ata evetthaM jambUdvIpasya paJcAzataM yojanasahasrANi prakAzyAni sambhAvya sarvAbhyantare'pi maNDale vartamAne sUye tApakSetrasyAyAmapramANaMjyotiSkaraNDakamUlaTIkAyAM zrIpAdaliptasUribhistrayazItiryojanasahasrANi trINi zatAni tryastriMzadadhikAni yojanasya ca tribhAga ityuktaM yuktaM caitatsambhAvanayA tApakSetrAyAmapariNAmaM, anyathA jambUdvIpamadhye tApakSetrasya paJcatvAriMzatsahasramAtraparimANAbhyupagame yathA sUryo vahirniSkrAmati tathA tavpratibaddhaM tApa kSetramapi, tato yadA sUrya sarva vAhyaM maNDalamupasaMkramya cAraM carati tadA sarvathA mandarasamIpe prakAzo na prApnoti, tha ca tadApi tatrama daraparirayaparikSepeNa vizeSaparimANamagre vakSyate, tasmAtpAdaliptasUrivyAkhyAnamapyabhyupagantavyamiti / 80 tadevaM sarvAbhyantaramaNDalamadhikRtya tApakSetrasaMsthitiruktA, samprati tadeva sarvAbhyantaramaNDalamadhikRtyAndhakArasaMsthitiM pratipipAdayiSustadviSayaM praznasUtramAha- 'tayA Na 'mityAdi, tadA sarvAbhyantaramaNDalacArakAle 'kiMsaMThiya'tti kiM saMsthitaM - saMsthAnaM yasyAH yadivA kasyeva saMsthitaM - saMsthAnaM yasyAH sA kiMsaMsthitA andhakArasaMsthitirAkhyAtA iti vadet ?, bhagavAnAha - 'tA' ityAdi, tA iti pUrvavat UrdhvamukhakRtakalambukApuSpasaMsthitA andhakArasaMsthitirAkhyAtA iti vadet, sA ca antaH - merudizi viSkammamadhikRtya saMkucA saMkucitA, bahi0 - lavaNadizi vistRtA, tathA antaH- merudizi vRttA - vRttArddhavalayAkArA, sarvato vRttamerugatau dvau dazabhAgau vyApya tasyA vyavasthitatvAt, bahi-lavaNadizi pRthulA - vistIrNA, etadeva saMsthAnakathanena spaSTayati- 'aMto aMkamuhasaMThiyA bAhiM satthimuhasaMThiyA' anayozca padayovyAkhyAnaM prAgiva veditavyaM, 'ubhao pAse na 'mityAdi, tasyAH - andhakArasaMsthitestApakSetrasaMsthitidvaividhyavazAd dvidhA vyavasthitAyA meruparvatasyobhayapArzvena - ubhayoH pArzvayoH pratyekamekaikabhAvena ye jambUdvIpagate vAhe te AyAmena - AyAmapramANamadhikRtyAvasthita bhavatastadyathA - paJcacatvAriMzadyojanasahasrANi dve ca vAhe viSkambhamadhikRtyaikaikasyA andhakArasaMsthiterbhavatastadyathA-sarvAbhyantarA sarvabAhyA ca, etayozca vyAkhyAnaM prAgiva draSTavyaM tatra sarvAbhyantarAyA vAhAyA viSkambhamadhikRtya pramANamavidhitsurAha - 'tIseNa 'mityAdi, tasyA - andhakArasaMsthiteH sarvAbhyantarA yA bAhA mandaraparvatAntemandaraparvatasamIpe sA ca SaT yojanasahasrANi trINi zatAni caturvizAni caturviMzatyadhikAni SaT dvAdazabhAgAn yojanasya yAvatparikSepeNa- parirayaparikSepaNenAkhyAtA iti vadet, amumevArtha spaSTAvabodhanArthaM pRcchati - 'tA se Na' mityAdi, tA iti prAgvat, tasyAH - andhakArasaMsthiteH saHyathoktapramANaparikSepavizeSo mandaraparirayaparikSepavizeSaH kutaH ? - kasmAtkAraNAt AkhyAto nono'dhiko veti bhagavAn vadet ?, evaM prazne kRte bhagavAnAha - 'tA jeNa 'mityAdi, tA iti pUrvavat, yo Namiti vAkyAlaGkAre mandarasya parvatasya parikSepaH prAguktapramANaH taM parikSepaM dvAbhyAM guNayitvA, karamA dvAbhyAM guNanamiti cet, ucyate, iha sarvAbhyantare maNDale caraM caratoH sUryayorekasyApi sUryasya jambUdvIpagatasya cakravAlasya yatra tatra vA pradeze yattaccakravAlakSetrAnusAreNa dazabhAgAstrayaH prakAzyA bhavanti aparasyApi sUryasya trayaH prakAzyA dazabhAgAstata ubhayamIlane SaT dazabhAgA bhavanti, teSAM ca trayANAM 2 dazabhAgAnAmapAntarAle dvau 2 dazabhAgau rajanI tato dvAbhyAM guNanaM, tau ca dvau dazabhAgAviti dazabhirbhAgaharaNaM, 'sesaM taM ceva' tti Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 4, prAbhRtaprAbhRtaM - zeSaM tadeva prAguktaM vaktavyaM, taccedam-'dasahiM chittA dasahiMbhAge hIramANe esaNaM parikakhevavisese Ahiyatti vaijjA' asyAyamartha-dazabhizchitvA-dazabhirvibhajya dazabhirbhAge hiyamANe yathoktamandhakArasaMsthitermandaraparirayaparikSepaparimANamAgacchati, tathAhi-meruparvataparirayaparimANamekatriMzadyojanasahamnANi SaT zatAni trayoviMzatyadhikAni etad dvAbhyAM guNyate, jAtAni triSaSTi sahasrANi dve zate SaTacatvAriMzadadhike eteSAM dazabhirbhAge hate labdhAni SaT yojanasahasrANi trINizatAni caturviMzatyadhikAniSaTca dazabhAgA yojanasyatata eSa etAvanantaroditapramANo'ndhakArasaMsthiteH parikSepavizeSo mandaraparirayaparikSepaNavizeSa AkhyAta iti vadet / tadevamuktamandhakArasaMsthiteH sarvAbhyantarAyA vAhAyA viSkambhaparimANam, adhunA sarvavAhyAyA bAhAyA Aha- 'tIse Na'mityAdi, tasyAH-andakArasaMsthiteH sarvabAhyA bAhA lavaNasamudrAnte -lavaNa- samudrasamIpe jambUdvIpaparyante, sA ca parikSepeNa-jambUdvIpaparirayaparikSepaNenAkhyAtA triSaSTiryojana- sahamnANi dve paJcacatvAriMze yojanazate SaT ca dazabhAgAn yojanasya yAvat / etadeva spaSTaM svaziSyAnavabodhayituM bhagavAn gautamaH pRcchti| 'tAseNamityAdi, tA itiprAgvat, tasyAH andhakArasaMsthiteH saH tAvAnparikSepavizeSo jambUdvIpaparikSepaNavizeSaH kutaH?-kasmAtkAraNAtAkhyAto nono'dhiko veti vadet?,bhagavAn varddhamAnasvAmI Aha-'tAjeNa'mityAdi, tA itipUrvavat, yoNamiti vAkyAlaGkAre jambUdvIpasya parikSepaH prAguktapramANaH taMparikSepaMdvAbhyAMguNayitvA dazamizchitvA-dazabhirvibhajya, atra kAraNaM prAgevoktaM, dazabhirbhAge hriyamANe yathoktamandhakArasaMsthiterjambUdvIpaparirayaparikSepaNabhAgacchati, tathAhi-jambUdvIpasya parikSepaparimANaM trINi lANi SoDaza sahasAmi dve zate aSTAviMzatyadhike etadvAbhyAM guNyate, jAtAniSaT lakSANi dvAtriMzatsahasrANicatvAri zatAniSaTapaJcA-zadadhikAni teSAM dazabhirbhAge hvate labdhAni triSaSTiroyanajasahasrANi dve zate paJcaca- tvAriMzadadhikeSaT ca dazabhAgA yojanasya tata eSa etAvAn anantaroditapramANo' ndhakArasaMsthiteH parikSepavizeSo jambUdvIpaparirayaparikSepaNavizeSa AkhyAta iti vadet, tadevamuktaM sarvabAhyayA api vAhAyA viSkambhaparimANaM, samprati sAmastyenAndhakArasaMsthiterAyAmapramANamAha-- 'tIseNa mityAdi, idaM cAyAmapramANaM tApakSetrasaMsthitigatAyAmaparimANavatparibhAvanIyaM, samAnabhAvanikatvAt / atraiva sarvAbhyantare maNDale vartamAnayoH sUryayordivasarAtrimuhUrtapramANamAha-- 'tayANa mityAdi sugamaM / tadevaM sarvAbhyantare maNDale tApakSetrasaMsthitiM andhakArasaMsthitiM cAbhidhAya samprati sarvabAhyamaNDale tAmabhidhitsurAha--'tA jayA Na'mityAdi, tA iti pUrvavat, yadA sUrya sarvabAhyamaNDalamupasaGkamya cAraM carati tadA kiMsaMsthitA tApakSetrasaMsthitirAkhyAtA iti bhagavAnvadet?, bhagavAnAha-'tAUddhamuhe'tyAdi, tA iti pUrvavat, UrdhvamukhakalambukApuSpasaMsthitA tApakSetrasaMsthitirAkhyAtA (iti) vadet svaziSyebhyaH / 'evamityAdi, evaM-pUrvoktena prakAreNa yadabhyantaramaNDale abhyantaramaNDalagate sUrye andhakArasaMsthiteH pramANamuktaM tadbAhyamaNDalevAhyamaNDalagate sUryetApakSetrasaMsthiteH parimANaM bhaNitavyaM, yatpunastatra-sarvAbhyantaremaNDale vartamAne sUrye tApakSetrasaMsthiteH pramANaM tadbAhyamaNDale vartamAne sUrye'ndhakArasaMsthiteH pramANamabhidhAtavyaM, 1216 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUryaprajJaptiupAGgasUtram 4/-/35 tacca tAvat 'tayANaM uttamakaTThapattA ukkosiyA aTThArasamuhuttA rAI' tyAdi, taccaivaM sUtrato bhaNanIyaM'aMto saMkuDA vAhiM vitthaDA aMto baTTA bAhiM pihulA aMto aMkamuhasaMThiyA bAhiM satthimuhasaMThiyA, ubhayopAseNaM tIse duve bAhAo avaTTiyAo bhavaMti, paNayAlIsaM 2 joyaNasahassAI AyAmeNaM, duve yaNaM tIse bAhAo aNavaTThiAo bhavaMti, taMjahA - abbhitariyA caiva bAhA savvabAhiriyA ceva bAhA, tIse NaM savvabdhaMtariyA bAhA maMdarapa- vvayaMteNaM cha joyaNasahassAiM tinni ya cauvIse joyaNasae chacca dasabhAgA joyamassa parikkheveNaM Ahi0 tIse NaM parikkhevavisese kao Ahi0 ta jeNaM maMdarassa pavvayassa parikkheve te NaM dohiM guNittA dasahiM chittA dasahiM bhAge hIramANe, esa NaM parikkhevavisese Ahi0tA se NaM tAvakkhette kevaiyaM AyAmeNaM Ahi0 tA tesIi joyaNasahassAI tinni tettadIse joyaNasae joyaNatibhAgaM Ahi0 tayA NaM kiMsaMThiyA aMdhakArasaMThiI Ahiatti vaijjA ?, tA uDDImuhakalaMbuyApupphasaMTANasaMThiyA Ahiyatti vaejjA, aMto saMkuDA bAhiM vitthaDA aMto vaTTA bAhiM pihulA aMto aMkamuhasaMThiyA cAhiM satthimuhasaMThiyA ubhao pAseNaM tIse duve bAhAo bhavaMti, paNayAlIsaM 2 joyaNasahassAI AyAmeNaM, duve yaNaM tIse bAhAo aNavaTTiyAo bhavaMti, taMjahA - savvandhaMtariyA ceva bAhA savvabAhiriyA ceva bAhA, tIse NaM savvabdhaMtariyA bAhA maMdarapavvayaMteNaM nava joyaNasahassAI cattAriya chalasIe joyaNasae nava ya dasabhAge joyaNassa parikkheveNaM Ahiyatti vaejjA, tAje NaM maMdarasta pavvayassa parikkheve taM parikkhevaM tihiM guNittA dasahiM chittA dasahiM bhAge hIramANe, esaNaM parikkhevavasese Ahiyatti vaejjA, tIse NaM savvabAhiriyA bAhA lavaNasamuddateNa caunauI joyaNasahassAiM aTTha ya aTThaTThe joyaNase cattAri ya dasabhAge joyaNassa parikkheveNaM Ahie iti vaejjA, tA esa NaM parikkhevavisese kao Ahie iti vaejjA ?, tA je NaM jaMbuddIvarasa dIvassa parikkheve pannatte taM parikkhevaM tihiM guNittA dasahiM chittA dasahiM bhAge hIramANe esa NaM parikkhevavisese Ahie iti vajA, tIse NaM aMdhakAre kevaie AyAmeNaM Ahie iti vaijjA ?, tA tesIi joyaNasahassAiM tini ya tittIse joyaNasae joyaNattibhAgaM ca Ahie iti vaejjA, tayA gaM uttamakaTThapattA ukkosiyA aTThArasamuhuttA rAI bhavati, jahannae duvAlasamuhutte divase bhavai' idaM ca sakalamapi prAguktasUtravyAkhyAnusAreNa svayaM paribhAvanIyaM, tApakSetrasaMsthitau cintyamAnAyAM yanmaMdaraparirayAdi dvAbhyAM guNyate andhakAracintAyAM tu tatribhistadanantaraM cobhayatrApi dazabhirvibhajanaM tathA sarva vAhye maNDale sUryasya cAraMcarato lavaNasamudramadhye paJca yojanasahasrANi tApakSetraM tadanurodhAd, antakArazcAyAmato varddhate tatastrayazItiryojanasahasrAmi ityuktamiti / 82 tadevamuktaM tApakSetrasaMsthitiparimANamandhakArasaMsthitiparimAmaM ca sampratyUrdhvamadhaH pUrvavibhAge'paravibhAge ca yAvaprakAzayataH sUryau tannirUpaNArthaM sUtramAha- 'tA jaMbuddIve Na' mityAdi, tA iti pUrvavat, jaMbUdvIpe kiyat-kiyatpramANaM kSetraM sUryAvUrdhvatApayataH - prakAzayataH kiyatkSetramadhaH kiyatkSetraM tiryak, pUrvabhAge aparabhAge cetyartha, bhagavAnAha - 'tA' ityAdi, tA iti pUrvavat, jambUdvIpe dvIpe sUryau pratyekaM svavimAnAdUrdhvamekaM yojanazataM tApayataH-prakAzayataH adhastApayato'STAdaza yojanazatAni, etaccAdholaukikagrAmApekSayA draSTavyaM, tathAhi adholaukikagrAmAH samatala bhUbhAgamavadhIkRtyAdho yojanasahasreNa vyavasthitA tatrApi Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 4, prAbhRtaprAbhRtaM sUryaprakAzaH prasarati, tataH samatalabhUbhAgasyAdho yojanasahanaMtadUrdhvaM cApTau yojanazatAnItyubhayamIlane'TAdaza yojanazatAni tiryak svavimAnAt pUrvabhAge'parabhAgeca pratyekaM tApayataH saptacatvAriMzadyojanasahasrANi dveyojanazate triSaTe-triSaSTyadhikeekaviMzatiMca SaSTibhAgAn yojanasya prAbhRtaM-4 samAptam muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA prajJApanAupAGgasUtre caturthaprAbhRtasya malayagiriAcAryeNa viracitA TIkA prismaaptaa| (prAbhRtaM-5) vR. tadevamuktaM caturthaM prAbhRtaM, samprati paJcamamArabhyate-tasya cAyamarthAdhikAraH 'kasmin lezyA pratihate ti, tatastadviSayaM praznasUtramAha mU. (36) tA kassi NaM sUriyassa lessA paDihatAti vadejA ?, tattha khalu imao vIsaM paDivattIo pannattAo, tatthege evamAhaMsu tA maMdaraMsiNaM pavvataMsi sUryassa lessA paDihatA AhitAti vadejA, ege evamAhaMsu 1, egepuNa evamAhaMsutAbhmesaMsiNaMpavvataMsi sUriyasssalessA paDihatAAhitAtivadenA, egeevamAsu 2 / evaM eteNaM abhilAveNaM bhANiyavvaM, tA manoramaMsiNaMpavvayaMsi, tAsudaMsaNaMsi NaM pavvayaMsi, tAsayaMpabhaMsiNaM pavvataMsi tA girirAyasiNaM pavvataMsi tA rataNuccayaMsiNaM pavvataMsi tA siluccayaMsi NaM pavvayaMsi tA loamajhaMsi NaM pavvataMsi tA loyaNAbhiMsiNaM pavvataMsi tA acchaMsiNaM pavvataMsitA sUriyAvattaMsiNaM pavvataMsi sUriyAvaraNaMsiNaM pavvataMsi tA uttamaMsiNaM pavvayaMsi tA disAdissiNaM pavvataMsi tA avataMsaMsiNaM pavvataMsitAdharaNikhIlaMsiNaM pavvayaMsi tA dharaNisiMgaMsi NaM pavvayaMsi tA pavvatiMdasi NaM paJcataMsi NaM pavvataMsi tA pavvayarAyasi NaM pavvayaMsi sUriyassa lesA paDihatA AhitAti vadejA, ege evmaahNsu| vayaM puNa evaM vadAmo-tA maMdarevi pavuccati jAva pavvayarAyA vuccati, tAje NaM yuggalA sUriyassa lesaM phusaMti te NaM puggalA sUriyassa lesaM paDihaNaMti, adiTThAviNaM poggalA sUriyassa lessaM paDihaNaMti, carimalesaMtaragatAviNaM poggalA sUriyassa lessaM pddihnnNti|| vR. 'tA kassi Na mityAdi, tA iti pUrvavat, abhyantaramaNDale sUryasya lezyA prasaratIti kasmin sthAne lezyA pratihatA AkhyAtA iti vadet ?, ayamiha bhAvArtha-ihAvazyamabhyantaraM pravizantI sUryasya lezyA kasmin sthAne pratihatetyabhyupagantavyaM, yataH sarvAbhyantare sarvabAhye ca maNDale jambUdvIpagataM tApakSetramAyAmataH paJcacatvAriMzadyojanasahanApramANamevAkhyAtametacca sarvAbhyantaramaNDalage sUrye lezyApratihatimantareNanopapadyate, anyathA niSkrapati sUrvetaprativaddhasya tApakSetrasyApi niSkramaNabhAvAt sarvabAhye maNDale cAraM carati sUrye hInamAyAmato bhavet na ca hInamuktamato'vasIyate kApi lezyA pratighAtamupayAti tatastadavagamAya prazna iti, evaM prazne kRte sati bhagavAnetadviSaye yAvatyaH pratipattayastAvatIrupadarzayati ___'tatthe'tyAdi, tatra-sUryalezyApratihativiSaye khalvimA viMzatipratipattayaH prajJaptAH, tadyathA 'tatra' teSAM viMzateH paratIthikAnAM madhya eka evamAhuH-mandare parvate sUryasya lezyA pratihatA Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUryaprajJaptiupAGgasUtram 5/-36 AkhyAtA iti vadet, vadediti teSAMmUlabhUtaM svaziSyaM pratyupadezaH, atraivopasaMhAraH 'egeevamAhaMsu' 1, eke punarevamAhuH-merau parvate sUryalezyA pratihatA AkhyAtA iti vadet, eke evamAhuH 2, 'eva'mityAdi evaM-uktena prakAreNa-etena vakSyamANena pratipattivizeSabhUtenAlApakena zeSapratipattijAtaM netavyaM, tAneva pratipattivizeSabhUtAnAlApakAn darzayati- 'tA manoramaMsiNaM pavvataMsI' tyAdi pratyAlApakaM ca pUrvoktAni padAni yojanIyAni, tata evaM sUtrapAThaH-'ege puNa eva0tA maNoramaMsi NaM pabvayaMsi sUriyalesA paDihayA Ahiyatti vaijjA ege eva03, ege puNa evA0tA sudaMsaNaMsiNaM pavvayaMsi sUriyalesA paDihayA Ahiyatti vaejjA, ege eva04, ege puNa eva0 tA sayaMpahaMsi NaM pavvayaMsi sUriyalesA paDihayA Ahiyatti vaijA ege eva0 5 / ege puNa evamAhaMsutA girirAyaMsiNaMpavvayaMsi sUriyalesA paDihayA Ahiyatti vaejjA, ege eva0 6, ege puNa evamAhaMsu tA rayaNuccayaMsi NaM pavvayaMsi sUriyalesA paDihayA Ahiyatti vaijA, ege eva07, ege puNa evamAhaMsu tA siluccayaMsiNaM pavvayaMsi sUriyassa lesA paDihayA Ahiyatta vaejjA, ege eva08, ege puNa eva0tA loyamamaMsi NaM pavvayaMsi sUriyassa lesA paDihayA Ahiyatti vaejjA, ege eva09, ege puNa evamAhaMsu tA loganAbhiMsi NaM pabvayaMsi sUriyassa lesA paDihayA Ahi0 ege eva10 / ege puNa evamAhaMsu tA acchaMsi NaM pavvayaMsi sUriyassa lesA paDihayA Ahiyatti vaijA ege eva0 11, ege puNa evamAhaMsutA sUriyAvattaMsi NaM pavvayaMsi sUriyassa lesA paDihayA Ahiege eva012, ege puNa evamAhaMsu tA sUriyAvaraNaMsi pavyayaMsi sUriyassa lesA paDihayA Ahi0 ege eva013, ege puNa evamAhaMsu tA uttamaMsi NaM pavvayaMsi sUriyassa lesA paDihayA Ahi0 ege eva014, ege puNa eva0 tA disAdissi NaM pavvayaMsi sUriyassa lesA paDihayA Ahi0 ege evamAhaMsu15, egepuNa evamAhaMsutAavataMsaMsiNaM pavvayaMsisUriyassalesApaDihayA AhiyattivaejA ege evamAhaMsu 16, ege puNa evamAhaMsutA dharaNikhIlaMsiNaM pabvayaMsi sUriyassa lesA paDihayA AhiyattivaejjA ege evamAhaMsu 17, egepuNa evamAhaMsutAdharaNisiMgaMsiNaMpavvayaMsi sUriyassa lesA paDihayA Ahiyatti vaejjA ege evamAhaMsu 18, ege puNa evamAhaMsu tA pavvaiMdasiNaM pavvayaMsi sUriyassa lesA paDihayA Ahiyatti vaejA ege evamAhaMsu 19, ege puNa evamAhaMsu tA pavyayarAyasiNaM pavvayaMsi sUriyarasa lesA paDihayA Ahiyatti vaenA ege evamAhaMsu 20 / / tadevaM parIrthikapratipattIrupadarya samprati svamatamupadarzayati-'vayaM puNa'ityAdi, vayaM punarutpatrakevalajyotiSa evaM vadAmaH yadut 'tA' iti pUrvavat yasmin parvate'bhyantaraM prasarantI sUryasya lezyA pratighAtamupagacchati samandaro'pyucyate dhAvatparvatarAjo'pyucyate, sarveSAmapyeteSAM zabdAnAmekArthikatvAt, tathA mandaro nAma devastatra palyopamasthitiko maharddhikaH parivasati tena tadyogAnmandara ityabhidhIyate 1, sakalatiryaglokamadhyabhAgasya maryAdAkAritvAnmeru 2, manAMsi devAnAmapi atisurapatayA ramayatIti manoramaH 3, zobhanaM jAmvUnadamayatayA vajralavahulatayA camanonivRtikaraM darzanaM yasyAsau sudarzanaH,4, svayamAdityAdinirapekSA ratnabahulatayAprabhA-prakAzo yasya sa svayaMprabhaH 5 / ___ tathA sarveSAmapi girINAmuccaistvena tIrthakarajanmAbhiSekAzrayatayA ca rAjA girirAjaH 6, tathA ratnAnAM nAnAvidhAnAmut-prAvalyena cayaH-upacayo yatra sa ratnoccayaH 7, tathA zilAnAM Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 5, prAbhRtaprAbhRtaM - pANDukambalazilAprabhRtInAmut-Urdhva zirasa upari cayaH-sambhavo yatra sa ziloccayaH 8, tathA lokasya-tiryaglokasya samastasyApi madhye varattate iti lokamadhyaH 9, tathA lokasya-tiryaglokasya sthAlaprakhyasya nAbhiriva-sthAlamadhyagatasamunnatavRttacandraka iva lokanAbhi 10 / tathA accha:-svacchaH sunirmalajAmbUnadaratnabahulatvAt 11, tathA sUrya upalakSaNametat candragrahanakSatratArakAzca pradakSiNamAvartante yasya sa sUryAvataH 12, tathA sUryairupalakSaNametat candragrahanakSatratArakAbhizca samantataH paribhramaNazIlairAbriyate sma-veSTayate smetisUryAvaraNaH 'kRddhahula miti vacanAtkarmaNyanaSapratyayaH 13,tathA girINAmuttama iti uttamaH 14,dizAmAdi-prabhavo digAdi, tathAhi-rucakAdizAM vidizAMca prabhavo rucakazcApTapradezAtmako merumadhyavartI, tato merurapi digAdirityucyate 15, tathA girINAmavataMsaka ivetyavataMsakaH 16 / amISAM ca SoDazAnAM nAmnAM saGgAhike ime jambUdvIpaprajJaptiprasiddha gaathe||1|| "maMdaramerumaNorama sudaMsaNa sayaMpabhe ya giriraayaa| rayaNoccae siloccaya majjho logassa nAbhI ya / / // 2 // acche ya sUriyAvatte, sUriyAvaraNe iy| uttame ya disAI ya, vaDiMse iya solse|| tathA dharaNyAH-pRthivyAH kIlaka ivadharaNikIlakaH, tathA dharaNyAH zRGgamiva dharaNizRGgaH, parvatAnAmindraH parvatendraH, parvatAnAM rAjA parvatarAjaH, tadevaM sarve'pimandarAdayaH zabdAH paramArthata ekArthikAstatobhinnAbhinAyatayA pravRttAH prAktanAH pratipattayaH sarvA apimithyArUpA avagantavyAH yApi ca lezyApratihati sA mandare'pyasti anyatrApi ca, tathA cAha- 'tAje NaM ityAdi, tA iti pUrvavatyeNamiti vAkyAlaGkAre pudgA merutaTabhittisaMsthitAH sUryasya lezyAM spRzanti te pudgalAH sUryasya lezyAMpratighnanti, abhyantaraMpravizantyAH sUryalezyAyAstaiH pratiskhalitatvAt, ye'pipudgalA merutaTabhittisaMsthitA api dRzyamAnapudgalAntargatAH sUkSmatvAn cakSusparzamupayAnti te'pyadhyA api sUryalezyAM pratighnanti, tairapyabhyantaraM pravizantyAH sUryalezyAyAH svazaktyanurUpaM pratiskhalyamAnatvAta, ye'pi meroranyatrApi caramalezyAntaragatAH-caramalezyA-vizeSasaMsparzinaH pudgalAste'pi sUryalez pratighnanti, tairapi caramalezyAsaMsparzitayA caramalezyAyAH pratihanyamAnatvAt / / prAbhRtaM-5 samAptam (prAbhRtaM-6) tadevamuktaM paJcamaM prAbhRtaM, samprati paSThamArabhyate, tasya cAyamadhikAraH-'kathamojaHsaMsthitirAkhyAtA'iti, tatastadvipayaMpraznasUtramAha mU. (37) tA kahaM te oyasaMThitI AhitAtivadejA ?, tattha khalu imAo paNavIsaM paDivattIo pannattAo / tatthege evamAhaMsu tA aNusamayameva sUriyassa oyA annA uppaje, annA aveti, ege evamAhaMsu 1, ege puNa evamAhaMsu tA aNumuhuttameva sUriyassa oyA annA uppajati annA aveti 2/ eteNaM abhilAveNaM netavvA, tA aNurAiMdiyameva tA aNupakkhameva tA aNumAsameva tA Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUryaprajJaptiupAGgasUtram 6/-37 aNuuDumeva tA aNuayaNameva tA aNusaMvaccharameva tA aNujugameva tA aNuvAsasayameva tA aNuvAsasahassameva tA aNuvAsasayasahassameva tA aNupuvvameva tA aNupubvasamayameva aNupuvvasahassamevatAaNupuvvasatasahassamevatA aNupavitovamameva tA aNupalitovamasatameva tA aNupalitovamasahassameva tA aNupalitovamasayasahassameva tA aNusAgarovamameva, tA aNusAgarovamasatamevatA aNusAgarovamasahassamevatA aNusAgarovamasayasahassameva egeevamAhaMsu tA aNuussappiNiosappiNimeva sUriyassa oyA annA uppajati annA aveti, ege ev0|| vayaMpuNa evaM vadAmo tA tIsaM 2 muhutte sUriyassa oyA avahitA bhavati, teNa paraM sUriyassa oyA anavaTTitA bhavati, chammAse sUrie oyaM nivuddheti chammAse sUrie oyaM abhivaDheti, nikkhamamANe sUrie desaM nivuveti pavisamANe sUrie desaM abhivuDhei, tattha ko hetUti vadejjA ? tA ayannaM jaMbuddIve 2 savadIvasamu0 jAva parikkheveNaM, tA jayA NaM sUrie savvabhaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carati tatA NaM uttamakaTThapatte ukkosae aTThArasamuhutte divase bhavati, jahanniyA duvAlasamuhuttA rAI bhavati, se nikkhamamaNe sUrie navaM saMvaccharaM ayamANe paDhamaMsi ahorattaMsi abhitarANaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM crti| tAjayANaM sUrie abhitarANaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAcarati tatANaM egeNaM rAidieNaM ega bhAgaM oyAe disabasakhattassa nibuDittA ratanikkhettassa abhivaDDittA cAraM carati, maMDalaM aTThArasahiM tIsehiM satehi chittA, tatANaM aTThArasamuhutte divase bhavati dohiM egahibhAgamuttehiM UNe duvAla- samuhuttA rAI bhavati dohiM egaThibhAgamuhuttehiM ahiyA, se nikkhamamANe sUrie doccaMsiahorattaMsi amitaratacaM maMDalaM vasaMkamittA cAraM crti| tAjayANaM sUrie amitaratacaM maMDalaMuvasaMkamittA cAraMcarati tatANaM dohiM rAidiehiM do bhAge oyAe divasakhettassa nivuddhittA rayaNikhittassa abhivavettA cAraM carati, maMDalaM aTThArasatIsehiM saehichettA, tatANaM aTThArasamuhutte divase bhavati cauhiM egadvibhAgamuttehiM UNe duvAlasamuhuttA rAIbhavati cauhi egavibhAgamuhuttehiM ahiyA, evaM khalu eteNuvAeNaM nikhamamANe sUrie tayAnaMtarAo tadAnaMtaraM maMDalAto maMDalaM saMkamamANe 2 egamegemaMDale egamegeNaM rAidieNaMegamegeNaM 2 bhAgaMoyAe divasakhettassa nivuDDemANe 2 rayaNikhettassa abhivaDDemANe 2 savvabAhiraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM crti| tA jayA NaM sUrie savvabhaMtarAto maMDalAto savvavAhiraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carati tatANaM sababhataraM maMDalaM paNidhAya egeNaM tesIteNaM rAiMdiyasateNaM ege tesItaM bhAgasataM oyAe divasakhettassa nivvujhettA rayamikhettassa abhivuddettA cAraM carati maMDalaM aTThArasahiM tIsehi chettA, tatANaM uttamakaTThapattA ujhosiyA aTThArasamuhuttA rAIbhavati jahannaeduvAlasamuhutte divase bhavati, esa NaM paDhamachammAse esaNaM paDhamassa chammAsassa paJjavasANe, se pavisamANe sarie doccachammAsaM ayamANe paDhamaMsi ahorattaMsi bAhirANaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM crti| tAjayA NaM sUrie bAhirAnaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carati tatANaM egeNaM rAidieNaM egaMbhAgaMoyAe ratanikkhettassanibbuDhettA divasakhettassa abhivavettAcAraM carati, maMDalaM aTThArasahiM tIsehiM chettA, tatA NaM aTThArasamuhattA rAI bhavati dohiM egaTThibhAgamuhuttehiM UNA duvAlasamuhutte divase bhavati dohiM egaTThibhAgamuhuttehiM adhie, se pavisamANe sUrie doccaMsi ahorattaMsi bAhira Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAmRtaM 6, prAbhRtaprAbhRtaM - tacaM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carati / tA jayA NaM sUrie bAhiratacaM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carati tatANaMdohiM rAIdiehiM dobhAe oyAe rayaNikhettassa nivvuhettA divasakhettassa abhivuDvettA cAraMcarati, maMDalaM aTThArasahiMtIsehiMchettA, tayANaM aTThAsamuhattA rAIbhavati cauhiegaTThibhAgamuhuttehiM UNA duvAlasamuhutte divase bhavati cauhiM egahibhAgamuhuttehiM adhie, evaM khalu eteNuvAeNaM pavisamANe sUrie tatANaMtarAto tadAnaMtaraM maMDalAto maMDalaM saMkamamANe 2 egamegeNaM rAidieNaM egamegeNaM bhAgaM oyAe rayaNikhettassa nivvuDDemANe 2 divasakhettassa abhivaDDemANe 2 savvabhaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM crti| tA jayA NaM sUrie savvavAhirAto maMDalAto savvabhaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carati tatA NaM savvabAhiraM maMDalaM paNidhAya egeNaM tesIteNaM rAiMdiyasaeNa ega tesItaM bhAgasataM oyAe rayaNikhittassa nivuvettA divasakhetassa abhivaDvetA cAraM carati, maMDalaM aTThArasatIsehiM saehiM chettA, tatA NaM uttamakaTThapatte ukkosae aTThArasamuhutte divase bhavati, jahanniyA duvAlasamuhuttA rAIbhavati, esaNaM docce chammAse esaNaM doccassa chammAsassa pajavasANe, esaNaM Adice saMvacchare, esaNaM Adicassa saMvaccharassa paavsaanne|| vR. 'tA kahaM te oyasaMThiI'ityAdi, tA iti pUrvavat, kathaM? - kena prakAreNa kiM sarvakAlamekarUpAvasthAyitayA utAnyathA ojasaH-prakAzasya saMsthiti-avasthAnamAkhyAtA iti vadeta, evamukte bhagavAnetadviSaye yAvatyaH pratipattayaH sambhavanti tAvatIH kathayati ___'tatthe' tyAdi, tatra-ojaHsaMsthitau viSaye khalvimAH paJcaviMzati pratipattayaH prajJaptAH, tadyathA-tatra-teSAM paJcaviMzateH paratIthikAnAM madhye eke vAdina evamAhuH, 'tA'itita pUrvavat, anusamayameva-pratikSaNameva sUryasya ojo'nyadutpadyate anyadapaiti, kimuktaMbhavati?-pratikSaNaM sUryasya ojaH prAktanabhinnapramANaM vinazyati, anya deva prAktanAbhinnapramANamoja utpadyate, sUtreca ojaHzabdasya stratvena nirdezaH prAkRtatvAdArSatvAdvA, atraivopsNhaarH|| _ 'ege evamAhaMsu' 1, eke punarevamAhuH, 'tA' iti pUrvavat, anumuhUrtameva-pratimuhUrtameva sUryasya ojo'nyadutpadyate anyacca prAktanmapaiti, atraivopasaMhAraH 'ege0 evamAhaMsu' 1, eke punarevamAhuH, 'tA' iti pUrvavat, anumuhUrtameva-pratimuhUrtameva sUryasya ojo'nyadutpadyate anyacca prAstanamapaiti, atraivopasaMhAraH 'ege0 evamAhaMsu 2, 'eva'mityAdi, evaM-uktena prakAreNa etena vakSyamANena pratipattivizeSabhatenAlApakena zeSaM pratipattijAtaM netavyaM, tAnevAbhilApavizeSAn darzayati-tA aNurAiMdiyameve' tyAdi, sugama, navaraM rAtrindivaM rAtrindivamanu anurAtriMdivamityevaM sarvatra vigrahabhAvanA karaNIyA, pAThaH punarevaM sUtrasyaveditavyaH- egeevamAhaMsutAaNurAiMdiyameva sUriyassaocA annA uppajaiannAaveti, ege0 evamAhaMsu 3,egepuNa evamAhaMsutAaNupakkhameva sUriyassaoyA annA uppajai, annAavei, ege0 evamAhaMsu4, egepuNa evamAhaMsutA aNumAsameva sUriyassa oyA annA uppajjati (annA) avei, ege0 evamAhaMsu 5 / ege puNa evamAhaMsu tA aNuuumeva sUriyassa oA annA uppAi, annA avei, ege evamAhaMsutA aNusaMvaccharameva sUriyassa ojA annA uppajai annA avei, ege evamAhaMsu 8, ege puNa evamAhaMsu tA aNujugameva sUriyassa oA annA uppajjai annA avei, ege evamAhaMsu 9, Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUryaprajJaptiupAGgasUtram 6/-/37 ege puNa eva0tA aNuvAsasayameva sUriyassa oyA annA uppajjai annA avei, ege eva 10 / tAege puNa evamAhaMsuaNuvAsasahassameva sUriyassa oA annA uppajjai annA avei, ege eva011, ege puNa evamAhaMsu tA aNuvAsasayasahassameva sUriyassa oyA annA uppajai annA avei, ege eva012, ege puNa evamAhaMsu tA amupuvvameva sUriyassa oyA annA uppanai annA avei, ege eva013, ege puNa evamAhaMsu tA aNupuvvasayameva sUriyassa oyA annA uppajjai annAavei, ege eva014, ege puNa eva0tA aNupubbasahassameva sUriyassaoyA annA uppajai annA avei, ege eva015 / ege puNa evamAhaMsu tA aNupuvvasayasahassameva sUriyassa oyAannA uppajai, annAavei, ege016, ege puNaevamAhaMsutA aNupaliovamameva sUriyassa thA annA uppajjai, annA avei, ege 017, ege puNa evamAhaMsu tA aNupaliovamasayameva sUriyassa oyA annA uppaJjai, annA avei, ege 018, ege puNa evamAhaMsu tA aNupaliovamahassameva sUriyassaoyA atrAuppajjai annAavei, ega019, egepuNa evamAhaMsutA aNupaliovamasayasahassameva sUriyassa oyA annA uppajjA, annA avei, ege 20 / / ege puNa evamAhaMsu tA aNusAgarovamameva sUriyassa oyA annA uppajjai, annA avei, egeevamAhaMsu21, egepuNa evamAhaMsutAaNusAgarovamasayameva sUriyassaoyA annA uppajjai, annA ege evamAhaMsu 22, ege puNa evamAhaMsu tA aNusAgarovamasahassameva sUriyassa oyA annA uppAi,annA avei, egeevamAhaMsu 23, egepuNaevamAhaMsutA aNusAgarovamasayasahassameva sUriyassa oyA annA uppajai, annA avei, ege evamAhaMsu 24, ege puNa evamAhaMsu tA aNuussappiNiosAppiNimeva sUriyassa oyA annA uppajjai, annA avei, ege evamAhaMsu 25 etAzca pratipattayaH sarvA api mithyAtvarUpA yato'ta etAsAmapohena bhagavAn svamatamupadarzayati-vayaMpunarevaM-vyamANaprakAreNa vadAmaH, tameva prakAramAha-'tA tIsa'mityAdi, tA iti pUrvavat, jambUdvIpe prativarSaM paripUrNatayA triMzataM triMzataM muhUrtAn yAvat sUryasya odhaH-prakAzo'vasthitaM bhavati, kimuktaM bhavati?, sUryasaMvatsaraparyante yadA sUrya sarvAbhyantare maNDale cAraM carati tadA sUryasya jambUdvIpagatamojaH paripUrNapramANaM triMzataM muhUrtAnyAvad bhavati 'teNa paraM"ti tataH paraM sarvAbhyantarAnmaNDalAtparamityartha, sUryasyaujo'navasthitaM bhavati, kasmAdanavasthitaM bhavatIti cet, ata Aha-'chammAse' ityAdi, yasmAtkAraNAtsarvAbhyantarAmaNDalAtparataH prathamAn sUryasaMvatsarasatkAn paNmAsAn thAvatsUryo jambUdvIpagatamojaH-prakAza pratyahorAtramekaikasya trizadadhikASTAdazazatasaGkSayabhAgasatkasya bhAgasya hApanena nirveSTayatihApayati, tadanantaraM dvitIyAnSaNmAsAn sUryasaMvatsarasatkAn yAvatsUrya pratyahorAtramekaikatriMzadadhikASTAdazazatasaGkhyasatkabhAgavarddhanenaujaH-prakAzamabhivarddhayati, etadeva vyaktaM vyAcaSTe'nikkhamamANe ityAdi, sugamam, navaraM dezamiti-triMzadadhikAnAmaSTAdazazatasaGkhyAnAM bhAgAnAM satkaM pratyahorAtramekaikaMbhAga,tenocyate sarvAbhyantaremaNDale paripUrNatayAtriMzataMmUhUrtAnyAdavasthitaM sUryasyaujastataH paramanavasthitamiti, etadeva vaitatyena vibhAvayiSuH praznasUtramupanyasyannAha___tatthe' tyAdi, tatra-niSkrAman sUryo dezaM-yathoktavyaM nirveSTayati pravizannabhivarddhayatItyetatsamin viSaye ko hetuH ?-kA upapattiriti vadet, bhagavAnAha- 'tA ayana'mityAdi, Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 6, prAbhRtaprAbhRtaM idaM jambUdvIpavAkyaM pUrvavat paripUrNa paThanIyaM vyAkhyAnIyaM ca, 'tA jayA Na'mityAdi, tatra yadA sUrya sarvAbhyantaramaNDalamupasaMka mya cAra carati tadA uttamakASThAprApta utkarSako'STAdazamuhUrto divaso bhavati, jaghanyA dvAdazamuhUrtA rAtri, tataH sarvAbhyantarAnmaNDalAduktaprakAreNa niSkrAman sUryonavaMsaMvatsaramAdadAnonavasya saMvatsarasya prathame'horAtre'bhyannarAnantaraMdvitIyaMmaNDalamupasaMka mya cAraM carati / 'tA jayANa'mityAdi, tatra yadA sarvAbhyantarAnantaraM dvitIyaM maNDalamupasaMka mya cAraM carati tadA ekena rAtrindivena sarvAbhyantaramaNDalagatena prathamakSaNAdUrdhva zanaiH zanaiH kalAmAtrakalAmAtra-hApanenAhorAtraparyanteekaMbhAgamojasaH-prakAzasya divasakSetragatasya nirveSTaya-hApayitvA tameva caikaM bhAgaM rajanikSetrasyAbhivarddhayitvA cAraM carati, kiyapramANaM punarbhAgaM divasakSetragatasya prakAzasya hApayitvA rajanikSetrasya varddhayitvA ? tataAha-maNDalamaSTAdazabhistriMzaiH-triMzadadhikaiHzataizchitvA, kimuktaM bhavati?-dvitIyaM maNDalamaSTAdazabhistrazadadhikairbhAgazatairvibhajya tatsatkamekaM bhAgamiti, kasmAtpunarmaNDalasyApTAdaza zatAni triMzadadhikAni bhAgAnAM parikalpyante ?, ucyate, iha ekaikaM maNDalaM dvAbhyAM sUryAbhyAM ekenAhorAtreNa bhramyApUryate, ahorAtrazca triMzanmuhUrttapramANaH, pratisUryaM cAhorAtragaNane paramArthato dvAvahorAtrau bhavataH, dvayozcAhorAtrayoHSaSTirmuhUmtAH, tato maNDalaM prathamataH SaSTayabhAgairvibhajyate, niSkramantau ca sUryaupratyahorAtraM pratyekaM dvau dvau muhUrtekaSaSTibhAgau hApayataH pravizantau cAbhivarddhayataH, yau ca dvau muhUrtekaSaSTibhAgau tausamaditAvekaH sArddhatriMzattamobhAgaH,tataH SaSTirapibhAgAH sArddhayA triMzatA guNyante, jAtAnyaSTAdazazatAni triMzatA'dhikAnica bhAgAnAM,evaMniSkramansUrya pratimaNDalaM triMzadadhikASTAdazazatasaGkhyAnAM bhAgAnAM satkamekaikaM bhAgaM divasakSetragatasya prakAzasya hApayan rajanikSetrasyAbhivarddhayan tAvadvaktavyaH yAvatsarvavAhye maNDale tryazItyadhikaM bhAgazataM divasakSetragatasya prakAzasya hApayitA rajanikSetrasyacAbhivarddhayitA bhavati, tryazItyadhikaMca bhAgazatamaTAdazazatAnAM triMzadadhikAnAM dazamo bhaagH| tataH 'sarvAbhyantarAnmaNDalAt sarvabAhye maNDale jambUdvIpacakravAladazabhAgasTayati rajanikSetrasyAbhivarddhate' iti yayAgabhihitaM tadapi samIcInaM jAtamiti, evamabhyantaraM pravizan pratimaNDalamaSTAdazazatabhAgAnAM triMzadadhikAnAM satkamekaikaM bhAgamabhivarddhayan tAvadvaktavyo yAvatsarvAbhyantaremaNDale tryazItyadhikaMbhAgazataMdivasakSetragatasya prakAzasyAbhivarddhayatirajanikSetragatasya ca hApayati, tryazItyadhikaM ca bhAgazataM jambUdvIpacakravAlasya dazamo bhAgastataH sarvavAhyAnmaNDalAtsarvAbhyantaremaNDale divasakSetragatasya prakAzasyaiko dazamazcakravAlabhAgo'bhivate rajanikSetragatasya tu truTayatIti yatyAgavAdi tadavirodhIti, sUtraM tu 'tayA NaM aTThArasamuhutte divase'ityAdikaM sakalamapi prAbhRtaparisamAptiM yAvatsugama, navaramevamatropasaMhAraH yat evaM sUryacArastataH pratisUrvasaMvatsaraM sUryasaMvatsaraparyante sarvAbhyantare maNDale triMzataM 2 muhUrtAn yAvatparipUrNamavasthitamojastataH paramanavasthitaM, sarvAbhyantare'pica maNDale triMzataM muhUrtAn yAvatparipUrNamavasthitamoja ucyate vyavahArato nizcayataH punastatrApi prathamakSaNAdUrdhva zanaiH zanai_yamAnamavaseyaM,prathamakSaNAdUrdhvaMsUryasya sarvAbhyantarAnantaradvitIyamaNDalAbhimukhaM cAracaraNAditi // prAbhRtaM-6 samAptam Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUryaprajJaptiupAsUtram 7/-/38 (prAmRta-7) vR. tadevamuktaM SaSThaM prAbhRtaM, samprati saptamaM Arabhyate, tasya cAyamarthAdhikAraH "kastava matena bhagavan ! sUryaM varayatI ti, tata etadviSayaM praznasUtramAha mU. (38)tAkete sUriyaM varaMtiAhitAti vadejA?,tattha khaluimAovIsaMpaDivattIo pnnttaao| tatthege evamAhaMsu-tAmaMdareNaM pavate sUriyaMvarayati Ahiteti vadejA, ege evamAhaMsu 1, ege puNa evamAsu tA merU NaM pacate sUriyaM varati Ahiteti vdejaa| evaMeeNaMabhilAveNaM netavvaMjAvapavvatarAye NaMpavvate sUriyaM varayati Ahiteti vadejA, taMege evamAhaMsu / vayaMpuNa evaM vadAmo-tA maMdarevi pavucati taheva jAva pavvatarAevu pavuccati, tAjeNaM poggalA sUriyassa lesaM phusati te poggalA sUriyaM varayaMti, adihAvi NaM poggalA sUriyaM varayaMti, caramalesaMtaragatAviNaM poggalA sUriyaM vryti|| vR. 'tA ke te'ityAdi, tA iti pUrvavat, kastava matena bhagavan ! sUryaM varayati ?, varayan 'vara IpsAyAM' Aptumicchan svaprakAzakatvena svIkurvan, AkhyAta iti vadet, evamukte bhagavAn etadviSayA yAvatyaH paratIthikAnAM pratipattayaH tAvatIH kathayati- 'tatthe' tyAdi, tatra sUryaM prati varaNaviSaye khalvimA viMzati pratipattayaH prajJaptAH, tadyathA-tatra-teSAM viMzateH paratIrdhikAnAM madhye eke prathamA evamAhuH-mandaraH parvataH sUryaM varayati, mandaraH parvato hi sUryeNa maNDalaparibhramyA sarvataH prakAzyate, tataH sUrya prakAzakatvena varayatItyucyate, atropasaMhAraH-'ege0' 1, eke punarevamAhuH, meruparvataH sUryaM varayannAkhyAta iti vadeta, atrApyupasaMhAraH 'ege02|| 'eva'mityAdi, evaM-uktena prakAreNa lezyApratihativiSayavipratipattivat tAvannetavyaM yAvatparvatarAjaH parvataH sUryaMvarayan AkhyAta iti vadet, eke evamAhuriti, kimuktaMbhati?-yathA prAk lezyApratihativiSaye viMzati pratipattayo yena krameNoktAstena krameNAtrApi vaktavyAH, sUtrapATho'piprathamapratipattigatapAThAnusAreNAnyUnAtiriktaH svayaMparibhAvanIyo, granthagauravabhayAttu na likhyate, tadevamuktAH paratIrthikapratipattayaH, saMprati bhagavAn svamatamupadarzayati 'vayaM puNa'ityAdi, vayaMpunarevaM-vakSyamANaprakAreNa vadAmaH, tameva prakAramAha-'tA maMdare'vI' tyAdi, tAitipUrvavat, yo'sau parvataH sUryavarayan AkhyAtaH samandaro'pyucyate merurapyucyate yAvatparvatarAjo'pyucyate, etacca prAgeva bhAvitaM, tato bhinnabhinnaviSayatayA pravRttAH prAktanyaH pratipattayaH sarvA api mithyArUpA avagantavyAH, apica-na kevalo merureva sUryaM varayati, kiM tvanye'pi pudgalAH, tathA cAha- 'tA je Na', tA iti pUrvavat pudgalA merugatA amerugatA vA sUryalezyAMspRzantite pudgalAH svaprakAzakatvena sUryaMvarayanti, IpsitaM hi sUryeNa prakAzyate, tato lezyApudgalaiH saha sambandhAtparaMparayA te-sUryaM svaM kurvantItyucyate, ye ca prakAzyamAnapudgalaskandhAntargatA merugatAamerugatAcA sUryeNa prakAzitA api sUkSmatvAnna cakSusparzamupagacchanti te'piprAguktayuktyA sUryaMvarayanti, ye'pica caramalezyAntaragatAH-svacaramalezyAvizeSasparzinaH pudgalAste 'pi sUryaM varayanti, teSAmapi sUryeNa prakAzyamAnatvAt / / prAbhRtaM-7 samAptam Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 8, prAbhRtaprAbhRtaM (prAbhRtaM-8) vRtadevamuktaM saptamaMprAbhRtaM, samprati aSTamamArabhyate tasyacAyamarthAdhikAraH-'kathaM tvayA bhagavan ! udayasaMsthitirAkhyAtA' iti, tata itthaMbhUtameva praznasUtramAha-- mU. (39)tA kahate udayasaMThitI Ahiteti vadejA?, tatthakhaluimAo tinnipaDivattIo pa0 tatthege evamAhaMsu, tA jayA NaM jaMbuddIve 2 dAhiNaDDhe aTThArasamuhutte divase bhavati tatANaM uttaraDevi aTThArasamuhutte divase bhavati, jayA NaM uttaraDhe aTThArasamuhutte divase bhavati tayA NaM dAhiNaDDe'vi aTThArasamuhutte divase bhavati, ta(ja)dANaMjaMbuddIve 2 dAhiNaDDhe sattarasamuhutte divase bhavati tayA NaM uttaraDevi sattarasamuhutte divase bhavati, tayANaM uttaraDhe sattarasamuhutte divase bhavati tadANaM dAhiNaDevisattarasamuhutte divase bhavati, evaMparihAvetavvaM, solasamuhutte divase pannarasamuhutte divase caudasamuhutte divase terasamuhatte divase jAva NaM jaMbuddIve 2 dAhiNaDDhe bArasamuhutte divase tayANaM uttaraddhevi bArasamuhatte divase bhavati, jatANaM uttaraddhe bArasamuhatte divase bhavati tatANaM dAhiNaddhevi vArasamuhutte divase bhavati, tatA NaM dAhiNaddhe bArasamuhutte divase bhavati tatA NaM jaMbuddIve 2 maMdarassa pavvayassa puracchimapaJcasthimeNaM satA pannarasamuhutte divase bhavati sadA pannarasamuhuttA rAI bhavati, avahitANaM tattha rAiMdiyA pannattA samaNAuso!, ege evamAhaMsu / ege puNa evamAhaMsujatANaM jaMbuddIve 2 dAhiNaddhe aTThArasamuhuttAnaMtare divase bhavati tayA NaM uttaraddhevi aTThArasamuhuttAnaMtare divase bhavati tayA NaM uttaraddhevi aTThArasamuhattAnaMtare divase bhavai, jayANaM uttaraddhe aTThArasamuhuttANaMtare divase bhavai tatANaM dAhiNaheviaTThArasamuhattAnaMtare divase bhavai evaM parihAvetavvaM, sattarasamuhattANaMtare divase bhavati, solasamuhuttAnaMtare0, pannarasamuhattAnaMtare divase bhavati, coddasamuhuttANaMtare0, terasamuhattAnaMtare0, jayANaMjaMbuddIvara dAhiNaddhe bArasamuhuttAnaMtare divase bhavati tadA NaM uttaraddhevi bArasamuhuttAnaMtare divase, jatA NaM uttaraddhe bArasamuhuttAnaMtare divase bhavai tayANaMdAhiNaddhevi bArasamuhuttANaMtare divasebhavati tadANaM jaMbuddIve 2 maMdarassapavvayassa purathimapaJcasthimeNaM no sadA pannarasamuhune divase bhavati no sadA pannarasamuhut rAI bhavati, anavaTTitA NaM tattha rAiMdiyA NaM samaNAuso!, ege evamAhaMsu 2 / / ege puNa evamAhaMsu, tAjayANaM jaMbuddIve 2 dAhaNiDDe aTThArasamuhutte diyase bhavati tadA NaM uttaraddhe duvAlasamuhuttA rAI bhavati, jayANaM uttara aTThArasamuhutte divase bhavati tadA NaM dAhiNaDDe vArasamuhuttA (rAI bhavai, jayA NaM dAhiNaDhe aTThArasamuhuttA) naMtare divase bhavati tadA NaM uttaraddhe vArasamuhuttA rAI bhavai, jatA NaM uttaraddhe aTThArasamuhattAnaMtare divase bhavati tadA NaM dAhiNaDDhe vArasamuhuttA rAI bhavati, evaM netabvaM sagalehi ya anaMtarehi ya ekkake do do AlAvakA, savvahiM duvAlasamuhuttA rAI bhavati, jAvatAjatA NaM jaMbuddIve 2 dAhiNaddhe vArasamuhuttAnaMtare divase bhavati tadANaM uttaraddhe duvAlasamuhuttA rAI bhavati, jayANaM uttaraddhe bArasamuhuttANaMtare divase bhavati tadA NaMuttaraddhe duvAlasamuhuttA rAI bhavati, jayANaM uttaraddhe duvAlasamuhuttAnaMtare divase bhavati tadANaM dAhiNaddhe duvAlasamahuttA rAI bhavati, tatA gaM jaMbuddIve 2 mandarassa pavvayassa purathimapaJcatthime NaM Nevatthi pannarasamuhutte divase bhavati nevasthi pannarasamuhuttA rAI bhavati, vocchinnA NaM tattha rAiMdiyA paM0 samaNAuso! ege evamAhaMsu 3 / Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUryaprajJaptiupAGgasUtram 8/-139 ___ vayaMpuNa evaM vadAmo, tAjaMbuddIve 2 sUriyA udINapAINamuggacchaMti pAINaudINamAgacchanti paDINaudINamuggacchaMti udINapAINamAgacchaMti, tA jatA gaMjavuddIve 2 dAhiNaddhe divase bhavati tadANaM uttaraddhe divase bhavati, jadANaMu0 tadANaMjaMbuddIve 2 maMdarassa pavvayassa puracchimapaJcachime NaM rAI bhavati, tA jayA NaM jaMbuddIve 2 maMdarassa pabvayassa purasthime NaM divase bhavati tadA NaM paJcacchimeNavi divase bhavati, jayA NaM paJcatthime NaM divase bhavati tadA NaM jaMbuddIve 2 maMdarassa pavvayassa uttaradAhiNe NaM rAI bhavati, tA jayA NaM dAhiNaddhevi ukkosae aTThArasamuhutte divase bhavati tayANaM uttaraddhe ukkosae aTThArasamuhutte divase bhavati, jadA uttaraddhe0 tadA NaM jaMbuddIve 2 maMdarassa pavvayassa puratthime NaM jahanniyA duvAlasamahattA rAI bhavati, tA jayA NaM jaMbaddIve 2 mandarassa pabbatassa puracchime NaM ukkosae aTThArasamuhutte divase bhavati tatA NaM paccatthimeNavi ukkosae aTThArasamuhutte divase bhavati, jatANaM paJcatthime NaM ukkosae aTThArasamuhutte divase bhavati tatANaMjaMbuddIve 2 maMdarassa pavvayassa uttaradAhiNe NaM jahanniyA duvAlasamuhattA rAI bhvti| evaM eeNaM gameNaM netavvaM, aTThArasamuhuttAnaMtare divase sAtiregaduvAlasamuhuttA rAI bhavati, sattarasamuhatte divase terasamuhattA rAI, sattarasamuhuttAnaMtare divase bhavati sAtiregaterasamuhuttA rAI bhavati, solasamuhutte divase bhavati coddasamuhuttA rAI, bhavati, solasamuhuttANaMtare divase bhavati sAtiregacoddasamuhuttA rAIbhavati, pannarasamuhutte divase pannarasamuhutte divase pannarasamuhuttA rAI, pannarasamuhattANaMtare divase sAtiregapannarasamuhattA rAI bhavai, cauddasamuhutte divase solasamuhuttA rAI, coddasamuhuttAnaMtare divase sAtiregasolasamuhuttA rAI, terasamuhutte divase sattarasamuhuttA rAI, terasamuhuttAnaMtare divase sAtiregasattarasamuhattArAI,jahannaeduvAlasamuhutte divase bhavati ukkosiyA aTThArasamuhuttA rAI bhavai, evaM bhaNitavvaMAtA jayA NaM jaMbuddIve 2 dAhiNaddhe vAsANaM paDhame samae paDivajjati tatA NaM uttaraddhevi vAsANaM paDhame samae paDivajati, jatANaM uttaraddhe vAsANaM paDhame samae paDivajati tatANaM jaMbuddIve 2 maMdarassa pavvayassa puracchimapaJcasTimeNaM anaMtarapurakkhaDakAlasamayaMsi vAsANaM paDhame samae paDivAi, tAjayA NaM jaMbuddIve 2 maMdarassa pavvayassa puracchimeNaM vAsANaM paDhame samae paDivAi tatA NaM pacatthimeNavi vAsANaM paDhame samae paDivajjai, jayA NaM paJcatthime NaM vAsANaM paDhame samae paDivajai tatA NaM jaMbuddIve 2 maMdaradAhiNe NaM anaMtarapacchAkayakAlasamayaMsi vAsANaM paDhame samae paDivanne bhavati / jahA samao evaM AvaliyA ANApANU thove lave muhutte ahoratte parakhe mAse uU, evaM dasa AlAvagA jahA vAsANaM evaM hemaMtANaM gimhANaM ca bhANitavvA, tA jatA NaM jaMbuddIve 2 dAhiNaddhe paDhame ayaNe paDivaJjati tadA NaM uttaraddhevi paDhame ayaNe paDivajaI, jatA NaM uttaraddhe paDhame ayaNe paDivajati tadA NaM dAhiNaddhevi paDhame ayaNe paDivAi, jatA NaM uttaraddhe paDhame ayaNe paDiva0 tatA NaM jaMbuddIve 2 maMdarassa pavvayasasa purathimapaJcatthime NaM anaMtarapurakkhaDakAlasamayaMsi paDhame ayaNe paDi0tA jayANaMjaMbuddIve maMdarassa pavvayassa purathimeNaM paDhame ayaNe paDi0 tatANaM paJcatthimeNavipaDhame ayaNe paDi0jayANaM paJcatthimeNaM paDhame paDi0 tadANaM jaMbuddIve 2 maMdarassa pavvayassa uttaradAhiNe NaM anaMtarapacchAkaDakAlasamayaMsi paDhame ayaNe paDivanne bhavati, jahA ayaNe tahA saMvacchare juga vAsasate, evaM vAsasahasse vAsasaya- sahasse puvyaMge puvve evaM jAva Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 8, prAbhRtaprAbhRtaM 93 sIsapaheliyA palitovame sAgarovame / tA jayA NaM jaMbuddIve 2 dAhiNaDDhe ussappiNI paDi0 tatANaM uttaraddhevi ussappiNI paDi0 jatA NaM uttaraddhe ussappiNI paDivaJjati tatA NaM jaMbuddIve 2 maMdararasa pavvayassa puratthimapaJcatthime NaM nevatthi osappiNI neva atthi ussappiNI avaTThitai NaM tattha kAle pa0 samaNAuso !, evaM ussappiNIvi / tA jayA NaM lavaNe samudde dAhiNaddhe divase bhavati tatA NaM lavaNasamudde uttaraddhe divase bhavati, jatA NaM uttaraddhe divase bhavati tatA NaM lavaNasamudde puracchimapadyatthime NaM rAI bhavati, jahA jaMbuddIve 2 taheva jAva ussappiNI, tahA dhAyaisaMDe NaM dIve sUriyA odINa0 taheva, tA jatA NaM dhAyaisaMDe dIve dAhiNaddhe divase bhavati tatA NaM uttaraddhevi divase bhavati, jatA NaM uttaraddhe divase bhavati tatANaM dhAyaisaMDe dIve maMdarANaM pavvatANaM puratthimapaccatthimeNaM rAI bhavati, evaM jaMbuddIve 2 jahA taheva jAva ussappiNI / kAloeNaM jahA lavaNe samudde taheva, tA abbhaMtarapukkharaddhe NaM sUriyA udINapAINamuggaccha taheva tA jayA NaM abbhaMtarapukkharaddhe NaM dAhiNaddhe divase bhavati tadA NaM uttaraddhevi divase bhavati, jatA NaM uttaraddhevi taheva jAva usappiNI osavpiNIo // vR. 'tA kahaM te ' ityAdi, tA iti pUrvavat kathaM ? - kena prakAreNa sUryasya udayasaMsthitistetvayA bhagavannAkhyAtA iti vadet ?, evamukte bhagavAnetadviSayA yAvatyaH pratipattayaH tAvatIrupa- darzayati'tatthe'tyAdi, tatra tasyAmudayasaMsthitau viSaye timna pratipattayaH paratIrthikAbhyupagamarUpAH prajJaptAH, tadyathA-tatra - teSAM trayANAM paratIrthikAnAM madhye eke- prathamAH paratIrthikA evamAhuH - 'tA jayA NamityAdi, tatra yadA Namiti vAkyAlaGkAre asmin jambUdvIpe dvIpe dakSiNArddhe aSTAdaza muhUrtI divaso bhavati tadA uttarArddhe'pi aSTAdazamuhUrtI divasaH, tadevaM dakSiNArddhaniyamanenottarArddhatiyama uktaH, samprati uttarArddhaniyamanena dakSiNArddhaniyamanamAha - 'tAjayANa' mityAdi, tatra yadA uttarArddhe aSTAdazamuhUrtI divaso bhavati tadA dakSiNArddhe'pi aSTAdazamuhUrtI divasaH, 'tA jayA Na' mityAdi, yadA jambUdvIpe dvIpe dakSiNArddhe saptadazamuhUrto divaso bhavati tadA uttarArddhe'pi saptadazamuhUrtI divaso bhavati, yadA cottarArddha saptadazamuhUrto divaso bhavati tadA dakSiNArddhe'pi saptadazamuhUrtI divasaH, 'evaM' ityAdi, evaM uktena prakAreNa ekaikamuhUrtahAnyA parihAtavyaM, parihAnimeva krameNa darzayati-prathamata uktaprakAreNa SoDazamuhUrtI divaso vaktavyaH, tadanantaraM paJcadazamuhUrttastatazcaturddazamuhUrttastatastrayodazamuhUrttAH, sUtrapATho'pi prAguktasUtrAnusAreNa svayaM paribhAvanIyaH - sa caivam- 'jayA NaM jaMbuddIve dIve dAhiNaDDhe solasamuhutte divase bhavai tathA NaM uttaraDevi jANaM uttara solasamuhutte, divase bhavai tathA NaM dAhiNaDDevi ityAdi, dvAdazamuhUrttadivasapratipAdakaM sUtra sAkSAdAha - 'tA jayA Na' mityAdi, tA iti-tatra yadA jambUdvIpe dvIpe dakSiNA dvAdazamuhUrtto divaso bhavati tadA uttarArddhe'pi dvAdazamuhUrtI divaso, yadA uttarArddhe dvAdazamuhUrtI divasastadA dakSiNArddhe'pi tadA ca aSTAdazamuhUrttAdidivasakAle jambUdvIpe dvIpe mandarasya parvatasya pUrvasyAmaparasyAM ca dizi sadA-sarvakAlaM paJcadazamuhUrtI divaso bhavati, sadaiva ca paJcadazamuhUrttA rAtri, kuta ityAha- avasthitAni -sakalakAlamekapramANAni, Namiti vAkyAlaGkAre, tatra mandarasya parvatasya pUrvasyAma- parasyAM ca dizi rAtriMdivAni prajJaptAni, he zramaNa ! he AyuSman !, etacca Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 8/-/39 prathamAnAM paratIthikAnAM mUlabhUtaM svaziSyaM pratyAmantraNavAkyaM, atraivopasaMhAramAha __ "ege evamAhaMsu' 1, eke punarevamAhuH-yadA jambUdvIpe dvIpe dakSiNe'sminnaddhe'STAdazamuhUrtAnantaraH-aSTAdazabhyo muhUrtebhyo'nantaro manAk hIno hInataro vA yAvatsaptadazabhyo muhUrtebhyaH kiJcitsamadhikapramANo divaso bhavati tadA uttarArddha'pyaSTAdazamuhUrttAnantaro divaso bhavati, yadAcottarAddhe'STAdazamuhUrtAnantarodivaso bhavati tadA dakSiNAddhe'pitathA yadA jambUdvIpe dvIpe dakSiNArddha saptadazamuhUrtAnantaro divaso bhavati tadAuttarAddhe'pisaptadazamuhUrtAnantarodivasaH, yadA uttarArddhasaptadazamuhUrtAnantarodivasastadA dakSiNA'pi evamityAdi, evamuktenaprakAreNa ekaikamuhUrtahAnyAparihAtavyaM, parihAniprakAramevAha--'solaseM tyAdi, prathamataH SoDazamuhUrtAnantaro divasovaktavyaH, tataH paJcadazamuhUrtAnantarastadanantaraMcaturdazamuhUrtAnantaraH, tataH trayodazamuhUrtAnantaraH, eteSAM hi matena na kadAcanApi paripUrNamuhUrtapramANo divaso bhavati, tataH sarvatrAnantarazabdaprayogaH, dvAdazamuhUrtAnanta-rasUtraMtu sAkSAddarzayati 'tAjayANa'mityAdi, tatra yadA jambUdvIpedvIpe dakSiNArddha dvAdazamuhUrtAnantaro divasastadA uttarArddha'pi dvAdazamuhUrtAnantaro divasaH, yadA cottarArddha dvAdazamuhUrtAnantaro divasastadA dakSiNA.'pitadA cASTAdazamuhUrtAnantAdidivasakAle jambUdvIpe mandarasyaparvatasya pUrvasyAmaparasyAM ca dizino-naiva sadA-sarvakAlaM paJcadazamuhUrto divaso bhavati nApisadA paJcadaza muhUrtA rAtri, kuta ityAha-'anavaTThiyANa mityAdi, anavasthitAni-aniyatapramANAni, khalu tatra-mandarasya parvatasya pUrvasyAmaparasyAMca dizi rAtriMdivAni prajJaptAni, he zramaNa he AyuSman!, atropasaMhAramAha 'ege evamAhaMsu'2,eke punarevamAhu:-'tA' iti pUrvavat, jambUdvIpe dvIpe yadA dakSiNA. - TAdazamuhUrto divaso bhavati tadA uttarArddha dvAdazamuhUrtA rAtri, yadA cottarATTe'STAdazamuhUrtoM divaso bhavati tadA dakSiNArddha dvAdazamuhUrttA rAtri; tathA yadA dakSiNATTai aTThArasamuhuttANaMtare'tti aSTAdazabhyo muhUrtebhyo'nantaro-manAk hIno hInataro yAvatsaptadazabhyo muhUrtebhyaH kiJcidadhika evaMpramANo divaso bhavati tadA uttarArddha dvAdazamuhUrttA rAtri, yadA ca uttarArddha aSTAdaza muhUrtA rAtri tadA dakSiNArddhadvAdazamuhUrto divasaH yadAcottarAdde'STAdazamuhUrtAnantaro divasaH tadA dakSiNArddha dvAdazamuhUrttA rAtri, 'evam'evam--uktena prakAreNa tAvadvaktavyaM yAvatrayo dazamuhUrtAnantarodivasavaktavyatA ekaikasmiMzca saptadazAdike saGkrayAvizeSe sakalairmuhUrteranantaraizca kiJcidUnairkI dvAvAlApako vaktavyau, sarvatra ca dvAdazamuhUrttA rAtri, tadyathA_ 'jayANaM jaMbuddIvedIvedAhiNaDDhe sattarasamuhutte divase bhavai tayANaM uttaraDDhe duvAlasamuhuttA rAI bhavati, jayA NaM uttaraDDhe sattarasamuhutte divase bhavai tayA NaM dAhiNaDDhe duvAlasamuhuttA rAI bhavati, jayANaMjaMbuddIve dIvedAhiNaDDhe sattarasamuhuttANaMtare divasehavaitayANaMuttaraDDeduvAlasamuhuttA rAI bhavati, jayA NaM uttaraDDhe sattara samuhuttANaMtare divase havai tayA NaM dAhiNaDDhe duvAlasamuhuttA rAI bhavai' evaM SoDazamuhUrtaSoDa zamuhUrtAnantarapaJacadazamuhUrtapaJcadazamuhUrtAnantaracaturdazamuhUrtacaturdazamuhUrtAnantaratrayodazamuhUrta trayodazamuhUrtAnantaradvAdazamuhUrtagatA apinavaAlApakA vaktavyAH, dvAdazamuhUrtAnantaragataM AlApakaM sAkSAdAha-'jayA NamityAdi, yadA jambUdvIpe dvIpe dakSiNA. dvAdazamuhUrtAnantaro divasobhavatitadAuttarArddha dvAdazamuhUrtA rAtrirbhavati, yadAcottarArddha Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAmRtaM 8, prAmRtaprAbhRtaMdvAdazamuhUrtA rAtribhavati (tadA dakSiNArdhe dvAdazamuhUrtAnantaro divaso bhavati) yadA cottarArddha dvAdazamuhUrtAnantaro divaso bhavati tadA dakSiNArddha dvAdazamuhUrtA rAtri, tadA cATAdazamuhUrtAnantarAdidivasakAle jambUdvIpe dvIpe mandarasya parvatasya 'puracchimapaJcatthime NaM'ti pUrvasyAM pazcimAyAMca dizi naivAstyetatyaduta paJcada zamuhUrto divaso bhavati, tApyasyetat yathApaJcadazamuhUrtArAtrirbhavatIti, kuta ityAha- 'vocchinnA na'mityAdi, vyavacchinnAniNamiti vAkyAlaMkAre khalu tatramandarasya parvatasya pUrvasyAM pazcimAyAM ca dizi rAtrindivAni prajJaptAni, he zramaNa he AyuSman!, atraivopasaMhAraH 'ege evamAhaMsu 3' / etAzca timro'pi pratipattayo mithyArUpAH, bhagavato'nanumatatvAt, apica-ye tRtIyA vAdinaH sadaiva rAtriM dvAdazamuhUrtapramANAmicchanti teSAM pratyakSavirodhaH, pratyakSata eva hInAdhikarUpAyA raatreruplbhymaantvaat| samprati svamataM bhagavAnupadarzayati-'vayaM puNa'ityAdi, vayaM punarevaM-vakSyamANena prakAreNa vadAsaH, tameva prakAramAha-'tA jaMbuddIve dIve' ityAdi, 'tA' iti pUrvavat jambUdvIpe 2 sUryo yathAyogaMmaNDalaparibhramyA bhramantau merorudakaprAcyAM-uttarapUrvasyAM diziudgacchataH, tatracodgatya prAgdakSiNasyAM-dakSiNapUrvasyAmAgacchataH, tato bharatAdikSetrApekSayA prAradakSiNasyAM-dakSiNapUrvasyAmudgatya dakSiNApAcyA dakSiNAparasyAmAgacchatastatrApi ca dakSiNAparasyAmaparavidehakSetrApekSayA udgatyApAgudIcyAM-aparottarasyAmAgacchataH, tatrApi cAparottarasyAmairAvatAdikSetrApekSayA udgatya udakaprAcyA uttarapUrvasyAmAgacchataH, evaM tAvatsAmAnyato dvayorapi sUryayorudayavidhirupadarzito, vizeSataH punarayaM yadaikaH sUryapUrvadakSiNasyAmudagacchati tadAaparo'parottarasyAM dizi samudagacchati, dakSiNapUrvodgatazca sUryo bharatAdIni kSetrANi merUdakSiNadigvartIti maNDalabhramyAparibhramanprakAzayati, aparo'parottarasyAmudgataH santata UrdhvaM maNDalaparibhramyA paribhraman airAvatAdIni kSetrANi meroruttaradigbhAvIniprakAzayati, bhAratazca sUryo dakSiNAparasyAmAgataH sannaparavidehakSetrApekSayA udayamAsAdayati, airAvataH sUrya punaruttarapUrvasyAmAgataH pUrvavidehApekSayA samudagacchati, tato dakSiNAparasyAmudagataH santata UrdhvaM maNDalabhramyA paribhraman aparavidehAn prakAzayati, uttarapUrvasyAmudgatastu tata Urdhva maNDalagatyA caran pUrvavidehAnavabAsayati, tata eSapUrvavidehaprakAzako bhUyo dakSiNapUrvasyAM bharatAdikSetrApekSayodayamAsAdayati, aparavidehaprakAzakastvaparottarasyAmiti / tadevaM jambUdvIpe sUryayorudayavidhiruktaH, samprati kSetravibhAgena divasarAtrivibhAgamAha-'tAjayANaM0' tatrayadA NamitivAkyAlaGkAre jambUdvIpe dvIpe dakSiNArddha divaso bhavati tadA uttarArddha'pi ekasya sUryasya dakSiNadizi paribhramaNasambhave aparasya sUryasyAvazya. muttaradizi paribhramaNasaMbhavAt, yadA cottarArdhe'pi divasastadA jambUdvIpe dvIpe mandarasya parvatasya 'puracchimapaJcasthime NaMti pUrvasyAM pazcimAyAM ca dizi rAtrirbhavati, tadAnImekasyApi sUryasya tatrAbhAvAt 'tA jayANaM0' tatra yadA jambUdvIpe dvIpe mandarasya parvatasya pUrvasyAM dizi divaso bhavati tadA pazcimAyAmapi dizi divaso bhavati, ekasya sUryasya pUrvadigbhAvasambhave aparasya sUryasyAvazyamaparasyAM dizi bhAvAt, etacca prAgeva bhAvitaM, yadA ca pazcimAyAmapi dizi divaso bhavati tadA jambUdvIpe dvIpe mandarasya parvatasya 'uttaradAhiNe NaM'ti uttarato dakSiNatazca rAtrirbhavati, 'tA jayA NaM0'tatra yadA Namiti prAgvat, jambUdvIpe dvIpe Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 8/-39 dakSiNArddhautkarSakaH-utkRSTo'STAdazamuhUrttapramAdivasobhavati tadA uttarArddha'pi utkRSTo'STAdazamuhUrtapramANo divasaH, utkRSTo hyaSTAdazamuhUrtapramANo divasaH sarvAbhyantaramaNDalacAritve, tatraca yadaikaH sUrya sarvAbhyantaramaNDalacArI bhavati tadA aparo'pyavazyaM tatsamayA zreNyA sarvAbhyantaramaNDalacArI bhavatIti dakSiNArddhautkRSTadivasa-sambhaveutarAddhe'pyutkRSTadivasasambhavaH,yadA uttarArddha utkRSTo'dhAdazamuhUrtapramANa divaso bhavati tadA jambUdvIpe dvIpe mandarasya parvatasya / _ 'purasthimapaJcatthime gaMti pUrvasyAmaparasyAM ca dizi jaghanyA dvAdazamuhUrtA rAtrirbhavati, sarvAbhyantare maNDale cAraM caratoH sUryayoH sarvatrApi rAtreAdazamuhUrtapramANAyA eva bhAvAt, tayA 'jayA Na'mityAdi, tatra yadA jambUdvIpe dvIpe mandaras parvatasya pUrvasyAM dizi utkarSakaHutkRSTo'STAdazamuhUrto divasobhavati tadAmantaraparvatasyapazcimAyAmapi diziutkRSTo'STAdazamuhUrto divasaH, kAraNaM dakSiNottarArddhagataM prAguktamanusaraNIyaM, yadA ca mandaraparvatasya pazcimAyAmapi dizi utkRSTo'STAdazamuhUrto divaso bhavati tadA jambUdvIpe dvIpe mandarasya parvatasya 'uttaradAhiNe NaM'ti uttarato dakSiNatazca jadhanyA dvAdazamuhUrtA rAtri, atrApi kAraNaM pUrvapazcimArddharAtrigataM prAguktamanusaraNIyaM, 'eva'mityAdi, evam-uktena prakAreNa etenAnantaroditena gamena AlApakagamena vakSyamANamapi netavyaM, kiM tad vakSyamANamityAha- 'aTThArasamuhuttANaMtara'ityAdi, yadA mandarasya parvatasya dakSiNottarArddhayoH pUrvapazcimayorvA aSTAdazamuhUrtAnantaraH-saptadazabhyo muhUrtebhya UrdhvaM kiJcinyUnASTAdazamuhUrtapramANo divasaH tadA pUrvapazcimayodakSiNottarArddhayorvA sAtirekadvAdazamuhUrtA rAtrirbhavatIti, evaM zeSANyapi padAni bhAvanIyAni, sUtrapATho'pi prAguktAlApakagamAnusAreNa svayaMparibhAvanIyaH, sacaivam-'tAjayANaMjaMbuddIvedIvedAhiNaDDeaTThArasamuhuttAnaMtare divase havai tayANaM uttara viaTThArasamuhuttANaMtaredivase bhavai, jayANaM uttaraDDhe aTThArasamuhuttAnaMtare divase havai tayANaM jaMbuddIve dIvemaMdarassapabvayassa puracchimapaJcasthimeNaMsAtiregaduvAlasamuhuttA rAI bhavai, tA jayA NaM jaMbuddave dIve maMdarassa pavvayassa puracchimeNaM aTThArasamuhuttANaMtare divase havaitayANaMpaccasthimeNaM aTThArasamuhutAnaMtare divasehavai, jayANaMpaJcatthimeNaviaTThArasamuhuttAnaMtare divase bhavaitayANaMjaMbuddIve dIve maMdarassa pavvayassa uttaradAhiNe NaM sAiregaduvAlasamuhuttA rAI bhavai, evaM saptadazamuhUrtadivasAdi-pratipAdakA api sUtrAlApakA bhAva0 / "tA jayA Na mityAdi tatra yadA jambUdvIpe dvIpe dakSiNAddhe varSANAM-varSAkAlasya prathamaH samayaH pratipadyate-bhavati tadA uttarArddha'pi varSANAM prathamaH samayo bhavati, samakAlanaiyatyena dakSiNArddha uttarArddha ca sUryayozcArabhAvAt, yadAcottarArddha varSAkAlasyaprathamaH samayo bhavati tadA jambUdvIpe dvIpe mandarasya parvatasya 'puracchimapaJcatthime NaM' pUrvasyAmaparasyAM ca dizi 'anaMtarapurakkhaDe'ttianantaraM-avyavadhAnena puraSkRtaH-agrekRtoyaH so'nantarapuraskRto'nantaraM dvitIya ityarthaH, tasmin 'kAlasamayaMsitti samayaH saGketAdirapi bhavati tatastadavyavacchedAdhu kAlagrahaNaM, kAlazcAsau samayazca kAlasamayaH, tatra varSAkAlasya prathamaH samayaH pratipadyate-bhavati, kimuktaM bhavati?-yasmin samaye dakSiNArhottarArddhayorvarSAkAlasya prathamaH samayo bhavatitasmAdUrdhvamanantare dvitIye samaye pUrvapazcimayorcAMkAlasya prathamaH samayo bhvti| "tA jayA Na' tatra yadA jambUdvIpe dvIpe mandarasya parvatasyA pUrvasyA dizi varSAkAlasya Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 97 prAbhRtaM 8, prAbhRtaprAbhRtaM - prathamaH samayo bhavati tadA mandarasya parvatasya pazcimAyAmapi bhavati, sarvakAlanaiyatyena pUrvapazcimayorapi sUryayozcAracaraNAta, yadA ca pazcimAyAmapi dizi varSAkAlasya prathamaH samayo bhavati tadA jambUdvIpe dvIpe mandarasya parvatasya 'uttaradAhiNe NaMti uttarato dakSiNatazca anantaraH-avyavadhAnena pazcAtkRto'nantarapazcAtkRtaH tasmin kAlasamayo varSAkAlasya prathamaH samayaH pratipanno bhavati, bhUta ityarthaH, iha yasmin samaye dakSiNArddha uttarArddha ca varSAkAlasya prathamaH samayo bhavati tadanantareagnetane dvitIyesamaye pUrvapazcimayorvarSANAMprathamaHsamayo bhavatIti, etAvanmAtroktAvapi yasmin samaye pUrvapazcimayorvarSAkAlasya prathamaH samayo bhavati tato'nantare pazcAdbhAvini samaye dakSiNottarArddhayorvarSAkAlasya prathamaH samayo bhavatIti gamyate tatkimarthamasyopAdAnaM?, ucyate, iha kramokramAbhyAmabhihito'rtha prapaJcitajJAnAM ziSyANamatisunizcito bhavati tatasteSAmanugrahAya tduktmitydossH| _ 'jahA samaya'ityAdi, yathA samaya uktaH tathA AvalikA prANApAnau stoko lavo muhUrto'horAtraH pakSo mAsa Rtuzca-prAvaDAdirUpo vaktavyaH, evaM ca samayagatamAlApakamAdi kRtvAdazaAlApakA ete bhavanti, teca samayagatAlApakarItyA svayaMparibhAvanIyAH, tadyathA-'jayA gaMjaMbuddIveddIvevAsANaM paDhamA AvaliyApaDivajaitayANaM uttaraddhevivAsANapaDhamA AvaliyA paDivajjai, jayA NaM uttaraDDhe vAsANaM paDhamA AvaliyA paDivajjai tayA NaM jaMbuddIve dIve maMdarassa pavvayassa puracchimapaJcatthimeNaMaNaMtagurakkhaDakAlasamayaMsivAsANapaDhamA AvaliyA paDivajjai, tAjayANaMjaMbuddIve maMdarassa pavvayassa purachimeNaM vAsANaM paDhamA AvaliyA paDivajai [tayANaM paJcatthimeNaM paDhamAAvaliyA paDivajjai 2] tayA jaMbuddIvedIve maMdarassa pavvayassa uttaradAhiNe NaM anaMtarapacchAkaDakAlasamayaMsi vAsANaM paDhamAAvaliyApaDivannA bhavai' idaMcaprAguktavyAkhyAnusAreNa vyAkhyeyaM, navaraM 'AvaliyA paDivajaitti AvalikA paripUrNA bhavati, zeSaM tathaiva, evaM prANApAnAdikA apyAlApakA bhaNanIyAH / ee'ityAdi, yathA varSANAM-varSAkAlasya ete anantaroditAH samayAdigatAatraAlApakA bhaNitAH evaM hemaMtANaM'ti zItakAlasya, gimhANaM'ti grISmakAlasyoSNakAlasyetyartha, pratyekaM samayAdigatA daza dazA AlApakA bhaNitavyAH, ayanagataM tvAlApakaM sAkSAtpaThati-'tA jayA na'mityAdi sugamaM / 'jahA ayaNe' ityAdi, yathAayane AlApako bhaNitaH tathAsaMvatsare yuge-vakSyamANasvarUpe candrAdisaMvatsarapaJcAtmake varSazate varSasahasro varSazatasahane pUrvAGgepUrve evaM 'jAva sIsapaheliya'tti, evaM yAvatkaraNAdamUnyapAntarAle padAni draSTavyAni, 'tuDiyaMge tuDie aDaDaMge aDaDe avavaMge avave hUhUyaMge hUhUye uppalaMge uppale paumaMge paume naliNaMge naliNe atthaniuraMge atthaniure auyaMge aue nauaMge nae cUliyaMge cUlie sIsapaheliyaMge' iti, atra caturazItirvapalakSAgyekaM pUrvAGga, caturazItipUrvAGgalakSANi ekaMpUrvamevaMpUrva pUrvo rAzizcaturazItilakSairguNita uttarottaro rAzirbhavati, yAvaccaturazItizIrSaprahelikAGgalakSANi ekAzIrSaprahelikA, etAvAn rAzirgaNitaviSayo'ta UrdhvaM gaNanAtItaH, saca palyopamAdi, 'paliovame sAgarovame' anayoH svarUpaM saGgrahaNITIkAyAmuktaM, AlApakAstu svayaM vaktavyAH, avasarpiNyutsarpiNIviSayamAlApakaM sAkSAdAha[1217 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUryaprajJaptiupAGgasUtram 8/-/39 'tA jayA NamityAdi, tatra yadA jambadvIpe dvIpe mandarasya parvatasya dakSiNArddhe'vasarpiNI pratipadyate - paripUrNA bhavati tadA uttarArddhe'pi avasarpiNI pratipadyate, yadA uttarArddhe avasarpiNI pratipadyate - paripUrNA bhavati, tadA dakSiNArthe'pi avasarpiNI pratipadyate - pratipUrNA bhavati, yadA uttarArddhe'pi avasarpiNI pratipadyate tadA jambUdvIpe dvIpe mandarasya parvatasya pUrvasyAmaparasyAM ca dizi naivAstyavasarpiNI nApyutsarpiNI, kuta ityAha-avasthito Namiti khalu tatra pUrvasyAmaparasyAM ca dizi kAlaH prajJapto mayA zeSaizca tIrthakaraiH hai zramaNAyuSman ! tatastatrAvasarpiNyutsarpiNyabhAvaH 'evamussappiNIvitti, evamuktena prakAreNotsarpiNyapi utsarpiNyAlApako'pi vaktavyaH, sa caivam- 'tA jayA NaM jaMbuddIve dIve dAhiNaddhe paDhamA ussappiNI paDivaJjai tayA NaM uttaraddhevi paDhamA ussappiNI paDivajjai, jayANaM uttaraddhevi paDhamA osappiNI paDivajai tathA NaM jaMbuddIve dIve maMdarassa pavvayassa puratthimapaJccatthimeNaM neva asthi avasappiNI Nevatthi ussappiNI avaTTie NaM tattha kAle patratte samaNAuso !' tadevaM jaMbUdvIpavaktavyatoktA, samprati lavaNasamudravaktavyatAmAha 98 'lavaNeNaM samudde' ityAdi, 'taheva' tti yathA jambUdvIpe udgamaviSaye AlApaka uktaH tathA lavaNasamudre'pi vaktavyaH, sa caivam- 'lavaNeNaM sUriyA uINapAINamuggaccha pAINadAhiNabhAgacchaMti, pAINadAhiNamuggaccha dAhiNapAINamAgacchaMti, dAhiNapAINamuggaccha pAINauINamAgacchaMti, pAINuINamuggaccha uINapAINamAgacchaMti' idaM ca sUtraM jambUdvIpagatodagamasUtrayat svayaM paribhAvanIyaM, navaramaMtra sUryAzcatvAro veditavyAH, 'cattAriya sAgarelavaNe' iti vacanAt, teca jambUdvIpagatasUryAbhyAM saha samazreNyA pratibaddhAH, tadyathA - dvau sUryau ekasya jambUdvIpagatasya sUryasya zreNayA pratibaddhau dvau dvitIyasya jambUdvIpagatasya sUryasya, tatra yadaikaH sUryo jambUdvIpe dakSiNapUrvasyAmudagacchati tadA tatsama zreNyA pratibaddhau dvau sUryau lavaNasamudre tasyAmeva dakSiNapUrvasyAmudayamAgacchatastadaiva jambUdvIpagate sUryeNa saha tatsama zreNyA pratibaddhau dvAvaparau lavaNasamudre aparottarasyAM dizi udayamAsAdayataH, tata udayavidhirapi dvayordvayoH sUryayorjambUdvIpasUryayoriva bhAvanIyaH, tena divasarAtrivibhAgo'pi kSetravibhAgena tathaiva draSTavyaH, tathA cAha 'tA jayA NamityAdi sugamaM, navaraM 'jahA jaMbuddIve dIve' ityAdi, yathA jambUdvIpe dvIpe 'puracchimapaJcacchime NaM rAI bhavai' ityAdikaM sUtramuktaM yAvadutsarpiNyavasarpiNyAlApastathA lavaNasamudre'pyanAtiriktaM samastaM bhaNitavyaM, navaraM jambUdvIpe dvIpe ityasya sthAne lavaNasamudre iti vaktavyamiti zeSaH / tadevaM lavaNasamudragatA'pi vaktavyatoktA, samprati dhAtakIkhaNDaviSayAM tAmAha- 'dhAvaisaMDe NaM sUriyA' ityAdi, atrApyudagamavidhi prAgvad navaramatra sUryAdvAdaza, 'dhAyaisaMDe dIve vArasa caMdAca sUrAya' iti vacanAt, tataH paT sUryA dakSiNadikacAribhirajambUdvIpa- gatalavaNasamudragataiH sUrye saha samazreNyA pratibaddhAH SaT uttaradikcAribhiH sampratyatrApi kSetravibhAgena divasarAtrivibhAgamAha - 'tA jayA Na 'mityAdi, yadA dhAtakIkhaNDe dvIpe dakSiNArddhe divaso bhavita tadA uttarArddhe'pi divaso bhavati, yadA uttarArddhe'pi divasastadA dhAtakIkhaNDe mandarayoH parvatayoH pUvArddhapazcimArddhagatayoH pratyekaM pUrvasyAmaparasyAM ca dizi rAtrirbhavati, evamityAdi, evamuktena prakAreNa yathA lavaNe'bhihitaM tathaivAbhidhAtavyaM, navaraM kAlode sUryA dvicatvAriMzat, tatraikaviMzati 7 Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 8, prAbhRtaprAbhRtaM 99 dakSiNadikacAribhirjambUdvIpalavaNasamudradhAtakIkhaNDagataiH saha samazreNyA sambaddhA ekaviMzatiruttaradikcAribhiH tata udayavidhirdivasarAtrivibhAgazca kSetravibhAgena tathaiva veditavyaH / sAmpratamabhyantarapuSkavarArddhavaktavyatAmAha - 'tA abhitarapukkharaddhe' ityAdi, idamapi sUtraM sugamaM, 'taheva' tti tathaiva jambUdvIpa iva vaktavyaM, navaramatra sUryA dvAsaptati, tatra SaTatriMzaddakSiNadika cAribhirjambUdvIpAdigataiH saha samazreNyA pratibaddhAH paTatriMzaduttaradikacAribhi, tata udayavidhirdivasa rAtrivibhAgazca kSetravibhAgena prAgvavaseyaH, tathA cAha - 'tA jayA Na' mityAdi, sugamam // prAbhRtaM -8 samAptam prAbhUtaM - 9 vR. tadevamuktamaSTamaM prAbhRtaM samprati navamamArabhyate tasya cAyamarthAdhikAraH - 'katikASThA pauruSIcchAye 'ti tatastadviSayaM praznasUtramAha- mU. (40) tA katikaTTaM te sUrie porIsIcchAyaM nivyatteti Ahiteti vadejjA ?, tattha khalu imAo tinni paDivattIo pannattAo / tatthege evamAhaMsu-jeNaM poggalA sUriyassa lesaM phusaMti te NaM poggalA saMtappaMti, te NaM poggalA saMtappamANA tadanaMtarAI bAyarAiM poggalAI saMtAveMtIti esa se samite tAvakkhette ege evamAhaMsu / ege puNa evamAhaMsu-tA jeNaM poggalA sUriyassa lesaM phusaMti te NaM poggalA no saMtappaMti, te NaM poggalA asaMtappamANA tadanaMtarAI bAhirAI poggalAI no saMtAveMtIti esa NaM se samite tAvakkhete ege eva0 2 / ege puNa eva0 tA je NaM poggalA sUriyassa lesaM phusaMti te NaM poggalA atthegatiyA no saMtappati atthe0 saMtappaMti, tattha atthega0 saMtappamANA tadanaMtarAI bAhirAI poggalAI atyega0 saMtAveti atyega0 no saMtAveti, esa NaM se samite tAvakhette, ege eva03 / vayaM puNa evaM vadAmo, tA jAo imAo caMdimasUriyANaM devANaM vimANehiMto lesAo bahittA (ucchUDhA) abhinisaTTAo patAveti, patAveti, etAsi NaM lesANaM aMtaresu annatarIo chinnalesAo saMmucchaMti, tate NaM tAo chinnalessAo saMmucchiyAo samANIo tadanaMtarAI vAhirAI poggalAI saMtAvetIti esa NaM se samite tAvakkhette // vR. 'tA kaikaDaM te' ityAdi pUrvavat 'kati' kiMpramANA kASThA-prakarSo yasyAH sA katikASThA tAM katikASThAM - kiMpramANAM ? 'te' tava mate sUrya 'pauruSIM' puruSe bhavA pauruSI tAM pauruSIM chAyAM nirvarttayati, nirvarttayantrAkhyAta iti vadet ?, kiMpramANAM pIrupIchAyAmutpAdavan sUryo bhagavAn tvayA AkhyAta iti vadediti saGkSepArthaH, evaM prazne kRte bhagavAnetadviSaye yAvantyaH pratipattayastAvatIrupadarzayati- 'tatthe'- tasyAH pauruSyAH chAyAyAH pramANacintAyAM madhye eke / prathamA evamAhuH - 'tA jeNa' mityAdi, tA iti pUrvavat, ye Namiti vAkyAlaGkAre pudgalAH sUryasya lezyAM spRzanti te pudgalAH sUryalezyasaMsparzataH santapyante - santApamanubhavanti, santapyanta iti karmmakarttari prayogaH, teca pudgalAH santapyamAnAH tadanantarAn- teSAM santapyamAnAnAM pudgalAnAmavyavadhAnena ye sthitAH pudgalAste tadanantarAstAn bAhyAn pudgalAn, sUtre ca napuMsakanirdezaH prAkRtatvAt, santApayanti, itizabdaH prastutavaktavyatAparisamAptisUcakaH, 'esa Na'mityAdi Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 9/-140 etat-evaMsvarUpaM se tasya sUryasya samitaM upapannaMtApakSetraM, atropasaMhAramAha-egeevamAhaMsu 1 / eke punarevamAhuH, 'tA' iti pUrvavat, yeNamiti prAgvat pudgalAH sUryasya lezyAM spRzanti te pudgalA na santapyante-na santApamanubhavanti, yazca pIThaphalakAdInAMsUryalezyAsaMspRSTAnAM santApa upalabhyatesa tadAzritAnAMsUryalezyApudgalAnAmeva svarUpeNa, na pIThaphalakAdigatAnAMpudgalAnAmiti na pratyakSavirodhaH, te Namiti prAgvat, pudgalA asantApyamAnAstadanantarAn vAhyAn pudgalAnna santApayanti-noSNIkurvanti, svatasteSAmasantaptatvAt, itizabdaH prAgvat, pudgalA asantApyamAnAstadanantarAn bAhyAn pudgalAna santApayanti-noSNIkurvanti, svatasteSAmasantaptatvAt, itizabdaH prAgvat vyaktaH, 'esa NamityAdi, etat-evaMsvarUpaM 'se' tasya sUryasya tApakSetraM samitaM-upapannamiti, atra upasaMhAramAha-'ege evamAhaMsu' 2 / ___ eke punarevamAhuH, 'tA' iti pUrvavat, Namiti prAgvat ye pudgalAH sUryasya lezyAM spRzanti te pudgalAastIti prAkRtatvAnnipAtatavAdvA santi ekakAH kecanapudgalAye sUryalezyAsaMsparzataH santapyante-santApamanubhavanti, tathA santyekakAH kecana pudgalA ye na santapyante, tatrayesantyekakAH santapyamAnAste tadanantarAn vAhyAn pudgalAn astyetat yat ekakAn-kAMzcitsantApayanti, asatyetadyadekakAn-kAMzcinnasantApayanti, itizabdaH pUrvavat, esa NamityAdi, etat-evaMsvarUpaM 'se' tasya sUryasya samitaM-upapannaM tApakSetraM, atropasaMhAramAha-"ege evmaahNsu'3| etAstimro'pipratipattayomithyArUpAstathAca etAvyudasya bhagavAn bhinnaMsvamatamAha-'vayaM puNa'ityAdi, vayaM punarevaM-vakSyamANena prakAreNa vadAmaH, tameva prakAramAha-"tA jaIe' (jAo imAo) ityAdi, tAiti pUrvavat, yA imAH pratyakSata upalabhyamAnAzcandrasUryANAM devAnAM satkebhyo vimAnebhyo lezyA ucchUDhAH, etadeva vyAcaTe-abhinisRtAstAH pratApayanti-bAhyaM yathocitamAkAzavarti prakAzyaM prakAzayanti, etAsAM cetthaM vimAnebhyo nisRtAnAM lezyAnAmantareSuapAntarAleSvanyatarAzchinnalezyAH sammUchanti, tatastA mUlacchinnA lezyAH sammUrchitAH satyastadanantarAnvAhyAnpudgalAn saMtApayanti, itizabdaH pUrvavat, 'esa na'mityAdi, etat-evaMsvarUpa, 'se' tasya sUryasya samitaM-upapatraM tApakSetramiti / tadevaM tApakSetrasya svarUpasambhava uktaH, samprati kiMpramANAM poruSIchAyAM nivartayatItyetatvo kAmaH pRcchannAha mU. (41) tA katikaDe te sUrie porIsIcchAyaM nivvatteti Ahiteti vadejjA ?, tattha khalu imAo paNavIsaM paDivattIo pannattao, tatthege evamAhaMsutA aNusamayameva sUrieporisicchAyaM nivvattei Ahiteti vadejA, ege evamAhaMsu 1, ege puNa evamAhaMsu tA aNumuhuttameva sUrie porisicchAyaMnivvatteti Ahiteti vdetaa| eteNaM abhilAvaNaMNetabvaM, tAjAoveva oyasaMTitIe paNuvIsaM paDivattIo tAo ceva netavbAo, jAva anuussappiNImeva sUrie porisIe cchAyaM nivvatteti AhitAti vadejA, ege evmaahNsu| vayaM puNa evaM vadAmo-tA sUriyassa NaM uccattaM ca lesaM ca paDuca chAuddese uccattaM ca chAyaMca paDuccaM lesuddese lesaM ca chAyaM ca paDucca uccattoDese, tattha khalu imAo duve paDivattIo pa0 / tatthege evamAhaMsu-tA asthi NaM se divase jaMsiNaM divasaMsi sUrie cauporisIcchAyaM nivvattei, asthiNaM se divase jaMsiNaMdivasaMsi sUrie duporisIcchAyaMnivvatteti egeevamAhaMsu 1 / Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 9, prAbhRtaprAbhRtaM - 101 ege puNaevamAhaMsutAasthiNaM se divasejasiNaMdivasaMsi sUrie duporisIcchAyaMnivvatteti asthi NaM se divase jaMsi divasaMsi sUrie no kiMci porisicchAyaM nivvatteti 2 / tattha je te evamAhaMsu tA asthi NaM se divase jasiNaM divasaMsi sUrie cauporisiyaM chAyaM nivvatteti, asthiNaM se divasejasiNaM divasaMsi sUrie doporisiyaM chAyaM nivvattei te evamAhaMsu, tA jatA NaM sUrie savvabhaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carati tatA NaM uttamakaTThapatte ukkosie aTThArasamuhutte divase bhavati, jahanniyA duvAlasamuhuttA rAI bhavati, tesiM NaM divasaMsi sUrie cauporisIyaM chAyaM nivvatteti, tA uggamaNamuhattaMsi ya asthamaNamuhuttaMsi ya lesaM abhivaDDemANe no ceva NaM nivvuDDemANe, tA jatA NaM sUrie savvabAhiraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carati tatANaM uttamakaThThapattA ukkosiyA aTThArasamuhattA rAI bhavati, jahannae duvAlasamuhutte divase bhavati / taMsi ca NaM divasaMsi sUrie duporisiyaM chAyaM nivvattei, taM0-uggamaNamuhutaMsi ya asthamaNamuhattaMsi ya, lesaM abhivaDvemANe no ceva NaM nivuDDemANe 1, tattha NaM je te evamAhaMsu tA asthi NaM se divase jaMsiNaM divasaMsi sUrie duporisiyaM chAyaM nivvattei asthi NaM se divase jaMsi NaMdivasaMsi sUrieno kiMci porisiyaM chAyaM nivvatteti te evamAsu, tAjatANaM sUrie sababhaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carati tatA NaM uttamakaTThapatte ukkosie aTThArasamuhutte divase bhavati jahanmiyA duvAlasamuhuttA rAI bhavati / tasi ca NaM divasaMsi sUrie duporisiyaM chAyaM nivvatteti, taM0-uggamaNamuhattaMsi asthamaNamuhattaMsi yalesaM abhivaDhemANe no cevaNaM nivvuDhemANe, tAjayA zaMsUrie savvabAhiraMmaMDalaM uvasaMkamittA cAraM caratitatANaM uttamakaThThapattA ukkosiyA aTThArasamuhattI rAI bhavati, jahannae duvAlasamuhutte divase bhavati taMsicaNaM divasaMsi sUrie no kiMci porisIe chAyaMnivvatteti, taM0-uggamaNamuhattaMsi ya asthamamamuhattaMsi ya, no cevaNaM lesaM abhivuDDemANe vA nivuDDemANe vA, tA kaikaTTha te sUrie porisIcchAyaM nivvattei AhiyattivaijA?, tattha imAo channaui paDivattIo pnnttaao| tatthege evamAsu, asthiNaM te se dese jaMsi NaM desaMsi sUrie egaporisIyaM chAyaM nivvattei ege eva0 ege puNa eva0 tA asthi NaM se dese jaMsi desaMsi sUrie duporisiyaM chAyaM nivva0 evaM eteNaM abhilAvaNaM netavyaM, jAva channautiM porisivaM chAyaM nivvatteti, tattha je te eva0 tA asthiNaM se dese jaMsiNaM desaMsi sUrieepaporisiyaM chAyaM nivvattetite eva0tA sUriyassa NaM sabbaheDimAto sUrippaDihito bahitA abhiNisaTTAhi lesAhiM tADijamANIhiM imIse rayaNa0 puDavIe bahusamaramaNijAo bhUmibhAgAojAvatiyaM sUrie uddhaM uccatteNaM evatiyAe egAe addhAe egaNaM chAyANumANappamANeNaM umAe tattha se sUrie egaporisIvaM chAyaM nivvatteti / tatyajete evamAhaMsu, tA asthiNaM se dese jaMsiNaM desaMsi sUrie duporisiM chAyaM nivvatteti, te evamAhaMsu-tA sUriyassa NaM savvaheDimAto sUripaDidhIto bahittA abhinisaTTitAhiM lesAhi tADijhamANIhiM imIse rayaNappabhAe puDhavIe bahusamaramaNijAto bhUmibhAgAto jAvatiyaM sUrie uI uccatteNaM evatiyAhiM dohiM addhAhiM dohiM chAyANumANappamANehiM umAe ettha NaM se sUrie duporisiyaM chAyaM nivvatteti / evaM NaneyavvaM jAva tatstha je te eva0 tA asthi NaM se dese jaMsi NaM desaMsi sUrie channauti porisiyaM chAyaM ni0 te evamAhaMsu-tA sUriyassa NaM savvahiTThimAto Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 9/-141 sUrappaDidhIo bahittA abhinisaThThAhiM lesAhiM tADijjamANIhiM isIse rayaNappabhAe puDhavIe bahusamaramaNijjAto bhUmibhAgAto jAvatiyaM sUrie uddhaM uccatteNaM evatiyAhiM channavatIe chAyANumANuppamANehiM ubhAeetthaNaMse sUriechannauti porisiyaMchAyaMnivvattetiege evmaahNsu| vayaMpuNa evaM vadAmo, sAtiregaauNaTThiporisINaM sUrie porisIchAyaM nivvatteti, avaddhaporisI NaMchAyA divasassa kiM gate vA sese vA?,tAtibhAge gate vAsese vA, tAporisINa chAyA divasassa kiMgate vA sese vA?, tA caubhAge gate vA sese vA, tA divaddhaporisI gaM chAyA divasassa kiM gate vA sese vA?, tA paMcamabhAge gate vA sese vA, evaM addhaporisiM choDhuM pucchA divasassa bhAgaM choDhuM vAkaraNaM jAva tA addhaauNAsadviporisIchAyAdivasassa kiM gate vA sese vA?, tA egUNavIsasatabhAge gate vA sese vA, tA auNasadviporisINaM chAyA divasassa kiMgate vA sese vA bAvIsasahassabhAge gate vA sese vA, tAsAtiregaauNasaTThiporisI NaMchAyA divasassa kiMgatevA sese vA?, tA nasthi kiMci gate vA sese vA, tattha khalu imA paNavIsaniviTThA chAyA paM0, taM0 khaMbhachAyA rajjuchAyA pAgArachAyA pAsAyachAyA uvaggachAyA uccattachAyA aNulomachAyA ArubhitAsamA paDihatAkhIlacchAyA pakkhacchAyA puratoudayApuramakaMThabhAuvagatApacchimakaMThabhAuvagatA chAyANuvAdiNI kiTThANuvAdiNAcAyA chAyachAyA (golachAyA tattha NaM golacchAyA aTThavihA) paM0 20-golacchAyA avaddhagolacchAyA gADhalagolachAyA abaddhagADhalagolachAyA golAvalicchAyA avaDagolAvalicchAyA golapuMjachAyA avddhgolpuNjchaayaa| vR. 'tA kaikaTaM te' ityAdi, tA iti pUrvavat, katikASThAM-kiMpramANAM bhagavan ! tvayA sUrya pauruSIcchAyAM nirvartayannAkhyAta iti vadet ?, evamukte bhagavAn prathamato lezyAsvarUpaviSaye yAvantyaH paratIrthikAnAM pratipattayastAvatIrupadarzayati-'tattha khalu'ityAdi, tatra-tasyAM pauruSyAM chAyAyAM viSaye lezyAmadhikRtya khalvimAH paJcaviMzati-pratipattayaH prajJaptAH, tadyathA-tatra-teSAM paJcaviMzateH paratIrthikAnAM madhye eke evamAhuH-tA iti pUrvavat, anusamayameva-pratikSaNameva sUryapauruSIchAyAM, ihalezyAvazataH pauruSIchAyA bhavatIti tataHkAraNe kAryopacArAtpauruSIchAyeti lezyA draSTavyA, tAM nirvatayati nirvartayannAkhyAtaiti vadet, kimuktaM bhavati?-pratikSaNamanyAmanyAM sUryo lezyAM nivartayan AkhyAta iti vadet, atropasaMhAraH __ "ege evamAhaMsu, evaM-uktena prakAreNa sUryapAThagamena yA evaojaHsaMsthitau paJcaviMzati pratipattayaH uktAHtA eva krameNAtrApi netavyAH, tAvadyAvaccaramapratipattipratipAdakamidaM sUtraM-'ege puNa eva0 -tA aNu-osappiNiussappiNi- meva sUrie' ityAdi, madhyamAstvAlApakA evaM jJAtavyAH- 'ege puNa eva0 tA aNumuhuttameva sUrie porisicchAyaM nivattei Ahiyatti vaejjA 'ege eva0' ityAdi, tadevaM lezyAviSayAH paraprattIrupadarya samprati tadviSayaM svamatamAha 'vayaM puNa' ityAdi, vayaM punarevaM vadAmaH, kathamityAha- 'tA sUriyassa Na'mityAdi, tA iti pUrvavat, sUryasya Namiti vAkyAlaGkAre uccatvaM lezyAM ca pratItya chAyoddezaH, kimukataM bhavati? -yathA sUrya uccairucaistarAmadhirohati yathA ca madhyAhlAdUrdhva nIcaistarAmatikramati etadapi laukikavyavahArApekSayA ucyate, laukikA hiprathamatodUrataravarttinaM sUrya udayamAnamatinIcaistarAMpazyanti, tataH pratyAsannaM pratyAsannataraM bhavantamuccairuccaistarAM madhyAhlAdUrdhva ca krameNa dUra dUrataraM bhavantaM nIcai Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 9 prAbhRtaprAbhRtaM 103 rnIcaistarAmiti, tathA yathA lezyAH saJcaranti, tadyathA atinIcaistarAM varttamAne sUrye sarvasyApi prakAzyasya vastuna upari plavamAnA vastuno dUrataH paripatanti, tataH prakAzyasya vastuno mahatI mahattarA chAyA bhavati, uccairuccaistarAM varddhamAne sUrye pratyAsannAH pratyAsannatarAH paripatanti, tataH prakAzyasya vastuno hInA hInatarA chAyA bhavati, tata evaM tathA tathA varttamAnaM sUryasyoccatvaM lezyAM ca pratItya chAyAyA anyathAbhavantyA uddezo jJAtavyaH, iha pratikSaNaM tattatpudagalopacayena tattatpudgalahAnyA vA yat chAyAyA anyatvaM tatkevalyeva jAnAti chadmasatthastUddezatastata uktaM chAyoddeza iti / 'uccattaM ca chAyaM ca paDuca lesoddesa' iti, tathA tathA vivarttamAnaM sUryasyocatvaM chAyAM ca Aai aarAmadhikamadhikatarAM ca tathA tathA bhavantIM pratItya- Azritya lezyAyAH - prakAzyasya vastunaH pratyAsannaM pratyAsannataraM dUra dUrataraM vA paripatantyA uddezo jJAtavyaH, tathA 'lesaM ca chAyaM ca paDucca uccattoddese' iti, lezyAM- prakAzyasya vastuvo dUraM dUrataramAsannamAsannataraM paripatantIM chAyAM ca hInAM hInatarAmadhikAmadhikatarAM ca tathA tathA bhavantIM pratItya sUryagatasyoccatvasya tathA tathA vivarttamAnasyoddezo jJAtavyaH, kimuktaM bhavati ? - trINyapyetAni pratikSamamanyathAnyathA vivartante, tata ekasya dvayasya vA tathA tathA vivarttamAnasyoddezata upalambhAditarasyApyuddezato'vagamaH kartavya iti / tadevaM lezyAsvarUpamuktaM, samprati pauruSyAzchAyAyAH parimANaviSaye paratIrthikapratipattisambhavaM kathayati - 'tatthe' tyAdi, tatra tasyAM pauruSyAzchAyAyAH parimANacintAyAM viSaye khalvime dve pratipattI prajJapte, tadyathA-tatra - teSAM dvayAnAM paratIrthikAnAM madhye eke evamAhuH - asti sa divaso yasmin divase sUrya udagamanamuhUrte astamayamuhUrte ca catuSpauruSIM - catuSpuruSapramANAM puruSagrahaNamupalakSaNaM tena sarvasyApi prakAzyasya vastunazcaturguNAM chAyAM nirvarttayati, asti sa divaso yasmin divase udgamanamuhUrte astamayamuhUrte ca dvipauruSIM - dvipuruSapramANAM chAyAM sUryo nirvarttayati, atrApi puruSagrahaNamupalakSaNaM tataH sarvasyApi vastunaH prakAzyasya dviguNAM chAyAM nirvarttayatIti draSTavyaM, atropasaMhAraH 'ege evamAhaMsa' 1, eke punarevamAhuH - tA iti pUrvavat, asti sa divaso yasmin divase udgamanamuhUrte astamayamuhUrte ca sUryo dvipauruSIM puruSadvayapramANAM chAyAM nirvarttayati, puruSagrahaNasyopalakSaNatvAt sarvasyApi prakAzyavastuno dviguNAM chAyAM nirvartayatItyartha, tathA asti sa divaso yasmin divase sUryo'stamayamuhUrte udgamanamuhUrte ca na kAJcidapi pauruSIM chAyAM nirvartayati sampratyete eva mate bhAvayati - 'tatthe 'tyAdi, tatra - teSAM dvayAnAM madhye ye te vAdina evamAhuHasti sa divaso yasmin divase catuSpauruSIM chAyAM sUryo nirvartayati, asti sa divaso yasmin divase sUryo dvipauruSIM chAyAM nirvarttayati, evaM svamatavibhAvanArthamAhuH - 'tA jayA Na 'mityAdi, tatra yadA- yasmin kAle Namiti cAkayAlaGkAre sarvAbhyantaraM maNDalamupasaMkramya cAraM carati tadA uttamakASThAprApta utkarSako'STAdazamuhUrtI divaso bhavati, jaghanyA dvAdazamuhUrttA rAtri tasmiMzca divase sUryazcatuSpaurupIM catuSpuruSapramANAM chAyAM nirvartayati, tadyathA udgamanamuhUrte'stamayamuhUrte ca, sacodgamanamuhUrta 'stamayamuhUrtte ca catuSpaurupIM chAyAM nirvarttayati lezyAmabhivarddhayan prakAzyavastuna upari plavamAnAM dUraM dUrataraM parikSipan caiva-naiva nirveSTayan- prakAzyavastuna upari plavamAnAM pratyAsannaM pratyAsannataraM parikSipan tathA sati chAyAyA hInahInataratvasambhavAt / 1 Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUryaprajJaptiupAGgasUtram 9/-/41 'tAjayAna'mityAdi, tatrayadAsarvabAhyamaNDalamupasaMkra myacAraMcaratitadA uttamakASThAprAptA utkarSikA aSTAdazamuhUrtA rAtrirbhavati, jaghanyo dvAdazamuhUrto divasaH, tasmiMzca divase sUryo dvipauruSI-puruSadvayapramANAM chAyAM nivartayati, tadyathA-udgamanamuhUrte astamayamuhUrte ca, saca tadA dvipauruSIM chAyAM nivartayati, lezyAmabhivarddhayan no caiva nirveSTayan, asya vAkyasya bhAvArtha prAgvadbhAvanIyaH / tathA tatra-teSAM dvayAnAM madhye yevAdina evAmahuH-asti sa divaso yasmin divase sa sUryo dvipauruSI chAyAM nivartayati asti sa divaso yasmin divase sUryo na kAMcidapi pauruSIM chAyAM nirvarttayati ta evaM svamatavibhAvanArthamAcakSate _ 'tAjayANaM0 tatra yadA sUrya sarvAbhyantaramaNDalamupanaMmya cAraMcarati tadA uttama-kASThAprApta utkarSako'STAdazamuhUrto divaso bhavati, jaghanyA dvAdazamuhUrtA rAtri, tasmiMzca divase sUryo dvipauruSIM chAyAM nivartayati, tadyathA-udgamanamuhUrte'stamayamuhUrteca, saca tadAnIM dvipauruSI chAyAMnirvartayati lezyAmabhivarddhayanno caivanirveSTayan, tatrayadANamiti vAkyAlaGkAre sUrya sarvabAhyaM maNDalamupasaMkra mya cAraM carati tadA uttamakASThAprAptA utkarSikA aSTAda-zamuhUrtA rAtri, jaghanyo dvAdazamuhUrttapramAmo divasastasmiMzcadivase udgamanamuhUrte'stamayamuhUrteca sUryona kAJcidapipauruSIMchAyAM nivartayati, 'no ceva Na' na ca-naiva tadAnIM sUryo lezyAmabhivarddhayan bhavati nirveSTayan vA, abhivarddhayane adhikAdhikatarAyA nirveSTrayane hInahInatarAyAzchAyAyAH sambhavaprasaGgAt / tadevaM paratIrthi-kapratipattidvayaM zrutvA bhagavAn gautamaH svamatapRcchati tA kaikaTTha'mityAdi, yadyevaM paratIthikAnAM pratipattI 'tA' tarhi bhagavAn svamatena tvayA katikASThAM-kiMpramANAM sUrya pauruSI chAyAM nivartayan AkhyAta iti vadet ?, tatra bhagavAn svamatena dezavibhAgataH pauruSI chAyAMtathA tathA aniyatapramANAM vakSyati, paratIrthikAstupratiniyatAmeva pratidivasaMdezavibhAgenechaMti tataH prathamatastanmatAnyevo-padarzayati tatthe' tyAdi, tatra tasmina dezavibhAgena pratidivasaM pratiniyatAyAH pauruSyAzchAyAyA viSayeSannavati pratipattayaH prajJaptAH, tadyathA-tatra-teSAMSannavateH paratIthikAnAMmadhye eke evamAhuH, tA iti pUrvavat, astisa dezo yasmin deze sUrya AgataH san ekapauruSI--eka puruSapramANAM puruSagrahaNamupalakSaNaM sarvasyApi prakAzyavastunaH svapramANAMchAyAM nivartayati, atropasaMhAraH- "ege evamAsu 1, 'eke punarevamAhuH-asti sa dezo yasmin deze samAgataH sUryodvipaurupI-dvipuruSapramANAM puruSagrahaNasyopalakSaNatvAt sarvaspi vastunaH prakAzyasya dviguNAmityartha, chAyAM nirvartavati, atropasaMhAra:-'ege evamAhaMsu' 2, 'eva'mityAdi, evamuktena prakAreNa etenAnantaro- ditenAbhilApena-sUtrapAThagamena zeSapratipattigatamapi sUtraM netavyaM tAvadyAvaccaramapratipattigataM sUtraM, tadeva khaNDazo darzayati-'channau'ityAdi, etaccaivaM paripUrNa draSTavyaM-'ege puNa evamAhaMsu, asthiNaM se dese jaMsiNaM desaMsi sUriechanauiporasiM chAyaM nivvattai AhiyattivaejjA egeevamAhaMsu' madhyamapratipattigatAstvAlApakAH sugamatvAtsvayaMparibhAvanIyAH, sampratyetAsAmeva pannavatiprati- pattInAM bhAvanikAM cikIrSurAha_ 'tatthe' tyAdi, tatra-teSAM pannavatiparatIthikAnAM madhye ye te vAdina evamAhuH asti sa dezo yasmin deze samAgataH sUrya ekapauruSI-prakAzyavastunaH svapramANAM chAyAM nirvatayati ta evaM svamatavibhAvanArthamAhuH-'tA sUriyassa NamityAdi, tA iti pUrvavat, sUryasya sarvAdhastanAt Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 9, prAbhRtaprAbhRtaM 105 sUryapratidheH-sUryapratidhAnAtsUryanivezAdityartha vahinisRtA yA lezyAstAbhi 'tADijjamANAhiti tADyamAnAbhirasyA ratnaprabhAyAH pRthivyA bahusamaramaNIyA bhUmibhAgAdyAvati sUryaUrdhvamuccaistvena vyavasthita etAvatA'dhvanA, sUtre cAdhvazabdasya stratvena nirdezaH prAkRtatvAt, ekena ca chAyAnumAnapramANena prakAzyasya vastuno yaduddezataH pramANamanumIyate tena, ihAkAzadeze sUryasamIpe prakAzyasya vastunaHpramANaM naiva sAkSAt parigrahItuM zakyatekintudezato'numAnena tatazchAyAnumAnapramANenotyuktaM, 'umAe'tti avamitaH paricchinno yo dezaH-pradezo yasmin pradeze AgataH san sUrvaekapauruSI puruSagrahaNasyopalakSaNatvAtsarvasya prakAzyasya vastunaH pramANabhUtAMchAyAMnirvartayati, iyamatra bhAvanA-prathamata udayamAne sUrye yA lezyA vinirgatya prakAzamAzritAstAbhi prakAzyavastudezeUrddhakrayamANAbhiH kiJcitpUrvAbhimukhamavanatAbhiprakAzyena cavastunAyaH sambhAvyate paricchinna AkAzapradezaH tatrAgataH sUrya prakAzyavastupramANAM chAyAM nivartayati, evamuttaratrApi bhAvanA kAryA, 'tatthe'tyAdi, tatra ye te vAdina evamAhuH--asti sa dezo yasmin deze samAgataH sUryo dvipauruSI chAyAM nivartayati ta evaM svamatavisphAraNArthamAhu:-'tA sUriyassa NamityAdi, tAiti pUrvavat sUryasya sarvAdhastAt sUryapratidheH-sUryanivezAhirnisRtAbhirlezyAbhistADayamAnAbhirasyA ratnaprabhAyAH pRthivyA bahusamaramaNIyAbhUmibhAgAdUrdhvamuccatvenavyavasthitaH etAvadbhayAM dvAbhyAmaddhAbhyAMdvAbhyAM chAyAnumAnapramANAbhyAMprakAzyavastupramANAbyAmavamitaH-paricchinno yo dezastatra samAgataH sUryo dvipauruSI-prakAzyavastuno dviguNAM chAyAM nivartayati, evamekaikapratipattAvekaikacchAyAnumAnapramANavRddhayA tAvannetavyaM yAvatpannavatitamA pratipatti, tadgatAni ca sUtrANi svayaM paribhAva-nIyAni, sugamatvAt, tadevamuktAH prtiirthikprtipttyH| sampratisvamatamupadarzayati-'vayaM puNa'ityAdi, vayaM punarevaM-vakSyamANena prakAreNa vadAmaH, tameva prakAramAha-'sAtirege'tyAdi, sUrya udgamasamaveastamanasamayeca sAtirekaikonaSaSTipuruSapramANAM chAyAM nivartayati-etadeva vibhAvayiSurAha-'tA avaDDe' ityAdi, apagatamarddha yasyAH sA apArddhA sA cAsau pauruSI ca apArddhapauruSIchAyA puruSagrahaNasyopalakSaNatvAt sarvasyApi vastunaH prakAzya svArddhapramANA chAyA, evamuttaratrApyupalakSaNavyAkhyAnaM draSTavyaM, divasasya kiMgate-katame bhAge gate zeSe veti-katitame bhAge zeSe bhavati?, bhagavAnAha __ 'tA'ityAdi, tA iti pUrvavat, divasasya tribhAge gate bhavati, divasasya tribhAge vA zeSe, 'tA'ityAdi, paurupI puruSapramANA, prakAzyasyavastunaH svapramANA ityartha, chAyA kiMgate-katitame bhAga gate zepe veti-katitame vA bhAge zeSe bhavati?, divasasya caturbhAge gate caturbhAge zeSevA, prakAzyasya vastunaH svapramANabhUtA chAyA anyatra granthAntare sarvAbhyantaraM maNDalamadhikRtyoktA, tathA ca nandicUrNigranthaH-"purisatti saMkU purisasarIraM vA, tato purise nipphannA porisI, evaM savvassa vatthuNo yadA svapramANAchAyA bhavati tadA porisI havai, eyaM porisipramANaM uttarAyaNassa aMte dakkhiNAyaNassa AIe ikka dinaM bhavai, ato paraM addhaegasaTThibhAgA aMgulassa dakkhiNayaNe varlDati, uttarAyaNe issaMti, evaM maMDale 2 annA porisI" iti, tata idaM sakalamapi pauruSIvibhAgapramANapratipAdanaM sarvAbhyantaraM maNDalamadhikRtyAvaseyaM, tathA 'tA'iti pUrvavat, dvyarddhapauruSIsArddhapuruSapramANA chAyA divasasya kiMbhAge-katitame bhAge gate bhavati, kiM zeSe vA katitame vA Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUryaprajJaptiupAGgasUtram 9/-/41 106 bhAge zeSe ?, bhagavAnAha - 'tA' iti pUrvavat, divasasya paJcame bhAge gate vA bhavati, zeSe vA paJcame bhAge, 'evamityAdi, evamuktena prakAreNa arddhapauruSIM - arddhapuruSapramANAM chAyAM kSiptavA 2 pRcchA-pRcchAsUtraM draSTavyaM, 'divasa bhAgaM' ti pUrvapUrvasUtrApekSayA ekaikamadhikaM divasabhAM kSiptavA 2 vyAkaraNaM-uttarasUtraM jJAtavyaM, taccaivam- 'biporisI gaM chAyA kiM gae vA sese vA ?, tA chabhAgagae vA sese vA, tA aDDAijjaporisI NaM chAyA kiMga vA sesevA ?, sattabhAgagae vA sese vA' ityAdi, etacca etAvat tAvat yAvat 'tA uguNaTThI' tyAdisugamaM, sAtirekaikonaSaSTipauruSI tu chAyA divasasya prArambhasamaye paryantasamaye vA, tata Aha- 'tA natthi kiMci gae vA sese vA' iti, samprati chAyAbhedAn vyAcaSTe 'tatthe' tyAdi, tatra tasyAM chAyAyAM vicAryamANAyAM khalviyaM paJcaviMzatividhAH chAyAH prajJaptAH tadyathA 'khaMbhachAye' tyAdi, prAyaH sugamaM, vizeSavyAkhyAnaM cAmISAM padAnAM zAstrAntarAdyathAsampradAyaM vAcyaM, golachAyetyuktaM tatastAmeva golachAyAM bhedata Aha- 'tatthe' tyAdi, tatra - tAsAM paJcaviMzaticchAyAnAM madhye khalviyaM golachAyA aSTavidhA prajJaptA, tadyathA - 'golachAyA' golamAtrasya chAyA golachAyA, apArddhasya- arddhamAtrasya golasya chAyA apArddhagolachAyA, golAnAmAvalirgolAvalistasyA chAyA golAvalicchAyA apArddhAyAH - apArddhamAtrAyA golAvalezchAyA apArddhagolAvalicchAyA, golAnAM puJja golapuJja golotkara ityartha tasya chAyA golapuJcachAyA, apArddhasya - arddhamAtrasya golapuJjasya cAyA apArddhagolavalicchAyA, golAnAM paJja golapuJjo golotkara ityartha tasya chAyA golapuJjachAyA, apArddhasya - arddhamAtrasya golapuJjasya chAyA apArddhagola puJjacchAyA / / prAbhRtaM - 9 samAptam muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA prajJApanAupAGga sUtre navamaprAbhRtasya malayagiriAcAryeNa viracitA TIkA parisamAptA / prAbhUtaM - 10 vR. tadevamuktaM navamaM prAbhRtaM, samprati dazamamArabhyate, tasya cAmayamarthAdhikAro yathA 'yoga iti kiM bhagavan ! tvayA samAkhyAyate' iti, tatstadviSayanirvacanasUtramAha -: prAbhUtaM 10 prAbhRta prAbhRtaM - 1 : - mU. (42) tA jogeti vatthussa AvaliyANivAte Ahiteti vadejjA, tA kahaM te jogeti vatthussa AvaliyANivAte Ahiteti vadenA ! tattha khalu imAo paMca paDivattIo pannattAo / tatthege evamAhaMsu tA savvevi NaM nakkhattA kattiyAdiyA bharaNipajavasANA ege evamAhaMsu ege puNa evamAhaMsu, tA savvevi NaM nakkhattA mahAdIyA assesapajjavasANA pannattA, ege evamAhaMsu, ege puNa evamAhaMsu, tA savveviNaM nakkhattA dhaNiTThAdIyA savaNapajavasANA pannattA, ege evamAhaMsu 3, ege puNa evamAhaMsu, tA savvevi NaM nakkhattA assiNI AdIyA revatipajjavasANA pa0, ege evamAhaMsu 4, ege puNa evamAhaMsu-savvevi NaM nakkhattA bharaNIAdiyA assiNIpajjavasANA ege evamAhaMsu / vayaM puNa evaM vadAmo, savvevi NaM nakkhattA abhiIAdIyA uttarAsADhApajavasANA paM0 Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 10, prAbhRtaprAbhRtaM 9 taM0 - abhiI savaNo jAva uttarAsADhA / / vR. 'tA jogeti vatthusse' tyAdi, tA iti AstAM tAvadanyatkathanIyaM sampratyetAvadeva kathyateyoga iti vastuno - nakSatrajAtasya 'AvalikAnivAyo' tti AvalikayA krameNa nipAtaH - candrasUryai saha sampAta AkhyAto mayeti vadet svaziSyebhyaH, evamukte bhagavAn gautamaH pRcchati - 'tA kahaMte' ityAdi, tA iti pUrvavat, kathaM - kena prakAreNa bhagavAn tvayA yoga iti yogavastuno - nakSatrajAtasyAvalikAnipAtaH sa AkhyAta iti vadet ?, bhagavAnAha - 107 'tattha khalu', tatra - tasminnakSatrajAtasyAvalikAnipAtaviSaye khalvimAH paJca pratipattayaH- paratIrthikAbhyupagamarUpAH prajJaptAH, -teSAM paJcAnAM paratIrthikAnAM madhye eke paratIrthikA evamAhuHtA iti pUrvavat sarvANyapi nakSatrANi kRttikAdIni bharaNiparyavasAnAni prajJaptAni, sUtre puMstvanirddezaH prAkRtatvAt, atraivopasaMhAraH - 'ege evamAhaMsu' 1, evaM zeSapratipatticatuSTayagatAnyapi sUtrANi paribhAvanIyAni, tadevaM parapratipattIrupadarzya samprati svamatamupadarzayati 'vayaM puNa' ityAdi, vayaM punarevaM vakSyamANena prakAreNa vadAmaH, tameva prakAramAha-- 'tA savve'viNa' mityAdi, tA iti pUrvavat, sarvANyapi nakSatrANi abhijidAdIni uttarASADhAparyavasAnAni prajJaptAni, kasmAditi cet ?, ucyate, iha sarveSAmapi suSamasuSamAdirUpANAM kAlavizeSANAmAdi yugaM 'ee u susamasusamAdayo addhAvisesA jugAdiNA saha pavattaMti jugateNa saha samappaMtI' ti zrIpAdaliptasUrivacanaprAmANyAt, yugasya cAdi pravartate zrAvaNamAsi bahulapakSe pratipadi tithau bAlavakaraNe abhijannakSatre candreNa saha yogamupAgacchati, tathA coktaM jyotiSkaraNDake119 LE "sAvaNa bahulapaDivae bAlavakaraNe abhIinakkhatte / savvattha paDhamasamaye jugassa AI viyANAhi / / " atra sarvatra bharatairavate mahAvidehe ca, zeSaM sugamaM, tataH itthaM sarveSAmapi kAlavizeSANAmAdau candrayogamadhikRtyAbhijinnakSatrasya varttamAnatvAdabhijidAdIni nakSatrANi prajJaptAni tAnyeva tadyathetyAdinopadarzayati- 'abhiI savaNe' tyAdi // prAbhRtaM - 10 prAbhRtaprAbhRtaM - 1 samAptam -: prAbhRta prAbhRtaM - 2 : vR. tadevamuktaM dazamasya prAbhRtasya prathamaM prAbhRtaprAbhRtaM samprati dvitIyamArabhyate, tasya cAyamarthAdhikAro 'nakSatraviSayaM muhUrttaparimANaM vaktavya' miti, tatastadvipayaM praznasUtramAha mU. (43) tA kahaM te muhuttA ya Ahiteti vadejjA ?, tA etesi NaM aTThAvIsAe nakkhattANaM asthi nakkhatte jeNaM nava muhutte sattAvIsaM ca sattaThThibhAge muhuttassa caMdeNaM saddhiM joyaM joeMti, anthi nakkhattA jeNaM pannarasamuhutte caMdeNaM jIyaM pajoeMti, atthi nakkhattA je gaM paNatAlIse muhutte caMdeNaM saddhiM joeMti, tA eesi NaM aTThAvIsAe nakkhattANaM kayare nakkhatte je NaM navamuhutte sattAvIsaM ca sattaTThibhAe muhuttassa caMdeNaM saddhiM joeM, kayare nakkhattA jeNaM pannarasamuhutte caMdeNaM saddhi jogaM joeMti, katare nakkhattA je NaM tIsaM muhutte caMdeNa saddhiM jogaM joiMti, katare nakkhattA jeNaM paNayAlIsaM muhutte caMdeNa saddhiM joyaM joiti ? Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 10/2/43 tA eesiNaM aTThAvIsAe nakkhattANaM tattha je te nakkhatte jeNaM nava muhatte sattAvIsaMca sattavibhAge muhattassa caMdeNa saddhiM joyaM joeMti se NaM ege abhIyI, tattha je te nakkhattA jeNaM pannarasa muhutte caMdeNa saddhiM joyaM joeMti te NaMcha, taM0-satabhisayA bharaNI addA assesAsAti jeTThA, tatya je te nakkhattA je NaM tIsaM muhuttaM caMdeNa saddhiM joyaMjoyaMti te pannarasa, taM0-savaNe dhaNiThThApubvA bhaddavatA revati assiNI kattiyA maggasira pussAmahA puvvAphagguNI hattho cittA aNurAhA mUlo puvvaAsADhA, tattha je te nakkhattA je NaM paNatAlIsaM muhute caMdeNa saddhiM jo gaM joeMti te NaM cha, taMjahA uttarAbhaddapada rohiNI puNavvasU uttarAphagguNI visAhA uttarAsADhA / / vR.'tA kahate'ityAdi, tAiti pUrvavat, kathaM bhagavan! pratinakSatraMmuhUrtAoM-muhUrtaparimANamAkhyAtamiti vadet ?, evamukte bhagavAnAha 'tA eesi namityAdi, 'tA'mityAdi, 'tA' iti pUrvavat, eteSAmayaviMzatinakSatrANAM madhye'sti tanakSatraM yannava muhUni ekasya ca muhUrtasya saptaviMzatiM saptaSaSTibhAgAn thAvat candreNa sArddha yogaM yunakti-upaiti, tathA asti-nipAtatvAd vyatyayAdvA santi tAni nakSatrANi yAni paJcadaza muhUrtAnyAvaccandreNa saha yogamupayAnti, tathA sti tAni nakSatrANi yAni triMzataM muhUrtAn yAvaccandreNa sahayogamanzruvate, tathA santi tAninakSatrANi yAni paJcacatvAriMzataMmuhUrtAnyAvacandreNa saha yogaMyuanti, evaM sAmAnyena bhagavatokte vizeSanirdhAraNArthaM bhagavAna pRcchati gautamaH 'tAeesiNa'-mityAdi, tAiti pUrvavat, eteSAmaSTAviMzatenakSatrANAMmadhye katarannakSatraM yannava muhUrtAnekasyaca muhUrtasya saptaviMzatiM saptaSaSTibhAgAn yAvaccandreNa saha yogaM yunakti, tathA katarANi tAni nakSatrANi yAni paJcadaza muhUrtAn yAvaccandreNa saha yogaM yuJjanti, tathA katarANi tAni nakSatrANiyAni triMzataMmuhUrtAnyAvaccandreNa saha yogamancanave, tathA katarANitAni nakSatrANi yAni paJcacatvAriMzataMmuhUrtAnyAvaccandreNa sArddhayogamupayanti, evaM gautamena prazne kRte bhagavAnAha-- ___ 'tA eesiNa mityAdi, 'tA' iti pUrvavat, eteSAmaSTAviMzatinakSatrANAM madhye yatrakSanava muhUrtAnekasya ca muhUrtasya saptaviMzati saptapaSTibhAgAn yAvaccandreNa sahayogaM yunakti tadekamabhijinnakSatramavaseyaM, kathamiti cet ?, ucyate, iha abhijinakSatraM saptaSaSTikhaNDIkRtasyAhorAtrasyaikaviMzatibhAgAn candreNa saha yogamupaiti, teca ekaviMzatirapi bhAgA muhUrtagatabhAgakaraNArthaM triMzatA guNyante, jAtAni SaT zatAni triMzadadhikAni, tathA ca etAvAn kAlamadhikRtya sImAvistAro'bhijinakSatrasyAnyatrApyuktaH / // 1 // "chacceva sayA tIsA bhAgANa abhii sImavikhaMbho / diTTho savvaDaharago savvehiM annNtnaanniihiN||" teSAMsaptaSaSTayAbhAgohiyate, labdhAnava muhUrtA ekasya ca muhUrtasyasaptaviMzati saptaSaSTibhAgAH // 1 // uktaMca- "abhiissa caMdajogo sattaTTIkhaMDio ahoratto / bhogA ya egavIsaM te puNa ahiyA nava muhuttA / / '' tathA tatthe' tyAdi, tatra-teSAmaSTAviMzati nakSatrANAM madhye yAni nakSatrANi paJcadaza muhUrtAn yAvaccandreNa saha yogamaznuvate tAni SaT, tadyathAzatabhiSak ityAdi, tathAhi-eteSAM pannAmapi nakSatrANAM pratyekaM saptaSaSTikhaNDIkRtasyAhorAtrasya satkAnsArddhAn trayastrazadbhAgAnyAvaccandreNa Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 2, prAbhRtaprAbhRtaM -2 109 saha yogo bhavati, tato muhUrtagatasaptaSaSTibhAgakaraNArthaM trayastrazatA guNyante, jAtAninavazatAni navatyadhikAni , yadapi sArddha tadapi triMzatA guNayitvA dvikena bhajyate labdhAH paJcadaza muhUrtasya saptaSaSTibhAgAste pUrvarAzau prakSipyante, jAtaH pUrvarAzi sahasrAM paJcottaraM, tathA caiteSAM pratyeka kAlamadhikRtya sImAvistAromuhUrtagatasaptaSaSTibhAgAnAM paJcottaraM sahasrA, uktNc||1|| "sayabhisayAbharaNIe addA assesa sAi jivaae| paMcottaraM sahassaMbhAgANaM siimvikkhNbho|" asya paJcottarasahasAsya saptaSaSTayA bhAgo hriyate,labdhAH paJcadaza muhUrtAH, uktaM c||2|| "sayabhisayA bharaNIo addA assesa sAi jitttthaay| eechannakkhattA pnnrsmuhttsNjogaa|" tathA tatra-teSAmaSTAviMzaternakSatrANAM madhye yAni nakSatrANi triMzataM muhUni yAvaccandreNa sahayogaMyuJjanti tAni paJcadaza, tadyathA-'savaNo'ityAdi, tathAhi-eteSAM kAlamadhikRtya pratyekaM sImAviSkambho muhUrta- gatasaptaSaSTibhAgAnAM dazottare dve sahasro , tatastayoH saptaSaSTayA bhAge hRte labdhAH triMzanmuhUrtAH, tathA tatra yAni nakSatrANi paJca catvAriMzataM muhUrtAnyAvaccandreNa sArddha yogaM yuJjanti tAniSaT, tadyathA-'uttarabhadrapadA'ityAdi, teSAM hipratyekaMkAlamadhikRtya sImAviSkambho muhUrtagata- saptaSaSTibhAgAnAM trINi sahanAANi paJcadazottarANi , tatasteSAM saptaSaSTayA bhAge hRte labdhAH paJcacatvAriMzadeva muhUrtA labhyante,uktaMca-~ // 1 // "tinneva uttarAI punavvasU rohiNI visAhA y| eechannakkhattA pnnyaalmuhuttsNjogaa| // 2 // avasesA nakkhattA panarasa e huMti tiisimuhuttaa| caMdaMmi esa jogo nakkhattANaM smkkhaao|| tadevamukto nakSatrANAM candreNa saha yogaH, samprati sUryeNa saha tamabhidhitsurAha mU. (44) tA etesi NaM aTThAvIsAe nakkhattANaM asthi nakkhatte je NaM cattAri ahoratte chacca muhutte sUreNa saddhiM joyaM joeMti, asthi nakkhattAje NaM cha ahorate ekavIsaM ca muhutte sUreNa saddhiM joyaM joeMti, asthi nakkhattA je NaM terasa ahoratte vArasa ya muhutte sUreNa saddhiM joyaM joeMti, asthi nakkhattA je NaM vIsaM ahoratte tinni ya muhutte sUreNa saddhiM joyaM joeMti / tA etesiNaM aTTAvIsAe nakhattANaM katare nakkhattejaM cattAri ahoratte chaca muhutte sUreNa saddhiM joyaM joeMti, katare nakkhatte jeNaM cha ahoratte ekavIsamuhutte sUreNaM saddhiM joyaM joeMti, katare nakkhattA jeNaM terasa ahoratte bArasa muhutte sUreNa saddhiM joyaM joeMti katare nakkhattA jeNaM vIsaMahoratte sUreNa saddhiM joyNjoeNti| tA etesiNaM aTThAvIsAe nakhattANaMtatthaje se nakkhatte jeNaM cattAri ahoratte chacca muhutte sUreNa saddhiM joyaM joeMti se NaM abhIyI, tatthaje te nakkhattAje NaMcha ahoratte ekavIsaM ca muhutte sUrieNa saddhiM joyaMjoeMti te maMcha, taM0 satabhisayA bharaNI addA assesA sAtI jeTThA, tattha je te terasa ahoratte duvAlasa ya muhutte sUreNa saddhiM joyaM joeMti te NaM paNarasa, taM0-- savaNo dhaniTTA puccA bhaddavatA revatI assiNI kattiyA maggasiraM pUso mahA puvvAphagguNI hattho cittA anurAdhA mUlo puvAAsADhA, tattha je te Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUryaprajJaptiupAGgasUtram 10/2/44 nakkhattA jeNaM vIsaM ahoratte tinni ya muhutte sUreNa saddhiM joyaM joeMti te NaMcha, taM0uttarAbhaddavatA rohiNI punavyasU uttaraphagguNI visAhA uttarAsADhA / vR. 'tA eesi NamityAdi, tA iti pUrvavat, eteSAmanantaroditAnAmaSTAviMzaternakSatrANAM madhye'sti tannakSatraM yaccaturo'horAtrAn SaT ca muhUrttAn yAvat sUryeNa sAMrddha yogamupaiti tathA astIti santi tAni yAni SaT ahorAtrAn ekaviMzatiM ca muhUrtAn sUryeNa sArddha yogaM yuJjanti, tathA santi tAni nakSatrANi yAni trayodaza ahorAtrAn dvAdaza muhUrttAn yAvatsUryeNa sahayogamupayAnti, tathA santi tAni nakSatrANi yAni viMzatimahorAtrAn trIn muhUrtAn yAvatsUryeNa samaM yogaM yuJjanti, evaM bhagavatA sAmAnyenokte vizeSAvagamanimittaM bhUyo'pi bhagavAn gautamaH pRcchati 110 'tA eesi Na' mityAdi, sugamaM, bhagavAn nirvacanamAha - 'tA eesi na 'mityAdi, tA iti pUrvavat, eteSAmaSTAviMzaternakSatrANAM madhye yannakSatraM caturo'horAtrAn SaT ca muhUrttAn sUryeNa sArddhaM yogaM yunakti tadekamabhijinakSatramavaseyaM, tathAhi - sUryayogaviSayaM pUrvAcAryapradarzitamidaM prakaraNaM"jaM rikkhaM jAvaie vaccai caMdeNa bhAga sattaTThI / taM paNabhAge rAIdiyassa sUreNa tAvaie // " 119 11 asyA akSaragamanikA - yat RkSaM - nakSatraM yAvato rAtrindivasya - ahorAtrasya sambandhinaH saptaSaSTibhAgAn candreNa saha yogaM vrajati tannakSatraM rAtrindivasya paJcabhAgAn tAvataH sUryeNa samaM vrajati, tatrAbhijidekaviMzatiM saptaSaSTibhAgAn candreNa samaMvarttate, tata etAvataH paJcabhAgAnahorAtrasya sUryeNa samaM varttamAnamavaseyaM, ekaviMzatizca paJcabhirbhAge hRte labdhAzcatvAro'horAtrAH ekaH paJcamo bhAgo'vatiSThate, sa muhUrttAnayanAya triMzatA guNyate, jAtA triMzattasyAH paJcabhirbhAge hate labdhAH SaNmuhUrtA iti uktaM ca 119 11 "abhiI chacca muhutte cattAri ya kevale ahorate / sUraNa samaM vaccai itto sesANa vucchAmi // " tathA tatra - teSAmaSTAviMzaternakSatrANAM madhye yAni nakSatrANi SaT ahorAtrAnekaviMzatiM ca muhUrttAn yAvat sUryeNa samaM yogamupayanti tAni SaT, tadyathA - 'sayabhisayA' ityAdi, tathAhi - etAni nakSatrANi pratyekaM candreNa samaM sArddhAn trayastriMzatyAkAn saptaSaSTibhAgAnahorAtrasya vrajanti apArddhakSetratvAdeteSAM tata etAvataH paJcabhAgAnahorAtrasya sUryeNa samaM vrajantIti pratyeyaM prAguktakaraNaprAmANyAt, trayastriMzatazca paJcabhirbhAge hate labdhAH SaT ahorAtrAH, pazcAdavatiSThante sArddhAstrayaH paJcabhAgAH, te savarNanAyAM jAtAH sapta, muhUrttAnayanAya triMzatA guNyante, jAte dve zate dazottare, ete ca muhUrttArddhagate, tataH paripUrNamuhUrttAnayanAya dazabhirbhAgo hiyate, labdhA ekaviMzatirmuhUttAH, uktaM ca 11911 "sayabhisayA bharaNIo addA assesa sAi jiTThAya / vAMti muhutte ikka vIsa chaceva'horatte // " tathA tatra teSAmaSTAviMzaternatratrANAM madhye yAni nakSatrANi trayodaza ahorAtrAn dvAdaza ca muhUrttAn yAvat sUryeNa samaM yogaM yuJjantitAni paJcadaza tadyathA - 'sarvaNo' ityAdi, tathAhi - amUni paripUrNAn saptaSaSTibhAgAn candreNa samaM vrajanti, tataH sUryeNa saha etAni paJcabhAgAnapyahorAtrasya Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 10, prAbhRtaprAbhRtaM -3 111 saptaSaSTisaGghayAn gacchanti, saptaSapTezca paJcabhirbhAge labdhAstrayodaza ahorAtrAH, zeSau ca dvau bhAgau tiSThataH, tau triMzatA guNyete, jAtAH SaSTi, tasyAH paJcamibhagihatelabdhA dvAdaza muhUtAH, uktNc||1|| "avasesA nakkhattA pannarasavi sUra sahagayA jNti| bArasa ceva muhutte terasa ya same ahortte||" tathA tatra-teSAmaSTAviMzatirnakSatrANAMmadhye yAni nakSatrANi viMzatimahorAtrAntrInmuhUrtAn yAvatsUryeNa samaM yogamazrUvate tAni SaT, tadyathA- 'uttarabhaddavayA ityAdi, etAni hi SaDapi nakSatrANi pratyekaM candreNa samaM saptaSaSTibhAgAnAM zatamekasya ca saptaSaSTibhAgasyArddhavrajanti, tata etAvataH paJcabhAgAn ahorAtrasya sUryeNasamaMvrajanamavagantavyaM, zatasya ca paJcabhirbhAge hate labdhA viMzati ahorAtrAH, yadapi caikasya paJcabhAgasyArddhamuddharati tadapi triMzatA guNyate, jAtA triMzat, tasyA dazabhirbhAge hRte labdhAstrayo muhUrtA iti // prAbhRtaM-10 prAbhRtaprAbhRtaM-2 samAptam -:prAbhRtaprAbhRtaM-3:vR. uktaM dazamasya prAbhRtasya dvitIyaM prAbhRtaprAbhRtaM, samprati tRtIyamArabhyate, tasya cAyamarthAdhikAraH-'evaMbhAgAni nakSatrANi vaktavyAnI' tatastadviSayaM praznasUtramAha mU. (45)tA kahaM te evaMbhAgA AhitAtivadejA?, tA etesiNaM aTThAvIsAenakkhattANaM asthi nakkhattA evaM bhAgA samakhettA paM0, asthi nakkhattA pacchaMbhAgAsamakkhetAtIsamuhattA pa0, asthi nakkhattA nataMbhAgA avaDDakhettA pannarasamuhattApaM0, asthi nakkhattA ubhayaMbhAgA divaikhettA paNatAlIsaMmuhuttA paM0/tAeesiNaM aTThAvIsAe nakkhattANaM katarahe nakkhattApubvaMbhAgA samakhettA tIsatimuhattA paM0 katare02 katare nakkhattA ubhayaMbhAgA divaTkhettA paNatAlIsatimuhattA paM0, tA etesiNaM aTThAvIsAe nakkhattANaM tatthaje te nakkhattA puvvaMbhAgA samakhetAtIsatimuttA paM0 teNaM cha, taMjahA-puvvApoTThavatA kattiyA maghA puvvAphagguNI mUlo puvvAsADA, tattha je nakkhattA pacchaMbhAgA samakhettA tIsatimuttA paM0, te NaM dasa, taMjahA abhiI savaNo dhaNiTThA revatI assiNa migasiraM pUso hattho cittA anurAdhA, tattha je te nakhattANattaMbhAgA addhaddhakhettA pannarasamuhuttA paM0 te NaMcha, taMjahA sayabhisayA bharahaNI addAassesA sAtI jeTThA, tatthajete nakkhattA ubhayaMbhAgAdivaDDakhettA pannatAlIsaM muhattA paM0 te NaMcha, taMjahA uttarApoTTavatA rohiNI puNavvasU uttarAphagguNI visAhA uttarAsADhA / / vR. 'tA kahaM te' ityAdi, tA iti pUrvavat, kathaM ?-kena prakAreNa bhagavan ! tvayA evaMbhAgAni-vakSyamANaprakArabhAgAni nakSatrANiAkhyAtAni itibhagavAn vadet?,evamuktebhagavAnAha_ 'tA eesiNamityAdi, 'tA' iti pUrvavat, eteSAmaSTAviMzatenakSatrANAMmadhye'stIti santi tAni nakSatrANi yAni pUrvabhAgAni-divasasya pUrvabhAgazcandrayogasyAdimadhikRtya vidyate yeSAMtAni pUrvabhAgAni / 'samakkhettA' iti samaM-pUrNamahorAtrapramitaM kSetraM candrayogamadhikRtyAsti yeSAM tAni samakSetrANi ata eva triMzanmuhUrtAni prajJaptAni, tathA santi tAni nakSatrANi yAni Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 10/3/45 pazcAdbhAgAni-divasasyapazcAttanobhAgazcandrayogasyAdimadhikRtya vidyate yeSAMtAnipazcAdbhAgAni samakSetrANi triMzanmuhUni prajJaptAni, tathA santi tAni nakSatrANi yAni 'naktaMbhAgAni' naktaM-rAtrI candrayogasyAdimadhikRtya bhAga:--avakAzo yeSAM tAni tthaa| 'apArddhakSetrANI ti apagatamarddhaM yasya tadapArdU, arddhamAtramityarthaH, apArddhamarddhamAtraM kSetramahorAtrapramitaM yeSAM candrayogamadhikRtya tAni apArddhakSetrANi, ata eva paJcadazamuhUrtAni, paJcadaza candrayogamadhikRtyamuhUrttA vidyante yeSAM tAni tathA prajJaptAni, tathA santi tAni nakSatrANi yAni nakSatrANi / 'ubhayabhAgAni' ubhayaM-divasarAtrI tasya divasasya rAtrezcetyartha, candrayogasyAdimadhikRtya bhAgo yeSAM tAni tathA, tathAhi-vyarddhakSetrANi, dvitIyamarddhayasya tad vyardhaM sArddhamityarthaH, dvayarddha- sArddhamahorAtrapramitaM kSetraM yeSAM tAni tathA, ata eva paJcacatvAriMzanmuhUrttAni prajJaptAni, evaM bhagavatA sAmAnyenoktevizeSAvabodhanArthaM bhagavAn gautamaH pRcchati- 'tA eesiNa' mityAdi sugamaM; bhagavAnprativacanamAha- 'tAeesiNaM', eteSAmaSTAviMzatinakSatrANAMmadhyeyAninakSatrANi pUrvabhAgAni samakSetrANi triMzanmuhUrtAni prajJaptAni tAni SaT, tadyathA-'pubvapuTTavayA' ityAdi, etaccAnantare evaprAbhRtaprAbhRte yogasyAdau cinyamAne bhAvayiSyate, tathA teSAmaSTAviMzatenakSatrANAM madhye yAni nakSatrANi pazcAdbhAgAni samakSetrANi triMzanmuhUrtAni prajJaptAni tAni daza, tadyathA-'abhiI' ityAdi, tathA tatra-teSAM aSTAviMzaternakSatrANAM madhye yAni nakSatrANi naktaMbhAgAni apArddhakSetrANi paJcadazamuhUrtAni prajJaptAni tAniSaT, tadyathA--'sayabhisayA ityAdi, tathA tatra-teSAmaSTAviMzaternakSatrANAM madhye yAni nakSatrANyubhayabhAgAni tAni vyarddhakSetrANi paJcatvAriMzanmuhUrtAni tAni SaT, tadyathA-'uttarApuTThavayA' ityAdi, sarvatrApica bhAvanA agre'nantarameva bhAvayiSyate / / prAbhRtaM-10 prAbhRtaprAbhRtaM-3 samAptam -:prAbhRtaprAbhRtaM-4:__ vR. tadevamuktaM tRtIyaM prAbhRtaprAbhRtaM, samprati caturthamArabhyate tasya cAyamarthAdhikAro 'yogasyAdirvaktavya' iti, kiJca-pUrvamanantaraprAbhRtaprAbhRte nakSatrANAM pUrvabhAgagatAyuktaM, tacca yogasyAdiparijJAnamantareNa nAvagantuM zakyate tatastadviSayaM praznasUtramAha mU. (46) tA kahaM te jogassa AdI AhitAti vadejA?, tA abhiyIsavaNA khalu duve nakkhattA pacchAbhAgA samakhittA sAtiregaUtAlIsatimuhuttA tappaDhamayAe sAyaM caMdeNa saddhiM joyaM joeMti, tato pacchA avaraM sAtireyaM divasaM, evaM khalu abhiIsavaNA duve nakkhattA egarAI egaMca sAtiregaM divasaM caMdeNa saddhiM jogaMjoeMti, joyaMjoettA joyaM aNupariyaTRti joyaM aNupariyaTTittA sAyaM caMdaM dhaniTThANaM samappaMti, tA dhaniTThA khalu nakkhattepacchaMbhAge samakkhete tIsatimuhuttetappaDhamayAe sAyaM caMdeNa saddhiM jogaMjaeti, 2ttA caMdeNaM saddhiM jogaMjoettA tato pacchArAI avaraM ca divsN| ___ evaM khalu dhaniTThAnakhatte egaMca rAI egaMca divasaMcadeNa saddhiMjoyaMjoetijoetA joyaM aNupariyaTTiti joyaM aNupariyaTTittA sAgaM caMdaM satabhisayANaM samappeti tA samabhisayA khalu Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 113 prAmRtaM 10, prAbhRtaprAbhRtaM - 4 nakkhatte nattaMbhAge avaDDhe khete pannarasamuhutte paDhamatAe sAgaM caMdeNa saddhiM joeti no labhati avaraM divasaM / evaM khalu sayabhisayA nakhatte egaM ca rAiM caMdeNa saddhiM joyaMjoeti, joyaM joettA joyaM aNupariyaTTati, joyaM aNupariyaTTittA to caMdaM puvyANaM poTThavatANaM samappeti tA pubbApoTThavatA khalu nakkhattepuvvaMbhAge samakhettetIsatimuhutte tappaDhamatAe pAto caMdeNaM saddhi joyaMjoeti, tato pacchA avararAiM, evaM khalu puvvApoTTavatA nakkhatte egaM ca divasaM egaM ca rAiM caMdeNaM saddhiM joyaM joeti 2 tA joyaM aNupariyaTTati 2 pAto caMdaM uttarApoDavatANaM samappeti, tA uttarapoTTavatA khalu nakkhatte ubhayaMbhAge divaDhakhette paNatAlIsamuhutte tappaDhamayAe pAto caMdeNa saddhiM joyaMjoeti avaraM ca rAtiM tato pacchA avaraM divs|| ___ evaM khalu uttarApoTThavatAnakkhatte do divase epaMca rAiM caMdeNa saddhiM joyaMjoeti avaraM ca rAtiM, tato pacchA avaraM divasaM, evaM khalu uttarApoTThavatAnakkhatte do divase egaM ca rAiM caMdeNa saddhiM joyaMjoeti joittA joyaM aNupariyati ttA sAgaM caMdaM revatINaM samappeti, tArevatI khalu nakkhatte pacchabhAge samakhette tIsatimuhutta tappaDhamatAe sAgaM caMdeNaM saddhiM joyaM joeti, tato pacchA avaraM divasaM, evaM khalu revatInakkhatte egaM rAiMegaM ca divasaM caMdeNa saddhiM joyaMjoeti 2 tAjoyaMaNupariyati 2 tAsAgaMcaMdaMassipINaMsamappeti, tAassiNI khalu nakkhatte pacchimabhAge samakhette tIsatimuhutte tappaDhamatAe sAgaM caMdeNa saddhiM joyaM joeti, tato pacchA avaraM divsN| evaM khalu assiNInakkhatte egaMca rAIegaMca divasaM caMdeNa saddhiM joyaMjoeti ra ttAjogaM aNupariyaTTai 2 ttA sAgaM caMdaM bharaNINaM samappeti, tA bharaNI khalu nakkhatte nataMbhAge avaDDakhete pannarasamuhutte tappaDhamatAe sAgaM caMdeNa saddhiM joyaM joeti, no labhati avaraM divaso, evaM khalu bharaNInakkhatte egaM rAiM caMdeNaM saddhiM joyaM joeti ra ttA joyaM aNupariyaTTati 2 tA pAdo caMdaM kattiyANaM samappeti, tA kattiyA khalu nakkhatte puvvaMbhAge samakkhitte tIsaimuhutte tappaDhamatAe sAgaM caMdeNaM saddhiM jogaM joeti ra ttA joyaM aNupariyaTTai 2 hittA pAdo caMdaM rohiNINaM samappeti rohiNI jahA uttarabhaddavatA magasiraM jahA dhaNiTThA addA jahA satabhisayA punavvasu jahA uttarAbhaddavatApusso jahA dhaniTThA assesA jahA satabhisayA maghAjahA puvvAphaguNI puvvAphagguNI jahA puvvAbhaddavayA utarAphaguNI jahA uttarAbhaddavatA hattho cittA ya jahA dhaniTThA sAtI jahA satabhisayA visAhA jahA uttarabhaddavadA anurAhA jahA dhaNiTTA sayabhisayA mUlA puvvAsADhA ya jahA puvvabhaddapadA uttarAsADhA jahA uttarAbhaddavatA / / vR. 'tA kahaM te' ityAdi, tA ita pUrvavat, kathaM tvayA bhagavan yogasyAdirAkhyAta iti vadet iha nizcayanayamatena candrayogasyAdi sarveSAmapi nakSatrANAmapratiniyatakAlapramANA, tataH sA karaNavazAdavagantavyA, tacca karaNaM jyotiSkaraNDake samastIti taTTIkAM kurvatA tatraiva saprapaJcaM bhAvitaM atastato'vadhArya, atra tu vyavahAranayamadhikRtya bAhulyena yasya nakSatrasya yadA candrayogasyAdirbhavati tamabhidhitsurAha 'abhIi' ityAdi, tA iti pUrvavat, dve abhijicchravaNAkhye nakSatre pazcAdbhAge samakSetre, ihAbhijinnakSatraMna samakSetraM nApyapArddhakSetraM nApidvayarddhakSetraM, kevalaM zravaNanakSatreNa saha sambaddhamupAtta | 1218 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUryaprajJaptiupAGgasUtram 10/4/46 mityabhedopacArAt tadapi samakSetramupakalpya samakSetramityuktaM, sAtirekaikonacatvAriMzanmuhUrtapramANe, tathAhi - sAtirekA nava muhUrttA abhijitAstrizanmuhUrttAH zravaNasyetyubhayamIlane yathoktaM muhUrtaparimANaM bhavati, taThaprathamatayA - candrayogasya prathamatayA sAyaM-vikAlavelAyAM, iha divasasya katita- mAccaramAdbhAgAdArabhya yAvadrAtreH katitamo bhAgo yAvannAdyApi parisphuTanakSatramamDalAlokastAvAn kAlavizeSaH sAyamiti vivakSito draSTavyaH, tasmin sAyaMsamaye candreNa sArddha yogaM yuGktaH, ihAbhijinnakSatraM yadyapi yugasyAdau prAtazcandreNa saha yogamupaiti tathApi zravaNena saha sambaddhamiha tadvivakSitaM zravaNanakSatraM ca madhyAhnAdUrdhvamapasarati divase candreNa saha yogamupAdatte tatastatsAhacaryAt tadapi sAyaMsamaye candreNa yujyamAnaM vikSitvA sAmAnyataH sAyaM candreNa 'saddhiM 'jogaM juMjati' ityuktaM, athavA yugasyAdimatiridhyAnyadA vAhulyamadhikRtyedamuktaM tato na kazciddoSaH, 'tato pacchA' ityAdi, pazcAt - tata UrdhvaM aparamanyaM sAtirekaM divasaM yAvat, etadevopasaMhAravyAjena vyaktIkaroti 114 'evaM khalu' ityAdi, evamuktena prakAreNa khalviti nizcaye abhijicchravaNe dve nakSatre sAyaMsamayAdArabhya ekAM rAtriM ekaM ca sAtirekaM divasaM candreNa sArddha yogaM yuGktaH, etAvantaM ca kAlaM yogaM yuktvA tadanantaraM yogamanuparivarttayate, AtmanazcayAvayata ityarthaH, yogaM cAnuparivartya sAyaM divasasya katitame paJcAdbhAge candraM dhaniSThAyAH samarpayatastadavamabhijicchravaNadhaniSThAH sAyaMsamaye candreNa saha prathamato yogaM yuJjanti, tenAbhUni trINyapi pazcAdbhAgAnyavagantavyAni, 'tA' ityAdi, tataH samarpaNAdanantaraM dhaniSThA khalu nakSatraM pazcAdbhAgaM, sAyaMsamaye tasya prathamatazcandreNa saha yujyamAnatvAt, samakSetraM triMzanmuhUrta tatprathamatayA sAyaMsamaye candreNa saha yogaM yunakti, candreNa saha yogaM yuktvA tataH sAyaMsamayAdUrdhvaM tataH pazcAdrAtrimaparaM ca divasaM yAvadyogaM yunakti, etadevopasaMhAravyAjena vyAcaSTe - 'evaM khalvi' tyAdi sugamaM, yAvadyogamanuparivartya sAyaMsamaye candraM zatabhiSajaH samarpayati prAyaH parisphuTanakSatramaNDalAvaloke, tata idaM nakSatraM naktaMbhAgaM draSTavyaM, tathA cAha - 'tA' ityAdi, tA iti tataH samarpaNAdanantaraM zatabhiSak nakSatraM khalu naktaMbhAgamapArddhakSetraM paJcadazamuhUrtta tatprathamatayA candreNa sArddha yogaM yunakti, taca tathAyuktaM ca sanna labhate aparaM divasaM, paJcadazamuhUrttapramANatvAt, kintu rAtryantareva yogamadhikRtya parisamAptimupaiti tathA cAha- 'evaM khalvi' tyAdi sugamaM, yAvadyogamanuparivartya prAtazcandraM pUrvayoH proSThapadayoH- bhAdrapadayoH samarpayati, iha pUrvaproSThapadAnakSatrasya prAtazcandreNa saha prathamatayA yogaH pravRtta itIdaM pUrvabhAgamucyate, tathA cAha-'tA puvve 'tyAdi, tataH samarpaNAdanantaraM pUrvaproSThapadAnakSatraM khalu pUrvabhAgaM samakSetraM triMzanmuhUrta tavyathamatayA prAtazcandreNa saha yogaM yunakti, tacca tathAyuktaM sat tataH prAtaH samayAdUrdhvaM taM sakalaM divasamaparAM ca rAtriM yAvadvarttate, etadevopasaMhAravyAjenAha 'evaM khalvi' tyAdi sugamaM yAvadyogamanuparivartya prAtazcandramuttarayoH proSThapadayoH samarpayati, idaM kilottarAbhadrapadAkhyaM - nakSatramuktaprakAreNa prAtazcandreNa saha yogamadhigacchati, kevalaM prathamAn paJcadaza muhUrtAn adhikAnapanIya samakSetraM kalpayitvA yadA yogazcintyate tadA naktamapi yogo'stItyubhayabhAgamavaseyaM, tathA cAha- 'tA' ityAdi, tataH samarpaNAdanantaraM (uttaraM proSThapadAnakSatraM lUbhayabhAgaM dvyarddhakSetraM paJcacatvAriMzanmuhUrtta tadyathamatayA yogaprathamatayA prAtaJcandreNa sArddha Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 10, prAbhRtaprAbhRtaM - 4 115 yogaM yunakti, tacca tathAyuktaM sat taM sakalamapi divasamaparAM ca rAtriM tataH pazcAdaparaM divasaM yAvad varttate, etadevopasaMhAravyAjena vyaktIkaroti yAvadyogamanuparivartya sAyaMsamaye candraM revatyAH samarpayati, tatra revatInakSatraM sAyaMsamaye candreNa saha yogamadhigacchati, tatastatpazcAdbhAgamavasesaM, tathA cAha- 'tA revaI', 'tA' iti tataH samarpaNAdanantaraM zeSaM sugamaM, idaMca candreNa saha yuktaM satsAyaMsamayAdUrddhaM sakalAM rAtriM aparaMca divasaM yAvaccandreNa saha yuktamatiSThate, tata idamapyazvinInakSatraM sAyaMsamaye candreNa saha yujyamAnatvAt pazcAdbhAgamavaseyaM, tathA cAha - 'tA' ityAdi sugamaM, navaramidamapi azvinInakSatraM samakSetratvAt sAyaMsamayAdArabhya tAM sakalAM rAtrimaparaM ca divasaM yAvaccandreNa saha yuktama, etadevopasaMhAravyAjenAha 'evaM khalvi' tyAdi sugamaM, yAvadyogamanuparivartya sAyaM prAyaH parisphuTanakSatramaNDalAlokasamaye candraM bharaNyAH samarpayati, idaM ca bharaNInakSatramuktayuktyA rAtrau candreNa saha yogamupaiti, tato naktaMbhAgamavaseyaM, tathA cAha- 'tA bharaNI' tyAdi, pAThasiddhaM, navaramidamapArddhakSetratvAdrAtrAveva yogaM parisamApayati, tato na labhate candreNa saha yuktamaparaM divasaM etadevopasaMhAravyAjena parisphuTayati- 'evaM khalvi' tyAdi sugamaM, yAvadyogamanuparivartya prAtazcandraM kRttikAnAM samarpayati, idaM ca kRttikAnatramuktayuktyA prAtazcandreNa saha yogamupaiti, tataH pUrvabhAgamavaseyaM, etadevAha - 'tA kattiye' tyAdi sugamaM, navaramidaM samakSetratvAt prAtaH samayAdUrdhvaM sakalaM divasaM tataH pazcAdrAtriM paripUrNA candreNa saha yuktaM varttate, etadevopasaMhAravyAjena vyaktIkaroti 'evaM khalu' ityAdi sugamaM, yAvadyogamanuparivartya prAtazcandraM rohiNyAH samarpayati, idaM ca kRttikAnakSatraM dvyarddhakSetraM, ataH prAguktayuktivazAdubhayabhAgaM pratipattavyaM, 'rohiNI jahA uttarabhaddavaya'tti rohiNI yathA prAguttarabhAdrapadA uktA tathA vaktavyA, sA caivam- 'tA rohiNI khu nakkhatte ubhayabhAge divakhette paNayAlIsamuhutte tappaDhamayAe pAto caMdeNa saddhiM joyaM joei avaraMca rAI tato pacchA avaraM divasaM, evaM khalu rohiNInakkhatte do divase egaM ca rAI caMdeNa saddhiM joyaM joei, 2 tA, jogaM aNupariyahei, 2 ttA, sAyaM caMda migasirassa samappei' 'migasiraM jahA dhaNiTTha' tti mRgaziro nakSatraM yathA prAg dhaniSThoktA tathA vaktavyA, tadyathA 'tA migasire nakkhatte pacchaMbhAge tIsaimuhutte tappaDhamayAe sAyaM caMdeNa saddhiM jogaM joei, sAyaM caMdreNa saddhi jogaM joettA tato pacchA avaraM divasaM, evaM khalu migasire nakkhatte egaM rAI egaM ca divasaM candeNa saddhiM joyaM joei, 2 ttA jogaM aNapariyaTTei, 2 ttA sAyaM caMdaM addAe samappei' atra sAyamiti prAyaH parisphuTanakSatramaNDalAlokasamaye ata evaitannaktaM bhAgaM, tathA cAha- addA jahA saryAbhisayA' ArdrA yathA prAk zatabhiSagabhihitA tathA'bhidhAtavyA, sA caivam 'tA addA khalu nakkhatte nattaMbhAge avaDhakhette pannarasamuhutte tappaDhamayAe sAyaM caMdeNa saddhiM joaM joei, no labhei avaraM divasaM, evaM khalu addA egaM rAI caMdeNa saddhiM jogaM joei, joyaM joettA joyaM aNupariyaTTei, joyaM aNupariyaTTittA pAo caMdaM puNavvasUNaM samappei' idaM ca punarvasunakSatraM dvyarddhakSetratvAt prAguktayukteH ubhayabhAgamavaseyaM, tathA cAha- 'punavvasU jahA uttarabhaddavayA' punarvasunakSatraM yathA prAkU uttarabhadrapadA nakSatramuktaM tathA vaktavyaM, tacaivam 'tA punavvasU khalu nakkhatte ubhayabhAge divaDhakhette paNayAlIsamuhutte tappaDhamayAe pAo Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUryaprajJaptiupAGgasUtram 10/4/46 caMdeNa saddhiM joyaM joei, avaraM ca rAiMtato pacchA avaraM divasaM, evaM khalu punavvasU nakkhatte do divase egaM ca rAIcaMdeNa saddhiM joaMjoei, 2 ttA jogaM aNupariyaTTei, 2 ttA sAyaM caMdaM pussassa samappei' idaM ca puSyanakSatraM sAyaMsamaye divasAvasAnarUpe candreNa saha yogamadhi- gacchati, tataH pazcAdbhAgamavaseyaM, tathA cAha- puSyo yathA pUrvaM dhaniSThA'bhihitA tathA'bhidhAtavyA, tadyathA _ 'tu pusse khalu nakkhatte pacchaMbhAge samakkhete tIsaimuhutte tappaDhamayAe sAyaM caMdeNa saddhiM joyaMjoeijoyaMjoettA tato pacchA avaraM divasaM, evaM khalu pusse nakkhatte egarAIegaMca divasaM caMdeNa saddhiM joyaM joei, 2 ttA jogaM aNupariyaTTei 2 ttA sAyaM caMdaM asilesAe samappei,' idaM cAzleSAnakSatraM sAyaMsamaye-parisphuTanakSatramaNDalAlokarUpe prAyazcandreNa saha yogamupaiti, tata idaM naktaMbhAgamavaseyaM, apArddhakSetratvAcca tasyAmeva rAtrau yogaMparisamApayati, tathAcAha- 'asalesA jahA sayabhisayA' yathA zatamiSak prAgabhihitA tathA azleSApi vaktavyA, sA caivam 'tA asilesA khalu nakkhatte nattaMbhAge avaDDakhette pannarasamuhutte tappaDhamayAe sAyaM caMdeNa saddhiM joyaM joei, joaM joettA no labhai avaraM divasaM, evaM khalu asilesAnakkhatte ega rAI caMdeNa saddhiM jogaM joei joyaM joittA jogaM aNupariyaTTei, jogaM aNapariyaTTittA pAo caMdaM maghANaMsamappei,' idaMca maghAnakSatramuktayuktyA prAtazcandreNa saha yogamazrute, tataH pUrvabhAgamavasAtavyaM, tathAcAha-maghAyathApUrvaphAlgunI tathA draSTavyA, tadyathA-"tA maghA khalu nakkhattepuvabhAgesamakkhette tIsaimuhuttetappaDhamayAe pAo caMdeNa saddhiMjoyaMjoei tatopacchAavaraM rAI,evaM khalumadhAnakkhatte egaMdivasaMegacarAiMcaMdeNasaddhiMjoyaMjoei, jogaMjoittAjogaMaNupariyaTTei jogaMaNupariyaTTittA pAo caMdaM puvvaphagguNINaM samappei,' idamapi pUrvaphAlgunInakSatraM prAtazcandreNa saha yogamuktanItyA samadhigacchati, tataH pUrvabhAgapratyetavyaM, tathA cAha-'puvvAphagguNIjahApuvvabhaddavayA, yathA prAk pUrvabhAdrapadA'bhihitA tathA pUrvaphAlgunya- pyabhidhAtavyA, tadyathA_ 'tApuvvaphagguNI khalu nakkhattepuvvabhAge samakhitte tIsaimuhutte tappaDhamayAe pAto caMdeNa saddhiM joiM joei, tato pacchA avaraM rAI, evaM khalu puccAphagguNInakkhatte egaM ca divasaM egaMca rAiM caMdeNa saddhiM joyaM joei, 2 ttA jogaM aNupariyaTTei 2 ttA pAo caMdaM uttarANaM phagguNINaM samappei' etaccottarAphAlgunInakSatraM dvayarddhakSetramataH prAguktayuktivazAdubhayabhAgaM veditavyaM, tathA cAha- yathA prAguttarabhadrapadoktA tathottaraphA- lgunyapi vaktavyA, sA caivam ___ 'uttaraphagguNI khalu nakkhattepaNayAlIsaimuhutte tappaDhamAe pAto caMdeNa saddhiM joyaMjoei avaraMca rAI, tato pacchA avaraM ca divasaM, evaM khalu uttaraphagguNInakkhatte do divase egaMca rAI caMdeNa saddhiM joyaM joei, 2 ttA jogaM aNupariyaTTei 2 ttA sAyaM caMdaM hatthassa samappei,' idaM ca hastanakSatraM sAyaM-divasAvasAnasamaye candreNa saha yogamadhirohati, tena pazcAdbhAgamavaseyaM, citrAnakSatraMtukiJcitsamadhike divasAvasAne candrayogamadhigacchati, tatastadapipazcAdbhAgaMmantavyaM, etadevAha-'hattho cittA' yathA dhaniSThA tathA hastaM citrA ca vaktavyA, tadyathA 'tA hatthe khalu nakkhatte pacchaMbhAge samakkhitte tIsaimuhutte tappaDhamayAe sAyaM caMdeNa saddhiM joyaMjoei, tato pacchA avaraMdivasaM, evaM khalu hatthanakhatte egaM rAiMegaMca divasaM caMdeNa saddhiM jogaMjoei, jogaMjoei, tato pacchA avaraM divasaM, evaM khalu hatthanakkhatte egarAiMegeca divasaM Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 117 prAbhRtaM 10, prAbhRtaprAbhRtaM -4 caMdeNa saddhiM jogaMjoei, jogaMjoittAjogaM aNupariyaTTeijogaMaNupariyaTTittA sAyaMcaMdaM cittAe samappeitti, 'tA cittAkhalu nakkhatte pacchaMbhAge samakkhette tIsaimuhutte tappaDhamayAe sAyaM caMdeNa saddhiM jogaMjoei, tatopacchA avaraM divasaM, evaM khalu cittA nakkhatte egaM rAiMegaMca divasaM saddhiM joyaM joei, joyaM joittA jogaM aNupariyaTTei joyaM aNupariyaTTittA sAyaM caMdaM sAIe samappei' svAtizca sAyaM prAyaH parisphuTadrazyamAnanakSatramaNDalarUpecandreNa sahayogamupaiti, tataiyaM naktaMbhAgA pratyeyA, tathA cAha-'sAI jahA sayabhisayA' yathA zatabhiSak tathA vaktavyA, sA caivam ___ 'sAI khalu nakkhatte nattaMbhAge avaDDakhette pannarasamuhuttetappaDhamayAe sAyaM caMdeNa saddhiM joyaM joei, no labhei avaraM divasaM, evaM khalu sAI narakhatte ega rAI caMdeNa saddhiM joyaM joei, 2 ttA jogaM aNupariyaTTei 2 ttA pAto caMdaM visAhANaM samappei idaM ca vizAkhAnakSatraM vyarddhakSetraM, ataH prAguktayuktivazAdubhayabhAgamavagantavyaM, tathA cAha-yathAuttarabhadrapadA tathA vizAkhA vaktavyA, - tadyathA- 'tA visAhAkhalu nakkhatte ubhayaMbhAge divakhitte paNayAlIsamuhutte tappaDhamayAe pAto caMdeNa saddhiMjoyaMjoeiavaraMca rAI, tao pacchA avaraMdivasaM, evaM khalu visAhAnakkhatte do divasaM egaMca rAiMcaMdeNa saddhiM jogaMjoei, 2 ttAjogaM aNupariyaTTei 2 tAsAyaMcaMdaM aNurAhAe samappei', tata evamanurAdhAnakSatraM sAyaMsamaye-divasAvasAnarUpe candreNa saha yogamupaitIti pazcAbhAgamavaseyaM, tathA cAha-'aNurAhA' yathA dhaniSThA tathA'nurAdhA vaktavyA, sA caivam 'anurAdhA khalu nakkhatte pacchaMbhAge samakkhetta tIsaimuhutte tappaDhamAe sAyaM caMdeNa saddhiM joyaMjoeti, tao pacchA avaraM divasaM, evaM khalu anurAhA nakkhatte ega rAIegaMca divasaM caMdeNa saddhiM jogaM joei joittA jogaM aNupariyaTTei 2 ttA sAyaM caMdaM jiTThAe samappei' jyeSThAyAzca sAyaMsamayesamarpayati, prAyaH parisphuTaM drazyamAne nakSatramaNDale, tataidaMjyeSThAnakSatraMnaktaMbhAgamavaseyaM, tathA cAha-'jiTThA jahA' yathA zatabhiSak tathA jyeSThA vaktavyA, tadyathA tA jeTThA khalu nakkhatte nattaMbhAge avaDakhette pannarasamuhutte tappaDhamayAe sAyaM caMdeNa saddhiM joaMjoei, no labhai avaraM divasaM, evaM khalu jilAnakkhatte ega rAIcaMdeNa saddhiM jogaM joei, 2ttAjogaMaNupariyaTTei, 2ttA pAto cadaMmUlassa samappei' mUlanakSatraMcedamuktayuktyA prAtazcandreNa saha yogamupAgacchat pUrvabhAgamavaseyaM, tathA cAha-yathA pUrvabhadrapadAtadhA mUlanakSatramabhidhAtavyaM, taccaivam-'tA mUle khalu nakkhattepuvbaMbhAge samakkhitte tIsaimuhuttetappaDhamayAe pAto caMdeNa saddhiM jogaM joei, tao pacchA avaraM ca rAI, evaM khalu mUlanakakhattaM egaMca divasaM egaM ca rAI caMdeNa saddhiM jogaM joei, 2 ttA jogaM aNupariyaTTei 2 ttA pAto caMdaM puvyAsADhANaM samappei' idamapi pUrvASADhAnakSatraM prAtazcandreNa saha yogamuktayuktyA samupaiti iti pUrvabhAgaM vijJeyaM, etadevAhayathA pUrvabhadrapadA tathA pUrvASADhA vaktavyA, sA caivam_ 'tA pubvAsADhA khalu nakkhatte puvvabhAge samakUkhette tIsaimuhutte tappaDhamayAe pAto caMdeNa saddhi jogaM joei, avaraM ca rAI, evaM khalu puvvAsAdAnakkhatte egaM ca divasaM egaM ca rAiM caMdeNa saddhiM jogaMjoei, jogaMjoittA jogaM aNupariyaTTei jogaM aNupariyaTTittA pAo caMdaMuttarAsADhANaM samappei', uttarASADhAnakSatraM ca dvyarddhakSetratvAdubhayabhAgamavaseyaM, tathA cAha-'uttarAsADhA jahA uttarabhaddavayA' yathA uttarabhadrapadA tathA uttarASADhA vaktavyA, tadyathA Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 10/4/46 'uttarAsADhA khalu nakkhatte ubhayaMbhAge divaDDakhette paNayAlIsamuhutte tappaDhamayAe pAto caMdeNa saddhiM jogaMjoeiavaraMca rAiMtao pacchA avaraM divasaM, evaM khalu uttarAsADhanakkhatte do divase egaM ca rAiM caMdeNa saddhiM jogaM joei, jogaM joittA sAyaM caMdamabhiIsavaNANaM samappei,' tadevaMbAhulyamadhikRtyoktaprakAreNa yathokteSukAleSu nakSatrANi candreNa saha yogamupayanti, tataH kAnicitpUrvabhAgAnikAnicitpazcAdbhAgAni kAnicinnaktaMbhAgAnikAnicidubhayabhAgAnyuktAnIti prAbhRtaM-10 prAbhRtaprAbhRtaM-4 samAptam prAmRtaM-10 prAbhRtaprAbhRtaM-5 :vR. tadevamuktaM dazamasya prAbhRtasya caturthaM prAbhRtaprAbhRtaM, samprati paJcamamArabhyate, tasya cAyamarthAdhikAro-yathA 'kulAni vaktavyAnIti,' tatastadviSayaM praznasUtramAha mU. (47) tA kahaM te kulA AhitAti vadejA?, tattha khalu ime vArasa kulA bArasa uvakulA cattAri kulovakulA, bArasa kulA, taMjahA dhaniTThAkulaM uttarAbhaddavatAkulaM assiNIkulaM kattiyAkulaM saMThANAkulaM pussAkulaM mahAkulaM uttarAphagguNIkulaM cittAkulaM visAhAkulaM mUlAkulaM uttarAsADhAkulaM, bArasa uvakulA, taMjahA savaNo uvakulaM puSvapaTThavatAuvakulaM revatIuvakulaM bharaNIuvakulaM punavvasuuvakulaM assesAu puvvAphagguNIu hatthAu sAtIu jeTTA u puvvAsADhAu, cattAri kulovakulA taM0-- * abhIyIkulovakulaM satabhisayAkulovakulaM addhAkulovakulaM aNurAdhAkulovakulaM / vR. 'tA kahaM te ityAdi, tA iti pUrvavat, kathaM?-kenaprakAreNabhagavan! tvayA kulAnyAkhyAtAnIti vadet, evamukte bhagavAnAha-'tatthe' tyAdi, iha na kevalaM bhagavatA kulAnyevAkhyAtAtAni kiMtUpakulAni kulopakulAni ca, tato nirdhAraNArthapratipatyarthaMtatreti, bhagavAn brUte-'tatra' teSAM kulAdInAMmadhye khalvimAni dvAdaza kulAni, sUtre pustvanirdeza prAkRtatvAt, ime iti ca pratipadamabhisambadhyate, imAni vakSyamANasvarUpANi dvAdaza upakulAni, imAni-vakSyamANasvarUpANi catvAri kulopakulAni prajJaptAni, atha kiM kulAdInAM lakSaNam ?, ucyate, iha yairnakSatraiH prAyaH sadAmAsAnAM parisamAptaya upajAyante mAsasaddazanAmAnica tAni nakSatrANi kulAnItiprasiddhAni, tadyathA-zrAviSTho mAsaH prAyaHzraviSThayAdhaniSThAparyAyayA parisamAptimupaiti 1 bhAdrapadauttarabhAdrapadayA 2 azvayuk azvinyA iti 3, dhaniSThAdIni prAyo mAsaparisamApakAni mAsasadrazanAmAni kulAni yAni ca kulAnAmupakulAnAM cAdhastanAni tAni kulopakulAni abhijidAdIni catvAri nakSatrANi, uktNc||1|| "mAsANaM parimANA huMti kulA uvakulA u hiDimagA / huMti puNa kulocakulA abhiIsayabhaddaanurAhA !!" atra 'mAsANaM parimANA' itiprAyomAsAnAM parisamApakAni kacit 'mAsANa sarisanAmA' iti pAThaH, tatra mAsAnAM sadrazanAmAnIti vyAkhyeyaM, 'saya'tti zatabhiSak, zeSaM sugama, samprati yAni dvAdaza kulAni yAni ca dvAdaza upakulAni yAni ca catvAri kulopakulAni tAni krameNa Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 10,prAbhRtaprAbhRtaM-5 ____ 119 119 kathayati-'vArasa kulA taMjahA' ityAdi sugamaM // prAbhRtaM--10 prAbhRtaprAbhRtaM-5 samAptam prAbhRtaprAbhRtaM-6 :vR. tadevamuktaM dazamasya prAbhRtasya paJcamaM prAbhRtaprAbhRtaM, samprati SaSTamArabhyate, tasya cAyamarthAdhikAraH-'yathA paurNamAsyo'mAvAsyazca vaktavyA' iti tatastadviSayaM praznasUtramAha mU. (48) tA kahaM te punnimAsiNI Ahiteti vadejjA ?, tattha khalu imAo vArasa punnimAsiNIo vArasa abhAvAsAo pannattAo, taMjahA sAviTThI poTTavatI AsoyA kattiyA maggasirI posI mAhI phagguNI cetI visAhI jeTTAmUlI AsADhI / tA sAvichinnaM punnamAsi kati nakkhattA joeti?, tA tinni nakkhattA joiMti, taM0-abhiI savaNo dhaNiTThA, tA puTThavatI, puTThavatInaM punnimaM kati nakkhattA joeMti ?, tA tinni nakkhattA joyaMti, taM0-satibhisayA puvvAsADhavatI uttarApuTThavatA, tA AsodinnapunnimaMkati nakhattAjoeMti?, tA donni nakkhattA joeMti, taM0-revatI ya assiNI ya, kattiyannaM punnimaM kati nakhattA joeMti?, tA donni nakhattA joeMti taM0-bharaNI kattiyA ya, tA mAgasirIpunimaM kati nakkhattA joeMti?, tA donni nakhattA joeMti, taM0-addA punavvasU pusso| tA mAhinnaM punnimaMkati nakkhattA joeMti?, tA donni nakkhattA joyaMti, taM0-assesA mahA ya, tA phagguNInaM punnimaM kati nakhattA joeMti ?, tA dunni nakkhattA joeMti, taM0puvAphagguNI uttarAphaguNI ya, tA cittinnaM punnimaM kati nakkhattA joeMti ?, tA donni taM0-hattho cittA ya, tA visAhinnaM punnimaM kati nakkhattA joeMti ?, donni nakkhattA joeMti taM0-sAtI visAhA ya, tAjeTThAmUlina punnimAsinnaM kati nakkhattAjoeMti?, tA tini nakhattA joyaMti, taM0-anurAhA jeTThAmUlo, AsADhinaMpunnimaMkati nakkhatA joeMti?, tAdo nakhattA joeMti, taM0-puvvAsADhA uttraasaadaa| vR. 'tA kahaM te' ityAdi, tAitipUrvavat, kathaM ? kenaprakAreNa kena nakSatreNa parisamApyamAnA ityartha, paurNAmAsya AkhyAtAH, atra paurNAmIsAgrahaNamamAvAsyopalakSaNaM, tena kathamamAvAsyA appAkhyAtA iti vadeta, evamukte bhagavAnAha 'tasthe' tyAdi, tatra-tAsAM paurNamAsInAmamAvAsyAnAMca madhye jAtibhedamadhikRtya khalvimA dvAdaza paurNamAsyo dvAdaza cemA amAvAsyAH prajJaptAH, tadyathA-'zrAviSTI prauSThapadI' ityAdi / tatra viThA-dhaniSThA tasyAM bhavA zrAviSThI zrAvaNamAsabhAvinI proSThapadA-uttarabhAdrapadA tasyAM bhavA prauSThapadI-bhAdrapadamAsabhAvinI, azvayujibhavA AzvayujI azvayugamAsabhAvinI, evaM mAsakrameNa tattannAmAnurUpanakSatrayogAt zeSA api vaktavyAH / samprati vainakSatrairekaikA pUrNamAsI parisamApyate tAni pipRcchiSurAha-'tA sAvaTTina'mityAdi, tA iti pUrvavat, zrAviSThI paurNamAsI kati nakSatrANi yujhaMti ? -kati nakSatrANi candreNa saha saMyujya parisamApayanti, bhagavAnAha-'tA tinni' ityAdi, tAiti pUrvavat, trINinakSatrANi yuJjantitrINi nakSatrANi candreNa saha yathAyoga saMyujya parisamApayanti, tadyathA-abhijit zravaNo dhaniSThA Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 10/6/48 ca, iha zravaNadhaniSThArUpe dve eva nakSatre zrAviSTI paurNamAsI parisamApayataH, kevalamabhijinnakSatraM zravaNena saha samvaddhamiti tadapi parisamApayatItyuktaM, kathametadavasIyate iti cet, ucyate / iha pravacanaprasiddhamamAvAsyApaurNamAsIviSayacandrayogaparijJAnArthamidaM karaNam nAumiha amAvAsaM jai icchasi kammi hoi rikkhammi / avahAraM ThAvijjA tattiyarUvehi saMguNae / / // 2 // chAvaTThI ya muhuttA bisaTThibhAgA ya paMca paDipunnA / vAsavibhAgasattaTTigo ya ikka havai bhaago|| // 3 // eyamavahArarAsiM icchaamAvAsasaMguNaM kuJA / nakkhattANaM etto sohaNagavihiM nisAmeha / / // 4 // bAvIsaMca muttA chAyAlIsaM visaTThibhAgA ya / evaM puNavvasussa ya soheyavvaM havai bucchaM / // 5 // vAvattaraM sayaM phagguNINaM bAnauiya ve visAhAsu / cattAria bAyAlA sojjhA aha uttarAsADhA // evaM punavvasussa ya visaTThibhAsahiyaM tu sohaNagaM / itto abhiIAI biiyaM vucchAmi sohaNagaM / // 7 // abhiissa nava muhuttA bisaTThibhAgA ya huMti cauvIsaM / chAvaTThI asamattA bhAgA sttttttichaiakyaa| // 8 // uguNaTuM poTTavayAtisuceva navottaraMca rohinniyaa| tisu navanavaesu bhave punavvasU phagguNIo ya / / // 9 // paMceva uguNapannaM sayAi uguNuttarAiMchacceva / sojjhANi visAhAsuMmUle satteva coAlA / / // 10 // aTThasaya uguNavIsA sohaNagaM uttarANa sADhANaM / cauvIsaM khalu bhAgA chAvaTThI cunniAo y|| // 11 // eAi sohaittA jaM sesaM taM havei nakkhattaM / itthaM karei uDuvai sUreNa samaM amAvAsaM / / // 12 // icchApunnimaguNio avahAro sottha hoi kAyavyo / taM caiva ya sohaNagaM abhiI aiMtu kAyavvaM / / // 13 // suddhami a sohaNage jaM sesaM taM bhavija nakkhattaM / tattha ya karei uDuvai paDipunno punimaM viulaM / / dR. etAsAMgAthAnAMkrameNa vyAkhyA--vAmamAvAsyAmiha-cugejJAtumicchasi, yathA kasminakSatre vartamAnA parisamAptA bhavatIti tAvadrUpairyAvatyo'mAvAsyA atikrantAstAvatyAH saGghayAyA ityartha, vakSyamANasvarUpaM avadhAryate prathamatayA sthApyateityavadhAryo-dhruvarAzistamavadhAryarAziMpaTTikAdau sthApayitvA caturviMzatyadhikena parvazatena samuNayet, atha kiMpramANo'sAvavadhAryo rAziriti tatpramANanirUpaNArthamAha- 'chAvaTThI' gAhA, SaTSaSTirmuhUrtA ekasya ca muhUrtasya paJca paripUrNA Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 10, prAbhRtaprAbhRtaM -6 121 dvASaTibhAgA ekasya ca dvASaSTibhAgasya ekaH saptaSaTitamo bhAgaH, etAvatpramANo'vadhAryarAzi, kathametAvapramANasyA-syotpattiriti cet ?, ucyate, iha yadi caturviMzatyadhikena parvazatena paJca sUryanakSatraparyAyA labhyante tato dvAbhyAM parvabhyAM kiM labhAmahe ?,atrAntvena rAzinA dvikalakSaNena madhyo rAzi paJcalakSaNo guNyate, jAtA daza, teSAM caturviMzatyadhikena zatena bhAgaharaNaM, tatra chedyacchedakarAzyordvikenAparvarttanA kriyate, jAta uparitanazchedyo rAzi paJcakarUpo''dhastana dvASaSTirUpaH, labdhAH paJca dvASaSTibhAgAH, etena nakSatrANi kartavyAnIti nakSatrakaraNArthamaSTAdazabhiH zataistriMzadadhikaiH sapta,TibhAgarUpairguNyante, jAtAnyekavati zatAnipaJcAzadadhikAni, chedarAzirapi dvASaSTipramANaH saptaSaSTayA guNyate, jAtAnyekacatvAriMzacchatAni catuSpaJcAzadadhikAni, uparitanarAzirmuhUrtAnayAnaya bhUyastrazatA guNyate, jAte dvelakSecatuHsaptati sahasrANipaJcazatAni, teSAM catuSpaJcAzadadhikaikacatvAriMzacchatairbhAgaharaNaM, labdhAH SaTSaSTirmuhUttAH, zeSA aMzAstiSThanti trINi zatAni SaTtriMzadadhikAni, tato dvASaSTibhAgAnayanArthaM tAni dvASaSTyA guNyante, jAtAni viMzati sahasrANi aSTau zatAni dvAtriMzadadhikAni, teSAmantaroktena chedarAzinA 4154 bhAgo hriyate, labdhAH paJca dvASaSTibhAgAH, zeSAstiSThanti dvASaSTi, tatastasyAdvASaSTyA apavartanA kriyate, jAta ekakaH, chedarAzerapi dvASaSTyA'pavartanAyAM labdhAH saptaSaSTiH, tata AgataM SaTSaSTirmuhUrtA ekasya ca muhUrtasya paJca dvASaSTibhAgA ekasya ca dvASaSTibhAgasya ekaH saptaSaSTibhAga iti, tadevamuktamavadhAryarAzipramANaM, samprati zeSavidhimAha-- 'eyamavahAre' tyAdi, etaM-anantaroditasvarUpamavadhAryarAzimicchA'mAvAsyAsaMguNaMyAmamAvAsyAM jJAtumicchasi tatsaGkhyayA guNitaM kuryAt, ata Urdhva ca nakSatrANi zodhanIyAni, tato'ta UrdhvaM nakSatrANAM zodhanakavidhi-zodhanakaprakAraM vakSyamANaM nizamayata-AkarNayata / tatraprathamataH punarvasuzodhanakamAha-- 'bAvIsaM'cetyAdigAthA, dvAviMzatirmuhUrtA ekasya ca muhUrtasya paTacatvAriMzad dvASaSTibhAgAH etad-etAvatpramANaM punarvasunakSatrasya paripUrNaM bhavati zoddhavyaM, kathamevaM pramANasya zodanakasyotpa-ttiriti cet ?, ucyate, iha yadi caturviMzatyadhikena parvazatena paJca sUryanakSatraparyAyA labhyante tadaikaMpatikramya katipayAstenaikena parvaNA labhyante?, atrAntyena rAzinA ekalakSaNena madhyarAzi paJcakarUpo guNyate, jAtAH paJcaiva, 'ekena guNitaMtadeva bhavatIti vacanAt, teSAM caturviMzatyadhikena zatena bhAgo hiyate, labdhAH paJca caturviMzatyadhikazatabhAgAH, tato nakSatrAnayanArthamete'STAdazabhi zataistriMzadadhikaiH saptaSaSTibhAgarUpaiH guNavitavyA iti, gaNakAracchedarAzvoddhikenApavartanA, jAto gaNakArarAzinava zatAni paJcadazottarANi, chedarAziSiSTiH, tataH paJca navabhi paJcadazottaraiH zatairguNyante, jAtAni paJcacatvAriMzacchatAni paJcasaptatyadhikAni, chedarAzirdApaSTilakSaNaH saptapaSTayA guNyate, jAtaranyekacatvAriMzacchatAni catuHpaJcAzadadhikAni, tathA puSyasya ye coviMzati saptapaSTibhAgAH prAktanayugacaramaparvaNi sUryeNa saha yogamAyAnti te dvASaSTayA guNyante, jAtAni caturdaza zatAni paDviMzatyadhikAni, etAni prAktanAt paJcasaptatyadhikapaJcacatvAriMzacchatapramANAt zodhyante, zeSa tiSThanti ekatriMzacchatAni ekonapaJcAzadadhikAni, tata etAni muhUrtAnavanArthaM triMzatA guNyante, jAtAni caturNavati sahasrANi catvAri zatAni saptatyadhikAni, teSAMchedarAzinA catuSpaJcAzadadhikaikacatvAriMzacchatarUpeNa bhAgo Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 10/6/48 hiyate, labdhA dvAviMzatirmuhUttAH, zeSaM tiSThanti trINi sahammANi dvyazItyadhikAni, etAnidvASaSTibhAgAnayanArthaM dvASaSTayA guNyante, jAtamekaM lakSamekanavati sahasrANi caturazItyadhikAni, teSAM chedarAzinA bhAgo hriyate, labdhAH SaTcatvAriMzanmuhUrtasya dvASaSTibhAgAH, eSA punarvasunakSatrasya shodhnknissptti| zeSanakSatrANAM zodhanakAnyAha ____ 'vAvattaraMsaya mityAdi, dvAsaptataM-dvisaptatyadhikaMzataMphAlgunInAM-uttaraphAlgunInAM zodhyaM, kimuktaM bhavati? -dvisaptatyadhikena zatenapunartuprabhRtInyuttaraphAlgunIparyantAni nakSatrANizuddhayanti, evamuttaratrApi bhAvArtho bhAvanIyaH, tathA vizAkhAsu-vizAkhAparyanteSu nakSatreSuzodhanakaM dve zate dvinavatyadhike, athAnantamuttarASADhAparyantAni nakSatrANyadhikRtya zodhyAni catvAri zatAni dvicatvAriMzadadhikAni / "eyaM puNe'tyAdigAthA, etadanantaroktaM zodhanakaM sakalamapi punarvasusatkadvASaSTibhAga-sahitamavaseyaM, etaduktaM bhavati-ye punarvasusatkA dvAviMzatirmuhUrtAste sarve'pyuttarasminazodhana ke'ntaHpraviSTAH pravartante, natudvASaSTibhAgAH, tato yadyacchodhanakaMzodhyate tatra tatra punarvasusatkAH SaTacatvAriMzad dvASaSTibhAgA uparitanA zodhanIyA iti, etacca punarvasuprabhRtyuttarASADhAparyantaM prathamaMzodhanakaM, ata UrdhvamabhijitamAdiM kRtvA dvitIyaMzodhanakaM vakSyAmi, tatra pratijJAtameva nirvAhayati 'abhiisse tyAdigAthAcatuSTayaM, abhijitonakSatrasya zodhanakaMnava muhUrtAekasya ca muhUrtasya satkAzcaturviMzatiSaSTibhAgAH,ekasya cadvASaSTibhAgasyasaptaSaSTizchedakRtAH paripUrNASaTaSaSTibhAgAH, tathA ekonaSaSTa-ekonaSaSTayadhikaMzataM proSThapadAnAM-uttarabhadrapadAnAMzodhanakaM, kimuktaMbhavati? -ekonaSaSTayadhikenazatenAbhijidAdInyuttarabhadrapadAparyantAni nakSatrANizuddhayanti, evamuttaratrApi bhAvanA kartavyA, tathA triSu navottareSu zateSu rohiNikA-rohiNiparyantAni zuddhayanti, tathA triSu navanavateSu- navanavatyadhikeSu zateSu zodhiteSu punarvasuparyantaM nakSatrajAtaM zuddhayati, tatA ekonapaJcAzadadhikAni paJcazatAni prApya phAlgunyazca-uttaraphAlgunIparyantAninakSatrANizuddhayanti / vizAkhAsu-vizAkhAparyanteSu nakSatreSu ekonasaptatyadhikAniSaTzatAni zodhyAni, mUlaparyante nakSatrajate sapta zatAni catuzcatvAriMzadadhikAni shodhyaani| uttarApADhAnAM-uttarASADhAparyantAnAMnakSatrANAMzodhanakamaSTau zatAniekonaviMzatyadhikAni, sarveSvapi ca zodhaneSUpari abhijito nakSatrasya sambandhino muhUrtasya dvASaSTibhAgAzcaturviMzati SaTapaTizca cUrNikAbhAgA ekasya dvASaSTibhAgasya saptaSapTibhAgAH zodhanIyAH / ___ 'eyAI'ityAdi, etAnyanantaroditAni zodhanakAni yathAyogaMzodhayitvAyaccheSamavatiSThate tadbhavati nakSatraM, etasmiMca nakSatre karoti sUryeNa samamuDupatiramAvAsyAmiti / tadevamamAvAsyAviSayacandrayogaparijJAnArthaMkaraNamuktaM, samprati paurNamAsIviSayacandrayogaparijJAnArthaMkaraNamAha _ 'icchApunnime' tyAdi, yaH pUrvamamAvAsyAcandranakSatraparijJAnArthamavadhAryarAziruktaH sa evAtrApi paurNamAlIcandranakSatraparijJAnavidhau IpsitapaurNamAsIguNito-yAMpaurNamAsI jJAtumicchati tatsaGkhyayA guNitaH karttavyaH, guNite casati tadeva pUrvoktaMzodhanaM karttavyaM, kevalamabhijidAdikaM ntupunrvsuprbhRtik| zuddhe ca zodhanake yatzeSamavatiSThate tadbhavennakSatraM paurNamAsIyuktaM, tasmiMzca nakSatre karoti uDupati-candramAH paripUrNa pUrNamAsI vimalAmiti / Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 123 prAbhRtaM 10, prAbhRtaprAbhRtaM -6 eSa paurNamAsIcandranakSatraparijJAnaviSayakaraNagAthAdvayAkSarArthaH, sampratyasyaiva bhAvanA kriyateko'pipRcchati-yugasyAdau prathamA paurNamAsI zrAviSThI kasmiMzcandranakSatre parisamAptimupaiti? tatraSaTaSaSTirmuhUrtA ekasya ca muhUrttasya paJca dvASaTibhAgAekasya ca dvASaSTibhAgasya ekaH saptaSaSTibhAga ityevaMrUpo'vadhAryarAzirdhayate, prathamAyAM kila paurNamAsyAM pRSTamityekena guNyate, ekena guNitaM tadeva bhavati, tatastasmAdabhijito na muhUrtA ekasya ca muhUrtasya caturviMzatiSaSTibhAgA ekasya dvASaSTibhAgasya SaTaSaSTi saptaSaSTibhAgA ityevaMparimANaM zodhanakaMzodhanIyaM, tatra SaTaSaTernava muhUttAH zuddhAH sthitAH pazcAtsaptapaJcAzat, tebhya eko muhUrto gRhItvA dvASaSTibhAgIkRtaste ca dvASaSTirapi dvASaSTibhAgarAzau paJcakarUpe prakSipyante, jAtAH saptaSaSTi dvASaSTibhAgAstebhyazcaturviMzati zuddhAH sthitAH pazcAtricatvAriMzat, tebhya eka rUpamAdAya saptaSaSTi bhAgIkrayate, teca saptaSaSTirapibhAgAH saptaSaSTibhAgaikamadhye prakSipyante, jAtAaSTaSaSTi saptaSaSTibhAgAstebhyaH SaTSaSTizuddhAsthitau pazcAd dvau saptaSaSTibhAgau, tatastrazatA muhUttaiH zravaNaH zuddhaH sthitAH pazcAnmuhUttAH SaDviMzati, tata idamAgataM-dhaniSThAnakSatrasya triSu muhUrteSvekasya muhUttasya muhUrtasya ekonaviMzatisaGkhayeSu dvASaSTibhAgeSvekasya ca dvASaSTibhAgasya paJcaSaSTisaGkhayeSu saptapaSTibhAgeSu zeSeSu prathamA zrAviSThI paurNamAsI prismaaptimeti| yadAtudvitIyA zrAviSThIpaurNamAsI cintyatetadAsA yugasyAditaArabhya trayodazI,dhruvarAzi trayodazabhirguNyate, jAtA muhUrtAnAmaSTau zatAni aSTApaJcAzadadhikAni, ekasya ca muhUrtasya paJcaSaSTiSaSTibhAgA ekasya ca dvASaSTibhAgasya satkAstrayodaza sptssssttibhaagaaH| tatrAbhizatairekonaviMzatyadhikairmuhUrtAnAmekasya ca muhUrtasya caturviMzatyA dvASaSTibhAgairekasya ca dvASaSTibhAgasya satkaiH SaTaSaTayA saptaSaSTibhAgaireko nakSatraparyAyaH zuddhaH, tataH sthitAH pazcAdekanacatvAriMzanmuhUrtA ekasya ca muhUrtasya catvAriMzad vASaSTibhAgA ekasya ca dvASaSTibhAgasya caturdaza saptaSaSTibhAgAH / __ tato navabhimuhUttarekasya ca muhUrtasya caturviMzatyA dvASaSTibhAgairekasya ca dvASaSTibhAgasya SaTpaSTayA saptaSaSTibhAgairabhijinakSatraM zuddhayati, sthitAH pazcAtriMzanmuhUrtAH paJcadaza muhUrtasya dvASaSTibhAgA ekasya ca dvASaSTibhAgasya paJcadaza saptaSaSTibhAgAH / tebhyastraMzatA zravaNaH zuddhaH, AgataM ekonaviMzatimuhUrteSu ekasya ca muhUrtasya SaTcatvAriMzatidvASaSTibhAgeSu ekasya ca dvApaSTibhAgasya dvipaJcAzati saptaSaSTibhAgeSu zepeSu dhaniSThAyAM dvitIyA zrAviSThIpaurNamAsI parisamAptimeti yadA tutRtIyA zrAviSTI paurNamAsI cintyate tadA sA yugasyAditaH paJcaviMzatitameti pUrvokto dhruvarAzi / paJcaviMzatyA guNyate, jAtAni poDazazatAni paJcAzadadhikAni , ekasya ca muhUrttasya paJcaviMzaM zataM dvApaSTibhAgAnAM ekasya ca dvApaSTibhAgasya paJcaviMzati satapaSTibhAgAH, tatrapoDazabhiH zatairaSTAtriMzadadhikaiH muhUrtAnAmedasya ca muhUrtasyApTAcatvAriMzatA dvApaSTibhAgaH ekasya ca dvApaTibhAgasya dvAtriMzadadhikena zatena dvau nakSatraparyAyau zuddhayataH,sthitAH pazcAd dvAdaza muhUrtAH ekasya ca muhUrtasya paJcasaptatiSaSTibhAgAH ekasya ca dvASaSTibhAgasya saptaviMzati saptaSaSTibhAgAH, tato navabhirmuhUtairekasya ca muhUrtasva caturviMzatyA dvASaSTibhAgairekasya ca dvApaTibhAgasya SaTapaSTayA saptapaSTibhAgairabhijinakSatraM zuddhayati, sthitAH pazcAtrayodaza muhUrtAH ekasya ca muhUrtasya paJcAzad ForPR Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 10/6/48 dvASaSTibhAgAH ekasya ca dvASaSTibhAga-syASTAviMzati saptaSaSTibhAgAH, AgataM zravaNanakSatraMSaDviMzatau muhUrteSvekasya ca muhUrtasya ekAdazasu dvASaSTibhAgeSu ekasya ca dvASaSTibhAgasyaikonacatvAriMzati saptaSaSTibhAgeSuzeSeSu tRtIyAMzrAviSTI paurNamAsI parisamApayati, evaM caturthI zrAviSThI paurNamAsI dhaniSThAnakSatraMSoDazasumuhUrteSuekasya ca samuhurUttasya trayastrazati dvASaSTibhAgeSvekasya dvASaSTibhAgasya paJcaviMzatau saptaSaSTibhAgepuzeSeSuparisamApayati, paJcamI zrAviSThI paurNamAsI zravaNanakSatraMdvAdazasu muhUrteSuekasya ca sumuhUrtasya SaSTisaGkhyeSudvASaSTibhAgeSvekasya dvASaTibhAgasyadvAviMzatausaptaSaTibhAgeSu zeSeSu parisamApti nvtiiti| tadevaM yAni nakSatrANi thAviSThI paurNamAsIMparisamApayanti tAnyuktAni, samprati yAni proSThapadI samApayantitAnyAha-'tA poTThavainna'ityAdi, tA iti pUrvavat, proSThapadI bhAdrapadIM Namiti vAkyAlaGkAre paurmamAsI kati nakSatrANi yuJjanti-kati nakSatrANi yathAyogaM candreNa saha saMyujya parisamApayantItyarthaH, evaM sarvatrApi yuJjantItyasya padasya bhAvanA kartavyA, bhagavAnAha 'tA' ityAdi, 'tA' iti pUrvavat, trINi nakSatrANiyuanti, tadyathA-zatabhiSApUrvaproSThapadA uttaraproSThapadAca, tatra prathamAMproSThapadI paurNamAsImuttarabhadrapadAnakSatraM saptaviMzatau muhUrteSu ekasya ca muhUrtasya caturdazasudvASaSTibhAgeSu catuHSaSTau saptaSaSTibhAgeSu zeSeSuparisamApti nayati, dvitIyAM prauSThapadI paurNamAsI pUrvabhadrapadAnakSatramaSTasu muhUrteSu zeSeSvekasya ca muhUrtasyaikacatvAriMzati dvASaTibhAgeSvekasya ca dvASaSTibhAgaspaikapaJcAzati saptaSaSTibhAgeSu zeSeSu pariNamayati, tRtIyAM prauSThapadI paurNamAsIM zatabhiSak paJcasumuhUrteSu ekasya ca muhUrtasya SaTasu dvASaSTibhAgeSu ekasya ca dvASaSTibhAgasyASTAviMzatI saptaSaSTibhAgeSu zeSeSu / caturthI prauSThapadI paurNamAsI uttarabhadrapadAnakSatraM catvAriMzati muhUrteSvekasya ca muhUrtasyaikacatvAriMzati dvASaSTibhAgeSuekasya ca dvASaSTibhAgasya caturviMzatau saptaSaSTibhAgeSu zeSeSu, paJcamI prauSThapadI paurNamAsI pUrvabhadrapadAnakSatramekaviMzatau muhUrttaSvekasya ca muhUrtasya paJcapaJcAzati dvASaSTibhAgeSvekasya ca dvASaSTibhAgasyaikAdazasu saptaSaSTibhAgeSu zeSeSu pariNamayati, AzvayujI paurNamAsI kati nakSatrANiyuJjanti?, bhagavAnAha- tAiti pUrvavatvenakSatreyuGkataH, tadyathA-revatI azvinI ca, ihottarabhadrapadAnakSatramapi kAMcidAzvayujI paurNamAsI parisamApayati, paraM talyauSThapadImapi paurNamAsI parisamApayati, tatraivaca loke tasya prAdhAnyaM, tannAmnA tasyAH paurNamAsyAH abhidhAnAdatastadiha na vivkssitmitydossH| tathAhi-prathamAmAzvayujI paurNamAsImazvinI nakSatramekaviMzatau muhUrteSvekasya ca dvApaSTibhAgasya niSaSTau saptapaSTibhAgeSu zeSeSu parisamApayati, dvitIyAmAzvayujI paurNamAsI revatInakSatraM saptadazamumuhUrteSvekasya ca muhUrtasya SaTatriMzati dvApaSTibhAgejvekasya ca dvApaSTibhAgasya paJcAzati saptapaSTibhAgepuzepepu, tRtIyAmAzvayujI paurNamAsImuttarabhadrapadAnakSatraM cartudazasu muhUrteSu ekasya ca muhUrtasya ekasmin dvApaSTibhAge ekasya ca dvApaSTibhAgasya saptatriMzati saptapaTibhAgeSu zepeSu, caturthImAzvayujI paurNamAsI revatInakSatraM caturSu muhUrteSvekasya ca muhUrtasva trayastrazati dvApaSTibhAgeSvekasya dvASaSTibhAgasya trayoviMzatau saptaSaSTibhAgeSu zeSeSu, paJcamImAzvayujI paurNamAsImuttarabhadrapadAnakSatramekasya ca muhUrtasya paJcAzati dvASaSTibhAgeSvekasya ca dvASaSTibhAgasya Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 125 prAbhRtaM 10, prAbhRtaprAbhRtaM -6 dazasu saptaSaSTibhAgeSu zeSeSu parisamApayati / 'kattiyanna'mityAdi, kArtikI paurNamAsI kati nakSatrANi yuJjanti ?, bhagavAnAha-dve nakSatre yuGkteH, tadyathA-bharaNI kRttikAvA, ihApyazvinInakSatramapi kAJcit kArtikI paurNamAsI parisamApayati paraM tadAzvayujyAM paurNamAsyAM pradhAnamitIha tanna vivakSitaM, tatra prathamAM kArtikI paurNamAsI kRttikAnakSatramekasya ca muhUrtasya caturpu dvASaSTibhAgeSvekasya ca dvASaSTibhAgasya dvASaSTau saptaSaSTibhAgeSu zeSeSu, dvitIyAM kArtikI paurNamAsI kRttikAnakSatraMSaDviMzatau muhUrteSvekasya ca muhUrtasyaikatriMzati dvASaSTibhAgeSu ekasya ca dvASaTibhAgasyaikonapaJcAzati dvASaSTibhAgeSvekasya ca dvASaSTibhAgasya SaTtriMzati saptaSaSTibhAgeSuzeSeSu, caturthI kArtikI paurNamAsI kRttikAnakSatraM SoDazasu muhUrteSvekasyacamuhUrtasyASTApaJcAzatidvASaSTibhAgeSvekasya ca dvASaSTibhAgasya dvAvizatausaptaSaSTibhAgeSu zeSeSu, paJcamI kArtikI paurNamAsI bharaNInakSatraM nava muhUrteSvekasya ca muhUrtasya paJcatvAriMzati dvASaSTibhAgeSu ekasya ca dvASaSTibhAgasya navastu saptaSaSTibhAgeSu zeSeSu parisamApayati / _ 'tAmaggasiraMNaMpunnimaMkainakkhattA joiMtittitAitipUrvavat, kati nakSatrANi mArgazIrSI paurNamAsI yuJjanti ?, bhagavAnAha-'tA donnI'tyAdi, tA iti prAgvat, dve nakSatre yuktaH, tadyathA-rohiNikA mRgazirazca, satra prathamAM mArgazIrSI paurNamAsIM mRgaziro'Tasu muhUrteSvekasya ca muhUrtasya sambandhino dvASaSTibhAgasya satkeSvekaSaSTau saptaSaSTibhAgeSu zeSeSu, tRtIyAM mArgazIrSI paurNamAsI rohiNInakSatraMmekaviMzatau muhUrteSu ekasya ca muhUrtasya tripaJcAzaMti dvASaSTibhAgeSvekasya cadvASaSTibhAgasya paJcatvAriMzati saptaSaSTibhAgeSuzeSeSu, caturthI mArgazIrSI paurNamAsI mRgazirenakSatraM dvAviMzatau muhUrteSuekasya camuhartasya trayodazasu dvASaSTibhAgeSvekasya ca dvASaSTibhAgasyaikaviMzatau saptaSaSTibhAgeSu zeSeSu, paJcamI mArgazIrSI paurNamAsI rohiNInakSatraM aSTAdazasu muhUrteSu ekasya ca muhUrtasya catvAriMzati dvASaSTibhAgeSuekasyacadvASaSTibhAgasyASTasusaptaSaSTibhAgeSuzeSeSupariNamayati ___'tAposIMNaM'mityAdi, tAiti pUrvavat,pauSINamiti vAkyAlaGkAre paurNamAsI kati nakSatrANi yuJjanti?, bhagavAnAha-'tA' ityAdi, tA iti pUrvavat, trINi nakSatrANiyuanti, tadyathA-ArdrA punarvasuH puSyazca, tatra prathamAM pauSIM paurNamAsI punarvasunakSatraM dvayormuhUrtayorekasya ca muhUrttasya SaTpacAzati dvASaSTibhAgeSu ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaSTau saptaSaSTibhAgeSu, dvitIyAM pauSIM paurNamAsI ekonatriMzati muhUrteSu ekasya ca muhUrtasyaikaviMzatau dvASaSTibhAgeSu ekasya ca dvASaSTibhAgasya saptacatvAriMzati saptapaSTibhAgeSuzeSeSu, tRtIyAM pauSIM paurNamAsImadhikamAsAdaktanImArdAnakSatraM dazasu muhUrteSvekasya ca muhUrtasyASTAcatvAriMzati dvApaSTibhAgeSvekasya ca dvApaSTibhAgasya catustriMzati saptapaSTibhAgepu zepepu, adhikamAsabhASinI punastAmeva tRtIyAM paurNamAsIMpuSyanakSatramekonaviMzatI muhUrtepu ekasya ca muhUrtasya tricatvAriMzati dvApaSTibhAge ekasya ca dvApaSTibhAgasya trayastriMzati saptapaSTibhAgeSuzepeSu, caturthI pauSIM paurNamAsI punarvasunakSatraM SoDazasu muhUrteSu ekasya ca muhUrtasya aSTasudvASaSTibhAgepuekasya ca dvApaSTibhAgasya viMzatI saptapaSTibhAgepuzepeSu, paJcamI pauSI paurNamAsI punarvasunakSatraM davicatvAriMzati muhUrteSvekasya ca muhUrtasya paJcatriMzati dvApaSTibhAgeSu ekasya ca dvApaSTibhAgasya saptasu saptaSaSTibhAgeSu zeSeSu parisamAptiM nayati / 'tA mAhINNa'mityAdi, mArthI paurNamAsI kati nakSatrANi yuJjanti ?, bhagavAnAha, dve Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 10/6/48 nakSatre yuGgaH, tadyathA-azleSA maghA ca, cazabdAtkAJcinmAghI paurNamAsI pUrvaphAlgunInakSatraM kAJcitpuSyanakSatraM ca, tadyathA-prathamAM mAghI paurNamAMsI maghAnakSatramekAdazasu muhUrteSu ekasya ca muhUttasya ekapaJcAzati dvASaSTibhAgeSu ekasya ca dvASaSTibhAgasya ekonaSaSTau saptaSaSTibhAgeSuzeSeSu, dvitIyAMmAghI paurNamAsImazleSAnakSatramaSTasumuhUrteSuekasya ca muhUrtasyaSoDazasudvASaSTibhAgeSvekasya ghadvASaSTibhAgasya SaTcatvAriMzati saptaSaSTibhAgeSu zeSeSu, tRtIyAM mAghI paurNamAsI pUrvaphAlgunInakSatramaSTAviMzatau muhUrteSu ekasya ca muhUrtasya aSTAviMzati dvASaSTibhAgeSu ekasya ca dvASaSTibhAgasya dvAtriMzati saptaSaSTibhAgeSuzeSeSu, caturthI mAghI paurNamAsIM maghAnakSatraM paJcaviMzatau muhUrteSu ekasya ca muhUrtasya triSu dvASaSTibhAgeSu ekasya ca dvASaSTibhAgasyaikonaviMzatau saptaSaSTibhAgeSu zeSeSu, paJcamI mAghI paurNamAsIMpuSyanakSatraMSaTsu muhUrteSueksaya ca muhUrtasya triMzati dvASaSTibhAgeSvekasya ca dvASaSTibhAgasya SaTsu saptaSaSTibhAgeSu zeSeSu parisamApayati / tA phagguNInna'mityAdi, tA itipUrvavatphAlgunI Namiti vAkyAlaGkAre paurNamAsI kati nakSatrAmiyuJjanti?, bhagavAnAha-'tA donnI'tyAdi,tA itiprAgvat, dvenakSatre, tadyathA-pUrvAphAlgunI uttaraphAlgunI ca, tatra prathamAMphAlgunI paurNamAsImuttarAphAlgunInakSatraM viMzatau muhUrteSu ekasya ca muhUrtasya SaTcatvAriMzati dvASaSTibhAgeSu ekasya ca dvASaSTibhAgasyApTApaJcAzati saptaSaSTi-bhAgeSu zeSeSu, dvitIyAMphAlgunI paurNamAsI pUrvaphAlgunInakSatraM dvayormuhUrtayorekasya camuhUrtasya ekAdazasu dvASaSTibhAgeSvekasya ca dvASaSTibhAgasya paJcacatvAriMzati saptapaSTibhAgeSu zeSeSu, tRtIyAM phAlgunI paurNamAsImuttarAphAlgunInakSatraMsaptasumuhUrteSvekasya ca muhUrtasya trayastrazati dvASaSTibhAgeSu ekasya ca dvASaSTibhAgasya ekatriMzatisaptaSaSTibhAgeSuzeSeSu, caturthI phAlgunI paurNamAsImuttara-phAlgunInakSatraM trayastriMzati muhUrteSu ekasya ca dvASaSTibhAgasya ekatriMzatisaptaSaSTibhAgeSu zeSeSu, caturthI phAlgunI paurNamAsImuttaraphAlgunInakSatraM trayastriMzati muhUrteSu ekasya ca muhUrtasya SaSTo dvASaSTibhAgeSvekasya ca dvASaSTibhAgasyApTAdazasu saptaSaSTibhAgeSu zeSeSu, paJcamI phAlgunI paurNamAsI pUrvaphAlgunInakSatraM paJcadazasu muhUrteSvekasya ca muhUrtasya paJcaviMzatau dvASaSTisaGghayeSu bhAgeSvekasya ca dvASaSTibhAgasya paJcasu saptaSaSTibhAgeSu zeSeSu prismaapyti| 'tA cittiNNaM0' caitrI paurNamAsI kati nakSatrANi yuJjanti?, bhagavAnAha, dve nakSatreyuGkAH, tadyathA--hastaH citrA ca, tatra prathamAMcaitrIM paurNamAsI citrAnakSatraMcaturdazasu muhUrteSvekasya ca muhUrtatasya ekacatvAriMzati dvApaSTibhAgeSvekasyacadvASaSTibhAgasya saptapaJcAzati saptaSaSTibhAgeSuzeSeSu, dvitIyAM caitrI paurNamAsI hastanakSatramekAdazasu muhUrtepvekasya ca muhUrtasya paTsu dvApaSTibhAgeSu ekasya ca dvApaSTibhAgasya catuzcatvAriMzati saptapa-STibhAgepuzeSeSu, tRtIyAM caitrI paurNamAsIMcitrAnakSatramekasmin muhUrte ekasya ca muhUrtasya aSTAviMzatI dvApaSTibhAgeSvekasya ca dvApaSTibhAgasya catvAriMzati saptapaSTibhAgeSu zepeSu, caturthI caitrI paurNamAsI citrAnakSatraM saptaviMzatau muhUrteSu ekasya ca muhUrtasya paJcapaJcAzati dvApaSTibhAgepu ekasya ca dvApaSTibhAgasya saptadazasu saptapaTibhAgeSu zeSeSu, paJcamI caitrI paurNamAsI hastanakSatraM caturviMzati muhUteSvekasya ca muhUrtasya viMzato dvASaSTibhAgeSu ekasya ca dvASaSTibhAgasva caturyu saptaSaSTibhAgeSu zeSeSu pariNamayati / 'tA vaisAhinna' -mityAdi, tA iti pUrvavat, vaizAkhIM Namiti vAkyAlaGkAre paurNamAsoM Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 10, prAbhRtaprAbhRtaM -6 127 kati nakSatrANi yuJjanti?, bhagavAnAha-'tA donnI'tyAdi, tA iti prAgvat, dve nakSatre yuktaH , tadyathA-svAti vizAkhA ca, cazabdAdanurAdhAca, idaM hi anurAdhAnakSatraM vizAkhAtaHparaM, vizAkhA cAsyAMpaurNamAsyAM pradhAnA, tataH parasyAmeva paurNamAsyAM tatsAkSAdupAttaM neheti, tatra prathamAM vaizAkhIM paurNamAsI vizAkhAnakSatramaSTasumuhUrteSu ekasya ca muhUrtasya SaTtriMzati dvASaSTibhAgeSu ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaTpaJcAzati saptapaSTibhAgeSu zeSeSu, dvitIyAM vaizAkhI paurNamAsI vizAkhAnakSatraM paJcaviMzatau muhUrteSuekasyacamuhUrtasyaikasmindvASaSTibhAge ekasya cadvASaSTibhAgasya tricatvAriMzati saptaSaSTibhAgeSu zeSeSu, tRtIyAM vaizAkhI paurNamAsI anurAdhAnakSatraM paJcaviMzatau muhUrteSvekasya ca muhUrtasya trayoviMzatau dvASaSTibhAgeSu ekasya ca dvASaSTibhAgasyaikonatriMzatisaptaSaSTibhAgeSuzeSeSu, caturthI vaizAkhI paurNamAsI vizAkhAnakSatramekaviMzatau muhUrteSu ekasya ca muhUrtasya paJcAzati dvASaSTibhAgeSuekasya ca dvASaSTibhAgasya SoDazasu saptaSaSTibhAgeSuzaSeSu, paJcamI vaizAkhI paurNamAsI svAtinakSatraM triSu muhUrteSu ekasya ca muhUrtasya paJcadazasu dvASaSTibhAgeSu ekasya ca dvASaSTibhAgasya triSu saptaSaSTibhAgeSu zeSeSu pariNamayati / 'tAjeTThAmUliM na'mityAdi, tA iti pUrvavat, jyeSThAmaulI Namiti vAkyabhUSaNe paurNamAsI kati nakSatrANi yuJjanti ?, bhagavAnAha-'tA'ityAdi, tA iti pUrvavat, trINi nakSatrANi yuJjanti, tadyathA-anurAdhA jyeSThA mUlaM ca, tatraprathamAM jyeSThAmaulI paurNamAsI mUlanakSatraM saptadazasu muhUrteSu ekasya camuhUrtasyaikatriMzatidvASaSTibhAgeSvekasya ca dvASaSTibhAgasya paJcapaJcAzati saptaSaSTibhAgeSu zepeSu, dvitIyAM jyeSThAmaulI paurNamAsI jyeSThA nakSatraM trIyadazasu muhUrteSu ekaspa ca muhUrtasya aSTApaJcAzati dvASaSTibhAgeSuekasya ca dvApaSTibhAgadazasu dvASaSTibhAgeSu ekasya ca dvASaSTibhAgasyASTAviMzatau saptaSaSTibhAgeSu zeSeSu, caturthI jyeSThAmaulI paurNamAsI jyeSThAnatramekasya ca muhUrtasya paJcacatvAriMzati dvASaSTibhAgeSvekasya ca dvASaSTibhAgasya paJcadazasu saptaSaSTibhAgeSu zeSeSu, paJcamI jyeSTAmUlI paurNamAsI anurAdhAnakSatraM dvAdazasu muhUrteSu ekasya ca muhUrtasya dazasu dvApaSTibhAgeSu ekasya ca dvASaSTibhAgasya dvayoH saptaSaSTibhAgayoH parisamAptimupanayati / _ 'AsADhinna mityAdi, tA iti pUrvavat, ASADhI Namiti vAkyAlaGkAre paurNamAsI kati nakSatrANi yuJjanti?, bhagavAnAha-'tAdo' ityAdi, tAita pUrvavat, dve nakSatre yuGkaH, tadyathA-pUrvASADhA uttarASADhAca, tatraprathamAmASADhI paurNamAsImuttarASADhAnakSatraMSaDaviMzatau muhUrteSvekasya ca muhUrttasya pahiMdazatau dvASaSTibhAgeSu ekhasya ca dvApaSTibhAgasya catuSpaJcAzati saptapaSTibhAgeSu zeSeSu, dvitIyAnApArTI paurNamAsI pUrvApAlAnakSatra saptasu mulUprekasya ca muhUrtasya tripaJcAzati vATibhAgekasya ca dvAbhiAgatyekacatvAriMzati saptapaSTibhAgeSu putRtIyAmApAThI paurNamAsI uttarApADhAnakSatraM trayodazasu muhUrtepu ekasya ca muhUrtasya trayodazasu dvApaSTibhAgeSu ekasya ca sApaTibhAgasya sataviMzatau satapaTibhAgeSu zeSeSu, caturthImASADhI paurNamAsImuttarApADhAnakSatramaMzAMnacatvAriMzati murtepuekatyAca murtasya catvAriMzati dvApaTibhAgepu ekasya ca dvApaTibhAgasya caturdazasu saptapaSTibhAgeSu zepeghuparisamApacati, paJcamImApADhI paurNamAsImuttarASADhAnakSatraM svayaM parisamApnuvam parisamApayati, kimuktaM bhavati? -ekatra paJcamI ASADhI paurNamAsI samAptimeti anyatra candrayogamadhikRtyottarApADhAnakSatramiti / Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 - sUryaprajJaptiupAGgasUtram 10/6/48 iha sUtrakRtaeva zailIyaM yadyanakSatraMpaurNamAsImamAvAsyAMvA parisamApayati tadyAvatazeSe parisamApayati tAvattasya zeSaM kathayati, tatastadanurodhenAsmAbhirapyatra tathaivoktam, yAvatA punaryAvatyatikrAnte parisamApayati tAvadevaprAguktakaraNavazAt kathanIya, candraprajJaptAvapitathaiva vakSyAmi, amAvAsyAdhikAramapi anantaraM tathaiva vakSyAmaH, tadevaM yAni nakSatrANi yAM paurNamAsIM yuJjanti tAnyuktAni, samprati gatArthAmapi mandamativibodhanArthaM kulAdiyojanAmAha mU. (49) tA savihinnaM punnimAsiMNaM kiM kulaMjoeti uvakulaMjo0 kulovakulaMjoeti tA kulaM vAjoeti uvakulaM vA joeti kulovakulaM vAjoeti, kulaMjoemANe dhaniTThAnakakhatte0 upakulaMjoemANo savaNenakkhatte joeti, kulocakulaMjoemANe abhiInakkhattejoeti, sAviDiM punnimaMkulaM vA joeti uvakulaM vA joeti kulovavakulaM vA joeti, kuleNa vA (ucakuleNa vA kulovakuleNa vA) juttA sAviTThI punnimA juttAti vattavyaM siyaa| tA poTTayatinnaM punnimaM kiM kulaM joeti uvakulaM joeti kulovakulaM vA joeti ?, tA kulaM vA joeti uvakulaM vA joeti kulovakulaM vA joeti, kulaM joemANe uttarApoTTavayA nakkhatte joeti, uvakulaM joemANe puvvApuTThavatA nakkhatte joeti, kulovakulaMjoemANe satabhisayA nakkhatte joeti, poLuvatinnaM punnamAsiMNaM kulaM vA joeti uvakulaM vAjoeti kulovakulaM vA joeti, kuleNa vA juttA 3 puTTha vatA punnimA juttAti vattavvaMsiyA, tA Asoi NaM punnimAsiNaM kiM kulaM joeti uvakulaM joeti kulovakulaM joeti, no labhati kulovakulaM, kulaMjoemANe assiNInakkhatte joeti, uvakulaM joemANe revatInakkhatte joeti, AsoiM NaM punnimaM ca kulaM vA joeti uvakulaM vA joeti, kuleNa vA juttA upakuleNa vA juttA assAdiNaM punnimA juttati vattavyaM siyA, evaM netabvAu, posaM punnimaMjeTThAmUlaM punnimaM ca kulovakulaMpi joeti, avasesAsu natthi kulovakulaM / tA sAvihiNaM amAvAsaMkati nakkhattA joeMti?, dunni nakhattAjoeMti, taM0-assesA ya mahA ya, evaM eteNaM abhilAveNaM netabvaM, pohavataM do nakkhattA joeMti, taM0-puvAphagguNI uttarAphaguNI, assoiMhattho cittA ya, kattiyaM sAtI visA hAya, maggasiraM anurAdhA jeTThAmUlo, posiM puvvAsADhA uttarAsADhA, mAhi abhiyI savaNo dhaNiTThA, phagguNI satabhisayA pubbapoDavatA uttarApoTTavatA, ceti revatI assiNI, visAhiM bharaNI kattiyA ya, jeTTAmUlaM rohiNI mgsirNc| tA AsADhiM NaM amAvAsiM kati nakkhattA joeMti?, tA tinni nakkhattA joeMti, taM0-, addA punavvasU pusso, tA sAviDhi NaM amAvAsaM kiM kulaM joeti uvakulaM vA joeti kulovakulaM vAjoei?, kulaM vA joei upakulaM vA joei no labhai kulovalaM, kulaMjoemANe mahAnavatte joeti, uvajulaM vA joemANe asilesA jAei, kuleNa vA juttA uvakuleNa vA juttA sAviTThI amAvAsAjuttAti vattavyaMsiyA?, evaM netavvaM, navaraM maggasirAemAhIe AsADhIeyaamAvAsAe kulovakulaMpi joeti, sesesu nthi| vR. 'tA sAvihinna'mityAdi, tAiti pUrvavat, zrAviSThIM paurNamAsI kiM kulaM yunakti upakulaM yunakti kulopakulaM vA yunakti?, bhagavAnAha-'tA kulaM vA' ityAdi, kulaM vA yunakti, vAzabda: samuccaye, tataH kulamapi yunaktItyarthaH, evaM upakulamapikulopakulamapi, tatra kulaMyuJjana dhaniSThAnakSatraM yunakti, tasyaiva kulaM (latayA) prasiddhasya sataH zrAviSThayAM paurNamAsyAM bhAvAt, upakulaM yuJjan Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 10, prAbhRtaprAbhRtaM -6 129 zravaNanakSatraM yunakti, kulopakulaM yuJjan abhijinnakSatraM yunakti, taddhi tRtIyAyAM zrAviSThayAM paurNamAsyAM dvAdazasu muhUrteSu kiJcitsamadhikeSu zeSeSucandreNa saha yogamupaiti, tataH zravaNena saha sahacaratvAtsvayamapi tasyAH paurNamAsyAH paryantavartitvAttadapitAM parisamApayatIti vivakSitatvAd yunaktItyuktaM, sampratiupasaMhAramAha-"sAvichinna mityAdi, yataevaM tribhirapikulAdibhizrAviSThayAH paurNamAsyA yojanA'sti tataH zrAviSThIpaurNamAsI kulaM vAyunaktiupakulaM vAyunakti kulopakulaM vA yunaktIti vaktavyaM syAt iti svaziSyebhyaH pratipAdanaM kuryAt, yadivA kulena vA yuktA satI zrAviSThI paurNamAsI upakulena vA yuktA kulopakulena vA yuktA yukteti vaktavyaM syAt, evaM zeSamapi sUtraMnigamanIyaM, yaavt|| ___evaM neyavyAo' ityAdi, evamuktena prakAreNa zeSAapi paurNamAsyo netavyAH-pAThakrameNa vaktavyAH, navaraM pauSIM paurNamAsI jyeSThAmUlIM ca paurNamAsI kulopakulamapi yunakti, avazeSAsu capaurNamAsISukulopakula nAstIti paribhAvya vaktavyAH, tAzcaivam-'tA kattiyannaputrimAsiNI kiMkulaM vA joei uvakulaM vAjoei?, tA kulaMpijoei uvakulaMpi joei, nolabhei kulovakulaM, kulaM joemANe kattiAnakkhatte joe, uvakulaM joemANe bharaNInakkhatte joei, tA kattiannaM punnimaM kulaM yA joei uvakulaM vA joei, kuleNa vA juttA uvakuleNa vA juttA kattiyapunnimA juttatti vattavvaMsiA'ityAdi,tAvadvaktavyaM yAvadASADhIpaurNamAsIsUtraparyantaH,tathA cAha-'jAva AsADhIpunimA juttattivattavvaM psiyA' / tadevaM paurNamAsIvaktavyatoktA, samprati amAvAsyAvaktavyatAmAha-'duvAlase'tyAdi, dvAdaza amAvAsyAH prajJaptAH, tadyathA-zrAviSThI prauSThapadI ityAdi, tatramAsaparisamApakena zraviSThAna-kSatreNopalakSito yaH zrAvaNo mAsaH so'pyupacArAt zrAviSThAtatrabhavA zrAviSThI, kimuktaMbhavati?-zraviSThAnakSatraparisamApyamAnazrAvaNamAsabhAvinIti,proSThapadI proSThapadAnakSatraparisamApya-mAnabhAdrapadamAsabhAvinI, evaM sarvatrApi vAkyArtho bhAvanIyaH / 'tA sAvihinna'mityAdi, zrAviSThImamAvAsyAM kati nakSatrANi yuJjanti kati nakSatrANi yathAyogaM candreNa saha saMyujya zrAviSThIM amAvAsyAM parisamApayanta, bhagavAnAhadve nakSatre yuGkataH, tadyathA-azleSA madhA ca, iha vyavahAranayamate yasminakSatre paurNamAsI bhavati tata ArabhyAktine paJcadaze nakSatre amAvAsyA bhavati, yasmiMzca nakSatre amAvAsyA tata Arabhya parataH paJcadaze nakSatre paurNamAsI, tatra zrAviSThI paurNamAsI kila zravaNe dhaniSThAyAM voktA tato'mAvAsyAyAmapyasyAM zrAviSThayAM azleSA maghAzcoktAH, loke ca tithigaNitAnusArato gatAyAmapyamAvAsyAyAM vartamAnAyAmapica pratipadi yasminnahorAtre prathamato'-mAvAsyA'bhUtusa sakalo'pyahorAtro amAvAsyeti vyavaliyate, tato maghAnakSatramapyevaM vyavahArato'- mAvAsyAyAM prApyata iti na kazcidvirodhaH, paramArthataH punarimAmamAvAsyAM zrAviSThImimAni trINi nakSatrANi parisamApayanti, tadyathA-punarvasuH puSyo'zleSA ca, tathAhi-amAvAsyAcandrayoga- parijJAnArthaM karaNaM prAgevoktaM, tatra tadbhAvanA kriyate-ko'pi pRcchati yugasyAdau prathamAzrAviSThayamAvAsyA kena candrayuktena nakSatreNopetA satI samAptimupayAti tatra pUrvoditasvarUpo'vadhAryarAzi SaTaSaSTirmuhUrtA ekasya ca muhUrtasya paJca dvASaSTibhAgA ekasya Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 10/6/48 ca dvASaSTibhAgasya ekaH saptaSaSTibhAga iti pramANo dhriyate, dhRtvA caikena guNyate, prathamAyA amAvAsyAyAH pRSTatvAt, ekena guNitaM tadeva bhavatIti rAzistAvAneva jAtaH, tatastasmAd dvAviMzatirmuhUrtA ekasya ca muhUrttasya SaTacatvAriMzad dvASaSTibhAgA ityevaMparimANaM punarvasuzodhanakaM zodhyate, tatra SaTSaSTermuhUrtebhyo dvAviMzatirmuhUtAH zuddhAH sthitAH paJcAJccatuzcatvArazat, tebhya eka muhUrttamapakRSya tasyA dvASaSTirbhAgAH kriyante, kRtvA ca te dvASaSTibhAgarAzimadhye prakSipyante, jAtAH saptaSaSTi, tebhyaH SaTcatvAriMzat zuddhAH, zeSAstiSThantyekaviMzati, tricatvAriMzato muhUrtebhyastriMzatA muhUtaiH puSyaH zuddhaH, sthitAH pazcAt trayodaza muhUrttAH, azleSAnakSatraM ca dvikSetramiti paJcadaza muhUrttapramANaM, tata idamAgataM - azleSAnakSatramekasmin muhUrtte ekasya ca muhUrttasya catvAriMzati dvASaSTibhAgeSu ekasya ca dvASaSTibhAgasya saptaSaSTidhAchinnasya SaTaSaSTisaGghayeSu bhAgeSu zeSeSu prathamA'mAvAsyA samAptimupagacchati, tathA ca vakSyati - 'tA eesiM paMcahaM saMvaccharANaM paDhamaM amAvAsaM caMde keNaM nakkhatteNaM joei ?, tA asilesAhi, asilesANaM ekko muhutto cattAlIsaM bAvaThThibhAgA muhuttassa bAvaTTibhAgaM ca sattaTThihA chettA chAvaTThI cunni abhAgA sesA' iti, yadA tu dvitIyAmAvAsyA cintyate tadA sA yugasyAdita Arabhya trayodazIti sa dhruvarAzi / trayodazabhirguNyate, jAtAni muhUrtAnAmaSTau zatanyaSTApaJcAzadadhikAni ekasya ca muhUrttasya paJcaSaSTirdvApaSTibhAgA ekasya ca dvASaSTibhAgasya satkAstrayodaza saptaSaSTibhAgAH, tatra 'cattAriya bAyAlA aha sojjhA uttarAsADhA' iti vacanAt caturbhirdvicatvAriMzadadhi- kairmuhUrttazataiH SaTcatvAriMzatA ca dvASaSTibhAgairuttarASADhAparyantAni nakSatrANi zuddhAni, sthitAni pazcAnmuhUrtAnAM catvArizatAni SoDazottarANi ekasya ca muhUrttasya ekonaviMzatirdvASaSTibhAgA ekasya ca dvASaSTibhAgasya satkAstrayodaza saptaSaSTibhAgAH / tata etasmAt trINi zatAni navanavatyadhikAni muhUrttAnAmekasya ca muhUrttasya caturviMza - tirdvASaSTibhAgA ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaTaSaSTi saptaSaSTibhAgAH iti zodhanIyaM tatra SoDazottarebhyazcatuH zatebhyaH trINi zatAni navanavatyadhikAni zuddhAni, sthitAH pazcAt saptadaza muhUtAH, tebhyaH ekaM muhUrta gRhItvA tasya dvASaSTirbhAgAH kriyante, kRtvA ca dvASaSTibhAgarAzI prakSipyante, jAtA ekAzIti, tasyAzJcaturviMzati zuddhAH, sthitAH pazcAt saptapaJcAzat, tasyA rUpamekamAdAya saptaSaSTirbhAgAH kriyante, tebhyaH SaTSaSTi zuddhAH, pazcAdeko'vatiSThate, sa saptaSaSTibhAgarAzIprakSipyate, jAtAzcaturddaza saptaSaSTibhAgAH AgataM puSyanakSatraM - SoDazasumuhUrteSvekasya ca muhUrttasya SaTpaJcAzati dvASaSTibhAgeSvekasya ca dvASaSTibhAgasya caturddazasu saptaSaSTibhAgeSvatikranteSu dvitIyaM zrAviSThImamAvAsyAM parisamApayati, yadA tu tRtIyA zrAviSThayamAvAsyA cintyate sA yugAdita Arabhya paJcaviMzatitameti sa dhruvarAzi | wa paJcaviMzatyA guNyate, jAtAni poDaza zatAni paJcAzadadhikAni muhUrttAnAM ekasya ca muhUrttaraya paJcaviMzaM dvApaSTibhAgazataM / ekasya dvApaSTibhAgasya paJcaviMzati saptaSaSTibhAgAH / tatra caturbhirdvicatvAriMzadadhikairmuhUrtazatairekasya ca muhUrttasya paTacatvAriMzatA dvASaSTibhAgaiH prathamamuttarASADhAparyantaM zodhanakaM zuddhaM sthitAni pazcAnmuhUrtAnAM dvAdaza zatAnyaSTottarANi SaSTibhAgAzca muhUrtasya ekonAzIti ekasya ca dvASaSTibhAgasya paJcaviMzati saptaSaSTibhAgAH, tato'STabhi zatairekonaviMzatyadhikaiH muhUrttAnAmekasya muhUrttasya caturviMzatyA dvASaSTibhAgairekasya ca Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 10, prAbhRtaprAbhRtaM - 6 131 dvASaSTibhAgasya SaTSaSTayA saptaSaSTibhAgaireko nakSatraparyAyaH zuddhayati, sthitAni pazcAtrINi zatAni navAzItyadhikAni muhUrtAnAM ekasya ca muhUrttasya catuHpaJcAzad dvASaSTibhAgAH ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaDaviMzati saptaSaSTibhAgAH, tato bhUyastrabhirnavottarairmuhUrtazatairekasya ca muhUrttasya caturviMzatyA dvApaSTibhAgairekasya ca dvASaSTibhAgasya SaTSaTayA saptaSaSTibhAgairabhijidAdIni rohiNikAparyantAni zodhyante, sthitAH pazcAnmuhUrttA azIti ekasya ca muhUrttasya ekonatriMzad dvASaSTibhAgA ekasya ca dvASaSTibhAgasya saptaviMzati saptaSaSTibhAgAH, / tatastriMzatA muhUrtairmRgaziraH zuddhaM sthitAH pazcAtpaJcAzanmuhUrttAH, tataH paJcadazabhirArdrA zuddhA, sthitAH paJcatriMzat, AgataM punarvasunakSatraM paJcatriMzati muhUrtteSu ekasya ca muhUrttasyai- konatriMzati dvASaSTibhAgeSu ekasya ca dvASaSTibhAgasya saptaviMzatau saptaSaSTibhAgeSu gateSu tRtIyAM zrAviSThImamAvAsyAM parisamApayati, evaM caturthI zrAviSThIsamAvAsyAmazleSAnakSatraM prathamasya muhUrtasya saptasu dvASaSTibhAgeSvekasya ca dvASaSTibhAgasyaikacatvAriMzati saptaSaSTibhAgeSu gateSu parisamApayati paJcamIM zrAviSThImamAvAsyAM puSyanakSatraM triSu muhUrteSvekasya muhUrtasya dvicatvAriMzati dvASaSTibhAgeSu ekasya ca dvASaSTibhAgasya catuHpaJcAzati saptaSaSTibhAgeSu gateSu / pariNamayati, 'eva' mityAdi, evamuktena prakAreNa etena - anantaroditena abhilApena - AlApakena zeSamapyamAvAsyAjAtaM netavyaM, vizeSamAha - 'poTThavayaM do nakkhattA joeti,' atra caivaM sUtrapATha:--'tA poTThavainnaM amAvAsaM kai nakkhattA joti ?, tA dotri nakkhattA joeMti, taMjahApuvvaphagguNI uttaraphagguNI ya' idamapi vyavahArata ucyate, paramArthataH punastrINi nakSatrANi proSThapadImamAvAsyAM parisamApayanti, tadyathA - maghA pUrvaphAlgunI uttaraphAlgunIca, tatra prathamAM proSThapadImabhAvAsyAmuttaraphAlgunInakSatraM caturSu muhUrteSu ekasya ca muhUrttasya SaDviMzatau dvASaSTibhAgeSvekasya ca dvASaSTibhAgasya dvayoH saptaSaSTibhAgayoH atikrAntayoH, dvitIyAM proSThapadImamAvAsyAM pUrvaphAlgunInakSatraM saptasu muhUrtteSvekasya ca muhUrtasya ekaSaSTau dvASaSTibhAgeSvekasya ca dvASaSTibhAgasya paJcadazasu saptaSaSTibhAgeSu gateSu tRtIyAM proSThapadImamAvAsyAM madhAnakSatramekAdazasu muhUrteSvekasya ca muhUrttasya catustriMzati dvASaSTibhAgeSu ekasya ca dvASaSTibhAgasyASTAviMzatau saptaSaSTibhAgeSu gateSu, caturthI proSThapadImamAvAsyAM pUrvaphAlgunInakSatramekaviMzatau muhUrteSvekasya ca muhUrttasya dvAdazasu dvASaSTibhAgeSu ekasya ca dvASaSTibhAgasya dvicatvAriMzati saptaSaSTibhAgeSu gateSu paJcamIM proSThapadImamAvAsyAM maghAnakSatraM caturviMzatI muhUrteSvekasya ca muhUrttasya saptacatvAriMzati dvASaSTibhAgeSu ekasya ca dvASaSTibhAgasya paJcapaJcAzati saptaSaSTibhAgeSyatikranteSu / parisamApayati / 'AsoiM donnI' tyAdi, atrApyevaM pAThaH - 'tA AsoinnaM amAvAsaM kai nakkhattA joeMti tA donni nakkhattA joeMti, taMjahA - hattho cittA ya' etadapi vyavahArato, nizcayataH punarAzvayujImamAvAsyAM trINi nakSatrANi parisamApayanti, tadyathA - uttaraphAlgunI hastaH citrA ca tatra prathamAmAzvayujImamAvAsyAM hastanakSatraM paJcaviMzatau muhUrteSvekasya ca muhUrttasya ekatriMzati dvASaSTibhAgeSu ekasya ca dvASaSTibhAgasya triSu saptaSaSTibhAgeSu gateSu dvitIyAmAzvayujImamAvAsyAmuttaraphAlgunInakSatraM catuzcatvAriMzati muhUrtteSu ekasya ca muhUrttasya caturSu dvASaSTibhAgeSu ekasya ca dvASaSTibhAgasya SoDazasu saptaSaSTibhAgeSu gateSu, tRtIyA - mAzvayujImamAvAsyAM Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUryaprajJaptiupAGgasUtram 10/6/48 uttaraphAlgunI nakSatraM saptadazasu muhUrteSu ekasya ca muhUrttasya ekonacatvAriMzati dvASaSTibhAgeSu ekasya ca dvASaSTibhAgasya ekonatriMzati saptaSaSTibhAgeSu gateSu, caturthImAzvayujImamAvAsyAM hastanakSatraM dvAdazasu muhUrteSu ekasya ca muhUrttasya saptadazasu dvASaSTibhAgeSu ekasya ca dvASaSTibhAgasya tricatvAriMzati saptaSaSTibhAgeSu / gateSu paJcamImAzvayujImamAvAsyAM uttaraphAlgunInakSatraM triMzati muhUrteSu ekasya ca muhUrtasya dvipaJcAzati dvASaSTibhAgeSu ekasya ca dvASaSTibhAgasya catuHpaJcAzati saptaSaSTibhAgeSu gateSu parisamApayati / 132 'kattiyannaM sAI visAhA ya''tti, atrApyevaM sUtrapATha:- 'tA kattiyannaM amAvAsaM kai nakkhattA joeMti ?, tA donni nakkhattA joiMti, taMjahA - 'sAIvisAhA ya'tti etadapi vyavahAranaya-mate, nizcayataH punastraNi nakSatrANi kArttikImamAvAsyAM parisamApayanti, tadyathA - svAtirvizAkhA citrA ca, tatra prathamAM kArttikImamAvAsyAM vizAkhAnakSatraM SoDazasu muhUrteSu ekasya ca muhUrtasya SaTatriMzati dvASaSTibhAgeSu ekasya ca dvASaSTibhAgasya caturSu saptaSaSTibhAgeSu gateSu, dvitIyAM kArttikImamAvAsyAM svAtinakSatraM paJcasu muhUrteSvekasya ca muhUrtasya dvAviMzatau dvASaSTibhAgeSu ekasya ca dvASaSTibhAgasya saptadazasu saptaSaSTibhAgeSu gateSu, tRtIyAM kArttikImamAvAsyAM citrAnakSatramaSTasu muhUrtteSu ekasya ca muhUrtasya catuzcatvAriMzati dvASaSTibhAgeSu ekasya ca dvASaSTibhAgasya triMzati saptaSaSTibhAgeSu gateSu, caturthI kArtikImamAvAsyAM vizAkhAnakSatraM trayodazasu muhUrtteSu ekasya ca muhUrtasya dvAviMzatau dvASaSTibhAgeSu ekasya ca dvASaSTibhAgasya catuzcatvAriMzati saptaSaSTibhAgeSu gateSu, paJcamIM kArttikImamAvAsyAM citrAnakSatraM ekaviMzatau muhUrtteSu ekasya ca muhUrttasya saptapaJcAzati dvASaSTibhAgeSu ekasya ca dvASaSTibhAgasya saptapaJcAzati saptaSaSTibhAgeSu gateSu samAptimupanayati / 'maggasiraM tinni, taMjahA - aNurAhA jiTThA mUlo' iti, - 'tA maggasiraM amAvAsaM kai nakkhattA jati ?, tA tinni nakkhattA joeMti, taMjahA - anurAhA jiTThA mUlo ya' iti, etadapi vyavahArato nizcayataH punarimAni trINi nakSatrANi mArgazIrSImamAvAsyAM parisamApayanti, tadyathA - vizAkhA anurAdhA jyoSThA ca, tatra prathamAM mArgazIrSImamAvAsyAM jyeSThAnakSatraM saptasu muhUrteSu ekasya ca muhUrttasyaikacatvAriMzati dvASaSTibhAgeSvekasya ca muhUrttasya caturddazasu dvASaSTibhAgeSvekasya ca dvASaSTibhAgasyASTAdazasu saptaSaSTibhAgeSu gateSu, tRtIyAM mArgazIrSImamAvasyAM vizAkhA nakSatramekonatriMzati muhUrteSvekasya ca muhUrttasya ekonapaJcAzati dvASaSTibhAgeSu ekasya ca dvASaSTibhAgasya ekatriMzati saptaSaSTibhAgeSvatikranteSu, caturthI mArgazIrSImamAvAsyAmanurAdhAnakSatraM caturviMzatI muhUrteSvekasya ca muhUrtasya saptaviMzatau dvASaSTibhAgeSvekasya ca dvASaSTibhA gasya paJcacatvAriMzati saptaSaSTibhAgeSu gateSu paJcamIM mArgazIrSImamAvAsyAM vizAkhAnakSatraM tricatvAriMzati muhUrteSvekasya ca muhUrttasya sambandhino dvASaSTibhAgasthASTApaJcAzati saptaSaSTibhAgeSu gateSu / parisa0 'posiM ca donni - puvvAsADhA uttarAsADhA yatti, atraivaM sUtrAlApakaH 'tA posi amAvAsaM kai nakkhattA joeMti ?, tA donni nakkhattA joeMti, taMjahA - puvvAsADhA ya uttarAsADhA ya'tti, etadapi vyavahArata uktaM, nizcayataH punastrINi nakSatrANi parisamApayanti, tadyathA-mUlaM pUrvASADhA uttarASADhA ca, tathAhi-prathamAM pauSImamAvAsyAM pUrvASADhAnakSatramaSTAviMzatI muhUrteSvekasya ca muhUrttasya SaTcatvArizati dvASaSTibhAgeSvekasya ca dvASaSTibhAgasya SaTsu saptaSaSTibhAgeSu gateSu dvitIyAM Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 10, prAbhRtaprAbhRtaM -6 133 popImamAvAsyAM pUrvASADhAnakSatraM dvayormuhUrtayorekasya ca muhUrtasyaikonaviMzata dvASaSTibhAgeSvekasya ca dvASaSTibhAgasyaikonaviMzatausaptaSaSTibhAgeSvatikranteSutRtIyAmadhikamAsabhAvinI pauSImamAvAsyAmuttarASADhAnakSatramekAdazasu muhUrteSu ekasya ca muhUrtasyaikonaSaSTau dvASaSTibhAgeSu ekasya ca dvASaTibhAgasya trayastriMzani gataSaSTibhAgeSu gateSu, caturthI pauSImamAvAsyAMpUrvASADhAnakSatraM paJcadazasu muhUrteSuekasya ca muhUttasya SaTapaJcAzati dvASaSTibhAgeSu ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaTcatvAriMzati saptaSaSTibhAgeSugateSu, paJcamI pauSImamAvAsyAM mUlanakSatramekonaviMzatau muhUrteSvekasya ca muhUrtasya paJcasu dvASaSTibhAgeSvekasyaca dvApaSTibhAgasyaikonaSaSTau saptaSaSTibhAgeSvatikranteSu prismaapyti| 'mAhiM tinniabhIIsavaNodhaNiTThA iti, atrApyevaMsUtrAlApakaH-'tA mAhinnaMamAvAsa kainakkhattA joeMti?, tA tinni nakkhattAjoeMti, taMjahA-abhiI savaNo dhaNiTThA ya' etadapi vyavahArato, nizcayataH punaramUni trINi nakSatrANi mAghImamAvAsyAM parisamApayanti, tadyathAuttarASADhA abhijit zravaNazca, tathAhi-prathamAMmAdhImamAvAsyAM zravaNanakSatraMdazasumuhUrteSvekasya ca muhUrtasya SaDvizatau dvApaSTibhAgeSvekasya dvASaSTibhAgasyASTasu saptaSaSTibhAgeSu gateSu, dvitIyAM mAdhImamAvAsyAmabhijinnakSatraM triSumuhUrteSvekasya ca muhUrtasya SaDvizatau dvASaSTibhAgeSvekasyaca dvApaSTibhAgasya viMzatau saptaSaSTibhAgeSu gateSu, tRtIyAM mAdhImamAvAsyAM zravaNanakSatraMtrayoviMzatau muhUrteSvekasya ca muhUrtasyaikona catvAriMzati dvASaSTi- bhAgeSvekasya ca dvApaSTibhAgasya paJcatriMzati saptaSaSTibhAgeSu gateSu, catarthI mAghImamAvAsyAM abhijinnakSatraM SaTsu muhUrteSvekasya ca muhUrtasya saptatriMzati dvApaTibhAgeSvekasya ca dvASaSTibhAgasya saptacatvAriMzati saptaSaSTibhAgeSu vyatikranteSu, paJcamI mAghIma- mAvAsyAmuttarASADhAnakSatraM paJcaviMzatau muhUrteSu ekasya ca muhUrtasya dazasu dvApaSTibhAgeSvekasya ca dvASaSTibhAgasya SaSTau saptaSaSTibhAgeSu gateSu parisamApayati / _ 'phagguNI donitaMjahA-sayabhisayApubvabhaddavaya'tti,atrApyevaM sUtrAlApakaH-'tA phagguNI NaMamAvAsaMkai nakkhattA joeMti?, tA donni nakkhattAjoeMti, taMjahA-sayabhisayApuvabhaddavayA ya, etadapi vyavahArato, nizcayataH punaramUni trINi nakSatrANi phAlgunImamAvAsyAMparisamApayanti, tadyathA-dhaniSThA zatabhiSak pUrvabhadrapadA ca, tatra prathamAM phAlgunImamAvAsyAM pUrvabhadrapadAnakSatraM paTsu muhUrteSvekasya ca muhUrtasyaikatriMzati dvASaSTibhAgeSu ekasya ca dvASaSTibhAgasaya navasu saptaSaSTibhAgeSu gateSu, dvitIyAM phAlgunImamAvAsyAM dhaniSThAnakSatraM viMzatau muhUrteSvekasya ca muhUrtasya catuSu dvASaSTibhAgeSvekasya ca dvASaSTibhAgasya dvAviMzatau saptaSaSTibhAgeSu vyatikrAnteSu , tRtIyA phAlgunImamAvAsyAM pUrvASADhAnakSatraM caturdazasu muhUrtepvekasya ca muhUrtasya catuzcatvAriMzati dvApaSTibhAgepvekasaya ca dvASaSTibhAgasva paTatriMzati saptaSaSTibhAgeSu gateSu, caturthI phAlgunImamAvAsyAM zatabhiSak nakSatraM triSu muhUrteSvekasya ca muhurtasya sapdazasu dvASaSTibhAgeSvekasya ca dvASaSTibhAsya ekonapaJcAzati saptaSaSTibhAgeSu gateSu, paJcamI phAlgunImamAvAsyAM dhaniSThAnakSatraM paTsu muhUrteSu ekasyacamuhUrtasya dvipaJcAzati dvApaSTibhAgepvekasya ca dvASaSTibhAgasya satkepudvASaTau saptapaSTibhAgeSu gateSu prinnmyti| ___'cittiM tini, taMjahA-uttarabhaddavayA revatI assiNI yatti0 -'tA cittinnaM amAvAsaM kai nakkhattA joeMti?, tA tinni nakkhattA joeMti, taMhA-uttarabhaddavayA revaI assiNI ya' Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 10/6/48 etadapivyavahArato, nizcayataH punaramUni trINi nakSatrANi caitrImamAvAsyAMpari0, tadyathA-pUrvabhadrapadA uttarabhadrapadA revatIca, tatra prathamAMcaitrImamAvAsyA-muttarabhadarapadAnakSatraM saptaviMzatau muhUrteSvekasya camuhUrtasyaSaTatriMzati dvASaSTibhAgeSvekasya ca dvASaSTibhAgasya dazasu saptaSaSTibhAgeSugateSu, dvitIyAM caitrImamAvAsyAmuttara-bhadrapadAnakSatramekAdazasu muhUrteSvekasya ca muhUrtasya navasu dvASaSTibhAgeSu ekasya ca dvASaSTibhAgasya trayoviMzatau saptaSaSTibhAgeSu gateSu, tRtIyAM caitrImamAvAsyAM revatInakSatraM paJcasu muhUrteSuekhasya ca muhUrtasyaikonapaJcAzati dvASaSTibhAgeSvekasya ca dvASaSTibhAgasya saptatriMzati saptaSaSTibhAgeSvatikranteSu, caturthIcaitrImamAvAsyAmuttarabhadrapadAnakSatraM trayoviMzatau muhUrteSuekasya ca muhUrtasya dvAviMzatau dvASaSTibhAgeSvekasya ca dvASaSTibhAgasya paJcAzati saptapaSTibhAgeSu gateSu , paJcamI caitrImamAvAsyAM pUrvabhadrapadAnakSatraM saptaviMzatI muhUrteSvekasya ca muhUrtasya saptapaJcAzati dvASaSTibhAgeSvekasya ca dvASaSTibhAgasya triSaSTau saptaSaSTibhAgeSvatikranteSu parisamApayati / vaisAhI bharaNI kattiyA yatti,-'tA vaisAhinna amAvAsaM kai nakkhattA joenti?, tA donni nakkhattA joeMti, taMjahA-'bharaNI kattiyA ya"tti, etadapi vyavahArato, nizcayataH punastrINi nakSatrANi vaizAkhImamAvAsyAM parisamApayanti, tAni cAmUni-tadyathA-revatI azvinI bharaNI ca, tatra prathamAM zAkhImamAvAsyAmazvinInakSatramaSTAviMzatI muharteSvekasya ca mahatasya ekacatvAriMzati dvASaSTibhAgeSuekasya ca dvASaSTibhAgasyaikAdazasusaptaSaSTibhAgeSu gateSu, dvitIyAM vaizAkhImamAvAsyAM azvinInakSatraM dvayormuhUrtayorekasyacamuhUrtasyaikonacatvAriMzati dvASaSTibhAgeSu ekasya ca dvASaSTibhAgasya trayoviMzatau saptaSaSTibhAgeSu vyatikrAnteSu, tRtIyAM vaizAkhImamAvAsyAM bharaNInakSatramekAdazasu muhUrteSu ekhasya ca muhUrtasya catuHpaJcAzati dvASaSTibhAgeSu ekasya ca dvASaTibhAgasyASTAtriMzati saptaSaSTibhAgeSu gateSu, caturthI vaizAkhImamAvAsyAmazvinInakSatraMpaJcadazasu muhUrteSvekasya ca muhUrtasya saptaviMzatau dvASaSTibhAgeSvekasya ca dvASaSTibhAgasyaikapaJcAzati saptaSaSTibhAgeSu gateSu , paJcamI vaizAkhImamAvAsyAM revatInakSatramekonaviMzatau muhUrteSvekasya ca muhUrtasya sambandhino dvASaSTibhAgasya satkeSu catuHSaSTau saptaSaSTibhAgeSu pri0| 'jiTThAmUliM rohiNI migasiraMca'tti, "tAjeTTAmUlinnaM amAvAsaM kai nakhattAjoeMti? tA donni nakkhattA joeMti, taMjahA-rohiNI migasiro yatti, etadapi vyavahArataH, nizcayataH punaDhe nakSatre jyeSThAmUlImamAvAsyAM parisamApayataH, tadyathA-rohiNI kRttikA ca, tatra prathamAM jyeSThAmUlAmamAvAsyAM rohiNInakSatramekonaviMzatau muhUrteSvekasya muhUrtasya SaTcatvAriMzati dvASaSTibhAgeSvekasya ca dvAparibhAgasya dvAdazasu saptaSaSTibhAgeSugateSu, dvitIyAMjyeSThAmUlImamAvAsyAM kRttikAnakSatraM trayoviMzatI muhUrteSu ekasya ca muhUrtasya ekonaviMzatau dvASaSTibhAgeSvekasya ca dvASaSTibhAgasya paJcaviMzatau saptaSaSTibhAgeSvatikrAnteSu, tRtIyAMjyeSThAmUlImamAvAsyAM rohiNInakSatraM dvAtriMzatimuhUrteSvekasya muhUrtasyaikonaSaSTau dvASaSTibhAgeSvekasya ca dvASaSTibhAgasyaikonacatvAriMzati saptaSaSTibhAgeSu samatikrAnteSu, caturthI jyeSThAmUlImamAvAsyAM rohiNInakSatraM SaTsu muhUrteSvekasya camuhUrtasya dvAtriMzati dvASaSTibhAgeSvekasya ca dvASaSTibhAgasya dvipaJcAzati saptaSaSTibhAgeSu paJcamI jyeSThAmUlImamAvAsyAM kRttikAnakSatraM dazasu muhUrteSu ekasya muhUrtasya paJcasu dvASaSTibhAgeSvekasya ca dvASaTibhAgasya paJcaSaSTau saptaSaSTibhAgeSu gateSu pri0| Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 135 prAmRtaM 10, prAbhRtaprAbhRtaM -6 'tAAsADhIna'mityAdi, tA iti pUrvavat, AsADhINamiti vAkyAlaGkAre, kati nakSatrANi yuanti?, bhagavAnAha-'tA' ityAdi, tA iti pUrvavat, trINi nakSatrANi yuJjanti, tadyathA-ArdrA punarvasuHpuSyazca, etadapivyavahArata uktaM, paramArthataHpunaramUni trINi nakSatrANi ASADhImamAvAsyAM pariNamayanti, tadyathA-mRgazira ArdrApunarvasuzca, tatra prathamAmASADhImamAvAsyAmAnakSatraMdvAdazasu muhUrteSvekasya ca muhUrtasya ekapaJcAzati dvASaSTibhAgeSvekasya ca dvASaSTibhAgasya trayodazasu saptaSaSTibhAgeSu gateSu dvitIyAmASADhImamAvAsyAM mRgazironakSatraMcaturdazasu muhUrteSvekasya ca muhUrtasya caturviMzatau dvASaSTibhAgeSvekasya ca dvASaSTibhAgasya SaDvizatau saptaSaSTibhAgeSvatikrAnteSu tRtIyAmASADhImamAvAsyAMpunarvasunakSatraMnavasumuhUrteSvekasya ca muhUrtasya dvayoSaSTibhAgayorekasya ca dvASaSTibhAgasya catvAriMzati saptaSaSTibhAgeSu gateSu caturthImASADhImamAvAsyAM mRgazironakSatraM saptaviMzatau muhUrteSvekasya ca muhUrtasya saptatriMzatidvASaSTibhAgeSvekasyaca dvASaSTibhAgasya tripaJcAzati saptaSaSTibhAgeSugateSu paJcamImASADhImamAvAsyAMpunarvasunakSatraM dvAviMzatI muhUrteSvekasya ca muhUrtasya SoDazasu dvASaSTibhAgeSu samatikrAnteSu parisa0 / tadevaM dvAdazAnAmapyamAvAsyAnAM candrayogopetanakSatravidhiruktaH / sampratyetAsAmeva kulAdiyojanAmAha___tA sAvichinna'mityAdi, tA iti pUrvavat, zrAviSThI-zrAvaNamAsabhAvinImamAvAsyAM kiM kulaMyunakti upakulaM vAyunakti kulopakulaM vAyunakti?, bhagavAnAha-'kulaM ve tyAdi, kulamapi yunakti, vAsabdo'pizabdArthaH, upakulaM vA yunakti, na labhate yogamadhikRtya kulopakulaM, tatra kulaM-kulasaMjJaM nakSatraM zrAviSThImamAvAsyAM yuJjat maghAnakSatraM yunakti, etad vyavahArata ucyate, vyavahArato hi gatAyAmapyamAvAsyAyAM vartamAnAyAmapica pratipadi yo'horAtro mUle'mAvasyayA sambaddhaH sa sakalo'pyahorAtro'mAvAsyeti vyavahriyate, tata evaM vyavahArataH zrAviSThayAmapyamAvAsyAyAM maghAnakSatrasambhavAduktaM kulaMyuJjanmadhAnakSatraMyunaktIti, paramArthataHpunaH kulaMyuJjapuSyanakSatraMyunaktIti pratipattavyaM, tasyaiva kulaprasiddhayA prasiddhasya zrAviSThayAmamAvAsyAyAM sambhavAt, etacca prAgevoktam, uttarasUtramapi vyavahAranayamadhikRtya yathAyogaM paribhAvanIyamiti, upakulaM yuJjat azleSAnakSatraMyunakti, sampratyupasaMhAramAha- 'tA sAvihinna'mityAdi, yata uktaprakAreNa dvAbhyAM kulopakulAbhyAM zrAviSThayAmamAvAsyAyAMcandrayogaH samasti natu kulopakulena tataH zrAviSThImamAvAsyAM kulamapi vAzabdo'pizabdArthaH yunakti upakulaM vA yunakti iti vaktavyaM syAt, yadi kulena vA yuktA upakulena vA yuktA satI zrAviSThayamAvAsyA yukteti vaktavyaM syaat| evaM neyavva'miti evamuktaprakAreNa zeSamapyamAvAsyAjAtaM netavyaM, navaraM mArgazIrSI mAghI phAlgunImASADhImamAvAsyAM kulopakulamapiyunaktIti vaktavyaM, zeSAsutvamAvAsyAsukulopakulaM nAsti, samprati pAThakAnugrahAya sUtrAlApakA darzyante 'tA puTThavain amAvAsaM kiM kulaM joeD uvakulaMjoei kulovakulaM joei?, tAkulaM vAjoei uvakulaM vAjoei, nolAi kulovakulaM, kulaM joemANe uttarAphagguNI joei, uvakulaM joemANe puvvAphagguNI joei, tA puTThavainnaM amAvAsaM kulaM vA joei uvakulaM vA joei, kuleNa vA juttA uvakuleNa vA juttA poDhuvayA amAvAsA juttatti vattavvaM siyaa|taa AsAinnaM amAvAsaM kiM kulaMjoei uvakulaM joei kulovakulaM joei?, tAkulaM vAjoei,uvakulaM vA joei, no labbhai kulovakulaM, kulaMjoemANe cittAnakkhatte Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 10/6/48 joei, uvakulaM joemANe hatthanakkhatte joei, tA AsAinnaM amAvAsaM kulaM joei ubakulaM joei, kuleNa vA juttA uvakuleNa vA juttA AsAI amAvAsA juttatti battavvaM siyA / tA katti - yannaM amAvAsaM kiM kulaM vA joei uvakulaM vA joei kulovakulaM vA joei ?, tA kulaM vA joei uvakulaM vA joei, no bhai kulovakulaM, kulaM joemANe visAhAnakkhatte joei, uvakulaM vA jIemANe sAinakkhatte joei, kuleNa vA juttA uvakuleNa vA juttA kattiI amAvAsA juttatti battavvaM siyA | tA maggasirinnaM amAvAsaM kiM kulaM joei uvakulaM joei kulovakulaM vA joei ?, tA kulaM vA joei, uvakulaM vA joei, kulovakulaM vA joei, kulaM joemANe mUlanakkhatte joei, uvakulaM jo emANe jeTThAnakkhatte joei, kulovakulaM joemANe anurAhAnakkhatte joei, kuleNa vA juttA uvakuleNa vA juttA kulovakuleNa vA juttA mAgasiriNaM amAvAsA juttatti vattavvaM siyA posinnaM amAvAsaM kiM kulaM vA joei uvakulaM vA joei kulovakulaM vA joei ?, kulaM vA joei, uvakulaM vA joei, no lAi kulovakulaM, kulaM joemANe puvvAsADhA nakkhatte joei uvakulaM joemANe uttarAsADhA nakkhatte joei, tA kuleNa vA juttA uvakuleNa vA juttA posI NaM amAvAsA juttatti vattavyaM siyA' ityAdi, nizcayataH punaH kuladiyojanA prAguktaM candrayogamadhikRtya svayaM paribhAvanIyA // prAbhRtaM - 10, prAbhRtaprAbhRtaM -- 6 samAptam -: prAbhRtaprAbhUtaM-7 : vR. tadevamuktaM dazamasya prAbhRtasya SaSThaM prAbhRtaprAbhRtaM samprati saptamamArabhyate, tasya cAyamarthAdhikAraH-'paurNamAsyamAvAsyAnAM candrayogamadhikRtya sannipAto vaktavyaH' tatastadviSayaM praznasUtramAha mU. (50) tA kahaM te sannivAte Ahiteti vadejjA, tA jayA NaM sAviTThIpunnimA bhavati tatA NaM mAhI amAvAsA bhavati, jayA NaM mAhI punnimA bhavati tatA NaM sAviTThI amAvAsA bhavati, jatA NaM puTThavatI punnimA bhavati tatA NaM phagguNI amAvAsA bhavati, jayA NaM phagguNI punnimA bhavati tatA NaM puTTavatI amAvAsA bhavati, jayA NaM AsAI puNNimA bhavati tatA NaM cettI amAvAsA bhavati, jayA NaM cittI punnimA bhavati tayA NaM Asoi amAvAsA bhavati / jayA NaM katiyI punnimA bhavati tatA NaM vesAhI amAvAsA bhavati, jatA NaM vesAhI punnimA bhavati tatA NaM kattiyA amAvAsA bhavati, jayA NaM maggasirI punnimA bhavati tatA NaM mUle amAvAsA bhavati, jatA NaM jeTThAmUle punnimA bhavati tatA NaM maggasirI amAvAsA bhavati, jatA NaM posI punnimA bhavati tatA NaM AsADhI amAvAsA bhavati, jatA NaM AsADhI punnimA bhavati tatA NaM posI amAvAsA bhavati / vR. 'tA kahaM te' ityAdi, tA iti pUrvavat, kathaM ? - kena prakAreNa bhagavan ! tvayA candrayogamadhikRtya paurNamAsyamAvAsyAnAM sannipAta AkhyAta iti vadet ?, evamukte bhagavAnAha - 'tA jayA NaM., iha vyavahAranayamatena yasminnakSatre paurNamAsI bhavati tata ArabhyArvAktane Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 10, prAbhRtaprAbhRtaM -7 137 paJcadaze caturdaze nakSatre niyamato'mAvAsyA, tato yadA zrAviSThI-zraviSThAnakSatrayuktA paurNamAsI bhavati tadA tasyAmaktinI amAvAsyA mAghI-maghAnakSatrayuktA bhavati, maghAnakSatrA- dArabhya zraviSThAnakSatrasyapaJcadazatvAt etaccathAvaNamAsamadhikRtya bhAvanIyaM, yadA temAghI-maghAnakSatrayuktA paurNamAsI bhavati tadA pAzcAtyA amAvAsyA zrAviSThI- zraviSThAyuktA bhavati, maghAta Arabhya pUrvaM zraviSThAnakSatrasya paJcadazatvAt, etacca mAghamAsamadhikRtya veditavyaM, tthaa| ___ 'tA jayA NamityAdi, tatra yadA Namiti vAkyAlaGkAre proSThapadI-uttarabhadrapadAyuktA paurNamAsI bhavati tadA Namiti prAgvat pAzcAtyAamAvAsyA phAlgunI-uttaraphAlgunInakSatrayuktA bhavati, uttarabhadrapadAta Arabhya pUrvamuttaraphAlgunInakSatraraya paJcadazatvAt, yatvapAntarAle abhijinnakSatratatstokakAlatvAtprAyo navyavahArapadhamavatarati, tathAca samavAyAGgasUtram-'jaMduddIve dIve abhiIvajehiM sattAvIsAe nakkhattehiM saMvavahAro vaTTaitti, tataH sadapi tanna gaNyate iti paJcadazamevottarabhadrapadAta Arabhya pUrvabhu taraphAlgunInakSatramiti, etacca bhAdrapadamAsamadhikRtyoktamavaseyaM / 'jayA NamityAdi, yadA ca phAlgunI-uttaraphAlgunInakSatrayuktA paurNamAsI bhavati tadA pAzcAtyA amAvAsyA prauSThapadI-uttarabhadrapadopetA bhavati, uttaraphAlgunyA Arabhya pUrvamuttarabhadrapadA- nakSatrasya caturdazatvAt, idaM ca phAlgunamAsamadhikRtyoktaM / 'jayANa'mityAdi, yadA ca AzvayujI-azvayugnakSatropetA paurNamAsI bhavati tadA pAzcAtyAnantarAmAvAsyA caitrI-citrAnakSatrasamanvitA vati, azvinyA Arabhya pUrvaM citrAnakSatrasya paJcadazatvAt, etacca vyavahAranayamadhikRtyoktamavaseyaM, nizcayata ekasyAmapyazvayugmAsabhAvinyAma- mAvAsyAyAM citrAnakSatrAsambhAd, etacca prAgeva darzitaM, yadA ca caitrI-citrAnakSatropetA paurNamAsI jAyate tadA tataH pAzcAtyAnantaramAvAsyA AzvayujI-azvayugnakSatropetA bhavati, etadapi vyavahArato, nizcayata ekasyAmapicaitramAsabhAvinyAmamAvAsyAyAmazvinInakSatrasyAsambhavAt, etacca sUtramazvayukacaitramAsamadhikRtya pravRttaM veditavyaM / 'jayANa,yadAca kArtikI kRttikAnakSatropetA paurNamAsI bhavati tadA vaizAkhI-vizAkhAnakSatropetA amAvAsyA bhavati, kRttikAto'rvAgvizAkhAyAH paJcadazatvAt, yadA vaizAkhI-vizAkhAnakSatropetA paurNamAsI bhavati tadA tato'nantarA-pAzcAtyA amAvAsyA kArtikI kRttikAna-kSatropetA bhavati, vizAkhAtaH pUrvaM kRtikAyAzcaturdazatvAt, etacca kArtikavaizAkhamAsAva-dhikRtyoktaM, evamuttarasUtramapi bhAvanIyam prAbhRtaM-10 prAbhRtaprAbhRtaM-7 samAptam prAbhRtaprAbhRtaM-8:vR. tadevamuktaM dazamasya prAbhRtasya saptamaM prAbhRtaprAbhRtaM, sAmpratamaSTamamArabhyate, tasya cAyamAdhikAraH-'nakSatrANAM saMsthAnaM vaktavyamiti, tatastadvipayaM praznasUtramAha mU. (51) tA kahaM te nakkhattasaMThitI Ahiteti vadejA?, tA eesi NaM aTThAvIsAe nakhattANaM abhIyI NaM nakkhatte kisaMThite pannatte?, go0 ! gosIsAvalisaMTite pannatte, savaNe nakkhatte kiMsaMThite pannate?, kAhArasaMTite paM0, dhaniTThAnakkhatte kiMsaMTite pa0?, sauNipalINagasaMThite paM0, sayabhisayAnakkhatte kiMsaMThite pannatte?, pupphovayArasaMTite pannatte, puvvA ___ Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUryaprajJaptiupAGgasUtram 10/8/51 poDavatAnakkhatte kiMsaMThite pannatte ?, avaDDavAvisaMThite pannatte, evaM uttarAvi, revatInakkhatte kiMsaMThite pannatte ?, nAvAsaMThite paM0, assiNInakkhatte kiMsaMThite pannatte ?, AsakkhaMdhasaMThite pannatte, bharaNInakkhatte kiMsaMThite paM0 ?, bhagasaMThie paM0, kattiyAnakkhatte kiMsaMThite pannatte ?, churagharagasaMThite paM0, rohiNInakkhatte kiMsaMThite paM0 ?, sagaDuDDisaMThite pannatte, migasirAnakkhatte kiMsaMThite pa0 ?, magasIsAvalisaMThite paM0, addAnakkhatte kiMsaMThite paM0 ? rudhirabiMdusaMThie pa0 punavyasU nakkhatte kiMsaMThite paM0 ?, tulAsaMThie paM0, pupphe nakkhatte kiMsaMThite pannate vaddhamANasaMThie pa0, assesAnakkhatte kiMsaMdie pa0 ?, paDAgasaMThie pa0, mahAnakkhatte kiMsaMThie pa0 ?, pAgArasaMThite pa0, puvvAphagguNIna0 kiMsaMThie paM0, addhapali- yaMkasaMThite paM0, evaM uttarAvi, hatthe na0 kiMsaMThite paM0 ?, hatthasaMThite paM0, tA cittAna0 kiMsaMThite paM ?, muhaphullasaMThite pannatte, sAtIna0 kiMsaMdite 50 ?, khIlagasaMThite pa0, visAhAna0 kiMsaMThie pa0 ?, dAmaNisaMThite pa0 aNurAdhAna0 kiMsaMThite paM0 ?, egAvalisaMThite paM0, jeTThAna0 kiMsaMThite paM0 ?, gayadaMtasaMThite pa0, mUle nakkhatte kiMsaMTie paM0 ?, vicchuyalaMgolasaMThite paM0, puvvAsAdAna0 kiMsaMTie pa0 1, gayavikkamasaMThita paM0, uttarAsAdAna0 kiMsaMThie pa0 ?, sAiyasaMThite paM0 / vR. 'tA kahaM te ' ityAdi, tA i pUrvavat, kathaM ? - kena prakAreNa bhagavan ! nakSatrANAM saMsthitisaMsthAnamAkhyAteta vadet ?, evamuktvA bhUyaH pratyekaM praznaM vidadhAti - 'tA' ityAdi, tA iti prAgvat, eteSAmanantaroditAnAmAviMzatinakSatrANAM madhye yadabhijinnakSatraM tat 'kiMsaMThitaM 'ti kasyeva saMsthitaM - saMsthAnaM yasya tatkiMsaMsthitaM prajJaptaM ?, bhagavAnAha - 138 'tA eesi na' mityAdi, tA iti prAgvat, eteSAmamantaroditAnAmaSTAviMzaternakSatrAmAM madhye'bhijinnakSatraM gozIrSAvalisaMsthitaM prajJaptaM, goH zIrSaM gozIrSaM tasyAvalI - tatpudgalAnAM dIrgharUpA zreNi tatsamaM saMsthAnaM prajJaptaM, evaM zeSANyapi sUtrANi bhAnIyAni, navaraM dAmanI - pazubandhanaM, zeSaM prAyaH sugamaM, saMsthAnasaGgrAhikAzcemA jambUdvIpaprajJaptisatkAstisro gAthAH- 119 11 'gosIsAvali 1 kAhAra 2 sauNi 3 pupphovayAra 4 vAvI 5 ya / nAvA 6 AsakkhaMdhaga 7 bhaga 8 churadharae 9 ya sagaDuddhI 10 // // 2 // migasIsAvali 11 rudhirabiMdu 12 tula 13 vaddhamANaga 14 paDAgA 15 / pAgAre 16 pallaMke 17 hatthe 18 muhaphullae 19 ceva / / ' // 3 // khIlaga 20 dAmaNi 21 egAvalI 22 ya gayadaMta 23 vicchuyaale 24 ya / gayavikka me 25 ya tatto sIhanisAI 26 ya saMThANA / / iti / prAbhRtaM - 10 prAbhRtaprAbhRtaM - 8 samAptam -: prAbhRtaprAbhRtaM - 9: vR. tadevamuktaM dazamasya prAbhRtasyASTamaM prAbhRtaprAbhRtaM samprati navamamArabhyate, tassa cAyamardhAdhikAraH - 'pratinakSatraM tArApramANaM vaktavya' miti, tatastadviSayaM praznasUtramAha bhU. (52) tA kahaM te tAragge Ahiteti vadejjA ?, tA etesi NaM aTThAvIsAe nakkhattANaM abhIInakkhatte katitAre paM0 ?, titAre pannatte, savaNenakkhatte katitAre paM0 ? titAre pannatte, Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 139 prAbhRtaM 10, prAbhRtaprAbhRtaM -9 dhaniTThAnakkhatte katitAre pa0?, paNa tAre pannatte, samabhisayAnakhatte katitAre paM0?, satatAre pannatte, puvvApoTThavatA katitAre paM0?, dutAre pannatte, evaM uttarAvi, revatInakkhatte katitAre pannate?, battIsatitAre pannatte, assiNInakkhatte katitAre pannate?, titAre pnnte| evaM sabve pucchijati, bharaNI titAre paM0, kattiyA chatAre pannatte, rohiNI paMcatAre pannatte, savaNe titAre paM0, addA egatAre paM0, punavvasU paMcatAre pannatte, pusse nakkhatte titAre pa0, assesA chattAre pannatte, mahA sattatAre pannate, puvvAphagguNI dutAre panatte, evaM uttarAvi, hatthe paMcatAre pa0, cittA ekatAre pa0, sAtI ekatAre pa0, visAhA paMcatAre paM0, aNurAhA paMcatAre paM0, jeTThA titAre paM0, mUle egatAre pa0, puvvAsADhA cautAre 50, uttarAsAdAna0 cautAre pN0|| vR. 'tA kahaM te ityAdi, tA iti pUrvavat, kathaM ?-kena prakAreNa te-tvayA bhagavan ! nakSatrANAM 'tArAgraM tArapramANamAkhyAtaM iti vadeta, evaM sAmAnyataH praznaM kRtvA samprati pratinakSatraM pRcchati-'tAeesiNa'mityAdi, tA iti pUrvavat, eteSAmaSTAviMzaternakSatrANAmabhijinnakSatraMtritAraM prajJapta, evaM zeSANyapi praznanirvacanasUtrANi bhAvanIyAni, tArApramANasaGgrAhike ceme jambUdvIpaprajJaptisatke gaathe||1||"tig 1tiga 2 paMcaga 3 saya 4 duga 5 duga 6 battIsaM 7 tigaM 8 taha tigaM 9 ca / cha 10 paMcaga 11tiga 12 ikkaga 13 paMcaga 14 tiga 15 ikkagaM 16 ceva / / ||2||sttg 17duga 18duga19paMcaga20ikki 21kkaga226va 23 cu24tigN25vv| ikkarasaga 26 caukka 27 caukkagaM 28 ceva tAraggaM / / prAbhRtaM-10, prAbhRtaprAbhRtaM-9 samAptam prAbhRtaprAbhRtaM-10:vR. tadevamuktaM dazamasya prAbhRtasya navamaM prAbhRtaprAbhRtaM, samprati dazamamArabhyate-tasya cAyamarthAdhikAraH-yathA 'kati nakSatrANi svayamastaMgamanenAho rAtraparisamApakatayA kaM mAsaM nayantIti tatastadviSayaM praznasUtramAha mU. (53) tA kahaM te netA Ahiteti vadejA?, tA vAsANaM paDhamaM mAsaM kati nakkhattA neti ?, tA cattAri nakhattA niti, taMjahA-uttarAsADhA abhiI savaNo dhaNiTThA, uttarAsADhA coddasa ahoratte neti, abhiI satta ahorate neti, savaNe aTTha ahorate neti dhaNiTThA ega ahorattaM nei, taMsi NaM mAsaMsi cauraMgulaporisIe chAyAe sUrie aNupariyaTTati, tassa NaM mAsassa carime divase do pAdAiMcattAri aMgulANi porisIbhavati / tA vAsANaMdocaM mAsaM kati narakhatA neti?, tA cattAri nakhattA neti, taM0-dhaNiTTA satabhisayA puccapuTThavatA uttarapoTTavayA, dhaNiTThA coddasa ahoratte neti, sayabhisayA satta ahoratte neti, puvvAbhaddavayA aTTha ahoratte nei, uttarApoTTavatA ega ahorattaM neti, taMsi NaM mAsaMsi aTuMgulaporisIe chAyAe sUrie aNupariyati, tassa NaM mAsassa carime divase do padAiM aTTha aMgulAI porisI bhavati / tA vAsANaM tatiyaM mAsaM kati nakkhattA0 neti ?, tA tinni nakkhattA niMti, taM0-uttarapoTTavatA revatI assiNI, uttarApoDavatA coddasa ahoratte neti, revatI pannarasa ahoratte Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 10/10 / 53 neti, assiNI evaM ahorataM nei, taMsiM ca NaM mAsaMsi duvAlasaMgulAe porisIe chAyAe sUrie aNupariyakRti, tassa NaM mAsassa carimadivase lehatthAI tinni padAI porisI bhavati, tA vAsANaM cautthaM mAsaM kati nakkhattA neti ?, tA tinni nakkhattA neti, taM0-assiNI bharaNI kattiyA, assiNI cauddasa ahoratte nei, bharaNI panarasa ahoratte nei, katiyA egaM ahorataM nei, taMsi ca NaM mAsaMsi solasaMgulA porisI chAyAe sUrie aNupariyaTTai, tassa NaM mAsassa carime divase tinni payAiM cattAri aMgulAI porisI bhavai / tA hemaMtANaM paDhamaM mAsaM kai nakkhattA neti ?, tinni, taM0- kattiyA rohiNI saMThANA, kattiyA coisa ahoratte neti, rohiNI pannarasa ahoratte neti, saMThANA evaM ahorattaM neti, taMsi ca NaM mAsaMsi vIsaMgula porisIe chAyAe sUrie aNupa0, tassa NaM mAsassa carime divase tinni padAiM aTTha aMgulAI porisI bhavati / tA hemaMtANaM doghaM mAsaM kati nakkhattA neti ?, cattAri nakkhattA neti, taM0-saMThANA achA punavvasU puraso, saMThANA coddasa ahoratte neti addA satta ahoratte neti puNacvasU aTTha ahorate neti pusse egaM ahorataM neti, taMsi ca NaM mAsaMsi cauvIsaMgulaporisIe chAyAe sUrie aNupariyakRti, tassa gaM mAsassa carime divase lehadvANi cattAri padAI porisI bhavati / tA hemaMtANaM tatiyaM mAsaM kati nakkhattA neti ?, tA tinni nakkhattA neti, taM0 - pusse assesA mahA, pusse coisa ahoratte neti, assesA paMcadasa ahoratte neti, mahA egaM ahorataM neti, taMsi ca NaM mAsaMsi vIsaMgulAe porisIe chAyAe sUrie aNupariyaiti, tassa NaM mAsassa carime divase tinni padAI ahaMgulAI porisI bhavati / tA hemaMtANaM cautthaM mAsaM kati nakkhattA neti ?, tA tinni nakkhattA neti, taM0-mahA puvvaphagguNI uttarAphagguNI, mahA coddasa ahorate neti, puvvAphagguNI panarasa ahoratte neti, uttarAphagguNI evaM ahorataM neti, taMsiM ca NaM mAsaMsi solasa aMgulAI porisIe chAyAe sUrie aNupariyaiti, tassa NaM mAsassa carime divase tinni padAI cattAri aMgulAI porisI bhavati / tA gimhANaM paDhamaM mAsaM kati nakkhattA neti ?, tinni, taM0- uttarAphagguNI hattho cittA, uttaraphagguNI coisa ahoratte neti, hattho pannarasa ahoratte neti, cittA egaM ahorataM Nei, taMsi ca NaM mAsaMsi duvAlasa aMgulaporisIe chAyAe sUrie aNupa0, tassa NaM mAsassa carime divase lehaTThAi ya tinni padAI porisI bhavati / tA gimhANaM bitiyaM mAsaM kati nakkhattA neti ?, tA tinni nakkhattA neti, taM0 - cittA sAI visAhA, cittA coisa ahoratte neti, sAtI pannarasa ahorate neti, visAhA evaM ahorattaM neti, taMsi ca NaM mAsaMsi ahaMgulAe porisIe chAyAe sUrie aNupa0, tarasa NaM mAsassa carime divase do padAI aTTha aMgulAI porisI bhavati / gimhANaM tatiyaM mAsaM kati nakkhattA neti ?, tA ti nakkhattA neti, taM0-visAhA anurAdhA jeDAmUlo, bisAhA coddasa ahoratte neti, aNurAdhA satta (pansa), jeTTAmUlaM egaM ahorataM neti, taMsi ca NaM mAsaMsi cauraMgulaporisIe chAyAe sUrie anupariyaiti / tarasaNaM mAsassa carime divase do pAdANi ya cattAri aMgulANi porisI bhavati, tA gimhANaM cautthaM mAsaM kati nakkhattA neti ?, tA tinni nakkhattA neti, taM0-mUlo puvvAsADhA uttarAsADhA, mUlo coddasa ahoratte neti, puvvAsADhA pannarasa ahoratte neti, uttarAsADhA evaM ahorattaM Nei, Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 10, prAbhRtaprAbhRtaM -10 141 taMsi ca NaM mAsaMsi vaTTAe samacauraMsasaMThitAe naggodhaparimaMDalAe sakAyamaNuraMgiNIe chAyAe sUrie aNupariyakRti, tassa NaM mAsassa carime divase lehaTThAiM do padAI porisIe bhavati / vR. 'tA kahaM te netA AhiyattivaejjA' 'tA' iti pUrvavat, kathaM ? - kena prakAreNa bhagavaMstetvayA svayamastaMgamanenAhorAtraparisamApako nakSatrarUpo netA AkhyAta iti vadet ?, etadeva pratimAsaM pipRcchiSurAha - 'tA vAsANa' mityAdi, tA iti pUrvavat varSANAM varSAkAlasya caturmAsapramANasya prathamaM mAsaM zrAvaNalakSaNaM kati nakSatrANi svayamastaMgamanenAhorAtraparisamApakatayA nayanti - gamayanti ?, bhagavAnAha - 'tA cattArI' tyAdi, tA iti pUrvavat, catvAri nakSatrANi svayamastaMgamanenAhorAtraparisamApakatayA krameNa nayanti tadyathA-uttarAsADhA abhijit zravaNo dhaniSThA ca tatrottarASADhA prathamAn caturdaza ahorAtrAn svayamastaMgamanenAhortAraparisamApakatayA nayati, tadanantaramabhijinnakSatraM saptAhorAtrAnnayati, tataH paraM zravaNanakSatramaSTau ahorAtrAnnayati evaM ca sarvasaGkalanayA zrAvaNamAsasyaikonatriMzadahorAtrA gatAH, tataH paraM zrAvaNamAsasya sambandhinaM caramamekamahorAtraM dhaniSThAnakSatraM svayamastaMgamanenAhorAtraparisamApakatayA nayati, evaM catvAri nakSatrANi zrAvaNaM mAsaM nayanti / 'tariMsa ca na'mityAdi, tasmiMzca zrAvaNe mAse caturaGgulapauruSyA-caturaGgulAdhikapauruSyA chAyayA sUryo'nu-pratidivasaM parAvarttate, kimuktaM bhavati ? -zrAvaNamAse prathamAdahorAtrAdArabhya pratidinamanyAnyamaNDalasaGkrAntyA tathA kathaJcanApi parAvarttate yathA tasya zrAvaNamAsasya paryante caturaGgulAdhikA dvipadA pauruSI bhavati, tadevAha - 'tassa Na' mityAdi, tasya zrAvaNamAsasya carame divase dve pade catvAri cAGgulAni pauruSI bhavati / 'tA vAsANa' mityAdi, tA iti pUrvavat varSANAM varSAkAlasya caturmAsapramANasya dvitIyaM bhAdrapadalakSaNaM mAsaM kati nakSatrANi nayanti ?, asya vAkyasya bhAvArtha prAgavadbhAvanIyaH, bhagavAnAha - 'tA' ityAdi, tA iti pUrvavat, catvAri nakSatrANi nayanti, tadyathA - dhaniSThA zatabhiSak pUrvaproSThapadA uttaraproSThapadA ca, tatra dhaniSThA tasmin bhAdrapade mAse prathamAn caturddaza ahorAtrAn svayamastaMgamanenAhorAtraparisamApakatayA nayati, tadanantaraM zatabhiSakanakSatraM saptAhorAtrAn tataH paramaSTAvahorAtrAn pUrvaproSThApadA tadanantaramekamahorAtramuttaraproSThapadA, evamenaM bhAdrapadaM mAsaM catvAri nakSatrANi nayanti / 'tassi caNa' mityAdi, tasmiMzca Namiti vAkyAlaGkAre, mAse bhAdrapade aSTAGgulapIruSyAaSTAGgulAdhikapauruSyA chAyayA sUryo'nu-pratidivasaM parAvartate, atrApyayaM bhAvArtha-bhAdrapade mAse prathamAdahorAtrAdArabhya pratidivasamanyAnyamaNDalasaGkAntyA tathA kathamapi parAvartate yathA tasya bhAdrapadasya mAsasyAnte aSTAGgulikA paurupI bhavati, etadevAha - 'tassa NaM sugamaM, evaM zeSamAsagatAnyapi sUtrANi bhAvanIyAni, navaraM 'lehatthAI tinni payAi nti rekhA - pAdaparyantavArttinI sImA tatsthAni trINi padAni paurupI bhavati, kimuktaM bhavati ? - paripUrNAni trINi padAni pauruSI bhavati, eSA caturaGgulA pratimAsaM vRddhistAvadavaseyA yAvatpauSo mAsaH, tadanantaraM pratimAsaM caturaGgulA hAnirvaktavyA, sA ca tAvat yAvadASADho mAsaH, tenASADhaparyante dvipadA paurupI bhavati, idaM ca pauruSIparimANaM vyavahArata uktaM nizcayataH sArddhastriMzatA ahorAtraizcaturaGgulA vRddhirhAnirvA veditavyA, tathA ca nizcayataH pauruSIparimANapratipAdanArthamimAH karaNagAthAH / Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 10/10/53 // 1 // "pavve pannarasaguNe tihi sahie porisIe aannynne| chalasIyasayavibhatte jaM laddhaM taM viyANAhi / / // 2 // jai hoi visamaladdhaM dakkhiNamayaNaM Thavija nAyavvaM / aha havai samaM laddhaM nAyavvaM uttaraM aynnN|| ayaNagae tihirAsI catuguNe pavvapAya bhaiyavvaM / jaMladdhamaMgulANikhayavuDDI porusIe u|| // 4 // dakkhiNabuDDI dupayA aMgulayANaM tu hoi nAyavvA / uttara ayaNe hAmI kAyavvA cauhi pAehi / / sAvaNabahulapaDivayA dupayA puNa porisI dhuvA hoi / __ cattAri aMgulAI mAseNaM vaDvae ttto|| ikkattIsai bhAgA tihie puNa aMgulassa cttaari| dakkhiNaayane vuDDI jAva ucattAri upyaaii| // 7 // uttara apane hANI cauhiM pAyAhi jAva do paayaa| evaM tu porisIe buDikhayA huMti nAyavvA / / // 8 // vuDDI vA hANI vA jAvaiyA porisIe diTThA u| tatto divasagaeNaM jaMladdhaM taM khu ayanagayaM / / etAsAMkrameNa vyAkhyA-yugamadhye yasmin parvaNi yasyAM tithaupauruSIparimANaM jJAtumiSyate tataH pUrvaM yugAdita Arabhya yAni paNyitikrAntAni tAni dhriyante, dhRtvA ca paJcadazabhirguNyante, guNayitvA ca vivakSitAyAstithairyA prAgatikrantAstithayastAbhi sahitAni kriyante, kRtvA ca SaDazItyadhikena zatena teSAM bhAgo hriyate, iha ekasminnayane tryazItyadhikamaNDalazataparimANe candraniSpAditAnAM tithInAM SaDazItyadhikaM zataM bhavati, tatastena bhAgaharaNaM bhAge ca hRte yallabdha tadvijAnIhi samyagavadhArayetyarthaH / tatra yadi labdhaM viSamaM bhavati yathA ekastrikaH paJcakaH saptako navako vA tadA tatparyantavartiM dakSiNamayanaM jJAtavyaM, atha bhavati labdhaM samaM tadyathA-dvikazcatuSkaH SaTko'Tako dazako vA tadA tatparyantavatiuttarayaNamavaseyaM, tadevamukto dakSiNAyanottarAyaNaparijJAnopAyaH / samprati Sar3a- zItyadhikena zatena bhAge hate yaccheSamavatiSThate yadivA bhAgAsambhavena paccheSaM tiSThati tadgatavidhimAha ___ 'ayanagae' ityAdi, vaH pUrvaMbhAge hatebhAgAsambhave vA zeSIbhUto'yanagatastithirAzirvarttate sa caturbhirguNyate, guNayitvA ca parvapAdenayugamadhye yAni sarvasaGkhyA parvANi caturviMzatyadhikazatasaGkhyAni teSAM pAdena-caturthenAMzena ekatriMzatA ityarthaH, tayA bhAge hRte yallabdhaM tAnyakulAni cakArAdaGgulAMzAzca paurupyAH kSayavRddhayA jJAtavyAni, dakSiNAyane padadhruvarAzeruparivRddhaujJAtavyAni, uttarAyaNe padadhruvarAzeH kSayejJAtavyAnItyartha, athaivaMbhUtasya guNakArasya bhAgahArasya vA kathamutpatti?, ucyate, yadi SaDazItyadhikena tithizatena caturviMzatiraGgulAnikSaye vRddhau vA prApyante, tata ekasyAM tithaukA vRddhi kSayo vA?, atrAntyena rAzinAekalakSaNena madhyamo rAzizcaturviMzatirUpo guNyate, jAtaH sa tAdAneva, 'ekena guNitaM tadeva bhavatIti vacanAt, tata Adyena rAzinA SaDazItya ___ Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 10, prAbhRtaprAbhRtaM - 10 dhikazatarUpeNa bhAgo hriyate, tatroparita-narAzeH stokatvAdbhAgona labhyate, tataH chedyacchedakarAzyoH SaTkenApavarttanA, jAta uparitano rAzizcatuSkarUpo'dhastana ekatriMzat, labdhamekasyAM tithau catvAra ekatriMzadbhAgAH kSaye vRddhau veti catuSko guNakAra ukta ekatriMzad bhAgahAra iti, iha yallabdhaM tAnyaGgulAni kSaye vRddhI vA jJAtavyAni ityuktaM, tatra kasminnayane kiyaThapramANaM dhruvarAzerupari vRddhau kasmin vA ayane kiMpramANaM dhruvarAzeH kSaye ityetannirUpaNArthamAha 'dakikhiNavuDDI' ityAdi, dakSiNAyane dvipadAt-padadvayasyopari aGgulAnAM vRddhirjJAtavyA, uttarAyaNe catubhyaH pAdebhyaH sakAzAdaGgulAnAM hAni, tatra yuga madhye prathame saMvatsare dakSiNAyane yato divasAdArabhya vRddhistannirUpayati- 'sAvaNe' tyAdi gAdhAdvayaM, yugasya prathame saMvatsare zrAvaNe mAsi bahulapakSe pratipadi pauruSI dvipadA - padadvayapramANA dhruvA bhavati, tatastasyAH pratipada Arabhya pratitithikrameNa tAvad carddhate yAvat mAsena - sUryamAsena sArddhatriMzadahorAtrapramANena candramAsApekSayA ekatriMzattithibhirityartha, catvAri aGgulAni varddhante, kathametadavasIyate yathA mAsena- sUryamAsena sArddhatriMzadahorAtrapramANena ekatriMzattithayAtmakenetyata Aha 143 'ekkatIse'tyAdi, yata ekasyAM tithau catvAra ekatriMzadbhAgA varddhante, etacca prAgeva bhAvitaM, paripUrNe tu dakSiNAyane vRddhi paripUrNAni catvAri padAni, tato mAsena sUryamAsena sArddhatriMzadahorAtrapramANena ekatriMzattidhyAtmakenetyuktaM, tadevamuktA vRddhi / samprati hAnimAha- 'uttare' tyAdi, yugasya prathame saMvatsare maghamAse bahulapakSe saptamyA Arabhya catubhyaH pAdebhya- sakAzAt pratitithi ekatriMzadbhAgacatuSTayahAnistAvadavaseyA yAvaduttarAyaNaparyante dvau pAdau pauruSIti, eSa prathamasaMvatsarato vidhi, dvitIye saMvatsare zrAvaNe mAsi bahulapakSe trayodazImAdau kRtvA vRddhi, mAghamAse zuklapakSe caturthImAdiM kRtvA kSayaH, tRtIyasaMvatsare zrAvaNe mAse zukle pakSe dazamI vRddhe rAdi, mAghamAse bahulapakSe pratipat kSayasyAdi, caturthe saMvatsare zrAvaNamAse bahulapakSe saptamI / vRddherAdi, mAghamAse bahulapakSe trayodazI kSayasyAdi, paJcame saMvatsare zrAvaNe mAse zuklapakSe caturthI vRddherAdi, mAghamAse zuklapakSe dazamI kSayasyAdi, etacca karaNagAthAnupAttamapi pUrvAcAryapradarzitavyAkhyAnadavasitaM sampratyupasaMhAramAha- 'evaMtu, evam uktena prakAreNa pauruSyAM- pauruSIviSaye vRddhikSayau yathAkramaM dakSiNAyaneSUttarAyaNeSu veditavyau, tadevamakSarArthamadhikRtya vyAkhyAtAH karaNagAthAH, sampratyasya karaNasya bhAvanA kriyate - ko'pi pRcchati-yuge Adita Arabhya paJcAzItitame parvaNi paJcamyAM tithau katipadA pauruSI bhavati ?, tatra caturazItirdhiyate, tasyAzcAdhastAt paJcamyAM tithau pRSTamiti paJca, caturazItizca paJcadazabhirguNyate jAtAni dvAdaza zatAni SaSThayadhikAni, eteSu madhye'dhastanAH paJca prakSipyante, jAtAni dvAdaza zatAni paJcaSaSTyadhikAni teSAM SaDazI - tyadhikena zatena bhAgo hiyate, labdhAH SaT, AgataM SaT ayanAnyatikrAntAni saptamamayanaM varttate, tadgataM ca zeSamekonapaJcAzadadhikaM zataM tiSThati, tatazcaturbhirguNyate, jAtAni paJca zatAni SannavatyadhikAni teSAmekatriMzatA bhAgaharaNe labdhA ekonaviMzati, zeSAstiSThanti sapta, tatra dvAdazAGgulAni pAda ityekonaviMzaterdvAdazabhi padaM labdhaM, zeSANi tiSThanti sapta aGgulAni, SaSThaM cAyanamuttarAyaNaM tad gataM saptamaM tu dakSiNAyanaM varttate, tataH padamekaM sapta aGgulAni padadvayapramANe dhruvarAzau prakSipyante, jAtAni trINi padAni sapta aGgulAni, ye ca sapta ekatriMzadbhAgAH zeSIbhUtA varttante tAn yavAn 2 Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 10/10/53 kurmaH, tatrASTau yavA aGgule iti te sapta aSTabhirguNyante, jAtAH SaTpaJcAzat , tasyA ekatriMzatA bhAge hRte labdhaeko yavaH,zeSAstiSThanti yavasya paJcaviMzatirekatriMzadbhAgAH, AgataMpaJcAzItitame parvaNipaJcamyAM trINi padAni sapta aGgulAnieko yava ekasya ca yavasya paJcaviMzatirekatriMzadbhAgA ityetAvatI paurussiiti| tathA'paraH ko'pi pRcchati-saptanavatitame parvaNi paJcamyAM tithau katipadA pauruSI ?, tatra pannavatirdhiyate, tasyAzcAdhastAt paJca, Sannavatizca paJcadazabhirguNyate, jAtAni cataIza zatAni catvAriMzadadhikAni, teSAM madhye'dhastanAH paJca prakSipyante, jAtAni caturdaza zatAni paJcacatvAriMzadadhikAni , teSAM paDazItyadhikena zatena bhAgo hriyate, labdhAni sapta ayanAni, zeSaM tiSThati tricatvAriMzadadhikaM zataM, tatcaturbhirguNyate, jAtAnipaJca zatAnidvisaptatyadhikAni, teSAmekatriMzatA bhAgo hriyate, labdhAnyaSTAdazAGgulAni , teSAM madhye dvAdazabhiraGgulaiH padamiti labdhamekaM padaM SaT aGgulAni, uparicAMzA uddharanti caturdaza, te yavAnayanArthamaSTabhirguNyante, jAtaM dvAdazottaraM zataM, tasyaikatriMzatA bhAge hRte labdhAstrayo yavAH, zeSAstiSThanti yavasya ekonaviMzatirekatriMzadbhAgAH, sapta cAyanAnyatikrantAni aSTamaM vartate, aSTamaMcAyanamuttarAyaNaM, uttarAyaNe ca padacatuSTayarUpAt dhruvarAzehAnirvaktavyA tata ekaM padaM sapta aGgulAni trayo yavA ekasya ca yavaraya ekonaviMzatirekatriMzadbhAgA iti padacatuSTayAtpAtyate, zeSaM tiSThati dve pade paJcAGgulAni catvAro yavA ekasya ca yavasya dvAdaza ekatriMzadbhAgAH, etAvatI yuge Adita Arabhya saptanavatitame parvaNi paJcamyAM tithau pauruSIti, evaM sarvatra bhAvanIyaM / samprati pauruSIparimANato'yanagataparimANajJApanArthamiyaM karaNagAthA-'vuDDI ve'tyAdi, pauruSyAM yAvatI vRddhirhAnirvA dRSTA tataH sakAzAd divasagatena pravarttamAnena vA trairAzikakarmAnusAraNato yat labdhaM tat ayanagataM ayanasya tAvapramANaM gataM veditavyaM, eSa karaNagAthAkSarArtha bhAvanA tvayam-tatra dakSiNAyane padadvayasyopari catvAri aGgulAni vRddhau dRSTAni, tataH ko'pi pRcchati-kiyad gataM dakSiNAyanasya?, atra trairAzikakarmAvatAro-yadicaturbhiraGgulasya ekatriMzadabhAgairekA tithilabhyatetatazcaturbhiraDalaiH kati tithIrlabhAmahe?,atrAntyo rAziragularUpa ekatriMzadbhAgakaraNArthamekatriMzatA guNyate jAtaM caturviMzatyadhikaMzataM, tena madhyo rAziguNyate, jAtaM tadeva caturvizatyadhikaMzataM, ekaguNanetadeva bhavatI tivacanAtU, tasya catuSkarUpeNAdirAzinA bhAgo hriyate, labdhA ekatriMzattithayaH, AgataM dakSiNAyane ekatriMzattamAyAM tithau caturaGgulA pauruSyAM vRddhiriti| ___tathAuttarAyaNepadacatuSTayAdaGgulASTakaMhInaM pauruSyAmupalabhyako'pi pRcchati-kiMgatamuttarAyaNasya?,atrApi trairAzikAMvadicaturbhiraGgulasya ekatriMzadbhAgairekA tithirlabhyate tato'STabhiraDulaiInaiH kati tithayo labhyante?, atrAntyo rAzireka-triMzadbhAgakaraNArthamekatriMzatA guNyate, jAte dve zate aSTAcatvAriMzadadhike , tAbhyAM madhyo rAzirekakarUpo guNyate, jAte te eva dve zate aSTAcatvAriMzadadhike, tayorAdyena rAzinA catuSkarUpeNa bhAgaharaNaM, labdhA dvASaSTi,AgatamuttarAyaNe dvApaTitamAyAM tithau aSTAvaGgulAni pauruSyAM hiinaaniiti| 'tassiM ca NaM mAsaMsi vaTTAe'ityAdi, tasminnASADhe mAse prakAzyasya vastuno vRttasya vRttayA Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 10, prAbhRtaprAbhRtaM-10 145 samacaturasrasaMsthAnasaMsthitasya samacaturasrasaMsthAnasaMsthitayA nyagrodhaparimaNDalasaMsthAnasya nyagrodhaparimaNDalayA upalakSaNametat zeSasaMsthAnasaMsthitasya prakAzyasya vastunaH zeSasaMsthAnasaMsthitayA, ASADhe hi mAse prAyaH sarvasyApi prakAzyasya vastuno divasasya caturbhAge'tikrAnte zeSe vA svapramANA chAyA bhavati, nizcayataH punarASADhamAsasya caramadivase, tatrApi sarvAbhyantare maNDale vartamAne sUrye, tato yatprakAzyaM vasta yatsaMsthAnaM bhavatitasya chAyA'pi tathAsaMsthAnopajAyate, tata uktaM-'vattasya vattayAe'ityAdi, etadevAha "svakAyamanuraGginyA svasya-svakIyasyachAyAnibandhanasya vastunaH kAyaH-zarIraMsvakAyastaM anurajyate-anukAraM vidadhAtItyevaMzIlA'nuraGginI 'dviSadgRhe'tyAdinA ghinazpratyayaH, tayA svakAyamanuraGginyAchAyayA sUryo'nu-pratidivasaM parAvartate, etaduktaM bhavati-ASADhasyaprathamAdahorAtrAdArabhyapratidivasamanyAnyamaNDalasaGakrAntyA tathAkathaJcanApisUrya parAvartate yathAsarvasyApi prakAzyavastuno divasasya caturbhAge'tikrAnte zeSe vA svAnukArA svapramANA ca chAyA bhavatIti, seSaM sugamam // prAbhRtaM-10 prAbhRtaprAmRtaM-10 samAptam prAmRtaprAbhRtaM-11:tadevamuktaM dazamasya prAbhRtasya dazamaM prAbhRtaprAbhRtaM, sAmpratamekAdazamArabhyate, tasya cAyamarthAdhikAro yathA 'nakSatrANyadhikRtya candramArgAvaktavyA' iti, tatastadviSayaMpraznasUtramAha mU. (54)tA kahaM te caMdamaggA ahiteti vadejA?, tA eesiNaM aTThAvIsAe nakkhattANaM asthi nakkhattA jeNaM satA caMdassa dAhiNeNaM joaMjoeMti, asthi nakkhattA jeNaM satA caMdassa uttareNaM joyaM joyaMti, asthi nakkhattA jae NaM caMdassa dAhiNeNavi uttareNavi pamapi joyaM joeMti, asthi nakkhattA je NaM caMdassa dAhiNeNavipamapi joyaM joeMti, asthi nakkhatte jeNaM caMdassa sadA pamaI jojoaMjoeMti / tA eesiNaM aTThAvIsAe nakkhattANaM katare nakkhattAje NaM satA caMdassa dAhiNeNaM joyaM joeMti, taheva jAva katare nakkhattA jeNaM sadA caMdassa pamadaM joyaM joeMti ?, tA etesi NaM aTThAvIsAe nakkhattANaM je NaM nakkhattA sayA caMdassa dAhiNeNa joyaM joeMti teNaMcha, taM0-saMThANA addA pusso assesA hattho muulo| tattha je te nakkhattA jeNaM sadA caMdassa uttareNaM joyaMjoeMti, teNaM bArasa, taMjahA-abhiI savaNo dhaNiTThA satabhisayA puvvabhaddavayA uttarApoTTavatA revatI assiNI bharaNI puvvAphagguNI uttarAphagguNI sAtI 12/tattha je te nakkhattA jeNaM caMdassa dAhiNeNavi uttareNavi pamapi joyaM joeMti te NaM satta, taMjahA-kattiyA rohiNI punavvasU mahA cittA visAhA anuraahaa| tatthaje te nakkhatAjeNaM caMdassa dAhiNeNavipamapi joyaMjoeMti tAoNaMdoAsADhAo sabbabAhire maMDale joyaM joeMsu vA joeMti vA joessaMti vA, tattha je te nakkhatte je NaM sadA caMdassa madaM joyaM joeMti, sANaM egA jeTThA // vR. 'tA kahaM te' ityAdi, tA iti pUrvavat, kathaM ?--kena prakAreNa nakSatrANAM dakSiNata Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 10/11/54 uttarataH pramarddato yadivA sUryanakSatrairvirahitatayA avirahita tathA candrasya mArgA-candrasya maNDalagatyA paribhramaNarUpa maNDalarUpA vA mArgA AkhyAtA iti vadet, bhagavAnAha - 'tA eesi Na' mityAdi, tA iti pUrvavat, eteSAmaSTAviMzatinakSatrANAM madhye'stIti nipAtatvAdArSatvAd santi tAni nakSatrANi yAni Namiti vAkyAlaGkAre sadA candrasya dakSiNena - dakSiNasyAM dizi vyavasthitAni yogaM yuJjanti-kurvanti, tatA santi tAni nakSatrANi yAni sadA candrasya uttareNa- uttarasyAM dizi vyavasthitAni yogaM yuJjanti, tathA santi tAni nakSatrANi yAni candrasya dakSiNasyAmapi dizi sthitAni uttarasyAmapi dizi sthitAni yogaM yuJjanti, pramarddamapi - pramarddarUpamapi yogaM kurvanti tathA santi tAni nakSatrANi yAni candrasya dakSiNasyAmapi dizi vyavasthitAni yogaM yuJjanti pramarddarUpamapi yogaM yuJjanti, asti tannakSatraM yatsadA candrasya pramarddarUpaM yogaM yunakti, evaM sAmAnyena bhagavatokte bhagavAn gautamo vizeSAvagamanimittaM bhUyaH praznayati- 'tA eesiNamityAdi, sugamaM, bhagavAnAha - 'tA eesi Na' mityAdi, tA iti pUrvavat, eteSAmanantaroditAnAmaSTAviMzatinakSatrANAM madhye yAni nakSatrANi sadA candrasya dakSiNasyAM dizi vyavasthitAni yogaM kurvanti tAni SaT, tadyathA--mRgazira ArdrA puSyo'zleSA hasto mUlazca, etAni hi sarvANyapi paJcadazasaya candramaNDalasya bahizcAraM caranti, tathA coktaM karaNavibhAvanAyAM- 'pannarasamassa caMdamaMDalassa bAhirao migasira addA pusso asilehA hatya mulo ya' jambUdvIpa-prajJaptAvapyuktam"saMThANa adda puraso'silesa hattho taheva mUlo ya / bAhirao bAhiramaMDalassa chappe ya nakkhattA // ' // 1 // tataH sadaiva dakSiNadigvyavasthitAnyeva tAni candreNa saha yogaM yuJjantyupapadyante nAnyatheti, tathA tatra teSAmaSTAviMzaternakSatrANAM madhye yAni tAni nakSatrANi yAni sadA-sarvakAlaM candrasyottareNauttarasyAM dizi vyavasthitAni yoga yujanti-kurvanti tAni dvAdaza, tadyathA - 'abhiI' ityAdi, etAni hi dvAdazApi nakSatrANi sarvAbhyantare candramaNDale cAraM caranti, tathA coktaM karaNavibhAvanAyAM"se paDhame savvabhaMtare caMdamaMDale nakkhattA ime, taMjahA -- abhiI savaNo dhaNiTThA sayabhisayA puvvabhaddavayA uttarabhaddavayA revaI assiNI bharaNI puvvaphagguNI uttaraphagguNI sAI" iti yadA caitaiH saha candrasya yogastadA svabhAvAccandraH zeSeSveva maNDaleSu varttate, tataH sadaivaitAnyuttaradigvyavasthitAnyeva candramasA saha yogamupayantIti, tathA tatra teSAmaSTAviMzaternakSatrANAM madhye yAni tAni nakSatrANi yAni candrasya dakSiNasyAmapi dizi vyavasthitAni yogaM yuJjanti uttarasyAmapi dizi vyavasthitAni yogaM yuJjanti pramarddarUpamapi yogaM yuJjanti tAni sapta, tadyathA- kRttikA rohiNI punarvasu maghA citrA vizAkhA anurAdhA, kecit punajyeSThAnakSatramapi dakSiNottarapramarddayogi manyante, tathA coktaM lokazriyAm- 'puNavvasu rohiNivittAmaha jeTTaNurAha kattiya visAhA' / caMdassa ubhava - jogI' tti, atra 'ubhayajogi 'tti vyAkhyAnayatA TIkAkRtoktaM- etAni nakSatrANi ubhayayogIni - candrasyottareNa dakSiNena ca yujyante, kadAcid bhedamapyupayAntIti, tacca vakSyamA jyeSThAsUtreNa saha virodhIti na pramANaM, tathA tatra teSAmaSTAviMzaternakSatrANAM madhye ye te nakSatre ye sadA candrasya dakSiNenApi - dakSiNasyAmapi dizi vyavasthite yogaM yuGktaH, pramarddaca - pramarddarUpaM ca yogaM yuktaH, te Namiti vAkyAlaGkAre, dve ApADhe pUrvASADhottarASADhArUpe, te hi pratyekaM catustAre, Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 10, prAbhRtaprAbhRtaM - 11 tathA ca prAgevoktam- 'puvvAsADhe cauttAre pannatte' iti, tatra dve dve tAre sarvabAhyasya paJcadazasya maNDalasyAbhyantarato dve dve bahi, tathA coktaM karaNavibhAvanAyAm- "puvyuttarANa AsADhANaM do do tArAo abbhitarao do do bAhirao savvabAhirassa maMDalassa' iti, tato ye dve dve tAre abhyantaratastayormadhyena candro gacchatIti tadapekSayA pramardda yogaM yuGktaH ityucyate, ye tu dve dve tAre bahiste candrasya paJcadaze'pi maNDale cAraMcarataH sadA dakSiNadigavyavasthite tatastadapekSayA dakSiNena yogaM yukta ityuktaM, sampratyetayoreva pramarddayogabhAvanArthaM kiJcidAha 'tAo ya savyabAhire' tyAdi, te ca pUrvASADhottarASADhArUpe nakSatre candreNa saha yogamayuGktAM yuktau yokSyate vA sadA sarvabAhye maNDale vyavasthite, tato yadA pUrvASADhottarASADhAbhyAM saha candro yogamupaiti tadA niyamato'bhyantaratArakANAM madhyena gacchatIti tadapekSayA pramarddamapi yogaM yuGktaM ityuktaM, tathA tatra - teSAmaSTAviMzaternakSatrANAM madhye yattannakSatraM yatsadA candrasaya pramardda - pramarddarUpaM yogaM yunakti sA ekA jyeSThA / tadevaM maNDalagatyA paribhramaNarUpAzcandramArgA uktAH, samprati maNDalarUpAn candrabhArgA- nabhidhitsuH prathamatastadviSayaM praznasUtramAha 147 mU. (55) tA kati te caMdamaMDalA pa0 ?, tA pannarasa caMdamaMDalA paM0, tA eesi NaM pannarasahaM caMdamaMDalANaM atthi caMdamaMDalA je NaM sayA nakkhattehiM virahiyA, atthi caMdamaMDalA je NaM ravisasiNakkhattANaM sAmannA bhavati, atthi maMDalA je NaM sayA AdicchehiM virahiyA / tA etesi NaM pannara saNhaM caMdamaMDalANaM kayare caMdamaMDalA je NaM satA nakkhattehiM avirahiyA, jAva kayare caMdamaMDalA je NaM sadA AdiccavirahitA ?, tA etesi NaM pannarasahaM caMdaNaMDalANaM tattha je te caMdamaMDalA je gaM sadA nakkhattehiM avirahitA te NaM aTTha, taM0- paDhame caMdamaMDale tatie caMdamaMDale chaDe caMdamaMDale sattame caMdamaMDale aTThame caMdamaMDale dasame caMdamaMDale ekAdase caMdamaMDale pannarasame caMdamaMDale / tattha je te caMdamaMDalA je NaM sadA nakkhattehiM virahiyA te NaM satta, taM0 - bitie caMdamaMDale cautthe caMdamaMDale paMcame caMdamaMDale navame caMdamaMDale bArasame caMdamaMDale terasame caMdamaMDale cauddase caMdamaMDale / tattha je te caMdamaMDale je gaM sasiravinakkhattANaM samANA bhavaMti, te NaM cattAri, taMjahA- paDhame caMdamaMDale bIe caMdamaMDale ikkarasame caMdamaMDale pannarasame caMdamaMDale / tattha je te caMdamaMDalA je NaM sadA AdiccavirahitA te NaM paMca, taM0--chaTTe caMdamaMDale sattame caMdamaMDale aTThame caMdamaMDale navame caMdamaMDale dasame caMdamaMDale / vR. ' tAkaiNa 'mityAdi, tA iti pUrvavat, katisaGkhyAni Namiti vAkyAlaGkAre, candramaNDalAni prajJaptAni ?, bhagavAnAha - 'tA pannarase tyAdi, tA iti prAgvat, paJcadaza candramaNDalAni prajJaptAni, tatra paJca candramaNDalAni jambUdvIpe zeSANi ca daza maNDalAni lavaNasamudre, tathA coktaM "jaMbUdvIpaprajJaptI - 'jaMbuddIve NaM bhaMte! dIve kevaiyaM ogAhittA kevaiyA caMdamaMDalA pannattA ?, goyamA ! jaMbuddIve dIve asIyaM joyaNasayaM ogAhittA ettha NaM paMca caMdamaMDalA pannattA, lavaNe NaM bhaMte! samudde kevaiyaM ogAhittA kevaiyA caMdamaMDalA pannattA ?, goyamA ! lavaNe NaM samudde tinni tIsAI joyaNasayAI ogAhittA ettha NaM dasa caMdamaMDalA pannattA, evAmeva sapuvvAvareNaM jaMbuddIve lavaNe ya pannarasa caMdamaMDalA bhavantIti akkhAyaM' 'tA' ityAdi, 'tA' iti tatra - eteSAM paJcadazAnAM candramaNDalAnAM madhye 'atthi' tti santi Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 10/11/55 tAni candramaNDalAni yAni sadA nakSatrairavirahitAni, tathA santi tAni candramaNDalAniyAni sadA nakSatrairvirahitAni, tathA santi tAni candramaNDalAni yAni ravizazinakSatrANAM sAmAnyAnisAdhAraNAni, kimuktaM bhavati?-ravirapi teSu maNDaleSu gacchati zazyapi nakSatrANyapIti, tathA santi tAnicandramaNDalAniyAni sadAAdityAbhyAM sUtre dvitve'pibahuvacanaM prAkRtatvAt virahitAni, yeSuna kadAcidapi dvayoH sUryayormadhye eko'pi sUryogacchatItibhAvaH, evaM bhagavatA sAmAnyenokte bhagavAn gautamovizeSAvagamananimittaMbhUyaH praznayati-tAeesiNamityAdisugama, bhagavAnAha'tA eesiNa mityAdi, tAiti pUrvavat eteSAMpaJcadazAnAMcandramaNDalAnAMmadhyeyAni tAnicandramaNDalAni yAni Namiti prAgvat sadA nakSatrairavirahitAnitAnyaSTau, tadyathA- 'paDhame caMdamaMDale' ityAdi, tatra prathame candramaNDale abhijidAdIni dvAdaza nakSatrANi, tathA ca ttsnggrhnnigaathaa||1|| 'abhiI savaNa dhaniTThA sayabhisayA do ya hoti bhaddavayA / revai assiNI bharaNI do phagguNi sAi pddhmNmi|| tRtIyecandramaNDale punarvasumagheSaSThecandramaNDale kRttikAsaptame rohiNIcitre aSTame vizAkhA dazame anurAdhA ekAdaSe jyeSThA paJcadaze mRgazira ArdrApuSyau azleSA hasto mUlaH pUrvASADhA uttarASADhAca, tatrAdyAniSaT nakSatrANi yadyapi paJcadazasya maNDalasya bahizcAraM caranti tathApi tAni tasya pratyAsannAnIti tatra gaNyante, tato na kazcidvirodhaH, tathA tatra-teSAM paJcadazAnAM candramaNDalAnAM madhye yAni tAni candramaNDalAni yAni sadA nakSatraivirahitAni tAni sapta, tadyathA-dvitIyaM candramaNDalamityAdi, tathA tatra-teSAM paJcadazAnAM candramaNDalAnAM madhye yAni tAni candramaNDalAni ravizazinakSatrANAM sAmAnyAni bhavanti tAni Namiti prAgvat catvAri, tadyathA- 'paDhame caMdamaMDale' ityAdi, tathA tatra-teSAM paJcadazAnAM candramaNDalAnAM madhye yAni tAni candramaNDalAniyAnisadA AdityAbhyAM virahitAnitAni paJca, tadyathA-'chaTTecaMdamaMDale' ityAdi sugama, etadbhaNanAcca yAnyabhyantarANi paJca candramaNDalAni, tadyathAprathama dvitIyaM tatIyaM caturthaM paJcamaM, yAni ca sarvabAhyAni candramaNDalAni, tadyathA-ekAdazaM dvAdazaM trayodazaM caturdazaM paJcada-zamityetAni daza sUryasyApi sAdhAraNAnIti gamyate, tathA coktamanyatra-- // 1 // dasa ceva maMDalAiM abhitarabAhirA ravisasINaM / sAmannANi u niyamA patteyA hoti sesANi // ' asyAkSaragamanikApaJcAbhyantarANi paJca bAhyAni sarvasaGkhyayA daza maNDalAni niyamAnavizazinoH sAmAnyAni-sAdhAraNAni, zeSANi tuvAni candramaNDalAni SaDAdIni dazaparyantAni tAnipratyekAni-asAdhAraNAnicandrasya, teSucandra eva gacchati natujAtucidapi sUrya iti bhAvaH, iha kiM candramaNDalaM kiyatA bhAgena sUryamaNDalena naspRzyante iti cintAyAM vibhAgopadarzanaM pUrvAcArya kRtaM, tatastadvineyajanAnugrahAyopadayate tatra prathamata etadvibhAvanArthaM vikampakSetrakASThA nirUpyate, iha sUryasya vikampakSetrakASThA paJca yojanazatAni dazottarANi, tathAhi-yadi sUryasyaikenAhorAtreNa vikampo dve yojane ekasvaca yojanasyASTAcatvAriMzadekaSaSTibhAgAlabhyante, tatastrayazItyadhikenAhorAtrazatena kiM labhAmahe?, atra savarNanArthaM dveyojane ekaSaSTyA guNyate, guNayitvA coparitanA aSTAcatvAriMzadekaSaSTibhAgAH prakSipyante, tatojAtaMsaptatyadhikaMzataM, etatryazItyadhikena zatenA Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 10, prAbhRtaprAmRtaM - 11 149 nyarAzinA guNyate, jAtAnyekatriMzat sahasrANizatamekaMdazottaraM, tata etasya rAzeryojanAnayanArthamekaSaSTayA bhAgohiyate, labdhAnipaJca yojanazatAnidazottarANi, etAvatI sUryasya vikampakSetrakASThA, candramasaH punarcika mpakSetrakASThA paJca yojanazatAni navottarANi ekasya ca yojanasya tripaJcAzadekaSaSTibhAgAH / tathAhi-yadi candramasa ekenAhorAtreNa vikampaH SaTtriMzadyojanAni ekasya ca yojanasya paJcaviMzatirekaSaSTibhAgA ekasya ca ekaSaSTibhAgasya catvAraH saptabhAgA labhyantetatazcaturdazabhirahorAtreH kiM labhAmahe?,atra savarNanArthaM prathamataH SaTatriMzataM ekaSaSTyA guNyateguNayitvA coparitanAH paJcaviMzatirekaSaSTibhAgAstatra prakSipyante, jAtAni dvAviMzatizatAniekaviMzatyadhikAni, etAni saptabhirguNyante, guNayitvA coparitanAzcatvAraH saptabhAgAstatra prakSipyante, tato jAtAni paJcadaza sahasrANi paJca zatAnyekapaJcAzadadhikAni , tato yojanAnayanArthaM chedarAzirapyekaSaSTilakSaNa: saptabhirguNyate, jAtAni catvAri zatAni saptaviMza- tyadhikAni , tata uparitano rAzizcatuIzabhirantyarAzirUpairguNyate, tato jAto ve lakSe saptadaza sahasrANi saptadazAni caturdazAdhikAni, tatazchedyacchedakarAzyoH saptabhirapavartanA, jAta uparitano rAzirekatriMzatsahasrANizatamekaMdvayuttaraM chedarAzirekaSaSTistatastayA bhAge hRte labdhAni paJca yojanazatAni navottarANi ekasya ca yojanasya tripaJcAzadekaSaSTibhAgAH etAvatI candramaso vikampakSetrakASThA, sUryamaNDalasya 2 ca parasparamantaraM dve dve yojane candramaNDalasya candraNDalasya ca parasparaM antaraM paJcatriMzadyojanAni ekasya ca yojanasya triMzadekaSaSTibhAgA ekasya ca ekaSaSTibhAgasya catvAraH saptabhAgAH, uktaMcajambUdvIpaprajJaptau "sUramaMDalassa NaM bhaMte ! sUramaMDalassa esa NaM kevaiyaM abAhAe aMtare pannatte?, goamA do joyaNAI sUramaMDalassa sUramaMDalarasa abAhAe aMtare pannatte" tathA "caMdamaMDalassa NaM bhaMte ! caMdamaMDalassa esa NaM kevaie abAhAe aMtare pannatte?, goyamA ! panattIse joyaNAI tIsaMca egaTThibhAgA joaNassa egaMca egavibhAgaM sattahA chittA cattAriacunniAbhAgA sesA caMdamaMDalassa avAhAe aMtare pannatte" iti, etadeva ca sUryamaNDalasya candramaNDalasya ca svasvamaNDalaviSkambhaparimANayuktaM sUryasya candramasazca vikampaparimANamavaseyaM, tathA coktm||1|| "sUravikaMpo ekkI samaMDalA hoi maMDalaMtariyA / caMdavikaMpo va tahA samaMDalA maMDalaMtariyA / / " asyA gAthAyA akSaragamanikA-ekaH sUryavikampo bhavati 'maMDalaMtariyatti antarameva Antarya, bheSajAditvAt svArthe yaNa, tataH stratvavikSAyAMDIpratyaye AntarI Antaryeva AntarikA maNDalasya maNDalasvAntarikA maNDalAntarikA 'samaMDala'tti iha maNDalazabdena maNDalaviSkambha ucyate, parimANe parimANavata upacArAt, tataH saha maNDalena-maNDalaviSkambhaparimANena parimANena vartate iti samaNDalA, kimuktaMbhavati? - ekasya sUryamaNDalAntarasya yatparimANaM yojanadvayalakSaNaM tadekasUryamaNDalaviSkambhaparimANena aSTAcatvAriMzadekapaSTibhAgalakSaNena sahitamekasya sUryamaNDalasyavikampaparimANamiti, tathA maNDalAntarikAcandramaNDalAntaraparimANaM paJcatriMzat yojanAni ekasya ca yojanasya triMzadekaSaSTibhAgA ekasya caikapaSTibhAgasya catvAraH saptabhAgA ityevaMrUpaM "samaMDala'tti maNDalaviSkambhaparimANena sahitA ekazcandravikampo bhavati, yastu Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 10/11/55 vikampakSetrakASThAdarzanatovikampaparimANaM jJAtumicchati taMpratIyaMpUvAcAryopadarzitA krnngaathaa||1|| "sagamaMDalehi laddhaM sagakaTThAo havaMti svikNpaa| je sagavikkhaMbhajuyA havaMti sagamaMDalaMtariyA // " asyA akSaramAtragamanikA-ye candramasaH sUryasya vA vikampAH, kathambhUtAste ityAha'svakaviSkambhayutAH svakamaNDalAntarikAH svasvamaNDalaviSkambhaparimANasahitasvasvamaNDa-lAntarikArUpA ityarthaH, bhavanti svakASThAtaH-svasvavikampayogyakSetraparimANasya svakamaNDalaiH-svasvamaNDalasaGkhyayA bhAge hRte yallabdhaM tAvatparimANAste svavikampAH-svasvavikampA bhavanti, tathAhi-sUryasya vikampakSatrakASThApaJcayojanazatAnidazottarANi, tAnyekaSaSTibhAgakaraNAdhamekaSaSTayA guNyante, jAtAnyekatriMzatsahasrANizatamekaMdazottaraM, sUryasya maNDalAni vikampakSetra tryazItyadhikaMzataM, tato yojanAnayanArthaMtryazItyadhikaMmaNDalazatamekaSaSTayAguNyate, jAtAnyekAdaza sahasrANi zatamekaM triSaSTayadhikaM, etena pUrvarAze gohiyate, labdhedveyojane, zeSamupariSTAduddharati saptAzIti zatAni caturazItyadhikAni, tataH sampratyekaSaSTibhAgAAnetavyA ityadhastAtchedarAzi yazItyadhikaMzataM,tena bhAgehRtelabdhA aSTAcatvAriMzadekaSaSTibhAgAH,etAvadekaikasyasUryavikampasya parimANaM, tathA candrasya vikampakSetrakASThApaJca yojanazatAni navottarANi tripaJcAzancaikaSaSTibhAgA yojanasya, tatra yojanAnyekaSaSTibhAgakaraNArthaM ekaSaSTyA guNyante, jAtAnyekatriMzatsahasrANi ekonapaJcAzadadhikAni, tata uparitanAstripaJcAzadekaSaSTibhAgAH prakSipyante, jAtAnyekatriMzasahamnANizatamekaM dvayuttaraM, candrasya tuvikampakSetramadhye maNDalAni caturdaza, tatoyojanAnayanArthaM caturdaza ekaSaSTyA guNyante, jAtAnyaSTau zatAnicatuHpaJcAzadadhikAni, taiH pUrvarAzerbhAgo hriyate, labdhAni SaTatriMzana yojanAni, zeSANi tiSThanti trINi zatAnyaSTApaJcAzadadhikAni, ata UrdhvaM ekaSaSTibhAgA AnetavyAH, tatazcaturdazarUpo'dhastAt chedarAzi, tena bhAgena hRte labdhAH paJcaviMzatirekaSaSTibhAgA,zeSAstiSThanti aSTau, saptabhAgakaraNArthaMsaptabhi-guNyantejAtAH SaTpaJcAzat, tasyAzcaturdazabhirbhAge labdhAzcatvAraH saptabhAgAH, etAvatparimANa ekaikazcandravikampa iti / tadevaM candrasya sUryasya ca vikampakSetrakASThA candramaNDalAnAM sUryamaNDalAnAMca parasparamantaramuktaM, samprati prastutamabhidhIyate tatra sarvAbhyantare candramaNDale sarvAbhyantaraM sUryamaNDalaM sarvAtpanA praviSTaM, kevalabhaSTAvakaSaSTibhAgAzcandramaNDalasya bahi zeSA vartante, candramaNDalAt sUryamaNDalasyApTAbhirekaSaSTibhAgairhInatvAt, tato dvitIyAccandramaNDalAdarvAgapAntarAle dvAdaza sUryamArgA, tathAhi-dvayozcandramaNDalayorantaraM paJcatriMzat yojanAni triMzacaikaSaSTibhAgA yojanasya ekasya caekapaSTibhAgasya satkAzcatvAraH saptabhAgAH, tatra yojanAyekaSaSTibhAgakaraNArthamekapaTyA guNyante, guNayitvA coparitanAstrazadekaSaSTibhAgAHprakSipyante, jAtAnyekaviMzati zatAnipaJcaSaSTyadhikAni sUryasya vikampo dve yojane aSTAcatvAriMzadekapaTibhAgA yojanasya, tatra dve yojane ekaSaSTyA guNyete, jAtaM dvAviMzaM zataM , tata uparitanA aSTAcatvAriMzadekapaSTibhAgA yojanasya prakSipyante jAtaM saptatyadhikaM zataM, tena pUrvarAzeAgo hriyate, labdhA dvAdaza, etAvanto'pAntarAle sUryamArgA bhavanti, zeSaM tiSThati paJcaviMzaM zataM , tatra dvAviMzena zatena dvAdazasya sUryamArgasyopari dve yojane labdhe zeSAstiSThanti traya ekaSaSTibhAgAH, ye'pi ca prathame candramaNDale ravimaNDalAt zeSA Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 10, prAbhRtaprAbhRtaM - 11 151 aSTAvekaSTibhAgAste'pyatra prakSipyante iti jAtA ekAdaza ekaSaSTibhAgAH, tata idamAgataM dvAdazAtsUryamArgAta paratodvitIyAccandramaNDalAdakadve yojaneekAdazaca ekaSaSTibhAgAyojanasya ekasya ca ekaSaSTibhAgasya satkAzcatvAraH saptabhAgAH, tatra yojanadvAnantaraM sUryamaNDalamato dvitIyAccandramaNDalAdagabhyantaraM praviSTaM sUryamaNDa ekAdaza ekaSaSTibhAgasya satkAn caturaH saptabhAgAn, tataH paraMSaTaziMtradekaSaSTibhAgA ekasyaca ekaSaSTibhAgasya satkAstrayaH saptabhAgA ityetAvatparimANaM sUryamaNDalaM candramaNlasammizraM, tataH sUryamaNDalAtparatobahirvinirgataM candramaNDalamekonaviMzatimekaSaSTibhAgAnekasya ca ekaSaSTibhAgasya caturaH saptabhAgAna, tataH paraM bhUyastRtIyasya candramaNDalAdarvAg ythoktprimnnmntrN| tadyathA-paJcatriMza yojanAni triMzadekaSaSTibhAgA yojanasya ekasya ca ekaSaSTibhAgasya satkAzcatvAraHsaptabhAgAH, etAvaticAntaredvAdazasUryabhArgAlabhyante, uparica dveyojanetrayazcaikaSaSTibhAgA yojanasya kasya ca ekaSaSTibhAgasya satkAzcatvAraH saptabhAgAstato'tra prAguktA dvitIyasya candramaNDalasya satkAH sUryamaNDalAd bahirvinirgatA ekonaviMzatirekaSaSTibhAgA ekasya ca ekaSaSTibhAgasya catvAraH saptabhAgAH prakSipyate, tato jAtAstrayoviMzatirekaSaSTibhAgA ekasyaca ekaSaSTibhAgasya satka ekaH saptabhAgaH, tata idamAyAMta-dvitIyAccandramaNDalAtparato dvAdaza sUryamArgA, dvAdazAca sUryamArgAtparato yojanadvayAtikrameNa sUryamaNDalaM, taccatRtIyAccandramaNDalAdarvAgabhyantaraM praviSTaM trayoviMzatimekaSaSTibhAgAn ekaM ca ekaSaSTibhAgasatkaM sptbhaag| ___tataHzeSAzcaturviMzatirekaSaSTibhAgA ekasya caekaSaSTibhAgasyaSaTsaptabhAgAH sUryamaNDalasya tRtIyacandramaNDalasammizrAH tatastRtIyaM candramaNDalaM sUryamaNDalA bahirvinirgatamekatriMzatamekaSaSTibhAgAn ekasya ca ekaSaSTibhAgasya satkamekaM saptabhAgaM, tato bhUyo'pi yathoktaM candramaNDalAntaraM tasmiMzca dvAdazasUyamArgAlabhyante, dvAdazasya sUryamArgasyopari dveyojanetraya ekaSaSTibhAgAyojanasya ekasya ca ekaSaSTibhAgasya satkAzcatvAraH saptabhAgAstato ye'tra tRtItamaNDalasatkAH sUryamaNDalAhirvinirgatA ekatrizadekaSaSTibhAgAyojanasya ekasyaca ekaSaSTibhAgasya satkaekaH saptabhAgaste'tra prakSipyante, tato jAtAzcatustriMzadekaSaSTibhAgA ekasya ca ekaSaSTibhAgasya satkAH paJca saptabhAgAstataidaM vastutatvaMjAtaM-tRtIyAccandramaNDalAtparato dvAdaza sUryamArgA dvAdazAcca sUryamArgAt parato yojanadvayamatikramya sUryamaNDalaM taccaturthAccandramaNDalAdarvAk abhyantaraM praviSTaM catustriMzatamekaSaSTibhAgAnekasya ca ekaSaSTibhAgasya satkAn paJca saptabhAgAn / tataH zeSaM sUryamaNDalasya trayodaza ekaSaSTibhAgA ekasya ca ekaSaSTibhAgasya satkau dvau bhAgauiti, etAvaccaturthacandramaNDalasammizra, caturthasya cacandramaNDalasya sUryamaNDalAbahirvinirgataM dvicatvAriMzadekaSaSTibhAgA ekasya ca ekaSaSTibhAgasyasatkAH paJcasaptabhAgAH, tataH punarapiyathoditaparimANaM candramaNDalAntaraM, tatra ca dvAdaza sUryamArgA labhyante, dvAdazasya ca sUryamArgasyopari dve yojane traya ekaSaSTibhAgA yojanasya ekasya ca ekaSaSTibhAgasya satkAzcatvAraH saptabhAgAH, tatra cAdyacaturthacandramaNDalasya sUryamaNDalAd bahirvinirgatA dvAcatvAriMzadekaSaSTibhAgAH ekasya ca ekaSaSTibhAgasya satkAH paJca saptabhAgAste atra rAzau prakSipyante, tato jAtAH SaTcatvAriMzadekaSaSTibhAgA dvau ca ekaSaSTibhAgasya satkau saptabhAgA, tata evaM vastusvarUpamavagantavyaM-caturthAccandra Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 10/11/55 maNDalAt paratodvAdaza sUryabhAgo dvAdazAJca sUryabhAgotparato yojanadvayAtikrame sUryamaNDalaM, tacca paJcamAJcandramaNDalAdaka abhyantaraM praviSTaM SaTcatvAriMzatamakaSaSTibhAgAna dvau ca ekasyaikaSaSTibhAgasya satkau saptabhAgau, zeSaM sUryamaNDalasya eka ekaSaSTibhAga ekasya ca ekaSaSTibhAgasya paJca saptabhAgA ityetAvatparimANaM paJcamacandramaNDalasammizraM / tasya paJcamasya candramaNDalasya sUryamaNDalAdahirvinirgataM catuHpaJcAzadekaSaSTibhAgA ekasya ca ekaSaSTibhAgasyadvau saptabhAgI, tadevaMpaJcasarvAbhyantarANicandramaNDalAni sUryamaNDalasammizrANi, catuSuca candramaNDalAntareSudvAdaza dvAdazasUryamAI iti jAtaM, samprati SaSThAdIni dazamaparyantAni paJca candramaNDalAni sUryamaNDalAsaMspRSTAni bhAvyante-tatra paJcamAJcandramaNDalAtparato bhUyaH SaSThaM candramaNDalamadhikRtyAntaraM tacca paJcatriMzad yojanAni triMzaccaikaSaSTibhAgA yojanasya ekasya ca ekaSaSTibhAgasya satkAzcatvAraHstabhAgAH, tatraca paJcatriMzadyojanAnyekaSaSTibhAgakaraNArthamekaSaSTyA guNyante, guNayitvA coparitanAstrazadekaSaSTibhAgAH prakSipyante, tato jAtAnyekaviMti zatAni paJcaSaSTayadhikAni, ye'pi ca paJcamasya candramaNDalasya sUryamaNDalAd bahirvinirgatAzcatuHpaJcAzadekaSaSTibhAgA dvau ca ekaSaSTibhAgasya satkau saptabhAgau te'traprakSipyante, jAtAni dvAviMzati zatAnyekonaviMzatyadhikAni, sUryasya vikampo dve yojane aSTAcatvAriMzadekaSaSTibhAgAdhike, tatra dve yojane ekaTayA guNyetejAtaM dvAviMzaMzatamekaSaSTibhAgAnAM, tata uparitanAaSTAcatvAriMzadekaSaSTibhAgAH prakSipyante, jAtaM saptatyadhikaM zataM 170, tena pUrvarAzerbhAgo hriyate, labdhAstrayodaza, zeSAstiSThantinava ekasya ca ekaSaSTibhAgasya satkAH SaTsaptabhAgAstata idamAgataM-paJcamAJcandramaNDalAtparatastrayodazasUryamArgAstrayodazasya ca sUryamArgasyopari SaSTAcandramaNDalAdAk antaraM nava ekaSaSTibhAgA yojanasya ekasya ca ekaSaSTibhAgasya satkAH SaT saptabhAgAH / / tataH parataH SaSThaM candramaNDalaM, taca SaTpaJcAzadekaSaSTibhAgAtmakaM, tataH parataH sUryamaNDalAdarvAgantaraM SaTpaJcAzadekaSaSTibhAgAekasyacaekaSaSTibhAgasya ekaH saptabhAgastadanantaraMsUryamaNDalaM tasmAca parata ekaSaSTibhAgAnAMcaturuttareNa zatenaekasya caekaSaSTibhAgasya satkenaikena saptabhAgena hInaM yathoditapramANaM candramaNDalAntaraM prApyate iti tasmAtsUryamaNDalAtparato'nye dvAdazasUryamArgA labhyante, tataH sarvasaGkalanayA tasminnapyantare trayodazasUryamArgA, tasya catrayodazasya sUryamArgasyopari saptamAcandramaNDalAdarvAk antaramekaviMzatirekaSaSTibhAgA ekasya ca ekaSaSTibhAgasya trayaH saptabhAgA, tataH saptamaMcandramaNDalaM, tasmAcca saptamAJcandramaNDalAtparataH catuzcatvAriMzatA ekaSaSTibhAgairekasya ca ekaSaSTibhAgasya satkaizcaturbhi saptabhAgaiH sUryamaNDalaM, tato dvinavatisaGghayairekaSaSTibhAgaizcaturbhizca ekasva ekapaTibhAgaraca satkaiH saptabhAgaH nyUnaM yathoditapramANaM candramaNDalAntaraM tataH paramastItyanye'pi dvAdazasUryamArgAlabhyante, tatastasminnapyantare sarvasaGkalanayA trayodaza sUryamArgAstrayozasya sUryamArgasya vahirapTamAJcandramaNDalAdAkantaraM trayastriMzadekapaSTibhAgAH, tato'STamaMcandramaNDalaM, tasmAccApTamAJcandramaNDalAtparatastrayastriMzatA ekapaSTibhAgaiH sUryamaNDalaM, tataH ekAzItisaGkhacarekapaSTibhAgairUnaM yathoditapramANaMcandramaNDalAntaraM purato vidyate iti tataH purato'nye'pi dvAdaza sUryamArgAstatastasminnapyantaresarvasaGkalanayAtrayodaza sUryamArgAstrayodazAca sUryamArgAtpurato navamAJcandramaNDaladarvAgantaraM catuzcatvAriMzadekaSaSTibhAgA ekasya ca ekaSaSTibhAgasya catvAraH saptabhAgAH / Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 10, prAbhRtaprAbhRtaM -11 153 tataH paraM navamaM candramaNDalaM tasmAcca navamAJcandramaNDalAt parata ekaviMzatyA ekaSaSTibhAgairekasya ca ekaSaSTibhAgasya tribhisaptabhAgaiH sUryamaNDalaMtata ekonasaptatisakyairekaSaSTibhAgairekasya ca ekaSaSTibhAgasya tribhi saptabhAgaiH parihINaM yathoktapramANaM candramaNDalAntaraM, tatra cAnye dvAdaza sUryamArgA, evaMcAsminnapyantaresarvasaGkalanayA trayodaza sUryamArgA, tasyacatrayodazasya sUryamArgasyoparidazamAJcandramaNDalAdarvAk antaraM SaTpaJcAzadekaSaSTibhAgA ekasya ca ekaSaSTibhAgasya ekaH saptabhAgaH, tato dazamaMcandramaNDalaM, tasmAcca dazamAcandramaNDalAtparato navabhirekaSaSTibhAgairekas caekaSaSTibhAgasya satkaiH SaDmi saptabhAgaiH sUryamaNDalaM tataH saptapaJcAzatA ekaSaSTibhAgairekasyaca ekaSaSTibhAgasya satkaiH SaDmiH saptabhAgairUnaM prAguktaparimANaM candramaNDalAntaraM, tato bhUyo'pi dvAdaza sUryamAI labhyante iti tasminnapyantare sarvasaGkalanayA trayodaza sUryamArgA, tatastrayodazasya sUryamArgasyopari ekAdazAcandramaNDalAdarvAnantaraMsaptaSaSTi ekaSaSTibhAgA ekasya ca ekaSaSTibhAgasya satkAH paJca saptabhAgAH, tadevaM paJca candramaNDalAni SaSThAdIni dazamaparyantAni sUryAsammizrANi, SaTsu ca candramaNDalAntareSu trayodaza sUryamArgA iti jAtaM / sampratyetadanantaramucyate-tatra ekAdaze candramaNDale catuSpaJcadazadekaSaSTibhAgA ekasya ca ekaSaSTibhAgasya satkau dvau saptabhAgau ityetAvat sUryamaNDalAdabhyantaraM praviSTaM eka ekaSaSTibhAga ekasya ca ekaSaSTibhAgasya paJca saptabhAgAH ityetAvanmAtraM sUryamaNDalasammizraM ekAdazAccandramaNDalAbahirvinirgataM sUryamaNDalaM, SaTcatvAriMzadekaSaSTibhAgA ekasya ca ekaSaSTibhAgasya satko dvau saptabhAgau tat etAvatA hInaM paratazcandramaNDalAntaramastIti dvAdaza sUryamArgA labhyante, tataH paramekonAzItyA ekaSaSTibhAgairekasya ca ekaSaSTibhAgasya satkAbhyAM dvAbhyAM saptabhAgAbhyAM dvAdazaM candramaNDalaM, tacca dvAdazaM candramaNDalaM sUryamaNDalAdabhyantaraM praviSTaM dvAcatvAriMzatamekaSaSTibhAgAn ekasya ca ekaSaSTibhAgasya satkAn paJca saptabhAgAn, zeSaM ca trayodaza ekaSaSTibhAgA yojanasya ekasya ca ekaSaSTibhAgasya satkau dvau saptabhAgI ityetAvanmAnaM sUryamaNDalasammizraM, tasmAcca dvAdazAccandramaNDalAbahirvinirgataM sUryamaNDalaM catustriMzatamekaSaSTibhAgAn yojanasya ekasya ca ekaSaSTibhAgasya satkAna pazca saptabhAgAna, tata etAvanmAtreNa hInaM paratazcandramaNDalAntaraM, tatra ca dvAdaza sUryamArgA labhyante, dvAdazAcca sUryamArgAtparato navatisaGkhyairekaSaSTibhAgairekasya ca ekapaSTibhAgasya satkaiH SaDbhiH saptabhAgaistrayodazaM candramaNDalaM, tacca trayodazaM candramaNDalaM sUryamaNDalAdabhyantaraM praviSTaM, ekatriMzatamekaSaSTibhAgAn ekasya ca ekaSaSTibhAgasya satkamekaM saptabhAgaM / tata etAvatA hInaM paratazcandramaNDalAntaraM, tatra ca dvAdaza sUryamArgA, dvAdazAcca sUryamArgAt parata ekaSaSTibhAgAnAM dvayuttareNa zatena ekasya ca ekaSaSTibhAgasya satkaistribhiH saptabhAgaizcaturdazaM candramaNDalaM, tacca caturdazaM candramaNDalaM sUryamaNDadabhyantaraM praviSTamekonaviMzatimekaSaSTibhAgAnekasya caekaSaSTibhAgasya satkAncaturaH saptabhAgAn,zeSaM SaTtriMzadekaSaSTibhAgAekasyaca ekaSaSTibhAgasya satkAstrayaH saptabhAgA ityetAvatparimANaM sUryamaNDalasammizraM, tasmAcaturdazAcandramaNDalAd bahirvinirgataM sUryamaNDalamekAdaza ekaSaSTibhAgAn ekasya ca ekaSaSTibhAgya caturaH saptabhAgAn, tata etAvatA hInaM yathoktaparimANaM candramaNDalAntaraM, tatraca dvAdazasUryamArgA, dvAdazAca sUryamArgAt parataH ekaSaSTibhAgAnAM caturdazottareNa zatena paJcadazaM candramaNDalaM, tacca paJcadazaM candramaNDalaM Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 10/11/55 sarvAntimAtsUryamaNDalAdagibhyantaraM praviSTamaTAvekaSaSTibhAgAn, zeSAaSTAcatvAriMzadekaSaSTibhAgAH saryamaNDasammizrAH, tadevametAnyekAdazAdIni paJcadazaparyantAnipaJcacandramaNDalAni sUryamaNDalasammizrANi bhavanti,catuSu ca carameSu candramaNDalAntareSu dvAdaza dvAdaza sUryamArgA, evaM tu yadanyatra candramaNDalAntareSu sUryamArgapratipAdanamakAri ythaa||1|| 'caMdaMtaresu aTTasuabhitara bAhiresu suurss| bArasa bArasamaggA chasu terasa terasa bhavaMti / " tadapi saMvAdi draSTavyam / / prAbhRtaM-10, prAbhRtaprAbhRtaM-11 sampAptam prAmRtaprAbhRtaM-12:vR. tadevamuktaM dazamasyaprAbhRtasya ekAdazaM prAbhRtaprAbhRtaM, samprati dvAdazamArabhyate, tasya cAyamarthAdhikAraH-devatAnAmadhyayanAni vaktavyAni' tatastadviSayaM praznasUtramAha mU. (56)tA kahaM te devatANaM ajjhayaNA AhitAti vadejjA ?, tA eeNaM aTThAvIsAe nakhattANaM abhiI nakkhatte kiMdevatAe pannate?, baMbhadevayAe paM0, savaNe nakkhatte kiMdevayAe pannate?, tA viNhudevayAe pannatte,dhaniTThAnakkhatte kiMdevatAe paM0?, tAvasudevayAe pannatte, sayabhisayAnakkhatte kiMdevayAe pannate?, tA varuNadevayAe pannate, (puvapoTTa0 ajade0) uttarApohavayAnakkhatte kiM devayAe pannate?, tA ahivahidaivatAepannatte, evaMsavvevi pucchiti revatI pussadevatA assiNI assadevatA bharaNI jamadevatA kattiyA aggidevatA rohiNI payAvaideva yA saTTANA somadevayAe addA ruddadevayAe punavvasU aditidevayAe pussI bahassai devayAe assesA sappadevayAe mahA patidevatAe paM0 puvvAphaguNI bhagadevayAe uttarAphagguNI ajamadevatAe hatthe saviyAdevatAe cittA tahadevatAesAtI vAyudevatAe visAhA iMdaggIdevayAe anurAhA mittadevatAe jeTTA iMdadevatAe mUle niritidevatAe puvvAsADhA AudevatAe uttarAsADhA vissadevayAe pannatte / / vR.'tA kahaM te devayANa'mityAdi, tA iti pUrvavat, kathaM ? -kena prakAreNa bhagavan ! tvayA nakSatrAdhipatInAM devatAnAmadhyayanAni-adhIyante jJAyante yaustAnyadhyayanAni nAmAnItyarthaH, AkhyAtAnIti vadet, evaM prazne kRte bhagavAnAha- 'tA eesi NaM, tA iti pUrvavat, eteSAM anantaroditAnAmaSTAviMzatenakSatrANAMmadhye'bhijinnakSatraM kiMdevatAkaMkiMnAmadheyadevatAkaM prajJaptam ?, bhagavAnAha-'tA' ityAdi, tA iti prAgvat, brahmadevatAkaM-brahmAbhidhadevatAkaM prajJaptaM, zravaNanakSatraMkiMdevatAkaMgrajJaptaM?, bhagavAnAha-'tA'ityAdi, viSNunAmadevatAkaMprajJaptaM, evaM zeSANyapi bhAvanIyAni, devatAbhidhAna saGgrAhikAzcemAstinaH pravacanaprasiddhAH snggraahnnigaathaaH||1|| "bamhA viNhU ya vasU varuNo taha 'jo anaMtaraM hoi| abhivaDvipUsa gaMdhavva ceva parato jamo hoi|| // 2 // aggi payAvai some rudde adiI bahassaI ceva / nAge pii bhaga ajama saviyA tahA ya vAU ya / / Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 10, prAbhRtaprAbhRtaM - 12 155 // 3 // iMdaggI mittovi ya iMde niraI ya Auvisso ya / nAmANi devayANaM devayANaM havaMti rikkhANa jhkmso|| prAbhRtaM-10, prAbhRtaprAbhRtaM-12 samAptam . -prAbhRtaprAbhRtaM-13:vR. tadevamuktaM dazamasya prAbhRtasya dvAdazaM prAmRtaprAbhRtaM, samprati trayodazamArabhyate, tasya cAyamAdhikAraH-'mUhUrtAnAM nAmadheyAni vaktavyAni' tatastadviSayaM praznasUtramAha mU. (57) tA kahaM te muhUttANaMnAmadhejA AhitAti vadejA?, tAegamegassaNaM ahorattassa tIsaM muhuttA taM0 vR. 'tA kahaM te muhuttANa'mityAdi, tA iti pUrvavat, kathaM ? -kena prakAreNa bhagavan ! tvayA muhUrtAnAM nAmadheyAni-nAmAnyeva nAmadheyAni, 'nAmarUpabhAgAddheya' iti svArthe dheyapratyayaH, AkhyAtAnIti vadet, bhagavAnAha-'tA egamegassaNa mityAdi, tAiti pUrvavat, ekaikasyAhorAtrasya triMzanmuhUrtA vakSyamANanAmadheyayuktA iti zeSaH, tAnyeva nAmadheyAnyAhamU. (58) "rohe sete mitte, vAyu sugIe (pI) ta abhicNde| mahiMdabalavaM baMbho, bahusacce ceva IsANe / / mU. (59) taDhe ya bhAviyappA vesamaNe varuNe ya ANaMde / vijae (ya) vIsaseNe payAvaI ceva uvasame y|| mU. (60) gaMdhavya aggivese sayarisahe AyavaMca amame y| aNavaM ca bhoga risahe sabaDhe rakkhase ceva / / vR. 'taMjahA-rodde'tyAdi gAthAtrayaM, tatra prathamo muhUrto rudrodvitIyaH zreyAntRtIyomitrazcaturtho vAyuH paJcamaH supItaH SaSTho'bhicandraH saptamaHmAhendro'STamaH balavAn navamaH brahmA dazamaH bahusatyaH ekAdaza IzAno dvAdazaH tvaSTA trayodazaH bhAvitAtmAcaturdazaH vaizramaNaH paJcadazaH vAruNaH SoDazaH AnandaH saptadazovijayaH aSTAdazo vizvasenaH ekonaviMzatitamaHprAjApatyaH viMzatitamaH upazamaH ekaviMzatitamo gandharva dvAviMzatitamo'gnivezyaH trayoviMzatitamaH zatavRSabhaH caturvizatitamaH AtapavAnpaJcaviMzatitamo'mamaH SaDviMzatitamaHRNavAn saptaviMzatitamo bhaumaH aSTAviMzatitamo vRpabhaH ekonatriMzattamaH sarvArtha triMzattamo rAkSasaH / / prAbhRtaM-10 prAbhRta prAbhRtaM-13 samAptam . prAbhRtaprAbhRtaM-14:vR. tadevamuktaM dazamasya prAbhRtasya trayodazaM prAbhRtaprAbhRtaM, samprati caturdazamArabhyate, tasya cAyamAdhikAraH-divasarAtriprarUpaNA karttavyA, tatastadviSayaM praznasUtramAha mU. (61) tA kahaM te divasA AhiyattivaijA?, tA egamegassa NaM pakkhassa panarasa divasA paM0 taM0-paDivAdivase bitiyadivase jAva pannarase divase, tA etesi NaM pannarasaNhaM divasANaM pannarasa nAmadhejA paM0 taM0-- Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUryaprajJaptiupAGgasUtram 10/14/61 vR. 'tA kahate'ityAdi, tA iti pUrvavat, kathaM ?-kena prakAreNakena krameNetyarthaH, bhagavan! tvayA divasA AkhyAtA iti vadet, bhagavAnAha-'tA egamegassa Na'mityAdi, tA iti pUrvavat, ekaikasya atrApAntarAlavartI makAro'lAkSaNikaH,NamitivAkyAlaGkAre, pakSasya paJcadaza paJcadaza divasAH prajJaptAH vakSyamANakramayuktAH, tameva kramamAha-'taMjahe'tyAdi, tadyathA-pratipaprathamo divaso dvitIyA dvitIyo divasaH tRtIyA tRtIyo divasaH evaM yAvatpaJcadazI paJcadazo divsH| 'tA eesi Na'mityAdi, tat eteSAM paJcadazAnAM divasAnAM krameNa paJcadaza nAmadheyAni prajJaptAni,tadyathAmU. (62) puvvaMge siddhamanorame ya tatto manoraho (haro) ceva / jasabhadde ya jasodhara savvakAmasamiddheti y|| mU. (63) idaM muddhAbhisitte ya somanasa dhanaMjae ya boddhvve| ____ atthasiddha abhijAte acAsaNe ya stNje| vR.prathamaH pratipallakSaNaH pUrvAGganAmA dvitIyaHsiddhamanoramaH tRtIyomanoharaH caturtho yazobhadraH paJcamo yazodharaH SaSThaH sarvakAmasamRddhaH saptama indramUrddhAbhiSiktaH aSTamaH saumanasaHnavamodhanaJjayaH dazamo'rthasiddhaH ekAdazo'bhijAtaH dvAdazo'tyazanaH trayodazaH zataJjayaH caturdazo'gnivezmA (zyaH) paJcadaza upazamaH, etAni divasAnAM krameNa nAmadheyAni / mU. (64) aggivese uvasame divasANaM naamdhenyjaaii| tA kahaM terAtIo AhitAti vadeJjA tAegamegassaNaM pakkhassa pannarasa rAIpannattAo, taMjahA-paDivArAI bidiyArAI jAvapannarasA rAI, tA etAsiNaM pannarasaNhaM rAINaM pannarasa nAmadhejA pannattA, taM0 vR. 'tA kaha'mityAdi, tAiti pUrvavat, kathaM kena prakAreNa kena krameNetyarthaH rAtraya AkhyAtA itivadeta?, bhagavAnAha- 'tA egamegassaNa'mityAdi, tA itiprAgvata, ekaikasya pakSasya paJcadaza paJcadaza rAtrayaH prajJaptAH, tadyathA-pratipat pratipatsambandhinI prathamA rAtri dvitIyadivasambandhinI dvitIyA rAtri, evaM paJcadazadivasamvandhinI paJcadazI rAtri, etacca karmamAsApekSayAdraSTavyaM, tatraiva pakSe pakSe paripUrNAnAM paJcadazAnAmahorAtrANAM sambhavAt, 'tA eesiNa' mityAdi, tatra etAsAM paJcadazAnAM rAtrINAM yathAkramamamUni paJcadaza nAmadheyAni prajJaptAni, tadyathA-- mU. (65) uttamA ya sunakkhattA, elAvaccA jasodharA / somanasA ceva tathA sirisaMbhUtA ya yoddhavvA / / mU. (66) vijayA ya vijayaMtA jayaMti aparAjiyA ya gacchA ya / __ samAhArA ceva tadhA teyA ya tahA ya atiteyaa|| mU. (67) devANaMdA niratI rayaNINaM naamdhecaaii| vR.prathamA pratipatsambandhinI rAtriruttamA-uttamanAmA dvitIyA sunakSatrA tRtIyA elApatyA caturthI yazodharA paJcamI saumanasI SaSThI zrIsambhUtAsaptamI vijayA aSTamI vaijayantI navamIjayantI dazamI aparAjitA ekAdazI icchA dvAdazI samAhArA trayodazI tejA caturdazI atitejA paJcadazI devAnandA, amUni krameNa rAtrINAM nAmadheyAni bhavanti / prAbhRtaM-10 prAbhRtaprAbhRtaM-14 samAptam Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 10, prAbhRtaprAbhRtaM - 15 -: prAbhRtaprAbhRtaM - 15: vR. tadevamuktaM dazamasya prAbhRtasya caturdazaM prAbhRtaprAbhRtaM, samprati paJcadazamArabhyate, tasya cAyamarthAdhikAraH - 'tithayo vaktavyA' iti, tatastadviSayaM praznasUtramAha 157 mU. (68) tA kahaM te tihI Ahiteti vadejjA ?, tattha khalu imA duvihA tihI pannattA, taMjA-divasatihI rAitihI ya, tA kahaM te divasatihI Ahiteti vadejjA ?, tA egamegassa NaM pannarasa 2 divasAMtahI pannattA, taM naMde bhadde jae tucche punne pakkhassa paMcamI punaravi naMde bhadde jae tucche punne pakkhassa dasamI punaravi NaMde bhadde jaye tucche punna pakkharasa pannarasa, evaM te tiguNA tihIo savvesiM divasANaM / kaha te rAItidhI Ahiteti vadejjA ?, egamegassa NaM pakkhassa pannarasa rAtitidhI paM0, taMo - uggavatI bhogavatI jasavatI savyasiddhA suhanAmA punaravi uggavatI bhogavatI jasavatI savvasiddhA suhanAmA punaravi uggavatI bhogavatI jasavatI savvasiddhA suhaNAmA, ete tiguNA tihIo savvAsiM rAtINaM // vR. 'tA kahaM te tihI' tyAdi, 'tA' iti pUrvavat, kathaM ? - kena prakAreNa kena krameNa tithaya AkhyAtA iti vadet, nanu divasebhyastithInAM kaH prativizeSaH yena etAH pRthak pRchyante ?, ucyate, iha sUryaniSpAditA ahorAtrAH candraniSpAditAH tithayaH, tatra candramasA tithayo niSpAdyante vRddhihAnibhyAM tathA coktam , 119 11 "taM rayaya kumuyasirisappabhassa caMdassa rAisurugassa / etihitti niyayaM bhaNai vuDDIe hAnIe // ". tatra vRddhihAnI candramaNDalasya na svarUpataH kintu rAhuvimAnAvarAnAvaraNakRte, tathAhi-iha dvividho rAhuH, tadyathA- parvarAhuH dhruvarAhuzca, tatra yaH parvarAhuH tadgatA cintA'trAnupayoginItyagre vakSyate kSetrasamAsaTIkAyAM vA kRteti tato'vadhAryA, yastu dhruvarAhustasya vimAnaM kRSNaM, taca candramaNDalasyAdhastAccaturaGgulamasamprAptaM sat cAraM carati, tatra candramaNDalaM buddhayA dvASaSTisaGghayairbhAgaiH parikalapyate, parikalpya ca teSAM bhAgAnAM paJcadazabhirbhAgo hiyate, labdhAzcatvAro dvASaSTibhAgAH zeSau dvau bhAgau tiSThataH / tau ca sadA tA vRddhau (sadAnAvRtI) eSA kila candramasaH SoDazI kaleti prasiddhi, tatra kRSNapakSe pratipadi dhruvarAhuvimAnaM kRSNaM, taca candramaNDalasyAdhastAccaturaGgulamasaMprAptaM sat cAraM carat AtmIyena paJcadazena bhAgena dvau dvASaSTibhAgau sadA'nAvAryasvabhAvau muktvA zeSaSaSTisatkaSaSTibhAgAtmakasya candramaNDalasya ekaM caturbhAgAtmakaM paJcadazabhAgabhAvRNoti / dvitIyasyAmAtmIyAbhyAM dvAbhyAM paJcadazabhAgAbhyAM dvau paJcadazabhAgau, tRtIyasyAmAtmIyaistribhiH paJcadazabhArgestrin paJcadazabhAgAn, evaM yAvadamAvAsyAyAM paJcadaza bhAgAnAvRNoti, tataH zuklapakSe pratipadi ekaM paJcadazabhAgaM prakaTIkaroti, dvitIyasyAM dvau paJcadazabhAgau tRtIyasyAM trIn paJcadazabhAgAn evaM yAvat paJcadazyAM paJcadazApi bhAgAnanAvRtAn karoti, tadA ca sarvAtmanA paripUrNaM candramaNDalaM loke prakaTaM bhavati, vakSyati cAmumarthamagre'pi sUtrakRt 'tattha NaM je se dhuvarAhU se NaM bahulapakkhassa paDivae pannarasabhAgeNa' mityAdinA granthena, Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 10/15/68 tatra yAvatA kAlena kRSNapakSe SoDazo bhAgo dvASaSTibhAgasatkacaturbhAgAtmako hAnimupagacchati sa tAvAn kAlavizeSastithirityucyute, tathA yAvatA kAlena zuklapakSe SoDazabhAgo dvASaSTibhAgasatkabhAgacatuSTayapramANaH parivarddhate tAvapramANaH kAlavizeSastithirbhavati, uktaM c||1|| "solasabhAgA kAUNa uDuvaI hAyaettha pannarasa / tittiyamitte bhAge puNo'vi parivaDDae joNhe / / // 2 // kAleNa jeNa hAyai solasa bhAgo u sA tihI hoi / taha ceva ya vuDDIe evaM tihiNo smuppttii|| atra 'joNhe' iti jotsne zuklapakSe ityarthaH, zeSaM sugama, ayaM ca pUrvAcAryaparamparAyAta upaniSadupadezaH ahorAtrasya dvASaSTibhAgapravibhaktasyaye ekaSaSTibhAgAstAvapramANA tithiriti, athAhorAtrastriMzanmuhUrtapramANaH supratItaH, prAgeva sUtrakRtA tasya tAvapramANatayA'bhidhAnAt, tithistu kiMmuhUrtapramANeti?, ucyate, paripUrNA ekonatriMzanmuhUrtA ekasya ca muhUrtasya dvAtriMzad dvASaSTibhAgAH, uktaM c||1|| "aunattIsaM punnA u muhuttA somao tihI hoi / bhAgAvi ya battIsaM bAvaTTikAeNa cheeNaM / / kathametadavasIyate iti cet, ucyate, iha ahorAtrasya dvASaSTibhAgIkRtasya satkA ye ekaSaSTibhAgAstAvapramANA tithirityucyate, tatraikaSaSTistiraMzatAguNyatejAtAni aSTAdazazatAni triMzadadhikAni 1830, ete ca kila dvASaSTibhAgIkRtasakatithigatapuhUrtasatkA aMzAH, tato muhUrtAnayanArthaM teSAM dvASaSTyA bhAgo hriyate, labdhA ekonatriMzamuhUrtA dvAtriMzaca dvASaTibhAgA muhUrtasya, etAvanmuhUrttapramANA tithi, etAvatA hi kAlena candramaNDalagataH pUrvoditapramANaH SoDazo bhAgo hAni vopagacchati varddhate vA, tata etAvAneva titheH parimANakAlaH, tadevamahorAtrAdasti titheH prativizeSa ityupapannastithiviSaye pRthakapraznaH, evaM gautamena prazne kRte bhagavAnAha ___ 'tattha khalu' ityAdi, tatra-tithivicAraviSaye khalcimA--vakSyamANasvarUpA dvividhAstithayaH prajJaptAH, tadyathA-divasatithayo rAtritithayazca, tatra titherya pUrvArddhabhAgaH sa divasatithirityucyate, yastu pazcArddhabhAgaH sa rAtritithiriti, 'tA kaha'mityAdi, tA iti pUrvavat, kathaM? -kena prakAreNa kayA nAmnAM paripATyA ityarthaH, divasatithaya AkhyAtA iti vadet, bhagavAnAha egamegassa NaM, tA iti pUrvavat, ekaikasya Namiti vAkyAlaGkAre pakSasya madhye paJcadaza divasatithayaH prajJaptAH, -prathamA nandA dvitIyA bhadrA tRtIyA jayA caturthI tucchA paJcamI pakSasya pUrNA, tataH punarapi SaSThI tidhirnanandA saptamI bhadrA aSTamI jayA navamI tucchA dazamI pakSasya pUrNA, tataH punarapyekAdazI tidhinandA dvAdazI bhadrA trayodazI jayA caturdazI tucchA pakSasya paJcadazI pUrNA, 'eva'ma0, evaM-uktena prakAreNa, ete iti strItve'pi prApte puMstvanirdezaH prAkRtatvAt, etA anantaroditAstithayo nandAdyAH, nandAdInyanantaroditAni tithinAmAnItyarthaH, triguNAH, triguNitAnIti bhAvaH, sarveSAM pakSAntarvartinAM divasAnA, sarvAsAM pakSAntarvartinInAM divasatithInAmityarthaH / 'tA kahaM te ityAdi, tA iti pUrvavat, kathaM ?-kena prakAreNa, kayA nAmnAM paripATyA Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 159 prAbhRtaM 10, prAbhRtaprAbhRtaM -15 ityarthaH, bhagavan! te tvayA rAtritithayaAkhyAtA iti vadet, bhagavAnAha-'tAegamegassaNa mityAdi, tA iti prAgvat, ekaikasya pakSasya paJcadaza paJcadaza rAtritithayaH prajJaptAH, tadyathA prathamA ugravatI dvitIyA bhogavatI tRtIyA yazomatI caturthI sarvasiddhA paJcamI zubhanAmA tataH punarapi SaSThI ugravatI saptamI bhogavatI aSTamI yazomatI nava sarvasiddhA dazamI zubhanAmA tataH punarapyekAdazI ugravatI dvAdazI bhogavatI trayodazI yazomatI caturdazI sarvasiddhApaJcadazI zubhanAmA, evametAstraguNAstithayaH, evametAni triguNAni tithinAmAnItyarthaH, sarvAsAM rAtrINAM-rAtritithInAM vAcakAnIti zeSaH / prAbhRtaM-10, prAbhRtaprAbhRtaM-15 samAptam prAbhRtaprAbhRtaM-16:vR. tadevamuktaM dazamasya prAbhRtasya paJcadazaM prAbhRtaprAmRtaM, samprati SoDazamArabhyate, tasya cAyamarthAdhikAra:-yathA 'gotrANi vaktavyAniti tatastadviSayaM praznasUtramAha mU. (69) tA kahaM te gottA AhitAti vadejA?, tA etesiNaM aTThAvIsAe nakkhattANaM abhiyI namkhatte kiMgotte? tAmoggallAyaNasagottepa0, savaNe nakkhatte kiMgottepa0? saMkhAyaNasagotte pa0, dhaniTThAnakkhatte kiMgotte paM0?, aggatAvasagote paM0, satabhisayAnakkhatte kiMgotte pa0?, kaNNaloyaNasagote paM0, puvvApoTTavatAnakkhatta kiMgote pa0?, jouka-NNiyasagotte pa0, uttarApoTTavatAnakkhatte kiMgotte pa0?, dhaNaMjayasagotte pa0, revatInakkhatte kiMgote pa0? pussAyaNasagotte p0| assiNInakkhatte kiMgotte pannate?, assAdaNasagotte pannatte, bharaNInakkhatte kiMgotte pannate ?, bhaggavesasagote paM0, kattiyAnakkhatte kiMgotte pannate ?, aggivesasagotte paM0, rohiNInakkhatte kiMgottepaM0?, gotamagote pannatte, saMThANAnakkhattekiMgotte paM0?, bhAradAyasagotte pannatte, adAnakkhatte kiMgotte paM0?, lohicAyaNasagotte paM0, punavvasanakkhatte kiMgotte pa0?, vAsiGkasagotte paM0, pusse nakhatte kiMgote paM0, umajjAyaNasagote paM0, assesAnakkhatte kiMgotte paM0?, maMDavvAyaNasagotte paM0, mahAnakkhatte kiMgotte paM0?, piMgAyaNasagotte paM0 / puvAphagguNInakkhatte kiMgotte paM0 ? govallAyaNasagotte paM0, uttarAphaguNInakkhatte kiMgote paM0?, kAsavagotte pannate, hatyenakkhatte kiMgotte paM0?, kosiyagote pannatte, cittAnarakhate kiMgotte paM0, dabhiyANassagotte pannatte, sAInakkhatte kiMgote pannate ?, cAmarachagotte paM0, visAhAnakhatte kiMgotte paM0, dabhiyANassagotte pannatte, sAInakkhatte kiMgotepannate?, cAmarachagotte paM0, visAhAnakhatte kiMgotte paM0?, suMgAyaNasagotte paM0, anurAdhAnakkhatte kiMgote paM0?, golavAyaNasagotte paM0, jeTThAnakkhatte kiMgotte paM0?, tigicchAyaNasagotte paM0, mUlenakkhatte kiMgote paM0?, kaccAyaNasagotte pannate, puvAsAdAnakkhattekiMgotte pannatte?, vajjhiyAyaNasagotte pa0, uttarAsADhAnakkhate kiMgote pannate ?, bagghAvaJcasagotte pa0 vR. 'tA kahaM te'ityAdi, iti (atra) nakSatrANAM svarUpato na gotrasambhavaH, yata idaM gotrasya Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 10/16/69 svarUpaM lokaprasiddhimupAgamat-prakAzakAdyapuruSAbhidhAnatastadapatyasantAnogotraM, yathAgargasyApatyaM santAno gargAbhidhAnogotramiti, nacaivaMsvarUpaM nakSatrANAM gotraM sambhavati, teSAmaupapAtikatvAt, tata itthaM gotrasambhavo draSTavyaH-yasminnakSatre zubhairazubhai grahaiH samAnaM yasya gotrasya yathAkrama zubhamazubhaM vA bhavati tattasya gotraM, tataH praznopapatti, 'tA' iti pUrvavat, kathaM tvayA nakSatrANAM gotrANi AkhyAtAnIti vadet ?, bhagavAnAha- 'tA eesina'mityAdi, tA iti pUrvavat, eteSAmaSTAviMzaternakSatrANAM madhye abhijinnakSatraM modagalyAyanasagotraM-modgalyAyanena saha gotreNa vartate yattattathA, zravaNanakSatraM zAGgrAyanasagotraM, evaM zeSANyapi sUtrANi bhAvanIyAni, krameNa gotrasaGgrAhikAzcaimA jambUdvIpaprajJaptisatkAzcatana sngghnnigaathaa:||1|| "moggallAyaNa 1 saMkhAyaNe 2 ya taha aggabhAva 3 kaNNalle 4 / tattoya joukaNNe 5 dhaNaMjae 6 ceva boddhavve // // 2 // pussAyaNa 7assAyaNa 8 maggavese 9ya aggivese 10y| goyama 11 bhAraddAe 12 lohicce 13 ceva vAsiDhe 14 // // 3 // ujjAyaNa 15 maMDavyAyaNe 16 ya piMgAyaNe 17ya golle 18 // kAsava 19 kosiya 20 dabbhiya 21 bhAga (cAma) racchA ya 22 suMgAe 23 // // 4 // golavvAyaNa 24 tigichAyaNe ya 25 kaccAyaNe 26 havai muule| tatto ya vajjhiyAvaNa 27 vagghAvace 28 ya guttaaii| prAbhRtaM-10, prAbhRtaprAbhRtaM-16 samAptam prAbhRtaprAbhRtaM-17:vR. tadevamuktaM dazamasya prAbhRtasya SoDazaM prAmRtaprAbhRtaM, samprati saptadazamArabhyate, tasya cAyamarthAdhikAraH- bhojanAni vaktavyAni' tatastadviSayaM praznasUtramAha mU. (70) tA kahaM tebhoyaNA AhitAti vadejA?, tA eesiNaM aTThAvIsANaM nakkhattANaM kattiyAhiM dadhiNA bhoccA kajaM sAdhiMti, rohiNIhiM casama (masa) maMsaMbhoccA kajaMsAdheti, saMThANAhiM migamaMsaM bhoccA kajhaM sAdhiMti, addAhiM navanIteNa bhoccA kajaM sAdheti, punavvasuNA'tha ghoNa bhocA kajaM sAdheti, pusseNaM khIreNa bhoccA kajaM sAdheti, assesAe dIvagamaMsaMbhocA kajaM sAdheti, mahAhiM kasoti bhocA kajaM sAdheti, puvvAhiM phagguNIhi meDhakamaMsaMbhoccA kajaM sAdheti, uttarAhiM phaguNIhiM nakkhImaMsaM bhoccA kajaM sAdheti, hattheNa vatthANIeNa bhoccA kajaM sAdheti, cittAhi maggasUveNaM bhocA kajaM saadheti| sAdiNA phalAiM bhochA kajaM sAdheti, visAhAhiM AsittiyAo bhocA kajaM sAdheti, anurAhAhiM missAkUra bhocA kalaMsAdheti, jehAhi laTTieNaMbhocA kajaM sAdheti, puvvAhiM AsADhAhiM AmalagasarIre bhoccA kajaM sAdheti, uttarAhiM AsADhAhiM balehiM bhoccA kajaM sAdheti, abhIyiNA pupphehiM bhoccA kajaM sAdheti, savaNeNaM khIreNaM bhoccA kajaM sAdheti, sayabhisayAe tuvarAu bhoccA kajaM sAdhetei, puvvAhiM puThThavayAhiM kArillaehiM bhuccA kajaM sAdheti, uttarAhiM paTThavatAhiM varAhamaMsaM Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 10, prAbhRtaprAbhRtaM - 17 161 bhoccA kajaM sAdheti, ravetIhiM jalayaramaMsaM bhocA kajaM sAdheti, assiNIhi tittiramaMsaM bhoccA kajaM sAdheti vaTTakamasaM vA, bharaNIhiM talaM taMdulakaM bhocA kajhaM sAdheti / / vR. 'tA kahaM te bhoyaNe'tyAdi, tA iti pUrvavat, kathaM ?-kena prakAreNa nakSatraviSayANi bhojanAni AkhyAtAnIti vadet, bhagavAnAha-'tAeesiNamityAdi, tAiti pUrvavat, eteSAmamantaroditAnAmaTAviMzatenakSatrANAM madhye kRttikAbhipumAn kAryaM sAdhayati, dajA sammizramodanaM muktvA, kimuktaM bhavati? -kRttikAsuprArabdhaM kAryaji mukteprAyonirvighnaM siddhimAsAdayatIti, evaM zeSeSvapi sUtreSu bhAvanA drssttvyaa|| prAbhRtaM-10, prAbhRtaprAbhRtaM-17 samAptam prAbhRtaprAbhRtaM-18:. vR. tadevamuktaM dazamasya prAbhRtasya saptadazaM prAbhRtaprAbhRtaM, sampratyaSTAdazamArabhyate, tasya cAyamarthAdhikAraH-'candrAdityacArA vaktavyAH' tatastadviSayaM praznasUtramAha mU. (71) tA kahaM te cArA AhitAti vadejA?, tatya khalu imA duvihA cArA paM0, taM0AdicacArA ya candacArA y| tA kahaM te caMdacArA Ahiteti vadejA ?, tA paMcasaMvaccharieNaM juge, abhIinakvatte sattasadvicAre caMdeNa saddhiM joyaM joeti, savaNeNaM nakkhatte sattaddhiM cAre caMdeNa saddhiM joyaMjoeti. evaM jAva uttarAsAdAnakkhatte sattavicAre caMdeNaM saddhiM joNaM joeti| tA kahaM te AicacArA Ahiteti vadejA?, tA paMcasaMvaccharieNaMjuge, abhIyInarakhate paMcacAre sUreNa saddhiM joyaMjoeMti, evaMjAva uttarAsATAnakkhatte paMcacAre sUreNa saddhiM joyNjoeti| vR. 'tA kahaM te ityAdi, tA iti pUrvavat, kathaM ?-kena prakAreNa kiMpramANayA saddhayayA ityarthaH, cArA AkhyAtA iti vadat, bhagavAnAha-'tatthe tyAdi, tatra-cAravicAraviSaye khalcime vakSyamANasvarUpA dvividhA--dviprakArAzcArAH prajJaptAH, dvaividhyamevAha-tadyathA-AdityacArAzcandracArAzca, cazabdau parasparasamuccaye, tatra prathamatazcandracAraparijJAnArthaM tadviSayaM praznasUtramAha 'tA kahaM te ityAdi, tA itiprAgvat, kathaM? -kena prakAreNa, kayA saGghayayA ityartha, tvayA bhagavan ! candracArA AkhyAtA itivadet, bhagavAnAha-'tApaMce' tyAdi, tAita pUrvavat, paJcasAMvatsarike-candracandrAbhivarddhitacandrAbhivarddhitarUpapaJcasaMvatsarapramANe Namiti vAkyAlaGkAre yuge abhijinakSatraM saptaSaSTiM cArAnyAvatcandreNa sArddhayogaMyunakti-yogamupapadyate, kimuktaM bhavati? -candro'bhijinakSatreNa saha saMyukto yugamadhye saptaSaSTisaGkhyAncArAn caratIti, kathametadavasIyate iti cet, ucyate, iha yogamadhikRtya sakalanakSatramaNDalIparisAptirekena nakSatramAsena bhavati, nakSatramAsAzca yugamadhye saptaSaSTiretaccAgre bhAvayiSyate tataH pratinakSatramaNDalIparisamAptirekena nakSatramAsena bhavati, nakSatramAsAzca yugamadhye saptaSaSTiretacAgre bhAvayiSyate tataH pratinakSatraparyAyamekaikaM cAramabhijitA nakSatreNa saha candrasya yogasambhavAdupapadyate candro'bhijitA nakSatreNa saha saMyukto yugamadhye saptaSa,pTisaGkhyAn cArAn caratIti, evaM pratinakSatraM bhAvanIyaM / _ samprati AdityacAraviSayaM praznasUtramAha-'tA kahaM te ityAdi, tA iti prAgvat, kathaM 12/11 Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 10/18/71 kiMpramANayA saGkhyayA bhagavan ! tvayAAdityacArAAkhyAtA itivadet ?, bhagavAnAha- 'paMcasaMvaccharie na mityAdi, tA iti pUrvavat, paJcasAMvatsarike-candrAdipaJcasaMvatsarapramANe yuge-yugamadhye'bhijannakSatraM paJca cArAn yAvat sUryeNa saha yogaM yunakti, atrApyayaM bhAvArtha- abhijitA nakSatreNa saMyuktaH sUryo yugamadhye paJcasaGghayAncArAn carati, kathametadavagamyate iti cet, ucyate, iha yogamadhikRtya sUryasya sakalanakSatramaNDalIparisamAptirekena sUryasaMvatsareNa, sUryasaMvatsarAzca yuge bhavanti paJca, tataH pratinakSatraparyAyamekaikaM vAramabhijitA nakSatreNa saha yogasya sambhavAt ghaTate'bhijitA nakSatreNa saha saMyuktaH sUryo yugepaJca cArAn carati, evaM zeSanakSatreSvapi bhAvanAbhA0 prAbhRtaM-10, prAbhRtaprAbhRtaM-18 samAptam prAbhRtaprAmRtaM-19:vR.tadevamuktaM dazamasya prAbhRtasyASTAdazaMprAbhRtaprAbhRtaM, sAmpratamekonaviMzatitamamArabhyate, tasya cAyamarthAdhikAraH- 'bhAsaprarUpaNA kartavye ti, tatastadviSayaM praznasUtramAha mU. (72) tA kahaM te mAsA AhatAti vadejA ?, tA egamegassaNaM saMvacchassabArasa mAsA pannatA, tesiM ca duvihA nAmadhejA pannattA, taM0-loiyA louttariyA ya, tattha loiyA nAmA sAvaNe bhaddavate Asoe jAva AsADhe, louttariyA nAmA va. 'tA kahaM te' ityAdi, pUrvavat, kathaM?-kena prakAreNa kayA nAmnAM paripATyA ityartha bhagavan ! tvayA mAsAnAM nAmadheyAni AkhyAtAnIti vadet, bhagavAnAha "egamegassa Na mityAdi, tA iti pUrvavat, ekaikasya saMvatsarasya dvAdaza mAsAH prajJaptAH, teSAM ca dvAdazAnAmapi mAsAnAM nAmadheyAni dvividhAni prajJaptAni-laukikAni lokottarANica, tatra loke prasiddhAni laukikAni, lokAduttarANi yAni na loke prasiddhAni kintu pravacana eva tAni lokottarANi, tat laukikalokottarANAM madhyo laukikAni nAmAnyamUni, tadyathA- 'zrAvaNo bhAdrapada' ityAdi, lokottarANi nAmAnyamUni, tadyathAmU. (73) abhinaMde supaiDhe ya, vijaye piitivddhnne| sejase ya sive yAvi, sisirevi ya hemavaM / / mU. (74) navame vasaMtamAse, dasame kusumsNbhve| ekAsame nidAho, vaNavirohI ya bArase / / vR.prathamaH zrAvaNarUpomAso'bhinandaH dvitIyaH supratiSThaH tRtIyo vijayaH caturthaprItivarddhanaH paJcamaHzreyAn SaSThaH zivaH saptamaH ziziraH aSTamo haimavAn navamovasantamAsaH dazamaH kusumasambhavaH ekAdazo nidAghaH dvAdazo vanavirodhI // prAbhRtaM-10, prAbhRtaprAbhRtaM-19 samAptam prAbhRtaprAbhRtaM-20:vR. tadevamuktaM dazamasya prAbhRtasya ekonaviMzatitamaM prAbhRtaprAbhRtaM, samprati viMzatitamamArabhyate, tasya cAyamarthAdhikAra:--'yathA paJca saMvatsarAH pratipAdyA' iti, tatastadviSayaM praznasUtramAha Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 10, prAbhRtaprAmRtaM - 20 163 mU. (75) tAkatiNaMbhaMte! saMvacchare AhitAtivadejA?, tApaMca saMvaccharAAhitetivadejjA, taM0-nakkhattasaMvacchare jugasaMvacchare pamANasaMvacchare lakkhaNasaMvacchare saniccharasaMvacchare / vR. 'tA kaiNamityAdi, tAitipUrvavat, kati-kiMsaGkhyAHNamiti vAkyAlaGkAre saMvatsarA AkhyAtA iti vadet ? bhagavAnAha--'tA ityAdi, tA iti prAgvat, paJca saMvatsarAAkhyAtA iti vadet, tadyathA-nakSatrasaMvatsara ityAdi, tatra yAvatA kAlenASTAviMzatyApinakSatraiH saha krameNa yogaparisamAptistAvAn kAlavizeSo dvAdazabhirguNito nakSatrasaMvatsaraH, uktaM ca-"nakkhattacaMdajogo bArasaguNioyanakkhatto' atrapunarekonitanakSatraparyAyayogaekonakSatramAsaH saptaviMzatirahorAtrA ekaviMzatizca saptaSaSTibhAgA saptaSaSTabhAgA ahorAtrasya, eSa rAziryadA dvAdazabhirguNyate tadA trINyahorAtrazatAni saptaviMzatyadhikAni ekapaJcAzaca saptaSaSTibhAgA ahorAtrasya etAvatpramANo nakSatrasaMvatsaraH / yugaM paJcavarSAtmakaMtatapUrakaH saMvatsaroyugasaMvatsaraH / yugasya pramANahetuH saMvatsaraH pramANa-saMvatsaraH / lakSaNena yathAvasthitenopetaH saMvatsaro lkssnnsNvtsrH| zanaizcaraniSpAditaH saMvatsaraH zanaizcarasaMvatsaraH zanaizvara sambhavaH / tadevaM paJcApi zanaizcara saMvatsarAn nAmataH pratipAdya sampratyeteSAmeva saMvatsarANAM yathAkramaM bhedAnAha ma. (76) tA nakkhattasaMvacchare NaMduvAlasavihe pannatte, sAvaNe bhaddavae jAva AsADhe, jaM vA vahassatImahaggahe duvAlasahiM saMvaccharehiM savvaM nakkhattamaMDalaM samANeti / / vR. 'tA nakkhatte tyAdi, tAitiprAgvatnakSatrasaMvatsaro dvAdazavidho-dvAdazaprakAraH, tadyathA'zrAvaNo bhAdrapada'itayAdi, iha ekaH samastanakSatrayogaparyAyo dvAdazabhirguNito nakSatrasaMvatsaraH, tato ye nakSatrasaMvatsarasya pUrakA dvAdaza samastanakSatrayogaparyAyAH zrAvaNabhAdrapadAdinAmAnaste'pyavayave samudAyopacArAt nakSatrasaMvatsaraH, tataH zrAvaNAdibhedAt dvAdazavidho nakSatrasaMvatsaraH jave'tyAdi, vAzabdaH pakSAntarasUcane, athavAyatsarva-samastaMnakSatramaNDalaM bRhaspatirmahAgraho yogamadhikRtya dvAdazabhi saMvatsaraiH sAmanayati--paribhraman samApayati eSa nakSatrasaMvatsaraH, kimuktaM bhavati ?-yAvatA kAlena bRhaspatinAmA bhahAgraho yogamadhikRtyAbhijidAdInyaSTAviMzatimapi nakSatrANi parisamApayati tAvAn kAlavizeSo dvAdazavarSapramANo nksstrsNvtsrH| mU. (77) tA jugasaMvacchareNaM paMcavihe pannatte, taM0-caMde caMde abhivaSTie caMde abhivaDDie ceva, tA paDhamassa NaM caMdassa saMvaccharassa cauvIsaM pavvA paM0, dobassa NaM caMdasaMvaccharassa cauvIsaM pavyA paM0 / taccassa NaM abhivavitasaMvaccharassa chavvIsaM pavvA paM0, cautthassa NaM caMdasaMvaccharassa cauvIsaMpavvA paM0, paMcamassa NaM abhivaSTviyasaMvaccharassa chabbIsaMpavvApannattA, evAmeva sapuvvAvareNaM paMcasaMvaccharie juge ege cauvIse pavvasate bhavatIti makkhAtaM / vR. 'tA jugasaMvacchare namityAdi, yugasaMvatsaro-yugapUrakaH saMvatsaraH paJcavidhaH prajJaptaH, tadyathA-cAndrazcAndro'bhivarddhitazcAndro'bhivarddhitazcaiva, uktaM ca-- // 1 // "caMdo caMdo abhivaDio ycNdo'bhivhiocev| paMcasahiyaM jugamiNaM diheM telokkadaMsIhiM / / // 2 // paDhamabiiyA u caMdA taiyaM abhivaDdiyaM viyANAhi / caMdaM ceva cautthaM paMcamamabhivaDDiyaM jANa // Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUryaprajJaptiupAGgasUtram 10/20/77 tatra dvAdazapUrNamAsIparAvarttA yAvatA kAlena parisamAptimupayAnti tAvAn kAlavizeSazcAndraH saMvatsaraH, uktaM ca- 'puNNimapariyaTTA puNa bArasa saMvaccharo havai caMdo / ' ekazca pUrNamAsIparAvartta ekazcAndramAsaH, tasmiMzca cAndramAse rAtrindivaparimANacintAyAmekonatriMzadahorAtrA dvAtriMzacca dvAparibhAgA rAtrindivasya, etad dvAdazabhirguNyate, jAtAni trINi zatAni catuSpaJcAzadadhikAni rAtrindivAnAM dvAdaza ca dvASaSTibhAgA rAtrindivasya evaM parimANazcAndraH saMvatsaraH, tathA yasmin saMvatsare'dhikamAsasambhavena trayodaza candramAsA bhavanti so'bhivarddhitasaMvatsaraH, uktaM ca- "terasa ya caMdamAsA eso abhivaDhio u nAyavvo / 1 ekasmiMzcandramAse ahorAtrA ekonatriMzadbhavati dvAtriMzacca dvASaSTibhAgA ahorAtrasya, etaccAnantaramevoktaM tata eSa rAzistrayodazabhirguNyate, jAtAni trINyahorAtrazatAni tryazItyadhikAni catuzcatvAriMzacca dvASaSTibhAgA ahorAtrasya, etAvadahorAtrapramANo'bhivarddhitasaMvatsara upajAyate / kathamadhikamAsasambhavo yenAbhivarddhitasaMvatsara upajAyate ? kiyatA vA kAlena sambhavatIti ucyate, iha yugaM candracandrAbhivarddhitacandrAbhivarddhitarUpapaJcasaMvatsaraM sUryasaMvatsarApekSayA paribhAvyamAnamanyUnAtiriktAni paJca varSANi bhavanti, sUryamAsazca sArddhatriMzadahorAtrapramANaJcandramAsa ekonatriMzaddinAni dvAtriMzaca dvASaSTibhAgA dinasya tato gaNitasambhAvanayA sUryasaMvatsarasatkatriMzanmAsAtikrame ekazcandramAso'dhiko labhyate, saca yathA labhyate tathA ( jJApanAya ) pUrvAcAryapradarzitayaM karaNagAthA // 1 // 'caMdassa jo viseso Aicassa ya havija mAsassa / tIsaiguNio saMto hava hu ahimAsago ekko / asyA akSaragamanikA - AdityasaMvatsarasambandhino mAsasya madhyAt candrasya - candramAsasya yo bhavati vizleSa, iha vizleSe kRte sati yadavaziSyate dapyupacArAdvizleSaH, sa triMzatA guNitaH san bhavatyeko'dhikamAsaH, tatra sUryamAsaparimANAt sArddhatriMzadahorAtrarUpAccandramAsaparimANamekonatriMzaddinAni dvAtriMzacca dvASaSTibhAgA dinasyetyevaMrUpaM zodhyate, tataH sthitaM pazcAddinamekamekena dvApaSTibhAgAste triMzaddinebhyaH zodhyante tataH sthitAni zeSANi ekonatriMzaddinAni dvAtriMzacca dvASaSTibhAgAdinasya, etAvatparimANazcAndro mAsa iti bhavati sUryasaMvatsarasatkatriMzanmAsAtikrame eko'dhikamAsI, yuge ca sUryamAsAH SaSTistato bhUyo'pi sUryasaMvatsarasatkatriMzanmAsAtikrame dvitIyo'dhikamAso bhavati, uktaM ca 164 119 11 "saThThIe aiyAe havai hu ahimAsago jugaddhami / bAvIse pavvasa havai ya bIo jugaddhami / / " asyApyakSaragamanikA - ekasmin yuge'nantaroditasvarUpe parvaNAM - pakSANAM SaSTI atItAyAM, paSTisaGghayeSu pakSeSvatikrAnteSu ityarthaH, etasminnavasare yugArddheSu yugArddhapramANe eko'dhikamAso bhavati, dvitIyastvadhikamAsodvAviMze-dvAviMzatyadhike parvazate pakSazate'tikrAnte yugasyAnteyugasya paryavasAne bhavati, tena yugamadhye tRtIye vatsare'dhikamAsaH paJcame veti dvau yuge'bhivarddhitasaMvatsarau / samprati yuge sarvasaGghayayA yAvanti parvANi bhavanti tAvanti nirddidikSu prativarSaM parvasa hvayAmAha - Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 10, prAbhRtaprAbhRtaM - 20 165 "tA paDhamassa Na'mityAdi, 'tA' iti tatra yuge prathamasyaNamiti vAkyAlaGka tau cAndrasya saMvatsarasya caturviMzati parvANi prajJaptAni, dvAdazamAsAtmako hi cAndraH saMvatsaraH, ekaikasmiMzca mAse dve dve parvaNI, tataH sarvasaGkhyayA cAndre saMvatsare caturviMzati parvANi bhavanti, dvitIyasyApi cAndrasaMvatsarasya caturviMzati parvANi bhavanti, abhivarddhitasaMvatsarastha paDaviMzati parvANi, tasya trayodazamAsAtmakatvAt, caturthasya cAndrasaMvatsarasya caturviMzati parvANi, paJcamasya abhivarddhitasaMvatsarasya paDviMzati parvANi, kAraNamantaramevoktaM, tata evameva-uktenaiva prakAreNa 'sapuvvAvareNaM ti pUrvAparagaNitamInena paJcasAMvatsarike yugecaturviMzatyadhikaMparvazataM bhavatItyAkhyAtaM sarvairapi tIrthakRbhirmayA ca / iha kasminnayane kasmin vA maNDale kiM parva samAptimupayAtIti cintAyAM pUrvAcArya parvakaraNagAthA abhihitAH, tatastA vineyjnaanugrhaarthmupdishynte||1|| "icchApavvehi guNiuM avaNaM rUvAhiaMtu kAyavvaM / sojhaM ca havai etto ayaNakkhettaM uDuvaissa / / // 2 // jai ayaNA sujhaMtI taipavvajuyA u rUvasaMjuttA / tAvaiyaM taM ayaNaM nasthi nirasaMmi rUvajuyaM / / // 3 // kasiNaMmi hoi rUvaM pakhebo do ya hoMti bhinnmi| jAvaiyA tAvaiyA ete sasimaMDalA hoti / / * // 4 // oyammi u guNakAre abhitaramaMDale havai aaii| juggaMmi ya guNakAre vAhirage maMDale AI / / eSAM krameNa vyAkhyA-yasmin parvaNi avanamaNDalAdiviSayA jJAtumicchA tena dhravurAzirguNyate, atha ko'saudhruvarAzi?, ucyate, iha dhruvarAzipratipAdikeyaM pUrvAcAryopadarzitA gaathaa||1|| "egaM ca maMDalaM maMDalassa sattaTThabhAga cttaari| nava ceva cuNNiyAo igatIsakaeNa cheeNa / / asyA akSarayojanA--eka maNDalamekasya ca maNDalasya saptapaSTibhAgAzcatvAraH ca nava cUrNikAbhAgA ekasya ca saptapaSTibhAgasya ekatriMzatkRtena chedena ye cUrNikA bhAgAstena ca, etAvayamANo dhruvarAzi, ayaMca parvagatakSetrAdayanagatakSetrApagame zeSIbhUtaH, etasyacotpattimAtraMbhAvayiSyAmaH, tata evaMbhUtaM dhruvarAzimIpsitaparvabhirguNayitvA tadanantaramayanarUpAdhikaMkartavyaM, tathAguNitasya maNDalarAzeH yadi candramaso'yanakSetraM paripUrNamadhikaMvA sambhAvyate tataetasmAdIpsitaparvasaDyAguNitAt maNDalarAzeruDupateH-candramaso'yanakSetraM bhavati zodhyaM, yati ca-cAvatsaGkhyAni cAyanAni zuddhayanti tatibhiryuktAni parvANi ayanAni kriyante, kRtvA ca bhUyo rUpasaMyuktAni vidheyAni, yadi punaH paripUrNAni maNDalAnizuddhayanti rAzizca pazcAnirlepojayate tadA tadayanasavayAnairniraMzaM sadrUpayuktaM nAsti, na tatrAyanarAzau rUpaM prakSipyate iti bhAvaH, tathA kRtsne-paripUrNe rAzau bhavatyekaM rUpaM maNDaralAzau prakSepaNIyaM, bhinne-khaNDe aMzasahite rAzAvityarthaH, dvirUpe maNDalarAzau prakSepaNIye prakSepeca kRte satiyAvAn maNDalarAzirbhavati tAvanti maNDalAni tAvatithe Ipsite parvaNi bhavanti tathA yadi Ipsitena parvaNA ojorUpeNa-viSamalakSaNena guNakAro bhavati Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 10/20/77 tata Adirabhyantare maNDale draSTavyaH, yugme tu same tu guNakAre AdirvAhye maNDale'vaseyaH, eSa karaNagAthAsamUhAkSarArthaH, bhAvanA tviyam - ko'pi pRcchati-yugAdau prathamaM parva kasminnayane kasmin vA maNDale samAptimupayAti ? tatra prathamaM parva pRSTamiti vAmapArzve parvasUcaka ekakaH sthApyate, tatastasyAnuzreNi dakSiNapArzve ekamayanaM, tasya cAnuzreNi ekaM maNDalaM, tasya ca maNDalas yAdhastAccatvAraH saptaSaSTibhAgAsteSAmadyadhastAnnava ekatriMzadbhAgAH, eSa sarvo'pi rAzidhruvarAzi, sa ca Ipsitena ekena parvaNA guNyate, 'ekena ca guNitaM 0 'ti jAtastAvAneva rAzi, tataH / 'ayanaM rUpAdhikaM ca karttavya' miti vacanAdekaM rUpamayane prakSipyate, maNDalarAzau cAyanaM na zuddhayati, tato 'do ya hoMti bhinnaMmi' iti vacanAt maNDalarAzau dve rUpe prakSipyete, tata AgatamidaM prathamaM parva dvitIye'yane tRtIyasya maNDalasya oyaMmiya guNakAre abhiMtaramaMDale havai AI' iti vacanAt, abhyantaravarttinazcaturSu saptaSaSTibhAgeSu ekasya ca saptaSaSTibhAgasya navasvekatriMzadbhAgeSu gateSu samAptimupayAtIti, ayanaM ceha candrAyaNamavaseyaM, candrAyaNaM ca yugasyAdau prathamamuttarAyaNaM dvitIyaM dakSiNAyanamiti dvitIye'yane'bhyantaravarttinastRtIyasya maNDalasyetyuktaM, tathA ko'pi pRcchati - dvitIyaM parva kasminnayane kasmin vA maNDale samAptimadhigacchatIti, tatra dvitIyaM parva pRSTamiti sa eva prAgukto dhruvarAzi samasto'pi dvAbhyAM gumyate, tato jAte dve ayane dve maNDale aSTau saptaSaSTibhAgA aSTAdaza ekatriMzadbhAgAstataH / 'ayanaM rUpAdhikaM karttavya' miti vacanAt ayane rUpaM prakSipyate, maNDalarAzau cAyanaM na zuddhayati, tato 'do ya hoMti bhinnaMmi' iti vacanAnmaNDalarAzau dve prakSipyete, tata AgataM dvitIyaM parva tRtIye'yane caturthasya maNDalasya 'juggaMmi va guNakAre bAhirage maMDale havai AI' iti vacanAt bAhyamaNDalAdarvAgvarttinaH aSTasu saptaSaSTibhAgeSu ekasya ca saptaSaSTibhAgasyASTAdazasve-katriMzabhAgeSvatikrAnteSu parisamAptimupaiti tathA ko'pi praznayati caturdazaM parva katisaGghayeSvayaneSu maNDaleSu vA samAptiM gacchatIti, sa eva prAgukto dhruvarAzi samasto'pi caturdazabhirguNyate, jAtAni ayanAni caturddaza maNDalAnyapi caturddaza, catvAraH saptaSaSTibhAgAzcaturddazabhirguNitAH SaTpaJcAzat, nava ekatriMzadbhAgAzcaturddazabhirguNitA jAtaM SaDaviMzatyadhikaM zataM tatra SaDviMzatyadhikasya zatasya ekatriMzatA bhAgo hiyate, labdhAH catvAraH saptaSaSTibhAgAH, dvau cUrNikA bhAgau tiSThataH, catvArazca saptaSaSTibhAgA uparitane saptaSaSTibhAgarAzau prakSiSyante, jAtAH SaSTisaptaSaSTibhAgAH, caturddazabhyazca maNDalebhyastrayodazabhirmaNDalaistrayodazabhizca saptaSaSTibhAgairayanaM zuddhaM, tena pUrvANyayanApi caturddazasaGkhyAni yutAni kriyante / 1 tataH 'ayanaM rUpAdhikaM karttavya' miti vacanAdbhUyo'pi tatraikaM rUpaM prakSipyate, jAtAni SoDaza ayanAni, saptaSaSTibhAgAzca catuSpaJcAzatsaGkhayA maNDalarAzAbuddharitAstiSThanti, te saptaSaSTibhAgarAzI SaSTirUpe prakSatripyante, jAtaM caturddazottaraM zataM, tasya saptaSaSTyA bhAgo hiyate, labdhamekaM maNDalaM, pazcAdavatiSThante saptacatvAriMzat saptaSaSTibhAgAH, tato 'do ya hoMti bhinnaMmi iti vacanAnmaNDalarAzI dve rUpe prakSipyete, jAtAni trINi maNDalAni, caturddazabhizcAtra guNitaM kRtaM, caturddazarAzizca yadyapi yugmarUpastathA'pyatra maNDalarAzerekamayanamadhikaM praviSTamiti trINi maNDalAnyabhyantaramaNDalAdArabhya draSTavyAni tata AgataM caturddazaM parva SoDaze'yane'bhyantara Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 10, prAbhRtaprAbhRtaM - 20 maNDalAdArabhya tRtIye maNDale saptacatvAriMzati saptaSaSTibhAgeSu gateSvekasya ca saptaSaSTibhAgasya dvayorekatriMzadbhAgayorgatayoH parisamApnotIti / tathA dvASaSTitamaparvajijJAsAyAM sa pUrvokto dhruvarAzidvaSiSTyA guNyate, jAtAni dvASaSTirayanAni dvASaSTirmaNDalAni dvezate aSTAcatvAriMzadadhike saptaSaSTibhAgAnAM paJcazatAni aSTApaJcAzadadhikAni ekatriMzadbhAgAnAM teSAmekatriMzatA bhAge labdhAH paripUrNA aSTAdaza saptaSaSTibhAgAste uparitane saptaSaSTibhAgarAzI prakSipyante, jAte dve zate SaTSaSTyadhike, upari ca dvASaSTimaNDalAni, tebhyo dvipaJcAzatA maNDalairdvipaJcAzatA ca ekasya maNDalasya saptapaSTibhAgaizcatvAri ayanAni lavdhAni, tAnyayanarAzau prakSipyante, jAtAni SaTpaTirayanAni pazcAdavatiSThante navamaNDalAni paJcadaza ca saptaSaSTibhAgA maNDalasya, tatra paJcadaza saptaSaSTibhAgAH saptaSaSTibhAgarAzimadhye prakSipyante, jAte dvezate ekAzItyadhike, tayoH saptaSaSTyA bhAge hRte labdhAni catvAri maNDalAni, zeSA avatiSThante trayodaza saptaSaSTibhAgA maNDalasya, te ca maNDalArAzau prakSipyante, jAtAni trayodaza maNDalAni, trayodazabhirmaNDalaistrayodazabhizca saptaSaSTibhAgaiH paripUrNamekamayanaM lavdhamiti tadayanarAzau prakSipyate, jAtAni saptaSaSTirayanAni, 'natthi niraMsaMmi rUvajuya' miti vacanAdayanarAzau rUpaM na prakSipyate / " 167 ? kevalaM 'kasiNami hoi rUvaM pakkhevo' iti vacanAnmaNDalasthAne ekaM rUpaM nyasyate, dvASaSTyA cAtra guNakAraH kRto dvASaSTirUpazca rAziryugmo yAnyapi ca catvAryayanAni praviSTAni tAnyapi yugmarUpANi rUpaM cAtrAdhikamekaM na prakSiptamiti paJcamamayanaM tatsthAne draSTavyamiti vAhyamaNDalamAdirdraSTavyaM tata AgataM dvASaSTitamaM parva saptaSaSTrayvayaneSu paripUrNeSu jAteSu vAhyamaNDale prathamarUpe parisamApte parisamAptiM gatamiti, evaM sarvANyapi parvANi bhAvanIyAni, kevalaM vineyajanAnugrahAya paryAyanaprastAro lezato'kSaratADita upadarzyate, tatra prathamaM parva dvitIye'yane tRtIye maNDale tRtIyasya maNDalasya caturSu saptaSaSTibhAgeSu ekasya ca saptaSaSTibhAgasya navasvekatriMzadbhAgeSu gateSu samAptamiti dhruvarAzi kRtvA parvAyanamaNDaleSu pratyekamekaikaM rUpaM prakSeptavyaM, bhAge ca tAvatasaGkhyAkA bhAgAH, maNDale cAyanakSetre paripUrNe trayodaza maNDalAni ekasya ca maNDalasya trayodaza saptaSaSTibhAgA ityetAvapramANamayanakSetraM zodhayitvA'yanamayanarAzau prakSeptavyaM, anena krameNa vakSyamANaH prastAraH samyak paribhAvanIyaH, sa ca prastAro 'yaM prathamaM parva dvitIye'yane tRtIye maNDale tRtIyasya maNDalasya caturSu saptaSaSTibhAgeSu ekasya ca saptaSaSTibhAgasya navasvekatriMzadabhAgeSu gateSu samAptaM, dvitIyaM parva tRtIye'yane caturthe maNDale caturthasya maNDalasya aSTasu saptaSaSTibhAgeSu ekasya ca saptaSaSTibhAgasya ekatriMzadbhAgeSu aSTAdazasu, tRtIyaM parva caturthe'yane paJcame maNDale paJcamasya maNDalasya dvAdazasu saptaSaSTibhAgeSu ekasya ca saptaSaSTibhAgasya saptaviMzatau ekatriMzadbhAgeSu, caturtha parva paJcame'yane SaSThe maNDale SaSThasya maNDalasya saptadazasu saptaSaSTibhAgeSu ekasya ca saptaSaSTibhAgasya paJcasvekatriMzadbhAgeSu, paJcamaM parva SaSThe'yane saptame maNDale saptamasya maNDalasya ekaviMzatI saptaSaSTibhAgeSu ekasya ca saptaSaSTibhAgasya caturddaza- svekatriMzadbhAgeSu, SaSThaM parva sapte'yane'STame maNDale'STamasya maNDalasya paJcaviMzatau saptaSaSTibhAgeSu ekasya ca saptaSaSTibhAgasya trayoviM zatAvekatriMzadbhAgeSu, saptamaM parva aSTame'yane navame maNDale navamasya maNDalasya triMzati saptaSaSTibhAgeSvekasya ca saptaSaSTibhAgasya ekasminnekatriMzadbhAge aSTamaM parva navame'yane dazame Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 10/20/77 maNDale dazamasya maNDalasya catustriMzati saptaSaSTibhAgeSvekasya ca saptaSaSTibhAgasya dazasvekatriMzadbhAgeSu / navamaM parva dazame'yane ekAdaze maNDale ekAdazasya maNDalasyASTAtriMzati saptaSaSTibhAgeSvekasya ca saptaSaSTibhAgasya ekonaviMzatAvekatriMzadbhAgeSu, dazamaM parva ekAdaze'yane dvAdaze maNDale dvAdazasya ca maNDalasya dvAcatvAriMzati saptaSaSTibhAgeSu ekasya ca sampaSTibhAgAviMzatI ekatriMzadbhAgeSu, ekAdazaMparva dvAdaze'yane trayodaze maNDale trayodazasya maNDalasya saptacatvAriMzati dvASaSTibhAgeSvekasya ca saptaSaSTibhAgasya SaTsu ekhatriMzadbhAgeSu, dvAdazaM parva caturddaze'yane prathame maNDale prathamasya maNDalasyASTAtriMzati saptaSaSTibhAgeSvekasya ca saptaSaSTibhAgasya paJcadazasvekatriMzad-bhAgeSu, trayodazaM parva paJcadaze'yane dvitIyaM maNDale dvitIyasya maNDalasya dvAcatvAriMzati saptaSaSTi-bhAgeSvekasya ca saptaSaSTibhAgasya caturviMzato ekatriMzadbhAgeSu, caturdazaM parva SoDaze'yane tRtIye maNDale tRtIyasya maNDalasya saptacatvAriMzati saptaSaSTibhAgeSvekasya ca saptaSaSTibhAgasya dvayorekatriMzadbhAgayoH, paJcadazaM parva saptadaze'yane caturthe maNDale caturthas maNDalasya ekapaJcAzati saptaSaSTi- bhAgeSvekasya ca saptaSaSTibhAgasya ekAdazasvekatriMzadbhAgeSu, evaM zeSeSvapi parvasvayanamaNDalaprastAro bhAvanIyo, granthagauravabhayAttuna likhyate / atha kiM parva kasmin candranakSatrayoge parisamAptimupayAtIti cintAyAM pUrvAcArye karaNamupadarzitaM, samprati tadapyupadarzyate 119 11 // 2 // // 3 // 'cauvIsasayaM kAUNa pramANaM sattasaDimeva phalaM / icchApavvehiM guNaM kAUNaM paJjayA laddhA // aTThArasahiM saehiM tIsehiM sesagammi guNiyammi / terasa tiuttarehiM saehiM abhiimmi suddhammi || sattaTThibisaThThINaM savvaggeNaM tao u jaM sesaM / taM rikkhaM nAyavvaM jattha samattaM havai pavvaM // trairAzikavidhI turviMzatyadhikaM zataM pramANaM-pramANarAziM kRtvA saptaSaSTirUpaM phalaM-phalarAzi kuryAt, kRtvA ca IpsitaiH parvabhirguNaM - guNakAraM vidadhyAt, vidhAya cAdyena rAzinA caturviMzatyadhikazatena bhAge hate yallabdhaM te paryAyA jJAtavyAH, yatpunaH zeSamavatiSThate tadaSTAdazabhiH zataistrazadadhikaiH saguNyate, saguNite ca tasmin tatastrayodazabhi zataidvaryuttarairabhijit zodhanIyaH, abhijito bhogyAnAmekaviMzateH saptaSaSTibhAgAnAM dvASaSTyA guNane etAvataH zodhanakasya labhyamAnatvAt, tatastasmin zodhane saptaSaSTisaGkhyA yA dvASaSTrayastAsAM sarvAgreNa yadbhavati, kimuktaM bhavati, ? saptaSaSTrayA dvaguNitAyAM yadbhavati tena bhAge hate yallabdhaM tAvanti nakSatrANi zuddhAni yatpunastato'pi bhAgaharaNAdapi - zeSamavatiSThate tAddaza nakSatraM jJAtavyaM yatra vivakSitaM parva samAptamiti, eSa karaNagAthAkSarArtha, bhAvanA tviyam - yadi caturviMzatyadhikena parvazatena saptaSaSTi paryAyA labhyante tata ekena parvaNA kiM labhAmahe atra caturviMzatyadhikazatarUpI rAzi pramANabhUtaH, saptaSaSTirUpaH phalaM, tatrAntyena rAzinA madhyarAzirguNyate, jAtastAvAneva tasyAdyena rAzinA caturviMzatyadhikena zatena bhAgaharaNaM, sa ca stokatvAd dbhAgaM na prayacchati, tato nakSatrAnayanArthamaSTAdazabhi zataistrazadadhikaiH Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 10, prAbhRtaprAbhRtaM -20 169 saptapaSTibhAgarUpairguNayiSyAma iti guNakAracchedarAzyorarddhanApavartanA, jAto guNakArarAziva zatAni paJcadazottarANi, chedarAziauSaSTi, tatra saptaSaSTirnavazataiH paJcadazottarairguNyate, jAtAnyekaSaSTi sahasrANi trINi zatAni paJcottarANi, etasmAdabhijitastrayodaza zatAni dvayuttarANi zuddhAni, sthitAni zeSANi SaSTisahasaNi tryattarANi, tatra chedarAziSiSTirUpaH saptaSaSTyA guNyate, jAtAnyekacatvAriMzacchatAnicatuSpaJcAzadadhikAni,tai gohiyate, labdhAzcaturdaza, tena zravaNAdIni puSyaparyantAnicaturdazanakSatrANizuddhAni, zeSANitiSThanti aSTAdaza zatAni sptctvaariNshddhikaani| etAni muhUrtAnayanArthaMtriMzatA guNyante, jAtAni paJcapaJcAzatsahanANi catvAri zatAni dazottarANi, teSAM bhAge hRte labdhAstrayodaza muhUrtAH, zeSANi tiSThanti caturdaza zatAni aSTottarANi , etAni dvASaSTibhAgAnayanArthaM dvASaTya guNacitavyAnItiguNakAracchedarAzyo-SaSTyA'pavartanA kriyate, tatraguNakArarAzirjAta ekakazchedarAzi saptaSaSTi, ekenaca guNita uparitano rAzitistAvAneva, tasya saptaSaSTyA bhAge hRte labdhA ekaviMzati, pazcAdavatiSThate ekaH saptaSaSTibhAgaH ekasya ca dvApaSTibhAgasya, AgataM prathamaparva azleSASAyAstrayodaza muhUrtAn ekasya ca muhUrtasya ekaviMzatiSiSTibhAgAn ekasya ca dvASaSTibhAgasyaikaM saptaSaSTibhAgaM muktvA samAptamiti / tathA yadi caturviMzatyadhikena parvazatena saptaSaSTi paryAyA labhyante tato dvAbhyAM parvabhyAM kiM labhAmahe ? atrAntyena rAzinA madhyarAziguNyate, jAtaM catustriMzadadhikaM zataM, tasyAyena rAzinA caturviMzatyadhikazatarUpeNa bhAgo hriyate, labdha eko nakSatraparyAyaH, sthitAH zeSA daza, tata etAn nakSatrAnayanAyASTAdazabhizataiH triMzadadhikaiH saptaSaSTibhAgairguNayiSyAmaiti guNakAracchedarAzyoraTTenApavartanA, jAto guNakArarAziva zatAni paJcadazottarANi, chedarAzirvASaSTaH, tatra daza navabhi zataiH paJcadazottarairguNyante, jAtAnyeka-navati zatAni paJcAzadadhikAni, tebhyastrayodazazatAni dvayuttarANyabhijitaH zuddhAni, sthitAni pazcAdaSTasaptati zatAni aSTAcatvAriMzadadhikAni, tatra dvApaSTirUpazchedarAzi saptaSaSTyA guNyate, jAtAnyekacatvAriMzacchatAni catuSpaJcAzadadhikAni, tairbhAgo hriyate, labdhamekaM zravaNarUpaM nakSatraM, zeSANi tiSThanti SaTtriMzacchatAnicaturnavatyadhikAni ___etAni muhUrtAnayanArthaM triMzatA guNyante, jAtamekaM lakSaM daza sahasANi aSTau zatAni viMzatyuttarANi, teSAM chedarAzinA bhAge hRte labdhAH SaDviMzatirmuhUrtAH, zeSANi tiSThanti SoDazottarANi aSTAviMzati zatAni, etAni dvApaSTibhAgAnayanArthaM dvASaSTyA guNayitavyAni, tatra gaNakAracchedyarAzyoSiSTyA'pavartanA, tatra guNakArarAzirekakarUpojAtazche-darAzi saptaSaSTi, tatraikena uparitano rAziguNito jAtastAvAneva tasya saptaSaSTyA bhAge hRte labdhA dvAcatvAriMzat dvASaSTibhAgAH ekasya ca dvASaSTibhAgasya dvau saptaSaSTibhAgau, AgataM dvitIyaM parva dhaniSThAnakSatrasya SaDviMzati muhUrtAn ekasya ca muhUrtasya dvAcatvAriMzataM dvASaSTibhAgAnekasya ca dvASaSTibhAgasya dvau saptaSaSTibhAgau muktvA samAptimupagacchati / evaM zeSeSvapi parvasu sarvANi nakSatrANi bhAvanIyAni, tatsaGgrahikAzcemAH pUrvAcAryapradarzitAH paJca gaathaaH||1|| "sappa dhANaTThA ajjama abhivuDDI citta aasiNdggi| rohiNI jiTThA migasira vissA'diti savaNa piudevA / / // 2 // aja ajjama abhivuDDI cittA Aso tahA visaahaao| rohiNi mUlo addA vIsaM pusso dhaNiTThA ya / / Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 10/20/77 // 3 // bhaga aja ajjama pUso sAI aggI ya mittadevA y| __ rohiNi puvvAsADhA punavvasUcIsadevA ya / / // 4 // ahivasu bhagAbhivuTTI hatthassa visAha kattiyA jeTThA / somAu ravI savaNo piu varuNa bhagAbhivuDDI y|| // 5 // cittAsa visAhaggI mUlo addA ya vissa pusso a / ee jugapuvvaddhe visahipavvesu nakkhattA / / etAsAM vyAkhyA-prathamasya parvaNaH samAptau sarpaH-sarpadevatopalakSitaM nakSatraM (azleSA) 1 dvitIyasyadhaniSThAra tRtIyasyArmamA aryamadevatopalakSitA uttaraphAlgunyaH 3caturthasyAbhivRddhiabhivRddhidevatopalakSitA uttarabhadrapadA 4 paJcamasya citrA 5 SaSThasyAzvaH-azvadevatopalakSitA azvinI 6 saptamasya iMdrAgni-indrAgnidevatopalakSitA vizAkhA 7 aSTamasya rohiNI 8 navamasya jyeSThA9 dazamasya mRgaziraH 10 ekAdazasya vizvadevatopalakSitAuttarASADhA 11 dvAdazasyAditiaditidevatopalakSitaH punarvasuH 12 trayodazasya zravaNaH 13 caturdazasya pitRdevA-maghAH 14 paJcadazasyAjaH-ajadevatopalakSitAH pUrvabhadrapadAH 15 SoDazasyAryamA-aryamadevatopalakSitA uttaraphAlgunyaH16 saptadazasyAbhivRddhi-abhivRddhidevatopalakSitA uttarabhadrapadA 17 aSTAdazasya citrA 18 ekonaviMzatitamasyAzvaH-azvadevatopalakSitA azvinI 19viMzatitamasya vizAkhA 20 ekaviMzatitamasya rohiNI 21 dvAviMzatitamasya mUlaH 22 trayoviMzatitamasya ArdrA 23 caturviMzatitamasya viSvak-viSvagadevatopalakSitA uttarASADhA 24 paJcaviMzatitamasya puSyaH 25SaviMzatitamasya dhaniSThA 26 saptaviMzatitamasya bhago-bhagadevatopalakSitAH pUrvaphAlgunyaH 27 / aSTAviMzatitamasyAjaH-ajadevatopalakSitAH pUrvabhadrapadAH 28 / ekonatriMzattamasyAryamA-aryamadevatA uttaraphAlgunyaH 2.9 triMzattamasya puSyaH-puSyadevatAkArevatI 30 ekatriMzattamasya svAti 31 dvAtriMzattamasyAgni-agnidevatopalakSitAH kRttikAH 32 trayastriMzattamasya mitradevA-mitranAmA devo yasyAH sA tathA anurAdhA ityarthaH 33 catustriMzattamasya rohiNI 34 paJcatriMzattamasya pUrvASADhA 35SaTtriMzattamasya punarvasuH36 saptatriMzattamasya viSvagdevAH uttarASADhA ityarthaH 37, aSTAtriMzattamasyAhi-ahidevatopalakSitA azleSA 38 ekonacatvAriMzattamasya vasuH vasudevopalakSitAHdhaniSThA39 catvAriMzattamasya bhago-bhagadevAH pUrvaphAlgunyaH 40 ekacatvAriMzattamasyAbhivRddhi-abhivRddhidevatopalakSitA uttarabhadrapadA 41 dvAcatvAriMzattamasya hastaH 42 / tricatvAriMzattamasyAzvaH -azvadevA: azvinI 43, catuzcatvAriMzattamasya vizAkhA-44 paJcacatvAriMza tamasya kRttikA 45 / SaTcatvAriMzattamasya jyeSThA 46 sattacatvAriMzattamasya somaH-somadevopalakSitaM mRgazironakSatraM 47 aSTAcatvAriMzattamasyAyuH-AyurdevAH pUrvASADhAH 48 ekonapaJcAzattamasya ravi-ravinAmakadevopalakSitaM punarvasunakSatraM 49 paJcAzattamasya zravaNaH 50 ekapaJcAzattamasya pitA-pitadevA maghAH 51 dvipaJcAzattamasya varuNo-varuNadevopalakSitaM zatabhiSak nakSatraM 52 tripaJcAzattamasya bhagobhagadevAH pUrvaphAlgunyaH 53 catuHpaJcAzattamasyAbhivRddhi-abhivRddhidevA uttarabhadrapadA 54 paJcapaJcAzattamasya citrA 55SaTtikAH 58 ekonaSaSTitamasya mUlaH 59 SaSTitama Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 10, prAbhRtaprAbhRtaM sya ArdrA 60 ekaSaTitamasya viSvak-viSvagdevA uttarASADhAH 61 dvASaSTitamasya puSyaH 62, etadupasaMhAramAha- etAni nakSatrANi yugasya pUrvArddha yAni dvASaSTisaGkhyAni parvANi teSu krameNa veditavyAni, evaMprAguktakaraNavazAduttarArddhapi dvASaSTisaGghayeSuparvasvavagantavyAni |smprti kasmin sUryamaNDale kiM parva samAptiM yAtIti cintAyAM yatpUrvAcAryairupadarzitaM karaNaM tdbhidhiiyte||1|| "sUrassavi nAyavco sameNa ayaNeNa mNddlvibhaago| ayaNami uje divasA rUvahie maMDale hvi||" asyA vyAkhyA-sUryasyApi parvaviSayo maNDalavibhAgo jJAtavyaH svakIyenAyanena, kimuktaM bhavati? -sUryasya svakIyamayanamapekSya tasmin tasmin maNDale tasyanasyaparvaNaH parisamAptiravadhAraNIyeti, tatra ayane zodhite sati ye divasA uddharitA vartante tatsaGkhaye rUpAdhike maNDale tadIpsitaM parva parisamAptaM bhavatIti veditavyaM, eSA karaNagAthA'kSaraghaTanA, bhAvArthastvayam-iha yatparva kasmin maNDale samAptamiti jJAtumiSyate tatsaGkhyA dhriyate, dhRtvA ca paJcadazabhirguNyate, guNavitvA ca rUpAdhikA kriyate, tataH sambhavanto'vamarAtrAH pAtyante, tato yadi tryazItyadhikena zatena bhAgaH patati tarhi bhAge hRte yallabdhatAnyayanAni jJAtavyAni, kevalaM yA pazcAddivasasaGkhyA'vatiSThate tadantime maNDale vivakSitaM parva samAptamityavaseyaM, uttarAyaNe vartamAne bAhyaM maNDalamAdi kartavyaM dakSiNAyane ca sarvAbhyantaramiti / samprati bhAvanA kriyate tataH ko'pi pRcchati-kasmin maNDale sthitaH sUryo yuge prathamaM parva samApayatIti, iha prathamaM parva pRSTamityekako dhriyate, sa paJcadazabhirguNyate, jAtAH paJcadaza, atraiko'pyavamarAtrona sambhavatIti na kimapi pAtyate, te capaJcadaza rUpAdhikAH kriyante, jAtA SoDaza, yugAdau ca prathama parvadakSiNAyane, tataAgataM sarvAbhyantaramaNDalamAdiM kRtvA SoDazemaNDale prathamaparva parisamAptamiti tathA'paraH pRcchati-caturthaM parva kasmin maNDale parisamApnotIti?, tatra catuSko dhriyate, dhRtvA ca paJcadazabhirguNyate, jAtA SaSTi, atraiko'vamarAtraH sambhavatItyekaH pAtyate, jAtA ekonaSaSTi sA bhUyo'pyekarUpayutA kriyate, jAtA SaSTi, AgataM sarvAbhyantara- maNDalamAdiM kRtvA SaSTitame maNDale caturthaM parva samAptamiti / tathA paJcaviMzatitamaparvajijJAsAyAM paJcaviMzati sthApyate, sA paJcadazabhirguNyate, jAtAnitrINizatAni paJcasaptatyadhikAni, atra SaDavamarAtrA jAtA iti SaT zodhyante, jAtAni trINi zatAni ekonasaptatyadhikAni, teSAMtryazItyadhikena zatena bhAgo hriyate, laDhyau dvau, pazcAttiSThanti trINi, tAni rUpayutAni kriyante, jAtAni catvAri, yau ca dvau landhau tAbhyAM ve apane dakSiNAyanottarAyaNarUpe zuddhe, tata AgataM tatIye dakSiNAyanarUpe sarvAbhyantaramaNDalamAdiM kRtvA caturthe maNDale paJcaviMzatitamaM parva prismaaptmiti|| caturviMzatyadhikazatatamaparvajijJAsAyAMcaturviMzatyadhikaMzataMsthApyate, tatpaJcadazabhirguNyate, jAtAnyaSTAdaza zatAni SaSTyadhikAni , caturviMzatyadhikaparvazate ca triMzadamavarAtrA bhUtA iti triMzatpatyate, jAtAni pazcAdaSTAdaza zatAni triMzadadhikAni, tAni rUpayutAnikriyante, jAtAni aSTAdaza zatAnyekatriMzadadhikAni , teSAM tryazItyadhikena zatena bhAge hRte labdhAni dazAyanAni pazcAdavatiSThate ekaH, dazamaMca ayanaM yugaparyante uttarAyaNaM, tata AgatamuttarAyaNaparyante sarvAbhyantare maNDale caturviMzatyadhikaM zatatamaM parva samAptamiti : samprati kiM parva kasmin sUryanakSatre samAptimadhigacchati etannirUpaNArthaM yatpUrvAcArye karaNamuktaM tadupadarzyate Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 119 11 'cauvIsasayaM kAUNa pamANaM pajae ya paMca phalaM / icchApavvehiM guNaM kAUNaM pajjayA laddhA !! aThThArasa ya saehiM tIsehiM sesagaMmi guNiyammi / sattAvIsasaesuM aTThAvIsesu pUsaMmi // sattaTThabisaTTINaM savvaggeNaM tao ujaM sesaM / taM rikkhaM sUrassa u jattha samattaM havai pavvaM // // 3 // etAsaM tisRNAM gAthAnAM krameNa vyAkhyA- trairAzikavidhI caturviMzatyadhikazatapramANaM pramANarAziM kRtvA paJca paryAyAn phalaM kuryAt, kRtvA ca IpsitaiH parvabhirguNaM guNakAraM vidadhyAt, vidhAya cAdyena rAzinA - caturviMzatyadhikazatarUpeNa bhAgo harttavyo, bhAge hRte yallabdhaM te paryAyAH zuddhA jJAtavyAH, yatpunaH zeSamavatiSThate tadaSTAdazami zataiH triMzadadhikairguNyate, guNite ca tasmin saptaviMzatizateSu aSTAviMzatyadhikeSu zuddheSu puSyaH zuddhayati, tasmin zuddhe saptaSaSTisaGkhyA yA dvASaSTyastAsAM sarvAgreNa yadbhavati, kimuktaM bhavati ? - saptaSaSTyA dvASaSTI guNitAyAM yad bhavati tena bhAge hate yallabdhaM tAvanti nakSatrANi zuddhAni draSTavyAni yatpunastato'pi - bhAgaharaNAdapi zeSamavatiSThate taddakSaM sUryasya sambandhi draSTavyaM yatra vivakSitaM parva samAptamiti, eSa karaNagAthAtrayAkSarArthaH / bhAvanA tviyam - yadi caturviMzatyadhikena parvazatena paJca sUryanakSatraparyAyA labhyante tata ekena parvaNA kiM labhAmahe ? atrAntyena rAzinA madhyarAzirguNte, jAtastAvAneva paJcakarUpaH, tasyAdyena rAzinA caturviMzatyadhikena zatena bhAgaharaNaM, sa ca stokatvA dbhAgaM na prayacchati, tato nakSatrAnayanArthaM aSTAdazabhi zataistriMzadadhikaiH saptaSaSTibhAgairguNayiSyAma iti guNakAracchedarAzyoddhenApavarttanA, jAto guNakArarAzirnava zAni paJcadazottarANi chedarAzirdvASaSTi, tatra paJcanavabhi zataiH paJcadazottarairguNyante, jAtAni paJcacatvAriMzacchatAni paJcasaptatyadhikAni, puSyasya catuzcatvAriMzad bhAgA dvASaSTyA guNyante, jAtAni saptaviMzati zatAni aSTAviMzatyadhikAni, etAni pUrvarAzeH zodhyante, sthitAni pazcAdaSTAdaza zatAni saptacatvAriMzadadhikAni / tatra chedarAzirdvASaSTirUpaH saptaSaSTyA guNyate, jAtAni ekacatvAriMzat zatAni catuSpa - JcAzadadhikAni tairbhAgo hiyate, tatra rAzeH stokatvAd bhAgo na labhyate, tato divasA AnetavyAH, tatra ca chedarAzirdvASaSTirUpaH, paripUrNanakSatrAnayanArthaM hi dvASaSTi saptaSaSTyA guNitAH, paripUrNaM ca nakSatramidAnIM nAyAti, tato mUla eva dvASaSTirUpazchedarAzi, kevalaM paJcabhi saptaSaSTi-bhAgairahorAtro bhavati, tato divasAnayanAya dvApaSTipaJcabhirguNyate, jAtAni trINi zatAni dazottarANi tairbhAgo hiyate, labdhAH paJca divasAH, zeSaM tiSThati dve zate saptanavatyadhike, te muhUrttAnayanArthaM triMzatA guNyante / , -tatra gukAracchedarAzyoH zUnyenAvaparttanA jAto guNakArarAzistrakarUpazcedarAzirekatriMzat, tatra trikenoparitano rAzirguNyate jAtAnyaSTau zatAnyekanavatyadhikAni tepAmekatriMzatA bhAgo hiyate, labdhA aSTAviMzatirmuhUrttAH ekasya ca muhUrttasya trayoviMzatirekatriMzadabhAgAH AgataM prathamaM parva azleSAnakSatrasya paJca divasAnekasya ca divasasyASTAviMzatiM muhUrttAnekasya ca muhUrtasya ghoyaviMzatimekatriMzadbhAgAn bhUktvA samAptaM, athavA puSye zuddhe yAni sthitAni pazcAdaSTAdaza zatAni saptacatvAriMzadadhikAni tAni sUryamuhUrttAnayanAya triMzatA guNyante jAtAni sUryaprajJaptiupAGgasUtram 10/20/77 // 2 // 1 Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 10, prAbhRtaprAbhRtaM - 20 173 " paJcapaJcAzatsahasrANi catvAri zatAni dazottarANi teSAM prAguktena chedarAzinA bhAgo hiyate, lavdhAstrayodaza muhUrttAH zeSANi tiSThanti caturddaza zatAnyaSTottarANi tato'mUni dvApaSTibhAgAnayanArthaM dvASaSTyA guNavitavyAnIti guNakAracchedarAzyodvaSiSTyA'pavarttanA, tatra guNakArarAzirekakarUpazchedarAzi saptaSaSTirUpastatra ekena guNito rAzistAvAneva jAtaH, tasya saptaSaSTyA bhAgo hiyate, labdhA ekaviMzatiH- dvASaSTibhAgA muhUrttasya ekasya ca dvApaSTibhAgasya ekaH saptaSaSTibhAgaH, tata AgataM yugasyAdau prathamaM parva amAvAsyAlakSaNa- mazlepAnakSatrasya trayodaza muhUrtAnekasya ca muhUrtasya ekaviMzatiM dvASaSTibhAgAnekasya ca dvASaSTibhAgasya ekaM sataSaSTibhAgaM bhuktvA sUrya samApayati, tathA ca vakSyati - 'tA eesi NaM paMcaNhaM saMvaccharANaM paDhamaM amAvAsaM caMde keNa nakkhatteNaM joei ?, tA asilesAhi, asilesANaM ekamuhutte cattAlIsaM bAvaTThibhAgA muhuttassa vAvadvibhAgaM ca sattATTahA chittA chAvaTTi cuNNiA sesA / taM samayaM ca NaM sUre keNaM nakkhatteNaM joei ?, tA asilesAhiM ceva, asilesANaM eko muhutto cattAlIsaM bAvaTThabhAgA muhuttassa bAvaTThibhAgaM ca sattaTThiA chettA chAvaTTI cuNNiyA sesA' iti tathA yadi caturviMzatyadhikena parvazatena paJca sUryanakSatraparyAcA labhyante tato dvAbhyAM parvabhyAM kiM labhAmahe ? atrAntyena rAzinA dvikalakSaNena madhyarAzi paJcakarUpo guNyate, jAtA daza, teSAmAdyena rAzinA bhAgaharaNaM, te ca stokatvA dbhAgaM na prayacchanti, tato nakSatrAnayanArdhamaSTAdazabhiH zataistrazadadhikairguNayitavyA iti, guNakAracchedarAzyo- rddhanApavarttanA, jAto guNakArarAzirnava zatAni paJcadazottarANi chedarAzidvaSaSTi, tatra navabhi zataiH paJcadazItaraiH daza guNyante, jAtAni ekanavati zatAni paJcAzaduttarANi tebhyaH saptaviMzati zatAnyaSTAviMzatyadhikAni puSyasatkAni zodhyante, sthitAni pazcAccatuHSaSTi zatAni dvAviMzatyadhikAni, chedarAzirdvASaSTirUpaH saptaSaSTyA guNyate, jAtAnyekaca - tvAriMzacchatAni catuSpaJcAzadadhikAni, tairbhAgo hiyata, lavdhamekaM nakSatraM, taccA zleSA- rUpamazleSAnakSatraM cArddhakSetraM ata etadgatAH paJcadaza paJcadaza sUryamuhUrttA adhikA veditavyAH / F 1 1 " zeSANi tiSThanti dvAviMzati zatAnyaSTSaSTyadhikAni tato muhUrttAnayanArthametAni triMzatA guNyante, jAtAnyaSTaSaSTisahasrANi catvAriMzadadhikAni tepAM chedarAzinA bhAgo hiyate, labdhAH poDaza muhUrtAH zeSANyavatiSThante paJcadaza zatAni SaTsaptatyadhikAni tAni dvASaSTibhAgAnayanArthaM dvApaSTyA guNayitavyAnIti guNakAracchedarAzyordvASaSTyA 'pavarttanA, jAto guNakArarAzirekarUpaH chedarAzi saptapaSTi, tatroparitano rAzirekena guNita- stAvAneva jAtaH, tasya saptaSaTvA bhAge hate lavdhAstrayoviMzatirdvASaSTibhAgAH 23 ekasya ca dvASaSTibhAgasya paJcatriMzatsaptaSaSTibhAgAH, tatra ye labdhAH SoDaza muhUrttA ye coddharitAH pAzcAtyAH paJcadaza muhUrttAste ekatra mIlyante, jAtA ekatriMzat, tatra triMzatA madhA zuddhA, pazcAduddharatyekaH sUrvamuhUrtaH, tata AgataM dvitIyaM parva zrAvaNamAsabhAvi paurNamAsIrUpaM pUrvaphAlganInakSatrasyaikaM muhUrtamekasya ca muhUrttasya trayoviMzatiM dvApaTibhAgAnekasya ca dvASaSTibhAgasya paJcatriMzataM saptaSaSTi- bhAgAn bhuktvA sUrya parisamApayatIti, tathA ca vakSyati"tA eesi NaM paMcaNhaM saMvaccharANaM paDhamaM puSNamAsiM caMde keNaM nakkhatteNaM joei ?, tA dhaniTThAhiM, dhaNiTThANaM tinni muhuttA egUNavIsaM ca vAvaTThibhAgA muhuttassa vAvaTTibhAgaM ca sattaTThihA chettA paNNaTTI Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 10/20/77 cuNNiyA bhAgA sesA, taM samayaM ca NaM sUre keNa nakkhatteNaM joei ?, tA puvvAhiM phagguNIhiM puvvANaM phagguNINaM aTThAvIsaM ca muhuttA aThThAvI (ttI) saMca bAvaThThibhAgA muhuttassa bAvaTTibhAgaM ca sattaTThihA chettA battIsaM cuNNiyA bhAgA sesA " iti / tathA yadicaturviMzatyadhikena parvazatena paJca sUryanakSatraparyAyA labhyante tatastrabhi kiM labhAmahe atrAntyena rAzinA trikalakSaNena madhyo rAzi paJcakarUpo guNyate, jAtAH paJcadaza, teSamAdyena rAzinA bhAgaharaNaM, tatra rAzeH stokatvAd bhAgo na labhyate, tato nakSatrAnayanArthamaSTAdazabhi zataistriMzadadhikaiH saptaSaSTibhAgairguNayiSyAma iti guNa- kAracchedarAzyorarddhanApavarttanA, jAto guNakArarAzirnava zatAni paJcadazottarANi, chedarAzidvaSaSTi, tatra navabhi zataiH paJcadazottaraiH paJcadaza guNyante, jAtAni trayodaza sahasrANi sapta zatAni paJcaviMzatyadhikAni, tebhyaH saptaviMzati zatAnyaSTAviMzatyadhikAni puSya- satkAni zodhyante, sthitAni pazcAddaza sahasrANi nava zatAni saptanavatyadhikAni, chedarAzirdvASaSTirUpaH saptaSaSTyA guNito jAtAnyekacatvAriMzacchatAni catuSpaJcAzadadhikAni tairbhAgo hiyate labdhe dve nakSatre 2, te cAzleSAmaghArUpe, azleSAnakSatraM cArddhakSetramityetadgatAH paJcadaza sUryamuhUrtA uddharitA veditavyAH / 1 7 zeSANi tiSThanti SaDUviMzati zatAni navAzItyadhikAni, etAni muhUrttAnayanArthaM triMzatA guNyante, jAtAnyazItisahasrANi SaT zatAni saptatyadhikAni teSAM chedarAzinA bhAgo hiyate, dhA ekonaviMzatirmuhUrttAH, zeSANyavatiSThante saptadaza zatAni catuzcatvAriMzadadhikAni, etani dvASaSTibhAgAnayanArthaM dvASaSTyA guNayitavyAnIti guNakAra cchedarAzyordvASaSTyA'pavarttanA, jAto guNakArarAzirekarUpaH chedarAzi saptaSaSTi, tatroparitano rAzirekena guNitastAvAneva jAtaH tasya saptaSaSTyA bhAgo hiyate, labdhAH SaDviMzati dvaSaSTibhAgA ekasya ca dvASaSTibhAgasya dvau saptaSaSTibhAgau / tatra ye labdhA ekonaviMzatirmuhUrtAH ye coddharitAH pAzcAtyAH paJcadaza muhUrttAste ekatra mIlyante, jAtAzcatustrazanmuhUrttAH, tatra triMzatA pUrvaphAlgunI zuddhA, zeSAstiSThanti catvAro muhUrtAH tata AgataM tRtIyaM parva bhAdrapadagatAmAvAsyArUpaM uttarAphAlgunInakSatrasya caturo muhUrtAnakasya ca muhUrtasya SaDaviMzati dvASaSTibhAgAnekasya ca dvASaSTibhAgasya dvau saptaSaSTibhAgau bhuktvA sUrya parisamApayati, tathA ca vakSyati } tA 'tA eesi gaM paMcanhaM saMvaccharANaM doghaM amAvAsaM caMde keNaM nakkhatteNaM joei ?, tA uttarAhiM phagguNIhiM, uttaraphagguNINaM cattAlIsaM muhuttA pannattIsaM bAvaTTibhAgA muhuttassa bAvaTThibhAgaM ca sattaTThiA chettA paNNI cuNNiyA bhAgA sesA, taM samayaM ca NaM sUre keNaM nakkhatteNaM joei ?, uttarAhiM caiva phagguNIhiM, uttarANaM phagguNINaM cattAlIsaM muhuttA paNatIsaM ca bAvaTThibhAgA muhuttassa bAvaTTibhAgaM ca sattaThThihA chettA paNNaThThI cuNNiyA bhAgA sesA" iti, evaM zeSaparvasamApakAnyapi sUryanakSatrANyAnetavyAni / athavedaM parvasu sUryanakSatraparijJAnArthaM pUrvAcAryopadarzitaM karaNaMtittIsaM ca muhuttA bisaTThi bhAgo ya do muhuttassa / cuttI cuNNiyabhAgA pavvIkayA rikkhadhuvarAsI // icchApavvaguNAo dhuvarAsIo ya sohaNaM kuNasu / pUsAINaM kamaso jaha diTThamaNaMtanANIhiM // ugavIsaM ca muhuttA teyAlIsaM bisaTThibhAgAya ! 119 11 // 2 // // 3 // Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 10, prAbhRtaprAbhRtaM-20 175 // 4 // tettIsa cuNNiyAo pUsassa ya sohaNaM evN|| uguyAlasayaM uttaraphagguM uguNa do visAhAsu / cattAri navottara uttarANa sADhANa sojjhANi / / savvattha pussasesaM sojjhaMabhiissa curugviisaa| bAvaTThI chaTabhAgA battIsaM cuNiyA bhAgA!! uguNattarapaMcasayA uttarabhaddavaya satta uguvIsA / rohiNi aTTanavottara punavvasaMtammi sojjhANi / / // 7 // aTThasavA uguvIsA visaTThibhAgA ya hoMti cauvIsaM / chAvaThThI sattaTThibhAgA pusassa sohaNagaM / / etesAM krameNa vyAkhyA-trayastriMzanmuhUrttA ekasya ca muhUrtasya dvau dvASaSTibhAgAvekasya ca dvASaSTibhAgasya catustriMzacUrNikAbhAgAH, eSa sarveSvapi parvasu parvIkRtaHekena parvaNA niSpAdita RkSadhruvarAzi-sUryanakSatraviSayodhruvarAzi, kathametasyotpattiriticet, ucyate, trairAzikAt, taccedaM trairAzika-yadi caturviMzatyadhikena parvazatena paJca sUryanakSatraparyAyA labhyante, tata ekena parvaNA kiM labhAmahe ?, atrAntvena rAzinA madhya- rAziguNyate, jAtaH sa tAvAneva, ekena guNitaM tadeva bhavatIti vacanAt, tataH caturviMzatyadhikena parvazatena bhAgo hiyate, tatroparitanarAzeH stokatvAd bhAgona labhyate, labdhA ekasya sUryanakSatra-paryAyasthapaJca caturviMzatyadhikazatabhAgAH, tatra nakSatrANi kurma itvaSTAdazabhi zataiH triMzadadhikaiH saptaSaSTibhAgaiH paJca guNayiSyAma iti guNakAracchedarAzyoranApavartanA, jAto guNakArarAzirnava zatAni paJcadazottarANi , chedarAziSiSTi, tatra navabhi zataiH paJcadazottaraiH paJca guNyante, jAtAni paJcacatvAriMzacchatAni paJcasaptatyadhikAni , etAni muhUrtAnayanArthaM triMzatA guNyante, jAtamekaM lakSaM saptatriMzatsahasrANi dve zate paJcAzadadhike ,chedarAzizca dvASaSTirUpaH saptaSaSTyA guNyate, jAtAnyekacatvAriMzacchatAni catuSpaJcAzadadhikAni, tairbhAgo hriyatelabyAstriyastrazanmuhUrtAH,zeSaM tiSThatyaSaSTyadhikaMzataM, etaddvASaSTibhAgAnayanArthaM dvASaSTyA guNayitavyamiti guNakAracchedarAzyoSiSTyA'pavartanA, jAto guNakArarAzirekarUpazchedarAzi saptaSaSTirUpaH, ekena ca guNitaM tadeva bhavati, tato'STaSaThyadhikameva zataM jAtaM, tasya saptapaTyA bhAgo hiyate, labdhau dvau dvASaSTibhAgI, ekasya cadvASaSTibhAgasya catustriMzatsaptaSaSTibhAgA iti| ___ 'icchApavve tyAdi, icchAviSayaM yatparva-parvasaGkhyayAnaMicchAparvatadaguNo-guNakAro yasya dhruvarAzestasmAt, kimuktaM bhavati?-IpsitaM yatparva tatsaGkhyayA guNitAt dhruvarAzeH puSyAdInAM nakSatrANAM kramaza:-krameNa sodhanaM kuryAdyathA diSTaM--yathA kathitamanantajJAnibhi, kadhaM kathitamityAha-'ugavIsaM ce' tyAdi gAthA, ekonaviMzatirmuhUrtA ekasya ca muhUrtasya tricatvAriMzad dvASaSTibhAgA ekasya dvASaSTibhAgasya trayastriMzacUrNikA bhAgAH etad-etAvapramANaM puSyazodhanakaM, kathametAvataH puSyazodhanakasyotpattiriti cet, ucyate, iha pAzcAtyayugaparisamAptau puSyasya trayoviMzati saptaSaSTibhAgAgatAzcatuzcatvAriMzadavatiSThante, tatastemuhUrttAnayanArthaMtriMzatA guNyante, jAtAnitrayodazazatAni viMzatyadhikAni,teSAMsaptaSaSTyA bhAgohiyate, labdhA ekonaviMzatirmuhUrtAH, zeSAstiSThati saptacatvAriMzat, sA dvASaSTibhAgAnayanArthaM dvASaSTyA guNyate, jAtAnyekonatriMzat Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 10/20/77 zatAni caturdazottarANi, tata eteSAM saptaSaSTyA bhAgohiyate, laDhyAstracatvAriMzatdvASaSTibhAgA ekasya ca dvASaSTibhAgasaya trayasvazat saptaSaSTibhAgA iti| _ 'uguyAlasaya mityAdi, ekonacatvAriMza-ekonacatvAriMzadadhikaM muhUrttazatamuttAphAlgunInAM-uttarAphAlgunIparyantAnAM nakSatrANAM zodhyam, dvezate ekonaSaSTe-ekonaSaSTyadhike vizAkhAsu-vizAkhAparyanteSuzodhye, catvAri muhUrtazatAni navottarANi uttarASADhAnAM-uttarASADhAparvantAnAM nakSatrANAM zodhyAni, 'savvatthe' tyAdi, eteSu sarveSvapi zodhaneSu yatpuSyasya muhUrtebhyaH zeSaM-tricatvAriMzanmuhUrtasya dvApaSTibhAgA ekasya ca dvASaSTibhAgasya trayastriMzatsaptaSaSTibhAgA ti tatpratyekaM zodanIyaM, tathA abhijitazcatvAri muhUrtazatAni ekonaviMzAni-ekonaviMzatyadhikAni SaT dvASaSTibhAgA muhUrtasyaikasya ca dvApaSTibhAgasya dvAtriMzaccUrNikAbhAgAH-saptaSaSTibhAgA iti zodhyam, etAvatA puSyAdInyabhijidantAni nakSatrANizuddhayantItibhAvArthaH / tathA 'uguNattaretyAdi, ekonasaptatAni--ekonasaptatvadhikAni paJcamuhUrtazatAni uttara-bhAdrapadAnAM-uttarabhAdrapadAntAnAM zodhyAni, tathA saptazatAnyekonaviMzAni-ekonaviMzatyadhi-kAni rohiNIparyantAnAM zodhyAni, punarvasvante-punarvasuparyante aSTau zatAni navottarANi zodhyAni / / 'aTTasae'tyAdi, aSTau zatAnyekonaviMzAni-ekonaviMzatyadhikAni muhUrtAnAmekasya ca muhUrtasya caturviMzatiSaSTibhAgA ekasya ca dvASaSTibhAgas SaTSaSTi saptaSaSTibhAgA iti puSyasya zodhanakaM, etAvatA ripUrNa eko nakSatraparyAyaH zuddhatIti tAtparthaH, eSa karaNagAthAkSarArthaH / sampratikaraNabhAvanA kriyate-tatra ko'pi pRcchati prathamaM parva kasmin sUryanakSatre parisamAptimupaiti ?, tatra dhruvarAzistrayastriMzanmuhUrtA ekasya ca muhUrtasya dvau dviSaSTibhAgAvekasya ca dvASaSTibhAgasya catustriMzat saptaSaSTibhAgA ityevaMrUpo dhriyate dhRtvA caikena guNyate, ekena guNitaM tadeva bhavati, tataH puSyazodanamekonaviMzatirmuhUrtAH ekasyacamuhUrtasya tricatvAriMzadvASaSTibhAgA ekasya ca dvApaSTibhAgasya trayastriMzatsaptaSaSTibhAgA ityevaMpramANaM zodhyate, tata sthitAstrayodaza muhUrttA ekasya ca muhUrtasya ekaviMzatiSiSTibhAgA ekasya ca dvASaSTibhAgasya ekaH saptaSaSTibhAgaH, tata AgatametAvadazleSAnakSatrasya sUryo bhUktvA prathamaM parva zrAvaNamAsabhAvyamAvAsyAlakSaNaM parisamApayatIti / dvitIyaparvatacintAyAM sa eva dhruvarAzi dvAbhyAM guNyate, jAtA SaTSaSTirmuhUrtAH ekasya ca muhUrtasya paJca dvApaSTibhAgAH ekasya ca dvASaSTibhAgasya ekaH saptapaSTibhAgaH, etasmAd yathoditapramANaM puSyazodhanakaM zodhyante, sthitAH pazcAt SaTcatvAriMzanmuhUrtAH trayoviMzati SaSTibhAgAH muhUrtasya ekasya ca dvApaSTibhAgasyapaJcatriMzatsaptaSaSTibhAgAH tataH paJcadazabhirmuhUrtarazleSAzuddhA triMzatA maghA, sthitaH pazcAdeko muhUrttaH tata AgataM dvitIyaMparvapUrvaphAlgunInakSatrasyaikaM muhUrtamekasyaca muhUrtasya trayoviMzatiM dvASaSTibhAgAnekasya cadvASaSTibhAgasyapaJcatriMzataMsaptaSaSTibhAgan bhuktvA sUrya parisamApti nyti| tRtIya parvacintAyAM sa eva dhruvarAziH tribhirguNyate jAtA navanavatirmuhUrtAH ekasya ca muhUrtasya sapta dvASaSTibhAgA ekasya ca dvASaSTibhAgasya paJcatriMzatsaptaSaSTibhAgAH, etasmAtpuSyazodhanaM zodhyante, sthitAH pazcAdekonasaptatirmuhUrtAH ekasya ca muhUrtasya SaDviMzatiSaSTibhAgA ekasya ca dvASaSTibhAgasa dvau saptaSaSTibhAgau, tataH paJcadazabhirmuhUrterazleSA triMzatA maghAtriMzatA pUrvaphAlgunI, Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 10, prAbhRtaprAbhRta - 20 , sthitAH pazcAt catvAro muhUrttAH AgataM tRtIyaM parva bhAdrapadAmAvAsyArUpamuttaraphAlgunInakSatrasya caturo muhUrtAnikasya ca muhUrttasya SaDviMzati dvASaSTibhAgAn ekasya ca dvASaSTibhAgasya dvau saptaSaSTibhAgI bhuktvA sUrya parisamApayati, evaM zeSaparvasvapi sUryanakSatrANi veditavyAni / 119 11 tatra yugapUrvArddhabhAvidvASaSTiparvagatasUryanakSatrasUcikA imAH pUrvAcAryopadarzitA gAthAH"sappabhaga ajamadugaM hattho cittA visAha mitto ya / jeTTAigaM ca chakka ajAbhivuDhIdu pUsAsA // chakkaM ca kattiyAI piibhaga ajamadugaM ca cittAya / vAu visAhA aNurAha jeGa AuM ca vIsadugaM / / savaNa dhaniTTA ajadeva abhivuDDI du assa jamabahulA / rohiNi somadiidugaM puraso pii bhagajamA hattho / cittA ya jiTTavajjA abhiI aMtANi aDDa rikkhANi / ee jugapuvvaddhe visaTThipavvesu rikkhANi // // 2 // // 3 // // 4 // 12 12 177 etAsAM vyAkhyA - prathamasya parvaNaH samAptau sUryanakSatraM sappaH sapadevatopalakSitA azleSA 1, dvitIyasya bhago-bhamadevatopalakSitAH pUrvaphAlgunyaH 2 tato'ryamadvikamiti tRtIyasya parvaNo'yamadevatopalakSitA uttaraphAlgunyaH 3 caturthasyApyuttaraphAlgunyaH 4 paJcamasya hastaH 5 SaSThasya citrA 6 saptamasya vizAkhA 7 aSTamasya mitro - mitradevatopalakSitA anurAdhA 8 tato jyeSThAdikaM SaTkaM krameNa vaktavyam, tadyathA - navamasya jyeSThA 9 dazamasya mUlaM 10 ekAdazasya pUrvASADhA 11 dvAdazasyottarASADhA 12 trayodazasya zravaNaH 13 caturdazasya dhaniSThA 14 paJcadasya aja:ajadevatopalakSitAH pUrvAbhadrapadAH 15 SoDazasyAbhivRddhiH - abhivRddhidevatopalakSitA uttarabhadrapadA 16 saptadazasyottarabhadrapadA 17 aSTAdazasya puSyaH - puSyadevatopalakSitA revatI 18 ekAnaviMzatitamasyAzvaH - azvadevatopalakSitA azvinI 19 SaTkaM ca kRttikAdikamiti, viMzatitamasya kRttikAH 20 ekaviMzatitamasya rohiNI 21 dvAviMzatitamasya mRgaziraH 22 trayoviMzatitamasyArdrA 23 caturviMzatitamasya punarvasuH 24 paJcaviMzatitamasya puSyaH 25 SaDviMzatitamasya pitaraH- pitRdevatopalakSitA maghAH 26 saptaviMzatitamasya bhago-bhagadevato - palakSitAH pUrvaphAlgunyaH 27 aSTAviMzatitamasyAryayA- aryamadevA uttaraphAlgunyaH 28 ekonatriMzatta masvApyattaraphAlgunyaH 29 triMzattamasya citrA 30 ekatriMzattamasya vAyuH - vAyudevatopalakSitA svAti 31 dvAtriMzattamasya vizAkhA 32 trayastrazattamasyAnurAdhA 33 catustriMzattamasya jyeSThA 34 | paJcatriMzattamasya punarAyuH- AyurdevatopalakSitAH pUrvASADhAH 35 SaTtriMzattamasya viSvagU devA uttarASADhA 36 saptatriMzatamasyApyuttarASADhA 37 aSTAtriMzattamasya zravaNaH 38 ekonacatvAriMzattamasya dhaniSThA 39 catvAriMzattamasyAjaH - ajadevatopalakSitA pUrvabhadrapadA 40 ekacatvAriMzattama - syAbhivRddhiH - abhivRddhidevA uttarabhAdrapadAH 41 dvAcatvAriMzattamasyApyuttarabhAdrapadA 42 tricatvAriMza- ttamasyAzvaH - azvadevA azvinI 43 catuzcatvAriMzattamasya yamo yamadevA bharaNI 44 paJcacatvAriMzattamasya bahulAH - kRttikAH 45 SaTcatvAriMzattamasya -- Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 10/20/77 rohiNI 46 saptacatvAriMzattamasya somaH- somadevopalakSitaM mRgaziraH 47 aditidvikamiti aSTacatvAriMzattamasyAditi- aditidevopalakSitaM punarvasunakSatraM 48 ekonapaJcAzattamasyApi punarvasunakSatraM 49 paJcAzattamasya puSyaH 50 / __ekapaJcAzattamasya pitA-pitRdevA maghAH 51 dvApaJcAzattamasya bhago-bhagadevatopalakSitAH pUrvaphAlganyaH 52 tripaJcAzattamasyAryamA-aryamadevatopalakSitA uttaraphAlganyaH53 catuHpaJcAzatamasya hasta 54 ata Uraya citrAdIni abhijitparyantAni jyeSThAvarjAnyaSTau nakSatrANi krameNa vaktavyAni,tadyathA-paJcapaJcAzattamasya citrA55 SaTpaJcAzattamasya svAti 56 saptapaJcAzattamasya vizAkhA 57 aSTapaJcAzattamasyaanurAdhA 58 ekonaSaSTitamasya mUlaH 59,SaSTitamasyapUrvASADhAH 60 eka,SaSTitamasyottarASADhAH 61 dvASaSTitamasyAbhijiditi 62, etAni nakSatrANi yugasya pUrvArddha dvASaSTisaGkhayeSu parvasu yathAkramaM yuktaani| evaM karaNavazenayugasyottarArddha'pi dvASaSTisaGkhyeSuparvasujJAtavyAni / kiM parva caramadivase kiyatsu muhUrteSu gateSa samAptimiyartItyetadviSayaM yatkaraNamabhihitaM pUrvAcAryaistadabhidhIyate-- 'cauhiM hiyammi pavve ekka sesaMmi hoi kaliogo / besu ya dAvarajummotisuteyA causu kaDajummo / // 2 // kalioge tenauI pakkhevo dAvarammi bAvaTThI / teUe ekatIsA kaDajumme nasthi pkkhevo|| // 3 // sesaddhe tIsaguNe dAvaTThI bhAiyaMmijaM laddhaM. jANe taisu muttesu ahorattassa taM pavvaM // etAsAM krameNa vyAkhyA-parvaNi-parvarAzau catubhirbhakte sati yadyekaH zeSo bhavati tadAsa rAzi kalyojo bhaNyate dvayoH zeSayodvAparayugmastraSu zeSeSu tretaujazcatuezeSeSu kRtayugmaH, 'kali. oye tyAdi, tatra kalyojorUparAzautrinavati prakSepaH-prakSepaNIyo rAzi, dvAparayugyedvASaSTitretaujasi ekatriMzat kRtayugmenAsti prakSepaH, evaM kSiptaprakSepANa parvarAzInAMsatAMcaturviMzatyadhikena parvazatena bhAgo hriyate, hRteca bhAgeyaccheSamavatiSThate tasyAyaM vidhi-'sesaddhe' ityAdi, zeSazcaturviMzatyadhikena zatena bhAge hRte avaziSTasyArddha kriyate, kRtvA ca triMzatA guNyate, guNayitvA ca dvASaSTyA bhajyate, bhakte sati yallabdhaM tAn muhUrtAn jAnIhi, labdhazeSa muhUrtabhAgAn, tata evaM svaziSyebhyaHprarUpaya, tadvivakSitaM parva carame ahorAtre sUryodayAttAvatsu muhUrteSu tAvatsu ca muhUrtabhAgeSu atikrAnteSu parisamAptamiti, eSa krnngaathaakssraarthH| bhAvanA tviyam-prathamaparvacarame'horAtre kati muhUrtAnatikramya samAptamiti jijJAsAyAmeko dhriyate, ayaMkila kalyojo rAzirityatra trinavati prakSipyate, jAtAcaturnavati, asya caturviMzatyadhikenazatena bhAgohartavyaH, saca bhAgona labhyate rAzeH stokatvAt, tato yathAsambhavaM karaNalakSaNaM karttavyaM, tatra caturnavaterarddha kriyate, jAtA saptacatvAriMzat, sA triMzatA guNyate, jAtAni caturdaza zatAni dazottarANi , teSAM dvASaSTyA bhAgo hriyate, labdhA dvAviMzatirmuhUrtA, zeSA tiSThati SaTacatvAriMzat, tatazchedyacchedakarAzyorarddhanApavartanA, labdhAstrayoviMza-tirekatriMzadbhAgAH, AgataM prathamaMparvacarameahorAtre dvAviMzatiMmuhUrttAn ekasya camuhUrtasya trayoviMzatimekatriMzadbhAgAnatikramya Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 10, prAbhRtaprAbhRtaM-20 179 samAptiM gtmiti| dvitIyaparvajijJAsAyAM dviko dhriyate, sa kila dvAparayugmarAziriti dvASaSTi purakSipyata, jAtA catuHSaSTi, sAca caturviMzatyadhikasyazatasya bhAgaMna prayacchati tatastasyAI kriyate, jAtA dvAtriMzat, sAtriMzatA guNyate, jAtAni nava zatAni SaSTyadhikAni, teSAM dvASaSTyA bhAgo hiyate, labdhAH paJcadaza muhUrtAH, pazcAdavatiSThate triMzat, tatazchedyacchedakarAzyoraTTenApavartanA, labdhAH paJcadaza ekatriMzadbhAgAH, AgataM dvitIyaMpva carame'horAtre paJcadaza muhUrtAnekasya ca muhUrtasya paJcadaza ekatriMzadbhAgAnatikramya dvitIyaM parva smaaptmiti| tRtIyaparvajijJAsAyAM triko dhriyate, sa kila tretaujorAziriti tatraikatriMzat prakSipyate, jAtA catustriMzat, sA caturviMzatyadhikasyazatasya bhAgaMna prayacchati tatastasyArddhaM kriyate, jAtAH saptadaza, te triMzatA guNyante, jAtAni paJca zatAni dezottarANi, teSAM dvASaSTyA bhAgo hriyate, labdhA aSTau, zeSAstiSThanti caturdaza, tatazchedyacchedakarAzyoraddhenApavartanA, labdhAH sapta ekatriMzadbhAgAH, AgataM tRtIya parva carame'horAtre aSTau muhUrttAnekasya sapta ekatriMzadbhAgAnatikramya samAptiM gtmiti| caturthaparvajijJAsAyAM catuSkodhriyate, sakila kRtayugmarAziriti na kimapitatraprakSipyate, catvArazcaturviMzatyadhikasya zatasya bhAgaMna prayacchati, tataste'rddha kriyante, jAtau dvau, tau triMzatA guNyete, jAtA SaSTi 60, tasyA dvASaSTyA bhAgo hriyate, bhAgazcana labhyateitichedyacchedakarAzyora?nApavarttamA, jAtAstrazadekatriMzadbhAgAH, AgataM caturthaM parva carame'horAtre muhUrtasya triMzatamekatriMzadbhAgAnatikramya samAptiM gacchatItyevaM zeSeSvapi parvasu bhAvanIyaM / caturviMzatyadhikazatatamaparvajijJAsAyAM caturviMzatyadhikaMzataMdhriyate, tasyakila caturmi gehatena kimapi zeSamavatiSThate iti kRtayugmo'yaM rAzi, tato'tra nakimapi prakSipyate, tatazcaturviMzatyadhikena zatena bhAgo hiyate, jAto rAzinirlepaH, AgataM paripUrNa caramamahorAtraM bhuktvA caturviMzatitamaM parva samAptiM gatamiti / tadevaM yathApUrvAcAryairidameva parvasUtramavalamvyaparvaviSayaM vyAkhyAnaMkRtaMtathA mayA vineyajanAnugrahayA svamatyanusAreNopadarzitaM, samprati prastutamanuzriyate-tatra yugasaMvatsararo'bhihitaH, sAmprataM pramANasaMvatsaramAha mU. (78) tA pamANasaMvacchare paMcavihe paM0, taM0-nakkhatte caMde uDU Aicce abhivhie| vR. 'pamANe'tyAdi,pramANasaMvatsaraH paJcavidhaH prajJaptaH, tadyathA-nakSatrasaMvatsara RtusaMvatsarazcandrasaMvatsaraH AdityasaMvatsaro'bhivarddhitasaMvatsarazca, tatra nakSatracandrAbhivarddhitasaMvatsarANAM svarUpaM prAgevoktamidAnIM RtusaMvatsarAdityasaMvatsarayoH svarUpamucyate-tatra dve ghaTike eko muhUrttastriMzanmuhUrtA ahorAtraH paJcadaza paripUrNA ahorAtrAH pakSaH dvau pakSau mAso dvAdaza mAsAH saMvatsaro, yasmiMzca saMvatsare trINizatAniSaSTyadhikAni paripUrNAnyahorAtrANAM bhavati eSa RtusaMvatsaraH, Rtavo lokaprasiddhAH vasantAdayaH tatpradhAnaH saMvatsara RtusaMvatsaraH, asya cAparamapi nAmadvayamasti, tadyathA karmasaMvatsaraH savanasaMvatsaraH, tatra karma-laukiko vyavahAstapradhAnaH saMvatsaraH karmasaMvatsaraH, loko hi prAyaH sarvo'pyanenaiva saMvatsareNa vyavaharati, tathA caitadgataM mAsama Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 10/20/78 dhikRtyaanytroktm||1|| "kammo niraMsayAe mAso vavahArakArago loe| sesAo saMsayAe vavahAre dukkaro dhittuM / / " tathA savanaM-karmasu preraNaM 'dhU preraNe' iti vacanAt tapradhAnaH saMvatsaraH savanasaMvatsara ityapyasya nAma, tathA coktN||1|| "ve nAliya muhutto sahI uNa nAliyA ahoratto / __ pannarasa ahorattA pakkho tIsaM diNA maaso|| // 2 // saMvaccharo u vArasa mAsA pakkhA yatecauvvIsaM / tinneva sayA saThThA havaMti raaiNdiyaannNtu|| // 3 // eso u kamo bhaNio niamA saMvaccharassa kammarasa / kammotti sAvaNotita ya uuittiya tassa naamaanni| tathA yAvatA kAlenaSaDapiprAvRDAdayaHRtavaH paripUrNAprAvRttA bhavantitAvAnkAlavizeSa AdityasaMvatsaraH, uktaMca- "chappi uUpariyaTTA eso saMvaccharo u Aico" tatra yadyapi loke SaSTyahorAtrapramANaH prAvRDAdika RtuHprasiddhaH tathApiparamArthataHsaekaSaSTyahorAtrapramANo veditavyaH, tathaivottarakAlamavyabhicAradarzanAt, ata eva cAsmin saMvatsare trINi zatAni SaTpaTyadhikAni rAtrindivAnAM dvAdazabhizca mAsaiH saMvatsaraM bhavati, tathA cAnyatrApi paJcasvapi saMvatsareSu yathoktameva rAtrindivAnAM parimANamuktaM / // 1 // "tinni ahorattasayA chAvaTThA bhakkharo havai vaaso| ___ tinni sayA puNa saTThA kammo saMvaccharo hoi|| // 2 // tinni ahorattasayA caupannA niyamaso havai cNdo| bhAgo ya bAraseva ya bAvaDikaeNa cheenn|| // 3 // tinni ahorattasayA sattAvIsA ya hoMti nkkhttaa| ekkAvannaM bhAgA stthikenncheenn|| // 4 // tinni ahorattasayA tesIIceva hoi abhivdddd'ii| coyAlIsaM bhAgA bAvaThikaeNa cheeNa / / etAzcatamro'pi gAthAH sugamAH, idaM ca pratisaMvatsaraM rAtrindivaparimANamagre'pi vakSyati paramiha prastAvAduktaM / samprati vineyajanAnugrahAya saMvatsarasaGkhyAto mAsasaGkhyA pradarzyate tatra sUryasaMvatsarasya parimANaM trINi zatAni SaTSaSTyadhikAni rAtrindivAnAM dvAdazabhizca mAsaiH saMvatsarastatra trayANAM zatAnAM SaTSaSTyadhikAnAM dvAdazabhirbhAgo hriyate, labdhAH triMzat , zeSANi tiSThantiSaT, te arddha kriyate, jAtA dvAdaza, tato labdhamekaMdivasasyArddhamatovatparimANaH sUryamAsaH, tathA karmasaMvatsarasya parimANaMtrINizatAni SaSTyadhikAni rAtrindivAnAM teSAM dvAdazabhirbhAge hRte labdhAstriMzadahorAtrA etAvatkarmamAsaparimANaM, tathA candrasaMvatsarasya parimANaM trINyahorAtrazatAnicatuSpaJcAzadadhikAni dvAdazacadvASaSTibhAgA ahorAtrasya, tatratrayANAM zatAnAM catuSpaJcAzadadhikAnAM dvAdazabhirbhAgahRtelabdhA ekonatriMzadahorAtrAH, zeSAH tiSThanti SaT ahorAtrAH, Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 181 prAbhRtaM 10, prAbhRtaprAbhRtaM - 20 te dvApaSTibhAgakaraNArthaM dvASaSTyA guNyante, jAtAni trINi zatAni dvisaptatyadhikAni, ye'pi dvAdaza dvASaSTibhAgA uparitanAste'pitatra prakSipyantejAtAni trINizatAni caturazItyadhikAni, teSAM dvAdazabhirbhAge hRte labdhA dvAtriMzat dvASaSTibhAgAH, etaavccndrmaasprimaannN| tathA nakSatrasaMvatsarasya parimANaM trINi zatAni saptaviMzatyadhikAni rAtrindivAnAmekasya carAtrindivasya ekapaJcAzatsaptaSaSTibhAgAH, tatratrayANAMzatAnAMsaptaviMzatyadhikAnAMdvAdazabhibhAgo hriyate, labdhAH saptaviMzatirahorAtrAH, zeSAstrayastiSThanti, tataste'pi saptaSaSTibhAgakaraNArthaMsaptaSaSTyA guNyante, jAte dvezate ekotare,ye'pica uparitanAekapaJcAzatsaptaSaSTibhAgAste'pitatra prakSipyante, jAte dve zate dvipaJcAzadadhike, teSAM dvAdazabhirbhAge hate labdhA ekaviMzati saptaSaSTibhAgAH, etavanakSatramAsaparimANaM, tathA abhivarddhitasaMvatsarasya parimANaM trINi rAtrindiva- zatAni yazItyadhikAni catuzcatvAriMzaccadvApaSTibhAgA rAtrindivasya, tatratrayANAMzatAnAMtryazI-tyadhikAnAM dvAdazabhirbhAgo hriyate, labdhA ekatriMzadahorAtrAH seSAstiSThantyahorAtrA ekAdaza, te ca caturviMzatyuttarazatabhAgakaraNArthaM caturviMzatyuttarazatena guNyante, jAtAni trayodaza zatAni catuHSaSTyadhikAni , ye'pi coparitanAzcatuzcatvAriMzad dvASaSTibhAgAste'pi caturviMzatyu. tarazatabhAgakaraNArthaM dvAbhyAM guNyante, jAtA'STAzIti, sA'nantararAzau prakSipyate, jAtAnicaturdaza zatAni dvipaJcAzadadhikAni, teSAM dvAdazabhirbhAgo hriyate, labdhamekaviMzatyuttaraM zataM caturviMzatyuttarazatabhAgAnAM, etAvadabhivarddhitamAsaparimANaM, tathA coktm||1|| "Aico khalu mAso tIsaM addhaM ca sAvaNo tIsaM / ___caMdo eguNatIsaM bisaThibhAgA ya battIsaM / / // 2 // nakkhatto khalu mAso sattAvIsaM bhave ahorttaa| aMsA ya ekavIsA sattaTTikaeNa cheeNa / / // 3 // abhivaDDio ya mAso ekatIsaM bhave ahorttaa| bhAgasayamegavIsaM cauvIsasaeNa cheeNaM // samprati etaireva paJcabhiH saMvatsaraiH prAguktasvarUpaM yugaM-paJcasaMvatsarAtmakaM mAsAnadhikRtya pramIyate, tara yuga-prAguditasvarUpaM yadi sUryamAsairvibhajyatetataHSaSTisUryamAse sArdhAstriMzadahorAtrA yuge cAhorAtrANAmaTAdazazatAni triMzadadhikAni bhavanti, kathametadavasIyate iti cet, ucyate, iha yugetrayazcandrasaMvatsarA dvau cAbhivarddhitasaMvatsarau, ekaikasmiMzca candrasaMvatsare'horAtrANAM trINi zatAni catuSpaJcAzadadhikAni bhavanti, dvAdaza ca dvApaSTibhAgAahorAtrasya,tata etatribhirguNyate, jAtAnyahorAtrANAM trINi zatAni tryazItyadhikAni catuzcavAriMzaca dvASapTibhAgA ahorAtrasya / (tataetadvAbhyAM guNyatejAtAni saptaSaSTyadhikAnisaptazatAnyahorAtrANAMSaDviMzatizca dviSaSTibhAgA ahorAtrasya, tadevaM candrasaMvatsaratryAbhivarddhitasaMvatsaradvayAhorAtramIlane triMzadadhikAnyahorAtrANAmaTAdaza zatAni, sUryamAsasya ca pUrvoktarItyA sArddhatriMzadahorAtramAnateti tena bhAge kRte spaTameva SaSTelAbhaH, tathAhi-aSTAdazazatvAstriMzadadhikAyA ardhIkaraNAya dvAbhyAM guNane SaSTyadhikA paTtriMzacchatI triMzatazcArdhIkaraNAya dvAbhyAM guNane SaSTi ekaprakSepe ekaSaSTistena pUrvoktarAzeH bhAge kRte labhyate SaSTi, tathA ca yugamadhye sUryamAsAH paSTiriti sthitaM / sAvanasya tu Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 10/20/78 mAsA ekaSaSTi, triMzaddinamAnatvAd tasya triMzadadhikAyA aSTAdazazatyAstriMzatA bhAge ekaSaSTrerlAbhAt candramAsA dviSaSTiryata ekonaviMzatyA ahorAtrairekonatriMzatA dviSaSTibhAgairadhikairmAsaH, yugadinAnAM tairbhAge ca dvASaTrerlAbhAt kathaM? triMzadadhikAyA aSTAdazazatyA dviSaSTibhAgakaraNArthaM guNakAre ekaM lakSaM trayodaza sahasrANi SaSTyadhikamekaM zataM, candramAsasyApi bhAkaraNAya dviSaSTyA ekonatriMzati guNite prakSipte ca dvAtriMzati triMzadadhikAyA aSTAdazazatyA bhAvaH tayA bhakte pUrvoktarAzI dvASaSTrerbhAvAt candramAsA dvASaSTiriti / nakSatramAsAH sapta, STi, kathamiti cet, nakSatra- mAsastAvat saptaviMzatyA ahorAtrairekaviMzatyA ca saptaSaSTibhAgaiH) / 1 tatra saptaviMzatirahorAtrAH saptaSaSTibhAgakaraNArthaM saptaSaSTyA guNyante, jAtAnyaSTAdaza zatAni navottarANi tata uparitanA ekaviMzati saptaSTibhAgAstatra prakSipyante, jAtAnyaSTAdaza zatAni triMzadadhikAni, yugasyApi sambandhinastrazadadhikASTAdazazatapramANA ahorAtrAH saptaSaTyA guNyante, jAta eko lakSa: dvAviMzati sahasrANi SaT zatAni dazottarANi, eteSAmaSTAdazazataistrazadadhikairnakSatra mAsasatkasaptaSaSTibhAgarUpairbhAgo hiyate, labdhAH saptaSaSTirbhAgAH / } tathA yadi yugamabhivarddhitamAsaiH paribhajyate tadA abhivarddhitamAsA yuge bhavanti saptapaJcAzat sapta rAtrindivAni ekAdaza muhUrttA ekasya ca muhUrttasya dvASaSTibhAgAstrayoviMzati, tathAhi - abhivarddhitamAsaparimANamekatriMzadahorAtrA ekaviMzatyuttaraM zataM caturviMzatyadhikatabhAgAnAmahorAtrasya, tata ekatriMzadahorAtrAzcaturviMzattarazatabhAgakaraNArthaM caturviMzatyuttareNa zatena guNyante, jAtAnyaSTAtriMzacchatAni catuzcatvAriMzadadhikAni, tata uparitanabhekaviMzatyuttaraM zataM bhAgAnAM tatra prakSipyate, jAtAnyekonacatvAriMzacchatAni paJcaSaSTyadhikAni yAni ca yuge ahorAtrA - NAmaSTAdaza zatAni triMzadadhikAni tAni caturviMzatyuttareNa zatena guNyante, jAte dve lakSe SaDviMzati sahasrANi nava zatAni viMzatyadhikAni, tata eteSAmekonacatvAriMzacchataiH paJcaSaSTyadhikairabhivarddhitamAsasatkaca turviMzatyuttarazatabhAgarUpairbhAgo hiyate, labdhAH saptapaJcAzanmAsAH, zeSANi tiSThanti nava zatAni paJcadazottarANi teSAmahorAtrAnayanAya caturviMzatyadhi- kena zatena bhAgo hriyate, labdhAni sapta rAtrindivAni zeSAstiSThanti caturviMzatyuttarazatabhAgAH saptacatvAriMzat, tatra caturbhirbhAgairekasya ca bhAgasya caturbhistriMzadbhAgairmuhUrto bhavati, tathAhi } 7 ekasminnahorAtre triMzanmuhUrttA ahorAtre ca caturviMzatyuttaraM zataM bhAgAnAM kalpitamAste, tatastasya caturviMzatyuttarazatasya triMzatA bhAge hRte labdhAzcatvAro bhAgAH ekasya ca bhAgasya satkAzcatvArastriMzadabhAgAstatra paJcacatvAriMzadbhAgairekasya ca bhAgasya satkaizcaturdazabhistriMzadbhAgairekAdaza muhUrttA labdhAH, zeSastiSThatyeko bhAga ekasya ca bhAgasya satkAH SoDaza triMzadbhAgAH, kimuktaM bhavati ? - SaTcatvAriMzatriMzadbhAgA ekasya bhAgasya satkAH zeSAstiSThanti, te ca kila muhUrttasya caturviMzatyuttarazatabhAgarUpAstataH SaTcatvAriMzatazcaturviMzatyuttarazatasya ca dvikenApavarttanA kriyate, labdhA muhUrttasya dvASaSTibhAgAstrayoviMzati, uktaM caitadanyatrApi || 9 || "tattha paDimijjamANe paMcahiM mANehiM savvagaNiehiM / mAsehiM vibhajjaMtA jai mAsA hoMti te vocchaM ||" atra 'tatthe 'ti tatra, 'paMcahiM mANehi' tti paMcabhirmAnaiH - mAnasaMvatsaraiH - pramANasaMvatsarairAditya Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 183 prAbhRtaM 10, prAbhRtaprAbhRtaM - 20 candrAdibhirityarthaH, pUrvagaNitaiH-prAkpratisaGkhyAtasvarUpaiHpratimIyamAne pratigaNyamAne mAsaiHsUryAdimAsaiH, zeSaM sugmm| "AicceNa u saTThI mAsA uuNo u hoMti egtttthii| caMdeNa u vAvaTThI sattahI hoti nrkhtte|| sattAvaNNaM mAsA sattaya rAiMdiyAiM abhicaDDhe / ikkArasa ya muhuttA visaTThibhAgA ya tevIsaM // -samprati lakSaNasaMvatsaramAhamU. (79) tA lakkhaNasaMvacchare paMcavihe paM0-nakhatti caMde uDu, Aicce abhivuddddie| tA nakkhatte NaM saMvacchareNaM paMcavihe paM0-- vR. 'lakhaNe saMvaccharetyAdi, lakSaNasaMvatsaraH paJcavidhaH-paJcaprakAraH prajJaptaH, taccapaJcavidhatvaM prAguktameva draSTavyaM, tadyathA-nakSatrasaMvatsaraH candrasaMvatsaraH RtusaMvatsaraH AdityasaMvatsaro'bhivarddhitazca, kimuktaM bhavati?-na kevalamete nakSatrAdisaMvatsarA yathoktarAtrindivaparimANA bhavanti kintu tebhyaH pRthagbhUtA anye'pi vakSyamANalakSaNopetAH, tato lakSaNopapannaH saMvatsaraH pRthak paJcavidho bhavatIti, tatra prathamato nakSatrasaMvatsaralakSaNamAha--'tA nakkhatte' tyAdi, 'tA' iti tatra nakSatrasaMvatsaro lakSaNamadhikRtya paJcavidhaH prajJaptaH, kimuktaM bhavati? -nakSatrasaMvatsarasya paJcavidhaM lakSaNaM prajJaptamiti, tadevAhamU. (80) samagaM nakkhattA joyaM joeMti, samagaM udU prinnmNti| naccuNDaM nAisIe bahuudae hoi nkkhtte| vR. "samagaMnakkhattA jogaMjoeMti samagaM Uu prinnmNti| nacuNha nAtisIto bahuudao hou nakkhatto // yasmin saMvatsare samakaM-samakameva ekakAlameva Rtubhi saheti gamyate nakSatrANiuttarASADhAprabhRtIni yogaMyuJjanti-candreNa saha yogaMyuJjanti santi tAM paurNamAsI parisamApayanti, tathA samakameva-ekakAlameva tayA tayA parisamApyamAnayA paurNamAsyA saha RtavonidAghadhAdyAH pariNamanti-parisamAptimupayanti, iyamatra bhAvanA-yasmin saMvatsare nakSatrairmAsasazanAmakaistasya tasya RtoH paryantavartI mAsaH parisamApyate, teSu ca tAM tAM paurNamAsI parisamApayatsu tayA tayA paurNamAsyA saha Rtayo'pi nidAghAdikAH parisamAptimupayanti, yathA uttarASADhAnakSatraM ApADhI paurNamAsI parisamApayati, tayA ASADhapaurNamAsyA saha nidAgho'pi RtuH parisamAptimupaiti, sa nakSatrasaMvatsaraH, nakSatrAnurodhena tasya tathA tathA pariNamamAnatvAt, etena ca lakSaNadvayamabhihitaM draSTavyaM, tathA na vidyate'tizayena uSNaM-uSNarUpaH paritApo yasmin sanAtyuSNaH tathA na vidyate'tizayena zItaM yatra sa nAtizIto bahu udakaM yatra sa bahUdakaH evaMrUpaiH pazcibhi samagrairlaNNairupeto bhavati nksstrsNvtsrH| mU. (81) sasi samaga punnimAsiM joitA vismcaarinkkhttaa| kaDuo bahuudavao ya tamAhu saMvaccharaM caMdaM / / vR. samprati candrasaMvatsaralakSaNamAha"sasisamagapuNNamAsiMjoeMtA visamacArinakkhattA kaDuobahuudaoyA tamAhu saMvaccharacaMdaM / / Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUryaprajJaptiupAGgasUtram 10/20/81 yasmin saMvatsare nakSatrANi viSamacArINi mAsavisa- dhzanAmAnItyarthaH, rAzinA samakaM yogamupagatAni tAM tAM paurNamAsIM yuJjanti-parisamApayanti, yazca kaTukaH - zItAtaparogAdidoSabahulatayA pariNAmadAruNo bahudakazca tamAhurmaharSayaH saMvatsaraM cAndraM - candrasambandhinaM candrAnurodhatastatra mAsAnAM parisamAptibhAvAna mAsasadhzanAmanakSatrAnurodhataH mU. (82) visama pavAliNo pariNamaMti aNuUsu diMti pupphaphalaM / vAsaM na samma vAsai tamAhu saMvaccharaM kammaM // 184 vR. samprati karmmasaMvatsaralakSaNamAha "visamaM pavAliNo pariNamaMti aNuUsu diMti pupphaphalaM / vAsaM na samma vAsai tamAhu saMvaccharaM kammaM // #7 yasmin saMvatsare vanaspatayo viSamaM viSamakAlaM 'pravAlinaH pariNamanti' pravAlaH-pallavAku rastadyuktatayA pariNamanti, tathA anRtuSvapisvasvaRtvabhAve'pi puSpaM phalaM ca dadati-prayacchanti, tathA varSaM - pAnIyaM na samyak yasmin saMvatsare megho varSati tamAhurmaharSayaH saMvatsaraM kammaM - karmmasaMvatsaramityarthaH / mU. (83) 119 11 vR. adhunA sUryasaMvatsara lakSaNamAha 119 11 puDhavidagANaM ca rasaM pupphaphalANaM ca cei Aiche / appeNavi vAseNaM saMmaM niSphajjae sarasaM // "puDhavidagANaM ca rasaM pupphaphalANaM ca dei Aico ! appeNavi vAseNaM sammaM nipphajjae sassaM // 77 pRthivyA udakasya tathA puSpAnAM phalAnAM ca rasamAdityasaMvatsaro dadAti tathA alpenApi - stokenApi varSeNa-vRSTyA sasyaM niSpadyate - antarbhUtaNyarthatvAt sasyaM niSpAdayati, kimuktaM bhavati yasmin saMvatsare pRthivI tathAvidhodakasampakAryatIva sarasA bhavati udakamapi pariNAma- sundararasopetaM pariNamate puSpAnAM ca - madhUkAdisambandhinAM phalAnAM ca - cUtaphalAdInAM rasaH pracuraH sambhavati stokenApi varSeNa dhAnyaM sarvatra samk niSpadyate tamAdityasaMvatsaraM pUrvarSayaH upadizanti / AicateyataviyA khaNalavadivasA uU pariNamati / mU. (84) pUreti niNaya thalaye tamAhu abhivahnitaM jANa // vR. abhivarddhitasaMvatsaralakSaNamAha 119 11 "AiccateyatatiyA khaNalavadivasA uU pariNamaMti / pUrei niNNathalae tamAhu abhivaDhiyaM jANa // " yasmin saMvatsare kSaNalavadivasA Rtava AdityatejasA kRtvA atIva taptAH pariNamanta yazca sarvANyapi nimnasthAnAni sthalAni ca jalena pUrayati taM saMvatsaraM jAnIhi yathA taM saMvatsaramabhivarddhitamAhuH pUrvarSa iti / tadevaM lakSaNasaMvatsara uktaH / mU. (85) tA saniccharasaMvacchare NaM aTThAvIsativihe paM0 taM0 - abhiyI savaNe jAva uttarAsADhA, jaM vA saNicchare mahaggahe tIsAe saMvaccharehiM savvaM nakkhattamaMDalaM samANeti / vR. samprati zanaizcarasaMvatsaramAha- 'tA sanicchare 'tyAdi, tatra zanaizcarasaMvatsaro' TAviMza Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 10, prAbhRtaprAbhRtaM - 20 185 tividhaH prajJaptaH, tadyathA-abhijit-abhijitazanaizcarasaMvatsaraH zravaNaH-zravaNazanaizcarasaMvatsaraH,evaM yAvaduttarASADhA-uttarASADhAzanaizcarasaMvatsaraH, tatrayasminsaMvatsare abhijitAnakSatreNa saha zanaizcaroyogamupAdatte so'bhijizanaizcarasaMvatsaraH, zravaNena saha yasmin saMvatsare yogamupAdatte sa zravaNazanaizcarasaMvatsaraH / evaM sarvatra bhAvanIyaM-'jaM ve'tyAdi, vAzabdaH prakArAntarAdyotanAya tatsarvaM-samastaM nakSatra- maNDalaM zanaizcaro mahAgrahastriMzatA saMvatsaraiH samAnayati etAvAn kAlavizeSastriMzadvarSapramANaH zanaizcarasaMvatsaraH / / prAbhRtaM-10, prAbhRtaprAbhRtaM-20 samAptam prAbhRtaprAbhRtaM-21:vRtadevamuktaMdazamasyaprAbhRtasya viMzatitamaMprAbhRtaprAbhRtaM, sAmprataMekaviMzatitamamArabhyate, tasya cAyamarthAdhikAro yathA 'nakSatracakrasya dvArANi vaktavyAni,' tatastadviSayaM praznasUtramAha mU. (86)tA kahaM tejotisassa dArAAhitAtivadejA?, tattha khaluimAopaMca paDivattIo pnnttaao| tatthege evamAhaMsu tA kattiyAdI NaM satta nakkhattA puvvAdAriyA pannattA ege evamAhaMsu 1, ege puNa evamAhaMsutA mahAdIyA satta nakkhattA pubbadAriyA pannattA ege evamAhaMsu 2, ege puNa evamAsu tA dhaniTThAdIyA satta nakkhattA puvvadAriA pannatA ege evamAhaMsu 3, ege puNa evamAhaMsuassiNIyAdIyA NaM satta nakhattA puvvAdAriyA paM0 ege evamAhaMsu 4, ege puNa evamAhaMsu tA bharaNIyAdIA NaM satta nakkhattA puvvadAriA pannattA / tattha je te evamAsu tA kattiyAdI NaM satta nakkhattA puvvadAriyA paM0 te evamAhaMsutaM0kattiyA rohiNI saMThANA addA punavvasU pusso asilesA, satta nakkhattA puvvadAriyA paM0 te evamAhaMsu-taM0 kattiyA rohiNI saMTANA addA punavvasU pusso asilesA, satta nakhattA dAhiNadAriyA paM0 taM0-mahA puvaphagguNI uttarAphagguNI hattho cittA sAI visAhA, anurAdhAdIyA satta nakkhattA pacchimadAriyA paM0 taM0-anurAdhA jeTTA mUlo pubbAsADhA uttarAsADhA abhiyI savaNo, dhaNiTThAdIyA satta nakkhattA uttaradAriyA paM0 20-dhaniTThA satabhisayA puvvadAriyA paM0 te evamAhaMsataM0--mahA puvvAphagguNI hattho cittA sAtI visAhA, anurAdhAdIyA satta nakkhattA dAhiNadAriyA paM0 taM0-anurAdhAjeTThA mUle puvvAsADhA uttarAsADhA abhiyI savaNe, dhaniTThAdIyA satta nakkhattA pacchimadAriyA paM0 taM0-dhaNiTThA satabhisayA puvvApoTThavatA uttarApoTThavatA revatI assiI bharaNI, kattiyAdIyA satta nakkhattA uttaradAriyA paM0, taMjahA-kattiyA rohiNI saMThANA addA pUnavvasU pusso assesA / tattha NaMjete evamAhaMsu, tA dhaNiTThAdIyA satta nakkhattA puvvadAriyA paM0 te evamAhaMsu, taMjahA-dhanihAsattarisayA puvvAbhaddavayA uttarAbhaddavatA revatI assiNI bharaNI, kattiyAdIyA satta nakkhattA dAhiNadAriyA paM0 taMjahA kattiyA rohiNI saMTANA addA punavvasU pussoassesA, mahAdIyAsata nakkhattA pacchimadAriyA paM0 taMjahA-mahA puvAphagguNI uttarAphagguNI hattho cittA sAtI visAhA, aNurAdhAdIyA sattanakhattA uttaradAriyA paM0 taM0-anurAdhA jeTTA mUlo puvvAsADhA uttarAsADhA abhIyI svnno| tatyajeteevamAhaMsu, tAassiNIAdiyA satta nakkhattA puvvadAriyApannattA, ete evamAhaMsu, Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 10/21/86 taMjahA - assiNI bharaNI kattiyA rohiNI saMThANA addA punavvasU, pussAdiyA satta nakkhattA dAhiNadAriyA pannattA taM0 - pussA assesA mahA puvvAphagguNI uttarAphagguNI hattho cittA, sAdIyAdIyA sattanakkhattA pacchimadAriyA paM0 taMjahA - sAtI visAhA anurAhA jeTThA mUlo puvvAsADhA uttarAsADhA, abhIyI Adi satta nakkhattA uttaradAriyA paM0, taM0 - abhiI savaNo dhaniTTA satabhisayA puvva bhaddavayA uttarabhadavayA revatI / tattha je te eva0 tA bharaNiAdIyA satta na0 puvvadAriyA paM0 te eva0 bharaNI kattiyA rohiNI saMThANA addA punavvasU pusso, assesAdIyA satta na0 dAhiNadAriyA pa0 assesA mahA puvvAphagguNI uttarAphagguNI hatyo cittA sAI, visAhAdIyA satta na0 pacchimadAriyA paM0 taM0-visAhA anurAhA jeTThA mUlo puvvAsADhA uttarAsADhA abhiI, savaNAdIyA sattana0 uttaradAriyA pa0-savaNo dhaNiTThA satabhisayA puvvApoTThavayA uttarapoTThavayA revatI assiNI, ete eva0 / vayaM puNa evaM vadAmo tA abhiIyAdi satta na0 puvvadAriyA pa0 - abhiyI savaNo dhaNiTThA satabhisayA puvvApoTThavatA uttarApoTThavayA revatI, assiNIAdiyA satta na0 dAhiNadAriyA paM0 assiNI bharaNI kattiyA rohiNI saMThANA addA punavvasU, pussAdIyA satta na0 pacchimadAriyA paM0 puraso assesA mahA puvvAphagguNI uttaraphagguNI hattho cittA, sAti AdIyA satta na0 uttaradAriyA paM0, sAtI visAhA aNurAhA jeTThA mUle puvvAsADhA uttarAsADhA // vR. 'tA kahaM te joisadArA' ityAdi, tA iti pUrvavat, kathaM ? - kena prakAreNa kena krameNetyarthaH jyotiSo - nakSatracakrasya dvArANi AkhyAtAnIti vadet ?, evamukte bhagavAnetadviSaye yAvatyaH paratIrthikAnAM pratipattayastAvatIrupadarzayati- 'tatthe 'tyAdi, tatra - dvAravicAraviSaye khalvimAvakSyamANasvarUpAH paJca paratIrthikAnAM pratipattayaH prajJaptAH, tA eva krameNAha 'tatthege'tyAdi, tatra-teSAM paJcAnAM paratIrthikasaGghAtAnAM madhye eke evamAhuH - kRttikAdIni sapta nakSatrANi pUrvadvArakANi prajJaptAni, iha yeSu nakSatreSu pUrvasyAM dizi gacchataH prAyaH zubhamupajAyate tAni pUrvadvArakANi, evaM dakSiNadvArakAdInyapi vakSyamANAni bhAvanIyAni, atraivopasaMhAramAha- 'ege evamAhaMsu', eke punarevamAhuH - anurAdhAdIni sapta nakSatrANi pUrvadvArakANi prajJaptAni, atrApyupasaMhAraH - 'ege evamAhaMsu', evaM zeSANyapyupasaMhAravAkyAni yojanIyAni, eke punarevamAhuHdhaniSThAdIni sapta nakSatrANi pUrvadvArakANi, eke punarevamAhuH - azvinyAdIni sapta nakSatrANi pUrvadvArakANi prajJaptAni, eka punarevamAhurbharaNyAdIni sapta nakSatrANi pUrvadvArakANi, sampratyeteSAmeva paJcAnAmapi matAnAM bhAvanikAmAha - 'tattha jete evamAhaMsu' ityAdi sugamaM, bhagavAn svamatamAha- 'vayaM puNa' ityAdi pAThasiddham // prAbhRtaM - 10, prAbhRtaprAbhRtaM - 21 samAptam -: prAbhRtaprAbhRtaM - 22: vR. tadevamuktaM dazamasya prAbhRtasya ekaviMzatitamaM prAbhRtaprAbhRtaM, samprati dvAviMzatitamamArabhyate, tasya cAyamarthAdhikAro yathA 'nakSatrANAM vicayo vaktavyaH' tatastadviSayaM praznasUtramAhamU. (87) tA kahaM te nakkhattavijaye Ahitteti vadejjA ?, tA ayaNNaM jaMbuddIve 2 jAva Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 10, prAbhRtaprAbhRtaM - 22 187 parikkheveNaM, tA jaMbuddIveNaM dIve do caMdA pabhAseMsu vA pabhAseti vA pabhAsissaMti vA do sUriyA taviMsu vA taveti vA tavissaMti vA, chappannaM nakkhattA joyaM joeMsuvA 3, taMjahA-do abhIyI do savaNA do dhaNiTThA do satabhisayA do puvvApoTThavatA do uttarApoTTavatA do revatI do assiNI do bharaNI do kattiyA do rohiNI do saMThANA do addA do punavvasU do pussA do assesAo do mahA do pubvAphagguNI do uttarAphagguNI do hatthA do cittA do sAI do anurAdhA do jeTThA do mUlA do puvvAsADhA do uttarAsADhA tAeesiNaMchappannAe nakkhattANaM atthi nakkhattAje NaM Nava muhatte sattAvIsaMca sattaTThibhAge muhattassa caMdeNa saddhiM joyaMjoeMti, atthi nakkhatAjeNaM pannarasa muhutte caMdeNa saddhiM joyaM joeMti, asthi nakkhattA jeNaM tIsamuhatte caMdeNa saddhiM joyaM joeMti, asthi nakkhattA jeNaM paNayAlIsaM muhutte caMdeNa saddhiM joyaM joeNti| tAetesiNaMchappannAe nakkhattANaMkatare nakkhattajeNaM navamuhutte sattAvIsaMcasattasaTThibhAge muhuttassa caMdeNa saddhiM joyaMjoeMti, katare nakkhattAjeNaM pannarasamuhutte caMdeNa saddhiM joyaMjoeMti, katare nakkhattA jeNaM tIsaM muhutte caMdeNaM saddhiM joyaM joeMti, katare nakkhattA jeNaM paNatAlIsaM muhutte caMdeNa saddhiM joyaMjoeMti / tAetesiNaM chappannAe nakhattANaMtattha je te nakkhattAjeNaM nava muhutte sattAvIsaM ca sattaTThibhAge muhattassa caMdeNa saddhiM joyaMjoeMti te NaM do abhIyI, tattha je te na0 jeNaM panna-rasa muhatte caMdeNa saddhiM jo0 te NaM bArasa, taM0 do satabhisayA do bharaNI do addA do assesA do sAtI do jeThThA, tattha je NaM tIsaM muhatte caMdeNa saddhiM jo0 te maMtIsaM, taM0 do savaNA do dhaniTThA do puvvabhaddavatA do revatI do assiNI do kattiyA do saMThANA do pussA do mahA do puvAphagguNI do hatthA do cittA do anurAdhA do mUlA do puvvaasaaddhaa| tastha je te nakkhattA jeNaM paNatAlIsaM muhutte caMdeNa saddhiM joeMti teNaM bArasa, taMjahA-do uttarApoDavatA do rohiNI do punavvasU do uttarAphagguNI do visAhA do uttarAsADhA, tAeesiNaM chappannAe nakhattANaM asthi nakkhatte je NaM cattAri ahoratte chacca muhutte sUrieNa saddhiM joyaM joeMti, asthi nakkhattA je NaM cha ahoratte ekavIsaM ca muhutte sUreNa saddhiM joyaM joeMti, asthi nakkhattA je NaM vIsaM ahorate tinni ya muhutte sUreNa saddhiM joyaM joeMti, eesi NaM chappannAe nakkhatANaM kayare nakkhattA jeNaM taM ceva uccAreyavvaM / tA etesiNaM chappannAe nakkhattANaM tattha je te nakkhattAjeNaM cattAri ahoratte chacca mutte sUreNa saddhiM joyaM joeMti, te NaM do abhIyI, tattha je te nakkhattA je NaM cha ahoratte ekavIsaMca muhutte sUreNa saddhiM joyaM joeMti, teNaM bArasa, taMjahA-dosatabhasayA do addA do assesA do sAtI do visAhA do jeTTA, tattha je te nakkhattA je NaM terasa ahorate bArasa muhutte sUreNa saddhiM joyaM joeMti, teNaMtIsaM, taMjahA-dosavaNA jAva do puvvAsADhA, tatthaje te nakkhattAjeNaM vIsaMahoratte tinniya muhutte sUreNa joyaM joeMti, te NaM bArasa, taMjahA-do uttarApohavatAjAva uttarAsADhA vR, 'tA kahaM te' ityAdi, tA iti pUrvavat, kathaM !-kena 'nakkhattavijaya'ti vipUrvazciD svabhAvAt svarUpanirNaye vartate, tathA coktamanyatra "AptavacanaM pravacanaM jJAtvA vicayastadarthanirNaya nm|" tatra vicayanaM vicayo nakSatrANAM vicayo nakSatravicayaH-nakSatrANAM svarUpanirNaya AkhyAta iti vadet?, bhagavAnAha-'tAayaNNa mityAdi, idaM jambUdvIpavAkyaM pUrvat paripUrNaM svayaM kRtvA Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 10/22 /87 paribhAvanIyaM, 'tA jaMbuddIve Na'mityAdi, tatra jambUdvIpe Namiti vAkyAlaGkAre dvIpe dvau candrau prabhAsitavantau prabhAseteprabhAsiSyete, dvau sUryo tApitavantau tApayatastApayiSyataH, SaTpaJcAzanakSatrANi candrAdibhiH sahayogamayuJjanyuJjantiyokSyanti, tatra tAnyevaSaTpaJcAzanakSatrANidarzayati___taMjahe tyAdi sugamaM, iha bharatakSetre pratidivasamaSTAviMzatireva nakSatrANi cAraMcaranti, tataH pUrvamasya dazamasya prAbhRtasya dvitIye prAbhRtaprAbhRte'STAviMzaternakSatrANAM candramasA sUryeNa ca saha yogaparimANaMcintitaM, sampratipUnaH sakalamevajambUdvIpamadhikRtya nakSatrANicintyamAnAni vartante, tAni ca sarvasaGkhyayA SaTpaJcAzat, tatasteSAM sarveSAmapi candrasUryAbhyAM saha yogamadhikRtya muhUrtaparimANaM cicintayiSuridamAha- 'tA eesi na'mityAdi, etacca prAguktadvitIyaprAbhRtaprAbhRtavatparibhAvanIyam / tadevaM kAlamadhikRtya candramasA sUryeNa saha yogaparimANaM cintitaM, samprati kSetramadhikRtya taccicintayiSuH prathamataH sImAviSkambhaviSayaM praznasUtramAha mU. (88)tA kahate sImAvikkhaMbhe Ahitete vadejA?, tAetesiNaM chappannAe nakkhattANaM asthi nakkhattAjesi NaMchasayA tIsA sattaTThibhAgatIsatibhAgANaM sImAvikkhaMbho, asthi narakhattA jesiNaM sahasasaM paMcottaraM sattasaTThibhAgatIsatibhAgANaM sImAvikkhaMbho, asthi nakkhattA jesiNaM do sahassA dasuttarA sattaTThibhAgatIsatibhAgANaM sImAvikkhaMbho, asthi nakkhattAjesiNaM tisahassaM paMcadasuttaraM sattasahibhAgatIsatIbhAgANaM sImAvikkhaMbho, tA etesiNaM chappannAe nakkhattANaM katare nakkhattA jesiNaM chasayA tIsA taM caiva uccAratavvaM / tA eesi NaM chappannAe nakkhattANaM kayare nakkhattA jesiNaM tisahassaM paMcadasuttaraM sattasadvibhAgatIsaibhAgANaM sImAvikkhaMbho?, tA etesiNaM chappannAe nakkhattA NaM tattha je te nakkhattA jesiNaMcha satA tIsA sattadvibhAgatIsatibhAgeNaM sImAvikkhaMbho teNaM do abhIyI, tatya je te nakkhattA jesiNaMsahassaM paMcuttaraM sattasahibhAgatIsatibhAgANaM sImAvikkhaMbho te NaM bArasa, taMjahA-do satabhisayAjAvado jeTThA, tattha je te nakkhattA jesiNaM do sahassA dasuttarA sattadvibhAgatIsatibhAgANaM sImAvikkhaMbho te NaM tIsaM, taM0-do savaNA jAva do puvvAsADhA, tattha je te nakkhatA jesi NaM tinni sahassA pannarasuttarA sattaTThibhAgatIsatibhAgANaM sImAvikhaMbho te NaM bArasa, taM0-do uttarA poTTavatA jAva uttraasaaddhaavaa|| _vR. 'tA kahaM te ityAdi, tA iti pUrvavat, kathaM ?-kena prakAreNa kiyatyA vibhAgasaGkhyayA ityarthaH,bhagavan! tvayA sImAviSkambha AkhyAta iti vadet, bhagavAnAha-'tA eesiNa'mityAdi, ihASTAviMzatyA nakSatraiH svagatyA svasvakAlaparimANena kramazo yAvat kSetra buddhayA vyApyamAnaM sambhAvyate tAvadekamarddhamaNDalamupakalpyate, etAkpramANameva dvitIyamardhamaNDalamityevaMpramANaM buddhiparikalpitamekaM paripUrNamaNDalaM / tasya maNDalasya 'maNDalaM sayasahasseNa aTThAnaue saehiM chittA icchesa nakkhatte khettaparibhAgenakhattavijae pAhuDe Ahiyattibemi' iti vakSyamANavacanAt aSTAnavatizatAdhikazatasahanavibhA-gairvibhajyate, kimevaMsaGghayAnAMbhAgAnAMkalpane nibandhanamiti cet, ucyate, iha trividhAni nakSatrANi, tadyathA-samakSetrANi arddhakSetrANi dvayarddhakSetrANi ca, tatra yAvapramANaM kSetramahorAtreNa gamyate nakSatraistA- vatkSetrapramANaMcandreNa sahayogaMyAni gacchaMti tAni samakSetrANi, tAni ca paJcadaza, tadyathA- zravaNo dhaniSThA pUrvabhadrapadA revatI azvinI kRttikA Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 189 prAbhRtaM 10, prAbhRtaprAbhRta - 22 mRgaziraH puSyo maghA pUrvaphAlgunI hastaH citrA'nurAdhA mUlaH pUrvASADhA iti, tathA yAni ahorAtrapramitasya kSetrasyArddha candreNa saha yogamaznuvate tAnyarddhakSetrAmi, tAni ca SaT, tadyathA-zatabhiSak bharaNI ArdrA azleSA svAtijyeSati, tathA dvitIyama) yasya tat dvayarddha, saarthmityrthH| dvayarddhamardhAdhikaM kSetramahorAtrapramitaM candrayogayogyaM yeSAM tAni yarddhakSetrANi, tAnyapi SaT, tadyathA--uttarabhadrapadA uttaraphAlgunI uttarASADhA rohiNI punarvasuvizAkhA ceti, tatra sImAparimANacintAyAmahorAtraH saptaSaSTibhAgIkrayateiti samakSetrANAM kSetraM pratyekaMsaptapapTibhAgAH parikalpyante, arddhakSetrANAMtryastriMzat arddhaca, dvayarddhakSetrANAMzatamekamarddha ca, abhijinnakSatrasyaekaviMzati saptapaSTibhAgAH, samakSetrANi ca nakSatrANi paJcadazeti saptaSaSTi paJcadazabhirguNyate, jAtaM sahana paJcottaraM, arddhakSetrANi paDiti tataH sArdha trayastriMzat SaDbhirguNyate, jAte dve zate ekottare, dvayarddhakSetrANyapi SaT, tataH zatamekamarddha ca SaDbhistADayate, jAtAni SaT zatAni vyuttarANi, abhijinnakSatrasya ekaviMzati, sarvasaGkhyayA jAtAni aSTAdaza zatAni triMzadadhikAni , etAvadbhAgaparimANamekamarddhamaNDalametAvadbhAgameva dvitIyamiti triMzadadhikAnyaSTAdaza zatAni dvAbhyAM guNyante jAtAni SaTtriMzacchatAni SaSTyadhikAni, ekaikasminnahorAtre kila triMzanmuhUrtA itipratyekameteSu SaSTyadhikaSaTtriMzacchatasaGkhayeSu bhAgeSu triMzadbhAgakalpanAyAMtriMzatA guNyante, jAtamekaM zatasahasamaSTAnavatizatAni, tata itthaM maNDalasya bhAgAn parikalpyabhagavAn prativacanaM dadAti 'tA' iti tatra eteSAM SaTpaJcAzato nakSatrANAM madhye'stIti nipAtatvAdArSatvAdvA staste nakSatre yayoH pratyekaM SaT zatAni triMzAni-triMzadadhikAni saptaSaSTitriMzadbhAgAnAM sImAviSkambha:-sImAparimANaM,tathA'stIti santi tAni nakSatrANi yeSAM pratyekaMpaJcottaraMsahasraMsaptaSaSTitriMzadbhAgAnAM sImAviSkambhaH, santi tAni nakSatrANi yeSAM pratyekaM dve sahanaM dazottare saptapaSTitriMzadbhAgAnAM sImAviSkambhaH, santi tAni nakSatrANi yeSAM pratyekaM trINi sahasrANipaJcadazottarANi saptaSaSTitriMzadbhAgAnAM sImAviSkambhaH, evaM bhagavatA sAmAnyenokte bhagavAn gautamo vizeSAvagamanimittaM bhUyaH praznayati___tA eesiNa'mityAdi, tatraeteSAMSaTpaJcAzato nakSatrANAMmadhye katarANi tAni nakSatrANi yeSAM SaTzatAni triMzAni saptaSaSTitriMzadbhAgAnAM sImAviSkambhaH, 'taM ceva uccAreyavvaM ti tadevAnantaroktamuktaprakAreNoccArayitavyaM, tadyathA-'kayare nakkhattA jesiM sahassaM paMcottaraM sattaTThibhAgatIsaibhAgANaMsImAvikkhaMbho, kayare nakkhattAjesiMdo sahassA dasuttarA sattavibhAgA tIsaibhAgANaM sImAvikkhaMbho'iti, caramaMtu sUtraM sAkSAdAha 'kayare nakkhattA' ityAdi, etAni trINyapi sUtrANi sugamAni (ca), bhagavAnAha-'tA eesi Na'mityAdi, tatra eteSAM SaTpaJcAzato nakSatrANAM madhye yAni tAni nakSatrANi yeSAMSaT zatAni triMzAni saptaSaSTibhAgatriMzadbhAgAnAM sImAviSkambhaH te dve abhijinnakSatre, kathametadavasIyate iti cet, ucyate, iha ekaikasyAbhijito nakSatrasya saptaSaSTikhaNDIkRtasyAhorAtragyasya kSetrasya satkA ekaviMzatirbhAgAzcandrayogayogyAH, ekaikAsmiMzca bhAge triMzadbhAgaparikalpanAdekaviMzatistrazatA guNyate, jAtAni SaT zatAni triMzadadhikAni , tathA Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 / sUryaprajJaptiupAGgasUtram 10/22/88 tatra teSAM SaTpaJcAzato nakSatrANAM madhye yAni tAni nakSatrANi yeSAM pratyekaM paJcottaraM sahanaM saptaSaSTitriMzadbhAgAnaM sImAviSkambhaH tAni dvAdaza, tadyathA-ve zatabhiSajau 'jAva do jeTTAu'tti yAvacchabdakaraNAdevaMdraTavyaM-dobharaNIodoadAodoassesAodosAIodojeTTAoM iti / tathAhi-eteSAM dvAdazAnAmapi nakSatrANAM pratyekaM saptaSaSTikhaNDIkRtasayAhorAtragamyasya kSetrasya satkAH sAstriyastriMzadbhAgAzcandrayoge yogyAstatastrayastrazat triMzatA guNyatejAtAni nava zatAti navatyadhikAni, arddhasyApi ca triMzatA guNayitvA dvAbhyAM bhAge hate labdhAH paJcadasa, sarvasaGghayayA jAtaM paJcottaraM sahanaM, tathA tatra teSAM SaTpaJcAzato nakSatrANAM madhye yAni tAni nakSatrANiyeSAMdvasahasredazottaresaptaSaSTibhAgatriMzadbhAgAnAM sImAviSkambhastAni triMzat, tadyathA-dvau zravaNau 'jAva do puvvAsADhA' iti yAvacchabdAdevaM pATho draSTavyaH-'do dhaNivA do puvvabhaddavayA do revaI do assiNI do kattiyA do migasirA do pussA do maghA do puvaphagguNIo do hatthA do cittA do aNurAhA do mUlA do puvvaasaaddhaa'iti| tathAhi-etAni nakSatrANi samakSetrANi, tata eteSAM saptaSaSTikhaNDIkRsyAhorAtragamyasya kSetrasya satkAH paripUrNA saptaSaSTabhAgAH pratyekaM candrayogayogyAH, tena saptaSaSTistriMzatA guNyate, jAte dve sahasredazottare iti, tathA tatra-teSA SaTpaJcAzato nakSatrANAMmadhye yAni tAni nakSatrANi yeSAMpratyekaM trINi sahasrANi paJcadazottarANi saptaSaSTitriMzabhAgAnAM sImAviSkambhastAni dvAdaza, tadyathA-ve uttare proSThapade jAva do uttarAsADhA' iti yAvacchabdakaraNAdevaM draSTavyaM 'do rohiNI do punavvasU do uttaraphagguNI do visAhA do uttarAsADhA' iti, etAni hi nakSatrANi yarddhakSetrANi tataH saptaSaSTikhaNDIkRtasyAhorAtragamyasya kSetrasya satkAzcandrayogayogyA bhAgAH zatamekamar3a ca prateyamavagantavyAH,tatrazataM triMzatA guNyate, jAtAni trINisahasrANi,arddhamapi triMzatA guNayitvA dvAbhyAM vibhajyate labdhAH pnycdsheti| ma.89) etesiNaM chappannAe nakkhattANaM kiM satA pAdo caMdeNa saddhiM joyaMjoeMti. tA etesiNaM chappannAe nakkhattANaM kiM sayA sAyaM caMdeNa saddhiM joyaMjoeMti?, etesiNaM chappannAe narakhattANaM kiM sayA duhA pavisiya 2 caMdeNa saddhiM joyaM joeMti?, tA eesi NaM chappannAe nakkhattANaM na kiMpitaMjaM sayA pAdo caMdeNa saddhiM joyaM joeMti, no sayA sAgaM caMdeNa saddhiM joyaM joeMti, no sayA duhao pavisittA ra caMdeNa saddhiM joyaM joeMti, nannatya dohiM abhIyIhiM, tA eteNaM do abhIyI pAyaMciya ra cottAlIsaM 2 amAvAsaMjoeMti, no ceva NaM puNNimAsiNiM / vR. 'tA eesiNa mityAdi, tA iti tatra teSAM SaTpaJcAzato nakSatrANAMmadhye kiM nakSatraM yat sadA prAtareva candreNa sArddha yogaM yunakti?, kiM nakSatraM yatsadA sAyaM-divasAvasAnasamaye candreNa sArddha yogayunakti, kiMtanakSatraM yatsadA dvidhA-prAtaH sAyaMcasamaye pravizya 2 candreNa sArddha yogaM yunakti ?, bhagavAnAha-'tA eesi Na mityAdi, tatra eteSAM SaTpaJcAzato nakSatrANAM madhye na kimapitanakSatramasti yatsadAprAtareva candreNa sArddhayogaMyunakti, kiMsarvathA netyAha-nanatthe' tyAdi, neti pratiSedho'nyatra dvAbhyAmabhijibhyAmavaseyaH, kasmAdityAha- 'tA eesi Na'mityAdi tA iti tatra teSAM SaTpaJcAzato nakSatrANAM madhye ete-anantarodite dve abhijitau-abhijinnakSatre yuge yuge prAtareva prAtareva catuzcatvAriMzattamAmamAvAsyAM candreNa saha yogamupagamya Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 10, prAbhRtaprAbhRtaM - 22 191 yuGktaH - parisamApayataH, no caiva paurNamAsI, atha kathametadavasIyate, yathA yuge yuga catuzcatvAriMzattamA 2 mamAvAsyAM sadaiva prAtaH samaye abhijinnakSatraM candreNa sArddhaM yogamupAgamya parisamApayatIti ?, ucyate, pUrvAcAryopadarzitakaraNavazAt, tathAhi - tithyAnayanArthaM tAvatkaraNamidaM 119 11 'tihirAsimeva bAvaTTibhAiyA sesamegasaTThiguNaNaM ca / bAvIe vibhattaM sesA aMsA tihisamattI / / ' asyA akSaragamanikA -ye yugamadhye candramAsA atikrAntAste tithi rAzyAnayanArthaM triMzatA guNyante, guNayitvA ca tasya rAzerbhAgo dvASaSTyA hiyate, hRte ca bhAge yadavatiSThate tasminnekaSaSTyA guNatvAdvAyAvibhakte ye aMzA uddharanti sA vivakSite dine vivakSitatithiparisamApti, tatazcatuzcatvAriMzattamAyAmamAvAsyAyAM cintyamAnAyAM tricatvAriMzacandramAsA ekaM ca candramAsasya parvAvApyate, tatastracatvAriMzatrizatA guNyante, jAtAni dvAdaza zatAni navatyadhikAni tata uparitanAH parvagatAH paJcadaza prakSipyante, jAtAni trayodaza zatAni paJcottarANi teSAM dvASaSTyA bhAgo hiyate labdhA ekaviMzati, sA tyajyate, zeSAstiSThanti trayaH, te ekaSaSTyA guNyante, jAtaM tryazItyadhikaM zataM, tasya dvASaSTyA bhAge hvate labdhau dvau tau tyaktau, zeSA tiSThatyekonaSaSTi, AgatamekonaSaSTidvaSaSTibhAgAstasmin dine'mAvAsyA / J , amAvAsyAsu paurNamAsISu ca nakSatrAnayanArthaM prAguktameva karaNaM, tatra dhruvarAzi, SaTSaSTirmuhUrtA ekasya ca muhUrttasya paJca dvASaSTibhAgA ekasya ca dvASaSTibhAgasya ekaH saptaSaSTibhAgaH tatra catuzcatvAriMzattamA amAvAsyA cintayitumArabdhA, tatazcatuzcatvAriMzatA sa guNyate, jAtAni muhUrtAnAmekonatriMzacchatAni caturuttarANi ekasyaca muhUrttasya dvASaSTibhAgAnAM dve zate viMzatyadhike ekasya ca dvASaSTibhAgasya catuzcatvAriMzatsaptaSaSTibhAgAH, tatra punarvasuprabhRtikamuttarASADhAparyantaM catvAri zatAni dvicatvAriMzadadhikAni muharttAnAmekasya ca muhUrttasya SaTcatvAriMzad dvASaSTibhAgAH ityevaMpramANaM zodhyate / jAtAni muhUrttAnAM caturviMzati zatAni dvASaSTyadhikAni ekasya ca muhUrtasya catuHsaptatyadhikaM zataM dvASaSTibhAgAnAM, tato'bhijidAdisakalanakSatramaNDalazodhanakamaSTau zatAni ekonaviMzatyadhikAni ekasya ca muhUrttasya caturviMzatidvaSaSTibhAgA ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaTSaSTi saptaSaSTibhAgAH ityevaMpramANaM yAvatsambhavaM zodhanIyaM tatra triguNamapi zuddhimAsAdayatIti triguNaM kRtvA zodhyate, sthitAH pazcAt SaNmuhUrttA ekasya ca muhUrttasya saptatriMzat dvASaSTibhAgA ekasya ca dvASaSTibhAgasya saptacatvAriMzatsaptaSaSTibhAgAH AgataM catuzcatvAriMzattamAmamA vAsyAyAmabhijinnakSatraM SaTsu muhUrteSu saptamasya ca muhUrttasya saptatriMzati dvASaSTibhAgeSu ekasya ca dvASaSTibhAgasya saptacatvAriMzati saptaSaSTibhAgeSu gateSu parisamApayati / , sampratyamAvAsyApaurNamAsIprakramAdeva tatprarUpaNAM cikIrSuridamAha mU. (90) tattha khalu imAo bAvaTThi puNNimAsiNIo bAvaTThi amAvAsAo pannattAo, tA eesi NaM paMcaNhaM saMbaccharANaM paDhamaM puNNimAsiNiM caMdaM kiMsi desaMsi joei ? tAjaMsi NaM desaMsi caMde carimaM bAvaTThi puNNimAsiNi joeti tAe teNaM puNNimAsiNiThThANAto maMDalaM cauvvIseNaM sateNaM chettA dubattIsaM bhAge uvAtiNAvittA ettha NaM se caMde paDhamaM puNNimAsiNi Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 10/22/90 joeti / tA eesiNaM paMcaNhaM saMvaccharAmaMdoccaM puNNimAsiNi caMde kasi desaMsi joeti, tAjasi NaM desaMsi caMde paDhamaM puNNimAsiNiM joeti, tA teNaM puNNimAsiNiTThANAto maMDalaM cauvIseNaM sateNaM chettA dubattIsaM bhAge uvAiNAvettA, ettha NaM se caMde doccaM puNimAsiNi joeti| tA eesi NaM paMcaNhaM saMvaccharANaM tacaM puNNimAsiNiM caMde kasi desaMsi joeti?, tA jaMsiNaM desaMsi caMdo doccaM puNNimAsiNiM joeti, tAte puNNimAsiNITThAmAto maMDalaM cauvvIseNaM sateNaM chettA dubattIsaM bhAge uvAiNAvettA / ettha NaM tacaM caMde puNNimAsiNi joeti, tA eteNaM paMcaNhaM saMvaccharANaM duvAlasamaM puNNimAsiNi caMde kaMsi desaMsi joeMti?, tAjaMsiNaMdesaMsi caMde tanaM puNNimAsiNi joeti, tAte puNimAsiNiTThANAte maMDalaM cauvvIseNaM sateNaM chettA doNNi aTThAsIte bhAgasate uvAyiNAvettA estha NaM se caMde duvAlasamaM puNNimAsiNi joeti, evaM khalu eteNuvAeNatAte 2 puNimAsiNihANAtemaMDalaM cauvIseNaMsateNaMchettA duvattIsaMbhAgeuvAtiNAvettA taMsi 2 desaMsitaM taM puNNimAsiNi caMde joeti| ___tA etesiNaM paMcaNhaM saMvaccharANaM caramaMbAvaDiM puNNimAsiNi caMde kasi desaMsijoetitA jaMbuddIvassa NaM 2 pAINapaDimAyatAe udINadAhiNAyatAe jIvAe maMDalaM cauvvIseNaM sateNaM chettA dAhiNillaMsi caunbhAgamaMDalaMsi sattAvIsaM caubhAge uvAyaNAvettA aTThAvIsatibhAge vIsahA chettA aTThArasabhAge uvAtiNAvettA tihiM bhAgehiM dohiM ya kalAhiM patrathimillaM caubbhAgamaMDalaM asaMpatte ettha NaM caMde carimaM bAvaDiM puNNimAsiNi joeti| vR. 'tattha khalu'ityAdi, tatrayugekhaluimA-vakSyamANasvarUpA dvASaSTiH paurNamAsyodvASaSTiramAvAsyAH prajJaptAH, evamukte bhagavAn gautamaH pRcchati-'tA' ititatrayugeeteSAmanantaroditAnAM candrAdInAM paJcAnAM saMvatsarANAMmadhye prathamAM paurNamAsIM candraH kasmin deze yunaktiparisamApayati bhagavAnAha-'tAjaMsiNa mityAdi, tatrayasmin dezecandrazcaramAMpAzcAtyayugaparyantavartinIMdvASaTitamAM paurNamAsI yunakti-parisamApayati tasmAt pUrNamAsIsthAnAta-dharamadvASaSTitamapaurNamAsIparisamAptisthAnAt paratomaNDalaM caturviMzatyadhikenazatena chitvA-vibhajya tadgatAn dvAtriMzataMbhAgAn upAdAya-gRhItvA atra dvAtriMzadbhAgarUpe deze candraH prathamAM paurNamAsIyunakti-parisamApayati, bhUyaH praznaM kroti| _ 'tA eesi NamityAdi, tA iti-tatra yuge eteSAmanantaroditAnAM paJcAnAM saMvatsarANAM madhye yA dvitIyA paurNamAsI tAM candraH kasmin deze parisamApayati ?, bhagavAnAha-'tA jaMsi Na'mityAdi, tatra yasmin deze candraH prathamAM paurNamAsI yunakti-parisamApayati tasmAtpUrNamAsIsthAnAt-prathamapaurNamAsIparisamAptisthAnAtparatomaNDalaMcaturviMzatyadhikena zatena chitvAtadgatAn dvAtriMzataM bhAgAnupAdAyAtra pradeze candro dvitIyAM paurNamAsI parisamApayati, evaM tRtIyapaurNamAsIviSayamapi sUtraM vyAkhyeyam, evaMdvAdazapaurNamAsIviSayamapi, navaraM donni aTThAsIe bhAgasae'tti tRtIyasyAH paurNamAsyAH parato dvAdazI kila paurNamAsI navamI bhavati, tato navabhitriMzato guNane dve zate aSTAzItyadhike bhavataH , sampratyatidezamAha- 'evaM khalu' ityAdi, evaM-uktena prakAreNa khalu-nizcitametenAnantaroditenopAyena yAM yAM paurNamAsI yatra yatra deze parisamApayati tasyAstasyAH paurNamAsyAstato'nantarAMpaurNamAsI tasmAtpAzcAtyapaurNamAsIparisamApathAnAtmaNDalaM Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAmRtaM 10, prAbhRtanAbhRtaM - 22 193 caturviMzatyadhikena zatena chittvA paratastadagatAn dvAtriMzataM 2 bhAgAnupAdAya tasmin 2 deze candraH parisamApayati, sa caivaM parisamApayantAvadveditavyo yAvadbhUyo'pi caramAM dvASaSTiM paurNamAsIMpa tasmin deze parisamApayati yasmin deze pAzcAtye yugecaramAM dvASaSTiM paurNamAsI risamApitavAn, kathametadavasIyate iti cet, ucyate, gaNitakramavazAt, tathAhi pAzcAtyayugacaramadvASaSTitamapaurNamAsIparisamAptisthAnAtparatomaNDalasya caturviMzatyadhikazatapravibhaktasya satkAnAM dvAtriMzato bhAgAnAmatikrame tasyAstasyAH paurNamAsyAH parisamApti, dvASaSTizca sarvasaGkhyayA yuge paurNamAsyaH, tato dvAtriMzat dvASaSTyA guNyate, jAtAnyekonaviMzatyadhikAni caturazItyadhikAni , teSAM caturviMzatyadhikena zatena bhAgo hriyate, labdhAH SoDaza sakalamaNDalaparAvartAH, samastasyApi ca rAzenilepIbhavanAdAgataM yasmin deze pAzcAtyayugasambandhicaramadvASaSTitapaurNamAsIparisamApti, caramadvASaSTitamaparisamAptidezaM pRcchati 'tA eesi NaM0, tA iti-tatra yuge eteSAmanantaroditAnAM paJcAnAM saMvatsarANAM madhye caramAMdvASaSTitamAM paurNamAsIMcandraH kasmin dezeyunakti-parisamApayati?, bhagavAnAha- 'jaMbuddIvassa ityAdi, tAiti pUrvavat, jambUdvIpasya dvIpasyopariprAcInA-pAcInAyatayA, ihaprAcInagrahaNenottarapUrvAgRhyate, apAcInagrahaNena dakSiNAparA, tato'yamartha-pUrvottaradakSiNAparAyatayA, evamudIcidakSiNAyatayA-pUrvadakSiNottarAparAyatayA jIvayA-pratyaJcayA davarikayA ityrthH| maNDalaM caturviMzena-caturviMzatyadhikenazatena chitvA-vibhajya bhUyazcaturbhivibhajyate,tato dAkSiNAtye caturbhAgamaNDale ekatriMzadbhAgapramANe saptaviMzatibhAgAnupAdAyASTAviMzatitamaMca bhAgaM viMzatidhA chitvA tadgatAnaSTAdaza bhAgAnupAdAya zeSaistrabhi gaizcaturthas bhAgasya dvAbhyAM kalAbhyA pAzcAtyaM caturbhAgamaNDalamasamprAtaH, asmin pradeze candro dvASaSTitamA caramA paurNamAsI parisamApayati tadevaM candrasya paurmamAsIparisamAptideza uktaH, samprati sUryasya paurNamAsIparisamAptidezaM pratipipAdayiSustadviSayaM praznasUtramAha mU. (91) tA eesiNaM paMcaNha saMvaccharANaM paDhamaM puNNimAsiNi sUre kaMsi desaMsijoeti tA jasiNaM desaMsi sUre carimaM bAvaddhiM puNNimAsiNi joeti tAte puNNimAsiNiTThANAto maMDalaM cauvvIseNaM sateNaM chettA caunavati bhAge uvAtiNAvettA ettha NaM se sUrie paDhamaM puNimAsiNiM joei / tA eesiNaM paMcaNhaM saMvaccharANaM doccaM puNNimAsiNiM sUre kasi desaMsi joeti? tAjaMsi gaM desaMsi sUre paDhamaM puNimAsiNiM joei tAe puNNimAsiNIThANAo maMDalaM cauvIsaM saeNa chettA do caunavaibhAge uvAiNAvittA ettha NaM se sUre doccaM puNNamAsiNi joei| tA eesi NaM paMcaNDaM saMvaccharANaM taccaM puNNimAsiNi sUre kaMsi desaMsi joei ?, tAjaMsi gaM desaMsi sUre doccaM puNNimAsiNiM joeti tAte puNNimAsiNiTThANAte maMDalaM caubbIsaM sateNaM chettA caunautibhAge uvAtiNAvettA ettha NaM se sUre tacca puNNimAsiNiM joeti| tA etesi NaM paMcaNhaM saMvaccharANaM duvAlasaM puNNimAsiNi0 joeti, tAte puNNimAsigiTThANAte maMDalaM cauvvIseNaM sateNaM chettA aTTachattAle bhAgasate uvAiNAvettA, etva NaM se sUre duvAlasamaM puNNimAsiNiM joeti, evaM khalu eteNuvAeNaM tAte 2 puNNimAsiNiTThANAte maMDalaM |12|13 Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 10/22 / 91 cauvIseNaM sateNa chettA cauNautiM 2 bhAge uvAtiNAvettA taMsi NaM 2 desaMsi taM taM puNNimAsiNi sUre joeti / tA etesi NaM paMcaNhaM saMvaccharANaM carimaM bAvaTThi puNNimAsiNi sUre kaMsi desaMsi joeti tA jaMbuddIvassa NaM pAINapaDiNIyatAe udINadAhiNAyatAe jIvAe maMDalaM cauvvIseNaM saeNaM chettA puracchimillesi caubhAgamaMDalaMsi sattAvIsaM bhAge uvAtiNAvettA aTThAvIsatibhAgaM vIsadhA chettA aTTArasabhAge uvAdiNAvettA tihiM bhAgehiM dohi ya kalAhiM dAhiNillaM caubhAgamaMDalaM asaMpatte ettha NaM sUre carimaM bAvaTThi puNNimaM joeti / vR. 'tA eesi Na' mityAdi, tA iti tatra yuge eteSAmantaroditAnAM saMvatsarANAM madhye prathamAM paurNamAsI sUrya kasmin deze sthitaH san yunakti-parisamApayati ?, bhagavAnAha - 'tA jaMsi NamityAdi, tatra yasmin deze sthitaH san sUryazcaramAM-pAzcAtyayugavarttinIM dvASaSTitamAM paurNamAsIM yunakti-parisamApayati tasmAt paurNamAsIsthAnAt caramadvASaSTitamapaurNamAsIparisamAptinibandhanAt sthAnAt parato maNDalaM caturviMzatyadhikena zatena chitvA - vibhajya tadgatAn caturnavatiM bhAgAn upAdAya sUrya prathamAM paurNamAsIM parisamApayati, kimatra kAraNamiti cet, ucyate, iha paripUrNeSu triMzadahorAtreSu parisamApteSu satsu sa eva sUryastasminneva deze vartamAnaH prApyate, katipayabhAganyUneSu, paurNamAsI ca candramAsaparyante parisamAptimupaiti, candramAsasya ca parimANekonatriMzadahorAtrA ekasya cAhorAtrasya dvAtriMzad dvASaSTibhAgAstatastrazattame'horAtre dvAtriMzati dvASaSTibhAgeSu gateSu sUryazcaramadvASaSTitamAt paurNamAsIparisamAptinibandhanAt sthAnAt caturnavatau caturviMzatyadhikazatabhAgeSvatikrAnteSu prathamAM paurNamAsIM parisamApayannavApyate, kimuktaM bhavati triMzatA bhAgaistameva dezamaprAptaH sannavApyate iti, triMzato dvASaSTibhAgAnAmahorAtrasatkAnAmadyApi sthitatvAt, bhUyaH praznayati na 'tA eesiNamityAdi, tA iti tatra yuge eteSAM paJcAnAM saMvatsarANAM madhye dvitIyAM paurNamAsI sUrya kasmin deze sthitaH san yunakti - parisamApayati ?, bhagavAnAha - 'tA jaMsi Na' mityAdi, tA iti tatra yasmin deze sthitaH san sUrya prathamAM paurNamAsIM parisamApayati tasmAt paurNamAsIsthAnAtprathamAt paurNamAsIparisamAptinibandhanAt sthAnAt parato maNDalaM caturviMzatyadhikena zatena chitvA tadgatAn caturnavatibhAgAn upAdAya atra deze sthitaH san sUryo dvitIyAM paurNamAsIM parisamApayati evaM tRtIyapaurNamAsIviSayamapi sUtraM kartavyaM, evaM davAdazapaurNamAsIviSayamapi, navaraM 'aTThachattAle bhAgasae' tti tRtIyasyAH paurNamAsyAH parato dvAdazI kila paurNamAsI navamI, tatazrurnavatirnacabhirguNyate, jAtAnyaSTau zatAni SaTcatvAriMzadadhikAni, samprati zeSapaurNamAsIviSayamati dezamAha'evaM khalu' ityAdi, evamuktena prakAreNa khalunizcitametenAnantaroditenopAyena yAM yAM paurNamAsIM yatra yatra deze parisamApayati tasyAstasyAH paurNamAsyAstAM tAmanantarAmanantarAM paurNamAsIM tasmAt tasmAt pAzcAtyapAzcAtyapaurNamAsIparisamAptinibandhanAt sthAnAt maNDalaM caturviMzatyadhikena zatena chitvA paratastadgatAn caturnavatibhAgAnupAdAya tasmin tasmin deze sthitaH san sUrya parisamApayati, sa caivaM parisamApayan tAvad veditavyo yAvat bhUyo'pi caramAM dvASaSTiM - dvASaSTitAM paurNamAsIM tasmin deze parisamApayati yasmin deze pAzcAtyayugasambandhinIM caramAM dvASaSTitamAM paurNamAsI parisamApitavAn etaccAvasIyate gaNitakramavazAt, tathAhi Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAmRtaM 10, prAbhRtaprAbhRtaM -22 195 pAzcAtyayugacaramadvASaSTitamapaurNamAsIparisamAptinivandhanAt sthAnAt parato maNDalasya caturviMzatyadhikazatapravibhaktasya satkAnAM caturnavaticaturnavatibhAgAnAmatikrame tasyAH tasyAH paurNamAsyAH parisamApti, tatazcaturnavatiyaSaSTyA guNyate, jAtAnyaSTApaJcAzacchatAni aSTAviMzatyadhikAni , teSAM caturviMzatyadhikena zatena bhAgo hiyate, labdhAH saptacatavAriMzatsakalamaNDalaparAvartAH, nacataiH prayojanaM, kevalaM rAzernirlepIbhavanAdAgataMyasminadeze sthitaH san pAzcAtyayugasambandhicaramadvASaSTitamapaurNamAsIparisamApakastasminneva deze vivakSitasyApi yugasya caramAM dvAparitamAM paurNamAsI parisamApayatIti, samprati caramadvASaSTitamapaurNamAsIparisamAptinibandhanaM dezaM pRcchati-'tA eesi Na mityAdi, sugamaM, bhagavAnAha-'tA jaMbuddIvassaNa mityAdi, tA iti pUrvavat, jambUdvIpasya dvIpasya prAcInApAcInAyatayA atrApi prAcInagrahaNenottarapUrvA dik gRhyate apAcI- nagrahaNena dakSiNAparA, tato'yamartha-uttarapUrvadakSiNAparAyatayA evamudIcyadakSiNAyatayA uttarA-paradakSiNapUrvAyatayAjIvayA-davarikayAmaNDalaM caturviMzatyadhikena zatena chitvAvibhajya bhUyazcatubhirbhaktvA / _ 'purathimilaMsitti pUrvadigvartini caturbhAgamaNDale ekatriMzadbhAgapramANe saptaviMzatibhAgAnupAdAyASTAviMzatitamaMca bhAgaviMzatidhA chitvA tadgatAnaSTAdazabhAgAnupAdAya zeSaistribhi gazcaturthasya ca bhAgasya dvAbhyAM kalAbhyAM viMzatitamAbhyAmityarthaH dAkSiNAtyaM ca caturbhAgamaNDalamasaMprAptaH san tatra pradeze sa sUryazcaramAM dvASaSTiM-dvASaSTitamAM paurNamAsI prismaapyti| mU. (92) tA eesiNaM paMcaNhaM saMvaccharANaM paDhamaM amAvAsaM caMde kaMsi desaMsijoeti?, tAjaMsiNaMdesaMsicaMde carimabAvaDiMamAvAsaMjoeti tAte amAvAsaTTANAte maMDalaM cauvvIseNaM sateNaM chettA dubattIsaM bhAge uvAdiNAvettA ettha NaM se caMde paDhamaM amAvAsaM joeti, evaM jeNeva abhilAveNaM caMdassa puNNimAsiNio teNeva abhilAveNaM amAvAsAo bhaNitavvAo bIiyA tatiyA duvAlasamI / evaM khalu eteNuvAeNaM tAte 2 amAvAsAThANAte maMDalaM caubbIseNaM sateNaM chettA duvIsaM 2 bhAge uvAdiNAvettA taMsi 2 desaMsitaM taM amAvAsaM caMdeNa joeti| tA etesiNaM paMcaNhaM saMvaccharANaM caramaMamAvAsaM caMde kasi desaMsi joeti? tA jaMsiNaM desaMsi caMde carimaM bAvaDiM puNNimAsiNi joeti, tAte puNimAsiNidvANAe maMDalaM cauvvIseNaM sateNaM chattIsolasabhAge ukkovaittA etthaNaM se caMde carimaM bAvaDiM amaavaasNjoeti| vR. tadevaM sUryAcandramasoH paurNamAsIparisamAptideza uktaH, samprati tayorevAmAvAsyAparisamAptidezaM pratipipAdayiSuH prathamataH candraviSayaM praznasUtramAha-'tA eesi Na'mityAdi, tatra yuge eteSamAmanantaroditAnAM paJcAnAM saMvatsarANAM madhye prathamAmamAvAsyAM candraH kasmin deze sthitaH parisamApayati ?, bhagavAnAha- 'tA jaMsi NamityAdi, tatra yasmin deze sthitaH san candrazcaramAMdvASaSTiM-dvASaSTitamAmavAsyAMparisamApayati, tato'mAvAsyAsthAnAd-amAvAsyAparisamAptisthAnAtparato maNDalaM caturviMzatyadhikenazatena chitvA tadgatAn dvAtriMzataM bhAgAn upAdAyAtra pradeze sa candraH prathamA- mamAvAsyAM parisamApayati 'eva'mityAdi, evamuktena prakAreNa yenaivAbhilApena candrasya paurNamAsyo bhaNitAstenaivAbhilApenAmAvAsyAapi bhaNitavyAH, tadyathA-dvitIyA tRtIyA dvAdazIca, tAzcaivam-'tA Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 10/22/91 eesiNaM paMcaNhaM saMvaccharANaM doccaM amAvAsaM caMde kaMsi desaMmi joei?, tAjaMsiNaM desaMsi caMde paDhamaM amAvAsaMjoei tAo NaM amAvAsaThThANAo maMDalaM cauvIseNaM saeNaM chettA dubattIsabhAge uvAyiNAvettA ettha NaM se caMde doccaM amAvAsaMjoei / tA eesiNaM paMcaNhaM saMvaccharANaM taccaM amAvAsaM caMde kaMsi desaMsijoei?, tA jaMsiNaM desaMsi caMde doccaM amAvAsaM joei tAo amAvAsaTThANAo maMDalaM cauvvIsaeNaM saeNaM chittA dubattIsaMbhAgeuvAiNAvettA etthaNaMsecaMde taccaM amAvAsaMjoei,tAeesiNaM paMcaNhaM saMvaccharANaM duvAlasamaM amAvAsaM caMde kaMsi desaMsi joei ? tA jaMsi NaM desaMsi caMde taccaM amAvAsaM joei tAoNaM amAvAsaTThANAomaMDalaMghauvIseNaMsaeNaM chettAdonniaTTAsIe bhAgasae uvAiNAvettA ettha NaM caMde duvAlasamaM amAvAsaMjoei' samprati zeSAsu amAvAsyAsvatidezamAha ___ "evaM khalu' ityAdi, etat prAgavadvayAkhyeyaM, samprati caramadvASaSTitamAmAvAsyAparisamAptinibandhanaM dezaM pRcchati-'tA eesiNa'mityAdi, sugama, bhagavAnAha-'tAjaMsiNa mityAdi, tatra yasmin deze sthitaH san candro dvASaSTiM dvASaSTitamAM caramAM paurNamAsI yunakti-parisamApayi tasmAt paurNamAsIsthAnAt-paurNamAsIparisamAptisthAnAt maNDalaM caturviMzatyadhikena zatena chitvA-vibhajya pUrvaM SoDazabhAgAnavaSvaSTyacaramadvASaSTitamAmAvAsyAyAH caramadvASaSTita-mapaurNamAsyAH pakSaNa-pazcAtapakSeNa ca vivakSitapradezAt candraH SoDazabhizcaturviMzatyadhikazatabhAgaiH parataH prarUpyate, mAsena dvAtriMzatA bhAgaiH parato vartamAnasya labhyamAnatvAt, tataH SoDaza bhAgAn pUrvamavaSvaSkyetyuktaM atraasminpradeze sthitaHsancandrazcaramAM dvASaSTitamAmamAvAsyAM parisamApayati mU. (93) tA etesiNaM paMcaNhaM saMvaccharANaM paDhamaM sUre kaMsi desaMsijoeti?, tA jasiNaM desaMsi sUre carimaM bAvaDhi amAvAsaM joeti tA te amAvAsaTTANAte maMDalaM cauvvIseNaM sateNaM chettA caunautibhAgeuvAyiNAvettA etthaNaM se sUre paDhamaMamAvAsaMjoeti, evaM jeNeva cauvvIseNaM sateNaM chettA caunauti bhAge uvAyiNAvettA ettha NaM se sUre paDhama amAvAsaMjoeti, evaM jeNeva abhilAveNaM sUriyassa puNNimAsiNIoteNeva amAvAsAovi, taMjahA-bidiyAtaiyA duvAlasamI -evaM khalu eteNuvAeM tAte amAvAsaTTANAte maMDalaM caubbIseNaM sateNaM chettA caunauti 2 bhAge uvAyiNAvettA tA jaMsiNaM desaMsi sUre carimaM bAvaDhi amAvAsa joeti tAte puNimAsiNiTThANAte maMDalaM cauvvIseNaM sateNaM chettA sattAlIsaM bhAge ukkovaittA ettha NaM se sUre carimaM bAvaDhi amAvAsaM joeti|| vR.sampratisUryasyAmAvAsyAparisamAptinivandhanaM dezaMpipRcchiSurAha-'tAeesiNa'mityAdi, etatyAgvadvayAkhyeyaM, 'eva'mityAdi, evamuktena prakAreNa yenaivAbhilApena sUryasya paurNamAsya uktAstenaivAbhilApenAmAvAsyA api vaktavyAH, tadyathA-dvitIyA tRtIyA dvAdazIca, tAzcaivam 'eesi NaM paMcaNhaM saMvaccharANaM doccaM amAvAsaM sUre kaMsi desaMsi joei?, tA jaMsi NaM desaMsi sUre paDhamaM amAvAsaM joei tAoamAvAsaTThANAo maMDalaM cauvIsemaMsaeNaMchettA caunauI bhAge uvAiNAvettA ettha NaM se sUre doccaM amAvAsaM joei, tA eesi NaM paMcaNhaM saMvaccharANaM taccaM amAvAsaM sUre kaMsi desaMsi joei?, tAjaMsiNaM desaMsi doccaM amAvAsaMjoei tAo amAvAsaTThANAo maMDalaM caubbIseNaM saeNaM chettA cauNauibhAge uvAiNAvettA taccaM amAvAsaM joei, Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 10, prAbhRtaprAbhRtaM - 22 197 tA eesiNaM paMcaNhaM saMvaccharANaMduvAlasaM amAvAsaM sUre kaMsi desaMsijoei?, tAjaMsiNaM desaMsi sUre tacaM amAvAsaM joei, tAo amAvAsaTTANAo maMDalaM cauvIseNaM saeNaM chettA aTThachattAle bhAgasae uvAiNAvettA ettha NaM se sUre duvAlasamaM amAvAsaM joei' samprati zeSAsvamAvAsyAsu atidezamAha- 'evaM khalvi'tyAdi, etatprAgvadvayAkhyeyaM, samprati caramadvASaSTitamAmAvAsyAparisamAptinivandhanaM dezaMpRcchati-'tA eesiNa mityAdi, sugama, bhagavAnAha-'tAjaMsiNa mityAdi, yasmin deze sthitaH sana sUryazcaramAM-dvASaritamAM paurNamAsI parisamApayati tasmAtpaurNamAsIrathAnAt--paurNamAsIparisamAptinivandhanAt dezAt maNDalaM caturviMzatyadhikena zatena chitvAvibhajyArvAk saptacatvAriMzataM bhAgAna avaSvaSkya atra pradeze sthitaH san sUryazcaramAM dvASaSTitamAmamAvAsyAM yunkita-parisamApayati |ath kAM paurNamAsIM kena nakSatreNa yuktazcandraH sUryo vA parisamApayatIti praSTukAma Aha-- mU. (94) tA eesi NaM paMcaNhaM saMvaccharANaM paDhamaM puNNamAsiNiM caMde keNaM nakkhatteNaM joeti?, tA dhaNihAhiM, dhaNihANaM tinni muhuttA ekUNavIsaMca vAvaTThibhAgA muhuttassa bAvaDibhAgaM ca sattadvidhA chettA paNNaTTi cuNNiyA bhAgA sesA / taM samayaM ca NaM sUrie keNaM nakkhatteNaM joeti?, tA puvvAphagguNINaM aTThAvIsaM muhuttA aTTatIsaMca bAvaTThibhAgA muhuttassa bAvaTThibhAgaM ca sattadvidhA chettA dubattIsaM cuNiyA bhAgA sesA, tA eesi NaM paMcaNhaM saMvaccharANaM doccaM puNNamAsiNiM caMde keNaM nakkhatteNaM joeti?, tA uttarAhiM poTTavatAhi, uttarANaM poTThavatANaM sattAvIsaM muhuttA coddasa ya bAvaTThibhAge muhuttassa bAvavibhAgaM ca sattadvidhA chettA vAvahicuNiyA bhAgA sesA / taM samayaM ca NaM sUre keNaM nakkhatteNaM joeti?, tA uttarAhiM phagguNIhiM uttarAphaguNINaM satta muhuttA tettIsaM ca vAvaTThibhAgA muhuttassa bAvaTThibhAgaM ca sattadvidhA chettA ekkavIsaM cuNiyA bhAgA sesA / tA etesiNaM paMcaNhaM saMvaccharANaM taccaM puNNimAsiNIcaMde keNaM nakkhatteNaMjoeti?, tAassiAhiM assiNINaM ekkavIsaM muhuttA nava ya egaTThibhAgA muhuttassa bAvavibhAgaM ca sattadvidhA chetA tevahi~ cuNiyA bhAgA sesA, taM samayaM ca NaM sUre keNa nakkhatteNaM joeti?, tA cittAhiM, cittANaM eka muhutto aThThAvIsaM ca bAvarhi bhAgA muhattassa bAvahibhAgaM ca sattadvidhA chettI tIsaM cuNiyA bhAgA sesaa| tA etesi naM paMcaNhaM saMvaccharANaMduvAlasamaM puNNimAsiNi caMde keNaM nakkhatteNaMjoeti tA uttarAhiM, uttarANaM ca AsADhANaM chaduvIsaM muhuttA chaduvIsaM ca vAvaDibhAgA muhattassa bAvaDiM bhAgaM ca sattahidhA chettA caupannaM cuNNiyA bhAgA sesA, taM samayaM ca NaM sUre keNaM nakkhatteNaM joeti?, tA uttarAhiM AsADhAhiM, uttarANaMca AsADhANaM chaduvvIsaMca bAvaDiM bhAgA muhattassa bAvaTTibhAgaM ca sattadvidhA chetA caupannaM cuNiyA bhAgA sesA / taM samayaM ca NaM sUre keNaM nakkhatteNaM joeti?, tA punavvasuNA punavvasussa solasa muhattA aTThaya bAvaTTi bhAgA muhattassa bAvavibhAgaMca sattadvidhA chettI vIsaM cuNiyA bhAgA sesA, tA etesiNaM paMcaNhaM saMvaccharANaM caramaM bAvahiM puNNimAsiNiM caMde keNaM nakkhatteNaMjoeti?, tA pusseNaM, pussassa ekUNavIsaM muhuttA tetAlIsaMca vAvaTTi bhAgA muhattassa bAvavibhAgaM ca sattadvidhA chettA tettIsaM cuNiyA bhAgA / / vR. 'tAeesiNamityAdi, 'tA' iti tatrayuge eteSAmanantaroditAnAM paJcAnAM saMvatsarANAM Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 10/22 / 94 madhye prathamAM paurNamAsI candra upalakSaNametat sUryo vA kena nakSatreNa saha yogamupAgataH san yunakti - parisamApayati ?, bhagavAnAha - tA iti tatra teSAM paJcAnAM saMvatsarANAM madhye prathama paurNamAsI candraH parisamApayati dhaniSThAbhi, dhaniSThAnakSatrasya paJcatAratvAttadapekSayA bahuvacanaM anyathA tvekavacanaM draSTavyaM, tAsAM ca dhaniSThAnAM trayo muhUrttAH ekasya ca muhUrttasya ekonaviMzatirdvASaSTibhAgA eka dvASaSTibhAgaM saptaSaSTidhA chitvA paJcaSaSTizcUrNikA bhAgAH zeSAH, tathAhi paurNamAsIviSayasya candranakSatrayogasya parijJAnArthaM karaNaM prAgevoktaM, tatra SaTSaSTirmuhUrtA ekasya ca muhUrtasya paJca dvASaSTibhAgA ekaH saptaSaSTibhAgaH / ityevaMrUpo dhruvarAzirdhayate, dhRtvA ca prathamAyAM paurNamAsyAM candranakSatrayogo jJAtumiSTa ityekena guNyate, ekena ca guNitaM tadeva bhavatIti tAvAneva jAtaH, tasmAdabhijito nava muhUrtA ekasya ca muhUrtasya caturviMzatirdvASaSTibhAgA ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaTSaSTi saptaSaSTibhAgA ityevaMpramANaM zodhanakaM zodhyate, tatra SaTSaSTrernava muhUrttAH zuddhAH sthitAH pazcAt saptapaJcAzat, tebhya eko muhUrtI gRhItvA dvASaSTibhAgIkRtaste ca dvASaSTirapi bhAgA dvASaSTibhAgarAzau paJcakarUpe prakSipyante jAtAH saptaSaSTirdvASaSTibhAgAstebhyazcaturviMzati zuddhAH sthitAH pazcAtricatvAriMzat, ekaM rUpamAdAya saptaSaSTibhAgIkrayate, te ca saptaSaSTirapi bhAgAH saptaSaSTirbhAgamadhye prakSipyante, jAtAH aSTaSaSTi saptaSaSTibhAgAstebhyaH SaTSaSTi zuddhAH sthitau dvau pazcAtsaptapaSTibhAgau, tatastrazatA muhUtaiH zravaNaH zuddhaH sthitAH pazcAnmuhUrttAH SaDviMzati, tata idamAgataM - dhaniSThA nakSatrasya triSu muhUrteSu ekasya ca muhUrtasya ekonaviMzatisaGghayeSu dvASaSTibhAgeSvekasya ca dvASaSTibhAgasya paJcaSaSTisaGghayeSu saptaSaSTibhAgeSu zeSeSu prathamA paurNamAsI parisamAptimupayAti, samprati sUryanakSatrayogaM pRcchannAha - 'taM samayaM ca Na' mityAdi taM samayamityatra 'kAlAdhvanorvyAptA'vityadhikaraNatve'pi dvitIyA, tato'yamarthaH tasmin samaye yasmin samaye dhaniSThAnakSatraM candreNa yuktaM yathoktazeSaM parisamApayati tasmin kSaNe ityarthaH, sUrya kena nakSatreNa yuktaH san tAM prathamAM paurNamAsIM parisamApayati, bhagavAnAha - 'tA puvvAhiM' ityAdi, tA iti tadA pUrvAbhyAM phAlgunIbhyAM pUrvaphAlgunInakSatrasya dvitAratvAttadapekSayA dvivacanaM, dvivacane ca prApte prAkRte bahuvacanaM, tayozca pUrvaphAlgunyostadAnImaSTAviMzatirmuhUrttA aSTAtriMzacca dvASaSTibhAgA muhUrttasya ekaM ca dvASaSTibhAgaM saptaSaSTidhA chitvA tasya satkA dvAtriMzacUrNikA bhAgAH zeSAH, tathAhi sa eva SaTSaSTirmuhUrttA ekasya ca muhUrttasya paJca dvASaSTibhAgA ekasya ca dvASaSTibhAgasya ekaH saptaSaSTibhAga ityevaMpramANo dhruvarAzirdhayate / dhRtvA ca ekena guNyate, ekena ca guNitaM tadeva bhaktati tAvAneva jAtaH, tatastasmAt puSyasodhanakaM ekonaviMzatirmuhUrttA ekasya ca muhUrttasya tricatvAriMzad dvASaSTibhAgA ekasya ca dvASaSTibhAgasya vyastrizatsaptaSaSTibhAgAH ityevaMpramANaM zodhyate, athaitAvayamANasya puSyazodhanakasya kathamutpattiriti, ucyate, iha pUrvayugaparisamAptivelAyAM puSyasya trayoviMzati saptaSaSTibhAgAH parisamAptAzcatvAriMzadavatiSThanti, tataste catuzcatvAriMzatsaptaSaSTibhAgA muhUrttakaraNArthaM triMzatA guNyante, jAtAni trayodaza zatAni viMzatyadhikAni teSAM saptaSaTyA bhAgo hiyate, labdhA ekonaviMzatirmuhUrttAH zeSAstiSThanti saptacatvAriMzat, te (ca) dvASaSTibhAgAnayanArthaM dvASaSTyA guNyante, jAtAni ekonatriMzacchatAni caturddazottarANi teSAM saptaSaSTyA bhAgo hiyate, labdhAstracatvAriMzad dvASaSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya } } Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - prAbhRtaM 10, prAbhRtaprAbhRtaM - 22 199 trayastriMzatsaptaSaSTibhAgAH, etad dhruvarAzeH zodhyate, tadyathA SaTSaSTermuhUrtebhyaH ekonaviMsatirmuhUrtAH zuddhAHsthitAH pazcAtsaptacatvArittebhya eko muhUrto gRhyatesthitAH SaTcatvAriMzad, gRhItasya camuhUrtasya dvASaSTibhAgAH kRtvA dvASaSTibhAgarAzaupaJcakarUpe prakSipyante, jAtA dvApapTibhAgAHsaptaSaSTistebhyastracatvAriMzat zodhyantesthitAH pazcAccaturviMzatiratebhyaH ekarUpamupAdIyatejAtA trayoviMzatigRhItasya ca rUpasya saptaSaSTibhAgAH kriyante kRtvAca saptaSaSTibhAgaikamadhye prakSipyante jAtA aSTaSaSTisaptaSaSTibhAgAstebhyastrayastrazatzuddhAH sthitAH paJcatriMzat, tataH paJcadazamuhUtrazleSA triMzatAca muhUrtamaghAzuddhA, sthitaH pazcAdeko muhUrtaekasya ca muhUrtasya ayoviMzatiSaSTibhAgA ekasya ca dvASaSTibhAgasya paJcatriMzatsaptaSa,TibhAgAH / tata AgataMpUrvaphAlgunInakSatrasyASTAviMzatau muhUrteSu ekasya ca muhUrtasyASTAtriMzati dvASaSTibhAgeSu ekasya ca dvASaSTibhAgasya dvAtriMzati saptaSaSTibhAgeSu zeSeSu sUrya prathamAM paurNamAsI parisamApayati, ete ca sUryamuhUrtAH, evaMbhUtaizca sUryamuhUrtastrazatA trayodaza rAtrindivAni ekasya ca rAtrindivasya dvAdaza vyAvahArikA muhUrtA bhavanti, tata etadanusAreNa gataikadivasabhAgagaNanA zeSasthitadivasagaNanA ca pUrvaphAlgunInakSatrasya svaM karttavyA, evamuttarasatreSvapi sUryanakSatrayoge paribhAvanIyaM / 'tA eesi NamityAdi, praznasUtraM sugama, bhagavAnAha-'tA uttarAhi ityAdi, tA iti pUrvavat, uttarAbhyAM proSThapadAbhyAmatrApidvivacanaM uttaraproSThapadAnakSatrasya dvitArakatvAt, bahuvacanaM ca sUtre prAkRtatvat, tayozca proSThapadayoH saptaviMzatirmuhUrtAzcaturdaza ca dvASaSTibhAgA muhUrtasya ekaM ca dvASaSTibhAgaM saptaSaSTidhA chitvA tasya satkAzcatuHSaSTi cUrNikAbhAgAH zeSAH, tathAhi-sa eva dhruvarAzi dvitIyapaurNamAsIcintAyAM dvAbhyAM guNyate, muhUrtAnAM jAtaM dvAtriMzataM zataM , ekasya ca muhUrtasya daza dvASaSTibhAgAH ekasya ca dvASaSTibhAgasya dvau saptaSaSTibhAgau tataH pUrvarItyA abhijito nava muhUrttA ekasya ca muhUrtasya caturviMzatiSaSTibhAgA ekasya ca dvASaSTibhAgasya satkAH SaTpaSTi saptaSaSTibhAgAH zodhyante nava muhUrtA ekasya ca muhUrtasya saptacatvA-riMzaddASaSTibhAgA ekasya ca dvASaSTibhAgasya trayaH saptaSaSTibhAgAH tatastriMzatAmuhUtaiH zravaNastriMzatAdhaniSThA paJcadazabhi zatabhiSak triMzatA pUrvabhadrapadA zuddheti sthitAH pazcAt saptadaza muhUrtAH zeSaM tathaiva tata AgataM uttarabhadrapadAnakSatrasya saptaviMzatau muhUrteSvekasya ca muhUrtasya caturdazasu dvASaSTibhAgeSu ekasya ca dvApaTibhAgasya catuHSaSTau saptaSaSTibhAgeSuzeSeSu dvitIyA paurNamAsI parisamAptimupaiti, sampratyasyAmeva paurNamAsyAM sUryanakSatrayogaM pRcchati 'taM samayaM ca na mityAdi, sugama, bhagavAnAha--'tA uttarAhi'ityAdi, tA iti pUrvavat, uttarAbhyAM phAlgunIbhyAM, tayozca uttarayoH phAlgunyostadAnIM dvitIyapaurNamAsIparisamAptivelAyAM sapta muhUrtAstrayastriMzacca dvASaSTibhAgA muhUrtasya dvASaSTibhAgaMca ekaM saptaSaSTidhA chitvA tasya satkA ekatriMzacUrNikAbhAgAH zeSAH, tathAhi sa eva dhruvarAzirdhayate dhRtvAcadvitIyasyAH paurNamAsyAH samprati cinteti dvAbhyAM guNyate jAtaM dvAtriMzaM zataM muhUrtAnAmekasya ca muhUrtasya daza dvASaSTibhAgA ekasya ca dvASaTibhAgasya dvau saptaSaSTibhAgau tata etasmAt puSyazodhanakamekonaviMzatirmuhUrtA ekasya camuhUrtasya tricatvAriMzatdvASaTibhAgA ekasya ca dvASaSTibhAgasya trayastriMzat saptaSaSTibhAgAH ityevaMparimANaM pUrvarItyA zodhyate, sthitaM pazcAd dvAdazottaraM zataM muhUrtAnAmekasya ca Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 10/22/94 muhUrtasyASTAviMzatiSaSTibhAgA ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaTtriMzat saptaSaSTibhAgAH tataH paJcadazabhirmuhUrterazleSAtriMzatAmaghA triMzatApUrvaphAlgunI zuddhA,sthitAHpazcAnmuhUrtAH saptatriMzaccheSaM tathaiva, tata AgataM sUryeNa yuktamuttaraphAlgunInakSatraM saptasumuhUrteSu ekasya camuhUrtasya trayastrazati dvASaSTibhAgeSvekasya ca dvASaSTibhAgasya ekatriMzati saptaSaSTibhAgeSu zeSeSu dvitIyAM paurNamAsI parisamApayati, adhunA tRtIyapaurNamAsIviSayaM candranakSatrayogaM pRcchati 'tA eesiNaM0, sugama, bhagavAnAha-'assiNIhiM'ityAdi,azvinInakSatraM tritAra-miti padapekSayA bahuvacanaM, tadAnIM ca-tRtIyapaurNamAsIparisamAptivelAyAM azvinInakSatrasya ekaviMzatirmuhUrtA ekasya ca muhUrtasya nava dvASaSTibhAgA ekaMca dvASaSTibhAgaM saptaSaSTidhA chitvA tasya satkastriSaSTizcUrNikAbhAgAH zeSAH, tathAhi-sa eva dhruvarAzi tRtIyapaurNamAsI cintyamAnA vartata iti tribhirguNyate, jAtamaSTAnatyadhikaMzataM muhUrtAnAmekasya ca muhUrtasya paJcadaza dvASaSTibhAgA ekasyacadvASaSTibhAgasya trayaH saptaSaSTibhAgAHtata uguNaTuMpoTTavayA' itivacanAt ekonaSaSTyadhikena muhUrtazatenacaturviMzatyA dvASaSTibhAgairekasyacadvASaSTibhAga-syaSaTpaTyA saptaSaSTibhAgairabhijidAdInyattarabhadrapadAparyantAniSaTnakSatrANizuddhAni, pazcAdava-tiSThante aSTAtriMzanmuhUrtAekasyaca muhUrtasya dvipaJcAzad dvASaSTibhAgA ekasya ca dvASaSTibhAgasya catvAraH saptaSaSTibhAgAH, tatastriMzatA muhUrta revatInakSatraMzuddhaM tiSThatyaSTau muhUrtAstata AgataM candrayuktamazvinInakSatramekaviMzatau muhUrteSvekasya camuhUttasya navasudvASaSTibhAgeSvekasya cadvASaSTibhAgasya triSaSTau saptaSaSTibhAgeSu zeSeSu parisamApayati / sampratyasyAmeva tRtIyasyAM paurNamAsyAM sUryanakSatrayogaM pRcchata 'taMsamayaM caNa0 sugama, bhagavAnAha-'tA cittAhiM0,citrayA yuktaH sUrya parisamApayati, tadAnIM ca-tRtIya paurNamAsIparisamAptivelAyAM citrAyAmeko muhUrtasya aSTAviMza- tiSaSTibhAgA ekaMca dvASaSTibhAgaM saptaSaSTidhA chitvA tasya satkA triMzat cUrNikA bhAgAH zeSAH, tathAhi-sa eva dhruvarAzi samprati tRtIyapaurNamAsI cintiteti tribhirguNyate,jAtamaSTAnaktyadhikaMzataMmuhUrtAnAmekasya ca muhUrtasya paJcadaza dvASaSTibhAgA ekasya dvASaSTibhAgasya trayaH saptaSaSTibhAgAH tata etasmApuSyazodhanakaM pUrvoktaprakAreNa zodhyate sthitaM pazcAdaSTasaptatyadhakaMmuhUrtAnAM zatamekasya ca muhUrtasya trayastrazad dvASaSTibhAgA ekasya ca dvASaSTibhAgasya saptatriMzatsaptaSaSTibhAgAH tataH paJcAzadadhikena muhUrtazatenAzleSAdIni hastaparyantAnipaJca nakSatrANi zuddhayanti, zeSAstiSThanti aSTAviMzatirmuhUrtAH zeSaM tathaiva tata AgataM sUryeNa saha samprayuktaMcitrAnakSatramekasmin muhUrte ekasya camuhUrtasyATAviMzatI dvApaSTibhAgeSvekasya ca dvASaSTibhAgasya triNshtisptssssttibhaagessushessessutRtiiyaaNpaurnnmaasiiNprismaapyti| samprati dvAdazyAM paurNamAsyAM candranakSatrayogaM pRcchati 'tA eesi Na'mityAdi sugama, bhagavAnAha- 'tA uttarAhiM'ityAdi, tA iti pUrvavat, uttarAbhyAmASADhAbhyAM dvAdazI paurNamAsI candraH parisamApayati, tadAnIM ca tayoruttarayorASADhayoH SaDaviMzatirmuhUrttA ekasya ca muhUrtasya SaDaviMza-tiSiSTibhAgA ekaMca dvASaSTibhAgaM saptaSaSTidhA chitvA tasya satkAzcatuHpaJcAzacUrNikA bhAgAH seSAH, tathAhi-sa eva dhruvarAzi dvAdazI kila paurNamAsI cintyate iti dvAdazabhirguNyate, jAtAni sapta zatAni tata etasmAt 'mUle satteva vAyAlA' ityAdivacanAt, saptabhizca dvicatvAriMzadadhikairmuhUrtAnAMzatairekasya camuhUrtasya caturviMzatyA dvApaSTibhAgairekasya ca dvASaSTibhAgasya Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 10, prAbhRtaprAbhRtaM-22 201 SaTSaSTyA saptaSaSTibhAgairabhijidAdIni mUlaparyantAni nakSatrANizuddhAni, tatastrazatA muhUtaiH pUrvASADhA, zeSatiSThanti aSTAdaza muhUrtA ekasya ca muhUrtasya paJcatriMzatdvASaSTibhAgA ekasya ca dvASaSTibhAgasya trayodaza saptaSaTibhAgAH tata AgataM candreNa yuktamutta-rASADhAnakSatraMdvAdazI paurNamIsI SaDaviMzatau muhUrteSvekasya ca muhUrtasya SaDaviMzatau dvASaTibhAgeSvekasya ca dvASaSTibhAgasya catuHpaJcAzati saptaSaSTibhAgeSu zeSeSu prismaapyti| sampratyasyAmeva dvAdazyAM paurNamAsyAM sUryanakSatrayogaM pRcchati-"taM samayaM ca NamityAdi, sugama, bhagavAnAha-,tAiti pUrvavat, punarvasunA yuktaH sUryaparisamApayati, tadAnIM ca-dvAdazIpaurNamAsIparisamAptivelAyAM punarvasunakSatrasya SoDaza muhUrtA aSTau ca dvASaSTibhAgA muhUrtasya ekaMca dvASaSTibhAgA saptaSaSTidhAchitvA tasya satkA viMzatithUrNikAviMzatithUrNikAbhAgAH zeSAH, tathAhi-sa evadhruvarAzi dvAdazabhirguNyate, jAtAni saptazatAni dvinavatyadhikAnimuhUrtAnAmekasya ca muhUrtasya paSTiSiSTibhAgA ekasya ca dvASaSTibhAgasya dvAdaza saptaSaSTibhAgAH, tata etasmAsyuSyazodhanakaM pUrvoktaprakAreNa zodhyate, sthitAni pazcAtsaptazatAni trisaptatyadhikAnimuhUrtAnAmekasya camuhUrtasya SoDaza dvASaSTibhAgAekasya ca dvASaSTibhAgasya SaTcatvAriMzat saptaSaSTibhAgAH,tataH etasmAtsaptabhiH zataizcatuzcatvAriMzadadhikairmuhUrtAnAmekasya ca muhUrtasya caturviMzatyA dvASaSTibhAgairekasya ca dvASaSTibhAgasya SaTpaTyA saptaSaSTibhAgairazleSAdIni ArdrAparyantAni nakSatrANi zuddhAni, pazcAdavatiSThante aSTAviMzatirmuhUrttA ekasya ca muhUrtasya tripaJcAzadvASaSTibhAgAekasya ca dvASaSTibhAgasya saptacatvAriMzat saptaSaSTibhAgAH tata AgataMpunarvasunakSatraM sUryeNa saha yogamupAgataMSoDazasumuhUtteSu zeSeSu ekasya ca muhUrtasyApTasu dvASaSTibhAgeSu ekasya ca dvASaSTibhAgasya viMzatau saptaSaSTibhAgeSu zeSeSu dvAdazI paurNamAsI parisamApayati / (sAmpratamasyAmeva dvASaSTitamAyAM paurNamAsyAM candranakSatrayogaM pRcchati)-'tA eesi Na'mityAdi sugama, bhagavAnAha-'tA uttarAhiM'ityAdi, tA (iti prAgvat) uttarAbhyAmASADhAbhyAM yuktazcandrazcaramAM dvASaritamAM paurNamAsI pariNamayati, tadAnIM ca-caramadvASaSTitamapaurNamAsIparisamAptivelAyAmuttarayorASADhayozcaramasamayaH, tathAhi-sa eva dhruvarAzi caramA dvASaSTitamA paurNamAsI samprati cintyamAnA vartate iti dvASaSTyA guNyate, jAtAni muhUrtAnAM catvAriMzacchatAni dvinavatyadhikAni ekasya ca muhUrtasya dvASaSTibhAgAnAM trINi zatAni dazottarANi ekasya ca dvASaSTibhAgasya dvASaSTi saptaSaSTibhAgAH tata etasmAd / // 1 // 'aTThasayauguNavIsA sohaNagaM uttarANa saaddhaannN| cauvIsaM khalu bhAgA chAvaTThI cuNNiyAo y|| ityevaMpramANamekaM sakalanakSatraparyAyazodhanakaM paJcabhirguNayitvA zodhyate, tacca pUrvoktena prakAreNa zodhyamAnaM paripUrNAM zuddhimAsAdayatIti na kiJcitpazcAdavatiSThate, tataAgataMuttarASADhAnakSatraM candreNa saha yuktaM caramaptamaye caramAM dvASaSTitamAM paurNamAsI parisamApayati / sampratyasyAmeva dvApaTitamAyAM paurNamAsyAM sUryanakSatrayogapRcchati--'taMsamayaMcaNaM' sugamam, bhagavAnAha-'tA pusseNa0, puSyeNa yuktaH sUryazcaramAMdvASaSTitamAM paurNamAsI parisamApayati, tadAnI ca-dvApaTitamapaurNamAsIparisamAptivelAyAmekonaviMzatirmuhUrtAstrica- tvAriMzatradvASaSTibhAgA Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 10/22/94 muhUrtasya dvASaSTibhAgaM ca saptaSaSTidhA chitvA tasya satkAstrayastriMzat cUrNi- kAbhAgAH zeSAH, tathAhi-saeva dhruvarAzi dvASaSTyA guNyate,jAtAnimuhUrtAnAMcatvAriMzacchatAnidvinavatyadhikAni ekasya ca muhUrtasya dvASaSTibhAgAnAM trINi zatAni dasottarANi ekasya ca dvASaSTibhAgasya dvASaSTi saptaSaSTibhAgAH iha puSyasya dazamuhUrteSvekasya ca muhUrtasyASTAdazasu dvASaSTibhAgeSvekasya ca dvASapTibhAgasya catustriMzati saptaSaSTibhAgeSvatikrAnteSu pAzcAtyayugaM parisamAptimupaiti / tadanantaramanyat yugapravartate, puSyasyApi ca tAvanmAtrAdatikrantAtparato yAvadbhUyo'pi tAvanmAtrasya puSyasyAtikrama etAvatpramANaH ekaH paripUrNo nakSatraparyAyaH, tasya ca pramANamaSTau zatAnyekonaviMzatyadhikAni muhUrtAnAmekasya ca muhUrtasya caturviMzatiSaSTibhAgA ekasya ca dvASaSTibhAgasyaSaTSaSTisaptaSaSTibhAgAHtata etatpaJcabhirguNayitvA prAguktAtdhruvarAzeSaSTiguNitAt zodhyate, tacca paripUrNa zuddhayati, pazcAcca rAzinirlepo jAyate, tata AgataM puSyasya sUryeNa yuktasya dazasu muhUrteSvekasya ca muhUrtasyASTAdazasu dvASaSTibhAgeSvekasya ca dvASaSTibhAgasya catustriMzati saptaSaSTibhAgeSvatikranteSu ekonaviMzatau ca muhUrteSu ekasya ca muhUrtasya tricatvAriMzati dvASaSTibhAgeSvekasyacadvASaSTibhAgasya trayastriMzatisaptaSaSTibhAgeSuzeSeSucaramA dvASaSTitamApaurNamAsI prismaaptimgmditi| tadevaM paurNamAsIviSayazcandranakSatrayogaH sUryanakSatrayogazcoktaH, sampratyamAvAsyAviSayaM sUryanakSatrayogaMcandranakSatrayogaMca pratipipAdayiSuH prathamataHprathamAmAvAsyAviSayaM praznasUtramAha mU. (95)tA etesiNaM paMcaNhaMsaMvaccharANaM paDhamaM amAvAsaM caMde keNaM nakkhatteNaMjoeti?, tAassesAhiM, assesANaM ekke muhutte cattAlIsaMca bAvaTThibhAgAmuhuttassabAvaTThibhAgaMca sattadvidhA chettA bAvaDhi cuNNiyA sesA, taM samayaM ca NaM sUre keNaM nakkhatteNaM joeti?, tA assesAhiM caiva, assesANaM ekko muhutto cattAlIsaMca bAvaTThibhAgA muhattassa bAvaTThibhAgaM sattadvidhA chettA bAvaTTi cuNiyA bhAgA sesA / tA eesi NaM paMcaNhaM saMvaccharANaM doccaM amAvAsaM caMde keNaM nakkhatteNaM joeti?, tA uttarAhiM phagguNIhi, uttarANaM phagguNINaM cattIlIsaM muhuttA paNatIsaM bAvaTThibhAgA muhuttassa bAvaTThibhAgaM ca sattadvidhA chettA pannadi cuNNiyA bhAgA sesA, taM samayaM ca NaM sUre keNaM nakkhatteNaM joeti?, tA uttarAhiM ceva phaguNIhi, uttarANaM phagguNINaM jaheva cNdss| tA etesi NaM paMcaNhaM saMvaccharANaM tacaM amAvAsaM caMde keNaM nakkhatteNaM joeti ?, tA hattheNaM, hatthassa cattAri muhuttA tIsaM ca bAvaTThibhAgA muhuttassa bAvaTThibhAgaM ca sattadvidhA chattA bAvahi cuNiyA, bhAgA sesA, taM samayaM ca NaM sUre keNaM nakkhatteNaM joeti ?, tA hattheNaM caiva, hattharasa jahA caMdassa / tA eesiNaM paMcaNhaM saMvaccharANaM duvAlasamaMamAvAsaM caMde keNaM nakkhatteNaM joeti?, addAhiM addANaM cattAri muhattA dasa ya bAvaTThibhAgA muhuttassa bAvaThiM ca sattadvidhA chettA caupannaM cuNiyA bhAgA sesA / taM samayaM ca NaM sUre keNa nakkhatteNaM joeti ?, tA addAhiM ceva, addANaM jahA cNdss| tAeesiNaM paMcaNhaM saMvaccharANaM carimaM bAvaDhi amAvAsaM caMde keNaM nakkhatteNaMjoeti?, tApunavvasuNA, punavvasussa bAvIsaM muhattA bAyAlIsaM ca bAsaTThibhAgA muhuttassa sesA / taM samayaM ca NaM sUre keNaM nakkhatteNaM joeti?, tA punavvasuNA va, punavvasussa NaM jahA cNdss| Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAmRtaM 10, prAbhRtaprAbhRtaM - 22 203 vR. 'tAeesiNa'mityAdi sugama, bhagavAnAha-'tAasilesAhi'ityAdi, tAitipUrvavat, azleSAbhisaha yuktazcandraH prathamAmamAvAsyAMparisamApayati, azleSAnakSatrasyaSaTtAratvAttadapekSayA bahuvacanaM,tadAnIM ca-prathamAmAvAsyAparisamAptivelAyAmazleSAnakSatrasya eko muhUrtazcatvAriMzacca dvAparibhAgA muhUrtasya dvASaSTibhAgaMca sapataSaSTidhA chitvASaTSaSTizzUrNikA bhAgAHzeSAH, tathAhi-sa evadhuvarAzi prathamAmAvAsyA kila samprati cintyamAnA vartate ityekena guNyate, ekena ca guNitaM tadeva bhavatIti tAvAneva jAtaH, tata etasmAt / / // 1 // 'bAvIsaMca muhuttA chAyAlIsaM bistttthibhaagaay| evaM punavvasussa ya soheyavvaM havai puNNaM // ' iti vacanAt dvAviMzatirmuhUrtA ekasya camuhUrtasyaSaTcatvAriMzatdvASaSTibhAgA ityevaMpramANaM punarvasuzodhanakaM zodhyate, tatra SaTpaSTermuhUrtebhyo dvAviMzatirmuhUrtAH zuddhAH, sthitAH pazcAccatuzcatvAriMzat , tebhya ekamuhUrtamapekSyatasya dvASaSTibhAgAH kRtAH, te dvASapTibhAgarAzimadhye prakSipyante, jAtAH saptaSaSTi, tebhyaH SaTcatvAriMzat zuddhAH, zeSAstiSThanti ekaviMzati, tricatvAriMzato muhUrtebhyastrazatA puSyaH zuddhaH, sthitAH pazcAtrayodaza muhUrtA, azleSAnakSatraM cArddhakSetramiti paJcadazamuhUrtapramANaM, tata idamAgataM-azleSAnakSatrasya ekasmin muhUrte catvAriMzati muhUrtasya dvApaTibhAgeSu ekasyaca dvASaSTibhAgasya saptaSaSTidhA chinnasya SaTSaSTibhAgeSuzeSeSuprathamAmAvAsyA samAptimupagacchati / sampratyasyAmeva prathamAyAmamAvAsyAyAM sUryanakSatraM pRcchati-'taM samayaM ca na'mityAdi, sugamaM, bhagavAnAha-'tA asilesAhiM ceve'tyAdi, iha ya evAsyAmamAvAsyAyAM candranakSatrayoge dhruvarAziryadeva zodhanakaM sa eva sUryanakSatrayogaviSaye'pi dhruvarAzistadeva ca zodhanakamiti tadeva sUryanakSatrayoge'pi nakSatraM tAvadeva ca tasya nakSatrasya zeSamiti, tadevAha-azleSAbhiryuktaH sUrya prathamAmamAvAsyAM parisamApayati, tasyAM ca parisamAptivelAyAmazleSANAmeko muhUrta ekasya ca muhUrtasya catvAriMzat dvASaSTibhAgA ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaTSaSTi saptaSaSTibhAgAH shessaaH| dvitIyAmAvAsyAviSayaM praznasUtramAha-'tA eesi Na'mityAdi sugama, bhagavAnAha-'tA uttarAhiM' ityAdi, uttarAbhyAM phAlgunIbhyAMyuktaH candro dvitIyAmamAvAsyAparisamApayati, tadAnIM ca-amAvAsyAparisamAptivelAyAmuttarAyAH phAlgunyAzcatvAriMzanmuhUrtAH paJcatriMzadvASaSTibhAgAH muhUrtasya dvASaSTibhAgaMca saptaSaSTidhA chitvA tasya satkAH paJcaSaSTizcUrNikAbhAgAH zeSAH, tathAhi-sa evadhruvarAzi dvAbhyAMguNyate, jAtaMdvAtriMzadadhikaM muhUrtAnAMzataM, ekasya ca muhUrta-sya dvASaSTibhAgA daza ekasya ca dvASaSTibhAgasya saptaSaSTidhA chinnasya dvau cUrNikAbhAgau tatra prathamaM punarvasuzodhanakaM zodhyate, dvAtriMzadadhikamuhUrtazatAtdvAviMzatirmuhUrtAH zuddhAH sthitaM pazcAddazottaraMzataM, tebhyo'pyeko muhUrto gRhItvA dvASaSTibhAgIkrayate, kRtvA ca te dvASaSTibhAgA dvASaSTibhAgarAzau prakSipyante, jAtA dvisaptatiSaSTibhAgAstebhyaH SaTcatvAriMzat zuddhAH sthitAH pazcAt SaDviMzati, navottarAcca muhUrtazatAt triMzatA puSyaH zuddhaH, sthitAH pazcAde-konAzIti, tato'pi paJcadazabhirmuhUrtarazleSA zuddhA, sthitA pazcAccatuHSaSTi, tato'pi triMzatA maghAH zuddhAH, sthitA catustriMzat, tato'pi triMzatA pUrvaphAlgunI zuddhA, sthitAH pazcAt catvAraH, uttaraphAlgunInakSatraM dvayarddhakSetramiti Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUryaprajJaptiupAGgasUtram 10/22 / 95 paJcacatvAriMzanmuhUrtapramANaM tata idamAhagataM - uttaraphAlgunI nakSatrasya candrayogamupAgatasya catvAriMzati muhUrteSvekasya ca muhUrtasya paJcatriMzati dvASaSTibhAgeSvekasya ca dvASaSTibhAgasya saptaSaSaSTidhA chitrasya paJcaSaSTI cUrNikA bhAgeSu zeSeSu dvitIyAmAvAsyA samAptiM yAti / 204 samprati asyAmeva dvitIyasyAmamAvAsyAyA sUryanakSatraM pRcchati - 'taM samayaM ca Na' mityAdi, sugamaM, bhagavAnAha tA iti pUrvavat, uttarAbhyAmeva phAlgunIbhyAM yuktaH sUryo dvitIyAmamAvAsyAM parisamApayati, tadAnIM ca-dvitIyAmAvAsyAparisamAptivelAyAmuttarAyAH phAlgunyAH 'taheva jahA caMdassa' tti yathA candrasya viSaye uktaM tathaivAtrApi viSaye vaktavyaM, tadyathA - 'cattAlIsaM muhuttA paNatIsaM ca vAvaTThibhAgA muhuttassa bAbaTTibhAgaM ca sattaTThihA chittA pannaTThi cuNNiA bhAgA sesA' iti etacco bhayorapi candrasUryayornakSatrayoH parijJAnahetoH karaNasya samAnatvA davaseyam / tRtIyAmAvAsyAviSayaM praznasUtramAha - 'tA eesi Na0, sugamaM, bhagavAnAha - hastena yuktazcandrastRtIyAmAvAsyAM parisamApayati, tadAnIM hastasya catvAro muhUrttAstriMzacca dvASaSTibhAgA muhUrtasya dvASaSTibhAgaM caikaM saptaSaSTidhA chitvA tasya satkAzcatuHSaSTi- cUrNikAbhAgAH zeSAH, tathAhi sa eva dhruvarAzi tRtIyasyA amAvAsyAyAH samprati cinteti tribhirguNyate, jAtamaSTAnavatyadhikaM zataM muhUrtAnAmekasya ca mahUrttasya paJcadaza dvASaSTibhAgA ekasya ca dvASaSTibhAgasya trayaH saptaSaSTibhAgAH tata etasmAd dvisaptatyadhikena muhUrtazatena SaTcatvAriMzatA ca muhUrttasya dvASaSaSTibhAgairazleSAdIni uttarAphAlgunIparyantAni nakSatrANi zuddhAni, pazcAdavatiSThante paJcaviMzatirmuhUrttA ekasya ca muhUrtasya ekatriMzad dvASaSTibhAgA ekasya ca dvASaSTibhAgasya trayaH saptaSaSTibhAgAH tata AgataM hastanakSatrasya candreNa saha yogamupAgatasya caturSu muhUrtteSu ekasya ca muhUrtasya triMzati dvASaSTibhAgeSvekasya ca dvASaSTibhAgasya catuH SaTau saptaSaSTibhAgeSu zeSeSu tRtIyAmamAvAsyAM parisa0 / atraiva sUryaviSayaM praznasUtramAha- 'taM samayaM ca Na0 sugamaM, bhagavAnAha - hastenaiva nakSatreNa yuktaH sUryo'pyamAvAsyAM tRtIyAM parisamApayati, etaccobhayorapi karaNasya samAnArthatvAdavaseyaM evamuttarasUtrayorapi draSTavyaM, zeSapAThaviSaye'tidezamAha-- 'hatthassa jaM ceva caMdassa' yathA candrasya viSaye hastasya zeSa uktaH tathA sUryasyApi viSaye vaktavyaH, sa caivam- 'hatthassa cattAri muhuttA tIsaM caiva bAvaTThabhAgA muhuttassa bAvaTThibhAgaM ca sattaTThihA chittA bAvaTThI cuNNiyA bhAgA sesA' iti samprati dvAdazAmAvAsyAviSayaM praznasUtramAha - 'tA eesi NamityAdi sugama, bhagavAnAha -'tA addAhiM'ityAdi, ArdrayA yuktazcandro dvAdazImamAvAsyAM parisamApayati, tadAnIM cArdrAyAzcatvAro muhUrttA daza muhUrttasya dvASaSTibhAgA dvASaSTibhAgaM ca saptaSaSTidhA chitvA catuHpaJcAzacUrNikA bhAgAH zeSAH, tathAhi-- sa eva dhruvarAzi-dvAdazyamAvAsyA cintyamAnA varttate iti dvAdaza- bhirguNyate, jAtAni sapta zatAni dvinavatyadhikAni muhUrtAnAmekasya ca muhUrtasya SaSTirdvASaSTibhAgA ekasya ca dvASaSTibhAgasya dvAdaza saptaSaSTibhAgAH etasmAccaturbhi zataiH dvicatvAriMzadadhikairmuhUrtAnAmekasya ca muhUrtasya SaTcatvAriMzatA dvASaSTibhAgairazleSAdIni uttarASADhAparyantAni nakSatrANi zuddhAni sthitAni pazcAttriINi zatAni paJcAzadadhikAni muhUrtAnAmekasya ca muhUrtasya caturddaza dvASaSTibhAgA ekasya ca dvASaSTibhAgasya dvAdaza saptaSaSTibhAgAH tatastribhiH zatairnavottarairmuhUrttAnAmekasya ca muhUrtasya caturviMzatyA dvASaSTibhAgairekasya ca dvASaSTibhAgasya SaTSaSTyA Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 10, prAbhRtaprAbhRtaM -22 205 saptaSaSTibhAgairabhijidAdIni rohiNIparyantAni zuddhAni, sthitAH pazcAzcatvAriMzanmuhUrtAH ekasya camuhUrtasya ekapaJcAzatdvASaTibhAgA ekasya ca dvASaSTibhAgasya trayodaza saptaSaSTibhAgA tatastriMzatA muhUtairmRgaziraH zuddhaH, sthitAH pazcAddaza muhUrtAH, zeSaM tathaiva tata AgataM ArdrAnakSatrasya candreNa saha saMyuktasya caturSu muhUrteSu ekasya ca muhUrtasya dazasu dvASaSTibhAgeSu ekasya ca dvASaTibhAgasya catuSpaJcAzati saptaSaSTibhAgeSu zeSeSu dvAdazI amAvAsyA prismaaptimiyti| samprati sUryaviSaye praznamAha-'taM samayaM ca NamityAdi, sugama, bhagavAnAha-'tA addAe ceva' Ardrayaiva yuktaH sUryo'pi dvAdazImamAvAsyAM parisamApayati, seSapAThaviSaye'tidezamAha'adAe jahA candassa' yathA candraviSaye ArdrAyAH zeSa uktastathA sUryaviSaye'pi vaktavyaH, sa caivam-'adAe catAri muhuttA dasaya vAvaTThibhAgA muhuttassa bAvaThThibhAgaMca sattaTThihAchettA cauppanna cuNNiyA bhAgAsesA' iti| caramadvASaSTitamAmAvAsyAviSayaM praznamAha-'tA eesiNa mityAdi, sugama, bhagavAnAha-'tA punavvasuNA' ityAdi, tA iti pUrvavat, punarvasunA yuktazcandrazcaramAM dvASaSTitamAmavAsyAM parisamA- payati, tadAnIM ca-caramadvASaSTitamAmAvAsyAparisamAptivelAyAM punarvasunakSatrasya dvAviMzatirmuhUrtAH SaTcatvAriMzaca dvASaSTibhAgA muhUrtasya zeSAH, tathAhi saeva dhruvarAzi dvASaSTya guNyate, jAtAni muhUrtAnAM catvAriMzacchatAni dvinavatyadhikAni ekasya ca muhUrtasya dvASaSTibhAgAnAM trINi zatAni dazottarANi ekasya ca dvASaSTi-bhAgasya dvASaSTi saptaSaSTibhAgAH tata etasmAt caturbhi zatairdvicatvAriMza- dadhikairmuhUrtAnAmekasya ca muhUrtasya SaTcatvAriMzatA dvASaSTibhAgaiH prathamaMzodhanakaM zuddhaM, jAtAniSaTtriMzacchatAni paJcAzadadhikAni muhUrtAnAmekasya ca muhUrtasya dve zate catuHSaSTyadhike dvASaSTi- bhAgAnAmekasya ca dvASaSTibhAgasya dvASaSTi saptaSaSTibhAgAH tato'bhiji-dAdyuttarASADhAparyantasakalanakSatraparyAyaviSayaM zodhanakamaSTau zatAnyekonaviMzatyadhikAni muhUrtAnAmekasya ca muhUrtasya caturviMzatidvASaSTibhAgAH ekasya ca dvApaTibhAgasyaSaTSaSTi saptaSa-TibhAgAH ityevaMpramANaMcaturbhirguNayitvAzodhyate, sthitAnipazcAttrINi zatAni catuHsaptatyadhikAni muhUrtAnAmekasya ca muhUrtasya catuHSaSTyadhikaMzataM dvASaSTibhAgAnAmekasya ca dvASaTibhAgasya SaTSaSTi saptaSaSTibhAgAH tato bhUyastribhi zatairmuhUrtAnAM navottarairekasyaca muhUrtasya caturviMzatyA dvASaSTibhAgairekasya dvASaSTibhAgasya ca SaTpaTyA saptaSaSTibhAgaiH abhijidAdIni rohiNIparyantAtizuddhAni, sthitAH pazcAt saptaSaSTirmurtA ekasya ca muhUrtasya SoDaza dvASaSTibhAgAH tatastriMzatA muhUrtermRgaziraH paJcadazabhirArdrA zuddhA, sthitAH zeSA dvAviMzatirmuhUrtAH ekasya ca muhUrtasya SoDaza dvASaSTibhAgAH, tata AgataM caMdreNa saha saMyuktaM punarvasunakSatraM dvAviMzatau muhUrteSu ekasya ca muhUrtasyaSaTcatvAriMzati dvASaSTibhAgeSuzeSeSucaramAMdvASaSTitamAmamAvAsyAM prismaapyti| sUryaviSayaM praznamAha-'taM samayaM ca NaM0 sugama, bhagavAnAha- sUryo'pi punarvasunA caiva saha yogamupAgataHcaramAMdvASaSTitamAmamAvAsyAM pariNamayati, zeSaviSaye'tidezamAha-'punavvasussa NaM' yathA candrasya viSaye punarvasoH zeSa uktaH tathA sUryasyApi viSaye vaktavyaH, sa caivam'punavvasussa bAvIsaM muhuttA chAyAlIsaM ca bAvaTThibhAgA muhuttassa sesA' iti| mU. (96) tA jeNaM ajjha narakhateNaM caMde joyaM joeti jaMsi desaMsi se NaM imANi aTTha ekUNavIsANi muhuttasatAI cauvIsaM ca bAvaTThibhAge muhuttassa bAvaTTibhAgaM ca sattadvidhA chettA Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 10/22/96 bAvahi~ cuNNiyAbhAge uvAyiNAvettA punaravi se caMde anneNaM sarisaeNaM ceva nakhatteNaM joyaM joeti annaMsi desNsi| ___ tAjeNaM ajjha nakkhatteNaM caMde joyaM joeti jaMsi desaMsi se NaM imAI solasa aTTatIse muhuttasatAiauNApannaMca bAvaDibhAge muhattassa bAMvaTTibhAgaMcasattadvidhAchettA pannahi cuNNiyAmAge uvAyiNAvettA punaravi se NaMcaMde teNaM ceva nakkhatteNaM joyaM joeti annaMsi desNsi| tAjeNaM ajanakkhatteNaM caMde joyaMjoeti jaMsi desaMsi seNaMimAiMcauppannamuhuttasahassAI navayamuhuttasatAI uvAdiNAvittA punaravi se caMde anneNaM tArisaeNaM joyaMjoeti taMsi desaMsi, tAjeNaM ajanakkhatteNaM caMde joyaM joeti jaMsi 2 desaMsi (se NaM imAiMegaM lakkhaM nava ya sahasse aTThaya muhuttasae uvAyiNAvittA punaravise caMde teNa nakkhatteNaM joyaMjoetaMsi desNsi)| . tA jeNaM ajanakkhatteNaM sUre joyaM joeti jasiM desaMsi se NaM imAiM tinni chAvaTThAI rAiMdiyasatAI uvAdiNAvettA punaravi se sUrie anneNaM tArisaeNaM ceva nakkhatteNa joyaM joeti taMsi desaMsi, tA jeNaM ajanakkhatteNaM sUre joyaM joeti taMsi desaMsi se NaM imAI sattaduvIsaM rAiMdiyasatAI uvAiNAvettA punaravi se sUre teNaM caiva nakkhatteNaM joyaM joeti taMsi desNsi| tA jeNaM ajjanakkhatteNaM sUre joyaM joeti jaMsi desaMsi se NaM imAiM aTThArasa vIsAI rAiMdiyasatAI uvAdiNAvettA punaravi sUre anneNaMceva nakkhatteNaM joyaM joeti taMsi desaMsi, tA jeNaM ajanakkhatteNaM sUre joyaM joeti jaMsi desaMsi teNa imAiM chattIsaM saTThAiM rAiMdiyasayAI uvAiNAvittA punaravi se sUre teNaM cevanakkhatteNaMjoyaMjoeti taMsi desaMsi / / vR. samprati yannakSatraM tAzanAmakaM tadeva vA tasminneva deze'nyasmin vA yAvatA kAlena bhUyazcandreNasaha yogamupAgacchati tAvantaM kAlaM nirdidikSurAha-'tAjeNaM ajjhanakkhatteNaM' ityAdi, tA iti pUrvavat, yena nakSatreNa saha candro'dha-vivakSite dine yogaM yunakti-karoti yasmin deze sa candro Namiti vAkyAlaGkAre imAni-vakSyamANasaGkhyAkAni tAnyevAha-aSTau muhUrttazatAni ekonaviMzAni-ekonaviMzatyadhikAni ekasya ca muhUrtasya caturviMzatiM dvASaSTibhAgAn ekasya cadvASaSTibhAgasyaSaTSaSTiM saptaSaSTibhAgAnupAdAya-gRhItvA atikramyetyarthaH punarapisacandro'nyena dvitIyena sadhzanAmnA nakSatreNa yogaM yunakti anyasmin deze, iyamatra bhAvanA iha candrasUryanakSatrANAM madhye nakSatrANi sarvazIghrANi tebhyo mandagatayaH sUryAstebhyo'pi mandagatayazcandramasaH, etaccAgre svayamevaprapaJcayiSyati, SaTpaJcAzannakSatrANipratiniyatAntarAladezAni cakravAlamaNDalatayA vyavasthitAni sadaiva ekarUpatayAparibhramanti, tatra kilayugasyAdAvabhijitA nakSatreNa saha yogamadhigacchati candramAH, sa ca yogamupAgataH san zanaiH zanaiH pazcAdavaSvaSkate tasya nakSatrebhyo'tIvamanda gatitvAt, tato navAnAM muhUrtAnAmekasyacamuhUrtasya caturviMzateSiSTibhAgAnAmekasya ca dvASaSTibhAgasyaSaSaSTeH saptaSaSTibhAgAnAmatikrame purataH zravaNena sahayogamAyAti, tatastato'pi zanaiH zanaiH pazcAdavaSvaSkamAnastrazatA muhUttaiH zravaNena saha yogaM samApya purato dhaniSThayA saha yogamupagacchati, evaM svaM svaM kAlamAcakSya sarvairapinakSatraiH sahayogastAvaddvaktavyo yAvaduttarASADhAnakSatrayogaparyantaH, etAtA cakAlenASTaumuhUrtazatAniekasya ca muhUrtasya caturviMzatidRSiSTibhAgA ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaTSaSTi saptatyadhike, SaT ca nakSatrANi paJcadazamuhUrtA Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 10, prAbhRtaprAbhRtaM - 22 207 nIti bhUyaH SaNNAM paJcadazabhirguNane jAtA navati, paJcadaza triMzanmuhUrtAnIti paJcadaza triMzatA guNyante, jAtAni catvArizatAni paJcAzadadhikAni, abhijito nava muhUrtA ekasya ca muhUrtasya caturviMzatiSaSTibhAgAekasya ca dvASaSTibhAgasya SaTSaSTi saptaSaSTibhAgAiti bhavati sarveSAmekatra mIlane yathoktA muhUrtasaGkhyA, eSa etAvAn nakSatramAsaH, tatastadanantaraM yadabhijinnakSatraMatikrantaM tadapareNa dvitIyenAbhijitA nakSatreNa saha nava muhUrtAdikAlaM yogamupAgacchati, tataH paramapareNa dvitIyASTAviMzatisambandhinAzravaNena saha yogamazrute, evaM pUrvavat tAvadvAcyaM yAvadutta-rASADhA, tadanantaraM bhUyaH prathamenaivAbhijitA nakSatreNa saha yogaM yAti, tataH prAguktakrameNa zravaNAdibhiH, evaM sakalakAlamapi, tato vivakSite dine yasmin deze yena nakSatreNa saha yogamagamaccandramAH sa yathoktamuhUrttasaGkhyAtikrame bhUyaH tAddazenaivApareNa nakSatreNa saha anyasmin dezeyogamAdatte na tenaiva nApi tasmin deze iti| ___ tathA 'tAje Na'mityAdi, adya-vivakSite dite yena nakSatreNa saha yogaM yunakti yasmin yasmin deze candramAH saimAni vakSyamANasaGkhyAkAni, tAnyevAha-SoDazamuhUrtazatAni aSTAtriMzadadhikAni ekonapaJcAzataM dvASaSTibhAgAn muhUrtasya ekaM ca dvASaSTibhAgaM saptaSaSTidhA chitvA tasya satkAn paJcaSaSTiM cUrNikAbhAgAnupAdaya-atikramya punarapi sa candrastenaiva nakSatreNa saha yogo yugadvayakAlAtikrame yathA (tha)kevalavedasA jyotizcakragatarupalabdhaH,jambUdvIpecaSaTpaJcAzadeva nakSatrANi, tato vivakSitanakSatrayoge sati tata Arabhya SaTpaJcAzanakSatrAtikrame tena nakSatreNa saha yogamAdatte, SaTpaJcAzanakSatrAtikramazca prAguktASTAviMzatinakSatramuhUrtasaGkhyAdviguNasaGkhyayA / tata uktaM-'solasa akRtIsa muhuttasayA' ityAdi / tadevaM tAzena tena vA nakSatreNa saha anyasmin deze yAvatA kAlena bhUyo'pi yoga upajAyate tAvAn kAlavizeSa uktaH, samprati tasminneva deze tAzena tena vA nakSatreNa saha bhUyo'pi yogo yAvatA kAlena bhavati tAvantaM kAlavizeSamAha 'tAjeNaM aja nakkhatteNaM' ityAdi, adya-vivakSite dine yena nakSatreNa sa yogacandro yunakti yasmin deze saH-candramA imAni vakSyamANasaGkhyAkAni tAnyevAha-catuSpaJcAzanmuhUrtasahasrANi nava muhUrtazatAnyupAdAya-atikramya punarapisa candro'nyena tAddazenaiva nakSatreNa saha yogaMyunakti tasminneva deze, iyamatrabhAvanA--vivakSite yuge vivakSitAnAmaSTAviMzaternakSatrANAMmadhye yena nakSatreNa saha yasmin deze yadA candramaso yogo jAto bhUyastasminneva deze tadaiva tenaiva nakSatreNa saha yogo vivakSitayugAdArabhya tRtIye yuge, na tu dvitIye, kuta iti cet, ucyate, iha yugAdita Arabhya prathamenakSatramAseyAnyekAnyaSTAviMzati nakSatrANi samatikramati dvitIyena nakSatramAsena tebhyo'parANi dvitIyAni tato bhUyastRtIyena nakSatramAsena tAnyevaprathamAnyaSTAviMzatinakSatrANicaturthena bhUyastAnyeva dvitIyAnievaMsakalakAlaM, yugeca nakSatramAsAH saptaSaSTi, sAca saptaSaSTisaGghayAviSametivivakSitayugaparisamAptAvanyasyayugasya prArambhe yAni vivakSitayugasyAdau bhuktAni nakSatrANi tebhyo'parANyeva dvitIyAni bhogamAyAnti, natutAnyeva, yugadvayeca catustriMzannakSatramAsazataMbhavati, sAcacatustriMzannakSatramAsazatasaGkhyA sameti dvitIyayugaparisamAptau SaTpaJcAzadapi nakSatrANi samAptimupayAnti, tato vivakSitayugAdArabhya tRtIye yuge tenaiva nakSatreNa tasminneva deze tadA candramaso yogaH, yuge Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 10/22/96 cAhorA-trANAmaSTAdaza zatAni triMzadadhikAni ekaikasmiMzcAhorAtre muhUrtAstrazattato'STAdazAnAM zatAnAM triMzadadhikAnAM triMzatA guNane bhavati yathoktA muhUrtasaGkhyA, yathoktamuhUrtasaGkhyAtikrame ca tAzenaiva nakSatreNa saha yogaH candramasastasminneva deze na tu tena nakSatreNAnyasmin vA deze iti| 'tAjeNa'mityAdi, idaM sUtramakSarArthamadhikRtya sugama, bhAvanA tuprAgeva kRtA, navaraMyugadvayakAlaH SaTtriMzacchatAni SaSTyadhikAni ahorAtrANAmamekaikasmiMzcAhorAtre triMzanmuhUrtA iti SaTtriMzacchatAnAM SaSTyadhikAnAM triMzatA guNane yathoktA muhUrtasaGkhyA bhvti| tadevaMtAzenatena vA nakSatreNa sahAnyasmin tasmin anyasmina vA deze candramaso yogkaalprmaannmuktm| samprati sUryaviSaye tadAha-'tA jeNa'mityAdi, tA iti pUrvavat adha-vivakSite dine yena nakSatreNa saha saryo yasmin deze yogayunakti sa imAni trINi SaTSaSTyadhikAni rAtrindivazatAni upAdAya-atikramya punarapi sa sUryastasminneva deze tAzenaivAnyena nakSatreNa yogaM yunakti na tu tenaiva, kuta iti cet, ucyate, iha candro nakSatramAsenaikenASTAviMzatiM nakSatrANi bhuGakte, sUryastu tribhirahorAtrazataiH SaTSaSTyadhikaiH, trINi cAhorAtrazatAniSaTpaTyadhikAniekaHsUryasaMvatsaraH, tato'nyaistrabhirahorAtrazataiH SaTSaSTyadhikairanyAni dvitIyAnyaSTAviMzatiM nakSatrANi paribhuGkte, tadanantaraM bhUyastAnyeva prathamAnyaSTAviMzatinakSatrANi tAvatyAhorAtrasaGghayayA krameNayunakti, tataH SaTSaSTa-yadhikarAtrindivazatatrayAtikrameNa sUryasya tasminneva deze tAzenaivApareNa nakSatreNa saha yogo na tu tenaiva, 'tA jeNamityAdi, idaM sUtramakSarArthaM pratItya sugamaM, bhAvanA tu prAgeva kRtaa| 'tAjeNa'mityAdi, tA iti pUrvavat, adya-vivakSite dine yena nakSatreNa saha sUryo yasmin deze yogaM yunakti sa imAni aSTAdaza rAtrindivazatAni triMzatAni-triMzadadhikAni upAdAya-- atikramya punarapi tasminneva deze'nyenaiva tAdRzena saha yogaM yunakti, na tu tenaiva, kasmAditi cet, ucyate, iha rAtrindivAnAmaSTAdazazatAni triMzadadhikAni yuge bhavanti, tatra sUryo vivakSitAddinAdArabhya tasminneva deze tadaiva dine tenaiva nakSatreNa sahayogamAgacchatitRtIyasaMvatsare, yugeca sUryavarSANi paJca, tatastRtIye paJcamevA sUryasaMvatsare sUryasya tenaiva nakSatreNatasminneva kAle yogamAdatte na tu yugAtikrame SaSThe varSe iti / "tA jeNa'mityAdi, sugama, navaraM SaTtriMzadrAtrindivazatAni SaSTyadhikAni yugadvaye bhavanti, yugadvaye ca daza sUryanakSatrANi, tato yugadvayAtikrame ekAdaze varSe sUryasya bhinno grahAdikaH parivAra itizrutvA kazcidevamapi manyeta yathA bhinnakAlamaNDaleSu candrAdInAM gatirbhinnakAlaM ca teSAM nakSatrAdibhi sahayoga iti, tatastadAzaGkApanodArthamAha mU. (97) tAjayANaM ime caMde gatisamAvannae bhavati tatANaM itarevicaMde gatisamAvannae bhavati, jatANaM itarevicaMde gatisamAvaNNe bhavati tatANaM imevi caMde gatisamAvaNNae bhavati, tA jayA NaM ime sUrie gaisamAvaNNe bhavati tayA NaM tare sUrie gaisamAvanne bhavati jatA NaM itare sUrie gatisamAvanne bhavati tayANaM imevi sUrie gaisamAvanne bhavati, evaM gahevi nkkhttevi| ___ tA jayA NaM ime caMde jutte jogeNaM bhavati tatANaM itarevi caMde jutte jogeNaM bhavati, jayA NaM iyare caMde jutte jogeNaM bhavai tatANaM imevi caMde jutte jogeNaM bhavati, evaM sUrevi gahevi nakkhattevi, satAviNaM caMdA juttA joehiM satAviNaM sUrA juttA jogehi sayAviNaM gahA juttA jogehiM sayAvi NaM nakkhattA juttA jogehiM duhatoviNaM caMdA juttA jogehiM duhatoviNaM sUrA juttA jogehiM duhatovi Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 10, prAbhRtaprAbhRtaM - 22 209 gaMgahA juttA jogehiM duhatoviNaM nakkhattA juttA jogehiM / maMDalaM satasahasseNaM aTThAnautAe satehiM chettA icchesa nakkhatte khettaparibhAge nakkhattavijae pAhuDeti aahitettibemi|| vR. 'tA jayA Na mityAdi, tA iti pUrvavat, yasmin kAle'yaM pratyakSata upalabhyamAno bharatakSetraM prakAzayan vivakSitazcandro vivakSite maNDale iti gamyate gatisamApanno gatiyukto bhavati tadA-tasmin kAle itaro'pi--airAvatakSetraM prakAzayan vivakSitazcandraH tasminneva vivakSite maMDale gatisamApanobhavati, evaM zeSANyapisUtrANibhAvanIyAni, navaraM evaMgahevievaM nakkhattevitti evaM-uktaprakAreNa grahe'pi dvAvAlApako vaktavyau nakSatre'pi ca, tadyathA_ 'jayA NaM ime gahe gaisamAvanne havai tayANaM itare vi gahe gaisamAvanne bhavai, tA jayA NaM iyare gahi gaisamAvanne bhavai tayA NaM imevi gahe gatisamAvanne bhavaI' evaM nakSatre'pi vAcyaM, 'tA jayA NaM ime caMde jutte jogeNa mityAdi, sugama, navaraM 'duhatovi'tti ubhayato'pi dakSiNottarayoH pUrvapazcimayorvA, 'maNDalaM syshssenn'mityaadi| ___asminnakSatravicaye-nakSatravicayanAmni dvAviMzatatitame prAbhRtaprAbhRte ityeSa nakSatrakSetraparibhAga AkhyAto maNDalaM svena svena kAlena SaTpaJcAzatA nakSatrairyAvanmAtraM kSetraM vyApyamAnaM sambhAvyate tAvanmAtraM buddhiparikalpitaM zatasahasraNa-lakSeNa aSTanavatyA cazataizchitvA-vibhajya vyAkhyAtaH, etacca prAgevabhAvitaM, 'iti vemitti' iti etat anantaroktaM bhagavadupadezena bravImIti granthakAravacanametat, yadvA bhagavadvacanamidaM ziSyANAM pratyayadADharyotpAdanArthaM yathA iti-etat anantaroktamahaM bravImIti, tataH sarvaM satyamiti pratyetavyamiti / prAbhRtaM-10, prAbhRgrAbhRtaM-22 samAptam prAbhRta-10 samAptam muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA sUryaprajJaptiupAGgasUtre dazamaprAbhRtasya malayagiri AcAryeNa viracitA TIkA prismaaptaa| (prAbhRtaM-11) vR. tadevamuktaM dazamaM prAbhRtaM sAmpratamekAdazamArabhyate, tasya cAyamarthAdhikAro yathA 'saMvatsarANAmAdirvaktavyaH' iti, tatastadviSayaM praznasUtramAha-- mU. (98) tA kahaM te saMvaccharANAdI Ahiteti vadejA?, tattha khaluime paMca saMbachare paM0 taM0-caMde 2 abhivaDitai caMde abhiDite, tA etesi NaM paMcaNhaM saMvaccharANaM paDhamassa caMdassa saMvaccharassa ke AdI Ahiteti vadejA?, tA jeNaM paMcamassa abhivaDitasaMvaccharassa paJjavasANaM seNaM paDhamassa caMdassa saMvaccharassa AdI anaMtarapurakhaDe samae tIse NaM kiMpajjavasite Ahiteti vadezA?, tA je NaM doccassa AdI caMdasaMvaccharassa se NaM paDhamassa caMdasaMbaccharassa pajavasANe anaMtarapacchAkaDe smye| samayaM caNacaMde keNaM nakkhatteNaMjoeti?, tA uttarAhiM AsADhAhiM, uttarANaM AsADhANaM chaduvIsaM muhuttA chaduvIsaM ca bAvaTTibhAgA muhuttassa vAvahibhAgaM ca sattAdhA ThittA cauppANaM [12] 14 Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 11/-/98 cuNiyAbhAgA sesA, taM samayaM sUre keNaM nakkhatteNaM joeti?, tA punabbasuNA, punavvasussa solasa muhatA aTTa ya bAvavibhAgA muhattassa vAvavibhAgaMca sattahihA chetA vIsaM cuNiyAbhAgA sesA / tA eesiNaM paMcaNhaM saMvaccharANaM doccassa NaM caMdasaMvaccharassa ke AdI Ahiteti vadejA tAjeNaM paDhamassa caMdasaMvaccharassapajjavasANeseNaMdoccassaNaMcaMdasaMbaccharassa AdIanaMtarapurakkhaDe samaye, tA se NaM kiMpaJjavasite Ahiteti vadejA ?, tA jeNaM tabassa abhivaDDiyasaMvaccharassa AdI se NaM dobassa kaMvaccharassa paJjavasANe anaMtarapacchAkaDe smye| samayaMcaNaM caMde keNaM nakkhatteNaMjoeti?, tA pucAhi~ AsADhAhiM, puvANaM AsADhANaM satta muhuttA tevannaMca bAvaTTibhAgAmuhattassa bAvaTThibhAgaMca sattadvidhA cettA igatAlIsaM cuNNiyAbhAgA sesA, taM samayaM ca NaM sUre keNaM nakkhatteNaM joeti?, tA punavvasuNA, punavvasussa NaM bAyAlIsaM muhuttA paNatIsaMca vAvaTThibhAgA muhattassa vAvavibhAgaM ca sattadvidhA chetA satta cuNiyA bhAgA sesaa| tA etesi NaM paMcaNheM saMvaccharANaM taccassa abhivahitasaMvaccharassa ke AdI AhitAti vadezA?, tAje NaM dobassa caMdasaMvaccharassa pajavasANe se NaM taccassa abhivahitasaMvaccharassa AdI anaMtarapurakkhaDe samae, tA se NaM kiMpajjavasite Ahiteti vadejjA?, tAje NaM cautthassa caMdasaMvacchAssa AdI seNaM taccassa abhivahitasaMvaccharassa paJjavasANe anaMtarapacchAkaDe sme| taMsamayaMcaNaMcaMde keNaM nakkhatteNaMjoeti?, tA uttarAhiM AsADhAhiM, uttarANaM AsADhANaM terasa muhattA terasa ya bAvavibhAgA muhattassa vAvaTTibhAgaM ca sattaTTidhA chettA sattAvIsaM cuNNiyA bhAgA sesA, taM samayaM ca NaM sUre keNaM nakkhatteNaM joeti?, tA punavvasuNA, punavvassa do muhatta chappannaM bAvavibhAgA muhattasa bAvaDibhAgaM ca sattadvidhA chettA sahI cuNiyA bhAgA sesA / tAeesiNaM paMcaNhaM saMvaccharANaMcautthassa caMdasaMvaccharassa ke AdI Ahiteti vadejA?, tAjeNaM taccassa abhivahitasaMvaccarassa paJjavasANe se NaM cautthassacaMdasaMvaccharassaAdI anaMtarapurakkhaDe samaye, tA se NaM kiMpajjavasite Ahiteti vadejA ?, tA je NaM carimassa abhivaDiyasaMvaccharassa AdI se NaM cautthassa caMdasaMvaccharassa pajjavasANe anaMtarapacchAkaDe samaye, taM samayaM ca NaM caMde keNaM nakkhateNaM joeti?, tA uttarAhiM AsADhAhiM, uttarANaM AsADhANaM cattAlIsaM muhattA cattAlIsaMca vAsahibhAgA muhattassa bAvaDibhAgaMca sattadvidhA chetA causahicuNNiyAbhAgA sesaa| taM samayaM ca NaM sUre keNaM nakkhatteNaM joeti?, tA punavvasuNA, punavvasussa aunatIsaM muhutA ekavIsaM bAvaTThibhAgA muhuttassa bAvahibhAgaM ca sattadvidhA chettA sItAlIsaM cuNNiyA bhAgA sesA, tA etesi NaM paMcaNhaM saMvaccharANaM paMcamassa abhivahitasaMvaccharassa ke AdI AhitAti vadejA ?, tAjeNaM cautthassa caMdasaMvaccharassa pajavasANe se NaM paMcamassa abhivaDitasaMvaccharassa AdI anaMtarapurakkhaDe smye| tAseNaM kiMpajjavasite Ahiteti vadejA?, tAjeNaM paDhamassa caMdasaMvaccharassa AdI se NaM paMcamassa abhivaDhita saMvaccharassa pAvasANe anaMtarapacchAkaDe smye| taM samayaMcaNaM vaMde keNaM naskhatteNaMjoeti?, tA uttarAhiM AsADhAhiM, uttarANaMcaramasamaye, taM samayaM caNaM sUre keNa nakkhatteNaM joeti?, tA pusseNaM, pussassa NaM ekavIsaMmuhuttA tetAlIsaM ca bAvaTThibhAge muhuttassa bAvahibhAgaM sattadvidhA chetA tettIsaM cuNiyA bhAgA sesA / / Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 11, prAbhRtaprAbhRtaM 211 vR. 'tA kahaM te' ityAdi, tA iti pUrvavat, kathaM-kena prakAreNa bhagavan ! tvayA saMvatsarANAmAdirAkhyAta iti vadet ?, bhagavAnAha-'tattha khalu ityAdi, tatra-saMvatsaravicAraviSaye khalvime paJca saMvatsarAH prajJaptAH, tadyathA-candrazcandro'bhivaddhitaH candro'bhivarddhitaH, eteSAM ca svarUpaMprAgevopadarzitaM, bhUyaH praznayati-'tA eesi Na'mityAdi, tA iti pUrvavat, eteSAM paJcAnAM saMvatsarANAMmadhye prathamasya cAndrasya saMvatsarasya ka AdirAkhyAta iti vadet ?, bhagavAnAha-'tA jeNamityAdi, yatpAzcAtyayugavartinaH paJcamasyAbhivarddhitasaMvatsarasya paryavasAnaM-paryavasAnasamayaH tasmAdanantaraM puraskRto-bhAvI yaH samayaH sa prathamasya candrasaMvatsarasyAdi, tadevaM prathamasaMvatsarasyAditiH / samprati paryavasAnasamayaM pRcchati-"tA se NamityAdi, tA iti pUrvavat sa prathamazcAndrasaMvatsaraH kiMparyavasitaH kiMparyavasAna AkhyAta iti vadet ?, bhagavAnAha- 'tAje Na'mityAdi, yo dvitIyasya cAndrasaMvatsarasyAdi-AdisamayastasmAdanantaro yaH puraskRtaH -atItasamayaH sa prathamacAndrasaMvatsarasya pryvsaanN-pryvsaansmyH| "taM samayaM ca NamityAdi, tasmiMzcAndrasaMvatsaraparyavasAnabhUte samaye candraH kena nakSatreNa sahayogaMyunakti-karoti?, bhagavAnAha-'tAuttarAhiM ityAdi, iha dvAdazabhiH paurNamAsIbhizcAndraH saMvatsarobhavati, tatoyadevaprAkvAdazyAM paurNamAsyAMcandranakSatrayogaparimANaMsUryanakSatrayogaparimANaM coktaM tadevAnyUnAtiriktamatrApi draSTavyaM, tathaiva gaNitabhAvanA kartavyA, evaM zeSasaMvatsaragatAnyAdiparyavasAnasUtrANi bhAvanIyAni yAvayAbhRtaparisamApti, navaraMgaNitabhAvanA kriyate-tatra dvitIyasaMvatsaraparisamAptizcaturviMzatitamapaurNamAsIparisamAptau, tatra dhruvarAziSaTSaSTirmuhUrtAekasya ca muhUrtasya paJca dvApaSTibhAgAekasyaca dvASaSTibhAgasya ekaH saptaSaSTibhAgaH ityevaMpramANazcaturviMzatyA guNyate ,jAtAni paJcadaza zatAni caturazItyadhikAni muhUrtAnAM muhUrtagatAnAM ca dvASaSTibhAgAnAM viMzatyuttaraM zatamekasaya ca dvASaSTibhAgasya caturviMzati saptaSaSTibhAgAH tata etasmAdaSTabhiH muhUrtazatairekonaviMzatyadhikairekasya camuhUrtasya caturviMzatyA dvASaSTibhAgairekasya cadvASaSTibhAgasya SaTSaSTyA saptaSaSTibhAgairekaH paripUrNonakSatraparyAyaH zuddhayati, tataH sthitAnipazcAtsapta muhUrtazatAni paJcaSaSTyadhikAni muhUrtagatAnAMca dvASaSTibhAgAnAMpaJcana-vatirekasyaca dvASaSTibhAgasyapaJcaviMzati saptaSaSTibhAgAH tato 'mUle satteva coyAlA' ityAdi vacanAt saptabhizcatuzcatvAriMza dadhikairmuhUrtazatairekasya ca muhUrtasya caturviMzatyA dvASaSTibhAgairekasyacadvASaSTibhAgasya SaTSaSTyA saptaSaSTibhAgairabhijidAdIni mUlaparyantAni nakSatrANizuddhAni, tataH sthitAH pazcAt dvAviMzatirmuhUrtA ekasya ca muhUrtasyASTau dvASaSTibhAgA ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaDviMzati saptaSaSTibhAgAH tata AgataM dvitIyacAndrasaMvatsarasya paryavasAnasamayepUrvASADhAnakSatrasyasata muhUrttA ekasyacamuhUrtasyatripaJcAzad dvASaSTibhAgAekasya dvASaSTibhAsya ekacatvAriMzat saptaSaSTibhAgAH zeSAH, tadAnIMca sUryeNayuktasya punarvAJacatvAriMzat muhUrtAekasya ca muhUrtasya paJcatriMzatdvASaSTibhAgA ekasya ca dvASaSTibhAgasya sapta saptaSaSTibhAgAH zeSAH, tathAhi __- sa eva dhruvarAzi caturviMzatyA guNito jAtAni paJcadaza zatAni caturazI- tyadhikAni muhUrtAnA muhUrtagatAnAM ca dvASaSTibhAgAnAM viMzatyuttaraM zataM ekasya ca dvASaSTibha gamya caturviMzati saptaSaSTibhAgAH tataetasmAdaSTabhizatairekonaviMzatyadhikairmuhUrtA-nAmekasya ca muhUttamya caturviMzatyA Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUryaprajJaptiupAGgasUtram 11/-/ 98 dvASaSTibhAgairekasya ca dvASaSTibhAgasya SaTSaSTyA saptaSaSTibhAgaiH ekaH paripUrNo nakSatraparyAyaH zuddhaH, sthitAni pazcAt sapta muhUrtazatAni paJcaSaSTyadhikAni muhUrtAnAmekamuhUrttagatAzca dvASaSTibhAgAH paJcanavati ekasya ca dvASaSTibhAgasya paJcaviMsati saptaSaSTibhAgAH tata etebhya ekonaviMzatyA muhUrterekasya ca muhUrttasya tricatvAriMzatA dvASaSTibhAgairekasya ca dvASaSTibhAgasya trayastriMzatA saptaSaSTibhAgaiH puSyaH zuddhaH sthitAni pazcAnmuhUrtAnAM sapta zatAni SaTcatvAriMzadadhikAni ekasya ca muhUrtasya ekapaJcAzat dvASaSTibhAgA ekasya ca dvASaSTibhAgasyaikonaSaSTi saptaSaSTibhAgAH tato bhUyo'pyetasmAt saptabhirmuhUrtta zataizcatuzcatvAriMzadadhikairekasya ca muhUrttasya caturviMzatyA dvASaSTibhAgairekasya ca dvASaSTibhAgasya SaTSaSTyA saptaSaSTibhAgairazleSAdIni ArdrAparyantAni zuddhAni / 212 -sthitau pazcAd dvau muhUrtAvekasya ca muhUrttasya SaDviMzatirdvASaSTibhAgA ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaSTi saptaSaSTibhAgAH AgataM dvitIyacAndrasaMvatsaraparyavasAnasamaye punarvasunakSatrasya dvAcatvAriMzanmuhUrttA ekasya ca muhUrtasya paJcatriMzad dvASaSTibhAgA ekasya ca dvASaSTibhAgasya sapta saptaSaSTibhAgAH zeSAH, tathA tRtIyAbhivarddhitasaMjJasaMvatsaraparisamApti saptatriMzatA paurNamAsIbhistato dhruvarAzi saptatriMzatA guNyate, jAtAni muhUrttAnAM caturviMzati zatAni dvAcatvAriMza- dadhikAni dvASaSTibhAgAnAM ca paJcAzItyadhikaM zataM saptaSaSTibhAgAH saptatriMzat tata etebhyo'STau muhUrtazatAni ekonaviMzatyadhikAni ekasya ca muhUrtasya caturviMzati- dvASaSTibhAgA ekasya ca dvASaSTibhagasya SaTSaSTi saptaSaSTibhAgA ityekanakSatraparyAyaparimANaM dvAbhyAM guNayitvA zodhyate, tataH sthitAni pazcAdaSTau muhUrttazatAni caturuttarAmi muhUrttasatkAnAM ca dvASaSTibhAgA- nAM paJcatriMzadadhikaM zataM ekasya ca dvASaSTibhAgasya ekonacatvAriMzatsaptaSaSTibhAgAH tata etebhyaH saptabhirmuhUrtazataizcatuHsaptatyadhikairekasya ca muhUrtasya caturviMzatyA dvASaSTibhAgairekasya ca dvASaSTibhAgasya SaTSaSTyA saptaSaSTibhAgairabhijidAdIni pUrvASADhAparyantAni nakSatrANi zuddhAni, sthitAH pazcAdekatriMzanmuhUrtA ekasya ca muhUrtasyASTacatvAriMzada dvASaSTibhAgA ekasya ca dvASaSTibhAgasya catvAriMzatsaptaSaSTibhAgAH tata AgataM tRtIyAbhivarddhita-saMjJasaMvatsaraparyavasAnasamaye uttarASADhA nakSatrasya trayodaza muhUrtA ekasya ca muhUrtasya trayodaza dvASaSTibhAgAH ekasya ca dvASaSTibhAgasya saptaviMzati saptaSaSTibhAgAH zeSAH, tadAnIM ca sUryeNa sampra - yuktasya punarvasunakSatrasya dvau muhUrttI ekasya ca muhUrtasya SaTpaJcAzad dvASaSTibhAgAH ekaM ca dvASaSTibhAgaM saptaSaSTidhA chitvA tasya satkAH SaSTizcUrNikA bhAgAH zeSAH, tathAhi sa eva dhruvarAzi saptatriMzatA guNyate, jAtAni muhUrttAnAM caturviMzati zatAni dvAcatvAriMzadadhikAni muhUrttasatkAnAM ca dvASaSTibhAgAnAM paJcAzItyadhikaM zataM ekasya ca dvApaSTibhAgasya saptatriMzat saptaSaSTibhAgAH tata etebhyaH pUrvavat sakalanakSatraparyAyaparimANaM dviguNaM kRtvA zodhyate, sthitAni pazcAdaSTau muhUrttazatAni caturuttarANi muhUrtasatkAnAM dvASaSTibhAgAnAM paJcatriMzadadhikaM zataM ekasya ca dvASaSTibhAgasya ekonacatvAriMzatsaptaSaSTibhAgAH tato bhUya etebhya ekonaviMzatyA muhUrterekasya ca muhUrttasya tricatvAriMzatA dvASaSTibhAgairekasya ca dvASaSTibhAgasya trayastriMzatA saptaSaSTibhAgaiH puSyaH zuddhaH sthitAni pazcAnmuhUrtAnAM sapta zatAni paJcAzItyadhikAni muhUrtasatkAnAM ca dvASaSTibhAgAnAM dvinavatirekasya ca dvApaSTibhAgasya SaT saptaSaSTibhAgAH tato bhUyo'pyetebhyaH saptabhirmuhUrttazataizcatuzcatvAriMzadadhikairekasya ca muhUrttasya caturviMzatyA dvASaSTibhAgairekasya ca Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 213 prAbhRtaM 11, prAbhRtaprAbhRtaMdvASaSTibhAgasya SaTSaSTyA sapta,,SaSTiTibhAgairazleSAdIni ApiryantAni zuddhAni -sthitAH pazcAnmuhUrtA dvAcatvAriMzat, ekasya ca muhUrtasya paJca dvASaSTibhAgA ekasya ca dvASaSTibhAgasya sapta saptaSaSTibhAgAH tata AgataM tRtIyAbhivarddhitasaMjJasaMvatsaraparya- vasAnasamaye sUryeNa saha saMyuktasya punarvasojhai muhUrtAvakasya ca muhUrtasya SaTpaJcAzadvASaSTibhAgA ekasya ca dvASaSTibhAgasyaSaSTizcUrNikA bhAgAH seSAH, tathA caturthacAndrasaMvatsaraparyavasAnamekona-paJcAzattamapaurNamAsIparisamAptI tataH sa eva dhruvarAzi ekonapaJcAzatA guNyate, jAtAni muhUrtAnAM dvAtriMzacchatAni catustriMzadadhikAni muhUrtasatkAnAMca dvASaSTibhAgAnAM ve zate paJcacatvAriMzadadhike ekasya ca dvASaSTibhAgasya ekonapaJcAzat saptaSaSTibhAgAH tata etasmAt prAguktaM sakalanakSatraparyAyaparimANaM tribhirguNayitvA zodhyate, tataH sthitAni sapta zatAni saptasaptatyadhikAni muhUrtAnAM muhUrtasatkAnAMca dvASaSTibhAgAnAMsaptatyadhikaMzataMekasya ca dvASaSTibhAgasya dvipaJcAzat saptaSaSTibhAgAH tataH saptabhi zataiH catuHsaptatyadhikairmuhUrtAnAmekasya ca muhUrtasya caturviMzatyA dvASaSTibhAgairekasya cadvASaSTibhAgasyaSaSaSTyA saptaSaSTibhAgairbhUyo'bhijidAdInipUrvASADhAparyantAninakSatrANizuddhAni, sthitAH pazcAtpaJca muhUrtA ekasya ca muhUrtasya ekaviMzatiSaSTibhAgA ekasya ca dvASaSTibhAgasya tripaJcAzatsaptaSaSTibhAgAH tata AgataM caturthacAndrasaMvatsaraparyavasAnasamaye uttarASADhAnakSatrasya candrayuktasya ekonacatvAriMzanmuhUrtA ekasya ca muhUrtasya catvAriMzadadvASaSTibhAgA ekasya ca dvASaSTibhAgasya caturdaza saptaSaSTibhAgAH zeSAH, tadAnIM ca sUryeNa saha yuktasya punarvasunakSatrasya ekonatriMzanmuhUrtAekaviMzatiSaSTibhAgA muhUrtasya ekaMca dvASaSTibhAgaM saptaSaSTidhA chittvA tasya satkA sapta- catvAriMzacUrNikAbhAgAH zaSAH, tathAhi____ sa eva dhruvarAzirekonapaJcAzatA guNyate, guNayitvA ca tataH prAguktaM sakalanakSatraparyAyaparimANaM tribhirguNayitvAzodhyate, sthitAni sapta muhUrttazatAni saptasaptatyadhikAni muhUrttasatkAnAM cadvASaSTibhAgAnAMsaptatyadhikaMzatamekasya ca dvASaSTibhAgasya dvipaJcAzatsaptaSaSTibhAgAH, tataetebhya ekonaviMzatyA muhUtairekasya ca muhUrtasya tricatvAriMzatA dvASaSTibhAgairekasya ca dvASaSTibhAgasya trayastriMzatA saptaSaSTibhAgaiH puSyaH zuddhaH,sthitAni pazcAnmuhUrtAnAMsapta zatAniaTApaJcAzadadhikAni muhUrtasatkAnAMca dvASaSTibhAgAnAM saptaviMzatyadhikaMzataMekasya ca dvASa-STibhAgasya ekonaviMzati saptaSaSTibhAgA tataH saptabhiH zataizcatuzcatvAriMzada-dhikairmuhUrtAnAmekasya ca muhUrtasya caturviMzatyA dvASaSTibhAgairekasya ca dvASaSaSTibhAgasya SaTSaSTyA saptaSaSTibhAgairazleSAdInyAAparyantAni nakSatrANi zuddhAni, sthitAH pazcAt paJcadaza muhUrtA ekasya ca muhUrtasya catvAriMzadvASaSTibhAgA ekasya ca dvASaSTibhAgasya viMzati- saptaSaSTibhAgAH tata AgataM caturtha cAndrasaMvatsaraparyavasAnasamaye punarvasunakSatrasya ekonatriMzanmuhUrttA ekasya ca muhUrtasya ekaviMzatiSiSTibhAgA ekasya ca dvASaSTibhAgasya saptacatvAriMzatsaptaSaSTibhAgAH zeSA iti, paJcamAbhivarddhitasaMvatsaraparyavasAnaM ca dvASaSTitapaurNamAsIparisamAptisamaye, tato yadeva prAk dvASaSTitamapaurNamAsIparisamAptisamaye candranakSatrayogaparimANaM sUryanakSatrayogaparimANaM coktaM tadevAnyUnAtiriktamatrApi draSTavyam / / prAmRtaM-11 samAptam Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 12/-/99 (prAbhUtaM-12) vRtadevamuktamekAdazaM prAbhRtam, samprati dvAdazamucyate-tasya cAyamarthAdhikAraH, yathA 'kati saMvatsarA bhavanti' tadviSayaM praznasUtramAha mU. (99) tA kati NaM saMvaccharA AhitAtivadejA?, tattha khalu ime paMca saMvaccharA paM0 taM0-nakkhatta caMde uDU Adicce abhivahitai, tA etesi NaM paMcaNhaM saMvaccharANaM paDhamassa nakkhatasaMvaccharassanakkhattamAse tIsatimuhutteNaM 2 ahoratteNaM mijamANe kevatie rAiMdiyaggeNaMAhiteti vadejjA ?, tA sattAvIsaM rAiMdidAiMekavIsaM ca sattadvibhAgA rAiMdiyassa rAiMdiyaggeNaM aahi0| tA se NaM kevatie muhattaggeNaM Ahiteti vadejA ?, tA aTTasae ekUNavIse muhuttANaM sattAvIsaMca sattaTThibhAgemuhuttassa muhattaggeNaMAhitetivadejA, tA eesiNaM addhAduvAlasakkhuttakaDA narakhatte saMvacchare, tA se NaM kevatie rAiMdiyaggeNaM AhitAtivadejA?, tA tinni sattAvIse rAiMdiyasate ekkAvanaM ca sattaTThibhAge rAiMdiyassa rAiMdiyaggeNaM Ahiteti vdejaa| tA se NaM kevatie muhuttaggeNaM Ahiteti vadejA?, tA nava muhattasahassA aTTha ya battIse muhattasae chappannaM ca sattahibhAge muhuttassa muhuttaggeNa AhitetivadejjA / tA eesi NaM paMcaNhaM saMvaccharANaMdobassa caMdasaMvaccharassa caMde mAse tIsatimuhutteNaM 2 ahoratteNaM gaNijamANe kevatie rAiMdiyaggeNaM Ahi0, tA egUNatIsaM rAiMdiyAI battIsaM bAvaTThibhAgA rAiMdiyassa rAiMdiyaggeNaM Ahiteti vadejjA / tA se NaM kevatie muhuttaggeNaM Ahiteti vadejA?, tA aTThapaMcAsate muhutte tettIsaMca chAvaTThibhAge muhuttaggeNaM Ahite, tA esaNaM addhA duvAlasakhuttakaDA caMde saMvacchare, tA se NaM kevatie rAiMdiyagageNaM Ahiteti vadejA?, tA tinni cauppanne rAiMdiyasate duvAlasa ya bAvaTTibhAgA rAiMdiyaggeNaM Ahi, tIse NaM kevatie muhattaggeNaM Ahiteti vadejA, tA dasa muhattasahassAiM chacca paNuvIse muhattasae paNNAsaM ca bAvahibhAge muhatteNaM Ahi / / tAeesiNaM paMcaNhaM saMvacchANaMtaccassa uDusaMvaccharassa uDumAse tIsatIsamuhutteNaM gaNijjamANe kevatie rAiMdiyaggeNaM AhiyAti vadejA?, tA naca muhuttasatAI muhattaggeNaM Ahiteti vadejA, tA esa NaM addhA duvAlasakhuttakaDA uDU saMvacchare, tA se NaM kevatie rAiMdiyoNaM Ahiteti vadejjA, tA esaNaM addhA duvAlasakhuttakaDa uDU saMvacchare, tA seNaM kevatie rAiMdiyaggeNaM Ahiteti vadejA?, tA tinni saDhe rAiMdiyasate rAiMdiyaggeNaMAhiteti vadejA, tA seNaM kevatie muhuttaggeNaM AhietivadejA, tA dasa muhuttasahassAiM aTTha ya sayAI muhattaggeNaM Ahiteti vdejaa| tA eesiNaM paMcaNhaM saMvaccharANaM cautthassa AdicasaMvaccharassa Aicce mAse tIsatimuhutteNaM ahoratteNaM gaNijamANe kevaie rAiMdiyaggeNa Ahiteti vadejA?, tA tIsaM rAiMdiyAI avaddhabhAgaMca rAiMdiyassa rAiMdiyaggeNaM Ahiteti vadejA, tA se NaM kevatie muhattaggeNaM Ahiteti vadejA?,tA navapannarasa muhattasae muhattaggeNaM AhitetivadejA, tAesaNaM addhA duvAlasakhuttakaDA Adicce saMvacchare, tA se NaM kevatie rAiMdiyaggeNaM AhitetivadejA?, tA tinni chAvaDhe rAiMdiyasae rAiMdiyaggeNaM AhiyattivaijA / tA se NaM kevatie muhuttaggeNaM Ahiyatti vaijA ?, tA dasa muhattassa sahassAiM nava asIte muhattasate muhattaggeNaM Ahiteti vdejaa| tA eesi NaM paMcaNhaM saMvaccharANaM paMcamassa abhivaDiyasaMvaccharassa abhivahita mAse Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 215 prAbhRtaM 12, prAbhRtaprAbhRtatIsatimuhatteNaM gaNijamANe kevatie rAiMdiyaggeNaM Ahiteti vadejA ?, tA ekatIsa rAiMdiyAI egUNatIsaM ca muhuttA sattarasa bAvaTThibhAge muhuttassa rAiMdiyaggeNaM Ahiteti vadejA, tA se NaM kevatie muhuttaggeNaM Ahiteti vadejjA?, tA nava egUNasDhe muhattasate sattarasa bAvaTThibhAge muhattassa muhuttaggeNaM Ahiteti vadejA, tA esa NaM addhA duvAlasakhuttakaDA abhivahita saMvacchare / tA se NaM kevatie rAiMdiyaggeNaM Ahiteti vadejA?, tinnitesIte rAidiyasate ekavIsaM camuhuttA aTThArasa bAvaTThibhAge muhuttassa rAiMdiyaggeNaM AhitetivadejA, tinni tesIte rAiMdiyasate ekavIsaMmuhuttA aTThArasa bAvahibhAge muhuttassa rAiMdiyaggeNaM Ahiteti vadejA, tA seNaM kevatie muhuttaggeNa Ahiteti vadejA?, tA ekkArasa muhattasahassAiM paMca ya ekkArasa muhuttasate ahArasa bAvaTThibhAge muhuttassa muhataggeNaM aahitetivdejaa| vR. 'tA kaisaMbaccharA ityAdi, tAiti pUrvavat, kati saMvatsarAbhagavan ! tvayA AkhyAtA itivadeta?,bhagavAnAha- "tatre tyAdi,tatra-saMvatsaravicAraviSayekhalvimepaJcasaMvatsarAprajJaptAH tadyathA-'nakkhatte tyAdi,padaikadeze padasamudAyopacArAtnakSatrasaMvatsarazcandrasaMvatsara RtusaMvatsara AdityasaMvatsaro'bhivarddhitasaMvatsaraH, eteSAM ca paJcAnAmapi saMvatsarANAM svarUpaMprAgevopavarNitaM ___ "tA eesi NamityAdi praznasUtraM, 'tA' iti pUrvavat, eteSAM paJcAnAM saMvatsarANAM madhye prathamasyanakSatrasaMvatsarasya satkoyo nakSatramAsaH satriMzanmuhUrtapramANenAhorAtreNa gaNyamAnaH kiyAna rAtrindivAoNarAtrindivaparimANenArakhyAta iti vadet ?, bhagavAnAha-'tA' ityAdi, tA iti pUrvavat, saptaviMzati rAtrindivAni ekaviMzatizca saptaSaSTibhAgA rAtrindivasya rAtrindivANAkhyAta iti vadet, tathAhi yuge nakSatramAsAH saptaSaSTiH prAgeva bhAvitaM, yuge cAhorAtrANAmaSTAdazazatAni triMzadadhikAni, tatasteSAM saptaSaSTyA bhAge hate labdhAH saptaviMzatirahorAtrA ekasya cAhorAtrasya ekaviMzati saptapaSTibhAgAH / tA se NamityAni, ma nakSatramAsaH kiyAn muhAgreNa-muhUrtapari-mANenAkhyAta iti vadet ?, bhagavAnAha-"tA anusae'ityAdi, aSTottarazatAnyekonaviMzatyadhikAni muhUrtAnAmekasya ca muhUrtasya saptaviMzati saptaSaSTibhAgAH / muttaniNAkhyAta iti vadet, tathAhi nakSatramAsaparimANaM saptaviMzatirahorAtrA ekasya cAhorAtrasya ekaviMzati saptaSaSTibhAgAH, tataH savarNanArthaM saptaviMzatirapyahorAtrAH saptaSaSTyA guNyante, guNayitvA coparitanA ekaviMzati samapaSTibhAgAH prakSipyante,jAtAni saptaSaSTibhAgAnAmaSTAdazazatAni triMzadadhikAni,tAni muhaniyanArthaMtriMzatA guNyante, jAtAni catuSpaJcazatsahasrANinava zatAni muhUrtagatasaptapaSTi- bhAgAnAM, tata eteSAM saptaSaSTyA bhAgo hiyate, labdhAni aSTau zatAnyekonaviMzatyadhikAni muhUrtAnApekasya dhamuhUrtasya saptaviMzati saptapaSTibhAgA iti / 'tA esa Na mityAdi, eSA-anantaramuktA nakSatramAsarUpA addhA dvAdazakRtvaH kRtA, dvAdazabhivArairguNitA ityarthaH, nakSatrasaMvatsaro bhavati / samprati sakalanakSatrasaMvatsaragatarAtrindivaparimANamuhUrtaparimANaviSayapraznanirvacanasUtrANyAha-'tA se Na mityAdi, sugamaM, navaraM rAtrindivacintAyAM nakSatramAsarAtrindivaparimANaM muhUrttacintAyAM nakSatramAsamuhUrtaparimANaM dvAdazabhirguNitavyaM tato yathoktA rAtrindivasaGkhyA muhUrtasamayA ca bhavati, 'tAeesiNamityAdi, sugama, bhagavAnAha-'tAegUNatIsa mityAdi, ekonatriMzat For Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 sUryagrajJaptiupAGgasUtram 12/-/99 rAtrindivAni dvAtriMzaca dvASaSTibhAgA rAtrindivasya etAvatparimANazcandramAso rAtrindivANAkhyAta iti vadet, tathAhi-yuge dvASaTizcandramAsAH, etacca prAgapi bhAvitaM, tato yugasatkAnAmaSTAdazAnAmahorAtrazatAnAM triMzadadhikAnAM dvASaSTyA bhAgo hiyate, labdhA ekonatriMzadahorAtrA ekasya cAhorAtrasya dvAtriMzatdvASaSTibhAgAH / ___ 'tA se NamityAdi, praznasUtraM sumaM, bhagavAnAha-'tA aDe'tyAdi, aSTau muhUrtazatAni paJcAzItyadhikAniekasya ca muhUrtasya triMzatdvApaSTibhAgAH, etAvatparimANazcandramAso muhUrtAgreNAkhyAta iti vadet, tathAhi-candramAsaparimANamekonatriMzadahorAtrA ekasya cAhorAtrasya dvAtriMzat dvASaSTibhAgAH, tatra savarNanArthamekonatriMzadapyahorAtrA dvApaTyA guNyante, guNayitvA ca uparitanA dvAtriMzat dvApaSTibhAgAH prakSipyante, jAtAnyaSTAdazazatAni triMzadadhikAni dvASaSTibhAgAnAM, tata etAni triMzatA guNyante, jAtAni catuSpaJcAzatsahasrANi nava zatAni muhUrtagatadvApaSTibhAgAnAM , tata eteSAM dvASaSTyA bhAgo hriyate, labdhAni aSTau zatAni paJcAzItyadhikAni muhUrtAnA-mekasya ca muhUrtasya triMzad dvASaSTibhAgAH / 'tA esaNaM addhA'ityAdi, prAgvadbhAvanIyaM / 'tA eesiNa'mityAdi, tRtIyaRtusaMvatsaraviSayaM praznasUtraM sugama, bhagavAnprativacanamAha'tAtIseNa mityAditA iti pUrvavat triMzatA rAtrindivAgreNa RtumAsa AkhyAta itivadet,tathAhiRtumAsAH yuge ekaSaSTiH, tato yugasatkAnAmaSTAdazazatasaGkhyAnAM triMzadadhikAnAmahorAtrANAmekaSaTyA bhAgo hiyate, labdhAstrazadahorAtrAH, 'tA se Na'mityAdi, muhUrtaviSaya praznasUtraM sugamaM, bhagavAnAha--'tA nava muhuttasayA'ityAdi, nava muhUrttazatAni muhUrtAoNAkhyAta iti vadet, tathAhi-triMzadrAtrindivAni RtumAsaparimANamekarimaMzca rAtrindive triMzanmuhUrtAstatastrazata striMzatA guNane nava zatAni bhavantIti, 'tA eesi NamityAdi, prAgvadbhAvanIyaM / / 'tA eesi NamityAdi caturthasUryasaMvatsaravipayaM praznasUtraM, taca sugama, bhagavAnAha-'tA tIsa mityAdi, tA iti pUrvavat, triMzat rAtrindivAni ekasya rAtrindivasya ekamapArddhabhAgaM, ekamarddhamityarthaH, etAvatapramANaH sUryamAso rAtrindivAgreNa AkhyAta iti vadet, tathAhi-sUryamAsA yuge paSTistato yugasatkAnAmahorAtrANAM triMzadadhikASTAdazazatasaGkhyAnAM SaSTyA bhAgo hriyate, labdhAH sArdhAritraMzadahorAtrAH, 'tA se NamityAdi, muhUrtavipayaM praznasUtraM sugamam, bhagavAnAha'navapannare' ityAdi navama muhUrttazatAni paJcadazAdhikAni muhUrtaparimANenAkhyAta iti vadet, tathAhi-sUryamAsaparimANaM triMzatrAvindivAni ekasyaca rAtrindivasyArddha, tacca triMzatA guNvantaM, jAtAni nava zatAni, rAtrindivADhe ca paJcadaza muhUrtA iti, tA eesi NaM mi0, prAgvad bhA0 // 'tA eesiNa'mityAdi, paJcamAbhivatisaMvatsaraviSayaM praznasUtraM sugama, bhagavAnAha 'tA ekatIsa mityAdi, tA iti pUrvavat, ekatriMzat rAtrindivAni ekonaviMzaca muhUrtA ekasya ca muhUrtasya saptadaza dvApaSTibhAgA rAtrindivAoNAkhyAtaiti vadet, tathAhi-trayodazabhizcandramAsairabhivarddhitasaMvatsaraH, candramAsasya ca parimANamekonatriMzat rAtrindivAni ekasya ca rAtrindivasya dvAtriMzat dvASaSTibhAgAH, etatrayodazabhirguNyate, tato yathAsambhavaM dvApaSTibhAgai rAtrindiveSu jAteSujAtamidaMtrINyahorAtrazatAnitryazItyadhikAni catuzcatvAriMzacca dvApaSTibhAgA ahorAtrasya, etadabhivarddhitasaMvatsaraparimANaM, tata etasya dvAdazabhirbhAgo ekAdaza, te ca Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 12, prAbhRtaprAbhRtaM - 217 muhUrtakaraNArthaM triMzAtA guNyante, jAtAni triMzadadhikAni trINi zatAni, ye'pi ca catuzcatvAriMzat dvASaSTibhAgA rAtrindivasya te muhUrttakaraNArthaM triMzatA guNyante, jAtAni trayodaza zatAni viMzatyadhikAni, teSAM dvASaTyA bhAgo hriyate, labdhA ekaviMzatirmuhUrtAH, zeSAsti- ThantyaSTAdaza, tavaikaviMzatirmuhUrtA muhUrtarAzau prakSipyante, jAtAni muhUrtAnAM trINi zatAnyeka- paJcAzadadhikAni, teSAM dvAdazabhirbhAgo hriyate, labdhA ekonatriMzanmuhUrtAH, zeSAstiSThanti trayaH, te dvASaSTibhAgakaraNArthaM dvASaSTyA guNyante, jAtaM SaDazItyadhikaM zataM, tataH prAguktAH zeSIbhUtA muhUrtasyASTAdaza dvaassssttibhaagaaH| _ 'tA se NamityAdi, tA iti pUrvavat, so'bhivarddhitamAsaH kiyAn muhUrtAoNAkhyAt iti vadet?, bhagavAnAha- 'nave'tyAdi, nava muhUrtazatAnyokonaSaSTyadhikAni 959 saptadaza ca muhUrtadvASaSTibhAgAH, tathAhi--ekatriMzadapyahorAtrAstrazatA guNyante, jAtAni nava zatAni triMzadadhikAni muhUrtAnA, tata uparitanA ekonatriMzanmuhUrtAstatra prakSipyanta, jAtAni muhUrtAnAmekonaSaSTyadhikAni nava zatAni / ___ tA esa Na'mityAdi, prAgvad vyAkhyeyaM, 'tA se Na'mityAdi, rAtrindivaviSayaM praznasUtraM sugama, bhagavAnAha--"tA tinnI' tyAdi, trINi rAtrindivazatAni tryazItyadhikAniekaviMzatirmuhUrtA ekasya ca muhUrtasyApTAdaza dvASaTibhAgA rAtrindivAoNAkhyAta iti vadet, tathAhi ekatriMzadahorAtrA dvAdazabhiguNyante, jAtAni trINizatAni dvisaptatyadhikAni ahorAtrANAM, tataekonatri-zanmuhUrtA dvAdazabhirguNyante, jAtAni trINi zatAnyaSTAcatvAriMzadadhikAni, teSAmahorAtra-karaNArthaM triMzatA bhAgo hriyate, labdhA ekAdaza ahorAtrAH, aSTAdaza tiSThanti, ye'pi ca saptadaza dvASaSTibhAgAH muhUrtasya te'pi dvAdazabhirguNyante, jAte dve zate caturuttare, tayoSaSTyA bhAgo hriyate, labdhAstrayo muhUrtAste prAktaneSvaSTAdazamu madhye prakSipyante, jAtA ekaviMzatirmuhUrtAH, zeSAstiSThantyaSTAdaza paJca muhUrtazatAnyekAdazAdhikAni aSTAdazaca dvASaSTibhAgA muhUrtasyeti muhUrtAgreNAbhivarddhitasaMvatsara AkhyAta iti vadet, tathAhi-abhivarddhitasaMvatsaraparimANaMtrINyahorA-zatAniyazItyadhikAni ekaviMzatirmuhUrttA ekasya ca muhUrtasya aSTAdaza dvASaSTibhAgAH, tatraikasmin rAtridive triMzanmuhUrtA iti trINyahorAtrazatAni tryazItyadhikAni triMzatA guNyante, guNayitvA coparitanA ekaviMzatirmuhUttastitra prakSipyante, tato yathoktA muhUrtasaGkhyA bhvtiiti| sampratyete paJcasaMvatsarA ekatra mIlitA yAvatpramANA rAtrindivaparimANena bhavanti tAvato nirdidikSu prathamataH praznasUtramAha mU. (100) tA kevatiyaM te nojuge rAiMdiyAgeNaM Ahiteti vadejA ?, tA sattarasa ekAnaute rAiMdiyasate egaNavIsaM ca muDuttaM ca sattAvanne bAvaDibhAge muhuttassa bAvaDibhAgaM ca satahidhA chettA paNNapannaM buriNayAbhAge rAiMdiggeNaM Ahiteti vadejA, tA se NaM kevatie muhutaggeNaM Ahiteti yadeJA?, tA tepanna muhRttasahassAiM satta ya uNApatre muhutasate sattAvannaM bAbahibhAge muhutAsa bAvahibhAgaM ca sattadvidhA chettA paNapannaM cuNNiyA bhAgA muhunaggeNaM Ahiteti vdejaa| tA kevatieNaM te jugappatte rAiMdiyAgeNaM Ahiteti vadeA?, tA akRtIsaM rAiMdiyAI dasa ya muDuttA catAri ya bAvaThibhAge muluttassa vAvahibhAgaM ca sattadvidhA chettA duvAlasa buNiyA bhAge rAiMdiyaggeNaM AhitAti batrA, tAsa NaM kevatie muDutagaNaM Ahiteti vadeJA?, tA ekArasa Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUryaprajJaptiupAGgasUtram 12/- /100 pannAse muhuttasae cattAri ya bAvaTThibhAge bAvaTTibhAgaM ca sattaTThihA chettA duvAlasa cuNNiyA bhAge muhuttaggeNaM Ahiteti vadejA, tA kevatiyaM juge rAiMdiyaggeNaM Ahiteti vadejA, tA aTThArasatIse rAidiyasate rAidiyaggeNaM AhiyAti vdejaa| tA se NaM kevatie muhuttaggeNaM AhiyAti vadejA ?, tA vauppannaM muhuttasahassAI nava ya muhuttasatAiM muhuttaggeNaM Ahiteti vadejjA, tA se NaM kevatie bAvabhAgamuttaggeNaM Ahiteti vadejjA ?, tA cauttIsaM satasahassAiM aDatIsaM ca bAvaTTibhAgamuDuttasate bAvaTThibhAgamuhuttagge Ahiteti vadejjA / / vR. tA iti pUrvavat, kiyat- kiMpramANaM te-tvayA bhagavan ! 'noyugaM' nozabdo dezaniSedhavacanaH kiJcidUnaM yugamityarthaH, rAtrindivAgreNa - rAtrindivaparimANenAkhyAta iti vadet ?, bhagavAnAha - 'tA sattarase' tyAdi, noyugaM hi kiJcidUnaM yugaM, tacca nakSatrAdipaJcasaMvatsaraparimANamato nakSatrAdipaJcasaMvatsaraparimANAnAmekatra mIlane bhavati yathoktA rAtrindivasaGkhyA, tathAhi--nakSatrasaMvatsarasya parimANaM trINi rAtrindivazatAni saptaviMzatyadhikAni ekasya ca rAtrindivasya ekapaJcAzatsaptaSaSTibhAgAH, candrasaMvatsarasya trINi rAtrindivazatAni catuSpaJcAzadadhikAni dvAdaza ca dvASaSTibhAgA rAtrindivasya, RtusaMvatsarasya trINi rAtrindivazatAni SaSTyadhikAni / jAtAstraca sUryasaMvatsarasya trINi zatAni SaTSaSTyadhikAni rAtrindivAnAM, abhivarddhitasaMvatsarasya trINi rAtrindivazatAni tryazItyadhikAni ekaviMzatizca muhUrttA ekasya ca muhUrttasyASTAdaza dvASaSTibhAgAH, tatra sarveSAM rAtrindivAnAmekatra mIlane jAtAni saptadaza zatAni navatyadhikAni, ye ca ekapaJcAzatsaptaSaSTibhAgA rAtrindivasya te muhUrttakaraNArthaM triMzatA guNyante, jAtAni paJcadaza zatAni triMzadadhikAni teSAM saptaSaSTyA bhAgo hiyate, labdhA dvAviMzatirmuhUrtA ekasya ca muhUrttasya ssttpnycaashtsptssssttibhaagaaH| muhUrttAzca labdhA ekaviMzatau muhUrteSa madhye prakSipyante, tvAriMzanmuhUrtAstatra triMzatA ahorAtro labdha iti jAtAnyahorAtrANAM saptadaza zatAnyekanavatyadhikAni zeSAstiSThanti muhUrttAmnAyodaza, ye'pi ca dvASaSTibhAgA ahorAtrasya dvAdaza te'pi muhUrtakaraNArthaM triMzatA guNyante, jAtAni trINi zatAni SaSTyadhikAni teSAM dvASaTyA bhAgo hiyate, labdhAH paJca muhUrttAste prAgukteSu trayodazasu muhUrteSu madhye prakSipyante, jAtA aSTAdaza, zeSAstiSThanti paJcAzat dvASaSTibhAgA muhUrtasya ye'pi ca SaTpaJcAzattaSaSTibhAgA muhUrttasya te trairAzikena dvASaSTibhAgA evaM kriyante - yadi saptaSaSTyA dvASaSTibhAgA labhyante tataH SaTpaJcAzatA saptaSaSTibhAgaiH kiyanto dvASaSTibhAgA labhyante, atrAntyena rAzinA madhyarAzerguNanaM jAtAni catustrizacchatAni dvAptatyadhikAni teSAmAdirAzinA saptaSaSTyA bhAgo hiyate, labdhA ekapaJcAzad dvASaSTibhAgAH, te ca prAgukteSu paJcAzati dvASaSTibhAgeSvantaH prakSipyante, jAtamekottaraM zataM, tatastanmadhye'bhivarddhitasaMvatsarasatkA uparitanA aSTAdaza dvAparibhAgAH prakSipyante, jAtamekonaviMzatyadhikaM zataM dvASaTibhAgAnAM, zeSAstiSThanti paJcapaJcAzat dvASaSTibhAgasya satapa-vibhAgAH, dvASaSTyA ca dvASaSTibhAgaireko muhUrto labdhaH, sa prAgukteSvaSTAdazasu muhUrteSu madhye prakSiSyate, jAtA ekonaviMzatirmuhUrtAH, zeSAH saptapaJcAzat dvASaSTibhAgA avatiSThante iti / 218 , 'tA se Na 'mityAdi, muhUrtaparimANaviSayapraznasUtraM nirvacanasUtraM ca sugamaM, rAtrindivaparimANasyatriMzatA guNane tadupari zeSamuhUrtaprakSepe ca yathoktamuhUrtaparimANasamagamAtu, 'tA kevaie NaM Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 12, prAbhRtaprAbhRtaM - 219 te'ityAdi, tA iti pUrvavat, kiyatA rAtrindivaparimANena tadeva noyugaM yugaprAptamAkhyAtamiti vadet?, kiyatsu rAtrindiveSuprakSipteSutadeva noyugaMparipUrNa yugaM bhavatIti bhAvaH, bhagavAnAha-'tA ahattIsa'mityAdi, aSTAtriMzadrAtrindivAnidazamuhUrtA ekasya camuhUrtasya catvAro dvApaSTibhAgA ekaMca dvASaSTibhAgaM saptaSaSTidhA chitvA tasya satkA dvAdaza cUrNikA bhAgA ityetAvatA rAtrindivaparimANena yugaprAptamAkhyAtamiti vadet, etAvatsu rAtrindivAdiSu prakSipteSu tat noyugaM paripUrNa yugaM bhavati iti bhaavH| samprati tadeva noyugaM muhUrtaparimANAtmakaM yAvatA muhUrtaparimANena prakSiptena paripUrNa yugaM bhavati tadviSayaM praznasUtramAha-'tA se NamityAdi sugama, bhagavAnAha-'tA ikkArase' tyAdi, idaM cATAtriMzato rAtrindivAnAM triMzatA guNane zeSamuhUtAdiprakSepe ca yathoktaMbhavata, bhAvArthazcAyaMetAvati muhUrtaparimANeprakSipte prAguktaMnoyugamuhUrtaparimANa paripUrNayugamuhUrtaparimANaM bhavatIti samprati yugasyaiva rAtrindivaparimANaM muhUrtaparimANaM ca pratipipAdayiSuH praznanirvacanasUtrANyAha-'tA kevaiyaM te' ityAdi sugama, adhunA samastayugaviSaye eva muhUrtagatadvASaSTibhAgaparijJAnArthapraznasUtramAha-'tA seNa'mityAdi sugama, bhagavAnAha-'tAcottIsa'mityAdi, idamakSarArthamadhikRtya sugama, bhAvArtha stvayam-catuSpaJcAzanmuhUrtasahasrANAM navazatAdhikAnAM dvASaSTyA guNanaM kriyate tato yathoktA dvASaSTibhAgasaGkhyA bhavatIti / samprati kadA'sau candra (drAdi)saMvatsaraH sUrya (ryAdi)saMvatsareNa saha samAdi samaparyavasAno bhavatIti jijJAsiSuH praznaM karoti mU. (101) tA katA NaM ete AdicacaMdasaMvaccharA samAdIyA samapajjavasiyA Ahiteti vadejA?, tA sahi ee AdicamAsA vAvaDiM etee caMdamAsA, esaNaM addhAchakhuttakaDA duvAlasabhayitA tIsaM ete AdighasaMvaccharA ekatIsaM ete caMdasaMbaccharA, tatANaM ete AdicacaMdasaMbaccharA samAdIyA samapaJjavasiyA Ahi0 / tA katA NaM ete AdicchauDucaMdanakkhattA saMvaccharA samAdIyA samapaJjavasiyA Ahi0 tA saddhiM ete AdiccA mAsA egaThiM ete uDumAsA bAvahi ete caMdamAsA sattahi ete nakkhattA mAsA esa NaM addhA duvAlasa khuttakaDA duvAlasabhayitA sahiM ete AdimA saMbaccharA egahiete uDusaMvaccharA vAvaDiM ete caMdA saMvaccharA sattahiM ete nakhatA saMvaccharA tatA gaMte Adi uDucaMdanakkhattA saMvaccharA samAdIyA sapajjavasiyA A0 vdejaa| tA katA NaM ete abhivaDiAdi uDucaMdanaksattA saMvaccharA samAdIyA samapaJjavasiyA Ahiteti vadekhA?, tA sattAvaNNaM mAsA sattaya ahorattA ekarasa ya muhattA tevIsaM vAvaTTibhAgA muhuttassa eteabhivaddhitA mAsA saTiM ete Adiccha mAsAegaTTiete uDUmAsA vAvaTThI ete caMdamAsA sattahI ete nakkhattamAsA esaNaM addhA chappannasattakhuttakaDA duvAlasabhayitA satta satA cottAlA ete NaM abhivavitA saMvaccharA, satta satA asItA ete NaM AdiccA saMvaccharA, satta satA tenautA ete NaM uDUsaMvaccharA, asattA chaluttarA ete NaM caMdA saMvaccharA, ekasattarI aTTa sayA ee NaM narakhattA saMvaccharA / tatA NaM ete abhivahitaAdicauDDacaMdanakkhattA saMvaccharA samAdIyA samapaJjavasiyA Ahiteti vdejaa| tAnayakRtAeNaMcaMde saMvachare tinni cauppanne rAiMdiyasate duvAlasa yavAvahibhAge rAiMdiyassa Ahiteti vadejA, tA ahAtaceNaM caMde saMvacchare tiNNi cauppanne rAiMdiyasate paMca ya muhutte pannAsaM Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 12/-/101 ca vAvahibhAge muhattassa Ahiteti vadejJA / / vR. 'tAkayA NamityAdi, sugama, bhagavAnAha-'tAsahimityAdi, tAiti pUrvavat, eteekayugavartinaH SaSTiH sUryamAsAH ete ca ekayugAntarvatina eva dvApaSTizcandramAsAH, etAvatI addhA SaTkRtvaH kriyate-paDbhirguNyate, tato dvAdazabhirbhajyate, dvAdazabhizca bhAge hvate triMzadete sUryasaMvatsarA bhavanti ekatriMzadete candrasaMvatsarAH, tadA etAvati kAle'tikrAnte ete AdityacandrasaMvatsarAH samAdayaH-samaprArambhAH samaparyavasitAHsamaparyavasAnA AkhyAtAiti vadeta, samaparyavasAnekimuktaM bhavati?-ete candrasUryasaMvatsarA vivakSitasyAdau samAH-samaprArambhaprAbdhAH santastata Arabhya paTiyugaparyavasAne samaparyavasAnA bhavanti, tathAhi ekasmin yuge tryazcandrasaMvatsarAdvau cAbhivarddhitasaMvatsarau, tau ca pratyekaMtrayodazacandramAsAtmakau, tataH prathamayuge paJca candrasaMvatsarA dvauca candramAsau, dvitIye yugedasa candrasaMvatsarAzcatvArazcandramAsAH, evaM pratiyugaMmAsadvikavRddhayA SaSThayugaparyante paripUrNAM ekatriMzaJcandrasaMvatsarAbhavanti, 'tA kayA Na'mityAdi, tA itipUrvavat, kadA Namiti vAkyAlaGkAre AdityaRtucandranakSatrasaMvatsarA bhavanti, 'tA kayA Na'mityAdi, tA iti pUrvavat, kadA Namiti vAkyAlaGkAre AdityaRtunakSatrasaMvatsarAH samAdikAH samaparyavasitA AkhyAtA iti vadet ?, bhagavAnAha ___'tA saTThI' ityAdi, SaSTirete ekayugAntavartinaH AdityamAsA ekaSaSTirete RtumAsAH dvASaSTirete candramAsAH saptaSaSTirete nakSatramAsAH, etAvatI pratyekamaddhA dvAdazakRtvaH kRtA dvAdazabhirguNitA ityarthaH tadanantaraM saMvatsarAnayanAya dvAdazabhirbhaktAtataevameteSaSTirAdityasaMvatsarA ekapaSTireteRtusaMvatsarAH dvApaTirete candrasaMvatsarAsaptaSaSTirete nakSatrasaMvatsarAstadA-dvAdazayugAtikrame ityarthaH, ete AdityaRtucandranakSatrasaMvatsarAH samAdikAH samaparyavasitA AkhyAtA iti vadeta, etaduktaM bhavati-vivakSatritayugasvAdAvate catvAro'pi samAH-samArabdhaprArambhAH santastata ArabhyadvAdaza-yugaparyante samaparyavasAnAbhavanti, arvAkcaturNAmanyatasyAvazyaMbhAvena katipayamAsAnAmadhikatayA yugapat sarveSAM samaparyavasAnatvAsambhavAt, 'tA kayA Na'mityAdi praznasUtraM sugama, bhagavAnAha-mityAdi, saptapaJcAzanmAsAH varddhitamAsAH paSTirete sUryamAsAH ekapaSTirete RtumAsA dvApaTirete candramAsAH saptapaTirete nakSatramAsAH, etAvatI pratyekamaddhA paTpaJcAzadadhikazatakRtvaH kriyate, kRtvA ca dvAdazabhirbhajyate, dvAdazabhizca bhAge hate catuzcatvAriMzadadhikasaptazatasaGkhyAH ete'bhivatisaMvatsarAH, azItyadhikasaptazatasaGkhyAH ete AdityasaMvatsarAH, trinavatyadhikasaptazatasaGkhyAH ete RtusaMvatsarAH, pattarASTazatasaGkhyA ete candrasaMva- tsarAH, ekasaptatyadikApTazatasaGkhyA nakSatrasaMvatsarAH, tadANamiti vAkyAlaGkAre ete'bhi-vaddhitAdityaRtucandranakSatrasaMvatsarAH samAdikAH samaparyavasitA AkhyAtA iti vadet, arvAkkasyApi katipayamAsAdhikatvena yugapatsarveSAM samaparyavasAnatvAsambhavAt / samprati yathoktameva candrasaMtsaraparimANaM gaNitabhedamadhikRtya prakAradvayenAha-'tA nayaTThayAe'ityAdi, tA iti pUrvavat, nayArthatayA-paratIthikAnAmapi sammatasya nayasya cintayA candrasaMvatsarastrINyahorAtrazatAni catuSpaJcazadadhikAni dvAdaza ca dvApaSTibhAgA ahorAtrasyetyAdirAkhyAta iti vadet, yAthAtathyena punazcintyamAnazcandrasaMvatsarastraNi rAtrindivazatAni Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 12, prAbhRtaprAbhRtaM - 221 catuSpaJcAzadadhikAnipaJcacamuhUrtAekasya camuhUrtasya paJcAzadvASaSTibhAgA ityevaMpramANaAkhyAta iti vadet, tabAhorAtraparimANamubhayanApitAvadekarUpaM, yetUparitanA dvAdaza dvASaSTibhAgA rAtrindivasva te muhUrttakaraNArthaM triMzatA guNyante, jAtAni trINi zatAni SaTyadhikAni , teSAM dvASaSTyA bhAgo hiyate, labdhAH paJca muhUrtAH, zeSAstiSThanti paJcAzanmuhUrtasya dvApaSTibhAgA iti / tadevaM saMvatsaravaktavyatA saprapaJcamuktA, sAmprataM RtuvaktavyatAmAha mU. (102) tattha khaluime cha uDU paM0 taM0-pAuse varisAratte sarate hemaMte vasaMtegimhe, tA sabveviNaM ete caMdauDU duve 2 mAsAti uppanneNaM 2 AdAneNaM gaNijamANA sAtiregAiM egUNasahi 2 rAiMdiyAiM rAiMdiyaggeNaM Ahiteti vdejaa| tattha khalu ime cha omarattA paM0 taM0-tatie pavve sattame pavve ekkArasame pavve pannarasame pabbe egUNavIsatime pacce tevIsatime pavve / tattha khalu ime cha atirattA paM0 taM0-cautthe pavve aTThame pavve bArasame pavve solasame pabbe vIsatime pavve cauvIsatime pavve / vR. 'tattha khalu'ityAdi, tatrAsmin manuSyaloke pratisUryAyanaM praticandrAyanaM ca khalvime SaT RtavaH prajJaptAH, tadyathA-prAvRTvarSArAtraH zarat hemanto vasanto grISma, iha loke'nyathAbhidhAnA RtavaH prasiddhAstadyathA-prAvRT zarad hemantaH ziziro vasanto grISmazceti, jinamate tu yathoktAbhidhAnA eva RtavaH, tathA coktm||1|| "pAusa vAsAratto sarao hemaMta vasaMta gimho ya / ee khalu chappi uU jinavaradiTThA mae siThThA // " iha Rtavo dvidhA tadyathA-sUryartavazcandrartavazca, tatra prathamataH sUryartuvaktavyatA prastUyate, tatraikaikasya suurytoH parimANaM dvau sUryamAsAvekaSaSTirahorAtrA ityarthaH, ekaikasya sUryamAsasya sArddhatriMzadahorAtrapramANatvAt, uktaM caitadanyatrApi-- // 1 // "ve AiccA mAsA egaTThI te bhvNthorttaa| eyaM uuparimANaM avagayamANA jinA biti / / " iha pUrvAcAryairIpsitasUryaniyane karaNamuktaM tdvineyjnaanugrhaayopdrshyte||1|| sUrauussANayaNe pavvaM pannarasasaMguNaM niymaa| tahiM saMkhittaM saMtaM vAvaTThIbhAgaparihINaM / / // 2 // duguNekaTTIi juyaM bAvIsasaeNa bhAie niymaa| jaM laddhaM tassa puNo chahiM hiyasesaM uU hoi / / // 1 // sesANaM aMsANaM vehi u bhAgehi tesiM jaMladdhaM / te divasA nAyavvA hoti pavattassa ayanassa / / AsAM vyAkhyA-sUryasya-sUryasamvandhina RtorAnayane parva-parvasaGkhyAnaM niyamAt paJcadazasaMguNaMkartavyaM, parvaNAM paJcadazatithyAtmakatvAt, iyamatra bhAvanA-yadyapi RtavaH ASADhAdinabhavAstathApiyugapravartate zrAvaNavahulapakSapratipada Arabhya, tato yugAditaH pravRttAni yAni parvANi tatsaGkhyA paJcadazaguNA kriyate, kRtvAca parvaNAmupari yA vivakSitaM dinamabhivyApya tithayastAstatra saGkSipyante ityarthaH, tato vAvaTThIbhAgaparihINaMtipratyahorAtramekaikena dvASaSTibhAgena parihIyamANena Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 12/- 102 yeniSpannAavamarAnAste'thupacArAtadvASaSTibhAgAstaiH parihInaM parvasaGkhyAnaM karttavyaM, tato 'duguNe'ti dvAbhyAM guNyate, guNayitvA ca ekaSaSTyA yutaM kriyate, tato dvAviMzena zatena bhAjite sati yallabdhaM tasya SaDbhiAge hRte yaccheSaM sa RturanantarAtIto bhavati, ye'pi cAMzAH zeSA uddharitAsteSAM dvAbhyAM bhAgehate yallabdhaM te divasAH pravarttamAnasya RtotivyAH, eSa karaNagAthAkSarArthaH / sampratikaraNabhAvanA kriyate,tatrayugeprathamedIpotsave kenApipRSTaM-kaHsUryarturanantaramatItaH ko vA samprati vartate ?, tatra yugAditaH sapta parvANyabhikrAntAnIti sapta dhriyaMte, tAni paJcadaza bhirguNyante, jAtaM paJcottaraM zataM, etAvati ca kAle dvAvavamarAtrAvabhUtAmiti dvau tataH pAtyete, sthitaM pazcAvyuttaraMzataM, tatdvAbhyAM guNyate, jAte dve zateSaDuttare, tatraikaSaSTiH prakSipyate, jAte dve sate saptaSaSTyadhike , tayoviMzena zatena bhAgo hiyate, labdhau dvau, tau SaDbhirbhAgaM na sahete iti na tayoH SaDbhirbhAgahAraH, zeSAstvaMzA uddharanti trayoviMzatiH, teSAmaDhe jAtA ekAdaza arddhaca, sUryazciASADhAdikastataH AgataM- dvAvRtU atikrAntau tRttIyazca RtuH samprati vartate, tasya ca pravarttamAnasya ekAdaza divasA atikrAntA dvAdazo vartate iti| tathA yuge prathamAyAmakSayatRtIyAyAM kenApi pRSTaM-ke RtavaH pUrvamatikrAntAH ? ko vA samprati vartate?, tatra prathamAyA akSayatRtIyAyAHprAka yugasyAdita Arabhya paNyitikrAntAni ekonaviMzati, tataH ekonaviMzatidhRtvA paJcadazabhirguNyate, jAte dve zate paJcAzItyadhike. akSayatRtIyAyAMkila pRSThamiti parvaNAmuparitimastithayaH prakSipyante, jAtedvezate aSTAzItyadhike, tAvati ca kAle avamarAtrAH paJca bhavanti, tataH paJca pAtyante, jAte dve zate tryazItyadhike, te dvAbhyAMguNyete, jAtAni paJcazatAniSaSaSTyadhikAni, tAnyekaSaSTisahitAni kriyante, jAtAni SaTzatAni saptaviMzatyadhikAni, teSAM dvAviMzena zatena bhAgaharaNaM, labdhAH paJca, teca SaDbhirbhAgaM na sahante iti na teSAM SaDbhirbhAgahAraH, zeSAstvaMzA uddharanti saptadaza, teSAmaDhe jAtAH sArdhA aSTau, AgataM-paJca Rtavo'tikrAntAH SaSThasya ca RtoH pravarttamAnasyASTau divasA gatA navamo vartate, tathA yuge dvitIye dIpotsave kenApi pRSTaM kiyanta Rtavo'tikrAntAH, ko vA samprati varttate ?, tatraitAvati kAle parvANyatikrAntAnyekatriMzat, tAni paJcadazabhirguNyante, jAtAni catvAri zatAni paJcaSaSTyadhikAni, akmarAvAzcaitAvati kAle vyatyakrAmannaSTI, tato'Tau pAtyante, sthitAni zeSANi catvArizatAni saptapaJcAzadadhikAni , tAni dviguNIkriyante, jAtAni nava zatAni caturdazottarANi, tevaka paSTiApe jAtAni paJcasaptatyadhikAni nava zatAni , teSAM dvAviMzena zatena bhAgo hriyate, labdhAH sapta, upariSTAdaMzA uddharanti ekaviMzaM zataM, tasya dvAbhyAM bhAge hRte labdhAH SaSTi sArddhAH, saptAnAM ca RtUnAM SaDbhirbhAge hRte labdha eka ekaH upariyattiSThati, AgataM-ekaH saMvatsaro'tikAnta ekasya ca saMvatsarasyopari prathama RtuH prAvRDnAmA'tigato, dvitIyasya ca SaSTirdinAnyatikrAntAni,ekaSaSTitamaM vartate iti, evamanyatrApi bhAvanA kaaryaa| arthateSAM RtUnAMmadhyeka RtuH kasyAMtithau samAptimupayAtIti parasya praznAvakAzamAzaGkaya tatparijJAnAya pUrvAcAryairidaM krnnmbhaanni||1|| "icchAuU viguNio rUvUNo viguNio upavvANi / Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 12, prAbhRtaprAbhRtaM - 223 tassaddha hoi tihI jattha samattA uuutiisN||" asyA gAthAyA vyAkhyA--yasmin Rtau jJAtumicchA (sa icchattIsa Rtudhiyate ityarthaH, tataH sa dviguNitaH kriyate, dvAbhyAM guNyate iti bhAvaH, dviguNitaH san rUponaH kriyate, tataH punarapisa dvAbhyAM guNyate, guNayitvA ca pratirAzyate, dviguNitazca sanyAvAn bhavati tAvanti parvANi draSTavyAni, tasya ca dviguNIkRtasya pratirAzitasyArddha kriyate, taccAIyAvadbhavati tAvatyastithayaH pratipattavyAH, yAsuyugabhAvinastriMzadapi RtavaH samAptAH, samAptimaiyaruriti krnngaathaakssraarthH| samprati bhAvanA kriyate-kila prathamaRtu tumiSToyathAyugekasyAM tithauprathamaH prAvRDlakSaNa RtuH samAptimupayAtIti ?, tatra eko dhriyate, sa dvAbhyAM guNyate, jAte dve rUpe, te rUpone kriyete, jAta ekakaH, sa eva ca bhUyo'pi dvAbhyAM guNyate, jAte dve rUpe, te pratirAzyete, tayoraTTe jAtamekaM rUpaM, AgataM-yugAdau dve parvaNI atikramya prathamAyAM tithau pratipadi prathamaRtuH prAvRDanAmA samAptimagamat, tathA dvitIye Rtau jJAtumicchati dvau sthApyete tayorvAbhyAM guNane jAtAzcatvAraste rUponAH kriyante jAtAstrayaste bhUyo dvAbhyAM guNyante jAtAH SaT te pratirAzyante pratirAzitAnAM cArddha kriyate jAtAstrayaH, AgataM-yugAditaH SaT paNyitikramya tRtIyAyAM tithau dvitIya RtuH samAptimupAyAta, tathA tRtIye Rtau jJAtumiccheti trayo dhriyante te dvAbhyAM guNyante jAtAH SaT te rUponAH kriyante jAtAH paJca te bhUyo dvAbhyAM guNyante jAtA daza te pratirAzyante pratirAzitAnAM cAH labdhAH paJca, AgataM-yugAdita Arabhya dazAnAM parvaNAmatikrame paJcabhyAM tithau tRtIya RtuH samAptamiyAya / tathA SaSThe Rtau jJAtumiSyamANe SaT sthApyante te dvAbhyAM guNyantejAtA dvAdaza te rUponAH kriyante jAtA ekAdaza te dviguNyante jAtA dvAviMzati sA pratirAzyate pratirAzitAyA arddha kriyate jAtA ekAdaza, AgataM-yugAdita Arabhya dvAviMzatiparvaNAmatikrame ekAdazyAM tithau SaSTa RtuH samAptimiyAya, tathA yuge navame Rtau jJAtumicchati tato nava sthApyante te dvAbhyAM guNyante jAtA aSTAdaza te rUponAH kriyantejAtAH saptadaza te bhUyo dviguNyante jAtA catustriMzat sA pratirAzyate pratirAzya ca tasyArddha kriyate jAtAH saptadaza, AgataM-yugAditaH catustriMzat paNyitikramya dvitIye saMvatsare pauSamAse zuklapakSe dvitIyasyAM tithaunavama RtuH parisamApti gachati, tathA triMzattame Rtau jijJAsite triMzad dhriyate sA dviguNIkriyate jAtA SaSTi sA rUponA kriyate jAtA ekonaSaSTi sA bhUyo dvAbhyAM guNyate jAtamaSTAdazottaraMzataM tatpratirAzyate pratirAzya ca tasyArddha kriyate jAtA ekonaSaSTi, AgataM-yugAdito'STAdazottaraM parvazatamatikramya ekonaSaSTitamAyAM tithau, kimuktaM bhavati? - paJcame saMvatsare prathame ASADhe zuklapakSe caturdazyAM triMzattama RtuH samAptimupAyAsIt, vyavahArataH prathamASADhaparyante ityarthaH, etasyaivArthasya sukhapratipatyarthamiyaM pUrvAcAryopadarzitA gAthA-- // 1 // "ekaMtariyA mAsA tihI ya jAsutA uU smppNti| AsADhAI mAsA bhaddavayAI tihI neyA / / asyA vyAkhyA-iha sUryatucintAyAM mAsA ASADhAdayo draSTavyAH, ASADhamAsAdArabhya RtUnAM prathamataH pravarttamAnatvAt, tithayaH sarvA api bhAdrapadAdyAH, bhAdrapadAdiSu mAseSu prathamAdI. Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 12/-/102 nAmRtUnAM parisamAptatvAt, tatra teSu mAseSu yAsu ca tithiSu RtavaH prAvRDAdaya sUryasatkAH parisamApnuvanti teASADhAdayomAsAstAzca tithayo bhAdrapadAdyA-bhAdrapadAdimAsAnugatAH sarvA apyekAntaritA veditavyAH,tathAhi-prathama RturbhAdrapadamAsesamAptimupayAti, tataekaMmAsamazvayuglakSaNamapAntarAle muktvA kArtike mAse dvitIya RtuH parisamAptimiyarti, evaM tRtIyaH pauSamAse caturtha phAlgune mAse paJcamo vaizAkhe mAse SaSTha ASADhe, evaM zeSA api RtavaeSvevaSaTsu mAseSu ekAntariteSu vyavahArataH parisamAptimApnuvanti, na zeSeSumAseSu, tathA prathama RtuH pratipadi samAptimeti dvitIyastRtIyAyAM tRtIyaH paJcamyAM caturthasaptamyAMpaJcamo navamyAM SaSTha ekAdazyAM saptamastrayodazyAM aSTamaH paJcadazyAM, ete sarve'piRtobahulapakSe, tatonavamaRtuHzuklapakSe dvitIyAyAMdazamazcaturthyAmekAdazaH SaSThayAMdvAdazo'STamyAM trayodazo dazabhyAM caturdazodvAdazyAM paJcadazazcaturdazyAM, ete sapta RtavaH zuklapakSe, ete kRSNazuklapakSabhAvinaH paJcadazApi Rtavo yugasyATTai bhavanti, tata uktakrameNaiva zeSA api paJcadaza Rtavo yugasyAH , bhavanti, tadyathA __ - SoDaza RturbahulapakSe pratipadi saptadazaH tRtIyAyAmapTAdazaH paJcamyAmekonaviMzatitamaH saptamyAM viMzatitamo navamyAmekaviMzatitamaH ekAdazyAMdvAviMzatitamaH trayodazyAMtrayoviMzatitamaH paJcadazyAM ete SoDazAdayastrayoviMzatiparyantA aSTau bahulapakSe, tataH zuklapakSe dvitIyAyAM caturviMzatitamaH paJcaviMzatitamazcaturthyA SaTviMzatitamaH SaSThayAM saptaviMzatitamo'bhyAM aSTAviMzatitamo dazamyAM ekonatriMzattamo dvAdazyAM triMzattamazcaturdazyAM, tadevamete sarve'pi Rtavo yugemAseSvekAntariteSutithiSvapi caikAntaritAsubhavanti, eteSAM ca RtUnAM candranakSatrayoparijJAnArthaM sUryanakSatrayogaparijJAnArthaM ca pUrvAcArye karaNamuktaM, tatastadapi vineyajanAnugrahAya daate||1|| "tinni sayA paMcahigA aMsA cheo sayaM ca cottIsaM / egAibiuttaraguNo dhuvarAsI hoi naayvyo||" // 2 // sattahi addhakhitte dugatigaguNiyA same vidaDhakhette / aTThAsII pusso sojjhA abhiimmi vAyAlA / / eyANi sohaittA jaM sesaM taMtuhe.. mattaM / ravisomANaM niyamA tIsAi uu. sama nIru / / AsAM vyAkhyA-trINi zatAni paJcottarANi aMzA se gAH, kiMrUpacchedakRtA iti cet, ata Aha-chedazcatustrizaM zataM, kimuktaM bhavati?-caturi yadhikazatacchedena chinnaM yadahorAtraM tasya satkAni trINi zatAni paJcottarANi aMzAnAmiti, avaMdhruvarAzirvoddhavyaH, eSa ca dhruvarAzi 'ekAdivyuttaraguNa' iti Ipsitena RtunA ekAdinA triMzatparyantena dvayuttareNa ekasmAdArabhya tataUrdhva dvayuttaravRddhena guNyate smeti guNo-guNitaH krayate, tataetasmAcchodhanakAnizodhayitavyAni, tatra zodhanakapratipAdanArthaM dvitIyA gAthA-- 'sattaTThI'tyAdi, iha yannakSatramarddhakSetraM tat saptapaTyA zodhyate, yacca nakSatraM samakSetraM tat dviguNayA saptaSaSTyA catustriMzena zatenetyarthaH zodhyate, yatpunarnakSatraM dvayarddha kSetraM tat triguNayA saptaSaSTyA ekottarAbhyAM dvAbhyAM zatAbhyAM zodhyata ityarthaH, ihasUryasya puSyAdIni nakSatrANizodhyAni candrasyAbhijidAdIni, tatra sUryanakSatrayogacintAyAM puSye-puSyaviSayA'STAzIti zodhyA, // 3 // Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 12, prAbhRtaprAbhRtaM - 225 candranakSatrayogacintAyAmabhijiti dvAcatvAriMzat / 'eyANI' tyAdi, etAni arddhakSetrasamakSetradvayarddhakSetraviSayANi zodhakAni zodhayitvA yaduktaprakAreNa nakSatrazeSaM bhavati-na sarvAtmanA zuddhimazrute tat nakSatraM ravisomayoH-sUryasya candramasazca niyamAt jJAtavyaM, ka ityAha-triMzatyapi RtusamAptiSu / eSa karaNagAthAtrayAkSarArtha / samprati karaNabhAvanA kriyate-tatra prathama RtuH kasmin candranakSatre samAptimupaiti iti jijJA-sAyAmanantaroditaH paJcottaratrizatIpramANodhruvarAzidhayate, sa ekena guNitaM tadeva bhavatIti tAvAneva dhruvarAzijAtaH, tatrAbhijito dvAcatvAriMzat zuddhA, sthitepazcAd dvezate triSaSTyadhike, tatazcatustriMzena zatena zravaNaHzuddhaH, zeSaM jAtamekonatriMzaMzataM 129, tebhyazca dhaniSThA na zuddhayati, tata AgataM-ekonatriMzaM zataM catustriMzadadhikazatabhAgAnAM dhaniSThAsatkamavagAhya candraH prathama sUryartuM parisamApayati, yadi dvitIyasUryartujijJAsA tadA sa dhruvarAzi paJcottarazatatraya-pramANastribhirguNyate, jAtAninavazatAni parisamApayati, yadi dvitIyasUryartujijJAsA tadA sa dhruvarAzi paJcottarazatatrayapramANastribhirguNyate, jAtAni nava zatAni paJcadazottarANi, tatrAbhijito dvAcatvAriMzacchuddhA, sthitAni zeSANyaSTau zatAni trisaptatyadhikAni, tatazcatustriMzena zatena zravaNaH zuddhimupagataH, sthitAni zeSANi sapta zatAnyekonacatvAriMzadadhikAni, tato'pi catustriMzena zatena dhaniSThA zuddhA, jAtAni SaTzatAni paJcottarANi, tato'pi saptaSaSTyA zatabhiSak suddhA, sthitAnipaJcazatAnyaSTAtriMzadadhikAni, tebhyo'pi catustriMzena zatena pUrvabhadrapadA zuddhA, sthitAni catvAri zatAni caturadhikAni, tebhyo'pi dvAbhyAM zatAbhyA- mekottarAbhyAmuttarabhadrapadA zuddhA, sthitezeSevyuttarevezate, tAbhyAmapicatustriMzadadhikenazatenarevatI zuddhA, sthitA pazcAdekonasaptati, AgatamazvinInakSatrasyaikonasaptatiM catustriMzadadhi-kazatabhAgAnAmavagAhya dvitIyaM sUryartucandraH prismaapyti| -evaM zeSeSvapi RtuSu bhAvanIyaM, triMzattamasUryartujijJAsAyAM sa eva dhruvarAzi paJcottarazatatrayasaGghaya ekonaSaSTyA guNyate, jAtAni saptadaza sahasrANi nava zatAni paJcanavatyadhikAni , tatra SaTtriMzatA zataiH SaSTyadhikaireko nakSatraparyAyaHzuddhayati, tataH SaTtriMzacchatAni SaSTyadhikAni caturbhirguNayitvA tataH zodhyante, sthitAni pazcAtrayastriMzacchatAni paJcapaJcAzadadhikAni tAbhyAM dvAtriMzatA zataiH paJcaviMzatyadhikairabhijidAdIni mUlaparyantAni zuddhAni sthitaM pazcAtriMzadadhikaM zataM tena ca pUrvASADhA na zuddhayati, tata AgataM triMzadadhikaM zataM catustriMza-dadhikazatabhAgAnAM pUrvASADhAsatkamavagAhya candrastrazattamaM sUryartu prismaapyti| samprati sUryanakSatrayogabhAvanA kriyate, sa evapaJcottarazatatrayapramANodhruvarAziprathamasUryatujijJAsAyAmekena guNyate 'ekena ca guNitaM tadeva bhavatIti jAtastAvAneva tataH puSyasakA aSTAzIti zuddhA sthite zeSe dve zate saptadazottare tataH saptaSaSTyA azleSA zuddhA sthitaM zeSaM sArddha zataM tato'pi catustriMzacchatena maghA zuddhA sthitAH pazcAt SoDaza, AgataM pUrvaphAlgunInakSatrasya SoDaza catustriMzadadhikazatabhAgAnavagAhya sUrya prathamaM svamRtuM parisamApayati, tathA dvitIyasUryartujijJAsAyAM sa dhruvarAzi paJcottarazatatrayapramANastrabhirguNyate jAtAni nava zatAni |12|15 Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 12/-/102 paJcadazottarANi tato'STAzItyA puSyaH zuddhimagamat / __ sthitAni pazcAdaSTau zatAni saptaviMzatyadhikAni tebhyaH saptapaTyA azleSA zuddhA sthitAni zepANi sapta zatAni SaSTyadhikAnitebhyazcatustrazadadhikena zatena maghA zuddhA sthitAni zeSANi paT zatAni paDviMzatyadhikAni tebhyazcatustriMzadadhikena zatena pUrvaphAlgunI zuddhA sthitAni pazcAccatvAri zatAni dvinavatyadhikAni tato'pi dvAbhyAM zatAbhyAmeko- ttarAbhyAmuttaraphAlgunI zuddhA sthite dve zate ekanavatyadhike tato'pi catustriMzena zatena hastaH zuddhaH sthitaM pazcAt saptapaJcAzadadhikaM zataM tato'pi catustriMzadadhikena zatena citrA zuddhA sthitA zeSAstrayoviMzati, AgataM svAtestrayoviMzati saptapaSTibhAgAnavagAhya sUryo dvitIyasvamRtuMparisamApayati, evaM zeSeSvapi RtuSu bhAvanIyaM, triMzattamasUryartujijJAsAyAMsa evadhruvarAzi, paJcottarazatatrayaparimANaekonaSaSTyA guNyate jAtAni saptadaza sahamaNi navazatAni paJcanavatyadhikAni tatra caturdazabhi sahanaiH SaDbhiH zataizcatvAriMzadadhikaiH catvAraH paripUrNA nakSatraparyAyAH zuddhAH sthitAnizeSANitrayastriMzacchatAni paJca paJcAzadadhikAni tebhyo'TAzItyA puSyaH zuddhaH sthitAni pazcAt dvAtriMzacchatAni saptaSaSTyabhyadhikAni tebhyo dvAtriMzatA zatairaSTApaJcAzadadhikaiazleSAdIni mRgaziraHparyantAni nakSatrANi zuddhAni sthitAH zeSA nava tena cArTAna zuddhayati, tata AgataM nava catustriMzadadhikazatabhAgAn ArdrAsa- kAnavagAhya sUryastrazattamaM svamRtuM parisamApayati / tadevamuktAH sUryartavaH, samprati candrAnAM catvAri zatAni dvayuttarANi, tathAhi-eka- sminakSatraparyAya candrasya paTRtavobhavanti candrasyaca nakSatraparyAyAyuge bhavanti saptaSaSTisaGkhyAstataH saptaSaSTi SaDbhirguNyate jAtAni catvArizatAni dvayuttarANi etAvanto yugecandrasya RtavaH, uktaMca-"cattAriuusayAI viuttarAI jugaMmi cNdss|' ekaikasya cNdrtoH parimANaM paripUrNA-zcatvAro'horAtrAH paJcamasya cAhorAtrasya saptatriMzatsaptaSaSTibhAgAH, tathA coktm||1|| "cadassuuparimANaM cattAria kevalA ahorattA / sattattIsaM aMsA sattahikaeNacheeNaM / " kathametadavasIyate iti cet, ucyate, ihaikasminnakSatraparyAye SaT Rtava iti prAgevAnantaramuktam, nakSatraparyAyasya candraviSayasya parimANaM saptaviMzatirahorAtrAH ekasya cAhorAtrasya ekaviMzati saptaSaSTibhAgAH tatrAhorAtrANAM SaDbhirbhAgo hriyate labdhAzcatvAro'horAtrAH zeSAstiSThanti trayaste saptaSaSTibhAgakaraNArtaM saptaSaSTyA guNyanta jAte dve zate ekottare tata uparitanAekaviMzati saptaSaSTibhAgAH prakSipyante, jAte dve zate dvAviMzatyadhike teSAM SaDvirbhAge hRte labdhAH saptatriMzat saptaSaSTibhAgAiti, teSAM ca candrartA nAmAnayanAya pUrvAcAryairidaM krnnmuktN||1|| "caMdaUUANayaNe pavvaM pannarasasaMguNaM niymaa| tihisaMkhittaM saMtaM vAvaTThIbhAgaparihINaM / / // 2 // cottIsasayAbhihayaM paMcuttaratisayasaMjuyaM vibhae / chahiM u dasattarehi ya saehi laddhA uU hoi|| anayovyArkhayA-vivakSitasyacandraurAnayane kartavye yugAdito yat parva-parvasaGkhyAnamatisaGakrAntaMtatpaJcadazaguNaniyamAt karttavyam, tatastithisaGkSiptamiti-yAstithayaH parvaNAmupari Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 12, prAbhRtaprAbhRtaM - 227 vivakSitAt dinAt prAgatikrantAstAstatra saGipkSayante, tato dvASaSTibhAgaiH- dvASaSTibhAga- niSpannaravamarAtraiH parihInaM vidheyam, tata evaMbhUtaM saccatustriMzena zatenAbhihataM-guNitaM karttavyam, tadanantaraM ca paJcottaraistribhi zataiH saMyuktaM sat SaDmirdrazottaraiH zatairvibhajet, vibhakte sati ye labdhA aGkAsteRtavo vijJAtavyAH / eSa karaNagASAdvayAkSarArtha, samprati karaNabhAvanA kriyate, ko'pi pRcchatiyugAditaH prathame parvaNi paJcamyAM kazcandraturvarttate iti, tatraikamapi parva paripUrNamatra nAdyApyabhUditi yugAdito divasA rUponA dhriyante, te ca catvArastataste catustriMzadadhikena zatena guNyante jAtAni paJca zatAni SaTtriMzadadhikAni tataH bhUyastriNi zatAni paJcottarANi prakSipyante jAtAnyaSTau zatAnyekacatvAriMzadadhikAni teSAM SaDbhiH zatairdazottarairbhAgo hiyate labdhaH prathama RtuH aMzA uddharanti dve zate ekatriMzadadhike teSAM catustriMzena zatena bhAgaharaNaM labdha ekaH, aMzAnAM catustriMzena zatena bhAgo hiyate yallabhyate te divasA jJAtavyAH, zeSAstvaMzA uddharanti saptanavati teSAM dvikenApavarttanAyAM labdhAH sArddhA aSTAcatvAriMzatsaptaSaSTibhAgAH AgataM yugAditaH paJcamyAM prathamaH prAvRTalakSaNaH Rturatikranto dvitIyasya RtoH eko divaso gato dvitIyasya ca divasasya sArddhA aSTAcatvAriMzat saptaSaSTibhAgAH / , tathA ko'pi pRcchati yugAdito dvitIye parvaNi ekAdazyAM kazcandraturiti, tatraikaM parva atikrantamityeko dhriyate, sa paJcadazabhirguNyate jAtAH paJcadaza ekAdazyAM kila pRSTamiti tasyAH pAzcAtyA daza ye divasAste prakSipyante jAtAH paJcaviMzati sA catustriMzena zatena guNyate jAtAni trayastriMzacchatAni paJcAzadadhikAni teSu trINi zatAni paJcottarANi prakSipyante jAtAni SaTtriMzacchatAni paJcapaJcAzadadhikAni teSAM SaDbhiH zatairdazottarairbhAgo hriyate labdhAH paJca aMzA avatiSThante SaT zatAni paJcottarANi teSAM catustrizena zatena bhAge hRte labdhAzcatvAro divasAH zeSAstvaMzA uddharanti ekonasaptati tasyA dvikenApavarttanAyAM labdhAH sArddhAzcitustriMzatsaptaSaSTibhAgAH, etamanyasminnapi divase candraturavagantavyaH / samprati candrarttuparisamAptidivasAnayanAya yatpUrvAcAryai karaNamuktaM tadabhidhIyate"puvvaMpiva dhuvarAsI guNie bhaie sageNa cheeNaM / 119 11 jaM laddhaM so divaso somassa uU samattIe // " asyA vyAkhyA - iha yaH pUrvaM sUryarttupratipAdane dhruvarAzirabhihitaH paJcottarANi trINi zatAni catustriMzadadhikazatabhAgAnAM tasmin pUrvamiva guNite, kimuktaM bhavati ? - Ipsitena ekAdinA dvayuttaracatuHzatatamaparyantena dvyuttaravRddhena ekasmAdArabhya tata UrdhvaM dvayuttaravRddhayA pravarddhamAnena guNite svakena - AtmIyena chedena catustriMzadadhikazatarUpeNa bhakte sati yallabdhaM sa somasya - candrasya RtoH samAptau veditavyaH, yathA kenApi pRSTaM candrasya RtuH prathamaH kasyAM tithau parisamAptiM gata iti, tatra dhruvarAzi paJcottarazatatrayapramANo dhriyate sa ekena guNyate jAtastAvAneva dhruvarAzi tasya svakIyena catustriMzadadhikazatapramANena chedena bhAgo hiyate, labdhau dvau zeSAstiSThati saptatriMzat tasyAdvikenApavarttanAjAtAH sArddhASTAdaza saptaSaSTibhAgAH AgataM yugAdito dvau divasau tRtIyasya ca divasasya sArddhAn aSTAdaza saptaSaSTibhAgAnatikramya prathamazcandratuM parisamAptimupayAti, dvitIyazcandratujijJAsAyAM sa dhruvarAzi pazcottarazatatrayapramANastribhirguNyate, jAtAni nava zatAni Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUryaprajJaptiupAGgasUtram 12/- /102 paJcadazottarANi teSAM catustriMzadadhikena zatena bhAgo hiyate labdhAH SaT zeSamuddharati ekAdazottaraka zataM tasya dvikenApavarttanAyAM labdhAH sAddhAH paJcapaJcazat saptaSaSTibhAgAH AgataM yugAditaH SaTsu divaseSyatikrAnteSu saptamasya ca divasasya sArddheSu paJcapaJcAzatsaGghayeSu saptaSaSTibhAgeSu gateSu dvitIyazcandratuM parisamAptiM gacchati, dvayuttaracatuH zatatamarttujijJAsAyAM sa eva dhruvarAzi paJcottarazatantrayapramANo'STabhi zataistrayuttarairguNyate-dvayuttaravRddhayA dvayuttaravRddhayA hi dvayuttaracatuHzatatamasya trayuttarASTazatapramANa eva rAzirbhavati, tathAhi 228 yasya ekasmAdUrdha dvayuttaravRddhayA rAzizcintyate tasya dviguNo rUpono bhavati yathA dvikasya trINi trikasya paJca catuSkasya sapta, atrApi dvayuttaracatuH zatapramANasya rAzedvaryuttaravRddhayA rAzizcintyate tato'STau zatAni tryuttarANi bhavanti, evaMbhUtena ca rAzinA guNane jAte dve lakSe catuzcatvAriMzatsahasrANi nava zatAni paJcadazottarANi teSAM catustriMzena zatena bhAgo hiyate labdhAnyaSTA- daza zatAni saptaviMzatyadhikAni aMzAzcoddharanti saptanavati tasyA dvikenApavarttanA labdhAH sArddhA aSTAcatvAriMzatsaptaSaSTibhAgAH / AgataM yugAdito'STAdazasu divasazateSu saptaviMzatyadhikeSyatikrAnteSu tataH parasya ca divasasya sArddheSvAcatvAriMzatsayeSu saptaSaSTibhAgeSu gateSu dvayuttaracatuH zatatamasya candrataH parisamAptiriti / eteSu ca candrartuthu candranakSatrayogaparijJAnArthaM eSa pUrvAcAryopadezaH / 119 11 "so ceva dhuvo rAsI guNarAsIvi a havaMti te ceva ! nakkhattasohaNANi a parijANasu puvvabhaNiyANi / / " 7 asyA gAthAyA vyAkhyA - candrarttInAM candranakSatrayogArthaM sa eva paJcottarazatatrayapramANI dhruvarAzirveditavyaH, guNarAzayo'pi guNakArarAzayo'pi ekAdikA dvayuttaravRddhAstaeva bhavanti jJAtavyA ye pUrvamupadiSTA nakSatrazodhanAnyapi ca parijAnIhi tAnyeva yAni pUrvabhaNitAni dvAcatvAriMzaprabhRtIni tataH pUrvaprakAreNa vivakSite candrartI niyato nakSatrayoga Agacchati, tatra prathame candrartI kazcandranakSatrayoga iti jijJAsAyAM sa eva paJcottarazatatrayapramANo dhruvarAzirdhiyate sa ekena guNyate ekena ca guNitaH san tAvAneva bhavati tato'bhijito dvAcatvAriMzat zuddhA zeSe tiSThate dve zate triSaSTyadhike taJcatustrazena zatena zravaNaH zuddhaH sthitaM pazcAdekonatriMzataM zataM tasya dvikenApavarttanA jAtA sArddhAzciTuHSaSTi saptaSaSTibhAgAH AgataM dhaniSThAyAH sArddhAH catuHSaSTiM saptaSaSTibhAgAnavagAhya candraH prathamaM svamRtuM parisamApayati / dvitIyacandrartujijJAsAyAM sa eva dhruvarAzi paJcottarazatatrayapramANastribhirguNyate jAtAni nava zatAni paJcadazottarANi tatrAbhijito dvAcatvAriMzat zuddhA sthitAni zeSANi aSTau zatAni trisaptatyadhikAni tatazcatustrazadadhikena zatena zravaNaH zuddhimupagataH sthitAni zeSANi sapta zatAnyekonacatvAriMzadadhikAni tato'pi catustriMzena zatena dhaniSThA zuddhA jAtAni SaT zatAni paJcottarANi tato'pi saptaSaSTyA zatabhiSak zuddhA sthitAni pazcAtpazca zatAnyaSTAtriMzadadhikAni etebhyo'pi catustriMzena zatena pUrva bhadrapadA zuddhA sthitAni caturadhikani catvAri zatAni tebhyo'pi dvAbhyAM zatAbhyAmekottarAbhyAmuttarabhadrapadA zuddhA sthite zeSe dve zate tryuttare tAbhyAmapi catustriMzena zatena revatI zuddhA sthitA pazcAdekonasaptati AgatamazvinInakSatrasyaikonasaptatiM catustriMzadadhika , Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 12, prAbhRtaprAbhRtaM - 229 zatabhAgAnAmavagAhya dvitIyaM svamUtuMcandraH parisamApayati, tathA dvayuttaracatuHzatatamacandrartujijJAsAyAM sa dhruvarAzi paJcottarazatatrayapramANo dhriyate, cASTabhi zataiH tryuttaraiguNyate, jAte dve lakSe catuzcatvAriMzatsahamaNi navazatAni paJcadazottarANi, tatra sakalanakSatraparyAyaparimANaMSaTtriMzacchatAni SaSTyadhikAni, tathAhi__SaTsu arddhakSetreSu nakSatreSu pratyekaM saptaSaSTiraMzA dvayarddhakSetreSunakSatreSu pratyekaM dvezate ekottare aMzAnAM paJcadazasu samakSetreSu pratyekaM catustriMzaMzatamiti SaT saptaSaSTyA guNyan jAtAni catvAri zatAni dvayuttarANitathA SaT ekottareNa zatadvayena guNyante jAtAni dvAdaza zatAni SaDuttarANi tathA catustriMzaM zataM paJcadazabhirguNyate jAtAni viMzati zatani dazottarANi ete ca trayo'pi rAzayaH ekatra mIlyante mIlayitvA ca teSvabhijito dvAcatvAriMzaprakSipyante, jAtAni SaTtriMzacchatAni SaSTyadhikAni, etAvatA ekanakSatraparyAyaparimANena pUrvarAzeH bhAgo hiyate, labdhAH SaTSaSTinakSatraparyAyAH pazcAdavatiSThante paJcapaJcAzadadhikAni trayastriMzacchatAni, tatrAbhijito dvAcatvAriMzacchuddhA sthitAni zeSANi trayastriMzacchatAni trayodazAdhikAni etebhyastrIbhiH sahamadaryazItyadhikairanurAdhAntAni nakSatrANi zuddhAni zeSe tiSThato ve zate ekatriMzadadhike tataH saptaSaSTyA jyeSThA zuddhA sthitaM catuHSaSTyadhikaM zataM tato'pi catustriMzena zatena mUlanakSatraM zuddhaM sthitA pazcAt triMzata, AgataM pUrvASADhAnakSatrasya triMzataM catustriMzadadhikazatabhAgAnAmavagAhya candro dvayuttaracatuHzatatamaM svamRtuM pariniSThApayati / tadevamuktaM sUryartuparimANaM candrartuparimANaM ca, samprati lokarUDhayAyAvadekaikasya cndloH parimANaM tAvadAha--'tA sabveviNa mityAdi, tA iti pUrvavat, sarve'pyete SaTsaGkhyAH prAvRDAdaya RtavaH pratyekaM candrartavaH santo dvau dvau mAsau veditavyau, tau ca kiMpramANAvityAha-'ticauppaNNa'mityAdi, trINi zatAni catuHpaJcAzadadhikAni rAtriMdivAnAM dvAdazaM cadvASaTibhAgA rAtriMdivasyeti zeSaH,ityevaMrUpeNAdAnena ityevaMrUpaMsaMvatsarapramANamAdAyetyartha gaNyamAnau dvau mAsau sAtirekANimanAgadhikAni dvAbhyAM rAtriMdivasya dvASaSTibhAgAbhyAmadhikAnIti bhAvaH ekonaSaSTirekonaSaSTi rAtriMdivAni rAtriMdivAoNa-rAtridivaparimANenAkhyAtAviti vadet, tathAhi-dvidvimAsapramANAH SaT Rtavaiti trayANAM catuHpaJcAzadadhikAnAM rAtriMdivazatAnAM SaDbhirbhAge hRte labdhA ekonaSaSTirahorAtrA dvAdazAnAM ca dvASaSTibhAgAnAM SaDabhirbhAgahAre dvau dvASaSTibhAgau iti,evaM ca satikarmamAsApekSayAekaikasmin RtaulaukikamekaikaMcandrartumadhikRtya vyavahArata ekaiko'vamarAtro bhavati, sakale tu karmasaMvatsareSaT avamarAtrAH, tathA cAha 'tatthe' tyAdi, tatra-karmasaMvatsare candrasaMvatsaramadhikRtya vyavahArataH khalvime-vakSyamANakramAH SaT avamarAtrAH prajJaptAH, tadyathA-'taie paJce' ityAdi sugamam, iyamatra bhAvanA-iha kAlasya sUryAdikriyopalakSitasyAnAdipravAhapatitapratiniyatasvabhAvasyana svarUpataH kApi hAnirnAdhikazcidapi svarUpopacayo yatvidamavamarAtrAtirAtrapratipAdanaM tatparasparaMmAsacintApekSayA, tathAhi-karmamAsamapekSya candramAsasya cintAyAmavamarAtrasambhavaH karmamAsamapekSya sUryamAsacintAyAmatirAtrakalpanA, tathA coktam // 1 // "kAlassa neva hANI navibuDDI vAavaDio kaalo| Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 jaya vaDDaDDI mAsA eka mekkAo !" -tatrAdamarAtrabhAvanAkaraNArthamidaM pUrvAcAryopadarzitaM gAthAdvayaM"caMdaUUmAsANaM aMsA je dissae visesaMmi / te omarattabhAgA bhavaMti mAsassa nAyavvA // vAvaThThibhAgamegaM divase saMjAi omarattassa / bAvaTThI divasehiM omarattaM tao havai // " anayorvyAkhyA karmmamAsaH paripUrNatriMzadahorAtrapramANazcandramAsa ekonitriMzadahorAtrA dvAtriMzacca dvASaSTibhAgA ahorAtrasya tatazcandramAsasya - candramAsaparimANasya RtumAsasya ca karmmamAsaparimANasya ca ityarthaH, parasparavizleSaH kriyate, vizleSe ca kRte sati ye aMzA uddharitA dRzyante triMzat dvASaSTibhAgarUpAH te avamarAtrasya bhAgAH taddhayamarAtrasya paripUrNaM mAsadvayaparyante bhavati, tatastasya satkAste bhAgA mAsasyAvasAne draSTavyAH, yadi triMzati divaseSu triMzad dvASaSTibhAgA ava marAtrasya prApyante tata ekasmin divase katibhAgAH prApyante, atrAntyena rAzinA ekakalakSaNena madhyamasya rAzestriMzadrUpasya guNanaM, ekena ca guNitaM tadeva bhavatIti jAtAstrazadeva, tasyA AdirAzinA triMzatA bhAge hate labdha ekaH AgataM pratidivasamekaiko dvASaSTibhAgo labhyate, tathA cAha'bAvaTTha' tyAdi, dvASaSTibhAga ekaiko divase divase saMjAyate avamarAtrasya, gAthAyAmekazabdo divasa zabdazcAgRhItavIpso'pi sAmarthAdvIpsAM gamayati napuMsakanirdezazca prAkRtalakSaNavazAt, tadevaM yat ekaikasmin divase ekaiko dvASaSTibhAgo'vamarAtrasya samvandhI prApyate tato dvASaSTyA divasaireko'vamarAtro bhavati, kimuktaM bhavati ? - divase divase avamarAtrasatkaikaikadvASaSTibhAgavRddhayA dvASaSTitabho bhAgaH saJjAyamAno dvASaSTitamAca tithirnidhanamupagateti dvASaSTitamA tithirloke patiteti vyavahriyate, uktaM ca-"ekkaMsi ahoratte dovi tihI jatta nihaNamejjAsu / sottha tihI parihAyai" iti varSAkAlasya - caturmAsapramANasya zrAvaNAdeH tRtIye parvaNi satiprathamo'vamarAtraH, tasyaiva varSAkAlasya sambandhini saptame parvaNi sati dvitIyo'vamarAtrastadanantaraM zItakAlasya tRtIye parvaNi mUlApekSayA ekAdaze tRtIyo'vamarAtraH tasyaiva zItakAlasya saptame parvaNi mUlApekSayA paJcadaze caturtha tadanantaraM grISmakAlasya tRtIye parvaNi mUlApekSayA ekonaviMzatitame paJcamastasyaiva grISmakAlasya saptame parvaNi mUlApekSayA trayoviMzatitame SaSThaH, tathA coktam"taiyammiomarattaM kAyavvaM sattamaMmi pavvaMmi / #19 11 vAsahimagimhakAle cAubhmAse vidhIyate / 119 11 // 2 // sUryaprajJaptiupAGgasUtram 12 /-/ 102 iha ASADhAdyA Rtavo loke prasiddhimaiyaruH, tato laukikavyavahAramapekSyASADhAdArabhya pratidivasamekaikadvASaSTibhAgahAnyA varSAkAlAdigateSu tRtIyAdiSu parvasu yathoktA avamarAtrA pratipAdyante, paramArthataH punaH zrAvaNabahulapakSapratipallakSaNAt yugAdita Arabhya catuzcatuH parvAtikrame veditavyAH, atha yugAditaH katiparvAtikrame kasyAM tithAvavamarAtrIbhUtAyAM tayA saha kA tithi parisamAptiM yAsyatIti cintAyAmimAH pUrvAcAryopadarzitAH praznanirvacanarUpA gAthAH"pADiyaya omaratte kaiyA viiyA samappihIi tihI / 11918 biiyAe vA taiyA taiyAe vA cautthI u // Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 12, prAbhRtaprAbhRtaM - 231 sesAsu ceva kAhii tihIsu vavahAragaNiyadiThThAsu / suhameNa parillatihI saMjAyai kami pavvaMmi / / // 3 // rUvAhigA UUyA viguNA pavvA havaMti kAyavvA / emeva havai jumme ekattIsA jayA pvvaa|| etAsAM vyAkhyA-iha pratipada Arabhya yAvatpaJcadazI etAvastithayastAsAM ca madhye pratipadyavamarAtrIbhUtAyAM satyAM kasmin parvaNi-pakSe dvitIyA tithi samApsyati-pratipadA saha ekasminnahorAtresamAptimupayAsyatIti?, dvitIyAyAM vA tithAvavamarAtrIbhUtAyAM kasmina parvaNi tRtIyA samAptimeSyati, tRtIyAyAM vA tithAvavamarAtrIsampannAyAM kasmin parvaNi caturthI nidhanamupayAsyati?,evaM zeSAsvapitithiSuvyavahAragaNitaSTAsu-lokaprasiddhavyavahAragaNita-paribhAvitAsu paJcamI SaSThI saptamyaSTamI navamI dazamI ekAdazI dvAdazI trayodazI caturdazI caturdazI paJcadazIpAsu ziSyaH praznaM kariSyati, yathA-sUkSmeNa-pratidivasamekaikena dvASaSTibhAgarUpeNa zlakSNena bhAgena parihIyamAnAyAMtithau pUrvasyAH pUrvasyA amavamarAtrIbhUtAyAstitherAnantaryeNa parAparA tithi kasmin parvaNi saAyate samAptiH?, etaduktaM bhavati-caturthyAM tithAvavamarAtrIbhUtAyAM kasmina parvaNi paJcamI samAptimupaiti, paJcamyAM vASaSThI evaM yAvatpaJcadazyAM tithAvavamarAtrIbhUtAyAMkasmin parvaNi pratipadrUpA tithiH samApnotIti ziSyasya praznamavadhArya nirvacanamAcArya Aha rUvAhigAu' ityAdi iha yAH ziSyeNa praznaM kurvatA tithaya uddiSTAstA dvividhAstadyathAojorUpA yugmarUpAzca, ojo viSamaM yugmaM samaM, tatra yA ojorUpAstA prathamato rUpAdhikAH kriyante tato dviguNAstathA ca sati tasyAstasyAstithairyugmaparvANi nirvacanarUpANi samAgatAni bhavanti, 'emeva havai jumme' iti yA api yugmarUpAstithayastAsvapievameva-pUrvoktenaiva prakAreNa karaNaMgravartanIyam, navaraM dviguNIkaraNAnantaraMekatriMzadyutAH satyaH parvANi nirvacanarUpANi bhavanti, iyamatra bhAvanA-yadA'yaMpraznaH-kasmin parvaNi pratipadi avamarAtrIbhUtAyAM dvitIyA samApayatIti, tadA pratipata kiloddiSTA, sA ca prathamA tithirityeko dhriyate sa svapAdhikaH kriyate, jAte dve rUpe te apidviguNI kriyetejAtAzcatvAra AgatAnicatvAri parvANitato'yamathaH-yugAditazcaturthe parvaNi pratipadyavamarAtrIbhUtAyAM dvitIyAsamAptimupayAtIti, yuktaM caitat, tathAhi-pratipadhuddiSTAyAM catvAri parvANi samAgatAni parva ca paJcadazatithyAtmakaM tataH paJcadaza caturbhirguNyante jAtA SaSTi :, pratipadi dvitIyA samApayatIti dvirUpe tatrAdhike prakSipte jAtA dvASaSTiH, sA ca dvASaSTyA bhajyamAnA niraMzaM bhAgaM prayacchati, labdha ekaka ityAgataH prathamo'vamarAtra ityisaMvAdikaraNaM, yadA tu kasmin parvaNi dvitIyAyAmavamarAtrIbhUtAyAM tRtIyA samApnotIti praznastadA dvitIyA kila pareNoddiSTeti dviko dhriyate, sarUpAdhikaH kRto jAtAni trINirUpANi tAni dviguNI-kriyantejAtAH SaT dvitIyA catithi sameti SaT ekatriMzadhutAHkriyante jAtAH saptatriMzat AgatAni nirvacanarUpANi saptatriMzat parvANi, kimuktaM bhavati ? -- yugAditaH saptatriMzattame parvaNi gate dvitIyAyAmavamarAtrIbhUtAyAM tRtIyA samApnoti, idamapi karaNaM samIcInaM, tathAhi-dvitIyAyAmuddiSTAyAM saptatriMzatparvANi samAgatAni, tataH paJcadaza saptatriMzatAguNyante, jAtAni paJca zatAni paJcapaJcAzadadhikAni dvitIyA naSTA tRtIyA jAteti trINi rUpANi tatra prakSipyante jAtAni paJca Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 12 /-102 zatAni aTApa- cAzadadhikAni, eSo'pi rAziauSaSTyA bhajyamAno niraMzaM bhAgaM prayacchati, lavdhAzca navetyAgato navamo'vamarAtra iti samIcInaM karaNaM, evaM sarvAsvapi tithiSu karaNabhAvanA karaNasamIcInatvabhAvanA avamarAtrasaGkhyA ca svayaM bhAvanIyA, parvanirdezamAtraM tu kriyate, tatra tRtIyAyAM caturthI samApayatatyarame parvaNi gate cata. paJcamI ekacatvAriMzattameparvaNi paJcamyAM paSThI dvAdaze parvaNi paTyAM saptamI paJcacatvAriMzattame saptamyAmaSTamI poDaze aSTamyAM navamI ekonapaJcAzattame navamyAM dazamI viMzatitame dazamyAmekAdazI tripaJcAzattame ekAdazyAM dvAdazI catuviMzatitamedvAdazyAM trayodazI saptapaJcAzattametrayodazyAMcaturdazI aSTAviMzatitamecaturdazyAMpaJcadazIekaSaSTitame paJcadazyAMpratipatdvAtriMzatameiti, evametA yugapUrvArddha, evaM yugottraarddh'pidrssttvyaaH| tadevamuktAavamarAtrAH, sampratyatirAtrapratipAdanArthamAha-'tatthe'tyAdi, tatraikasmin saMvatsare khalvimeSaT atirAtrAH prajJaptAstadyathA--'cautthepavve ityAdi, ihakarmamAsapekSya sUryamAsacintAyAmekaikasUrya parisamAptAvekaiko'dhiko'horAtraH prApyate, tathAhi triMzatA'horAtrairekaH karmamAsaH sArddhatriMzatA'horAtrairekaH sUryamAso mAsadvayAtmakazca Rtustata ekasUryartuparisamAptau karmamAsadvayamapekSyaiko'dhiko'horAtraHprApyate, sUryartuzcASADhAdikastataASADhAdArabhyacaturthe parvaNigateeko'dhiko'horAtrobhavatyaSTame parvaNi gatedvitIyastRtIyo dvAdaze parvaNi caturtha SoDaze paJcamo viMzatitameSaSThazcaturviMzatitame iti, avamarAtrazca karmamAsadvayamapekSya candramAsacintAyAM, candramAsAzca zrAvaNAdhAstato varSAkAlasya zrAvaNaderityuktaM prAga, samprati yamapekSyAtirAtro yaM cApekSyAvabharAtrA bhavanti tadetatpratipAdayatimU. (103) chacceva ya airattA AicAo havaMti maannaaii| chaccheva omarattA caMdAhi havaMti mANAhiM / / vR. atirAtrA bhavantyAdityAt-AdityamapekSya, kimuktaM bhavati?-AdityamapekSya karmamAsacintAyAM prativarSaM paT atirAtrA bhavaMti iti mANAhi-jAnIhi,tathA SaTavamarAtrA bhavanti candrAt-candramapekSya candramAsAnadhikRtya karmamAsantAyAM pratisaMvatsaraMSaT avamarAtrA bhavantItyarthaH, iti mANAhi-jAnIhi / tadevamuktA avamarAtrA ativAzca, saMpratyAvRttIrvivakSuridamAha mU. (104) tattha khalu imAo paMca vAsikIo paMca hemaMtAo paMca hemaMtAo AuTio pannattAo, tAeesiNaM paMcaNhaM saMvaccharANaM paDhamaM vAsikkA AuTiM caMde keNaM nakvatteNaM joeti tAabhIyiNA, abhIyissa paDhamasamaeNaM |tN samayaM ca NaM sUre keNaM nakkhatteNaM joeti? tApUseNaM, pUsassa egUNavIsaM muhuttA tettAlIsaM ca vAvaTTibhAgA muhattassa bAvahibhAgaM ca sattahidhA chettA tettIsaM cuNiyA bhAgA sesA tA eesiNaM paMcaNhaM saMvaccharANaM doccaM vAsikkA AuTiM caMde keNaM nakkhatteNaMjoeti? tA saMThANAhiM saMThANANaM ekArasa muhutte UtAlIsaMca bAvaTThibhAgA muhattassa bAvaTThibhAgaM casattadvidhA chettAtepaNNaM cuNNiyA bhAgA sesA / taMsamayaM sUre keNaM nakkhatteNaM joeti? tApUseNaM, pUsassa NaM taM cevajaM paDhamayA, etesiNaM paMcaNhaM saMvaccharANaM tacaM vAsikAMAuTiMcaMde keNaM nakkhatteNaMjoei?, tA visAhAhiM visAhANaMterasa muhuttA cauppannaM ca bAvaTThibhAgA muhuttassa vAvavibhAgaM ca sattadvidhA chettA rattAlIsaM cuNiyA bhAgA sesaa| Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 233 prAbhRtaM 12, prAbhRtaprAbhRtaM taM samayaM ca NaM sUre keNaM nakkhatteNaM joeti ?, tA pUseNaM pUsassa taM ceva, tA eesi NaM paMcaNhaM saMvaccharANaM ca utthaM vAsikka AuTTi caMde keNaM nakkhatteNaM joeti ?, tA revatIhi revatINaM paNavIsaM muhuttA bAvaTThabhAgA muhuttassa bAvaTThibhAgaM ca sattaTThidhA chettA battIsaM cuNNiyAbhAgA sesA, taM samayaM ca NaM sUre keNa nakkhatteNaM joeti ?, tA pUseNaM pUsassa taM ceva, tA eesi NaM paMcaNhaM saMvaccharANaM paMcamaM vAsikkAM AuTTi caMde keNaM nakkhatteNaM joeti ?, tA puvvAhiM phagguNIhiM puvvAphagguNINaM bArasa muhuttA sattAlIsaM ca bAvaTThibhAgA muhuttassa bAvadvibhAgaM ca sattadvidhA chetA terasa cuNNiyAbhAgA sesA / taM samayaM ca NaM sUre keNaM nakkhatteNaM joeti ?, tA pUseNaM, pUsassa taM ceva / vR. tatra - yuge khalvimAH - vakSyamANasvarUpAH paJca vArSikyaH - varSAkAlabhAvinyaH paJca hemantyaH - zItakAlabhAvinyaH sarvasaGkhyayA daza AvRttayaH sUryasya prajJaptAH, iyamatra bhAvanA - AvRttayo nAma bhUyo bhUyo dakSiNottaragamanarUpAstAzca dvividhAH, tadyathA - ekAH sUryasyAvRttayo'parAzcandramasaH, tatra yuge sUryasyAvRttayo daza bhavanti, catustriMzaM ca zatamAvRttInAM candramasaH uktaM ca"surarasa ya ayaNasamA AuTTIo jugaMmi dasa hoMti / // 1 // caMdassa ya AuTTI sayaM ca cottIsayaM ceva // " atha kathamavasIyate sUryasyAvRttayoyugedaza bhavanti candramasazcAvRtatInAM catustriMzaM zatamiti, ucyate, uktaM nAma AvRttayo bhUyobhUyo dakSiNatotragamanarUpAstataH sUryasya candramaso vA yAvantyayanAni tAvatya AvRttayaH, sUryasya cAyanAni daza, etaccAvasIyate trairAzikavalAt, tathAhi yadi tryazItyadhikena zatena divasAnAmekamayanaM bhavati tato'STAdazabhiH zataistriMzadadhikaiH kati ayanAni labhyante, atrAntyena rAzinA madhyamasya rAzerguNanaM ekasya ca guNane tadeva bhavatIti jAtAnyaSTAdaza zatAni triMzadadhikAni teSAmAdyena rAzinA tryazItyadhikazatapramANena bhAgaharaNaM labdhA daza, AgataM yugamadhye sUryasya daza ayanAni bhavantItyAvRttayo'pi daza, tathA yadi trayodazabhirdivasaizcatuzcatvAriMzatA ca saptaSaSTibhAgairekaM candrasyAyanaM bhavati tato'STAdazabhirdivasazataistriMzadadikaiH kati candrAyayanAni bhavanti tatrAdye rAzau savarNanAkaraNArthaM trayodazApi dinAni saptaSaSTyA guNyante, guNayitvA coparitanAzcatuzcatvAriMzatsaptaSaSTibhAgAH prakSipyante, jAtAni nava zatAni paJcadazottarANi yAni cASTAdaza zatAni triMzadadhikAni tAnyapi savarNanArthaM saptaSaSTyA guNyante, jAtAni dvAdaza lakSANi dve sahasre SaTzatAni dazottarANi 1202610 taccaivaMrUpeNAntyena rAzinA madhyamasya rAzerekakarUpasya guNanaM, ekasya ca guNane tadeva bhavatItyetAvAneva rAzirjAtastasya navabhi zataiH paJcadazottarairbhAgo hriyate labdhaM catustriMzaM zataM 134 etAvanti candrAyaNAni yugamadhye bhavantItye- tAvatyazcandramasa AvRttayaH / samprati kA sUryasyAvRtti kasyAM tithau bhavatIti cintAyAM yatpUrvAcAryairupadarzitaM karaNaM tadupadarzyate 119 11 // 2 // AuTTIhiM egUNiyAhiM guNiyaM sayaM tu tesIyaM / jeNa guNaM taM tiguNaM rUvahiyaM pakkhive tattha // pannarasa bhAiyaMmi u jaM laddhaM taM taisu hoi pavvesu / je asA te divasA AuTTI tattha boddhavvA / / Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 _ sUryaprajJaptiupAGgasUtram 12/-104 anayokkhyA -AvRttibhirekonakAbhirguNitaM zataMtryazItyadhikaM, kimuktaM bhavati? yA AvRttirviziSTatithiyuktA jJAtumithyate tatsaGkhyA ekonA kriyate, tatastayA tryazItyadhikaM zataM guNyate, guNayitvAca yenAGkena guNitaM tryazItyadhikaM zataM tadaGkasthAnaM triguNaM kRtvA rUpAdhikaM sat tatrapUrvarAzau prakSipyante, tataH paJcadazabhirbhAgo hriyate, hRtecabhAgeyalabdhaMtatiSutAvatsabyAkeSu parvasvatikrAnteSusA vivakSitA AvRttirbhavati, ye tvaMzAH pazcAduddharitAste divasA jJAtavyAH, tatra teSu divaseSu madhye caramadivaseAvRttirbhavatIti bhAvaH, ihAvRttInAmevaM kramo-yugeprathamA AvRtti zrAvaNe mAse dvitIyAmAghamAse tatIyA bhUyaH zrAvaNe mAse caturthI mAghamAse punarapi paJcamI zrAvaNe SaSThI mAghamAse bhUyaH saptamI zrAvaNe aSTamI mAghe navamI zrAvaNe dazamI mAdhamAse iti| tatra prathamA kila AvRtti kasyAM tithau bhavatIti yadi jijJAsA tadA prathamAvRttisthAne ekako dhriyate sa rUponaH kriyate iti na kimapi pazcAdrUpaM prApyate, tataH pAzcAtyayugabhAvinI yA dazamIAvRttistatsaGkhyA dazakarUpAdhriyatetayA tryazItyadhikaMzataMguNyatejAtAnyaSTAdazazatAni triMzadadhikAni, dazakena kila guNitaM tryazItyadhikaM zatamiti te daza triguNAH kriyante jAtA triMzat sA rUpAdhikA vidheyA jAtA ekatriMzat sA pUrvarAzau prakSipyate jAtAnyaSTAdaza zatAnyekaSaSTyadhikAni teSAM paJcadazabhirbhAgo hriyate labdhaM caturviMzatyadhikaM zataM zeSaM tiSThati ekaM rUpaM,AgataM caturviMzatyadhikaparvazatAtmake pAzcAtye yuge'tikrAnte abhinaveyugapravarttamAneprathamA AvRtti prathamAyAM tithau pratipadi bhavatIti / tathA kasyAM tithau dvitAyA mAghamAsabhAvinyAvRttirbhavatIti yadi jijJAsA tato dviko dhriyate, sa rUponaH kRta itijAta ekakastena tryazItyadhikaM zataM guNyate, ekenaca guNitaM tadeva bhavatIti jAtaM tryazItyadhikameva zataM, ekena guNitaM kila tryazItyadikaM zatamiti ekastrIguNIkriyate, jAtastrikaH sa rUpAdhiko vidhIyate, jAtAzcatvAraH te pUrvarAzau prakSipyanteka jAtaM saptAzItyadhikaM zata, tasya paJcadazabhirbhAgo hriyate, labdhA dvAdaza zeSAstiSThanti sapta,AgataM yuge dvAdazasu parvasvatikrAnteSu mAghamAse bahulapakSe saptamyAM tithau dvitIyA mAdhamAsabhAvinInAM tumadhye prathamA AvRttiriti, tathA tRtIyA AvRtti kasyAM tithau bhavatIti jijJAsAyAM triko dhriyate,sa rUponaH karttavya iti jAto dvikAtena tryazItyadhikaM zataM guNyate, jAtAnitrINi zatAni paTpaSTyadhikAni , dvikena kila guNitaM yazItyadhikaM zataM tato dvikastriguNIkrayate jAtAH SaT te rUpAdhikAH kriyante jAtAH sapta tepUrvarAzau prakSipyante jAtAni trINi zatAni trisaptatyadhikAni teSAM paJcadazabhirbhAgo hiyate labdhA.caturviMzati zeSAstiSThanti trayodazAMzAH / / AgataMyuge tRtIyAAvRttizrAvaNamAsabhAvinInAMtumadhye dvitIyA caturviMzatiparvAtmake prathama saMvatsare'tikrAnte zrAvaNamAsebahulapakSe trayodazyAMtithaubhavatIti, evamanyAsvapyAvRttiSu karaNazAdvivakSitAstithayaH AnetavyAH,tAzcemAyuge caturthA mAghamAsabhAvinInAMtumadhyedvitIyA zuklapakSe caturthyApaJcamI zrAvaNamAsabhAvinInAM tumadhye tRtIyA zuklapakSe dazamyAM SaSThI mAghamAsabhAvinInAM tu madhye tRtIyA mAghamAse bahulapakSe pratipadi saptamI zrAvaNamAsabhAvinInAM tu madhye caturthI zrAvaNamAse vahulapakSe saptamyAMaSTamI mAghamAsabhAvinInAMtu madhye caturthImAghamAse vahulapakSe trayodazyAM navamI zrAvaNamAsabhAvinInAM tu madhye paJcamI zrAvaNamAse zuklapakSe catuA dazamI mAghamAsabhAvanInAMtu madhye paJcamI mAghamAse zuklapakSe dazamyAM, tathA caitA evapaJcAnAM zrAvaNamAsa Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 12, prAbhRtaprAbhRtaM // 1 // // 4 // bhAvinInAM paJcAnAM tu mAghamAsabhAvinInAM tithyo'nytraapyuktaaH||1|| "paDhamA bahulapaDivae viiyA bahulassa teriisidivse| suddhassa ya dasamIe bahulassa ya sattamIe u / / // 2 // suddhassa cautthIe pavattae paMcamI u AuTTI / eyA AuTTIo savvAo sAvaNe mAse / / bahulassa sattamIe paDhamA saddhassa to chutthiie| bahulassaya pADivae bahulassa ya terasIdivase / / // 4 // suddhassa ya dasamIe pavattae paMcamI u aauttttii| eyA AuTTIo savvAo maahmaasNmi|| . -etAsu sUryAvRttiSu ca candranakSatrayogaparijJAnArthamidaM karaNaM "paMca sayA paDipuNNA tisattarA niyamaso muhattANaM / chattIsa bisaTThibhAgAchacceva ca cuNNiyA bhaagaa||" // 2 // AuTTIhiM egUNiyAhi guNio havija dhuvraasii| .. eyaM muhuttagaNiyaM etto vocchAmisohaNagaM / / // 3 // abhiissa nava muhuttA bisahi bhAgA ya hoti cauvIsaM / chAvaThI ya samaggA bhAgA stttttticheykyaa| uguNaTuM poTThacayA tisuceva navottaresu rohinniyaa| tisu navanauiesu bhave puNavvasU uttarA phaggU / / paMceva auNapannA samAI ugunnttraaiNchccev| sojjhAhi visAhAsumUle satteva baayaalaa|| asayamuguNavIsA sohaNagaM uttarA asADhANaM / cauvIsaM khalu bhAgA chAvaTThI cuNNiyA bhaagaa| // 7 // eyAI sohaittAjaM sesaM taM haveja narakhattaM / caMdeNa samAuttaMAuTTIe u boddhavvaM / / etAsAMvyAkhyA-paJca zatAni trisaptatAni-trisaptatyadhikAniparipUrNAni muhUrtAnAMbhavanti paTviMzaca dvASaSTibhAgAH SaTcaiva cUrNikA bhAgAekasyacadvASaTibhAgasya satkAH SaTsaptaSaSTibhAgAH etAvAn vivakSitakaraNe dhruvarAzi, kathamasyotpattiriti cet, ucyate, iha yadi dazabhi sUryAyanaiH saptaSaSTizcandranakSatraparyAyA labhyante tata ekena sUryAyanena kiM labhAmahe ?, atrAntyena rAzinA ekakena madhyasya rAzeH saptaSaSTilakSaNasya guNanA 'ekena ca guNitaM tadeva bhavatItijAtA saptaSaSTiHtasyadazabhibhAMgahAre labdhAHpaTparyAyAH ekasya ca paryAyasyasapta dazabhAgAstadgatamuhUrttaparimANamadhikRtanAthAyAmupanyastaM / kathameta bAyate arthatAvantastatra muhUrtA iti cet,ucyate, trairAzikakavitAravalAta, tayAhi-yadidarbhAirgaH saptaviMzatirdinAni ekasya ca dinasya ekaviMzatisaptaSaSTibhAgA labhyante tataH saptabhirbhAgaH viH labhAmahe? ,atrAntyena rAzinA saptakalakSaNena madhyasya rAzeH saptaviMzatidinAni * Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 12/-/104 guNyante, jAtaM navAzItyadhikaM zataM, tasyAyena rAzinA dazakalakSaNenabhAge hRte labdhAH aSTAdaza divasAH, te ca muhUrtAnayanAya triMzatA guNyante, jAte dve zate saptatyadhike , tato dazabhirbhAga labdhAH saptaviMzatirmuhUrtAH,tepUrvasmin muhUrtarAzaunakSipyante,jAtAni paJcazatAni saptaSaTyadhikAni, ye'pica ekaviMzati saptaSaSTibhAgAdinasya te'pi muhUrtabhAgakaraNArthaM triMzatA guNyante, jAtAni triMzadadhikAniSaTzatAni , tAni saptabhirguNyante, jAtAni dazottarANi catuzcatvAriMzacchatAni, teSAM dazabhirbhAge hate labdhAni catvAri zatAnyekacatvAriMzadadhikAni, teSAM saptaSaSTyA bhAge hRte labdhAH SaT muhUttastei pUrvamuhUrtarAzau prakSipyante jAtAni sarvasaGkhyayA muhUrtAnAM paJca zatAni trisaptatyadhikAni, zeSA coddharati ekonacatvAriMzat sA dvASaSTyA guNyate jAtAni caturviMzati zatAni aSTAdazAdhikAni teSAMsaptaSaSTyA bhAgo hriyatelabdhAH SaTtriMzatdvApaSTibhAgAHzeSAstiSThanti SaTteca ekasya ca dvASaSTibhAgasyasatkAH saptaSaSTibhAgAH etecAtizlakSNarUpA bhAgAiti cUrNikA bhAgA vyapadizyante, tadevamukto dhruvraashi| samprati karaNamAha-AuTTIhi'ityAdi, yasyAMyasyAmAvRttau nakSatrayogo jJAtumiSyate tayA tayA AvRtyA ekonikayA-ekarUpahInayA guNito'nantaroktasvarUpo bhaveta yAvAn etanmuhUtuNitaM-muhUrtaparimANaM, ata UrdhvaM vakSyAmi zodhanakaM, atraprathamato'bhijito nakSatrasya zodhanakamAha-'abhiisse'tyAdi, abhijitaH-abhijinnakSatrasyazodhanakaM nava muhUrtA ekasya ca muhUrtasya caturviMzatiSiSTibhAgaH ekasya ca dviSaSTibhAgasya satkAH saptaSaSTicchedakRtAH samagrAH-paripUrNA SaTpaTibhAgAH,kathametasyotpattiriti cet, ucyate, ihAbhijito'horAtrasatkA ekaviMzati saptaSaSTibhAgAH candreNa yogaH, tato'horAtre triMzanmuhUrtA iti muhUrtabhAgakaraNArthaM sA eka viMzati triMzatA guNyate, jAtAniSaT zatAni triMzadadhikAni, teSAM saptaSaSTyA bhAgo hriyate, labdhA nava muhUrtAH, zeSAstiSThanti saptaviMzati, te dvASaSTibhAgakaraNArthaM dvASaSTyA guNyante, jAtAni SoDaza zatAni catuHsaptatyadhikAni , teSAM saptaSaSTyA bhAge hRte labdhAzcaturviMzatiSiSTibhAgAH, zeSAstiSThanti paTSaSTiH, teca ekasya dvApaSTibhAgasya satkAH sptssssttibhaagaaH|| _ sampratizeSanakSatrANAMzodhanakAnyucyante-'uguNaTu'mityAdigAthAtrayaM, ekonaSaSTyadhikaM zataMproSTapadA-uttarabhadrapadA, kimuktaM bhavai?-ekonaSaTyadhikena zatenAbhijidAdInyuttarabhadrapadAntAninakSatrANizuddhayanti, tathAhi-nava muhUrtA abhijito nakSatrasya triMzat zravaNasya triMzat dhaniSThAyAH paJcadaza zatibhiSajaH triMzat pUrvabhadrapadAyAH paJcacatvAriMzat uttarabhAdrapadAyA iti zudhyantyekonaSaSTyadhikenazatenottarabhadrapadAntAni nakSatrANi, tathA tripunavottareSuzateSu rohiNikArohiNikAntAni zuddhayanti, tathAhi ekonaSaSTyadhikena zatenottarabhadrapadAntAni zuddhayanti, tatastriMzatA muhUrte revatI triMzatA'zvinI paJcadazabhirbharaNI triMzatA kRttikA paJcacatvAriMzatA rohiNiketi, tathA triSu navanavatyadhikeSuzateSu punarvasuH-punarvasvantAni zuddhayanti, tatratribhiH zatairnavottarai rohiNikA-rohiNikAMtAni zuddhayanti, tatastriMzatAmuhUtairmRgaziraH paJcadazabhirArdrA paMcacatvAriMzatA punarvasuriti, tathA paJca zatAnyekonapaJcAzAni-ekonapaJcAzadadhikAni uttaraphAlgunIparyantAni, kimuktaM bhavati? -- paJcabhiH zatairekonapaJcAzadadhikairuttaraphAlgunyantAninakSatrANi zuddhayanti, tathAhi-tribhi Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 12, prAbhRtaprAbhRtaM 237 zatairnavanavatyadhikaiH punarvasvantAnizuddhayanti, tatastriMzatA muhUtaiH puSyaH paJcadazabhirazleSAtriMzatA maghA triMzatA pUrvaphAlgunI paJcacatvAriMzatA uttaraphAlgunIti, tathA SaT zatAnyekonasaptAniekonasaptatyadhikAni vizAkhAnAM-vizAkhAparyantAnAM nakSatraNAMzodhyAni, tathAhi-uttaraphAlgunyantAnAM paJca zatAnyekonapaJcAzadadhikAni zodhyAni, tatastriMzanmuhUrttA hastasya triMzat citrAyAH paJcadaza svAteH paJcacatvAriMzadvizAkhAyA iti, tathA mUle-mUlanakSatare zodhyAni sapta zatAni catuzcatvAriMzadadhikAni, tatraSaTzatAnyekonasaptatyadhikAni vizAkhAntAnAMnakSatrANAMzodhyAni, tataH triMzanmuhUrtAanurAdhAyAH paJcadazajyeSThAyAstrazanmulasyeti, tathA aSTau zatAni samAhRtAni aTazatamekonaviMzatyadhikaM, kimuktaM bhavati-aau zatAnyekonaviMzatyadhikAni uttarApADhAnAM--uttarASADhAntAnAM nakSatrANAM zodhanakaM; tathAhi mUlAntAnAM nakSatrANAM zodhyAni sapta zatAni catuzcatvAriMzadadhikAni, tatra triMzanmuhUrtAH pUrvASADhAnakSatrasya paJcacatvAriMza-duttarASADhAnAmiti, tathA sarveSAmapi cAmUnAMzodhanakAnAmupari abhijitaH sambandhinazcaturviMzati-SaSTibhAgAH zodhyAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya satkAH SaTpaTizcUrNikA bhAgAH / _ 'eyAI' ityAdi, etAni-anantaroditAni zodhanakAni yathAsambhavaM zodhayitvA yat zeSamuddharati tatra yathAyogamapAntarAlavarttiSu nakSatreSu zodhiteSu yantrakSatraM na zuddhayati tanakSatraM candreNa samAyuktaM vivakSitAyAmAvRttau veditavya, tatra prathamAyAmAvRttau prathamataH pravartamAnAyAM kena nakSatreNa yuktazcandra iti yadi jijJAsA tataH prathamAvRttisthAne ekako dhriyate, sa rUponaH kriyata iti na kimapi pazcAdrUpamavatiSThate, tataH pAzcAtyayugabhAvinInAmAvRttInAM madhye yA dazamI AvRttistatsaGkhyA dazakarUpA dhriyate, tayA prAcInaH samasto'pi dhruvarAzipaJcazatAni trisaptatyadhikAni muhUrtAnAmekasya ca muhUrtasya ca SaTtriMzat dvASaTibhAgA ekasya ca dvApaTibhAgasya SaT saptapaTibhAgAH ityevaMpramANe dshbhirgunnyte| -tatra muhUrtarAzau dazabhirguNite jAtAni saptapaJcAzacchatAni triMzadadhikAni , ye'pi ca patriMzat dvApaSTibhAgAH te'pi dazabhirguNitAjAtAni trINizatAniSaSTyadhikAni teSAM dvASaSTyA bhAgo hriyate labdhAH paJca muhUrtAste pUrvarAzau prakSipyante jAtaH pUrvarAzi saptapaJcAzaccha- tAni paJcatriMzadadhikAni, zeSANi tiSThanti dvApaSTibhAgAH paJcAzat , ye'pi SaTcUrNikA bhAgAste'pi dazabhirguNitA jAtA papTistata etasmAccodhanakAni sodhyante, tatrottarASA- DhAntAnAM nakSatrANAM zodhanakamaSTau zatAncekonaviMzatyadhikAni, tAnikila yathoditarAzau saptakRtvaH zuddhimApnuvantIti saptabhirguNyante, jAtAni saptapaJcAzacchatAni trayastriMzadadhikAni , tAni saptapaJcAzacchatebhyaH paJcatriMzadadhikebhyaH pAtyante, sthitau pazcAt dvau muhUrtI, tau dvASaSTibhAgIkaraNArthaM dvASaSTyA guNyete, jAtaM caturviMzaM zataM dvASaSTibhAgAnAM tatprAktane paJcAzallakSaNe dvASaSTibhAgarAzau prakSipyate jAtaM catuHsaptatyadhikaM zataM dvApaSTibhAgAnAM , tathA ye'bhijitaH sambandhinaH caturviMzatiSaSTibhAgAH zodhyAH te saptabhirguNyante jAtamaSTaSaSTyadhikaM zataM , tata catuHsaptatvadhikAt zatAt zodhyate, sthitAH zeSAH SaT dvA,pTibhAgAH, te cUrNikAbhAga- karaNArthaM saptaSaSTyA guNyante guNayitvA ca ye prAktanAH SaSTi saptapaSTibhAgAste tatra prakSipyante,jAtAni catvArizatAni dvASaSTyadhikAni,tato ye'bhijitaH samvandhinaH SaTSaSTizcUrNikA bhAgAH zodhyAH te saptabhirguNyante, jAtAni catvAri Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 12 /-/ 104 zatAni dvASaSTyadhikAni tAnyanantaro ditarAze - zodhyante, sthitaM pazcAt zUnyaM, tata AgataM sAkalyenottarASADhA nakSatre candreNa bhukte sati tadanantarasyAbhijito nakSatrasya prathamasamaye yuge prathamA AvRtti pravarttate, etadeva praznanirvacana - rItyA pratipAdayati 'eesi Na 'mityAdi, eteSAM anantaroditAnAM candrAdInAM paJcAnAM saMvatsarANAM madhye prathamAM vArSikIM- varSAkAlasambandhinIM zrAvaNamAsabhAvinImityarthaH AvRttiM candraH kena nakSatreNa yunakti kena nakSatreNa saha yogamupAgataH san pravarttayati ?, evaM gautamena prazne kRte bhagavAnAha - 'tA abhiiNA' ityAdi, abhijitA nakSatreNa yunakti, etadeva vizeSataH AcaSTe - abhijito nakSatrasya prathamasamaye yunakti, tadevaM candranakSatramavabudhya sUryanakSatraviSayaM praznamAha - 'taM samayaM ca Na' mityAdi, tasmiMzca samaye Namiti vAkyAlaGkAre sUrya kena nakSatreNa yunakti - kena nakSatreNa saha yogamupAgataH san tAM prathamA'' vRttiM pravarttayatIti ?, bhagavAnAha -- tA iti pUrvavat, puSyeNa yuktastAM prathamAmAvRttiM yunakti, etadeva savizeSamAcaSTe - tadAnIM puSyasya ekonaviMzatirmuhUrttAstricatvAriMzacca dvASaSTibhAgA muhUrttasya ekaM ca dvASaSTibhAgaM saptaSaSTidhA chitvA tasya satkAstrayastrazacUrNikA bhAgAH zeSAH, kathametadavasIyate iti cet, ucyate, trairAzikavalAt, tathAhi yadi dazabhirayanaiH paJca sUryakRtAntrakSatraparyAyAn labhAmahe tata ekenAyanena kiM labhAmahe ?, atrAntyena rAzinA ekakalakSaNena madhyasya rAzeH paJcakarUpasya guNanaM jAtAH paJcaiva teSAM dazabhirbhAge hate dvyamarddha paryAyasya tatra nakSatra paryAyaH saptaSaSTibhAgarUpo'STAdaza zatAni triMzadadhikAni / " 7 , tathAhi - SaT nakSatrANi zatabhiSakprabhRtIni arddhanakSatrANi tatasteSAM pratyekaM sArddhAstrayastriMzatsaptaSaSTibhAgAH, te sAddhastriyastriMzat SaDbhirguNyante, jAte dve zate ekottare, SaT nakSatrANi uttarabhadrapadAdIni duvyarddhakSetrANi, tatasteSAM pratyekamekaM zataM saptaSaSTibhAgAnAmekasya ca saptaSaSTibhAgasyArddha, etat SaDbhirguNyate, jAtAni SaT zatAni tryuttarANi, zeSANi paJcadaza nakSatrANi samakSetrANi teSAM pratyekaM saptaSaSTibhAgAH tataH saptaSaSTiH paJcadazabhirguNyate, jAtaM paJcottaraM sahasraM, ekaviMzatizcAbhijitaH saptaSaSTibhAgAH, sarvasaGkhyayA zaptaSaSTibhAgAnAmaSTAdaza zatAni triMzadadhikAni eSaH paripUrNa saptaSaSTibhAgAtmako nakSatraparyAyaH, etasyArdhe nava zatAni paJcadazottarANi tebhya ekaviMzatirabhijitaH sambandhinI zuddhA zeSANi tiSThanti aSTau zatAni caturnavatyadhikAni teSAM saptaSaSTyA bhAgo hiyate, labdhAstrayodaza, zeSAstiSThanti trayoviMzati, trayodazabhizca punarvasvantAni nakSatrANi zuddhAni, ye ca zeSAstiSThanti trayoviMzatirbhAgAste muhUrttakaraNArthaM triMzatA guNyante, jAtAni SaT zatAni navatyadhikAni teSAM saptaSaSTyA bhAgo hiyate labdhA daza muhUrtAH, zeSAstiSThanti viMzati, sA dvASaSTibhAgakaraNArthaM dvASaSTyA guNyate, jAtAni dvAdaza zatAni catvAriMzadadhikAni teSAM saptaSaSTyA bhAgo hriyate, labdhA aSTAdaza dvASaSTibhAgAH, zeSAstiSThanti catustriMzat dvASaSTibhAgasya saptaSaSTibhAgAH, tata AgataM puSyasya dazasu muhUrteSvekasya ca muhUrtasyASTAdazasu dvASaSTibhAgeSvekasya ca dvASaSTibhAgasya catustriMzati saptaSaSTibhAgeSu gateSu ekonaviMzatau ca muhUrteSvekasya ca muhUrtasya tricatvAriMzati dvASaSTibhAgeSvekasya ca dvASaSTibhAgasya trayastriMzati saptaSaSTibhAgeSu zeSeSu prathamA zrAvaNamAsa bhAvinyA'' vRtti pravarttate iti / atha dvitIyazrAvaNamAsabhAvyAvRttiviSayaM praznasUtramAha 1 , Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 12, prAbhRtaprAbhRtaM - 239 'tA eesi Na' mityAdi, tA iti pUrvavat, eteSAM - anantaroditAnAM candrAdInAM paJcAnAM saMvatsarANAM madhye dvitIyAM vArSikIM zrAvaNamAsabhAvinImAvRtti candraH kena nakSatreNa yunakti kena nakSatreNa yuktaH san candro dvitIyA- mAvRtti prArambhayati ?, evaM prazne kRte sati bhagavAnAha - 'tA saMThANAhiM' ityAdi, tA iti pUrvavat, saMsthAnAbhi-saMsthAnAzabdena mRgazironakSatramabhidhIyate, tathA pravacane prasiddheH, tato mRgazironakSatreNa yuktazcandramA dvitIyAM zrAvaNamAsabhAvinImAvRttiM pravarttayati, tadAnIM ca mRgazironakSatrasya ekAdaza muhUrttA ekasya ca muhUrttasya ekonacatvAriMzat dvASaSTibhAgA ekasya ca dvASaSTibhAgasya tripaJcAzat saptaSaSTibhAgAH zeSAH, tathAhi iha yA dvitIyA zrAvaNamAsabhAvinyAvRtti sA prAkpradarzitakramApekSayA tRtIyA tatastatsthAne riko dhriyate, sarUponaH kArya iti jAto dvikastena prAktano dhruvarAzi paJca zanAni trisaptatyadhikAni muhUrtAnAmekasya ca muhUrttasya SaTtriMzat dvASaSTibhAgA ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaT saptaSaSTibhAgAH ityevaMpramANo guNyate, jAtAnyekAdaza zatAni SaTcatvAriMzadadhikAni muhUrttAnAM dvAsaptatirekasya muhUrtasya satkA dvASaSTibhAgAH ekasya ca dvASaSTibhAgasya dvAdaza saptaSaSTibhAgAH tata etebhyo muhUrtAnAmaSTabhiH zatairekonaviMzatyadhikairekasya ca muhUrttasya caturviMzatyA dvASaSTibhAgairekasya ca dvASaSTibhAgasya SaTSaSTyA saptaSaSTibhAgairekaH paripUrNo nakSatraparyAyaH zuddhaH sthitani pazcAnmuhUrtAnAM zatAni trINi saptaviMzatyadhikAni ekasya ca muhUrttasya saptacatvAriMzat dvASaSTibhAgA ekasyaca dvASaSTibhAgasya trayodaza saptaSaSTibhAgAH / tata etebhyastrIbhirmuhUrttazatai- navottarairekasya ca muhUrtasya caturviMzatyA dvASaSTibhAgairesya ca dvASaSTibhAgasya SaTSaSTyA saptaSaSTibhAgaira- bhijidAdIni rohiNikAparyantAni nakSatrANi zuddhAni, 'tesu ceva navottaresu rohiNiyA' ityAdiprAguktavacanAt, tataH sthitAH pazcAdaSTAdaza muhUrtA ekasya ca muhUrttasya dvAviMsatirdvASaSTibhAgA ekasya ca dvASaSTibhAgasya caturdaza saptaSaSTibhAgAH / etAvatA mRgaziro na zuddhayati, tata AgataM mRgaziro nakSatraM ekAdazasu muhUrteSu ekasya ca muhUrtasya ekonacatvAriMzati dvASaSTibhAgeSu ekasya ca dvASaSTibhAgasya tripaJcAzati saptaSaSTibhAgeSu zeSeSu dvitIyAM zrAvaNamAsabhAvinImAvRttiM pravartayati (saMprati sUryanakSatraviSayaM praznasUtraM nirvacanasUtraM cAha) 'taM samayaM ca Na'mityAdi, tasmiMzca samaye sUrya kena nakSatreNa saha yogamupAgataH tAM dvitIyAM vArSikImAvRttiM yunakti ?, bhagavAnAha - 'tA pUseNa' mityAdi, tA iti pUrvavat, puSyeNa yuktaH, 'taM ceva' tti vacanasAmadhyAdidaM draSTavyaM - 'pussassa gUNavIsaMmuhuttA yAlIsaMca bAvaTThibhAgA muhuttassa bAvaTThibhAgaM ca sattaTThihA chettA tettIsaM cuNNiyA bhAgAsesA' iti, iha sUryasya dazabhirayanaiH paJca sUryanakSatraparyAyA labhyante, dvAbhyAM cAyanAbhyAmekaH, tatrottarAyaNaM kurvan sarvadaivAbhijitA nakSatreNa saha yogamupAgacchati, dakSiNAyanaM kurvan puSyeNa, tasya ca puSyasya ekonaviMzatI muhUrteSu ekasya ca muhUrttasya tricatvAriMzati dvASaSTibhAgeSu ekasya ca dvASaSTibhAgasya trayastriMzati saptaSaSTibhAgeSu zeSeSu, tathA coktam- 119 11 "amitarAhiM niMto Aico pussajogamuvagayassa / savvA AuTTIo karei se sAvaNe mAse // " ityAdi, tataH 'pusseNaM mi. yAdi uktaM, samprati tRtIyazrAvaNamAsabhAvyAvRttiviSayaM praznasUtramAha- 'tA eesi Na' mityAdi, sugamaM, bhagavAnAha - 'tA visAhAhiM' ityAdi, tA iti pUrvavat, Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUryaprajJaptiupAGgasUtram 12 /-/ 104 vizAkhAbhiH - vizAkhAnakSatreNa yuktaH san candramAstRtIyAM zrAvaNamAsabhAvinImAvRttiM pravarttayati, tadAnIM ca - tRtIyAvRttipravarttanasamaye vizAkhAnAM vizAkhAnakSatrasya trayodaza muhUrtA ekasya ca muhUrttasya catuHpaJcAzad dvASaSTibhAgA ekaM ca dvASaSTibhAgaM saptaSaSTidhA chitvA tasya satkAzcatvAriMzadhUrNikA bhAgAH zeSAH tathAhi } 240 tRtIyA zrAvaNamAsabhAvinyAvRtti pUrvapradarzitakramApekSayA paJcamI, tatastsathAne paJcako dhriyate sa rUponaH kArya iti jAtazcatuSkastena prAktano dhruvarAzi / guNyate, jAtAni dvAviMzati zatAni dvinavatyadhikAni muhUrttAnAM catuzcatvAriMzaM zataM muhUrttagatAnAM dvASaSTibhAgAnAmekasya ca dvASaSTibhAgasya caturviMzati saptaSaSTibhAgAH / tata etebhyaH SoDazabhirmuhUrtta zatairaSTAtriM- zadadhikaira STAcatvAriMzatA ca dvASaSTibhAgairmuhUrttasya dvASaSTibhAgagatAnAM ca saptaSaSTibhAgAnAM dvAtriMzena zatena 1 paripUrNI nakSatraparyAya zuddhau sthitAni pazcAt SaT zatAni catuHpaJcAzadadhikAni muhUrtAnAM ca dvASaSTibhAgAnAM caturnavatirekasya ca dvASaSTibhAgasya SaDviMzati saptaSaSTibhAgAH, tata etebhyaH paJcabhiH zatairekonapaJcAzadadhikairmuhUrttAnAmekasya ca muhUrttasya caturviMzatyA dvASaSTibhA gairekasya ca dvASaSTibhAgasya SaTSaSTyA saptaSaSTibhAgairabhijidAdInyuttaraphAlgunIparyantAni nakSatrANi zuddhAni, sthitaM paJcAtpaJcottaraM muhUrttazataM muhUrttagatAnAM ca dvASaSTibhAgAnAmekonasaptatirekasya ca dvASaSTibhAgasya saptaviMzati saptaSaSTibhAgAH, tatra dvASaSTyA dvASaSTibhAgaireko muhUrto labdhaH, sthitAH pazcAt sapta dvASaSTibhAgAH, labdhazca muhUrtI muhUrttarAzo prakSipyate, jAtaM SaDuttaraM muhUrttazataM tataH paJcasaptatyA muhUrtaihastAdIni svAtiparyantAni trINi nakSatrANi zuddhAni, sthitAH zeSA ekatriMzat muhUrttAH, AgataM vizAkhAnakSatrasya trayodazasu muhUrtteSvekasya ca muhUrtasya catuHpaJcAzati dvASaSTi-bhAgeSvekasya ca dvASaSTibhAgasya catvAriMzati saptaSaSTibhAgeSu zeSeSu candrastRtIyAM zrAvaNamAsabhAvi-nImAvRtti pravarttayati / samprati sUryanakSatraviSayaM praznasUtraM nirvacanasUtraM cAha - 'taM samayaM ca Na' mityAdi, sugamaM / adhunA caturthyAvRttiviSaye praznasUtramAha- 'tA eesiNa' mityAdi, sugamaM, bhagavAnAha - 'tArevaIhiM'ityAdi, revatyA yuktazcandrazcaturthI zrAvaNamAsabhAvinImAvRtti pravarttayati, tadAnIMca revatInakSatrasya paJcaviMzatirmuhUrtA dvAtriMzat dvASaSTibhAgA muhUrttasya ekaM ca dvASaSTibhAgaM saptaSaSTidhA chitvA tasya satkA SaDvizatizcUrNikA bhAgAH zeSAH, tathAhi--prAgupadarzitakramApekSayA zrAvaNamAsabhAvinI caturthyAvRtti saptamI tataH saptako dhriyate, sa rUponaH kArya iti jAtaH SaTkaH, tena prAktano dhruvarAzi guNya, jAtAni catustriMzacchatAni aSTAtriMzadadhikAni muhUrtAnAM, muhUrttagatAnAM ca dvASaSTibhAgAnAM dve zate SoDazottare, ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaTtriM zatsaptaSaSTibhAgAH, tata etebhyo dvAtriMzatA zataiH SaTsaptatyadhikairmuhUrttAnAM muhUrttagatAnAM ca dvASaSTibhAgAnAM SannavatyA dvASaSTibhAgasatkAnAM ca saptaSaSTibhAgAnAM dvAbhyAM zatAbhyAM catuH SaSTisahitAbhyAM catvAro nakSatraparyAyAH zuddhAH sthitaM pazcAdekaM dvASaSTyadhikaM muhUrtazataM muhUrttagatAnAM ca dvASaSTibhAgAnAM SoDazottaraM zataM ekasya ca dvASaSTibhAgasya catvAriMzat saptaSaSTibhAgAH tata ekonaSaSTyadhikena muhUrttazatena ekasya ca muhUrttasya caturviMzatyA dvASaSTibhAgairekasya ca dvASaSTibhAgasya SaTSaSTyA saptaSaSTibhAgaiH abhijidAdIni uttarabhAdrapadAparyantAni nakSatrANi bhUyaH zuddhAni sthitAH pazcAtrayo muhUrtAH muhUrtagatAnAM ca dvASaSTibhAgAnAmekanavatirekasya ca dvASaSTibhAgasyaikacatvAriMzat saptaSaSTibhAgAH, dvASaSTyA ca Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 12, prAbhRtaprAbhRtaM - 241 dvASaSTibhAgaireko muhUrtI labdhaH, sa muhUrttarAzI prakSipyate, jAtAzcatvAro muhUrttAH, ekasya ca muhUrttasya ekonatriMzad dvASaSTibhAgAH (ekasya ca dvASaSTibhAgasyaikacatvAriMzat saptaSaSTibhAgAH ) tata AgataM revatInakSatraM paJcaviMsatau muhUrteSu ekasya ca muhUrttasya dvAtriMzati dvASaSTibhAgeSvekasya ca dvASaSTibhAgasya SaDaviMzatI saptaSaSTibhAgeSu zeSeSu caturthI zrAvaNamAsa bhAvinImAvRttiM pravarttayati / 'taM samayaM ca Na' mityAdi sUryanakSatraviSayaM praznasUtraM nirvacanasUtraM ca prAgvad bhAvanIyaM, sAbhprataM paJcamaM zrAvaNamAsabhAvyAvRttiviSayaM praznasUtramAha- 'tA eesi Na' mityAdi, sugamaM, bhagavAnAha - 'tA puvvAhiM phagguNIhiM' ityAdi, tA iti pUrvavat, pUrvAbhyAM phAlgunIbhyAM yuktazcandraH paJcamIM zrAvaNamAsabhAvinImAvRttiM pravarttayati, tadAnIM ca tasya pUrvaphAlgunInakSatrasya dvAdaza muhUrttA ekasya ca muhUrtasya saptacatvAriMzat dvASaSTibhAgAH ekaM ca dvASaSTibhAgaM saptaSaSTidhA chitvA tasya satkAstrayodaza cUrNikA bhAgAH zeSAstathAhi- - paJcamI zrAvaNamAsa bhAvinyAvRtti prAgupadarzitakramApekSayA navamI tatastatsthAne navako dhiyate sa rUponaH kArya iti jAtA aSTau taiH pArmukto dhruvarAzi guNyate, jAtAni paJcacatvAriMzacchatAni caturazItyadhikAni muhUrtAnAM muhUrttagatAnAM ca dvASaSTibhAgAnAM dve zate aSTAzItyadhike ekasya ca dvASaSTibhAgasyASTAcatvAriMzata saptaSaSTibhAgAH tata etebhyazcatvAriMzatA muhUrttazataiH paJcanavatyadhikairmuhUrtagatAnAM ca dvASaSTibhAgAnAM viMzatyadhikena zatena ekasya ca dvASaSTibhAgasya satkAnAM saptaSaSTibhAgAnAM triMzadadhikaistrIbhi zataiH paJca nakSatraparyAyAH zuddhAH sthitAni pazcAnmuhUrtAnAM catvAri zatAni ekonavatyadhikAni muhUrttagatAnAM ca dvASaSTibhAgAnAM zataM triSaSTayadhika ekasya cadvASaSTibhAgasya tripaJcAzat saptaSaSTibhAgAH tata etebhyo bhUyastrIbhiH zatairnavatyadhikaimuhUrtAnAmekasya ca muhUrttasya caturviMzatyA dvASaSTibhAgairekasya ca dvASaSTibhAgasya SaTSaSTyA saptaSaSTibhAgairabhijidAdIni punarvasuparyantAni nakSatrANi zuddhAni, sthitA pazcAnmuhUrtAnAM navati muhUrttagatAnAM dvASaSTibhAgAnAmaSTAtriMzadadhikaM zataM ekasya ca dvASaSTi-bhAgasya catuHpaJcAzatsaptaSaSTibhAgAH tatra caturviMzatyadhikena dvASaSTibhAgazatena dvau muhUrttI labdhau pazcAt sthitA dvASaSTibhAgAH caturddaza, labdhau ca muhUrtI muhUrttarAzau prakSipyete, jAtA muhUrttAnAM dvinavati tatra paJcasaptatyA muhUtaiH puSyAdIni maghAparyantAni trINi nakSatrANi zuddhAni, sthitAH pazcAt saptadaza muhUrttAH na caitAvatA pUrvaphAlgunI zuddhayati / tata AgataM - pUrvaphAlgunInakSatrasya dvAdazasu muhUrteSvekasya ca muhUrttasya saptacatvAriMzati dvASaSTibhAgeSu ekasya ca dvASaSTibhAgasya trayodazasu saptaSaSTibhAgeSu zeSeSu paJcamI zrAvaNamAsabhAvinyAvRtti pravarttate, sUryanakSatraviSayaM praznasUtraM nirvacanasUtraM ca prAgvad bhAvanIyaM, tadevaM candranakSatrayogaviSaye sUrya nakSatrayogaviSaye ca paJcApi vArSikIrAvRttIH pratipAdya samprati hemantIH pratipipAdIyiSustadagataprathamAvRttiviSayaM praznasUtramAha mU. (105) tA eesi NaM paMcaNhaM saMvaccharANaM paDhamaM hemaMti AuTTi caMde keNaM nakkhatteNaM joeti ?, tA hattheNaM, hattharasa NaM paMca muhuttA pannAsaM ca bAvaTThibhAgA muhuttassa bAvaTTibhAgaM ca sattadvidhA chattA saTThi cuNNiyA bhAgA sesA / taM samayaM ca NaM sUre keNaM nakkhatteNaM joeti ?, uttarAhiM AsADhAhiM, uttarANaM AsADhANaM carimasamae, tA eesi NaM paMcamahaM saMvaccharANaM doghaM hemaMti 12 161 Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 12/-1105 AuTiM caMde keNaM nakkhatteNaM joeti tA satabhisayAhiM, satabhisayANaM dunni muhattA aTThAvIsaMca vAvaTThibhAgA muhuttassa bAvaTThibhAgaM ca sattadvidhA chettA chattAlIsaM cuNiyA bhAgA sesA / taMsamayaMcaNaM sarekeNaM nakkhatteNaMjoeti?,tA uttarAhiMAsADhAhi. uttarANaM AsADhANaM caramasamae, tesiNaM paMcaNhaM saMvaccharANaM tanaM hemaMtiM AuTiM caMdre keNaM nakkhatteNaM joeti?, tA pUseNaM, pUsassa ekUNavIsaM muhattA tetAlIsaM ca bAvaTThibhAgA muhuttassa bAvahibhAgaM ca sattadvidhA chettA tettIsaM cuNNiyA bhAgA sesA / taM samayaM ca NaM sUre keNaM nakkhatteNaM joeti?, tA uttarAhiM AsADhAhiM, uttarANaM AsADhANaM carimasamae, tA etesi NaM paMcaNhaM saMvaccharANaM cautthiM hemaMti AuTiM caMde keNaM nakkhatteNaMjoeti tAmUleNaM, mUlassa cha muhuttA aTThAvannaMca bAvaTThibhAgA muhuttassa bAvaTTibhAgaM ca sattahidhAchettA vIsaM cuNNiyA bhAgA sesaa| taM samayaMcaNaM sUre keNaM nakkhatteNaMjoeti?, tAuttarAhiM AsADhAhiM, uttarANaMAsADhANaM crimsme| tA etesi NaM paMcaNhaM saMvaccharANaM paMcamaM hemaMtiM AuTiM caMde keNaM nakkhatteNaM joeti? kattiyAhiM, kattiyANaM aTThArasa muhuttA chattIsaMca bAvadvibhAgAmuhattassa bAvaTThibhAgaM ca sattaTTidhA chettA cha cuNiyA bhAgA sesA / taM samayaM ca NaM sUre keNaM nakkhatteNaM joeti?, tA uttarAhiM AsADhAhiM, uttarANaM AsADhANaM crimsme| vR. "tA eesiNa mityAdi, tA iti pUrvavat, eteSAM-anantaroditAnAM candrAdInAM paJcAnAM saMvatsarANAMmadhye prathamAM hemantImAvRtticandraH kena nakSatreNayunakti?, kena nakSatreNa sahayogamupAgataH sanpravarttayatIti bhAvaH, bhagavAnAha-'tA hattheNaM' ityAdi, tA iti pUrvavat, hastena--hastanakSatreNa yuktazcandraH pravarttayati, tadAnIMca hastanakSatrasya paJcamuhartA ekasya ca muhUrtasvapaJcAzatdvASaSTibhAgAH ekaMca dvASaSTibhAgaM saptaSaSTidhA chitvA tasya satkAH paSTizcUrNikA bhAgAH zeSAH, tathAhi hemantI prathamAAvRttiprAguktakramApekSayA dvitIyA tatastatsthAne dviko dhriyate, sarUponaH kArya ita jAta ekakastena prAgukto dhruvarAzi guNyate, 'ekena ca guNitaM tadeva bhavatIti jAtastAvAneva dhruvarAzi, tata etasmAt paJcabhizatairekonapaJcAzadadhikairmuhUrtAnAmekasya ca muhUrtasya caturviMzatyA dvApaTibhAgairekasya ca dvASaSTibhAgasya SaTSaSTyA saptaSaSTibhAgairabhijidAdInyuttaraphAlgunIparyantAni nakSatrANizuddhAni, sthitAH pazcAccaturviMzatirmuhUrtAekasya ca muhUrtasya ekAdaza dvASaSTibhAgA ekasya ca dvASaSTibhAgasya sapta saptaSaSTibhAgAH tata AgataMhastanakSatrasya paJcasumuhUrteSu ekasya ca muhUrtasya paJcAzati dvASaSTibhAgeSvekasya ca dvApaSTibhAgasya SaSTI saptaSaSTibhAgeSu zeSeSu prathamAM hemantImAvRttiM candraH pravartayatIti / sUryanakSatraviSayaM praznasUtramAha-'taM samayaM caNamityAdi, tasmiMzcasamaye sUrya kena nakSatreNa yuktastAMprathamAM hemanImAvRttiM yuktipravarttayati?, bhagavAnAha-'tA uttarAhiM'ityAdi, uttarAbhyAmASADhAbhyAM, tadAnIM cottarASADhAyAzcaramasamayaH, samakAlamuttarASADhAnakSatramupabhujyAbhijito nakSatrasya prathamasamaye prathamAM hemantImAvRttiM sUrya pravartayatIti bhAvaH, tathAhi-yadi dazabhirayanaiH paJca sUryakRtAnnakSatraparyAyAna labhAmahe tata ekenAyanena kiM labhAmahe ?, atrAntyena rAzinA ekakalakSaNenamadhyamasya paJcakarUpasya rAzerguNanaM jAtAH paJcaiva teSAM dazabhirbhAge hRte labdhamekamarddha paryAyasya, arddha ca paryAyasya saptaSaSTibhAgarUpaM nava zatAni paJcada-zottarANi , tatra ye viMzati Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramRtaM 12, prAbhRtaprAbhRtaM 243 saptaSaSTibhAgAH pAzcAtye ayane puSyasya gatAH zeSAJcatuzcatvAriMza- tsaptaSaSTibhAgAH sthitAH te sAmpratamito rAzeH zodhyante sthitAni zeSANyaSTau zatAnyekasaptatyadhikAni teSAM saptaSaSTyA bhAge hRte labdhAstrayodaza pazcAtra kimapi tiSThati, trayodazabhizcAzleSA - dInyuttarASADhAparyantAni nakSatrANi zuddhAni, tata AgataM - abhijito nakSatrasya prathamasamaye mAghamAsa bhAvinI prathamA AvRtti pravartate, evaM sarvA api mAghamAsabhAvinya AvRttayaH sUryanakSatrayogamadhikRtya veditavyAH, uktaM ca119 11 "bAhirao pavisaMto Aico abhiijogamuvagamma / savvA AuTTIo karei so mAghamAsaMmi // " dvitIya hemantAvRttiviSayaM praznasUtramAha- 'tA eesi Na' mityAdi, sugamaM, bhagavAnAha - 'tA sayabhisayAhiM' ityAdi, tA iti pUrvavat, zatabhiSajA yuktazcandro dvitIyAM haimantImAvRttiM pravartayati, tadAnIM ca zatabhiSajo nakSatrasya dvau muhUrtAvekasya ca muhUrttasyASTAviMzatirdvASaSTibhAgA ekaM ca dvASaSTibhAgaM saptaSaSTidhA chitvA tasya satkAH SaTcatvAriMzaccUrNikA bhAgAH zeSAH, tathAhi prAgupadarzitakramApekSayA dvitIyA mAyamAsa bhAvinyAvRttizcaturthI tatastasyAH sthAne catuSko dhriyate sa rUponaH kArya iti jAtastrakaH tena prAktano dhruvarAzi guNyate jAtAni saptadaza zatAnyekonaviMzatyadhikAni muhUrttAnAM muhUrtagatAnAM ca dvASaSTibhAgAnamaSTottaraM zataM ekasya ca dvASaSTibhAgasyASTAdaza saptaSaSTibhAgAH tata etebhyaH SoDazabhiH zatairaSTAtriMzadadhikairmuhUrttAnAmekasva ca muhUrttasyASTAcatvAriMzatA dvASaSTibhAgairekadvASaSTibhAgasatkAnAM ca sapSaSTibhAgAnAM dvAtriMzadadhikena zatena dvau nakSatraparyAcI zuddhI, sthitAH paJcAdekA- zItirmuhUrttAnAmekasya ca muhUrttasyASTApaJcAzat SaSTibhAgA ekasya ca dvASaSTibhAgasya viMzati saptaSaSTibhAgAH tato bhUyo navabhirmuhUrterekasya ca muhUrttasya caturviMzatyA dvASaSTibhAgaire kasya ca dvASaSTibhAgasya SaTSaSTyA saptaSaSTibhAgairabhijinnakSatraM zuddhaM sthitAH pazcAd dvAsaptatirmuhUrttA ekasya ca muhUrttasya trayastriMzat dvASaSTibhAgA ekasya ca dvASaSTibhAgasyaikaviMzati saptaSaSTibhAgAH tatastriMzatA muhUtaiH zravaNaH zuddhastrazatA dhaniSThA pazcAdavatiSThante dvAdaza muhUrttAH, zatabhiSakanakSatraM cArddhanakSatraM, tata AgataM zatabhiSajo nakSatrasya dvayormuhUrttayorekasya ca muhUrttasyASTAviMzatI dvASaSTibhAgeSu ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaTcatvAriMzati saptaSaSTibhAgeSu zeSeSu dvitIyA haimantI AvRtti pravarttate / sUryanakSatrayogaviSayaM praznasUtraM nirvacanasUtraM ca sugamaM prAgeva bhAvitatvAt adhunA tRtIyamAghamAsabhAvyAvRttiviSayaM praznasUtramAha- 'tA eesi Na' mityAdi, sugamaM, bhagavAnAha - 'tApUseNa'mityAdi, tA iti prAgvat puSyeNa yuktazcandrastRtIyAM mAghamAsabhAvinImAvRttiM pravarttayati, tadAnIM ca puSyasya ekonaviMzatirmuhUrttA ekasya ca muhUrttasya tricatvAriMzad dvASaSTibhAgA ekaM ca dvASaSTibhAgaM saptaSaSTidhA chitvA tasya satkAstrayastriMzaccUrNikA bhAgAH zeSAH, tathAhiprAgupadarzitakramApekSayA tRtIyA mAghamAsa bhAvinyAvRtti SaSThI tastasyAH sthAne SaTko dhriyate sa rUponaH kArya iti jAtaH paJcakastena sa prAktano dhruvarAzi guNyate jAtAnyaSTAviMzati zatAni paJcaSaSTyadhikAni muhUrtAnAM muhUrtagatAnAM ca dvASaSTibhAgAnAmazItyadhikaM zataM ekasyaca dvASaSTibhAgasya triMzat saptaSaSTibhAgAH tata etebhyaH saptapaJcAzadadhikaiH caturviMzatitairmuhUrttAnAmekamuhUrttagatAnAM ctttt| ''bhAgAnAM dvisaptatyA ekasya ca dvASaSaSTibhAgasya satkAnAM saptaSaSTibhAgAnAmaSTAnavatyadhikena Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 12/-/105 zatena trayo nakSatraparyAyAH zuddhAH, sthitAni pazcAt catvAri muhUrtazatAnyaSTottarANi muhUrtagatAnAM cadvASaSTibhAgAnAMpaJcottaraM zamekasya ca dvASaSTibhAgasya catustriMzatsaptapaSTibhAgAH tataetebhyaHsvani zatainavanavatyadhikairmuhUrtAnAmekasya ca muhUrtasya caturviMzatyA dvASaSTibhAgairekasya ca dvASaSTibhAgasya SaTpaTyA saptapaSTibhAgairabhijidAdIni punarvasuparyantAni nakSatrANi zuddhAni, sthitAH pazcAnava muhUrtA muhUrtagatAnAMca dvASaSTibhAgAnAmazIti ekasya ca dvApaSTibhAgasya catustriMzatsaptaSaSTibhAgAH dvASaSTyA ca dvASaSTibhAgaireko muhUrto labdhaH samuhUrtarAzau prakSipyate jAtAdaza muhUrtAH zeSAstiSThanti dvApaSTibhAgAaSTAdaza tataAgataM-puSyasya ekonaviMzatI muhUrteSvekasya ca muhUrtasya tricatvAriMzati dvAparibhAgeSvekasya ca dvApaSTibhAgasya trayastrazati saptapaSTibhAgeSu zeSeSu tRtIyA mAghamAsabhAvinyAvRtti pravarttate / sUryanakSatrayogaviSayaM praznasUtraM nirvacanasUtraM ca sugamaM / caturthamAghamAsabhAvyAvRttiviSayaM praznasUtramAha-'tA eesi NamityAdi, sugama, bhagavAnAha-"tA mUleNa'mityAdi, tA iti prAgvat mUlena yuktazcandraH caturthI hemantImAvRtti pravarttayati, tadAnIM ca mUlasya-mUlanakSatrasvaSaT muhUrtA ekasya ca muhUrtasyApTApaJcAzat dvApaSTibhAgA ekaM ca dvApaSTibhA saptaSaSTidhA chitvA tasya satkA viMzatithUrNikA bAgAH zeSAH, tathAhi caturthI mAghamAsabhAvinyAvRtti pUrvapradarzitakramApekSayA aSTamI tasyAH sthAne'Tako dhriyate sa rUponaH kArya iti jAtaH saptakastena sa prAktano dhruvarAzi guNyate jAtAnyekAdazottarANi catvAriMzanmuhUrtazatAni muhUrtagatAnaM ca dvASaSTibhAgAnAM dve zate dvipaJcAzadadhike ekasvaca dvASapTibhAgasyadvAcatvAriMzatasaptaSaSTibhAgAH tata etebhyaH SaTsaptatyadhikaiAtriMzacchatairmuhUrtAnAM muhUrtagatAnAM ca dvASaSTibhAgAnAM SannavatyA dvASaSTibhAgasatkAnAM ca saptaSaSTibhAgAnAM dvAbhyAM zatAbhyAmaSTaSaSTyadhikAbhyAM catvAro nakSatraparyAyAH zuddhAH, sthitAni pazcAnmuhUrtAnAM sapta zatAni paJcatriMzadadhikAni muhUrtAnAM muhUrtagatAnAMca dvASaTibhAgAnAM dvipaJcAzadadhikaMzataM ekasya ca dvASaTibhAgasya SaTcatvAriMzatsaptaSTibhAgAHtata etebhyo bhUyaH SaDbhiH zataiH muhUrtAnAmekonasaptayadikairekasya ca muhUrtasya caturviMzatyA dvASaSTibhAgairekasya ca dvASaSTibhAgasya SaTpaTyA saptaSaSTibhAgairabhijidAdIni vizAkhAparyantAni nakSatrANi zuddhAni, sthitAH pazcAt SaTSaSTirmuhUrttA muhUrtagatAnAM ca dvASaSTibhAgAnAM saptaviMzatyadhikaM zataM ekasya ca dvASaSTibhAgasya saptacatvAriMzatsaptaSaSTibhAgAH, caturviMzatyadhikenaca dvASaSTibhAgazatena dvau muhUrtI labyautaumuhUrtarAzau prakSipyete jAtAH adhSaSTirmuhUrtAH zeSAstiSThanti dvASaSTibhAgAstrayaH tataH paJcacatvAriMzatA muhUrteranurAdhAjyeSThezuddhe zeSAH sthitAstrayoviMzatirmuhUrtAH tataAgataM mUlasya SaTsumuhUrteSvekasya camuhUrtasyASTApaJcAzati dvASaSTibhAgeSvekasyaca dvASaSTibhAgasya viMzatau saptaSaSTibhAgeSu zeSeSu caturthI mAghamAsabhAvinyAvRtti pravartate sUryanakSatrayogaviSayaM praznasUtraM nirvacanasUtraM ca sugama paJcamamAghamAsabhAvyAvRttiviSayaM praznasUtramAha 'tA eesi NamityAdi, sugama, bhagavAnAha-'tA kattiyAhiM'ityAdi, tA iti pUrvavat, kRttikAbhiryuktazcandraH paJcamI hemantI (mAgha) mAsabhAvinImAvRtti pravartayati, tadAnIM ca kRttikAnakSatrya aSTAdaza muhUrtA ekasya ca muhUrtasya SaTtriMzad dvASaSTibhAgA ekaM ca dvASaSTibhAgaM saptaSaSTidhA chitvA tasya satkA SaT cUrNikabhAgAH zeSAH, tathAhi Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 12, prAbhRtaprAbhRtaM 245 paJcamI mAghamAsabhAvinyAvRtti prAgupadarzitakramApekSayA dazamI tatastasyAH sthAne dazako dhriyate, sarUponaH kArya iti jAto navakaH, tena prAktanodhruvarAziguNyate, jAtAnyekapaJcAzacchatAni saptapaJcAzadadhikAni muhUrtAnAM muhUrtagatAnAM ca dvASaSTibhAgAnAM trINi zatAni caturviMzatyadhikAni ekasya ca dvASaSaSTibhAgasya catuHpaJcAzat saptaSaSTibhAgAH tata etebhya ekonapaJcAzacchatairmuhUtaiH caturdazAdhikairmuhUrtagatAna ca dvASaSTibhAgAnAM catuzcatvAriMzadadhikena zatena dvASaSTibhAgagatAnAM ca saptaSaSTibhAgAnAM tribhi zataiH SannavatyadhikaiH SaT nakSatraparyAyAH zuddhAH, sthite pazcAnmuhUrtAnAM dve zate tricatvAriMzadadhike muhUrtagatAnAM tribhiH zataiH SannavatyadhikaiH SaT nakSatraparyAyAH zuddhAH, sthite pazcAnmuhUrtAnAM dve zate tricatvAriMzadadhike muhUrtagatAnAMca dvASaSTibhAgAnAM catuHsaptatyadhika zataM ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaSTi saptaSaSTibhAgAH tata ekonaSaSTyadhikena muhUrtazatena ekasya ca muDUrnasya caturviMzatyA dvApa-STibhAgairekasya ca dvASaSTibhAgasya SaTSaSTyA saptaSaSTibhAgairabhijidAdInyuttarabhadrapadApayantAni nakSatrANizuddhAni, sthitAnipazcAnmuhUrtAnAM caturazItirmuhUrtagatAnAM ca dvASaTibhAgAnAM zatamekonapaJcAzadadhika ekasya ca dvASaSTibhAgasya ekaSaSTi saptaSaSTibhAgAH tato dvASaSTibhAgAnAM caturviMzatyadhikena zatena dvau muhUrtI labdhau pazcAt sthitAH paJcaviMzati SiSTibhAgAH, labdhau ca muhUrtomuhUrtarAzauprakSipyate, jAtASaDazItinmuhUrtAnAM, tataH paJcasaptatyA muhUrtAnAM revatyazvinIbharaNyaH zuddhAH,sthitAH pazcAdekAdaza muhUrtAH, zeSaM tathaiva tata AgataM-kRttikAnakSatrasyASTAdazasu muhUrteSu ekasya ca muhUrtasya SaTviMzati dvASaSTibhAgeSvekasya ca dvASaSTibhAgasya SaTsu saptaparibhAgeSu zeSeSu paJcamI haimantI AvRtti pravartate, sUryanakSatrayogaviSaye ca prshnnivrcnsuutresugme| tadevamuktA dazApi nakSatrayogamadhikRtya sUryasyAvRttayaH, samprati candrasya vaktavyAstra yasminneva nakSatre vartamAnaH sUryo dakSiNA uttarAvA AvRttIH karoti tasminneva nakSatre vartamAnadhandro'pi dakSiNA uttarAzcavRttIH kurute, tato yA uttarAbhimukhA AvRttayo yuge candrasya ddaSTAstAH sarvA api niyatamabhijitA nakSatreNa saha yoge draSTavyAH yAstu dakSiNAbhimukhAstA puSyeNa yoge, uktaM c||1|| "caMdassavi nAyavcA AuTTIo jugaMmijA divA / / abhieNaM pusseNa ya niyamaM nakkhattaseseNaM / / " atra 'nakvattaseseNaM ti nakSatrArddhamAsena, zeSaM sugama, tatrAbhijityuttarAbhimukhA AvRttayo bhAvyante, yadi canustriMzadadhinAyanazatenacandrasya saptaSaSTirnakSatraparyAyA labhyante tataHprathame'yane kiM labhyate ? atrAntyena rAzinA ekakalakSaNena madhyasya rAzeH saptaSaSTirUpasya guNanaM jAtA saptaSaSTireva, 'ekena guNitaM tadeva bhavatIti vavanAt, tasyAzca saptaSaSTrezcatustriMzadadhikena zatena bhAge hRte labdhamekama paryayasya, tammiMzcAddhe nava zatAni paJcadazottarANi saptaSaSTibhAgAnAM bhavanti, tatra trayoviMzatI sampaSTibhAgeSu pudhanakSatrasya bhukteSu dakSiNAyanaM candraH kRtavAn, tataH zeSAzcatuzcatvAriMzat saptaparibhAgA anantaroditarAzeH zodhyante, sthitAnizeSANi aSTau zatAnyekasaptatyadhikAni , teSAM saptamaTyA bhAgo hriyate, iha kAni-cinnakSatrANi arddhakSetrANi tAni ca sAItrayastriMzatsaptaparibhAgapramANAni kAnivisamakSetrANi tAni paripUrNasaptaSaSTibhAgapramANAni kAnivica dvaya kSetrANi tAnyarddhabhAgAdhikazatasaGkhyasaptaSaSTibhAgapramANAni, gAtraM tvadhikRtya saptaSaSTayA zuddhayantIti sapta raSTyA bhAgaharaNaM, labdhAstrayodaza, rAzizcoparitano nirlepataH zuddhaH, Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 12/-/105 taizca trayodazabhirazleSAdIni uttarASADhAparyantAni nakSatrANi zuddhAni, tata Agatamabhijito nakSatrasyaprathamasamaye candra uttarAyaNaM karoti, evaM sarvANyapi candrasyottarAyaNAni veditavyAni, uktNc||1|| "pannarase u muhutte joittA uttarA asaaddhaao| evaM ca ahorattaM pavisai abhitare cNdo|" adhunA puSyedakSiNAAvRttayobhAvyante, yadicatustriMzadadhikenAyanazatena saptaSaSTizcandrasya paryAyA labhyante tata ekanAyanena kiM labhAmahe ? atrAntyena rAzinA ekakalakSaNena madhyasya rAzeH sataSaSTirUpasya guNanaM jAtAH saptaSaSTireva tasyAzcatustriMzada-dhikena zatena bhAgaharaNaM labdhamekamar3e paryAyasya, tacca saptaSaSTibhAgarUpANi nava zatAni paJcadazottarANi, tata ekaviMzatirabhijitaH sambandhinaH saptaSaSTibhAgAH zodhyante, sthitAnipazcAdau zatAni caturnavatyadhikAni, teSAM saptaSaSTyA bhAgo hriyate, labdhAstrayodaza, taizca trayodazabhipunarvasvantAni nakSatrANi zuddhAni, zeSA tiSThatitrayoviMzati, etecakila saptaSaSTibhAgAahorAtrasya tatomuhUrtabhAgakaraNArthaM triMzatA guNyante, jAtAni SaT zatAni navatyadhikAni , teSAM saptaSaSTyA bhAge hRte labdhA daza muhUrtAH, zeSAstiSThanti viMzati saptaSaSTibhAgAH / tata idamAgataM-punarvasunakSatre sarvAtmanA bhukte puSyasya ca dazasu muhUrteSvekasya ca muhUrtasya viMzatI saptaSaSTibhAgeSu bhukteSu sarvAbhyantarAnmaNDalArahirniSkAmati candraH, evaM sarvANyapi dakSiNAyanAni bhAvanIyAni, uktNc||1|| "dasa yamuhutte sagale muhuttabhAgeya vIsaI ceva / pussavisayamabhigao bahiyA abhinikkhamai caMdo // " tadevamuktAnakSatrayogamadhikRtyacandrasyApyAvRttayaH,sampratiyogamevasAmAnyataHprarUpayati mU. (106) tattha khalu ime dasavidhe joe paM0, taM0-vasabhANujoe veNuyANujote maMce maMcAimaMce chatte chattAticchatte juaNaddhe ghaNasaMmadde pINite maMDakappute nAmaMdasame, etAsiNaM paMcaNhaM saMvaccharANaM chattAtichattaM joyaM caMde kasi desaMsi joeti? tAjaMbuddIvassa 2 pAINapaDiNIAyatAe udINadAhiNAyatAejIvAe maMDalaM cauvvIseNaM sateNaM chittA dAhiNapuracchimillaMsicaubhAgamaMDalaMsi sattAvIsaMbhAgeuvAdiNAvettAaTThAvasatibhAgaM vIsadhAchettA aTThArasabhAge uvAdiNAvettA tihiM bhAgehiM dohiM kalAhiMdAhiNapuracchimilaM caubhAga maMDalaM asaMpatte ettha NaM se caMde chattAticchattaMjoyaM joeti, uppiM caMdo majhe nakkhatte heTThA Adicce taM samayaM ca NaM caMde keNaM nakkhatteNaM joeti?, tA cittAhiM crmsme|| vR. 'tastha khalu'ityAdi, tatrayugekhalvayaMvakSyamANodazavidhoyogaHprajJaptaH, tadyathA-vRSabhAnujAtaH, atra anujAtazabdaH sazavacano, vRSabhasyAnujAtaH-sahazo vRSabhAnujAtaH, vRSabhAkAreNa candrasUryanakSatrANiyasmin yoge'vatiSThantesa vRSabhAnujAta iti bhAvanA, evaM sarvatrApibhAvayitavyaM, veNuH-vaMzastadanujAtaH-tatsadRzo veNukAnujAto maJco--maJcasazaH maJcAt-vyavahAraprasiddhAt vitrAdibhUmikAbhAvato'tizAyI maJco maJcAtimaJcastatsadezo yogo'pi maJcAtimaJcaH, chatraprasiddhaM tadAkAroyogo'pichatraM,chatrAt-sAmAnyarUpAt uparyanyAnyacchatrabhAvato'tizAyichatraMchatrAticchavaM tadAkAro yogo'pi chatrAticchatraM, yugamiva naddho yuganaddhaH, yathA yugaM vRSabhaskandhayorAropitaM Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 247 prAbhRtaM 12, prAbhRtaprAbhRtaM - vartate tadvat yogo'pi yaH pratibhAti sa yuganaddha ityucyate, ghanasamparUpaH yatra candraH sUryo vA grahasya nakSatrasya vA madhye gacchati, prINitaH-upacayaM nItaH yaH prathamatazcandramasaH sUryasya vA ekatarasya graheNa nakSatreNa vA ekatareNa jAtastadanantaraM dvitIyena sUryAdinA sahopacayaM gataH sa prIpitaiti bhAvaH,mANDUkapluto nAma dazamaH, tatramANDUkaplutyAyojAto yogaH sa mANDUkaplutaH, saca graheNa saha veditavyaH, anyasya mANDUkaptutigamanAsambhavAt, uktaMca "candrasUryanakSatrANi pratiniyatagatAni grahAstvaniyatagataya"iti, tadityaM yathAvabodhaM dazAnAmapiyogAnAM svarUpamAtrabhAvanA kRtA yathAsampradAyamanyathAvAvAcyA, tatrayugechatrAticchaavarjA zeSA navApi yogAH prAyo bahuzo bahuSu ca dezeSu bhavanti, chatrAticchatrayogastu kadAcit kasmiMzcideva deze tatastadviSayaM praznasUtramAha-- ____ tA eesi NamityAdi, tA iti pUrvavat, chatrAtimanantaroditAnAM candrAdInAM paJcAnAM saMvatsarANAMmadhye chatrAticchatraM yogacandraH kasmin dezeyunakti-karoti?,bhagavAnAha-'tA'ityAdi, tA iti pUrvavat jambUdvIpasya dvIpasyopari prAcInApAcInAyatayA udagdakSiNAyatayAatracazabdo'nukto draSTavyaH yadivA cinavibhaktinirdezAdeva samuccayo labdha iti cazabdo noktaH, yathA 'aharahanayamAno gAmazvaM puruSaM pazuM vaivazvato na tRpyati surAyAiva durmadI' ityatra, cAdayo hi padAntarAbhihitamevArthaM spaSTayatina punaHsvAtantrayeNa kamapyarthamabhidadhati iti nirNItameta svazabdAnuzAsane, jIvayA-pratyaJcayAdavarikayA ityarthaH, maNDalaM caturviMzatyadhikena zatena chitvA-vibhajya, iyamatra bhAvanA- ekayA davarikayA buddhayA kalpitayA pUrvAparAyatayA ekayAcadakSiNottarAyatayA maMDalaM samakAlaM vibhajyate, vibhaktaM ca saccaturbhAgatayA jAtaM, tadyathA-eko bhAga uttarapUrvasyAmeko dakSiNapUrvasyAmeko dakSiNAparasyAmeko'parottarasyAmiti, tatra dakSiNapaurastye-dakSiNapUrve caturbhAgamaNDale-caturbhAgamAtremaNDale maNDalacaturbhAga ityarthaH, ekatriMzadbhAgapramANe saptaviMzati bhAgAnupAdAya-gRhItvAAkramyetyarthaH, aSTAviMzatitamaMcabhAgaviMzatidhA chitvA tasya satkAnaSTA daza bhAgAnupAdAya Akramya zeSaistrIbhirekatriMzatsakairbhAgAbhyAM ca kalAbhyAmekasya ekatriMzatsatkasya bhAgasya satkAbhyAM dvAbhyAM viMzatitamAbhyAM bhAgAbhyAM dakSiNapazcimaMcaturbhAgamaNDalaM maNDalacaturbhAgasamprApto'smin pradeze sa candrazchatrAticchatrarUpaM yogaM yunakti-karoti / enameva tadyathe' tyAdinA bhAvayati, uparicandro madye nakSatramadhastAccAditya iti, iha madhye nakSatramityuktaM tato nakSatravizeSapratipatyarthaM praznaM karoti-"taM samayaM ca NamityAdi, tasmin samaye candraH kena nakSatreNa yunakti-yogaM karoti?, bhagavAnAha-'tA' ityAdi, tA iti pUrvavat, tasmin samaye citrayA saha yogaM karoti, tadAnIMca citrAyAzcaramasamayaH / / prAbhRtaM-12 samAptam (prAmRta-13) vRtadevamuktaM dvAdazaM prAbhRtaM, samprati trayodazamArabhyate-tasya cAyamarthAdhikAro yathA'candramaso vRddhayapavRddhI vaktavye' iti tatastadviSayaM praznasUtramAhamU. (107) tA kahate caMdamaso vaDovar3IAhiteti vadejA?,tA agpaMcAsIte muhuttasate Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 sUryaprajJaptiupAsUtram 13/-/107 tIsaMcabAvaDibhAge muhuttassa, tA dosiNApakkhAo andhagArapakhamayamANecaMde cattAribAyAlasate chattAlIsaMca bAvahibhAge muhattassa jAiM caMde rajati taM0-- paDhamAe paDhamaM bhAgaM bitiyAe bitiyaM bhAgaMjAva pannarasIe pannarasamaM bhAgaM, carimasamae caMde rate bhavati, avasese samae caMde ratte ya viratteta ya bhavati, iyaNNaM amAvAsA, etthaNaM paDhame pacce amAvAse, tA aMdhArapakkho, to NaM dosiNApakkhaM ayamANe caMde cattAre bAtAle muhattasate chAtAlIsaM ca bAvaTThibhAgA muhattassa jAiM caMde virajati, taM0- paDhamAe paDhamaM bhAgaM bitiyAe vitiyaM bhAgaMjAva pannarasIe pannasamaM bhAgaM carime samaye caMde viratte bhavati, avasesasamae caMde ratte ya virate ya bhavati, iyaNNaM puNNimAsiNI, etya NaM doce pavve punnnnimaasinnii| vR. 'tA kahaM te ityAdi, tA iti pUrvavat, kathaM-kena prakAreNa tvayA bhagavan ! candramaso vRddhayapavRddhI AkhyAte iti vadet ?, kimuktaM bhavati?-kiyantaM kAlaM yAvat candramaso vRddhi kiyantaM ca kAlaM yAvadapavRddhistvayA bhagavannAkhyAtA iti vadat, evamukte bhagavAnAha 'tA aDe'tyAdi, tA iti pUrvavat aSTau muhUrtazatAni paJcAzItAni-paJcAzItyadhikAni ekasya ca muhUrtasya triMzataM dvASaSTibhAgAn yAvat vRddhayapavRddhI samudAyenAkhyAte iti vadet, yathA ekasya candramAsasya madhye ekasmin pakSe candramAso vRddhirekasmin pakSe cApavRddhi, candramAsasya ca parimANamekonatriMzat AtrindivAni ekyaca rAtrindivasya dvAtriMzat dvApaTibhAgAH, rAtrindivaM canizanmuhUrtakaraNArthamekonatriMzat (triMza)tA guNye jAtAnyaSTau zatAni saptatyadhikAni muhUrtAnAM ye pica dvAtriMzat dvASaSTibhAgA rAtriMdivasya te muhUrtasatkabhAgakaraNArthaM triMzatA guNyante, jAtA navazatAni SaSTyadhikAni, teSAM dvASaSTyA bhAgohiyate, labdhAH paJcadaza muhUrtAH, te muhUrtarAzau prakSipyante, jAtAni muhUrtAnAmaSTau zatAnipaJcAzItyadhikAni,zeSAzcoddharanti triMSatdvASaSTibhAgA muhUrtasya, etadeva prativizeSAvabodhArthaM vaiviktyena spaSTayati tA dosiNAo'ityAdi, tA iti pUrvavat, jyotsnApradhAnaH pakSojyotsnApakSaH zuklapakSa ityarthaH tasmAt andhakArapakSamayamAno-gacchan candraH catvAri muhUrttazatAni dvicatvAriMzAnidvicatvAriMza- dadhikAni SaTcatvAriMzataM ca dvASaSTibhAgAn muhUrtasya yAvadapavRddhiM gacchatIti vAkyazeSaH, yAni yathoktasaGkhyAkAni muhUrttazatAni yAvaccandro rAhuvimAnaprabhayA rajyate, kathaM rajyate ? iti tameva rAgaprakAraM tadyathetyAdinA prakaTayati, prathamAyAM-pratipallakSaNAyAM tithau parisamApnuvatyAM prathama-paripUrNa paJcadazaM bhAgaM yAvadrajyate, dvitIyAyAM parisamApnuvatyAM tithau paripUrNa dvitIyaM paJcadazaMbhAgaMyAvat, evaM yAvatpaJcadazyAM tithau parisamApnuvatyAM paripUrNa paJcadarza bhAgaM yAvadrajyate, tasyAzca paJcadazyAstidhezcaramasamaye candraH sarvAtmanA rAhuvimAnaprabhayA rakto bhavati, tirohito bhavatIti tAtparyArthaH, yastu SoDazo bhAgo dvASaSTibhAgadvayAtmako'nAvRtastiSThati sa stokatvAzyatvAcca na gaNyate, 'avasese' ityAdi, taM ca paJcadazyAstithezvaramamayaM muktvA andhakArapakSaprathamasamayAdAram zeSeSu sarveSvapi samayeSu candro rakto bhavati viraktazca, kiyAnaMsazastasya rAhuNA AvRto bhavati kiyAMzcAnAvRta iti bhAvaH / andhakArapakSavakta vyatopasaMhAramAha-'iyaNNa mityAdi, iyamandhakArapakSe paJcadazI tithi Namiti vAkyAlkAre amAvAsyA-amAvAsyAnAmnI atrayugeprathamaM parvaamAvAsyA, ihamukhyavRtyA parvazabdasyAbhidheya Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 249 prAbhRtaM 13, prAbhRtaprAbhRtaMmamAvAsyA paurNamAsI ca upacArAt pakSe parvazabdasya pravRttistata uktam-"ettha NaM paDhame pavve amAvAse" iti| ___ atha kathaMcatvAri muhUrtazatAni dvicatvAriMzadadhikAniSaTcatvAriMzaJcadvASaSTibhAgA muhUrtasya ucyate, iha zuklapakSaH kRSNapakSo vA candramAsasyAr3a, tataH pakSasya pramANaM caturdaza rAtrindivaM saptacatvAriMzat dvASaSTibhAgAH, rAtrindivasya parimANaM triMzanmuhUrttA iti caturdaza triMzatA guNyante, jAtAni muhUrtAnAM catvAriMzatAni viMzatyadhikAni , ye'pi ca saptacatvAriMzat dvApaSTibhAgA rAtrindivasya te'pi muhUrtabhAgakaraNA) triMzatA guNyante, jAtAni caturdaza zatAni dazottaraNi teSAM dvASaSTyA bhAgo hiyate lavyA dvAviMzatirmuhUrtAH te muhUrtarAzau prakSipyante jAtAni catvAri muhUrtAnAM zatAni dvAcatvAriMzadadhikAni , zeSAstiSThanti paTcatvAriMzat dvApaSTibhAgA muhUrtasya, tadevaM yAvantaM kAlaM candramaso'pavRddhistAvatkAlapratipAdanaM kRtaM atha yAvantaM kAlaM vRddhistAvamamabhidhitsurAha- 'tA aMdhakArapavakhAto Na'mityAdi, tA iti pUrvavat andhakArapakSAt Namiti vAkyAlaktare jyotsnApa-zuklapakSamayamAnazcandracatvAri vAcatvAriMzadadhikAnimuhUrtazatAni SaTcatvAriMzataMca dvApaTibhAgAn muhUrtasya yAdavRddhimupagacchatIti vAdayazepaH, yAni-yathoktasaGkhyakAni muhUrtazatAni yAvacandraH zanaiH zanarikto-rAhuvimAnenAvRto bhavatIti, virAgaprakAramevAha-- 'taMjahe tyAdi, tabadheti virAgaprakAropadarzane prathamAyAM pratipallakSaNAyAM tidhau prathama paJcadazabhAgaM yAvat candro virajyate, dvitIyAyAM dvitIyaM paJcadazaM bhAgaM yAvat evaM paJcadazyAM paJcadazaM bhAgaMyAvat,tasvAdha paJcadazyAH paurNamAsIrUpAyAstidhezvaramasamaye candrovirakto bhavati, sarvAtmanA rAhuvimAnenAvRto bhavartIti bhaavH| taMca paJcadazyAzcaramasamayaM muktvA zuklapakSaprathamasamayAdArabhya zepeSu samayeSucandro raktazca bhavati viraktaztha, dezato rakto bhavati dezato viraktazceti bhAvaH, muhUrtasaGkhyAbhAvanA ca prAgvakartavyA, zuklapakSavaktavyatopasaMhAramAha-'iyaNNamityAdi iyamanantaroditA paJcadazI tithi paurNamAsInAmA atra ca yuge Namiti pUrvavat dvitIyaM parva paurnnmaasii| adhaivaMrUpA yuge kiyatyo amAvAsyAH kiyantyazca paurNamAsya iti tadgatAM sarvasaGkhyAmAha mU. (108) tattha khaluimAo vAvahiM puNimAsiNIo bAvahi amAvAsAo pannattAo, bAvahiM ete kasiNA rAgA vAvahiM ete kasiyA virAgA, ete cAbIse pavvasate ete caubbIse kasiNarAgavirAgasate, jAvatiyANaM paMcaNhaM saMvaccharANaM samayA egeNaMcavIseNaM samayasatenUnakA evatiyA parittA asaMkhejA desarAgavirAgasatA bhvNtiitimkkhaataa,| amAvAsAtoNaM puNimAsiNI cattAri bAtAle muhattasate chattAlIsaM vAvaDibhAge muhattassa Ahiteti vadejA, tA puNimAtiNItoNaMamAvAsAcattArivAyAle muhattasatechattAlIsaMvAhibhAge muhuttassa Ahiteti vadejA, tA amAvAsAto NaM amAvAsA aTThapaMcAsIte muhattasate tIsaM ca bAvaTThibhAge muTuttassa Ahiteti vdejaa| tApuNimAsiNItoNaMpuNNimAsiNI apaMcAsIte muhattaseta tIsaMbAyaTThibhAge muhattassa Ahiteti vadeA, esa NaM evatie caMde mAse esa NaM evatie sagale juge| vR. 'tattha khalu'ityAdi, tatra yuge khalcimAH-evaMsvarUpA dvASaSTi paurNamAsyo dvASaSTi Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUryaprajJaptiupAGgasUtram 13/-/108 zcAmAvAsyAH prajJaptAH, tathA yuge candramasa ete - anantaroditasvarUpAH kRtsnAH - paripUrNA rAgA dvASaSTiramAvAsyAnAM yuge dvASaSTisaGghayApramANatvAt tAsveva ca candramasaH paripUrNarAgasambhavAt, ete - anantaroditasvarUpA yuge candramasaH kRtsnA virAgAH sarvAtmanA rAgAbhAvA dvASaSTi yuge paurNamAsInAM dvASaSTisaGkhyAkatvAt tAsveva ca candramasaH paripUrNavirAgabhAvAt, tathA yuge sarvasaGkhyayA ekaM caturviMzatyadhikaM parvazataM amAvAsyApaurNamAsInAmeva parvazabdavAcyatvAt tAsAM ca pRthak pRthak dvASaSTisaGkhayAnAmekatra mIlane caturviMzatyadhikazatabhAvAt evameva ca yugamadhye sarvasaGklanayA caturviMzatyadhikaM kRtsnarAgavirAgazataM / 'jAvaiyANa' mityAdi, yAvantaH paJcAnAM candracandrAbhivarddhitacandrAbhivardhitarUpANAM samayA ekena caturviMzatyadhikena samayazatenonA etAvantaH parIttAH- parimitAH asaGkhyAtA dezarAgavirAsamayA bhavanti, eteSu sarveSvapi candramaso dezato rAgavirAgabhAvAt, yattu caturviMzatyadhikaM samayazataM tatra dvASaSTisamayeSu kRtsno rAgo dvASau ca samayeSu kRtsno virAgastena tadvarddhanaM ityAkhyAtaM, mayeti gamyate, etacca bhagavadvacanamataH samyak zraddheyamiti, samprati kiyatsu muhUrtteSu gateSvamAvAsvAto'nantaraM paurNamAsI kiyatsu vA muhUrtteSu gateSu paurNamAsyA anantaramavAsyA ityAdi nirUpayati 'tA amAvAsAto Na'mityAdi, sugamaM, navaraM amAvAsyAyA anantaraM candramAsasyArddhena paurNamAsI paurNamAsyA anantaramarddhamAsena candramAsasyAmAvAsyA amAvAsyAcAzcAmAvAsyA paripUrNena candramAsena paurNamAsyA api paurNamAsI paripUrNena candramAseneti bhavati yathoktA muhUrtasaGkhyA, upasaMhAramAha- 'esa Na' mityAdi, eSaH - aSTau muhUrtazatAni paJcAzItyadhikAni dvAtriMzacca dvApaSTibhAgA muhUrttasyetyetAvAn etAvatpramANazcandramAsaH, etat etAvatpramANaM zakalaM - khaNDarUpaM yugaM candramAsapramitaM yugazakalameti dityarthaH / samprati candro yAvanti maNDalAni candrArddhamAsena carati tannirUpaNArthaM praznasUtramAhamU. (109) tA caMdeNaM addhamAseNaM caMde kati maMDalAI carati ?, tA coddasa caubbhAgamaMDalAI carati egaM ca cauvIsa satabhAM maMDalassa, (tA) AiceNaM addhamAseNaM caMde kati maMDalAI carati ?, (tA) solasa maMDalAI carati solasamaMDalacArI tadA avarAI khalu duve aTukAI jAI caMde keNai asAmannakAiM sayameva paviGittA 2 cAraM carati / 250 katarAI khalu duve aTTakAI jAI caMde keNai asAmaNNakAI sayameva paviTThittA 2 cAraM carati ? imAI khalu te be aTThagAI jAI caMde keNai asAmaNNagAI sayameva paviTThittA 2 cAraM carati, taMjahA-nikkhamamANe ceva amAvAsaMteNaM pavisamANe ceva puNNimAsiMteNaM, etAI khalu duve aTTagAI jAI caMde keNai asAmaNNagAI sayameva paviTThittA 2 cAraM carai, tA paDhamAyaNagate caMde dAhiNAte bhAgAte pavisamANe satta addhamaMDalAI jAI caMde dAhiNAte bhAgAe pavisamANe cAraM carati / katarAI khalu tAiM satta addhamaMDalAI jAI caMde dAhiNAte bhAgAte pavisamANe cAraM carati imAI khalu tAiM satta addhamaMDalAI jAI caMde dAhiNAte bhAgAte pavisamANe cAraM carati, taM0 - bidie addhamaMDale cautthe addhamaMDale chaTTe addhamaMDale aTThame addhamaMDale dasame addhamaMDale bArasame addhamaMDale caudasame addhamaMDale etAiM khalu tAiM satta addhamaMDalAI jAI caMde dAhiNAte bhAgAte pavisamANe cAraM carati, tA paDhamAyaNagate caMde uttarAte bhAgAte pavisamANe cha addhamaMDalAI terasa ya sattaTThibhAgAiM Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 251 prAbhRtaM 13, prAbhRtaprAbhRtaM addhamaMDalassa jAiM caMde uttarAte bhAgAe pavisamANe cAraM crti| katarAiMkhalu tAiMcha addhamaMDalAiMterasa ya sattaTThibhAgAiM addhamaMDalassa jAiMcaMde uttarAte bhAgAtepavisamANe cAraM carati?, imAiMkhalu tAiMcha addhamaMDalAiMterasa yasattavibhAgAiMaddhamaMDalassa jAiMcaMde uttarAe bhAgAte pavisamANe cAraMcarati, taMjahA-taIe addhamaMDale paMcame addhamaMDale sattame addhamaMDale navame addhamaMDale ekkArasame addhamaMDale terasame addhamaMDale pannarasamaMDalassa terasa sattaTThibhAgAI, etAiMkhalu tAiMcha addhamaMDalAiM terasa ya sattadvibhAgAiM addhamaMDalassa jAI caMde uttarAte bhAgAte pavisamANe cAraM carati, etAvayA ca paDhame caMdAyaNe samatte bhavati, tA nakkhatte addhamAse no caMde addhamAse no caMde addhamAse nakkhatte addhmaase| tA nakkhattAoaddhamAsAto tecaMde caMdeNaM addhamAseNaM kimadhiyaMcarati?,egaMaddhamaMDalaM carati cattAri ya sattaTThibhAgAiM addhamaMDalassa sattavibhAgaM ekatIsAe chettA nava bhAgAI, tA docAyaNagate caMde puracchimAtebhAgAte nikkhamamANe sacauppaNNAiMjAiMcaMde parassa cinnaM paDicarati sattaterasakAiMjAiMcaMdeappaNA ciNNaMcarati, tA docAyaNagate caMde paJcatthimAebhAgAenikkhamamANe cauppaNNAiMjAiMcaMdeparassa ciNNaM paDicaratichaterasagAI caMde apaNociNNaM paDicarati avaragAI khalu duve terasagAIjAI caMde keNai asamannagAiM sayameva pavidvittA ra cAraM crti| katarAiMkhalu tAiMduve terasagAIjAIcaMde keNai asAmaNNagAiMsayameva paviTTittA ra cAraM carati?, imAiM khalu tAI duve terasagAI jAiM caMdo keNai asAmaNNagAiM sayameva pavidvittAra cAraM carati savvabbhatare ceva maMDale savvabAhire ceva maMDale, eyANi khalu tANi duve terasagAIjAI caMde keNai jAva cAraM carai, etAvatA doce caMdAyaNe samatte bhavati, tA nakkhatte mAse no caMde mAse caMde mAse no nakhatte maase| tA nakkhatAtemAsAe caMdeNaM mAsaNaM kimadhiyaM carati?, tA do addhamaMDalAiM carati aTTha yasattavibhAgAiM addhamaMDalassasattavibhAgaMcaekatIsadhAchettAaTThArasa bhAgAI, tAtacAyaNagate caMde paJcatthimAte bhAgAe pavisamANe bAhirANaMtarassa pathasthimillassa addhamaMDalassa ItAlIsaM sattaTThibhAgAiMjAiM caMde appaNo parassaya ciNNaM paDicarati, terasa sattaTThibhAgAiMjAiM caMde parassa ciNNaM paDicarati, terasa sattadvibhAgAiMcaMde appaNo parassa ciNNaM paDicarati, etAvayAvabAhirAnaMtaraM paJcasthimille addhamaMDale samattebhavati, taccAyaNagatecaMde puracchimAe bhAgAe pavisamANe bAhiratabassa puracchimillassa addhamaMDalassaItAlIsaM sattaTTibhAgAiMjAiMcaMde appaNo parassa ciNNaM paDiyarati, terasa sattavibhAgAiM jAI caMde parassa ciNNaM paDicarati, terasa sattaTThibhAgAiM jAiM caMde appaNo parassa ya ciNNaM paDiyarati, etAvatAva bAhiratacce puracchimile addhamaMDale sammatte bhavati, tA taccAyaNagate caMde paJcatyimAtebhAgAte pavisamANe bAhiracautthassa pacatvimillassa addhamaMDalassa addhasattadvibhAgAiM sattavibhAgaMca ekatIsadhA chettA aTTArasa bhAgAiM jAiM caMde appaNo parassaya ciNNaM paDiyarati, etAvatAva bAhiracautthapaJcasthimille addhamaMDale sammatte bhavai / evaM khalu caMdeNaM mAseNaM caMde terasa cauppannagAI duve terasagAI jAiM caMde parassa ciNNaM paDicarati, terasa 2 gAI jAiMcaMde appaNo ciNNaM paDiyarati, duve ItAlIsagAI aTTa sattavibhAgAI sattaSThibhAgaM ca ekatIsadhA chettA advArasabhAgAiMjAiM caMde appaNo parassa ya ciNNaM pddicrti| Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 13/-/109 avarAI khalu duve terasagAI jAiM caMde keNai assAmanagAI sayameva paviTTittA 2 cAraM carati, iceso caMdamAso'bhigamaNanikkhamaNabuddhiNibuddhianavaTTitasaMThANasaMTitIviuvvaNagivipatte rUpI caMde deve 2 Ahiteti vadejA / / vR.'tAcaMdeNaaddhamAseNa mityAdi tAiti pUrvavatcAndreNaarddhamAsena prAguktasvarUpeNa candraH kati maNDalAni carati ?, bhagavAnAha-'tA coddase'tyAdi caturdaza sacaturbhAgamaNDalAnipaJcadazasya maNDalasya caturbhAgasahitAni maNDalAni carati, ekaM ca caturviMzazatabhAgaM maNDalasya, kimuktaM bhavati?-paripUrNAni caturdaza maNDalAni paJcadazasya ca maNDalasya caturbhAga-caturviMzatyadhikazatasatkaikatriMzadbhAgapramANamekaMca caturviMzazatabhAgaM maNDalasya, sarvasaddhayayA dvAtriMzataM paJcadazasya maNDalasya caturviMzatyadhikazatabhAgAn caratIti, kathametadavasIyate iti cet, ucyate trairAzikabalAt, tathAhi-- yadi caturdizatyadhikena parvazatena saptadaza zatAnyaSTaSaTyadhikAni maNDalAnAM labhyante tata ekena parvaNA kiM labhyate?, atrAnvena rAzinA madhyarAzi Nyate saca tAvAneva jAtaH, tatrAyena rAzinA bhAgaharaNaM labdhAzcaturdaza zeSAstiSThanti hAtriMzat tatra chedyacchedakarAzyorvikenApavartanA kriyate, tata idamAgacchati-caturdaza maNDalAni paJcadazasya maNDalasya SoDaza dvASaSTibhAgAH / uktaM caitdnytraapi||1|| "coddasa ya maMDalAiM visaTThibhAgA ya solasa havijjA / mAsaddheNa uDuvaI ettiyamittaM carai khittaM / / " 'tAAicceNa'mityAdi, AdityenArddhamAsena candraH katimaNDalAni carati?, bhagavAnAha'tA solase'tyAdi, SoDaza maNDalAni carati, SoDazamaNDalacArIca tadA apare khalu dve aSTakecaturviMzatyadhikazatasatkabhAgATakapramANe ye kanApyasAmAnye-kanAyanAcIrNapUrvecandraH svayameva pravizya cAraM carati / 'kayarAiM stu'duve ityAdi praznasUtraM sugama, bhagavAnAha--imAiM khalu ete khalu dve aSTake ye kenApyanAcIrNabhUpeM candraH svameva pravizya cAraM carati, taghadhA-sarvAbhyantarAmaNDalArahi-niSkAmavAmAvAsyAnte ekamaTakaM kenApyanAcIrNaM candraH pravizya cAraM carati, sarvadAhyAtmaNDalA-dabhyantaraM pravizava paurNamAsyante dvitIyamaSTakaM kenApyanAcIrNaM candraH pravizya cAraM carati, 'eyAiM khalu duve ahagAI' ityAdi upasaMhAravAkyaM sugama, iha paramArthato dvau candrau ekena cAndreNArddhamAsena caturdaza maNDalAni paJcadazasya ca maNDalasya dvAtriMzataM caturviMzatyadhi kazatabhAgAn bhramaNena pUrayataH paraM lokarUDhayA vyaktibhedamanapekSya jAtibhedameva kevalamAzritya candrazcaturdaza maNDalAni paJcadazasya ca maNDalasya dvaatriNshtNcturviNshtydhikshtbhaagaancrtiityukt| adhunA ekazcandramA ekasminnayane kati arddhamaNDalAni dakSiNabhAge katyuttarabhAge bhranyA pUrayatIti pratipipAdayipurbhagadAnAha-'tA paDhamAyaNagae caMde' ityAdi, tA iti pUrvavat, prathamAyanagate-prathamapayanaM praviSTecandre dakSiNasmAbhAgAdabhyantaraM pravizati sapta arddhamaNDalAni bhavanti yAni candro dakSiNasmAd bhAgAdabhyantaraM pravizannAkamya cAraM carati / "kayarAiM khalu'ityAdi, praznasUtraM sugama, bhagavAnAha-'imAiM khalu ityAdi, imAni khalu saptArddhamaNDalAni yAni candro dakSiNAsmAdbhAgAdabhyantaraM pravizannAkramya cAraM carati, tadyathAdvitIyamarddhamaNDalamityAdi, sugamaM, navaramiyamatra bhAvanA-sarvavAdye paJcadaze maNDale paribhramaNena pUraNamadhikRtyaparipUrNepAzcAtyayugaparisamAptirbhavati, tato'parayugaprathamAyanapravRttauprathame'horAtre Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 253 prAnRtaM 13, prAbhRtaprAbhRtaM eka.candramA dakSiNabhAgAdabhyantaraM pravizan dvitIyamaNDalamAkramya cAraMcarati, saca pAzcAtyayugaparisamAtidivase uttarasyAM dizi cAraM carati-cAraM caritavAn sa veditavyaH / tataH satasmAt dvitIyAt maNDalAt zanaiH zanairabhyantaraM pravizadvitIye'horAtre uttarasyAM dizi sarvabAhyAnmaNDalAdabhyantaraM tRtIyamarddhamaNDalamAkramyacAraMcarati, tRtIye ahorAtre dakSiNasyAM dizicaturdhamarddhamaNDalaM caturthe ahorAtre uttarasyAM dizipaJcamamarddhamaNDalaMpaJcameahorAtre dakSiNasyAM dizipaTamaddhamaNDalaM SaSThe ahorAtre uttarasyAM dizi saptamamarddhamaNDalaM saptame ahorAtre dakSiNasyAM viziaTamamarddhamaNDalamaSTame'horAtra uttarasyAM dizi navamamarddhamaNDalaM navame ahorAtre dakSiNasyAM diza dazamamarddhamaNDalaM dazame ahorAtra uttarasyAM dizi ekAdazamamarddhamaNDalamekAdaze ahorAtre dakSiNasyAM dizi dvAdazamarddhamaNDala dvAdaze ahorAtre uttarasyAM dizi trayodazamarddhamaNDalaM trayodaze'horAtre dakSiNasyAM dizi caturdazamarddhamaNDalaM caturdaze ahorAtre uttarasyAM dizi paJcadazasyArddhamaNDalaM trayodaze'horAtredakSiNasyAMdizicaturdazamarddhamaNDalaM caturdazeahorAtre uttarasyAM dizi paJcadazasyArddhamaNDasya trayodazasaptaSaSTibhAgAnAkramya cAraM carati, etAvatA ca kAlena candrasyAyanaM parisamAptaM / candrAyanaM hi nakSatrArddhamAsapramANaM, tena ca nakSatrarddhamAsena candracAre sAmAnyatastrayodazamaNDalAnicaturdazasyacamaNDalasya trayodaza saptaSaSTibhAgAlabhyante, tathAhi-yadi catustriMzadadhikenA-yanazatena saptadazazatAnyaSTaSaSTisahitAnimaNDalAnAM labhyantetata ekenAyanena kiMlabhAmahe ?, rAzitrayasthApanA anAntyena rAzinA ekakalakSaNena madhyarAziguNyate jAtaH sa tAvAneva tatastasyAyena rAzinAcatustriMzadadhikazatarUpeNabhAgaharaNaMlabdhAstrayodaza zeSAstiSThanti SaDviMzati tatra chedyacchedakarAzyordvikenApavarttanA labdhAstrayodaza saptaSaSaSTibhAgA iti, uktaM ca-- // 1 // "terasa ya maMDalANi ya terasa sattahi caiva bhaagaay| avaNeNa carai somo nakkhatteNaddhamAseNaM / / " etacca sAmAnyata uktaM, vizeSacintAyAMtvekasya candramaso yugasya prathame ayane yathoktena prakAreNa dakSiNabhAgAdabhyantaraM praveze dvitIyAdInyekAntaritAnicaturdazaparyantAnisaptAmaNDalAni labhyante, uttarabhAgAdabhyantarapraveze tRtIyAdInyekAntaritAni trayodazaparyantAni SaT paripU nyarddhamaNDalAni saptamasya tupaJcadazamaNDalagatasyArddhamaNDalasya trayodaza saptaSaSTibhAgAH, etAvatA cayadvakSyati uttarabhAgAdabhyantarapravezacintAyAM 'taIe addhamaMDale'ityAdi sUtraM tadapi bhAvitameva, samprati dakSiNabhAgAdabhyantarapraveze yAni saptAdhamaNDalAnyuktAni tadupasaMhAramAha_ 'eyAiMityAdi sugm| adhunA tasyaivacandramasastasminnevaprathame'yane uttarabhAdAdabhyantarapraveze yAvantyarddhamaNDalAni bhavanti tAvanti vivakSurAha-'tA paDhamAyaNagae'ityAdi, tA iti pUrvavat, prathamAyanagate-yugasyAdau prathamamayanaM praviSTe candre uttarabhAgAdabhyantaraM pravizati SaT arddhamaNDalAni bhavanti saptamasya cArddhamaNDalasya trayodaza saptaSaSTibhAgA yAni candra uttarabhAgAdabhyantaraM pravizan Akramya cAraM carati / 'kayarAiM khalu'ityAdi praznasUtraM sugama 'imAiM khalu' ityAdi nirvacanasUtraM etacca prAgeva bhAvitaM, 'eyAI khalu'ityAdi, nigamanavAkyaM nigadasiddhaM, 'etAvatA'ityAdi etAvatA kAlena prathamaM candrasyAyanaM samAptaM bhavati, etadapi prAgbhAvitaM, tadevaM pAzcAtyayugaparisamApticaramadivase Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 13/- /109 ya uttarasyAM dizi cAraM carativAn tasyAbhinavayugapakSe prathame'yane yAvanti dakSiNabhAgAdabhyantarapraveze'rddhamaNDalAni yAvanti ghottarabhAgAdabhyantarapraveze'rddhamaNDalAni tAvanti sAkSAduktAni etadanusAreNa dvitIyasyApi candramasastasminneva prathame candrAyaNe'rddhamaNDalAni vaktavyAni tAni caivam sa pAzcatyayugaparisamApticaramadivase dakSiNadigbhAge sarvabAhyamaNDale cAraM caritvA abhinavasya yugasya prathame'yane prathame'horAtre uttarasyAM dizi dvitIyamarddhamaNDalaM pravizya cAraM carati, dvitIye'horAtre dakSiNasyAM dizi sarvabAhyAt tRtIyamarddhamaNDalaM pravizya cAraM carati tRtIye'horAtre uttarasyAM dizi caturthamarddhamaNDalamityAdi prAguktAnusareNa sakalamapi vaktavyaM, tadevamasya candramasaH prathame'yane uttarabhAgAdabhyantarapravezacintAyAM dvitIyAdInyekAntaritAni caturddazaparyantAni saptArddhamaNDalAni bhavanti, dakSiNabhAgAdabhyantarapravezacintAyAM tRtIyAdInyekAntaritAni trayodazaparyantAni SaT arddhamaNDalAni bhavanti, paJcadazasya cArddhamaNDalasya trayodaza saptaSaSTibhAgAH, evaM ca sati yAvAn candrasyArddhamAsastAvAn nakSatrasyArddhamAso na bhavanti, kintu tato nyUna iti sAmarthyAt draSTavyaM, tathA cAha 'tA nakkhatte' ityAdi, yadyevamekasminnayane nakSatrArddhamAsarUpe sAmAnyatazcandramasastrayodaza maNDalAni caturddazasya ca maNDalasya trayodaza saptaSaSTibhAgAH 'tA' iti tato nAtro'rddhamAsazcAndro'rdhamAso na bhavati, cAndre'rddhamAse caturddazAnAM maNDalAnAM paJcadazasya ca maNDalasya dvAtriMzatazcaturviMzatyadhikazatabhAgAnAM prApyamANatvAt, iha nAkSatro'rdhamAsazcAndro'rdhamAso na bhavatItyuktau nAkSatro'rddhamAsazcAndro'rdhamAso na bhavati, yastu cAndro'rdhamAsaH sa kadAcit nAkSatro'pyarddhamAsaH syAt, yathA 'paramANurapradeza' ityuktI paramANurapradeza eva yastu apradezaH sa paramANurapi bhavatyaparamANuzca kSetra pradezAdiriti zaGkta syAt tatastadapanodArthamAha- cAndro'rddhamAso nAkSatro'rdhamAsI na bhavati, evamukte bhagavAn gautamo nAkSatrArddhamAsacAndrArddhamAsayorvizeSaparijJAnArthamAha 'tAnakkhattAo addhamAsAo' ityAdi, 'tA' iti pUrvavat, nAkSatrAt arddhamAsAt te - tava matena bhagavan ! candrazcAndreNArddhamAsena kimadhikaM carati ?, bhagavAnAha - 'tA ega' mityAdi, ekamarddhamaNDalaM dvitIyasya cArddhamaNDalasya caturaH saptaSaSTibhAgAnekasya ca saptaSaSaTibhAgasya ekatriMzadadhA vibhaktasya satkAn nava bhAgAnadhikaM carati, kathametadavasIyate iti cet !, ucyate, trairAzikavalAt, tathAhi-- yadi caturviMzatyadhikena zatena saptadaza zatAni aSTaSaSTyadhikAni maNDalAnAM labhyante tata ekena parvvaNA kiM labhAmahe ?, atrAntyena rAzinA madhyarAzirguNyate jAtaH sa tAvAneva tata Adyena caturviMzatyadhikazatarUpeNa rAzinA bhAgaharaNaM chedyacchedakarAzyozcatuSkenApavarttanA labdhAni caturddaza maNDalAni aSTau ca ekatriMzad bhAgAH, etasmAnnakSatrArddhamAsagabhyaM kSetraM trayodaza maNDalAni ekasya ca maNDalasya trayodaza saptaSaSTibhAgA ityevaMpramANaM zodhyate, tatra caturddazabhyastrayodaza maNDalAni zuddhAni ekamavaziSTaM sampratyaSTabhya ekatriMzadbhAgebhyastrayodaza saptaSaSTibhAgAH zodhyAH, tatra saptaSaSTiraSTabhirguNitA jAtAni paJca zatAni SaTtriMzadadhikAni ekatriMzatA trayodaza guNitA jAtAni catvAri zatAni tryuttarANi etAni paJcabhyaH zatebhyaH SaTtriMzadadhikebhyaH zodhyante sthitaM zeSaM trayastriMzadadhikaM zataM tata etat saptaSaSTibhAgAnayanArthaM saptaSaSTyA guNyate jAtAni navAzItiH zatAnyekAdazAdhikAni chedarAzirmola ekatriMzat sA saptaSaSTyA guNyate jAte dvaMsahane saptasaptatyadhike Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 13, prAbhRtaprAbhRtaM 255 tAbhyAM bhAgo hiyate labdhAzcatvAraH saptaSaSTibhAgAH zeSANi tiSThanti SaT zatAni tryuttarANi tatazchedyacchedakarAzyoH saptaSaSTyA'pavarttanA jAtA upari nava adhastAdekatriMzat labdhA ekasya ca saptaSaSTibhAgasya nava ekatriMzacchedakRtA bhAgAH, uktaM ca 119 11 "egaM ca maMDalaM maMDalassa sattaThThibhAgA cattAri / nava ceva cuNNiyAto igatIsakaeNa cheeNa // " iha bhAvanAM kurvatA maNDalaM maNDalamiti yaduktaM tatsAmAnyato granthAntare yA prasiddhA bhAvanA taduparodhAdavaseyaM, paramArthataH punararddhamaNDalamavasAtavyaM, tato na kazcit sUtrabhAvanikayorvirodhaH, tadevamekacandrAya aNavaktavyatoktA, samprati dvitIyacandrAyaNavaktavyatAbhidhIyate, tatrayaH prathame candrAyaNe dakSiNabhAgAdabhyantaraMpravizan saptArddhamaNDalAni uttarabhAgAdabhyantaraM pravizan SaT arddhamaNDalAni saptamasya cArddhamaNDalasya trayodaza saptaSaSTibhAgAn caritavAn tamadhikRtya dvitIyAyanabhAvanA kriyate, tatrAyanasya maNDala kSetraparimANaM trayodaza arddhamaNDalAni caturddazasya cArddhamaNDalasya trayodaza saptaSaSTibhAgAH, tatra prAktanamayanamuttarasyAM dizi sarvAbhyantare maNDale trayodaza saptaSaSTibhAgaparyante parisamAptaM, tadanantaraM dvitIyAyanapravezecatuHpaJcAzatA saptaSaSTibhAgaiH sarvAbhyantaraM maNDalaM parisamApya tato dvitIye maNDale cAraM carati, tatra trayodazabhAgaparyante ekamarddhamaNDalaM dvitIyasyAyanasya parisamAptaM, dvitIyamarddhamaNDalamuttarasyAM sarvAbhyantarAttRtIye arddhamaNDale trayodazabhAgaparyante tRtIyamarddhamaNDalaM dakSiNasyAM dizi caturthe'rddhamaNDale caturthamarddhamaNDalamuttarasyAM dizi paJcame'rddhamaNDale paJcamamarddhamaNDalaM dakSiNasyAM dizi SaSThe arddhamaNDale SaSThamarddhamaNDalaM uttarasyAM dizi saptame'rddhamaNDale saptamamarddhamaNDalaM dakSiNasyAM dizi aSTame'rddhamaNDale'STamamarddhamaNDalaM uttarasyAM dizi navame arddhamaNDale navamamarddhamaNDalaM dakSiNasyAM dizi dvAdaze arddhamaNDale dvAdazamarddhamaNDalaM uttarasyAM dizi trayodaze arddhamaNDale trayodazamarddhamaNDalaM dakSiNasyAM dizi caturddaze'rddhamaNDale caturddazamarddhamaNDalaM tacca trayodazabhAgaparyante parisamAptaM, tadanantaraM trayodaza saptaSaSTibhAgAn anyAn carati, etAvatA dvitIyamayanaM parisamAptaM, caturddaze ca maNDale saGakrAntaH san prathamakSaNAdUrdhvaM sarvabAhyamaNDalAbhimukhaM cAraM carati / tataH paramArthataH katipayabhAgAtikrame paJcadaza eva sarvabAhyamaNDale veditakavyaH, tadevamasminnayane pUrvabhAgena dvitIyAdInyekAntaritAni caturddazaparyantAni saptArddhamaNDalAni cIrNAni, pazcimabhAge ca tRtIyAdInyekAntaritAni trayodazaparyantAni SaDarddhamaNDalAni, tatra pUrvabhAge pazcimabhAge vA yat pratimaNDaM svayaM cIrNamanyacIrNaM vA carati tannirUpayati 'tA doccAyaNagae' ityAdi, tA iti pUrvavat dvitIyAnagate candre paurastyAt bhAgAnniSkramati, kimuktaM bhavati ? - paurastye bhAge cAraM carati, sapta catuHpaJcAzatkAni bhavanti yAni candraH parasyeti tRtIyArthe SaSThI pareNa sUryAdinA cIrNAni praticarati, sapta ca trayodazakAni bhavanti yAni candra Atmanaiva cIrNAni praticarati, iyamatra bhAvanA - meroH pUrvasyAM dizi yo bhAgaH sa pUrvabhAgo yazcAparasyAM dizi sa pazcimabhAgaH, tatra pUrvabhAge saptasvapi dvitIyAdiSvekAntariteSu caturddazaparyanteSu saptaSaSTibhAgapravibhakteSu pratyekaM catuHpaJcAzataM saptaSaSTibhAgAn candraH pareNa sUryAdinA cIrNAn praticarati, trayodaza trayodaza saptaSaSTibhAgAn svayaMcIrNAniti / Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 13/-/109 'tA docAyaNagae' ityAdi, tasminneva candramasi dvitIyAyanagate pazcimabhAgAniSkramati-pazcimabhAge cAraMcarati, SaT catuHpaJcAzatkAni bhavanti yAni candraH 'parasse'tipareNa sUryAdinAcIrNAni praticarati, SaTtrayodazakAni yAni candraH svayaMcIrNAni praticarati, atrApIyaM bhAvanA-pazcime bhAgeSaTsvapitRtIyAdiSvekAntariteSutrayodazaparyanteSu arddhamaNDaleSu saptaSaSTibhAgapravibhakteSu pratyekaMcatuHpaJcAzataM catuHpaJcAzataM saptaSaSTibhAgAn paracIrNAn carati, trayodaza saptapaSTibhAgAn svayaMcIrNaniti, avarAiMkhalu duve ityAdi, apare khalu utrayodazake tasminnayane sto ye candraH kenApyasAnye-kenApyanAcIrNapUrve svayameva pravizya cAraM carati / 'kayarAIkhalu'ityAdi, praznasUtraMsugama, 'imAiMkhalu ityAdi nirvacanavAkyametad, etacca prAyonidasiddham, navaramekaMyantrayodazakaMsarvAbhyantaremaNDaletatpAzcAtyAyanagatatrayodazakAdUrdhvaM veditavyaM, tasyaiva sambhavAspadatvAt, dvitIyaMsarvabAhye maNDale taccaparyantavartipratipattavyaM, eyAI khalu tANi'ityAdi nigamanavAkyaM sugama, tadevamekaM candramasamadhikRtyadvitIyAyana vaktavyatoktA, etadanusAreNa ca dvitIyamapi candramasamadhikRtya dvitIyAyanavanavyatA bhAvanIyA, pUrvabhAge SaT catuHpaJcAzatkAni paracIcaraNIyAni SaT trayodazakAni svyNciirnnprticrnniiyaani| __'etAvatA'ityAdi, etAvatA kAlena dvitIyaM candrAyaNaM samAptaMbhavati, 'tA nakkhatte'tyAdi, yadyevaM dvitIyamapyayanametAvatpramANaM tA iti-tato nAkSatro mAso na cAndro mAso bhavati nApi cAndro mAso nAkSatro mAsaH, samprati nakSatramAsAt kiyatA candramAso'dhika iti jijJAsuH prazna karoti-'tA nakkhattAomAsAo' ityAdi, tA iti-tatranAkSAtrAtmAsAt candraH candreNa mAsena kimadhikaM carati ?, evaM prazne kRte bhagavAnAha- 'tA do addhamaMDalAiM'ityAdi, dve arddhamaNDale tRtIyasvArddhamaNDalasyATausaptaSaSTibhAgAn ekaMca saptaSaSTibhAgamekatriMzaddA chitvAtasyasatkAnaSTAdaza bhAgAnadhikaMcarati, etacca prAguktamekAyane'dhikamekamaNDalamityAdi dviguNaM kRtvA paribhAvanIyaM, samprati yAvatA candramAsaH paripUrNo bhavati tAvanmAtratRtIyAyanavaktavyatAmAha 'tA taccAyaNagae caMde' ityAdi, iha dvitIyAyanaparyante caturdaze'rddhamaNDale SaDaviMzatisaGkhyasaptaSaSTibhAgamAtramAkrAntaM, tacca paramArthataH paJcadazamarddhamaNDalaM veditavyaM, bahu tadabhimukhaM gatatvAta, tadanantaraMnIlavatparvatapradezesAkSAt paJcadazamarddhamaNDalaMpraviSTastAviSTazcaprathamakSaNAdUrdhva sarvabAhyAnantarAktinadvitIyamaNDalAbhimukhaM carati, ranasminneva sarvabAhyAnantare'ktine dvitIyamaNDale cAraM caran vivakSitaH, tato'dhikRtasUtropanipAtaH, tRtIyAyanagate candre pazcime bhAgepravizati bAhyAnantarasyAgbhiAgavartinaH pAzcAtyasyArddhamaNDalasya ekaca nAriMzat saptaSaSTibhAgAste vartante yAn candraH AtmanA pareNa ca cIrNAn praticarati trayodaza ca saptaSaSTibhAgAste yAn candraH pareNaiva cIrNAn praticarati anye ca trayodaza saptaSaSTibhAgA. yAn candraH svayaM pareNa cacIrNAn praticarati, etAvatA paribhramaNena bAhyAnantaramaktinaM pAzcAtyamarddhamaNDalaM parisamAptaM bhavati, tadanantaraM ca tasminneva tRtIyAyanagate candre paurastyamA pravizati sarvabAhyAdastinasya tRtIyasyapaurastyArddhamaNDalasyaekacatvAriMzat saptaSaSTibhAgA yAncandra AtmanApareNa ca cIrNAn praticarati, tataH paramanye te trayodaza bhAgA thAn candraH pareNaiva cIrNAn praticarati, anye ca te trayodaza bhAgA yAncandraAtmanApareNacacIrNAnpraticarati, etAvatA sarvabAhyAnmaNDalAdaktina Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 13, prAbhRtaprAbhRtaM - 257 tRtIyaM paurastyamarddhamaNDalaM parisamAptaM bhavati, AtmanA pareNa ca cIrNAn praticarati, etAvatA sarvabAhyAnmaNDalAdarvAktanaM tRtIyaM paurastyamarddhamaNDalaM parisamAptaM bhavati, saptaSaTrepi bhAgAnAM paripUrNatayA jAtatvAt, 'tA' ityAdi, tatastasminneva tRtIyAyanagate candre pazcime bhAge pravizati sarva bAhyAnmaNDalAdarvAktanasya caturthasya pAzcAtyasyArddhamaNDalasyASTau saptaSaSTibhAgA ekaM ca saptaSaSTibhAgamekatriMzaddhA chitvA tasya satkA aSTAdaza bhAgAste varttante yAn candra AtmanA pareNa ca cIrNAn praticarati, etAvatA ca paribhramaNena cAndro mAsaH paripUrNo jAtaH / samprati pUrvoktameva smarayan candramAsagatamupasaMhAramAha- 'evaM khalu caMdeNaM mAseNa' mityAdi, evaM uktena prakAreNa khalu nizcitaM cAndreNa mAsena candre trayodaza catuSpaJcAzatkAni jAtAni dve ca trayodazake yAni candraH pareNaiva cIrNAni praticarati, vartamAnakAlanirdezaH sakalakAlayugasya prathame cAndre mAse evameva draSTavyamiti jJApanArthaH, tatra trayodazApi catuHpaJcAzatkAni dvitIye'yane, tatrApi sapta catuHpaJcAzatkAni pUrvabhAge SaTpAzcAtye bhAge, ye ca dve trayodazake te dvitIyasyAyanasyopari candramAsAvadherarvAk draSTavye, tatraikaM trayodazakaM sarvabAhyAdavAktane dvitIye pAzcAtye'rddhamaNDale dvitIyaM paurastye tRtIye'rddhamaNDale, tathA 'terase' tyAdi, trayodaza trayodazakAni yAni candra Atmanaiva cIrNAni praticarati, etAni ca sarvANyapi dvitIye'yane veditavyAni, tatrApi sapta pUrvabhAge SaT pazcimabhAge, tathA 'duve' ityAdi, dve ekacatvAriMzatke dve ca trayodazake aSTau saptaSaSTibhAgA ekaM ca saptaSaSTibhAgamekatriMzaddhA chitvA tasya satkA aSTAdaza bhAgA yAnyetAni candra AtmanA pareNa ca dhIrNAni praticarati, tatra ekekacatvAriMzatkamekaM ca trayodazakaM dvitIyAyanopari sarvabAhyAt maNDalAdarvAktane dvitIye pAzcAtye'rddhamaNDale dvitIyamekacatvAriMzatkaM dvitIyaM ca trayodazakaM sarvabAhyAt maNDalAdarvAktane tRtIye paustye zeSaM pAzcAtye sarvabAhyAdarvAktane caturthe'rddhamaNDale, adhunopasaMhAramAha- 'iccesA' ityAdi, ityeSA candramasaH saMsthitiriti yogaH, kiMviziSTetyAha- 'abhigamana- niSkramaNavRddhi0 abhigamanaM sarvabAhyAnmaNDalAdabhyantaraM pravezanaM, niSkramaNaM - sarvAbhya-ntAt maNDalAdbahirgamanaM vRddhi - candramasaH prakaTatAyA upacayo nirvRddhi-yathoktasvarUpavRddhayabhAvaH, etAbhiranavasthitaM saMsthAnaM, abhigamaniSkramaNe adhikRtyAnavasthAnaM vRddhinivRddhI apekSya saMsthAnaM - AkAro yasyAH sA tathArUpA saMsthiti, tathA paridRzyamAnacandravimAnasyAdhiSThAtA vikurvaNarddhiprApto rUpI-rUpavAn atrAtizayane matvarthIyo'tizayarUpavAn candro deva AkhyAto natu parizyamAnavimAnamAtrazcandro deva iti vadet svaziSyebhyaH // prAbhRtaM - 13 samAptam muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA sUryaprajJaptiupAGgasUtre trayodazaprAbhRtasya malayagiriAcAryeNa viracitA TIkA parisamAptA / prAbhRtaM - 14 ghR. tadevamuktaM trayodazaM prAbhRtaM samprati caturddazaM vaktavyaM, tasya cAyamarthAdhikAro yathA- 'kadA jyotsnA prabhUtA bhavatI 'ti tatastadviSayaM praznasUtramAha 12 17 Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 14/-110 mU. (110) tA katA te dosiNa bahU Ahiteti vadejA?, tA dosiNApakkhe NaM dosiNA bahUAhiteti vadejjA, tA kahate dosiNApakkhe dosiNA bahU Ahitetita vadejjA?, tA aMdhakArapakkhaoNaM dosiNA bahU AhiyAti vadejA, tA kahaM teaMdhakArapakkhAto dosiNApakhe dosiNA bahU AhitAti vadejjA? tA aMdhakArapakkhAto NaM dosiNApakkhaM ayamANe caMde cattAri bAyAle muhuttasate chattAlIsaM ca bAvaDibhAge muhattassa jAiM caMde virajati, taM0 paDhamAe paDhamaM bhAgaM bidiyAe bidiyaM bhAgaM jAva pannarasIe pannarasaM bhAgaM, evaM khalu aMdhakArapakkhato dosiNApakkhe dosiNA bahU Ahi- tAtivadejA, tA kevatiyA NaM dosiNApakkhe dosiNA bahU AhitAti vadejA ?, tA parittA asaMkhejA bhaagaa| tA katA te aMdhakAre bahU Ahiteti vadejjA ?, tA aMdhayArapakkhe gaM bahU aMdhakAre AhitAti vadejA, tA kahaM te aMdhakArapakkhe aMdhakAre bahUAhitAti vadejA?, tAdosiNApakkhAtoaMdha-kArapakkhe aMdhakAre bahU Ahiteti vadejA, tA kahaM te dosiNApakkhAto aMdhakArapakkhe aMdhakAre bahU AhitAti vadejA? tAdosiNApakkhAtoNaM aMdhakArapakkhaM ayamANe caMde cattAribAtAle muhattasate bAyAlIsaM ca bAvaTThibhAge muhattassa jAI caMde rajati, taM0-paDhamAe paDhama bhAgaM bidiyAe bidiyaM bhAgaMjAva pannarasIe pannarasamaM bhAgaM, evaM khalu dosiNApakkhAto aMdhakArapakkhe aMdhakAre bahU AhitAti vadejA, tA kevatieNaM aMdhakArapaskhe aMdhakAre bahU AhiyAti vadejA? parittA asaMkhejA bhAgA vR. 'tA kayA te dosiNA' ityAdi, tA iti pUrvavat 'kadA kasmin kAle bhagavan ! tvayA jyotsnA prabhUtA AkhyAtA iti vadet ?, bhagavAnAha-'tA dosiNetyAdi, tA iti pUrvavat, jyotsnApakSe jyotsnAbahurAkhyAtA iti vadet, 'tA kahate'ityAdi, tA iti prAgvat, kathaM?-kena prakAreNa bhagavan ! tvayA jyotsnA bahurAkhyAtA iti vadet ?, bhagavAnAha-'tA aMdhakAre tyAdi, sugamaM, punarapi 'tA kahaM te'ityAdi praznasUtraM nigadasiddhaM, nirvacanamAha _ 'tAaMdhakArapakkhAto'ityAdi, sugamaM,punarapi tAkahate ityAdipraznasUtraM, nirvacanamAha'tA aMdhakArapakkhAo' ityAdi, tAitipUrvavat, andhakArapakSAtjyotsnApakSamayamAnazcandrazcatvAri muhUrttazatAni dvAcatvAriMzAni-dvicatvAriMzadadhikAni SaTcatvAriMzataM ca dvASaSTibhAgAn muhUrtasaGkhyAgaNitabhAvanA prAgvatkartavyA, kathamanAvRto bhavatItyata Aha-tadyathA-prathamAyAMpratipallakSaNAyAM tithau prathamaM paJcadazaM dvASaSTibhAgasatkabhAgacatuSTayapramANaM yAvadanAvRto bhavati, dvitIyasyAMtithaudvitIyaM bhAgaMyAvatevaM tAvadraSTavyaMyAvatpaJcadazyAMpaJcadazamapibhAgaM yAvadanAvRto bhavati, dvitIyasyAM tithau dvitIyaMbhAgaM yAvat evaM tAvadraSTavyaM yAvatpaJcadazyAM paJcadazamapi bhAgaM yAvadanAvRto bhavati, sarvAtmanA rAhuvimAnenAnAvRto bhavatIti bhAvaH, upasaMhAramAha "evaM khalu'ityAdi, tata evaM-uktena prakAreNa khalu-nizcitamandhakArapakSAtjyotsnApakSe jyotsnA bahurAkhyAtA iti vadeta, iyamatra bhAvanA-iha zuklapakSe yathA pratipaprathamakSaNAdArabhya pratimuhUrta yAvanmAnaM yAvanmAtraM zanaiH zanaizcandraH prakaTo bhavati tathA andhakArapakSe pratipatprathamakSaNAdArabhya pratimuhUrta tAvanmAtraM tAvanmAtraM zanaiH zanaizcandra AvRta upajAyate, tata evaM sati yAvatyevAndhakArapakSejyotsnA tAvatyeva zuklapakSe'piprAptA, paraMzuklapakSe yA paJcadazyAMjyotsnA sA'ndhakArapakSAdadhiketiaMdhakArapakSAtzuklapakSejyotsnAprabhUtAAkhyAteti, tAkahate'ityAdi, Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 259 prAbhRtaM 14, prAmRtaprAbhRtaM - tA iti pUrvavat, kiyatIjyotsnApakSe jyotsnA AkhyAtA iti vadet ?, bhagavAnAha-parIttAHparimitAzca asaGkhayeyA bhAgA nirvibhAgAH / evamandhakArasUtrANyapyuktAnusAreNa bhAvanIyAni, navaramandhakArapakSe'mAvAsyAyAM yo'ndhakAraH sa jyotasnApakSAdadhika iti jyotsnApakSAdandhakArapakSe'ndhakAraHprabhUta AkhyAta iti vadet // prAbhRtaM-14 samAptam (prAmRtaM-15) vR.tadevamuktaMcaturdazaMprAbhRtaM, sampratipaJcadazamArabhyate tasya cAyamarthAdhikAro yathA-'kaH zIghragatirbhagavan ! AkhyAta' iti tatastadviSayaM praznasUtramAha mU(111)tA kahate sigdhagatI vatyU Ahiteti vadejA?, tA etesiNaMcaMdimasUriyagahagaNanakkhattatArArUvANaM caMdehito sUre sigghagatI sUrehiMto gahA sigghagatI gahehiMto nakkhattA sigdhagatI nakkhattehito tArA sigyagata, savvappagatI caMdA savvasigdhagatI taaraa| tA egamegeNaMmuhutteNaM caMde kevatiyAiMbhAgasatAI gacchati?, tAjaMjamaMDalaMuvasaMkamittA cAraM carati tassa 2 maMDalaparikkhevassa sattarasa aDasaddhiM bhAgasate gacchati, maMDalaM satasahasseNaM aTThAnautIsatehiM chettA, tA egamegeNaM muhutteNaM sUrie kevatiyAiM bhAgasayAiM gacchati, tAjaM jaM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carati tassa 2 maMDalaparikkhevassa aTThArasa tIse bhAgasate gacchati, maMDala satasahasseNaM aTThAnautIsatehiM chetA / tA egamegeNaM muhutteNaM nakkhatte kevatiyAiMbhAgasatAI gacchati?, tAjaM jaM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carati tassa 2 maMDalassa parikkhevassa aTThArasa paNatIse bhAgasate gacchati, maMDalaM satasahasseNaM aTThAnautIsatehiM chettA / / vR.'tAkahate ityAdi, tAitipUrvavat, kathaM bhagavan ! tvayA candrasUryAdikaM vastuzIghragati AkhyAtaM iti vadet ? bhagavAnAha--'tAeesiNa'mityAdi, eteSAM-candrasUryagrahanakSatratArakANAM paJcAnAM madhye candrebhyaH sUryA zIghragatayaH, sUryebhyo'pi grahAH zIghragatayo grahebhyo'pi nakSatrANi zIghragatIni nakSatrebhyo'pi tArAH zIghragatayaH, ata evaiteSAM paJcAnAM madhye sarvAlpagatayazcandrAH srvshiighrgtystaaraaH| etasyaivArthasya savizeSaparijJAnAyapraznaM karoti-'tAegamegeNa'mityAdi, tAitipUrvavat, ekaikena muhUrtenacandraH kiyantimaNDalasya bhAgazatAnigacchati?, bhagavAnAha-'tAjaMja'mityAdi, yat yatmaNDalamupasaGakramya candrazcAraM carati tasya tasya maNDalasya sambandhinaH parikSepasya-paridheH saptadazazatAnyaSTaSaSTyadhikAnibhAgAnAMgacchati, maNDalaM-maNDalaparikSepamekenazatasahasraNATAnavatyA ca zataizcitvA-vibhajya, iyamatra bhAvanAiha prathamatazcandramaso maNDalakAlo nirUpaNIyaH tadanantaraMtadanusAreNamuhUrtagatiparimANaMparibhAvanIyaM, tatramaNDalakAlanirUpaNArthamidaM trairAzikaMyadi saptadazabhiH zatairaSTaSaSTyadhikaiH sakalayugavartibhirarddhamaNDalairaSTAdazazatAni triMzadadhikAni rAtrindivAnAM labhyante tato dvAbhyAmarddhamaNDalAbhyAM--- ekena maNDaleneti bhAvaH kati rAtrindivAni labhyante? atrAntyena rAzinA dvikalakSaNena madhyasya rAzerguNanaM, jAtAni SaTtriMzatsahasrANi SaSTyadhikAni , teSAmAyena rAzinA bhAgaharaNaM, Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 15/-/111 labdhe dve rAtrindive, zeSaM tiSThati caturviMzatyadhikaM zataM , tatraikaikasmin rAtrindive triMzanmuhUrtA iti tasya triMzatA guNane jAtAni saptatriMzacchatAni viMzatyadhikAni, teSAM saptadazabhiH zatairaSTaSaSTyadhikaiH bhAge hRte labdhau dvau muhUtrtI, tataH zeSacchedyarAzicchedakarAzyoraSTakenApavartanA jAtazchedyo rAzistrayoviMzati chedaka-rAziddhezate ekaviMzatyadhike, AgataMmuhUrtasyaikaviMzatyadhikazatadvayabhAgAstrayoviMzati / etAvatA kAlena dve arddhamaNDale paripUrNe carati, kimuktaM bhavati ?-tAvatA kAlena paripUrNamekaMmaNDalaM candrazcarati, tadevaM maNDalakAlaparijJAnaM kRtaM, sAmpratametadanusAreNamuhUrtagatiparimANaM cintyate-tatra ye dve rAbindive te muhUrtakaraNArthaM triMzatA guNyete, jAtAH SaSTirmuhUrtAH, tata uparitanau dvau muhUtrtI prakSiptau jAtA dvASaSTiH, eSAsavarNanArthaM dvAbhyAMzatAbhyAma-kaviMzatyadhikAbhyAM guNyate guNayitvAcoparitanAtrayoviMzati kSipyatejAtAnitrayodaza sahasrANisaptazatAni paJcaviMzatyadhikAni, etat ekamaNDalakAlagatamuhUrtasatkaikaviMza-tyadhi-kazatadvayabhAgAnAM primaannN| tatastrairAzikakavisaro-yadi trayodazabhiH sahasraiH saptabhiH zataiH paJcaviMzatyadhikairekaviMzatyadhikazatadvayabhAgAnAM maNDalabhAgA ekaM zatasahasramaSTAnavatiH zatAni labhyante ta ekena muhUrtena kiM labhAmahe ? ihAyo rAzirmuhUrta- gatekarvizatyadhikazatadvayabhAgarUpastataH savarNanArthamantyo rAzirekakalakSaNo dvAbhyAM zatA- bhyAmekaviMzatyadhikAbhyAM guNyate, jAte dve zate ekaviMzatyadhike, tAbhyAM madhyo rAziguNyate, jAte dve koTyau dvicatvAriMzallakSAH paJcaSaSTi sahasrANyaSTau zatAni, teSAMtrayodazabhiH sahanai saptabhizataiH paJcaviMzatyadhikairbhAgo hiyate labdhAni saptadaza zatAni aSTaSaSTyadhikAna, etAvato bhAgAn yatra tatra vA maNDale candro muhUrtena gcchti| ___tAegamegeNe'tyAdi, tAiti pUrvavat, ekaikena muhUrtena sUrya kiyanti bhAgazatAni gacchati bhagavAnAha-'tAjaMja mityAdi, yat yatmaNDalamupasaGkramya sUryazcAraMcarati tasya tasya maNDalasambhandhaghinaH parikSepasya-paridheraSTAdaza bhAgazatAni triMzadadhikAni gacchati, maNDalaM zatasahasraNASTAnavatyA ca zataizchitvA, kathametadavasIyate iti cet, ucyate, trairAzikavalAt, tathAhi-yadi SaTyA muhUtrekaM zatasahasramaSTAnavati zatAni maNDalabhAgAnAM labhyante tata ekena muhUrtena kati bhAgAn labhAmahe ?, atrAntyena rAzinA ekakalakSaNena madhyasya rAzerguNanaM jAtaH sa tAvAneva, 'ekena guNitaM tadeva bhavatIti vacanAt, tatastasyAyena rAzinA SaSTilakSaNena bhAgo hiyate, labdhAnyaSTAdaza zatAni triMzadadhikAni, etAvato bhAgAnmaNDalasya sUryaekaikena muhUrtena gcchti| "tA egamegeNa mityAdi, tA iti pUrvavat,ekaikena muhUrtena kiyato bhAgAn maNDalasya nakSatraMgacchati?,bhagavAnAha-'tA jaMja'mityAdi, yatyatAtmIyamAkAlapratiniyataMmaNDalamupasa kramya cAraMcaratitasya tasyAtmIyasyamaNDalasya sambandhinaHparikSepasya-paridheraSTAdazabhAgazatAni paJcatriMzadadhikAni gacchati, maNDalaM zatasahasreNASTAnavatyAca zataizchitvA, ihApi prathamatomaNDalakAlo nirUpaNIyaH yatastadanusAreNaiva muhUrtatagatiparamANabhAvanA, tatra maNDalakAlapramANacintAyAmidaM trairAzika-yadyaSTAdazabhizataiH paJcatriMzadadhikaiH sakalayugabhAvibhirarddhamaNDalairaSTAdaza zatAni triMzadadhikAni rAtrindivAnAM labhyante tato dvAbhyAmarddhamaNDalAbhyAM ekaikena paripUrNena maNDaleneti bhAvaH kiM labhAmahe ? atrAntvena rAzinA madhyarAzerguNanaM jAtAni SaTtriMzacchatAni Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 261 prAbhRtaM 15, prAbhRtaprAbhRtaM SaSTyadhikAnitata Adhena rAzinA bhAgaharaNaM labdhamekaM rAtrindivaMzeSANi tiSThantyaSTAdaza zatAni paJcaviMzatyadhikAni, tatomuhUrtAnayanArthametAni triMzatA guNyante, jAtAni cataHpaJcAzatsahasrANi saptazatAnipaJcAzadadhikAni, teSAmaSTAdazabhizataiH paJcaviMzadadhikAMgahRtelabdhAekonatriMza-muhUrtAH, tataH zeSacchedyacchedakarAzyoH paJcakenApavarttanA jAta uparitano rAzi trINi zatAni saptottarANi chedakarAzistrINi zatAni saptaSaSTyadhikAni , tata AgatamekaM rAtrindivamekasya ca rAtrindivasya ekonatriMzanmuhUrttA ekasya ca muhUrtasya saptaSaSTyadhikatrizatabhAgAnAMtrINizatAni saptottarANi idAnI- metadanusAreNa muhurtagatiparimANaM cintyate, tatra rAtridive triMzanmuhUrtAH teSu uparitanA ekona-triMzanmuhUrtAH prakSipyante jAtA ekonaSaSTirmuhUrtAnAM, tataH sA savarNanArthaM tribhiH zataiH saptaSa-TayadhikairguNyate, guNayitvAcoparitanAni trINizatAni sptottraanniprkssipynte| jAtAnyekaviMzati sahasrANi nava zatAni SaSTyadhikAni, tatastrairAzikaM-yadi muhUrtagatasaptaSaSTyadhikatrizatabhAgAnAmekaviMzatyA sahanainavabhiH zataiH SaSTyadhikaireka zatasahasramaTAnavati zatAni maNDalabhAnAM labhyate tata ekena muhUrtena kiM labhAmahe ? atrAyo rAzimuhUrtagatasaptaSaSTyadhikatrizatabhAgarUpastato'ntyo'pi rAzistrabhiHzataiH saptaSaSTyadhikaiguNyate jAtAni trINyeva zatAni saptaSaSTyadhikAni, tairmadhyo rAziguNyate jAtAzcatataH koTyo dve lakSe SaSNavati sahasrANi SaT zatAni teSAmAyena rAzinA ekaviMzati sahanaNi nava zatAni SaSTyadhikAnItyevaMrUpeNabhAgohiyatelabdhAnyAdaza zatAni paJcatriMzadadhikAnietAvatobhAgAnakSatraM pratimuhUrtaM gcchti| tadevaM yatazcandro yatra tatra vA maNDale ekaikena muhUrtena maNDalaparikSepasya saptadaza zatAni aTaSaSTyadhikAni bhAgAnAM gacchati sUryo'STAdaza zatAni triMzadadhikAni nakSatramaSTAdaza zatAni paJcatriMzadadhikAnitatazcandrebhya-zIghragatayaHsUryA sUryebhyaH zIghragatIni nakSatrANi, grahAstuvakrAnuvakrAdigatibhAvato'niyatagatiprasthAnAstatona teSAmuktaprakAreNa gatipramANaprarUpaNA kRtA, uktNc||1|| "caMdehiM sigghayarA sUrA sUrehi hoti nakkhattA / aniyayagaipatthANA havaMti sesA gahA savve / / // 2 // aTThArasa paNatIse bhAgasae gacchaI muhutteNaM / nakkhattaM caMdo puNa sattarasa sae u addstttte|| // 3 // aTThArasa bhAgasae tIse gacchai ravI muhutteNa / nakkhattasImachedo so ceva ihapi naaybvo|| idaM gAthAtrayamapi sugama, navaraM nakSatrasImAchedaH sa eva atrApi jJAtavya iti kimuktaM bhavati? -atrApi maNDalamekena zatasahamnANASTAnavatyA ca zataiH pravibhaktavyamiti / / sampratyuktasvarUpame candrasUryanakSatrANAM parasparaM maNDalabhAgaviSayaM vizeSaM nirdhArayati mU. (112) tA jayA NaM caMdaM gatisamAvaNNaM sUre gatisamAvaNNe bhavati, seNaM gatimAtAe kevatiyaMviseseti?, bAvaTThibhAge viseseti, tAjayANaM caMdaMgatisamAvaNNaM nakkhatte gatisamAvaNNe vaiseNaM gatimAtAe kevatiyaM visesei ?, tAsattavibhAge viseseti|taa jatANaM sUraMgatisamAvaNNaM nakkhatte gatisamAvaNNe bhavati se NaM gatimAtAe kevatiyaM viseseti?, tApaMca bhAge viseseti, Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 15/-/112 tAjatANaMcaMdaMgatisamAvaNNaM abhIyInakkhatteNaMgatisamAvaNNe puracchimAte bhAgAte samAsAdeti, puracchimAtebhAgAtesamAsAdittA navamuhatte sattAvIsaMca sattahibhAge muhattassa caMdeeNa saddhiMjoeti, joaMjoettA joyaM anupariyaTTati, jora tA vippajahAti vigatejoIyAvi bhavati / tA jatA NaM caMdaM gatisamAvaNNaM savaNe nakkhatte gatisamAvaNNe puracchamimAti bhAgAde samAsAdeti, puracchimAte bhAgAte samAsAdettA tIsaM muhutte caMdeNa saddhiM joaMjoeti 2 joyaM aNupariyati jo02ttA viSpajahati vigatajoI yAvi bhavai, evaM eeNaM abhilAveNaM netavyaM, pannarasamuhuttAitIsatimuttAIpaNayAlIsamuhuttAiMbhANita jAva uttarAsADhA / tA jatANaM caMdaM gatisamAvaNNaM gahe gatisamAvaNNe puracchimAte bhAgAte samAsAdeti pura02 tA caMdeNaM saddhiM jogaM ga~jati 2 tA jogaM aNupariyati 2 tA vippajahati vigatajoI yAvi bhvti| tA jayA NaM sUraM gatisamAvaNNaM abhIyInakkhatte gatisamAvanne puracchimAte bhAgAte samAsAdeti, pura02ttA cattAri ahoratte chaccamuhutte sUreNaMsaddhiMjoyaMjoetira joyaM anupariyati 2ttA vijeti vigatajogI yAvi bhavati / evaM ahorattA cha ekavIsaM muhattA ya terasa ahorattA bArasamuhattAya vIsaM ahorattA tinni muhattAya savve bhaNitavvA jAva jatANaM sUraMgatisamAvaNNaM uttarAsAdAnakkhatte gatisamAvaNNe gatisamAvaNNe puracchimAte bhAgAte samAsAdeti, pu02ttA pIsaM ahoratte tinni yamuhatte sUreNa saddhiM joyaM joeti jo02ttA joyaM aNupariyati jo02 ttA vijeti vijahati vippajahati vigata jogI yAvi bhavati, tA jatA NaM sUraM gatisamAvaNNaM nakkhatte (gahe) gatasamAvaNNe purachimAte bhAgAte samAsAdeti, pu02 ttA sUreNa saddhiM joyaM ga~jati 2 tA joyaM aNupariyati 2 tA jAva vijeti vigatajagI yAvi bhvti| vR. "tA jayA Na mityAdi, tA iti pUrvavat, yadA Namiti vAkyAlaGktare candraM gatisamApannamapekSya sUryo gatisamApanno vivakSitobhavati, kimuktaM bhavati?-pratimuhUrtacandragatimapekSya sUryagatizcintyate tadA sUryo gatimAtrayA--ekamuhUrtagatagatiparimANena kiyato bhAgAn vizeSayati?,ekena muhUrtenacandrAkramitebhyo bhAgebhyaH kiyato'dhikatarAn bhAgAnsUrya AkramatIti bhAvaH, bhagavAnAha-dvASaSTibhAgAn vizeSayati, tathAhi-candra ekena muhUrtena saptadazabhAgazatAnyaSTaSaTyadhikAnigacchati sUryo'STAdazazatAni triMzadadhikAnitatobhavati dvASaSTibhAgakRtaH parasparaM vishessH| 'tAjayANa'mityAdi, tAitiprAgvat, yadAcandragatisamApannamapekSya nakSatraMgatisamApannaM vivakSitaM bhavati tadA nakSatraM gatimAtrayA-ekamuhUrtagataparimANena kiyantaM vizeSayati?,candrAkramitebhyo bhAgebhyaH kiyato bhAgAnadhikAn AkramatIti bhAvaH, bhagavAnAha-saptaSaSTibhAgAn, nakSatraMhyekena muhartenASTAdazabhAgazatAni paJcatriMzadadhikAnigacchati candrastusaptadazabhAgazatAni aSTaSaSTyadhikAni tata upapadyate saptaSaSTibhAgakRto vizeSaH, 'tA jayA Na'mityAdi praznasUtraM prAgvad bhAvanIyaM, bhagavAnAha___ 'tApaMce' tyAdi, paJcabhAgAvizeSayati-sUryAkrAntabhAgebhyo nakSatrAkrantabhAgAnAMpaJcabhiradhikatvAt, tathAhi-sarya ekena muhUrtenASTAdazabhAgazatAni triMzadadhikAni gacchati nakSatramaSTAdaza bhAgazatAni paJcatriMzadadhikAni tato bhavati parasparaM paJcabhAgakRto vizeSaH, tAjayANamityAdi, tAiti pUrvavat, yadANamiti vAkyAlaktare candraM gatisamApannamapekSyAbhijinakSatraM gatisamApannaM Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 15, prAbhRtaprAbhRtaM - 263 bhavati tadA paurastyAdbhAgAt prathamato'bhijinnakSatracandramasaM samAsAdayati etacca prAgeva bhAvitaM samAsAdya ca nava muhUrtAn dazamasya ca muhUrtasya saptavizati saptaSaSTibhAgAn candreNa sArddha yogaM yunakti-karoti, etadapi prAgeva bhAvitaM, evaMpramANaM kAlaM yogaM yuktvA paryantasamaye yogamanuparivartayati, zravaNanakSatrasyayogasamarpayatIti bhAvaH, yogaMcaparAvartyasvena sahayogavijahAti, kiMbahunA ?, vigatayogI cApi bhvt| tAjayANa'mityAdi, tAitiprAgvat, yadAcandragatisamApanamapekSya zravaNanakSatraMgatisamApannaM bhavati tadA tat zravaNanakSatraMprathamataH paurastyAdbhAgAt-pUrveNa bhAgenacandramasaMsamAsAdayati, samAsAdya candreNa sArddha triMzataM muhUrtAn yAvat yogaM yunakti, evaMpramANaM ca kAlaM yAvat yogaM yuktvAparyantasamaye yogamanuparivartayati, dhaniSThAnakSatrasya yogaM samarpayitumArabhateityarthaH, yogamanuparivartya ca svena saha yoga viprajahAti, kiMbahunA?, vigatayogI cApi bhavati / 'eva'mityAdi evamuktena prakAreNaetenAnantaropadarzitenAbhilApenayAnipaJcadazamuhUni zatabhiSagaprabhRtIninakSatrANi yAni triMzanmuhUrttAni dhaniSThAprabhRtIniyAnicapaJcacatvAriMzanmuhUrtAni uttarabhadrapadAdIni tAni sarvANyapi krameNa tAvad bhaNitavyAni yAvaduttarASADhA, tatrAbhilApaH sugamatvAt svayaM bhAvanIyo granthagauravabhayAt nAkhyAyate iti / samprati grahamadhikRtya yogacintAM karoti-'tAjayANa'mityAditAitipUrvavatyadANamitivAkyAlaGktarecandraM gatisamApannamapekSya graho gatisamApannobhavati tadAsagrahaH paurastyAdbhAgAt-pUrveNa bhAgena prathamatazcandramasaM samAsAdayati samAsAdya ca yathAsambhavaM yogaMyunakti, yathAsambhavaM yogaMyuktvA paryantasamaye yathAsambhavaM yogamanuparivartayati, yathAsambhavamanyasya grahasya yogaM samarpayitumArabhate iti bhAvaH, yogamanuvartya ca svena saha yogaM viprajahAti, kiMbahunA?, vigatayogI cApi bhvti| ___ adhunA sUryeNa saha nakSatrasya yogacintAM karoti-'tA jayA NamityAdi, tA iti prAgvat, yadA sUrya gatisamApannamapekSyAbhijinnakSatraM gatisamApannaM bhavati tadA tadabhijinnakSatraM prathamataH paurastyA bhAgAtsUryaM samAsAdayati samAsAdyacaturaH paripUrNAn ahorAtrAn paJcamasyacAhorAtrasya SaDmuhUrtAn yAvat sUryeNa saha yogaMyunakti, evaMpramANaMca kAlaM yAvat yogaMyuktvA paryantasamaye yogamanuparivartayati, zravaNanakSatrasya yogaM samarpayitumArabhate iti bhAvaH, anuparivartya ca svena saha yoga vijahAti viprajahAti, kiMbahunA?, vigatayogI cApi bhavati / "eva'mityAdi, evamuktenaprakAreNa paJcadazamuhUrtAnAMzatabhiSakaprabhRtInAMSaT ahorAtrAH saptamasya ahorAtrasya ekaviMzatirmuhUrtAH triMzanmuhUrtAnAM zravaNAdInAMtrayodazaahorAtrAzcaturdazasya ahorAtrasya dvAdaza muhUrtAH paJcatvAriMzanmuhUrtAnAmuttarabhadrapadAdInAM viMzatirahorAtrAekaviMzatitamasya cArohAtrasya trayo muhUrtAH krameNa sarvetAvad bhaNitavyAHyAvaduttarASADhAnakSatraM, tatrottarASADhAnakSatragatamabhilApaM sAkSAddarzayati-'tA jayA Na'mityAdi, sugama, etadanusAreNa zeSA apyAlApAH svayaM vaktavyAH, sugamatvAttu nopadayante / samprati sUryeNa saha grahasya yogacintAM karoti-'tA jayA NamityAdi sugama / adhunA candrAdayo nakSatreNa mAsena kati maNDalAni carantItyetannirUpayitukAma AhamU.(113) tA nakkhatteNaM mAseNaM caMde kati maMDalAiMcarati?, tA terasa maMDalAiMcarati, Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 15/-/113 terasa ya sattaTThibhAge maMDalassa, tA nakkhatteNaM mAseNaM sUre kati maMDalAiMcarati?, terasa maMDalAI carati, cottAlIsaMca sattaTThibhAge maMDalassa, tA nakkhatteNaM mAseNaM nakkhatte kati maMDalAiMcarati tA terasa maMDalAiMcarati addhasItAlIsaM ca sattaTThibhAge mNddlss| -tA caMdeNaM mAseNaM caMde kati maMDalAiM carati, coddasa caubhAgAiM maMDalAiM carati egaM ca cauvvIsasataMbhAgamaMDalassa, tA caMdeNaM mAseNaM sUre katimaMDalAiMcarati?, tA pannarasa caubhAgUNAI maMDalAiM carati, egaM ca cauvIsasayabhAgaM maMDalassa / tA caMdeNaM mAseNaM nakkhatte kati maMDalAI carati ?, tA pannarasa caubhAgUNAI maMDalAiM carati chacca cauvIsasatabhAge maMDalassa, tA uDuNA mAseNaM caMde kati maMDalAiMcarati?, tA coddasa maMDalAiM carati tIsaMca egaTThibhAge maMDalassa, tA uDuNA mAseNaM sUre kati maMDalAiMcarati?, tA pannarasa maMDalAiMcarati, tA uDuNA mAseNaM nakkhatte kati maMDalAiMcarati?, tA pannarasa maMDalAiMcarati paMca ya bAvIsasatabhAge mNddlss| tA AdicceNaM mAseNaM caMde kati maMDalAiM carati ?, tA coddasa maMDalAiM carati, ekkArasa bhAge maMDalassa. tA AdicceNaM mAseNaM sare kati maMDalAI carati?, tA pannarasa caubhAgAhigAI maMDalAiMcarati, tA AdicceNaM mAseNaM nakkhatte kati maMDalAiMcarati?, tApannarasa caubhAgAhigAI maMDalAiM carati paMcatIsaMca cauvIsasatabhAgamaMDalAiM crti| tA abhivahieNamAseNaMcaMde katimaMDalAiMcarati?, tApannarasamaMDalAiMtesItichalasIyasatabhAge maMDalassa, tA abhivahitaiNaM mAseNaM sUre kati maMDalAiM carati ?, tA solasa maMDalAI carati tihiM bhAgehiM UNagAiM dohiM aDayAlehiM saehiM maMDalaM chittaa| abhivaDDiteNaM mAseNaM nakkhatte kati maMDalAiM carati ?, tA solasa maMDalAiM carati sItAlIsaehiM bhAgehi ahiyAiM coddasahiM aTThAsIehiM maMDalaM chettA / vR. 'tA nakkhatte Na mityAdi, tA iti pUrvavat, nakSatreNa mAsena candraH kati maNDalAni carati, evaMgautamena prazne kRtebhagavAnAha-'terase'tyAdi, trayodazamaNDalAni caturdazasya maNDalasya trayodaza saptaSaSTibhAgAn, kathametadavasIyate iti cet, ucyate, trairAzikabalAt, tathAhi-yadi saptaSaSTyA nakSatramAsairaSTau zatAni turazItyadhikAni maNDalAnAM labhyante tata ekena nakSatramAsena kiM labhAmahe ? atrAntvena rAzinA guNanaM jAtaH sa tAvAneva tasya saptaSaSTyA bhAgaharaNaM labdhAni trayodaza maNDalAni caturdazasya ca maNDalasya trayodaza sapta- SaSTibhAgAH 'tA nakkhatteNa mityAdi sUryaviSayaM praznasUtraM sugama, bhagavAnAha 'tA terase'tyAdi, trayodaza maNDalAni caturdazasya ca maNDalasya catuzcatvAriMzataM saptaSaSTibhAgAn, tathAhi-yadi saptaSaSTyA nAkSatraimAsainava zatAni paJcadazottarANi maNDalAnAM sUryasya labhyante tata ekena nAkSatreNa mAsena kati maNDalAnilabhAmahe? atrAntyena rAzinAmadhyarAzerguNanaM tata Adhena rAzinA bhAgahAro labdhAnitrayodazamaNDalAnicaturdazasyacamaNDalasya catuzcatvAriMzat saptaSaSTibhAgAH 'tA nakkhatte'tyAdi nakSatraviSayaM praznasUtraM sugama, bhagavAnAha-'tA terase'tyAdi, trayodaza maNDalAni caturdazasya ca maNDalasya- arddhasaptacatvAriMzataM-sArddhaSaTcatvAriMzataM saptaSaSTibhAgAn carati, tathAhi yadi saptaSaSTyA nAkSatraimasaiiraSTAdaza zatAni paJcatriMzadadhikAni arddhamaNDalAni nakSatrasya Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 265 prAmRtaM 15, prAbhRtaprAbhRtaM - labhyante tata ekena nAkSatreNa mAsena kiM labhAmahe ? atrAntyena rAzinA madhyarAzerguNanaM, tata ADuna rAzinA bhAgahArolabdhAnisaptaviMzatirarddhamaNDalAni aSTAviMzatitamasya cArddhamaNDalasya SaDviMzati saptaSaSTibhAgAH tato dvAbhyAmarddhamaNDalAbhyAmekamaNDalamityasyarAzerarddhakaraNe labdhAni trayodaza maNDalAni caturdazasya maNDalasya sArdAH SaTcatvAriMzatsaptaSaSTibhAgAH samprati candramAsamadhikRtya candrAdInAM maNDalanirUpaNAM karoti- 'tA caMdeNa mityAdi, tA iti pUrvavat, cAndreNa mAsena prAguktasvarUpeNa candraH kati maNDalAni carati?, bhagavAnAha___'tA coddase'tyAdi, caturdaza sacaturbhAgamaNDalAni-caturbhAgasahitAni maNDalAni carati ekaMca caturviMzazatabhAgaM maNDalasya, kimuktaM bhavati?-paripUrNAni caturdazamaNDalAnipaJcadazasya camaNDalasya caturbhAga-caturviMzatyadhikazatasatkamekatriMzadbhAgapramANamekaMcacaturviMzatyadhikazatasya bhAga-dvAtriMzataM paJcadazasya maNDalasya caturviMzatyadhakazata bhAgAn carati, tathAhi-yadi caturviMzatyadhikena parvazatenASTau zatAni caturazItyadhikAni maNDalAnAM labhyante tato dvAbhyAM parvabhyAM kiM labhAmahe ? atrAntyena rAzinA dvikalakSaNena madhyarAzerguNanaM jAtAni saptadaza zatAnyaSTaSaSTyadhikAni, teSAMcaturviMzatyadhikena zatena bhAgaharaNaM, labdhAnicaturdazamaNDalAnipaJcadazasya camaNDalasya dvAtriMzat caturviMzatyadhikazatabhAgAH 'tA caMdeNa'mityAdi sUryaviSayaM praznasUtraM sugama, 'tA pannarase' tyAdi, paJcadaza caturbhAganyanAnimaNDalAni carati ekaMca caturviMzatyadhikazatabhAgaM maNDalasya, kimuktaM bhavati? -caturdazaparipUrNAni maNDalAni paJcadazasya ca maNDalasya caturnavatiMcaturviMzatyadhikazatabhAgAncarati, tathAhi-yadi caturviMzatyadhikena parvazatena navazatAni paJcadazottarANi maNDalAnAM labhyante tato dvAbhyAM kiM labhAmahe ?, atrAntyena rAzinA madhyarAzerguNanaM jAtAnyaSTAdaza zatAni triMzadadhikAni, eteSAmAdyena rAzinA caturviMzatyadhikena zatena bhAgaharaNaM, labdhAni caturdaza maNDalAnipaJcadazasya camaNDalasyacaturnavatizcaturviMzatyadhikazatabhAgAH iti, 'tA candeNa'mityAdi nakSatraviSayaM praznasUtraM sugama, bhagavAnAha 'tA pannarase'tyAdi, paJcadazamaNDalAni caturbhAganyUnAni carati SaTca ca caturviMzatyadhikazatabhAgAn maNDalasya, kimuktaM bhavati?-paripUrNAni caturdaza maNDalAni carati paJcadazasya camaNDalasya navanavatiM caturviMzatyadhikazatabhAgAn, tathAhi-yadicaturviMzatyadhikena parvazatenATAdazazatAni paJcatriMzadadhikAni arddhamaNDalAnAM labhyante tato dvAbhyAM parvabhyAM kiM labhAmahe ? atrAntyena rAzinA dvikalakSaNena madhyarAzerguNanaM jAtAni SaTtriMzacchatAni saptatyadhikAni eteSAmAdyena rAzinA caturviMzatyadhikazatarUpeNa bhAga-haraNaM, labdhA ekonatriMzat zeSA tiSThati catuHsaptati, idaMcArddhamaNDalagataM parimANaM, dvAbhyAMcArddhamaNDalAbhyAmekaMparipUrNa maNDalaM tato'sya rAzekena bhAgahAro labdhAni caturdaza maNDalAni paJcadazasya ca maNDalasya navanavatizcaturviMzatyadhikazatabhAgAH sAmprataM RtumAsamadhikRtya candrAdInAM maNDalanirUpaNAM karoti 'tA uumAseNa caMde'ityAdi, RtumAsena-karmamAsena candraH kati maNDalAni carati ?, bhagavAnAha-'tA coddase'tyAdi caturdaza maNDalAni carati paJcadazasya maNDalasya triMzatamekaSaSTibhAgAn, tathAhi-yadiekaSaSTyA karmamAsairaSTau zatAni caturazItyadhikAni maNDalAnAM labhyante Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 15/-/113 tata ekena karmmamAsena kiM labhAmahe ?, rAzitrayasthApanA atrAntyena rAzinA ekakalakSaNena madhyarAzerguNanaM jAtaH sa tAvAneva tasya ekaSaSTyA bhAgaharaNaM labdhAni paripUrNAni caturddaza maNDalAni paJcadazasya ca maNDalasya triMzadekaSaSTibhAgAH 'tA uumAseNa' mityAdi sUryaviSayaM praznasUtraM sugamaM, bhagavAnAha - 'tA pannarase' tyAdi, paJcadaza paripUrNAni maNDalAni carati, tathAhi yadyekaSaSTyA karmmamAsairnava zatAni paJcadazottarANi sUryamaNDalanAM labhyante tata ekena karmmamAsena kiM labhAmahe ? atrA - ntyena rAzinA madhyarAzirguNyate jAtaH sa tAvAneva tasya ekaSaSTyA bhAgaharaNaM labdhAni paripUrNAni paJcadaza maNDalAni, 'tA uumAseNa' mityAdi nakSatraviSayaM praznasUtraM sugamaM, bhagavAnAha - 'tApannarase tyAdi, paJcadaza maNDalAni carati, SoDazasya ca maNDalasya paJca dvAviMzazatabhAgAn, tathAhi yadi dvAviMzena karmmamAsazatenASTAdaza zatAni paJcatriMzadadhikAni maNDalAnAM nakSatrasya labhyante tata ekena karmamAsena kiM labhAmahe ? atrAntyena rAzinA madhyarAzerguNanaM jAtaH sa tAvAneva tasyAdyena rAzinA dvAviMzatyadhikazatarUpeNa bhAgaharaNaM labdhAni paJcadaza maNDalAni SoDazasya ca paJca dvAviMzazatabhAgAH samprati sUryamAsamadhikRtya candrAdInAM maNDalAni nirUpayati 'tA AicceNa 'mityAdi, tA iti pUrvavat, Adityena mAsena candraH kati maNDalAni carati bhagavAnAha - caturddaza maNDalAni carati paJcadazasya ca maNDalasya ekAdaza paJcabhAgAn, tathAhi--yadi SaSTyA sUryamAsairaSTau zatAni caturazItyadhikAni maNDalAnAM candrasya labhyante tata ekena sUryamAsena kiM labhAmahe ? atrAntyena rAzinA madhyarAzerguNanaM jAtaH sa tAvAneva tasya SaSTyA bhAgaharaNaM labdhAni caturddaza maNDalAni zeSAstiSThanti catuzcatvAriMzat tatazchedyacchedakarAzyozcatuSkenApavarttanA jata uparitano rAzirekAdazarUpo'dhastanaH paJcadazarUpaH labdhAH paJcadazamaNDalasya ekAdazabhagAH 'tA AicceNa'mityAdi sUryaviSayaM praznasUtraM sugamaM bhagavAnAha - paJcadaza caturbhAgAdhikAni maNDalAni carati, tathAhi - yadi SaSTyA sUryAsairnava zatAni paJcadazottarANi maNDalAnAM sUryasya labhyante tata ekena mAsena kiM labhAmahe ? atrAntyena rAzinA ekakalakSaNena madhyarAzerguNanaM jAtaH sa tAvAneva tasya SaSTyA bhAgaharaNaM labdhAni paJcadaza maNDalAni SoDazasya ca SaSTibhAgavibhaktasya paJcadazabhAgAtmakazcaturbhAgaH / 'tA AiceNa' mityAdi nakSatraviSayaM praznasUtraM sugamam, bhagavAnAha - 'tA pannarase' tyAdi, paJcadaza maNDalAni caturbhAgAdhikAni paJcatriMzataM viMzatyadhikazatabhAgAnumaNDalasya carati, kimuktaM bhavati ? - SoDazasya ca maNDalasya paJcatriMzataM viMzatyadhikazatabhAgAn carati, tathAhi--yadi viMzena sUryamAsa zatenASTAdaza zatAni paJcatriMzadadhikAni maNDalAnAM nakSatrasya labhyante tata ekena sUryamAsena kiM labhyate ? atrAntyena rAzinA madhya - rAzirguNito jAtastavAneva tasya viMzatyadhikena zatena bhAgaharaNaM labdhAni paJcadaza maNDalAni paJcatriMzaddha viMzatyadhikazatabhAgAH SoDazasya adhunA abhivarddhitamAsamadhikRtya candrAdInAM maNDalAni nirUpayannAha 'tA abhivaDhieNa' mityAdi, tA iti pUrvavat, abhivarddhitena mAsena candraH kati maNDalAni carati ?, bhagavAnAha - 'tA pannarase' tyAdi, paJcadaza maNDalAni carati SoDazasya ca maNDalasya tryazIti caturazItyadhikazatabhAgAn, tathAhi atraivaM trairAzikaM - iha yuge'bhivarddhitamAsAH saptapaJcA Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 15, prAbhRtaprAbhRtaM - 267 zat sapta cAhorAtrA ekAdaza muhUrttAstrayoviMzatizca dvASaSTibhAgA muhUrttasya, eSa ca rAzi sAMza iti na trairAzikakarmmaviSayastataH paripUrNamAsapratipatyarthaH mayaM rAzi SaTpaJcAzadadhikena zatena gupte, jAtAni paripUrNAni navAzIti zatAni aSTAviMzatyadhikAni abhivarddhitamAsAnAM, kimuktaM bhavati SaTpaJcAzadadhikazatasaGghayeSu yugeSu etAvantaH paripUrNA abhivarddhitamAsAH labhyante, etacca dvAdazaprAbhRte sUtrakRtaiva sAkSAdabhihitaM, tatastrirAzikakarmmAvatAraH - yadyaSTAviMzatyadhikairabhivarddhitamAsairnavAzItizataiH SaTpaJcAzadadhikazatasaGghayayugabhAvibhizcandramaNDalAnAmekaM lakSaM saptatriMzatsahasrANi nava zatAni caturuttarANi labhyante tata ekenAbhivarddhitamAsena kiM labhAmahe ? atrAntyena rAzinA ekakalakSaNena madhyarAzestADanAjjAtaH sa tAvAneva tasyAdyena rAzinA bhAgaharaNaM labdhAni paJcadaza maNDalAni zeSamuddharati ekonacatvAriMzat zatAni caturazItyadhikAni tatazchedyacchedakarAzyoraSTAcatvAriMzatA'- pavarttanA jAta uparitano rAzistrayazItiradhastanaH paDazItyadhikaM zataM AgaM SoDazamaNDalasya tryazIti SaDazItyadhikazatabhAgAH / 'tA abhivaDhieNa' mityAdi sUryaviSayaM praznasUtraM sugamaM, bhagavAnAha - 'solase' tyAdi, SoDaza maNDalAni tribhirbhAgairnyanAni carati, maNDalaM dvAbhyAmaSTAcatvAriMzadadhikAbhyAM zatAbhyAM chitvA, tathAhi-yadi SaTpaJcAzadadhikazatasaGghayayugabhAvibhiraSTAviMzatyadhikairabhivarddhitamAsairnavAzItizataiH sUryamaNDalAnAmekaM lakSaM dvicatvAriMzatsahasrANi sapta zatAni catvAriMzadadhikAni labhyante tata ekonAbhivarddhitamAsena kiM labhAmahe ? atrAntyena rAzinA ekakalakSaNena madhyarAzirguNyate jAtaH satAvAneva tasyAdyena rAzinA bhAgo hiyate labdhAni paJcadaza maNDalAni zeSamuddharanti aSTAzIti zatAni viMzatyadhikAni tatazchedyacchedakarAzyoH SaTviMzatA'pavarttanA jAta uparitano rAzi dve zate paJcacatvAriMzadadhike adhastano dve zate aSTAcatvAriMzadadhike AgataM SoDazaM maNDalaM nnibhirbhAgairnyUnaM dvAbhyAmaSTAcatvAriMzadadhikAbhyAM zatAbhyAM pravibhaktaM / 'tA abhivaDDieNa'mityAdi nakSatraviSayaM praznasUtraM sugamaM, bhagavAnAha - 'tA solase' tyAdi, SoDaza maNDalAni saptacatvAriMzatA bhAgairadhikAni caturddazabhi zatairaSTAzItyadhikairmaNDalaM chitvA, tathAhi-yadi SaTpaJcAzadadhikazatasaGghayayugabhAvibhirabhivarddhitamAsairnavAzItizatairaSTAviMzatyadhikairnakSatramaNDalAnAmekaM lakSaM tricatvAriMzat sahasrANi zatamekaM triMzadadhikaM labhyate tataH ekenAbhivarddhitamAsena kiM labhAmahe ? atrAntyena rAzinA ekakalakSaNena madhyarAzerguNanaM jAtaH sa tAvAneva tasyAdyena rAzinA bhAgo hiyate labdhAni SoDaza maNDalAni zeSamuddharati dve zate dvayazItyadhike tatazchedyacchedakarAzyoH SaTkenApavarttanA jAtA upari saptacatvAriMzat adhas caturddaza zatAnyaSTAzItyadhikAni AgatAH saptacatvAriMzat aSTAzItyadhikacaturddazazatabhAgAH / sampratyekaikenAhorAtreNa candrAdayaH pratyekaM kati maNDalAni carantItyetannirUpaNArthamAha mU. (114) tA egamegeNaM ahoratteNaM caMde kati maMDalAI carati ?, tA evaM addhamaMDalaM carati ekatIsAe bhAgehiM UNaM navahiM pannarasehiM addhamaMDalaM chettA, tA egamegeNaM ahoratteNaM sUrie kati maMDalAI carati ?, tA egaM addhamaMDalaM carati, tA egamegeNaM ahoratteNaM nakkhatte kati maMDalAI carati ?, tA egaM addhamaMDalaM carati dohiM bhAgehiM adhiyaM sattahiM battIsehiM saehiM addhamaMDalaM chettA / tA egamegaM maMDalaM caMde katihiM ahorattehiM carati ?, tA dohiM ahorattehiM cari ekkatIsAe Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 15/-/114 bhAgehiM adhitehiM cauhiMcotAlehiM satehiM rAiMdiehiM chettA, tA egamegaMmaMDalaM sUre katihiM ahorattehiM carati?, tA dohiM ahorattehiM crti| tA egamegaM maMDalaM nakkhatte katihiM ahorattehiM carati?, tA dohiM ahorattehiM carati dohiM UNehiM tihiM sattasahehiM satehiM rAiMdiehiM chettaa| tAjugeNaM caMde kati maMDalAiM carati ?, tA aTTacullasIte maMDalasate carati, tA jugeNaM sUre kati maMDalAiMcarati ?,tA navapannaramaMDalasatecarati, tA jugeNaM nakkhatte kati maMDalAiM caratitA aTThArasa paNatIse dubhAgamaMDalasate carati iccesAmuhattagatI rikkhAtimAsarAiMdiyajugamaMDalapavibhattA sigdhagatI vatthu Ahitetti bemi / / vR. 'tA egamegeNa mityAdi, tA iti pUrvavat, ekaikenAhorAtreNa candraH kati maNDalAni carati?, bhagavAnAha-'tA ega'mityAdi, ekamarddhamaNDalaM carati ekatriMzatA bhAgainyU~naM navabhiH paJcadazottaraiHzatairarddhamaNDalaM chitvA, tathAhi-rAtrindivAnAmaSTAdazabhizataistriMzadadhikaiH saptadaza zatAni aSTaSaSTyadhikAni arddhamaNDalAnAM candrasya labhyante tata ekena rAnindivena kiM labhyate atrAntyena rAzinA ekakalakSaNena madhyarAziguNyatejAtaH satAvAneva tasyAdyena rAzinA 1830 bhAgaharaNaM, sacoparitanasya rAzeH stokatvAd bhAgaM na labhate tatazchedyadakarAzyordvikenApavartanA jAtaH uparitano rAziraSTau zatAni caturazItyadhikAni adhastano nava zatAni pnycdshottraanni| tata AgatamekatriMzatA bhAgaiyU~namemarddhamaNDalaM navabhiH paJcadazottaraiH prvibhktmiti| _ 'tA egamegeNa mityAdi sUryaviSayaM praznasUtraM sugama,bhagavAnAha-'tA ega'mityAdi, ekamarddhamaNDalaMcarati, etacca supratItameva, tA egamegeNa mityAdi nakSatraviSayaM praznasUtraM sugama, bhagavAnAha-'tAegamegeNa mityAdi, ekamarddhamaNDalaM dvAbhyAMbhAgAbhyAmadhikaMcarati dvAtriMzadadhikaiH saptabhizatairarddhamaNDalaM chitvA, tathAhi-yadyahorAtrANAmaSTAdazabhi zataistriMzadadhikairaSTAdaza zatAni paJcatriMzadadhikAni nakSatrANAmarddhamaNDalAni labhyantetata ekanAhorAtreNa kiMlabhyate?, atrAntyena rAzinA ekakarUpeNa madhyarAzerguNanA jAtaH sa tAvAneva tasyAyena rAzinA bhAgaharaNaM labdhamekamarddhamaNDalaM zeSAstiSThanti paJca tatazchedyacchedakarAzyora tRtIyairapavartanA jAtAvupari dvau adhastAt saptazatAni dvAtriMzadadhikAni, labdhau dvau dvaatriNshddhiksptshtbhaagau| adhunA ekaikaM paripUrNa maNDalaM candrAdayaH pratyekaM katibhirahorAtraizcarantItyetanirUpaNArthamAha-'tA ega'mityAdi, tA iti pUrvavat, ekaikaM maNDalaM candraH katibhirahorAtraizcarati?, bhagavAnAha-'tAdohiM'ityAdi dvAbhyAmahorAtrAbhyAMcarati ekatriMzatA bhAgairadhikAbhyAMcaturbhizcatvAriMzadadhikaiH zataiH rAtrindivaMchitvA, tathAhi-yadicandrasyamaNDalAnAmaSTabhi zataizcaturzItyadhikairahorAtrANAmaSTAdaza zatAni triMzadadhikAni labhyante tata ekena maNDalena kati rAtrindivAni labhAmahe atrAntyena rAzinAmadhyarAzerguNanaM jAtaH satAvAneva tasyAyena rAzinA caturazItyadhikASTazatapramANena bhAgaharaNaMlabdhau dvAvahorAtrau zeSAstiSThati dvASaSTi tatazchedyacchedakarAzyordvikenApavarttanA jAta uparitano rAzirekatriMzadrUpo'dhastana-zcatvAri zatAni dvAcatvAriMzadadhikAni AgataM ekatriMzat dvicatvAriMzadadhikacatuHzatabhAgAH / 'tA egamega'mityAdi, tA iti pUrvavat, ekaikaM maNDalaM sUrya katibhirahorAtraizcarati ?, Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAmRtaM 15, prAbhRtaprAbhRtaM 269 bhagavAnAha-'tAdohiM'ityAdi, dvAbhyAmahorAtrAbhyAMcarati, tathAhi-yadi sUryasya maNDalAnAMnavabhiH zataiH paJcadazottarairaSTAdaza zatAni triMzadadhikAni ahorAtrANAM labhyante tata ekena maNDalena kati ahorAtrAn labhAmahe ?, atrAntyena rAzinA madhyarAzerguNanaM jAtaH sa tAvAneva tasyAyena rAzinA bhAgaharaNaM labdhau dvaavhoraatraaviti| 'tA egamega'mityAditA iti pUrvavat ekaikamAtmIyaM maNDalaM nakSatraM katibhirahorAtrezcarati bhagavAnAha-dvAbhyAmahorAtrAbhyAM dvAbhyAM bhAgAbhyAM hInAbhyAM tribhiH saptaSaSTaiH- saptaSaSTyadhikaiH zatai rAtrindivaM chitvA, tathAhi-yadi nakSatrasya maNDalAnAmaSTAdazabhaH zataiH paJcatriM-zadadhikaiH SaTtriMzacchatAniSaSTyadhikAni rAtrindivAnAMlabhAmahe tataekena maNDalena kiMlabhAmahe atrAntyena rAzinA madhyarAzestADanaM jAtaH sa tAvAneva tasyAyena rAzinA bhAgaharaNaM labdhamekaM rAtrindivaM zeSANi tiSThantyaSTAdaza zatAni paJcaviMzatyadhikAni tatazchedyacchedakarAzyokeinApavarttanA jAta uparitano rAzi trINi zatAni paJcaSaTyadhikAni chedarAzistraNi zatAni saptaSaSTyadhikAni / tata AgataM dvAbhyAM saptaSaSTa-yadhikatrizatabhAgAbhyA hInaM dvitIyaM rAtrindivamiti / samprati candrAdayaH pratyekaM kati maNDalAni yuge carantItyetInnarUpaNArthamAha-'tA juge Na'mityAdi, tA iti pUrvavat, yugena kati maNDalAni carati?, bhagavAnAha--'tA aDe'tyAdi, tA iti pUrvavata, aSTau maNDalazatAnicaturazItyadhikAni carati, candraH ekena zatasahasANASTAnavatyA zataiH pravibhaktasya maNDalasyATaSaSTyadhikasaptadazazatasaGkhyAn bhAgAn ekena muhUrtena gacchati, yuge ca muhUrtAH sarvasaGkhyayA catuHpaJcAzatsahastraNi nava zatAni, tataH saptadaza zatAni aSTaSaSTayadhikAni catuHpaJcAzatA sahasranavabhizca zatairguNyante jAtA nava koTayaH saptatilakSAstriSaSTiH sahasrANi dve zate tato'sya rAzerekena zatasahasANASTAnavatyA ca zataiH maNDalA- nayanAya bhAgo hriyate, labdhAni aSTau zatAni caturazItyadhikAni maNDalAnAmiti / _ 'tAjugeNa mityAdi sUryaviSayaM praznasUtraM sugama, bhagavAnAha-'tA navapaNNarase'tyadi, tA iti pUrvavat, navamaNDalazatAni paJcadazAdhikAnicarati, tathAhi-yadi dvAbhyAmahorAtrAbhyAmekaM sUryamaNDalaM labhyate tataH sakalayugabhAvibhiraSTAdazabhirahorAtrazataistrazadadhikaiH kati maNDalAni labhyante?,atrAnvena rAzinA madhyarAzerguNanaMjAtAnyaSTAdazazatAni triMzadadhikAni teSAmAyena rAzinA dvikarUpeNa bhAgaharaNaM labdhAni nava zatAni pnycdshottraanni| tAjugeNa mityAdinakSatraviSayaMpraznasUtrasugama, bhagavAnAha-'tAaTThArase'tyAdi, aSTAdaza dvibhAgamaNDalazatAni-arddhamaNDalazatAni paJcatriMzAni-paJcatriMzadadhikAni carati, tathAhinakSatramekena zatasahasrANASTAnavatvAcazataiH pravibhaktasya maNDalasya satkAnapaJcatriMzadadhikASTAdazazatasaGkSayAn bhAgAn ekena muhUrtena gacchati, yuge ca muhUrtAH sarvasavayayA catuHpaJcAzatsahasrANi nava zatAni, tatastaizcatuHpaJcAzatA sahanainavabhi zatairaSTAdaza zatAni paJcatriMzadadhikAni guNyante, jAtA daza koTayaH sapta lakSA ekacatvAriMzatsahasrANi paJcazatAni, arddhamaNDalAniceha jJAtumiSTAni tata ekasya zatasahanasyASTAnavatezca zatAnAmarddha yAni catuHpaJcAzatsahasrANi navazatAni tairbhAgo hriyate, labdhAni aSTAdaza zatAni paJcatriMzadadhikAni arddhamaNDalAnAmiti / sampratisakalaprAbhRtagatamupasaMhAramAha-'iccesA muhuttagaI ityAdi,iti-evamuktena prakAreNa Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 15/-114 eSA-anantaroditA muhUrtagati-pratimuhUrtacandrasUryanakSatrANAM gatiparimANaMtathARkSAdimAsAnnakSatramAsaMcandramAsaM sUryamAsamabhivarddhitamAsa tathA rAtrindivaM tathA yugaMcAdhikRtya maNDalapravibhakti-maNDalapravibhAgovaiviktyenamaNDalasaGghayAnarUpaNA ityarthaH tathA zIghragatirUpaM vastuAkhyAtamityetad bravImi ahaM, idaM ca bhagavadvacanamataH samyaktvena pUrvoktaM zraddheyaM / / prAbhRtaM-15 samAptam (prAbhRtaM-16) vR. tadevamuktaM paJcadazaM prAbhRtaM, samprati SoDazamArabhyate, tasya cAyamarthAdhikAro yathA 'kathaM jyotsnAlakSaNamAkhyAta miti tata evaMrUpameva praznasUtramAha mU. (115)tA kahaM te dosiNAlakkhaNe Ahiteti vadeJA? tAcaMdalesAdI ya dosiNAdI ya dosiNAI ya caMdalesAdI ya ke aTe kiMlakkhaNe?, tA ekaTe eglkkhnne| tA sUralessAdI ya Ayaveiya Atavetiya sUralessAdIya ke aTe kiMlakkhaNe?,tAegaDhe egalakkhaNe, tA aMdhakAreti ya chAyAi ya chAyAti aMdhakAreti ya ke aDDe kiMlakkhaNe?, tA egaTTe egalakkhaNe / / vR. 'tA kahate'ityAdi, tAitipUrvavata kathaM?-kena prakAreNa bhagavan! te tvayA jyotsnAlakSaNamAkhyAtaM iti vadet ?, evaM sAmAnyataH pRSTA vivakSitapraSTavyArthaprakaTanAya vizeSaprazna karoti, 'tA caMdalesAI ityAdi, tAitipUrvavat, candralezyAitijyotsnAitianayoH padayorathavA jyotsnA iti candralezyA ityanayoH padayoH, ihAkSarANAmAnupUrvIbhedenArthabhedo 6STaH, yathA vedo deva iti, padAnAmapi cAnupUrvIbhedadarzanAdarthabhedadarzanaM yathA-putrasya guru guroH putra iti, tata ihApi kadAcidAnupUrvIbhedAdarthabhedo bhaviSyatItyAzaGktavazAccandralezyAitijyotsnA ityuktvA jyosnA iticandralezyA ityuktaM, anayoH padayorAnupUrvyA anAnupUrvyA vA vyavasthitayoH ko'rtha?, kiM parasparaM bhinna utAbhinna iti ?, sa ca kiMlakSaNaH-kiMsvarUpo lakSyate tadanyavyavacchedena jJAyate yena tallakSaNaM asAdhAraNaM svarUpaM kiM lakSaNaM-asAdhAraNaM svarUpaM yasya sa tathA / evaMprazne kRtebhagavAnAha-'tAegaDDhe egalakkhaNe' iti, tAiti pUrvavata, candralezyA iti jyotsnA ityanayoH padayorAnupUrvyA anAnupUrvyA vA vyavasthitayoreka eva-abhinna evArthaH, ya eva ekasya padasya vAcyo'rthaH sa eva dvitIyasyApi padasyeti bhAvaH, egalakkhaNe' iti ekaMabhinnamasAdhAraNasvarUpaM lakSaNaM yasya sa tathA, kimuktaM bhavati ?-yadeva candralezyA ityanena padena vAcyasyAsAdhAraNaM svarUpaM pratIyate tadeva jyotsnA ityanenApi padena, yadeva ca jyotsnA ityanena padena tadeva candralezyA ityanenApi padeneti, evaM Atapa iti sUryalezyA iti yadivA sUryalezyA iti Atapa iti, tathA andhakAra iti chAyA iti athavA chAyA iti andhakAra iti, teSu padeSu viSaye praznanirvacanasUtrANi bhAvanIyAni / / prAbhRtaM-16 samAptam (prAbhRtaM-17) vR. tadevamuktaM SoDazaM prAbhRtaM samprati saptadazamArabhyate, tasya cAyamarthAdhikAraH Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 17, prAbhRtaprAbhRtaM - 'cyavanopapAtau vaktavyA' viti tatastadviSayaM praznasUtramAha mU. (116) tA kahaM te cayaNovavAtA Ahitete vadejjA ?, tattha khalu imAo paNavIsaM paDivattIo pannattAo, tattha ege evamAhaMsu tA anusamayameva caMdimasUriyA anne cayaMti anne uvavajraMti ege evamAhaMsu 1, ege puNa evamAhaMsu tA anumuhuttameva caMdimasUriyA anne cayaMti anne uvavajjati 2 / evaM jaheva heTThA taheva jAva tA ege puNa evamAhaMsu tA anuosappiNI ussappiNImeva caMdimasUriyA anne cayaMti anne uvavajraMti ege evamAhaMsu / 271 vayaM puNa evaM vadAmo-tA caMdimasUriyANaM devA mahiDDIA mahAjutIyA mahAbalA mahAjasA mahAsokkhA mahAnubhAvA varavatthadharA varamalladharA varagaMdhadharA varAbharaNadharA avvochittiNayadvatAe kAle anne cayaMti anne uvavajraMti / / vR. 'tA kahaM te ' ityAdi, tAiti prAgvat, kathaM ? - kena prakAreNa bhagavan ! tvayA candrAdInAM cyavanopapAtau vyAkhyAtAviti vadet ?, sUtre ca dvitve'pi bahuvacanaM prAkRtatvAt, uktaM ca-"bahuvayaNeNa duvayaNa' miti prazne kRte bhagavAnetadviSaye yAvatyaH pratipattayaH santi tAvatIrupadarzayati- 'tatthe 'tyAdi, tatra - cyavanopapAtaviSaye khalvimA - vakSyamANasvarUpAH paJcaviMzati pratipattayaH - paratIrthikAbhyupagamarUpAH prajJaptAH, tadyathA 'tatthege' ityAdi, tatra - teSAM paJcaviMzateH paratIrthikAnAM madhye eke-paratIrthikA evamAhuH, tA iti teSAM prathamaM svaziSyaM pratyanekavaktavyatopakrame kramopadarzanArthaH, anupamayameva candrasUryA anye pUrvotpannAzcayavante -- cyavamAnAH anye'pUrvA utpadyante - utpadyamAnA AkhyAtA iti vadet, atropasaMhAraH- eke evamAhuH, eke punarevamAhuH anumuhUrttameva candrasUryA anye pUrvotpannAzcayavantecyavamAnAH anye'pUrvA utpadyante utpadyamAnA AkhyAtA iti vadet, upasaMhAramAha 'ege evamAhaMSu evaM jahA hiDDA tahevajAve' tyAdi, evaM uktena prakAreNa yathA adhastAt SaSThe prAbhRte ojaH saMsthitau cintyamAnAyAM paJcaviMzati pratipattaya uktAstathaivAtrApi vaktavyAH, yAvad 'anuosappiNiussappiNimevetyAdi caramasUtraM, tAzcaivaM bhaNitavyAH- ege puNa evamAhaMsu tA anurAIdiyameva caMdimasUriyA anne cayaMti anne uvavajraMti AhiyAti vaejjA, ege eva0 3, ege puNa eva0tA eva aNupakkhameva caMdimasUriyA atre cayaMti atre uvavajraMti Ahi0 ege eva04 ege puNa evamAhaMsu tA aNumAsameva caMdimasUriyA anne cayaMti anne uvavajaMti Ahiyatti ejAeMge eva05 ege puNa evamAhaMsu tA aNuuumeva caMdimasUriyA anne cayaMti anne uvavajraMti Ahiyatti vaejA ege eva0 6 evaM tA aNuayaNameva 7 tA aNusaMvaccharameva 8 / tA aNujugameva 9 tA aNuvAsasayameva 10 tA aNuvAsasahassameva 11 tA aNuvAsasyasahassameva 12 tA aNupuvvameva 13 tA aNupuvvasayameva 14 tA aNupuvvasahassameva 15 tA aNupuvvasayasahassameva 16 tA aNupaliocamameva 17 tA aNupaliovamasayameva 18 tA aNupali ovamasaharasameva 19 tA aNupaliocamasayasahassameva 20 tA aNusAgarovamameva 21 tA anusAgarovamasayameva 22 tA aNusAgarovamasaharasameva 23 tA aNusAgarovamasayasaharasameva 24 / paJcaviMzatitamapratipattisUtraM tu sAkSAdeva sUtrakRtA darzitaM, tadevamuktAH paratIrthikapratipattayaH, etAzca sarvA api mithyArUpAstata etAbhyaH pRthambhUtaM svamataM bhagavAnupadarzayati- 'vayaM Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 17/-116 puNa' ityAdi, vayaM punarutpanna kevalajJAnAevaM-vakSyamANena prakAreNa vadAmaH, tamevaprakAramAha-'tA caMdime tyAda, tA itipUrvavatcandrasUryANamiti vAkyAlaGktaredevA 'maharddhikA' mahatI RddhirvimAnaparivArAdikA yeSAM te tathA, tathA mahatI dyuti-zarIrAbharaNAzritA yeSAM te mahAdhutayaH, tathA mahat balaM-zArIraH prANo yeSAM te mhaalblH|| tathA mahat-vistIrNaM sarvasminnapijagati vistRtatvAt yazaH zlAdhA yeSAMte mahAyazasaH, tathA mahAn anubhAvo-vaikriyakaraNAdiviSayo'cintyaH zaktivizeSo yeSAM te mahAnubhAvAH, tathA mahat-bhavanapativyantarebhyo'tiprabhUtaM tadapekSayA teSAMprazAntatvAtsaukhyaM yeSAMtemahAsaukhyAH, varavastradharA mAlyadharAvaragandhadharA varAbharaNadharA avyavacchinnayArthatayA-dravyAstikanayamatena kAle-vakSyamANapramANasvasvAyurvyavacchede anye pUrvotpannAzracayavante cyavamAnAH anye tathAjagatsvAbhAvyAtSaNmAsAdAratoniyamataH utpadyanteutpadyamAnAAkhyAtA itivadetsvaziSyebhyaH prAbhRtaM-17 samAptam (prAbhRtaM-18) vR. tadevamuktaM saptadazaM prAbhRtaM, sAmpratamaSTAdazamArabhyate, tasya cAyamarthAdhikAraH yathA-'candrasUryAdInAM bhUmerUrdhvamuccatvapramANaM vaktavya'miti tatastadviSayaM praznasUtramAha mU. (117) tA kahate uccatte Ahitete vadejA?, tattha khalu mAopaNavIsaM paDivattIo, tatyege evamAhaMsu-tAegaM joyaNasahassaM sUre uddhaM uccatteNaM divaDhe caMde ege evamAhaMsu 1 ege puNa evamAhaMsu tA do joyaNasahassAI sUre ur3e uccatteNaM adhAtijAiM caMde ege evamAhaMsu 2 ege puNa evamAhaMsu tA tini joyaNasahassAiM sUre ur3e uccatteNaM achuTTAiM caMde ege evamAhaMsu 3 ege puNa evamAhaMsu tA cattAri joyaNasahassAI sUre uddhaM uccatteNaM addhapaMcamAiM caMde ege evamAhaMsu 4 ege puNa evamAhaMsu tA paMca joyaNasahassAiM sUre uddhaM uccatteNaM addhachaTThAIcaMde ege evmaahNsu5|| ege puNaevamAhaMsutAcha joyaNasahassAI sUre uDDaMuccatteNaMaddhasattamAiMcaMde ege evamAhaMsu 6 ege puNa evamAhaMsu tA satta joyaNasahassAiM sUre udauccatteNaM addhaTThamAiM caMde ege evamAhaMsu7 ege puNa evamAhaMsu tA aTTa joyaNasahassAI sUre uddhaM uccatteNaM addhanavamAiM caMde ege evamAhaMsu 8 ege puNa evamAhaMsu tA nava joyaNasahassAiM sUre uddhaM uccatteNaM addhadasamAiM caMde ege evamAsu 9 ege puNa evamAsu tA dasa joyaNasahassAI sUre ulu uccatteNaM addhaekarasa caMde ege evamAhaMsu 10 ege puNa evamAhaMsu ekkArasa joyaNasahassAiMsUre urlDa uccatteNaM addhabArasa caMde 11 eteNaM abhilAveNaM netavvaM vArasa sUre addhaterasa caMde 12 terasa sUre addhacoddasa caMde 13 coddasa sUre addhapaNNarasa caMde 14 pannarasa sUre addhasolasa caMde 15 / solasa sUre addhasattarasa caMde 16 sattarasa sUre addhaaTThArasacaMde 17 aTThArasasUre addhaekUNavIsaMcaMde 18 ekoNavIsaM sUre addhavIsaM caMde 19 vIsaM sUre addhaekkavIsaMcaMde 20 ekavIsaMsUre addhabAvIsaMcaMde 21 bAvIsaMsUre addhatevIsaM caMde 22 tevIsaM sUre addhacauvIsaM caMde 23 cauvIsaM sUre addhapaNavIsaM caMde 24 ege eva0 ege puNa evamAhaMsu paNavIsaM joyaNa-sahassAI sUre uddhaM uccatteNaM addhachavvIsaM caMde ege eva025/ vayaM puNa evaM vadAmo-tA imIse rayaNappabhAe puDhavIe bahusamaramaNijAo bhUmibhAgao Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 273 prAmRtaM 18, prAbhRtaprAbhRtaM - sattanauijoyaNasae uddhaM uppatittA heDille tArAvimANe cAraMcarati aTThajoyaNasate ur3e uppatittA sUravimANe cAraMcarati aTThaasIejoyaNasae uDeuppaittAcaMdavimANe cAraMcaratiNavajoyaNasatAI udaumpatittA uvaritArAvimANe cAraMcarati, heDillAto tArAvimANAtodasajoyaNAiMuDaMuppatittA sUravimANA cAraMcaraMti nautijoyaNAiMuDe uppatittAcaMdavimANAcAraM carati dasottaraMjoyaNasataM uddhaM uppatittA uvarille tArArUve cAraM carati / sUravimANAto asIti joyaNAI uddhaM uppatittA caMdavimANe cAraMcarati joyaNasataM uda uppatittA uvarille tArArUve cAraMcarati, tA caMdavimANAto NaM vIsaM joyaNAI uI uppatittA uvarillate tArArUve cAraM carati, evAmeva sapuvvAvareNaM dasuttarajoyaNasataM bAhalle tiriyamasaMkheje jotisavisae jotisaMcAraMcarati Ahi te0| mU. (118) tA asthi NaM caMdimasUriyANaM devANaM hidapi tArArUvA aNuMpitullAvi saMmapi tArArUvA aNuMpitullAvi upipitArAkhavA aNuMpitullAvi?, tA asthi, tAkahaM te caMdimasUriyANaM devANaM hiTThapi tArArUvA aNupi tullAvi samaMpi tArAruvA aNuMpi tullAvi uppiMpi tArArUvA aNuMpitullAvi? tAjahAjahANaM tesiNaM devANaM tavaniyamabaMbhacerAiMussitAiM bhavaMti tahA tahA gaMtesiM devANaM evaM bhavati, taM0-amute vAtullate vA, tA evaM khalu caMdimasUriyANaM devANaM hidvaMpi tArArUvA aNuMpi tullAvi taheva jAva upipi tArArUvA annuNpitullaavi| mU. (119)tAegamegassacaMcaMdassa devassa kevatiyA gahA parivAropaM0 kevatiyA nakkhattA parivAro pannatto kevatiyA tArA parivAro pannatto?, tAegamegassaNaM caMdassa devassa aTThAsItigahA parivAro pannatto, aTThAvIsaM NakkhattA parivAro pnntto| mU. (120) chAvadvisahassAI nava ceva satAI paMcuttarAI (pNcsyraaii)| - egasasIparivAro tArAgaNakoDikoDINaM / / parivAro paM0 / mU. (121) tA maMdarassa NaM pavvatassa kevatiyaM abAdhAe (joise)cAraM carati?, tA ekArasa ekavIse joyaNasate abAdhAe joise cAraM carati, tAloaMtAtoNaM kevatiyaM abAdhAe jotise paM0?, tA ekkArasa ekAre joyaNasate abAdhAe joise pN0| mU. (122) tAjaMbuddIve NaM dIve katare nakkhatte savvaaMtarillaM cAraM carati katare nakkhatte savvabAhirillaM cAraM carati kayare nakkhatte sabbuvarillaM cAraM carati kayare nakkhatte savyahihilaM cAraM carai ? abhIyI nakkhatte savvabhitarilaM cAraM carati, mUle nakhatte savvabAhirilaM cAra carati, sAtI nakkhatte savvuvarillaM cAraM carati, bharaNI nakkhatte sabahehilaM cAraM ghrti|| vR. 'tA kahaM te ityAdi, tA iti pUrvavata, kathaM?-kena prakAreNa bhagavan ! tvayA bhUmerUddha candrAdInAmuccatvamAkhyAtamiti vadet ?, evaM prazne kRte bhagavAnetadviSaye tAvatyaH pratipattayaH tAvatIrupadarzayati-'tatthe'tyAdi, tatra-uccatvaviSaye khalvimAH-vakSyamANasvarUpAH paJcaviMzati pratipattayaH-paratIrthikAbhyupagamarUpAH prajJaptAH, tA eva tatthege' ityAdinA darzayati, tatra-teSAM paJcaviMzateH paratIrthikAnAM madhye eke paratIrthikA evamAhuH, tA iti pUrvavat ekaM yojanasahanaM sUryo bhUmerurdhvamuccatvenavyavasthito dvyarddha-sArddha yojanasahana bhUmerUdhvaM candraH, kimuktaM bhavati? bhUmeruvaM yojanasahanaMgate atrAntare sUryo vyavasthitaH, sADhe ca yojanasahane gate candraH, |12|181 Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 185-122 sUtreca yojanasaGkhyApadasya sUryodipadasya catulyAdhikaraNatvanirdezo'bhedopacArAt, yathA pATaliputrAtU rAjagRhaM nava yojanAnI tyAdau, evamuttareSvapi sUtreSu bhAvanIyaM, atropasaMhAramAha 'ege evamAsu' 1, eke punarevamAhuH tA iti pUrvavat, dve yojanasahana bhUmerUcaM sUryo vyavasthitaH arddhatRtIyAni yojanasahanANicandraH atropasaMhAraH 'egeevamAhaMsu'2, evaM zeSANyapi sUtrANi bhAvanIyAni, "eeNa'mityAdi, etena-antaroditenAbhilApena zeSapratipattigatamapi sUtrajAtaM netavyaM, taccaivam-'tinnI'tyAdi, ege puNa evamAhaMsu tinni joaNasahassAiM sUre urlDa uccatteNaM aTuTThAI caMde ege evamAhaMsu 3, 'tA cattArI tyAdi ege puNa evamAhaMsu tA cattAri joyaNasahassAI sUre uTheM uccatteNaM addhapaMcamAI caMde ege evamAhaMsu 4, 'tA paMce' tyAdi, ege puNa evamAhaMsutA paMca joyaNasahassAI sUre uddhaM uccatteNaM adbhuTTAiMcaMde ege evmaahNsu5| "evaMcha sUre addhasattamAiMcaMde' egepuNaevamAhaMsutAcha joyaNasahassAI sUre uI uccatteNaM addhasattamAiM caMde ege evamAhaMsu 6 'satta sUre aTTamAiM caMde' iti ege puNa evamAhaMsu tA satta joyaNasahassAI sUre uddhaM uccatteNaM aTThamAIcaMde egeevamAhaMsu7 'aDa sUre addhanavamAIcaMde' iti ege puNa evamAhaMsu tA aTTa joyaNAI sUre ur3e uccatteNaM addhanavamAI caMde ege evamAhaMsu 8 'nava sUre addhadasamAiM caMde' iti ege puNa evamAhaMsu tA nava joyaNasahassAI sUre uTTa uccatteNaM addhadasamAiM caMde ege evamAhaMsu 9 'dasa sUre addhaekkArasAiM caMde' iti, ege puNa evamAhaMsu tA dasajoyaNasahassAiMsUre uDDeuccatteNaMaddhaekkArasAiMcaMde egeev010| ekkArasasUre addhabArasa caMde' iti, ege puNa eva0 tAikkArasa joyaNasahassAiMsUre uI uccatteNaM addhabArasa caMde egeeva0 11 'bArasa sUre addhaterasamAiM caMde' iti ege puNa eva0 tA bArasa joyaNasahassAiM sUre ur3e uccatteNaM addhaterasamAiM caMde ege puNa evamAhaMsu 12, 'terasa sUre addhacauddasamAIcaMde' iti, ege puNa eva0 tA terasa jayaNasahassAI sUre urdU uccatteNaM addhacoddasamAiMcaMde ege eva013, 'coddasa sUre addhapaMcadasamAiM caMde' iti ege puNa evamAhaMsu tA coddasa joyaNasahassAI sUre uddhaM uccatteNaM addhapaMcadasamAiM caMde ege evamAhaMsu 14, "pannarasa sUre addhasolasamAI caMde' iti ege puNa evamAhaMsu tA paNNarasa joyaNasahassAI sUre uI uccatteNaM addhasolasamAI caMde ege evamAhaMsu 15 / solasasUreaddhasattarasAiMcaMde itiegepuNaevamAhaMsutA solasa joyaNasahassAI sUre uddhaM uccatteNaM addhasattarasamAiM caMde ege eva016, sattarasa sUre addhadvArasamAiM caMde' iti ege puNa evamAhaMsu tA sattarasa joyaNasahassAI sUre uDDe uccatteNaM addhadvArasamAIcaMde ege eva0 17, _ 'aTThArasa sUreaddhaegUNavIsamAiMcaMde' iti egepuNa evamAhaMsutAaTThArasa joyaNasahassAI sUre uI uccatteNaM addhaegUNavIsamAiMcaMde ege eva018 'egUNavIsaM sUre addhavIsamAiMcaMde' iti ege puNa evamAhaMsutA egUNavIsaM joyaNasahassAI sUre uDDe uccatteNaM addhavIsamAiMcaMde ege eva0 19, 'vIsaM sUre addhaekavIsamAIcaMde' iti ege puNaevamAhaMsutA vIsaM joyaNasahassAI sUre ur3e uJcatteNaM addhaekavIsamAI caMde ege ev020|| 'ekavIsaM sUre addhabAvIsamAIcaMde' iti ege puNa evamAhaMsutAikkavIsaMjoyaNasahassAI sUre uI uccatteNaM addhabAvIsamAiMcaMde ege evamAhaMsu 21, 'bAvIsaM sUre addhatevIsAiMcaMde' iti ege puNaevamAhaMsutA bAvIsaM joyaNasahassAiM sUre udauccatteNaMaddhatevIsamAiMcaMde egeeva022 Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 18, prAbhRtaprAbhRtaM - 275 ' tevIsaM sUre addhacauvIsamAI caMde' iti ege puNa evamAhaMsu tA tevIsaM joyaNasahassAI sUre uhuM uccatteNaM addhacauvIsamAI caMde ege eva23 'cauvIsaM sUre addhapaMcavIsamAI caMde' iti ege puna evamAhaMsu cauvIsaM joyaNasahassAI sUre uhuM uccatteNaM addhapaMcavIsamAI caMde ege eva0 24 / paJcaviMzatitamapratipattisUtraM tu sAkSAddarzayati- 'ege puNa evamAhaMsu-tA paNavIsa 'mityAdi, etAni ca sUtrANi sugamatvAt svayaM bhAvanIyAni, tadevamuktAH parapratipattayaH samprati svamataM bhagavAnupadarzayati- 'vayaM puNa evaM vadAmo' ityAdi, vayaM punarutpannakevalavedasaH evaM vakSyamANena prakAreNa vadAmastameva prakAramAha- 'tA imIse' ityAdi, tA iti pUrvavat, asyA ratnaprabhAyAH pRthivyA bahusamaramaNIyAt bhUmibhAgAdUrdhvaM sapta yojanazatAni navatAni - navatyadhikAni utplutyagatvA atrAntare adhastanaM tArAvimAnaM cAraM carati - maNDalagatyA paribhramaNaM pratipadyate, tathA asyA eva ratnaprabhAyAH pRthivyA bahusamaramaNIyAt bhUmibhAgAdUrdhvamaSTI yojanazatAnyutlutyAtrAntare sUryavimAnaM cAraM carati, tathA asyA eva ratnaprabhAyAH pRthivyA bahusamaramaNIyAt bhUmibhAgAdUrdhvaM paripUrNAni nava yojanazatAnyutlutyAtrAntare sarvoparitanaM tArAvimAnaM cAraM carati / adhastanAttArAvimAnAdUrdhvaM daza yojanAnyuslutyAtrAntare sUryavimAnaM cAraM carati, tata evAdhastanAt tArAvimAnAnnavatiM yojanAnyUrdhvamutplutyAnnAntare candravimAnaM cAraM carati, tata eva sarvAdhastanAttArAvimAnAddazottaraM yojanazatamurdhvamuttutyAtrAntare sarvoparitanaM tArAvimAnaM cAraM carati, 'tAsuravimANAo' ityAdi, tA iti pUrvavat sUryavimAnAdUrdhvamazItiM yojanAnyuttutyAtrAntare candravimAnaM cAraM carati, tasmAdeva sUryavimAnAdUrdhvaM yojanazatamuttutyAtrAntare sarvoparitanaM tArArUpaM jyotizcakraM cAraM carati / 'tA caMdavimANAo' ityAdi tA iti pUrvavat candravimAnAdUrdhvaM viMzatiM yojanAni uttutyAtrAntare sarvoparitanaM tArArUpaM jyotizcakraM cAraM carati, 'evameve' tyAdi evameva-uktenaiva prakAreNa 'sapuvvAvareNaM' ti saha pUrveNa varttante iti sapUrvaM sapUrvaM ca tat aparaM ca sapUrvAparaM tena pUrvAparamIlanenetyarthaH, dasottarayojanazatabAhalyena, tathAhi - sarvAdhastanAttArArUpAt jyotizcakradUrdhvaM dazabhiryojanaiH sUryavimAnaM tato'pyazItyA yojanaizcandravimAnaM tato viMzatyA sarvoparitanaM tArArUpaM jyotizcakramiti bhavati jyotizcakracAraviSayasya dazottaraM yojanazataM bAhalyaM, tasmin dazottarayojanazatabAhalye, punaH kathaMbhUte ityAha- tiryagasaGghayeye - asaGkhaye yayojanakoTIkoTIpramANe jyotirviSaye manuSyakSetraviSayaM jyotizcakraM cAraM carati cAraM carat manuSyakSetrAdvahi punaravasthi- tamAkhyAtaM iti vadet / 'tA atthi Na 'mityAdi, tA iti pUrvavat, astyetat bhagavan ! yaduta candrasUryANAM devAnAM 'hiDiMpi'tti kSetrApekSayA adhastanA api tArArUpavimAnAdhiSThAtAro devA dyutivibhavalezyAdikamapekSya kecidaNavo'pi - laghavo'pi bhavanti, hInA api bhavantItyarthaH kecittulyA api bhavanti, tathA samamapi - candravimAnaiH sUryavimAnaizca kSetrApekSayA samazreNyApi vyavasthitAstArArUpAHtArAvimAnAdhiSThAtAro devAste'pi candrasUryANAM devAnAM dyutivibhavAdikamapekSya kecidaNavo'pi bhavanti kecittulyA candrasUryANAM devAnAM dyutivibhavAdikamapekSya kecidaNavo'pi bhavanti kecittulyA api ? evaM gautamena prazne kRte bhagavAnAha - 'tA asthi'tti yadetatvayA pRSTaM tatsarvaM tathaivAsti / " Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 18/-/122 evamukte punaH praznayati-'tA kahaM te' sugamaM, bhagavAnAha tA iti pUrvavat yathA yathA, teSAM devAnAM tArArUpavimAnAdhiSThAtRNAM prAgbhave taponiyamabrahmacaryANi ucchritAni-utkaTAni bhavanti tathA tathA teSAM devAnAM tasmin-tArArUpavimAnAdhiSThAtRbhave evaM bhavati yathA aNutvaM vA tulyatvaM vA, kimuktaM bhavati ?-yaiH prAgbhave taponiyamabrahmacaryANi mandAni kRtAni te tArArUpavimAnAdhiSThAtRdevabhavamanuprAptAzcandra-sUryebhyo devebhyo dyutivibhavAdikamapekSya hInA bhavanti, yaistu bhavAntare taponiyamabrahmacaryANi atyutkaTAnyAsevitAni te tArArUpavimAnAdhiSThAtRrUpade vatvamanuprAptA dyutivibhavAdikamapekSya candrasUryairdevaiH saha samAnA bhavanti, na caitadanupanaM, dRzyante himanuSyaloke'pi kecijanmAntaropa-citatathAvidhapuNyaprAgbhArA rAjatvamaprAptAapirAjJA saha tulyadhutivibhavA iti, 'tA evaM khalu' ityAdi nigamanavAkyaM sugamaM / 'tA egamegassa NamityAdi, grahAdiparivAraviSayANi praznanirvacanasUtrANi sugamAni, 'tAmaMdarassaNamityAdi, tAiti pUrvavat, mandarasyaparvatasya jambUdvIpagatasya sakalatiryaglokamadhyavartinaH kiyakSetramabAdhayA sarvataH kRtvA cAraM carati ?, bhagavAnAha--'tA ekkArase'tyAdi, tA iti pUrvavat ekAdaza yojanazatAni ekaviMzAni-ekaviMzatyadhikAni abAdhayA kRtvA cAraM carati, kimuktaM bhavati? meroHsarvata ekAdazayojanazatAnyekaviMzatyadhikAnimuktvA tadanantaraM ckrvaaltyaajyotishckrcaarNcrti| tA loyaMtAoNa mityAdi,tAiti pUrvavata lokAntAdaki Namiti vAkyAlaktare kiyat kSetramabAdhayA kRtvA apAntarAlaM kRtvA jyotiSaM prajJaptam ? bhagavAnAha-tyAdi, ekAdaza yojanazatAnyekAdazAni-ekAdazAdhikAni abAdhayA kRtvA-apAntarAlaM vidhAya jyotiSaM prajJaptaM, 'tA jaMbuddIveNaM dIve kayare nakkhatte'ityAdi sugamaM navamabhijinnakSatraM sarvAbhyantaraM nakSatramaNDa-likAmapekSya evaM mUlAdIni sarvadAhyAdIni veditvyaani| mU.(123) tAcaMdavimANeNaM kiMsaMThite paM0?, tA addhakaviTTagasaMThANasaMThite savvaphAliyAmae abbhuggayamUsitapahasite vividhamaNi rayaNabhatticitte jAva paDirUve evaM sUravimANe gahavimANe nakkhattavimANe tArAvimANe |taa caMdavimANeNaM kevatiyaM AyAmavikkhaMbheNaM kevatiyaM parikkheveNaM kevatiyaM bAhalleNaM paM0? tAchappannaegaTThibhAge joyaNassaAyAmavikhaMbheNaMtaMtiguNaM savisesaMparirayeNaM aTThAvIsaM egaThibhAge joyaNassa bAhalleNaM pannatte, tA sUravimANe NaM kevatiyaM AyAmavikkhaMbheNaM pucchA, tA aDayAlIsaM egahibhAge joyaNassa AyAmavikkhaMbheNaM taM tiguNaM savisesaM pariraeNaM cauvvIsaM egaTThibhAge joyaNassa bAhalleNaM paM0, tA nakkhattavimANe NaM kevatiyaM pucchA, tA kosaM AyAmavikkhaMbheNaM taM tiguNaM savisesaM pariraeNaM addhakosaM bAhalleNaM paM0, tA tArAvimANe NaM kevatiyaM pucchA, tA addhakosaM AyAmavikhaMbheNaM taMtiguNaM savisesaM pariraeNaM paMcadhanusayAI bAhalleNaM paM0 tAcaMdavimANaM NaM kati devasAhassIo parivahati?, solasa devasAhassIo parivahaMti, taM0--puracchimeNaM sIharUvadhArINaM cattAri devasAhassIo parivahati, dAhiNe NaM gayarUcadhArINaM cattAridevasAhassIo parivahati, paJcasthimeNaMvasabharUvadhArINaM cattAridevasAhassIo parivahaMti, uttareNaM turagarUvadhArINaM cattAri devasAhassIo privhti| evaM sUravimANaMpi, tA gahavimANe NaM kati devasAhassIo parivahati?, tA aTTha devasA Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 18, prAbhRtaprAbhRtaM - 277 haspIo parivahaMti, taM0-puracchimeNaM siMharUvadhArINaM devANaM do desAhassIo parivahati, evaM jAva uttareNaM turagarUvadhArINaM, tA nakkhattavimANe NaM kati devasAhassIo parivahati ? tA cattAri devasAhassIo parivahati, taM0-puracchimeNaM sIharUvadhArINaM devANaM eka devasAhassI parivahatievaMjAva uttareNaMturagarUvadhArINaM devANaM, tA tArAvimANe NaM kati devasAhasIo parivahati?, tA do devasAhassIo parivahati taM0-puracchimeNaM sIharUvadhArINaM devANaM paMca devasatA parivahati, evaM jAvuttareNaM turagarUvadhArINaM / mU. (124) etesi NaM caMdimasUriyagahanakkhattatArArUvANaM kayarera hito sigghagatI vA maMdagatI vA?, tA caMdehito sUrA sigghagaI sUrehito gahA sigdhagatI gahehito NakkhattA sigdhagatI nakhattehiMto tArA sigghagatI, savvappagatI caMdA savvasigghagatI taaraa| tAeesiNaMcaMdimasUriyagahagaNaNakkhattatArArUvANaM kayarezahitoappiviyA vA mahiDDiyA vA?, tArAhiMto mahiDDiyA NakkhattA nakkhattehiMto gahA mahiDDiyAgahehiMto sUrAmahiDDiyA sUrehito caMdA mahiDDiyA savvappaDDiyA tArA savvamahiDDiyA cNdaa| vR. 'tAcaMdavimANeNa'mityAdi saMsthAnaviSayaM praznasUtraMsugama, bhagavAnAha-'tA addhakavidudhae'tyAdi, uttAnIkRtamarddhamAtraM kapityaM tasyeva yat saMsthAnaM tena saMsthitamarddhakapitthasaMsthAnasaMsthitaM, Aha-yadi candravimAnamuttAnIkRtArddhamAtrakapitthaphalasaMsthAnasaMsthitaM tata udayakAle astamayakAle vA yadivA tiryak paribhramata paurNamAsyAM kasmAttadardhakapitthaphalAkAraM nopalabhyante, kAmaMzirasa uparivarttamAnaMvartulamupalabhyate, arddhakapitthasya uparidUramavasthApitasya parabhAgAdarzanato vartulatayA dRzyamAnatvAt, ucyate / ihArddhakapitthaphalAkAraM candravimAnaM na sAmastyena pratipattavyaM kintu tasya candravimAnasya pIThaM, tasya ca pIThasyopari candradevasya jyotizcakrarAjasya prAsAdaH, saca prAsAdastathAkathaMcanApi vyavasthito yathA pIThena saha bhUyAn vartulAkAro bhavati, sa ca dUrabhAvAdekAntataH samavRttatayA janAnAM pratibhAsate, tato na kazciddoSaH, nacaitatsvamanISikAyA vijRmbhitaM, yata etadevajinabhadragaNikSamAzramaNena vizeSaNavatyAmAkSepapurassaraM uktm||1|| "addhakaviTThAgArA udayatthamaNami kaha na dIsaMti / sasisUrANa vimANA tiriyakkhettaTThiyANaM ca / / // 2 // uttANaddhakaviThThAgAraM pIDhaM taduvariMca paasaao| ___vaTTAlekheNa tao samavarTa duurbhaavaao|| tathAsarva-niravazeSa sphaTikamayaM-sphaTikavizeSamaNimayaMtathAabhyudgatA-Abhimukhyena sarvato vinirgatA utsRtA-prabalatayA sarvAsudikSuprasRtA yAprabhA-dIptistayA sitaM-zuklaM abhyudagatotsRtaprabhAsitaMtathA vividhA-anekaprakArAmaNayaH-candrakAntAdayoratlAni-karketanAdIni teSAM bhaktayo-vicchittivizeSAstAbhizcitraM anekarUpavat AzcaryavadvA vividhamaNiralacitraM yAvatzabdAt 'vAuTuyavijayavejayaMtIpaDAgAchattAicchanakalie tuMge gagaNatalamaNulihaMtasihare jAlaMtararayaNapaMjarummIliyavva maNikaNaghathUbhiyAgeviyasiyasayavattapuMDarIyatilayarayaNaDDhacaMdacitte aMto bahiM ca saNhe tavaNijjavAlugApatthaDe suhaphAse sassirIyarUve pAsAIe darisaNijje" iti / Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 18/-/124 tatravAtodbhutA-vAyukampitA vijayaH-abhyudayastatsaMsUcikA vaijayantyabhidhAnA yApatAkA athavA vijayA iti vaijayantInAM pAvakarNikA ucyante tatpradhAnA vaijayantyo vijayavaijayantyaH patAkAH-tA eva vijayavarjitA vaijayantyaH chatrAticchatrANi ca-uparyuparisthitAtapatrANi taiH kalitaM vAtodbhutavijayavaijayantIpatAkAchatrAticchatrakalitaM tujhaM-uccamata eva / _ 'gaganatalamaNulihaMtasihare'ttigaganatalaM-ambaratalamaeNnulikhat-abhilaGghayazikharaMyasya tatgaganatalAnulikhatazikharaM, tathA jAlAni-jAlakAni tAnica bhavanabhittiSu lokepratItAni tadantareSu viziSTazobhAnimittaM ralAni yatra tat jAlAntararalaM, sUtre cAtra prathamaikavacanalopo draSTavyaH, tathA paJcarAt unmIlitamiva-bahiSkRtamiva paJjaronmIlitaM, yathA hi kila kimapi vastupaJjarAt-vaMzAdimayapracchAdanavizeSA bahiSkRtamatyanmavinaSTacchAyatvAt zobhate evaM tadapi vimAnamitibhAvaH, tathAmaNikanakAnAMsambandhinI stUpikAzikharaMyasyatatmaNikanakastUpikAkaM, tathA vikasitAni yAni zatapatrANi puNDarIkANi ca dvArAdau pratikRtitvena sthitAni tilakAzca mityAdiSu puNDANi ralamayAzcArddhacandrA dvAragrAdiSu taizcitraM vikasitazatapatrapuNDarIkatilakArddhacandracitraM, tathA antarbahizca zlakSNaM masRNamityarthaH, tathA tapanIyaM-suvarNavizeSastanmayyAH vAlukAyAH-sikatAyAHprastaTaH-prataroyatratattathA,tathA sukhasparzazubhasparzavA tathA sazrIkANisazobhAni rUpANi-narayugmAdIni yatratat sazrIkarUpaM tathA prasAdIyaM-manaHprasAdahetuH ata eva darzanIyaM-draSTuM yogyaM, taddarzanena tRpterasambhavAta, tathA prativiziSTaM asAdhAraNaM rUpaM yasya tattathA ___ "evaM sUravimANevI'tyAdi, yathA candravimAnasvarUpamuktamevaM sUryavimAnaM tArAvimAnaM ca vaktavyaM, prAyaH sarveSAmapi jyotirvimAnAnAmekarUpatvAt, tathA coktaM samavAyAGge-"kevaiyA NaM bhaMte! joisiyAvAsA pannattA?, goyamA ! imIse rayaNNappabhAe puDhavIe bahusamaramaNijAo bhUmibhAgAo sattanauyAiM joyaNasayAiM uSTuM uppaittA dasuttarajoyaNasayabAhalle tiriyamasaMkhejje joisavisae joisiyANaM devANaM asaMkhejjA joisiyavimANAvAsA panattA, te NaM joisiyavimANAvAsA abjhuggayasamUsiyapahasiyA vivihamaNirayaNabhitticittA taM ceva jAva pAsAIyA darisaNijjA abhiruvApaDirUvA' iti / 'tAcaMdavimANeNamityAdIniAyAmaviSkambhAdiviSayANi sarvANyapi praznanarvacanasUtrANi sugamAni, navaraM sarvatrApi paridhiparimANaM "vikkhaMbhavaggadahaguNakaraNI vaTTassa parirao hoi" iti karaNavazAt svayameva netavyaM, tathA yattA- rAvimAnasyAyAmaviSkambhaparimANamuktamarddhagavyUtamuccatvaparimANaM krozacaturbhAgaH tadutkRSTa-sthitikasya tArAdevasya sambandhino vimAnasyAvaseyaM, yatpunarjaghanyasthitikasya tArAdevasya krozacaturbhAgaH tadutkRSTasthitikasyatArAdevasya sambandhino vimAnasyAvaseyaM, yatpunarjaghanyasthitikasya tArAdevasya sambandhi vimAnaM tasyA''yAmaviSkambhaparimANaM paJcadhanuHzatAni uccatvaparimANa-marddhatRtIyAni dhanuHzatAni, tathA coktaM tatvArthabhASye _ 'aSTAcatvAriMzadyojanakaSaSTibhAgAH sUryamaNDalaviSkambhaH candramasaH SaTpaJcAzad grahANAmarddhayojanaM gavyataM nakSatrANAM sarvotkRSTAyAstArayAarddhakrozojaghanyAyAH paJcadhanuHzatAni, viSkambhArddhabAhalyAzca bhavanti sarve sUryAdayo'tra loka"iti, 'tAcaMdavimANaM kai devasAhassIo parivahaMti' ityAdInyapivAhanaviSayANipraznanirvacanasUtrANisugamAni, navaramiyamatra bhAvanA-iha Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 18, prAbhRtaprAbhRtaM - candrAdInAM vimAnAni tathAjagatsvAbhAvyAnnirAlambAni vahantyavatiSThante, kelaM ye AbhiyogikA devAste tatAvidhanAmakarmodayavazAt samAnajAtIyAnAM hInajAtIyAnAM vA devAnAM nijasphAtivizeSadarzanArthamAtmAnaM bahumanyamAnAH prasAdabhRtaH satatavahanazIleSu vimAneSa adhaH sthitvA 2 kecit siMharUpANi kecid gajarUpANi kecit vRSabharUpAmi kecitturagarUpANi kRtvA tAni vimAnAni vahanti, na caitadanupapannaM, tathAhi 279 yatheha ke'pi tathAvidhAbhiyogyanAmakarmopabhogabhAgI dAso'nyeSAM samAnajAtIyAnAM hInajAtIyAnAM vA pUrvaparicitAnAmevamahaM nAyakasyAsya suprasiddhasya sammata iti nijasphAtivizeSapradarzanArthaM sarvamapi svocitaM karmma nAyakasamakSaM pramuditaH karoti, tathA''bhiyogikA api devAstathAvidhAbhiyogyanAmakarmopabhogabhAjaH samAnajAtIyAnAM hInajAtIyAnAM vA devAnAmanyeSAmevaM vayaM samRddhA yatsakalalokaprasiddhAnAM candrAdInAM vimAnAni vahAmaityevaM nijasphAtivizeSapradarzanArthamAtmAnaM bahu manyamAnA uktaprakAreNa candrAdivimAnAni vahantIti teSAM ca candrAdivimAnavahanazIlAnAmAbhiyogikadevAnAmime saGkhyAsaGgrahike jambUdvIpaprajJaptisatke gAthe"solasa devasahassA varhati caMdesu ceva sUresu / aTTheva sahassAI ekka kaMmI gahavimANe // 119 11 // 2 // cattAri sahassAI nakkhattaMmi ya havaMti ekke kke / do ceva sahassAI tArArUvekka mekkemi // 'tA eesi Na' mityAdi, zIghragativiSayaM praznasUtraM nirvacanasUtraM ca sugamaM, etacca pazcAdapyuktaM paraM bhUyo vimAnavahanaprastAvAduktamityadoSaH, anyadvA kAraNaM bahuzrutebhyo'vagantavyaM / mU. (125) tA jaMbuddIve NaM dIve tArArUvarasa ya 2 esa NaM kevatie abAdhAe aMtare pa0 ? duvihe aMtare paM0 taM0 - vAdhAtime ya nivvAdhAtime ya / tattha NaM je se vAdhAtime se NaM jahanneNaM donni bAvaTTe joyaNasate ukkAseNaM bArasa joyaNasahassAiM donni bAtAle joyaNasate tArArUvassa 2 ya abAdhAe aMtare pannatte / tattha je se nivAdhAtime se jahanneNaM paMca dhaNusatAiM ukkoseNaM addhajoyaNaM tArArUvassa ya 2 abAdhAe aMtare paM0 / vR. 'tA jaMbuddIve NaM bhaMte! dIve' ityAdi tArAvimAnAntaraviSayaM praznasUtraM sugamaM, bhagavAnAha - 'tA duvihe' ityAdi, dvividhamantaraM prajJaptaM, tadyathA-vyAghAtimaM nivyArghAtimaM ca / tatra vyAhananaM vyAghAtaH--parvatAdiskhalanaM tena nirvRttaM vyAghAtimaM 'bhAvAdima' iti imapratyayaH, nivyArghAtimaM-vyAghAtimAnnirgataM svAbhAvikamityarthaH, tatra yat vyAghAtimaM tat jaghanyato dve yojanazate SaTSaSTyadhike, etacca niSedhakUTAdikamapekSya veditavyaM, tathAhi - niSadhaparvataH svabhAvato'pyuccaizcatvAri yojanazatAni tasya copari paJca yojanazatoccAni kUTAni tAni ca mUle paJcayojanazatAnyAyAmaviSkambhAbhyAM madhye trINi yojanazatAni paJcasaptatyadhikAni upari arddhatRtIye dve yojanazate, teSAM coparitanabhAgasamazreNipradeze tathAjagatsvAbhAvyAdaSTAvaSTau yojanAnyubhayato'bAdhayA kRtvA tArAvimAnAni paribhramanti, tato jaghanyato vyAghAtimamantaraM dve yojanazate SaTSaSTyadhike bhavataH, utkarSato dvAdaza yojanasahasrANi dve yojanazate dvicatvAriMzadadhike, Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 18/-/125 etacca merumapekSya draSTavyaM, tathAhi-merau daza yojanasahanANi merozcobhayato'bAdhayA ekAdaza yojanazatAnyekaviMzatyadhikAni, tataH sarvasaGkhyAmIlane bhavanti dvAdaza yojanasahasrANi dveca yojanazate dvicatvAriMzadadhike / nivyArdhAtimAntaraviSayaM sUtraM sugamaM / mU. (128) tA caMdassa gaMjotisiMdassajotisaranno kati aggamahisIopannattAotA cattAri aggamahisIo pannattAo, taM0-caMdappabhA dosiNAA acimAlI pabhaMkarA, tattha NaM egamegAe devIe cattAri devIsAhassI pariyAro pannato, pabhU NaM tAto egamegA devI annAI cattAri 2 devIsahassAI parivAraM biubvittae?, evAmeva sapuvvAvareNaM solasa devIsahassA, settaM tuDie, tA pabhU NaM caMde jotisiMde jotisarAyA caMdavaDiMsae vimANe sabhAe sudhammAe tuDieNaM saddhiM divvAiMbhogabhogAI muMjamANe viharittae?, no iNaDhe samaDhe / ___tA kahate nopabhUjotisiMde jotisarAyA caMdavaDiMsae vimANe sabhAe sudhammAe tuDieNaM saddhiM divvAiMbhogabhogAiM bhuMjamANe viharittae?, tA caMdassaNaMjotisiMdassa jotisaranno caMdavaDiMsae viNe sabhAe sudhammAe mANavaesu cetiyakhaMbhesu vairAmaesu golavaTTasamuggaesu bahave jinasakadhA saMnikkhittA ciTuMti, tAo NaM caMdassa jotisiMdassa joisaranno annesiM ca bahUNaM jotisiyANaM devANa ya devINa ya accaNijAo vaMdaNijAo pUyaNijAo sakAraNijAo sammApaNijjAokallANaMmaMgalaM devayaMcetiyaMpaJjuvAsaNijAoevaMkhalunopabhUcaMde jotisiMde jotisarAyA caMdavaDiMsae vimANe sabhAe suhammAe tuDieNaM saddhiM divvAI bhogabhogAiM jamANe vihritte| pabhUNacaMde jotisiMde jotisarAyAcaMdavaDiMsae vimAne sabhAesudhammAecaMdaMsisIhAsaNaMsi cauhiM sAmAniyasAhassIhiM cauhiM aggamahisIhiMsaparivArAhiM tihiM parisAhiM sattahiM aniehiM sattahiM aniyAhivatIhiM solasahiM AyarakkhadevasAhassIhiM annehi yabahUhiM jotisiehiM devehi devIhi yasaddhiM saMparighuDe mahatAhatanadRgIyavAiyataMtItalatuDiyaghaNamuiMgapaDuppavAitaraveNaM divvAiM bhogabhogAI jamANe viharittae kevalaM pariyAraNivIe no cevaNaM mehunnvttiyaae| tA sUrassaNaMjoisiMdassa jotisaraNNo kati aggamahisIo paM0?, tA cattAri aggamahisIo paM0, taM0-sUrappabhA AtavA accimAlA pabhaMkarA, sesaMjahA caMdassa, navaraM sUravaDeMsae vimANe jAva no ceva NaM mehunnvttiytaae| vR. 'tA caMdassa Na mityAdi agramahiSIviSayaM sUtraM sugama, navaramekaikasyA devyAzcatvAri devIsahasrANi parivAra iti kimuktaMbhavati?-ekaikA agramahiSI caturNaM caturNAM candrasatkadevIsahammaNAM paTTarAjJI, ekaikA casA itthaMbhUtA agramahiSI paricAraNAvasare tathAvidhAMjyotiSkarAjacandradevecchAmupalabhya prabhuranyAni AtmasamAnarUpANi catvAri catvAri devIsahasrANi vikurdituM, iha siddhAntaprasiddho vikurva itidhAturasti, yasyavikurvaNAiti prayogaH, tato vikurvitumityuktaM, 'evameveti evameva-uktaprakAreNaiva 'sapuvvAvareNaM'ti saha pUrveNeti sapUrvaM sapUrvaM ca aparaM ca sapUrvAparatenasapUrvApareNa-pUrvAparamIlanenasvAbhAvikAniSoDaza devIsahasrANicandradevasya bhavanti, tathAhi-catamro'gramahiSyaH ekaikA cAtmanA sahacatuzcaturdevIsahasraparivArAtataH sarvasaGkalanena bhavaMti SoDaza devIsahasrANi 'settaM tuDie' iti tadetAvatcandradevastha tuTika antaHpuraM, uktaMca jIvAbhigamacUrNI-"tuTikamantaHpiramiti" 'pabhUNacaMde' ityAdi, praznasUtraMsugama, bhagavAnAha-'no Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAmRtaM 18, prAbhRtaprAbhRtaM 281 iNaDhe samajhe'nAyamartha samarthaH-upapanno, na yukto'yamartha iti bhAvaH, yathA candrAvataMsake vimAne yA sudharmA sabhA tasyAmantaHpureNa sArddha divyAn bhogabhogAn bhuAno vihrtiiti| tAkahaM tenopabhU' ityAdi praznasUtrasugama, bhagavAnAha-'tAcaMdassaNa'mityAdi, candrAvataMsake vimAne sudharmAyAM samAyAM mANavako nAma caityastambho'sti, tasmiMzca mANavake stambhe ye vanamayeSu sikkakeSu vajramayA golAkArA vRttAH samudrakAsteSu bahUni jinasakthIni nikSiptAni tiSThanti, 'tAoNamityAdi, tAni jinasakthIni, iha sUtre strItvanirdezaH prAkRtatvAt, candrasya jyotiSendrasya jyotiSarAjasthAnyeSAM ca bahUnAM jyotiSkANAM devAnAM devInAM ca arcanIyAni puSpAdibhirvandanIyAnistotavyAni viziSTaiH stotraiH pUjanIyAni vastrAdibhiH satkAraNIyAni AdarapratipatyA sanmAnanIyAni jinocitapratipatyA kalyANaM-kalyANaheturmaGgalaM-duritopazamaheturdaivataM-paramadevatA caityaM-iSTadevatApratimA ityevaM paryupAsanIyAni tata evaM anena kAraNena khalu-nizcitaM na prabhurityAdi sugamaM / 'tApabhUNaM caMde'ityAdi, kevalaM paricAraNA -paricAraNasamRddhayA, ete sarve'pi mama paricArakA ahaM tveteSAM svAmItyevaM nijasphAtivizeSadarzanAbhiprAyeNeti bhAvaH,prabhuzcandrojyotiSendro jyotiSarAjazcandrAvataMsakevimAnesabhAyAM sudharmAyAMcandrAbhidhAnasiMhAsane caturbhiH sAmAnikasahamazcatasRbhiragramahiSIbhi saparivArAbhistisRbhirabhyantaramadhyabAhyarUpAbhiparSadbhisaptabhiranIkaiH saptabhiranIkAdhipatibhi SoDazabhirAtmarakSakadevasahasraranyaizca bahubhijyortiSkairdevairdevIbhizca sArddha samparivRto mahatAraveNeti yogaH, Ahaya'tti AkhyAnakapratibaddhAnIti vRddhAH athavA ahatAniavyAhatAni nATyagItavAditrANi tathA tantrI-vINA talatAlA-hastatAlAH truTitAni-zeSatUryANi tathA ghano-ghanAkArodhvanisAdhamyArta yo mRdaGgo-mardalaH paTunA-dakSapuruSeNa pravAditastata eteSAM padAnAM dvandvasteSAM yo ravastena divyAn-divi bhavAn atipradhAnAnityarthaH bhogArhA ye bhogAHzabdAdayastAn bhujAno vihartuM prabhuriti yogaH, na punamaithunapratyayaM-maithunanimittaM sparzAdibhogaM muAno vihartuprabhuriti / evaM tA sUrassana'mityAdInyapi prshnnirvcnsuutraannibhaavniiyaani| mU. (127) jotisiyANaM devANaM kevaiyaM kAlaM ThitI pannattA?, jahanneNaM aDabhAgapalitovamaM ukkoseNaM palitocamaM vAsasatasahassamabbhahiyaM, tA jotisiNINaM devINaM kevatiyaM kAlaM ThitI paM0?, tAjahanneNaM aTThabhAgapalitovamaM ukkoseNaM addhapaliovamaM pannAsAe vAsasahassehiM amahiyaM, caMdavimANe NaM devANaM kevatiyaM kAlaM ThitI pannattA?, jahanneNaM caubhAgapalitovamaM ukkoseNaM palitovamaM vAsasayasahassamabbhahiyaM / tA caMdavimANe NaM devINaM kevatiyaM kAlaM ThitI paM0?, jahanneNaM caubbhAgapalitovarma ukkoseNaM addhapalitovamaM pannAsAe vAsasahassehiM abhihiyaM, sUravimANe NaM devANaM kevatiyaM kAlaM ThitI pannattA?, jahanneNaM caubbhAgapalitovamaM ukkoseNaMpaliovamaM vAsasahassamamahiyo tA sUravimANe NaM devANaM kevatiyaM kAlaM ThitI paM0?, jahanneNaM caubbhAgapalitovamaM ukkoseNaM addhapalitovama paMcahiM vAsasaehiM abbhahiya, tA gahavimANe NaM devANaM kevatiyaM kAlaM TitI paM0?, jahanneNaM caubhAgapalitovamaM ukkoseNaM palitovamaM, tA gahavimANe NaM devINaM kevatiyaM kAlaM ThitI paM0?, jahanneNaM caubbhAgapalitovamaM ukkoseNaM addhplitovmN| Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 18/-/127 tA nakkhattavimANe NaM devANaM kevatiyaMkAlaM ThitI paM0?, jahanneNaM caubhAgapalitovamaM ukkaseNaM addhapaliovamaM tA nakkhattavimANe NaM devANaM kevaiyaM kAlaM ThitI paM0 ?, jahanneNaM aTThabhAgapalitoyamaM ukkoseNaM caubhAgapalitovamaM / tA tArAvimANe NaM devANaM pucchA, jahanneNaM aTThabhAgapalitovamaM ukkoseNaM caubbhAgapaliyoyamaM, tAtArAvimANe NaM devINaM pucchA, tAjahanneNaM aTThabhAgapalitovamaMukkoseNaM saairegatttthbhaagpliovmN| vR. 'tAjoisiyANaMdevANa'mityAdi, sarvaMsugamaMyAvatprAbhRtapisamApti, navaraMcandravimAne candradeva utpadyate tatsAmAnikAtmarakSakAdayazca, tatrAtmarakSakAdInAMyathoktA jaghanyA sthitirutkRSTaya tu candradevasya tatsAmAnikAdInAMca, evaM sUryavimAnAdiSvapi bhaavniiym|| mU.(128)tA eesiNaM caMdimasUriyagahanakkhattatArAruvANaM katare 2 hiMto appA vA bahuyA vAtullA vA visesAhiyA vA?, tA caMdA ya sUrA ya ete NaM dovitulA savvatthovA nakhattA saMkhijaguNA gahA saMkhijaguNA tArA saMkhijaguNA / / prAbhRtaM-18 samAptam (prAmRta-19) vRtadevamuktamaSTAdazaMprAbhRtaM, sampratiekonaviMzatitamamArabhyate, tasya cAyamarthAdhikAraH, yathA 'kati candrasUryA sarvaloke AkhyAtA' iti, tatastadviSayaM praznasUtramAha mU. (121) tA kati NaM caMdimasUriyA savvaloyaM obhAsaMti ujjoeMti tati pabhAseti Ahiteti vadejjA?, tattha khalu imAo duvAlasa paDivattIo pannatAo, tatthege evamAhaMsu tA ege caMde ege sUre sabbaloyaM obhAsati ujjoeti taveti pabhAsati, ege evamAhaMsu 1, ege puNa evamAsutA tinni caMdA tinnisUrA savvaloyaM obhAseti 4 ege evamAhaMsu 2, ege puNa evamAhaMsu tA AuTiM caMdA Audi sUrA savvaloyaM obhAseMti ujjoveti taveti pagAsiMti ege evamAhaMsu 3 ege puNa evamAhaMsu / eteNaM abhilAveNaM netabbaM satta caMdA satta sUrA dasa caMdA dasa sUrA bArasa caMdA 2 bAtAlIsaM caMdA 2 bAvattari caMdA 2 bAtAlIsaM caMdasataM 2 bAvattaraM caMdasayaM bAvattari sUrasayaM bAyAlIsaM caMdasahassaM bAtAlIsaM sUrasahassaM bAvattaraM candasahassaM bAvattaraM sUrasahassaM savvaloyaM obhAsaMti ujjoti tatheti pagAsaMti, ege evmaahNsu| vayaMpuNa evaM vadAmo-tA ayaNNaMjaMbuddIve 2 jAva parikkhevaNaM, tAjaMbuddIve 2 kevatiyA caMdA pabhAsisuvA pabhAsiMti vA pabhAsissaMti vA?, kevatiyA sUrAtaviMsuvAtaveti vAtavissaMti vA?, kevatiyA nakkhattAjoaMjoiMsuvA joeMti vA joissaMti vA ? kevatiyA gahA cAraM cariMsu vA caraMti vA carissaMti vA ? kevatiyA tArAgaNakoDikoDIo sobhaM sobhesu vA sobhaMti vA sobhissaMti vA? tAjaMbuddIve 2 do caMdApabhAseMsu vA 4 do sUriyA tavaiMsu vA 3, chappannaM nakkhattA joyaM joeMsu vA 3 bAvattari gahasataM cAraM cariMsu vA 3 egaMsayasahassaMtetIsaM ca sahassA nava sayA pannAsA tArAgaNakoDikoDINaMsobhaMsobhesu vA3 vR, 'tA kai NamityAdi, tA iti pUrvavat, kati-kiMpramANA Namiti vAkyAlaGktare Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 19, prAbhRtaprAbhRtaM 283 candrasUryA sarvaloke'vabhAsante avabhAsamAnA udyotayantaH tApayantaH-prakAzayantaH prabhAsayantaH AkhyAtA iti vadet ? evamukte bhagavAnetadviSaye yAvatyaH pratipattayaH tAvatIrupadarzayati-'tatthai' tyAdi, tatra-sarvalokaviSayacandrasUryAstitvaviSaye khalvimAH-vakSyamANasvarUpA dvAdaza pratipattayaH-paratIrthikAbhyupagamarUpA prajJaptAH / / tatra-teSAM dvAdazAnAM paratIrghikAnAMmadhyeeke paratIrthikA evamAhuH, tAiti teSAM paratIrthikAnAMprathamaM svaziSyaM pratyanekavaktavyatopakramekramopadarzanArthaH, ekazcandraH ekaH sUryasarvalokamavabhAsayati, avabhAsayan udyotayan tApayan prabhAsayan AkhyAta iti vadet, atraivopasaMhAramAha-ege evamAhaMsu', eke punarevamAhuH-trayazcandrAH trayaH sUryA sarvalokamavabhAsayantaH AkhyAtA iti vadet, upasaMhAravAkyAM 'ege evamAhaMsu' 2, eke punarevamAhurarddhacAturthAzcandrA arddhacaturthA sUryA sarvalokamavabhAsayanti AkhyAtA iti vadet, atraapyupsNhaarH| ___'ege evamAhaMsu' 3, 'eva'mityAdi evaM-uktena prakAreNa etenAnantaroditenAbhilApena tRtIyAprAbhRtaprAbhRtoktaprakAreNa dvAdazapratipattiSayaMsakalamapi sUtra netavyaM, taccaivam-'sattacaMdA satta sUrA' iti, ege puNa evamAhaMsu tA satta caMdA satta sUrA savvaloyaM sobhAsaMti 4 Ahiyatti vaejjA, ege evamAhaMsu 5, ege puNa evamAhaMsu-tA dasa caMdA dasa sUrA savvaloyaM obhAsaMti 4 Ahiyatti vaejA, ege evamAhaMsu 6 / ___ egepuNa evamAhaMsu tA bAyAlIsaM caMdA bAyAlIsaMsUrA savvaloyaMobhAsaMti 4 Ahiyatti vaejAege evamAhaMsu 7, egepuNa evamAhaMsu-bAvattaricaMdA bAvattariMsUrA svaloyaM obhAsaMti4 Ahiyatti vaejjA ege evamAhaMsu 8, ege puNa evamAhaMsu-bAyAlIsaM caMdasayaM bAyAlIsaM sUrasayaM savvaloyaM obhAseMti 4 Ahiyatti vaejjA, ege evamAhaMsu 9, ege puNa evamAhaMsu tA bAvattaraM caMdasayaM bAvattaraM sUrasayaM savvaloyaMobhAseMti 4 Ahiyatti vaejjA, ege evamAhaMsu 10, ege puNa evamAhaMsu tA bAyAlIsaM caMdasahassaM bAyAlIsaM sUrasahassaM sabbaloyaM obhAsenti 4 Ahiyatti vaejjA ege evamAhaMsu 11, ege puNa evamAhaMsu tA bAvattaraM caMdasahassaMbAvattaraM sUrasahassaM sabbaloyaM obhAseti 4 Ahiyatti vaejjA, egeevamAhaMsu 12 / / etAzca sarvAapi pratipattayo mithyArUpAH tathAca bhagavAn svamatamatAbhyaH pRthagbhUtamAha'vayaMpuNa'ityAdi, vayaM punarutpannakevalajJAnAevaM vakSyamANaprakAreNavadAmaH, tameva prakAramAha-'tA ayaNNa'mityAdi, idaM jambUdvIpavAkyaM pUrvavat paripUrNa paThanIyaM vyAkhyAnIyaM ca, tA jaMbuddIveNaM dIve do caMdA ityAdi, jambUdvIpe dvau candrau prabhAsitavantau prabhAseteprabhAsiSyete dravyAstikanayamatena sakalakAlamevaMvidhAyA eva jagasthiteH sadbhAvAt, tathA dvau sUryau tApitavantau tApayatastApayiSyataH, tathA ekaikasya zazino'STAviMzatinakSatrANi parivAro jambUdvIpe ca dvau rAzinau tataH SaTpaJcAzannakSatrANi jambUdvIpe candrasUryAbhyAM saha yoga yuktavanti yuJjanti yokSyanti vA, tathA ekaikasya rAzino'STAzItirgrahAH parivAraHtataHzazidvayasatkagrahamIlane sarvasaGkhyayA SaTsaptatyadhika grahazataMbhavati, tat jambUdvIpecAraMcaritavat carati cariSyatica, tathA ekaikasya rAzinastArAparivAraH koTIkoTInAM SaTSaSTi sahanANi nava zatAni paJcasaptatyadhikAni jambUdvIpe ca dvau rAzinau tata etattArApramANaM dvAbhyAM guNyate, tata ekaMzatasahasraM trayastriMzatsahasrANi nava zatAnipaJcAzadadhikAni Jain Education Internationa Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 19/-/129 tArAgaNakoTikoTInAM bhavanti, etAvatpramANAstArAjambUdvIpe zobhitavatyaH zobhantezobhiSyante mU. (130) do caMdA do sUrA nakkhattA khalu havaMti chppnnaa| bAvattaraM gahasataM jaMbuddIve vicArINaM / / mU. (131) egaMca sayasahassaM tittIsaM khalu bhave shssaaii| nava ya satA pannAsA tArAgaNa koDikoDINaM / / vR.samprati vineyajanAnugrahAyayathoktajambUdvIpagatacandrAdisaGghayAsaGgahikedvegAthe Aha-'do caMdA' ityAdi, ete ca dve api sugame, navaraM 'jaMbuddIve viyArI NaM' tatra Namiti vAkyAlaGktare, tato viyArIti vibhaktipariNAmena candrAdibhiH saha sAmAnAdhikaraNyena yojniiymiti|| mU. (132) tAjaMbuddIvaM NaM dIvaM lavaNe nAmaM samudde vaTTe valayAkArasaMThANasaMThite savvato samaMtA saMparikkhittANaM ciTTati, tAlavaNe NaMsamudde kiM samacakkacAlasaMThite visamacakkavAlasaMThite sabbato samaMtA saMparikkhittANaM ciTThati, tA lavaNe NaM samudde kiM samacakkavAlasaMThite visamacakkavAlasaMThite?, tAlavaNasamudde samacakkavAlasaMThite no visamacakkavAlasaMThite, tAlavaNasamudde kevaiyaMcakkavAlavikkhaMbheNaM kevatiyaM parikkheveNaM Ahiteti vadejjA ?, tAdo joyaNasatasahassAI cakkavAlavikkhaMbheNaMpannarasajoyaNasatasahassAiMekkasIyaMca sahassAiMsataMcaUtAlaM kicivisesUrNa parikkheveNaM Ahiteti vadejjA / tA lavaNasamudde kevatiyaM caMdA pabhAseMsu vA 3?, evaM pucchA jAya kevatiyAu tArAgaNa-koDikoDIo sobhiMsu vA 3? tA lavaNe NaM samudde cattAri caMdA pabhAseMsu vA 3 cattAri sUriyA tavaiMsu vA 3 bArasa nakkhattasataM joyaM joeMsu vA 3 tinni bAvannA mahaggahasatA cAraM cariMsu vA 3 do satasahassA sattaddhiM ca sahassA nava ya satA tArAgaNakoDINaM sobhiMsu vA 3 / mU. (133) pannarasa satasahassA ekkasItaM sataM ca uutaalN| kiMciviseseNUNo lavaNodadhiNo parikkhevo / mU. (134) cattAri ceva caMdA cattAri ya sUriyA lvnntoye| bArasa nakkhattasayaM gahANa tinneva baavnnaa|| mU. (135) docceva satasahassA sattaDhi khalu bhave shssaaii| nava ya satA lavaNajale tArAgaNakoDikoDINaM / / vR. 'tA jaMbuddIve Na'mityAdi, tA iti pUrvavat, jambUdvIpaM dvIpaM NamitivAkyAlaGktare lavaNo nAma samudro vRtto valayAkArasaMsthAnasaMsthitaH sarvataH samantAta-sarvAsa dikSa vidikSa cetyarthaH saMparikSipya veSTayitvA tiSThati, evaM ukte bhagavAn gautamaH praznayati-"tA lavaNe NaM samudde'iyAdi sugamaM, bhagavAnAha-'tA samacakkavAle'tyAdi sugamaM, punaH praznayati-'tA lavaNe NamityAdi sugama, bhagavAnAha-'tA do joyaNe'tyAdi, dve yojanazatasahasraM cakravAlaviSkambhena paJcadaza yojanaza-tasahaspaNi ekAzIti sahasrANi zatamekonacatvAriMzadadhikaM kiJcidvizeSonaM parikSepeNa, tathAhi lavaNasamudre ekato'pidve yojanazatasahasrA cakravAlaviSkambho'parato'pi dve yojanazatasahamna madhye ca jambUdvIpo yojanazatasahasamiti sarvasammIlane paJca lakSA bhavanti eteSAM varge Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 19, prAbhRtaprAbhRtaM jAtAH paJcaviMzatirdaza ca zUnyAni dazabhirguNane jAtAnyekAdaza zUnyAni etasya rAzervargamUlAnayane labdhAni paJcadaza lakSANi ekAzIti sahasrANi zatamekamaSTAtriMzadadhikaM, zeSamuddharati SaDviMzatirlakSAzcaturviMzati sahasrANi nava zatAni SaTpaJcAzadadhikAni chedarAzirekatriMzallakSA dvASaSTi sahasraNi dve zate SaTsaptatyadhike etadapekSayA yojanamekaM kiJcidUnaM labhyate, tata uktaM - "sayaM ca UyAlaM kiMcavisesUNa'miti / 'tA lavaNe NaM samudde' ityAdi sugamaM, lavaNasamudre catvAraH zazina ityaSTAviMzatirnakSatrANi turbhirguNyante, tato dvAdazottaraM nakSatrANAM zataM tatra bhavati, aSTAzItizca grahAzcaturbhirguNyante tatastriNi zatAni dvipaJcAzadadhikAni teSAM bhavanti, tArAkoTIkoTInAM SaTSaSTi sahasrANi nava zatAni paJcasaptatyadhikAni caturbhirguNyante tato yathoktaM tArApramANaM bhavati, 'tA lavaNaM NaM samudda' mityAdi sakalamapi sugamaM, navaraM paridhigaNitaparibhAvanA evaM karttavyA - jambUdvIpasya viSkambhe yojanalakSaM lavaNasyobhayato dve dve yojanalakSe milite iti tAzcatasro lakSAH dhAtakIkhaNDasyobhayatazcatasro 2 lakSA militA aSTau sarvasaGkhyayA jAtAstrayodaza lakSANi tato'sya rAzervargo jAta ekakaH SaTko navakaH zUnyAni ca daza bhUyo dazabhirguNane jAtAnyekAdaza zUnyAni eteSAM vargamUlAnayane labdhAni ekacatvAriMzacchatasahasrANi daza sahasrANi nava zatAni ekaSaSTyadhikAni 4110961 nakSatrAdiparimANamapyaSTAviMzatyAdi saGkhyAni nakSatrAdIni dvAdazabhirguNayitvA svayamAnetavyaM / mU. (136) tA lavaNasamudde dhAtaIsaMDe nAmaM dIve vaTTe valayAkArasaMThite taheva jAva no visamacaukkavAlasaMThite, dhAtaIsaMDe NaM dIve kevatiyaM cakkavAlavikkhaMbheNaM kevatiyaM parikkheveNaM Ahiteti vadejjA ?, tA cattAri joyaNasatasahassAiM cakkavAlavikkhaMbheNaM ItAlIsaMjoyaNasatasahassAiM dasa ya sahassAiM nava ya ekaTThe joyaNasate kiMcivisesUNe parikkheveNaM Ahiteti vadejjA / dhAtaIsaMDe dIve kevatiyA caMdA pabhAseMsu vA 3 pucchA taheva dhAtaIsaMDe NaM dIve bArasa caMdA pabhAseMsu vA 3 bArasa sUriyA taveMsu vA 3 tinni chattIsA nakkhattasatAjoaM joeMsu vA 3 egaM chappannaM mahaggahasahassaM cAraM cariMsu vA 3pU. (137) - 'aTTeva satasahassA tinni sahassAiM satta ya sayAiM / (egasasIparivAro) tArAgaNakoDikoDIo // -sobhaM sobheMsu vA 3 dhAtaIsaMDaparirao ItAla dasuttarA satasahassA / nava ya satA egaTTA kiMciviseseNa parihINA || cauvIsaM sasiraviNo nakkhattasatA ya tinni chattIsA / egaM ca gahasahassaM chappannaM dhAtaIsaMDe // adeva satasahassA tinni sahassAiM satta ya satAiM / dhAyaisaMDe dIve tArAgaNakoDikoDINaM // 285 pU. (138) pU. (139) pU. (140) vR. 'tA dhAyaikhaMDaNaM', etadapi sakalaM sugamaM, 'tA kAloe NaM samudde' ityAdi, etadapi sugamaM, navaraM parikSepagaNitabhAvanA iyaM - kAlodasamudrasya ekato'pi cakravAlatayA viSkambho'STau yojanalakSA aparato'pIti SoDaza dhAtakIkhaNDasya ekato'pi catano lakSA aparato'pItyaSTau Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 19 /-/ 140 lavaNasamudrasya ekato'pi dve lakSe aparato'pIti catasro ekA lakSA jambUdvIpasyeti sarvasaGghayayA ekonatriMzallakSAH eteSAM vargo vidhIyate jAto'STakazcatuSka ekakaH zUnyAni daza tato dazabhirguNane jAtAnyekAdaza zUnyAni teSAM vargamUlAnayane labdhaM yathoktaM paridhiparimANaM, zeSaM triko navakastrakastrako navakaH saptakaH paJcakaH iti yadavatiSThate tadapekSayA vizeSAdhikatvamuktaM, 'ekkanauI sayarAI savasahassAiM ti ekanavati zatasahasrANi saptatAni - saptatisahasrAdhikAni, nakSatrAdiparimANaM ca athaviMzatyAdisaGkhyAni nakSatrAdIni dvAcatvAriMzatA guNayitvA bhA0 / mU. (141) tA dhAyaIsaMDaNaM dIvaM kAloyaNe nAmaM samudde vaTTe valayAkArasaMThANasaMThite jAva no visabhacakkavAlasaMThANasaMThite, tA kAloyaNe NaM samudde kevatiyaM cakkavAlavikkhaMbheNaM kevatiyaM parikkheveNaM Ahiteti vadejjA ?, tA kAloyaNe NaM samudde aTTa joyaNasatasahassAI cakkavAlavikkhaMbheNaM pannatte ekkanauti joyaNasayasahassAiM sattariM ca sahassAiM chacca paMcuttare joyaNasate kiMcivisesAdhie parikkheveNaM Ahiteti vadejjA / tA kAloyaNe NaM samudde kevatiyA caMdA pabhAseMsu vA 3 pucchA, tA kAloyaNe samudde bAtAlIsaM caMdA pabhAseMsu vA 3 bAyAlIsaM sUriyA taveMsu vA 3 ekkArasa bAbattarA nakkhattasatA joyaM joiMsu vA 3, tinni sahassA chacca channauyA mahagahasayA cAraM cariMsuvA 3 aTThAvIsaM ca sahassAI bArasa sayasahassAiM nava ya sayAI pannAsA tArAgaNakoDikoDIo sobhaM sobhaiMsu vA sohaMti vA so bhissaMti vA / mU. (142) mU. (143) "ekkAnauI satarAI saharasAI parirato tassa / ahiyAI chacca paMcuttarAI kAlodadhivarassa / bAtAlIsaM caMdA bAtAlIsaM ca dinakarA dittA / kAlodadhimi ete caraMti saMbaddhalesAgA // nakkhattasahassaM egameva chAvattaraM ca satamannaM / chacca sayA channauyA mahaggahA tinniya sahassA / aTThAvIsaM kAlodahiMmi bArasa ya sahassAiM / nava ya sayA pannAsA tArAgaNakoDikoDINaM // mU. (144) bhU. (145) vR. 'tA kAloyaM NaM samudaM pukkharavareNa mityAdi sugamaM, gaNitabhAvanA tivyaM - puSkaravaradvIpasya pUrvataH SoDaza lakSA aparato'pIti dvAtriMzat lakSAH kAlodadheH pUrvato'STau aparato'pyaSTAviti SoDaza dhAtakIkhaNDasya ekato'pi catano lakSA aparato'pi catana ityaSTau lavaNasamudre ekato'pi aparato'pi dve iti catasro jambUdvIpo lakSamiti sarvasaGkalanayA jAtA ekaSaSTirlakSAH etasya rAzervargo vidhIyate jAtastrikaH saptako dvika ekakaH daza ca zUnyAni tA dazabhirguNane jAtAni zUnyA yekAdaza eteSAM vargamUlAnayane labdhaM yathoktaM paridhiparimANaM, nakSatrAdiparimANaM cASTAviMzatyAdisaGkhyAni nakSatrAdIni catuzcatvAriMzena zatena guNayitvA svayaM paribhA0 / mU. (146) tA kAlIyaM NaM samuddaM pukkharavare nAmaM dIve vaTTe valayAkArasaMThANasaMThite savvato samatA saMparikkhittANaM ciThThati, tA pukkharabare NaM dIve kiM samacakkavAlasaMThie visamacakkavAlasaMThie tA samacakkavAlasaMThie no visamacakkavAlasaMThie, tA pukkharavare NaM dIve kevaiyaM samacakkavAlavikkhaMbheNaM ?, kevaiaM parikkheveNaM ?, tA solasa joyaNasayasahassAiM cakkavAlavikkhaMbheNaM egA Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAmRtaM 19, prAbhRtaprAbhRtaM - 287 joyaNakoDIbAnautiM ca satasahassAiMauNAvannaMca sahassAiM aTThacaunautejoaNasateparikkheveNaM aahitetivdejaa|taa pukkharabareNaMdIve kevatiyA caMdApabhAseMsuvA3 pucchAtadhevatAcotAlacaMdasadaM pabhAseMsu vA 3 cottAlaM sUriyANaM sataM tavaiMsu vA 3 cattAri sahassAI battIsaM ca nakkhatA joaM joeMsu vAibArasa sahassAiMchaca bAvattarA mahaggahasatA cAraM cariMsu vA 3channautisayasahassAI coyAlIsaM sahassAiM cattAri ya sayAI tArAgaNakoDikoDINaM sobhaM sobhesu vA 3 / mU. (147) 'koDI bAnaulI khalu auNAnauti bhave shssaaii| aTThasatA caunautA ya parirao pokkharavarassa / / mU. (148) cottAlaM caMdasataM cattAlaM caiva sUriyANa sataM / pokharavaradIvammi ca carati ete pbhaasNtaa|| mU. (149) cattAri sahassAiMchattIsaM ceva huMti nkkhtaa| chaca satA bAvattara mahaggahA bAraha sahassA / / mU. (150) channauti sayasahassA cottAlIsaM khalu bhave shssaaii| cattAriya satA khalu tArAgaNakoDikoDINaM / / vR. 'tA pukkharavarassa NamityAdi, tA iti pUrvavat, puSkaravarasya dvIpasya bahumadhyadezabhAge mAnuSottaronAma parvataH prajJaptaH, sacavRtto, vRttaM ca madhyapUrNamapi bhavati yathA kaumudIkSaNe zazAMkamaNDalaM tatastadrUpatAvyavacchedArthamAha-valayAkArasaMsthAnasaMsthitoyaHpuSkaravaradvIpaMdvidhA sarvAsu dikSu vidikSu ca vibhajamAno vibhajamAnastiSThati, kenollekhena dvidhA vibhajamAnastiSThati ata Aha-tadyathA-abhyantarapuSkarAIca bAhyapuSkararddhaca, cazabdaH samuccaye, kimukta bhavati?-mAnuSottarAtparvatAdAk yat puSkarArddha tadabhyantarapuSkarA yatpunastasmAnmAnuSottarAtparvatAtparataH puSkarAddhaM tadvAhyapuSkarAddhamiti, 'tA abhitarapukkharaddhe NamityAdi sarvamapi sugama, navaraM paridhigaNitabhAvanA prAgvatkarttavyA, nakSatrAdiparimANaM cASTAviMzatyAdisaGkhyAni nakSatrAdIni dvAsaptatyA guNayitvA paribhAvanIyaM / mU. (151) tA pukkharavarassaNaM dIvassa bahumajjhadesabhAemANusuttare nAmaMpavvaevalayAkArasaMThANasaMThite jeNaM puskharavaraM dIvaM dudhA vibhayamANe 2 ciTThati, taMjahA-abhitarapukkharaddhaM ca bAhirapukkharaddhaM ca, tA abhitarapuskharaddhe NaM kiM samacakavAlasaMThie visamacakkavAlasaMThie tA samacakkavAlasaMThie no vismckkvaalsNtthite| tAabhitarapukkharaddhe NaM kevatiyaM cakavAlavikkhaMbheNaM parikkheveNaM Ahiteti vadejA? tA aTTa joyaNasatasahassAI cakkavAlavikhaMbheNaM ekkaM joyaNakoDI bAyAlIsaM ca sayasahassAI tIsaM ca sahassAiM do auNApanne joyaNasate parikkheveNaM Ahiteti vdejaa| tA abhitarapukkharaddhe NaM kevatiyA caMdA pabhAseMsu vA 3 kevatiyA sUrA taviMsu vA 3 pucchA, bAvattari sUriyA tavaiMsu vA 3 doNi solA nakkhattasahassA joaMjoeMsu vA3cha mahaggahasahassA tinni ya battIsA cAraM caresu vA 3aDatAlIsasatasahassA bAvIsaM ca sahassA donni ya satA tArAgaNa koDikoDINaM sobhaM sobhiMsu vA 3 / tAsamayakkhete NaM kevatiyaM AyAmavikkhaMbheNa kevaiyaM parikkheveNaM Ahiteti vadejA tA Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 19/-151 paNatAlIsaMjoyaNasatasahassAiMAyAmavikkhaMbheNaM ekAjoyaNakoDIbAyAlIsaMca satasahassAI doNNi ya auNApanne joyaNasate parikkheveNaM Ahiteti vadejA, tA samayakheteta NaM kevatiyA caMdA pabhAseMsu vA 3 pucchA tadheva, tA battIsaMcaMdasataM pabhAseMsu vAibattIsaM sUriyANa sataMtavaiMsu vA 3 tinni sahassA chacca channautA nakkhattasatA joyaMjoeMsu vA 3 ekarasa sahassA chacca solasa mahagahasatA cAraM cariMsu vA 3 aTThAsItiM satasahassAiM cattAlIsaM ca sahassA satta ya sayA tArAgaNakoDIkoDINaM somaM sobhiMsu vaa3| vR. samprati manuSyakSetravaktavyatAmAha-'tAmANusakhetteNaM kevaiya'mityAdi sugama, navaraM mAnuSakSetrasyAyAmaviSkambhaparimANaM paJcacatvAriMzallakSA evaMekA lakSAjambUdvIpetatolaghaNasamudre ekato'pi dve lakSe aparato'pi dve lakSe iti catana : dhAtakIkhaNDe ekato'pi catamro lakSA aparato'- pItyaSTau kAlodasamudre eka to'pi aSTAvaparato'pyaSTAviti SoDaza abhyantarapuSkarAddhe'pyekato'- pyaSTau lakSA aparato'pIti SoDazeti sarvasaGkhyayA paJcacatvAriMzallakSAH, paridhigaNitaparibhAvanA tu 'vikkhaMmbhavaggadahaguNe'tyAdikaraNavazAt svayaM kartavyA, nakSatrAdiparimANaMtu aSTAviMza-tyAdisaGkhyAninakSatrAdInyekazaziparivArabhUtAni dvAtriMzena zatena guNayitvA svymaanetvyN| mU. (152) aTeva satasahassA abhitarapuskharassa vikkhNbho| paNatAlasayasahassA mANusakhettassa vikhNbho| vR.'advaiva sayasahassA ityAdi, atra gAthApUrvArddhanAbhyantarapuSkarArddhasya viSkambhaparimANamuktaM, uttarArddhana mAnuSakSetrasya / mU. (153) koDI bAtAlIsaM sahassa dusayAya aunnpnnaasaa| mANusakhettaparirao tameva ya pukkharaddhassa / / vR. 'koTI'tyAdi, ekAyojanakoTI dvAcatvAriMzat-dvicatvAriMzacchatasahasrodhikA triMzat sahasroNi dve zate ekonapaJcAzadadhike 24230249 etAvatpramANo mAnuSakSetrasya parirayaH, eSa etAvatpramANa eva puSkarArddhasya-abhyantarapuSkarArddhasyApi parirayaH / mU. (154) bAvattariMca caMdA bAvattarimeva dinnakarA dittaa| pukkharavaradIvaDDhe caraMti ete pabhAseMtA / / tinni satA chattIsA chacca sahassA mhgghaannNtu| nakkhattANaM tubhave solAI duve shssaaii|| mU. (156) aDayAlasayasahassA bAvIsaM khalu bhave shssaaiN| do ta saya pukkharaddhe tArAgaNakoDi koDINaM / / vR.'bAvattariMcacaMdA' ityAdigAthAtrayamabhyantarapuSkarArddhagatacandrAdisaJjayAprapAdakaM sugama, ydpic| mU. (157) battIsaM caMdasataM battIsaM ceva sUriyANa stN| sayalaM mANusaloaMcaraMti ete pbhaaseNtaa|| mU. (158) ekArasa ya sahassA chappiya solA mahaggahANaM tu| Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 19, prAbhRtaprAbhRtaM - mU. (159) chacca satA channauyA nakkhattA tinni ya sahassA / / aTThAsIi cattAI satasahassAiM maNuyalogaMmi / satta ya satA aNUNA tArAgaNakoDikoDINaM // vR. 'battIsaM caMdasaya 'mityAdi gAthAtrayaM sakalamanuSyalokagatacandrAdisaGkhyApratipAdakaM tadapi sugamaM, 'aTThAsII cattA' iti aSTAzIti zatasahasrANi catvAriMzAni catvAriMzatsahasnAdhikAni zeSaM gatArthaM samprati sakalamanuSyalokagatatArAgaNasyaivopasaMhAramAhaeso tArApiMDI savvasamAseNa maNuyaloyaMmi / bhU. (160) bahitA puNa tArAo jiNehiM bhaNiyA asaMkhejAo !! vR. 'eso' ityAdi, eSaH - anantaragAtoktasaGkhyAkastArApiNDaH sarvasaGghayayA manuSyaloke AkhyAta iti gamyate, bahiH punarmanuSyalokAt yAstArAstA jinaiH - sarvajJaistIrthakRdbhirbhaNitA asaGkhyAtAH, dvIpasamudrANAmasaGkhyAtatvAt pratidvIpaM pratisamudraM ca yathAyogaM saGghayeyAnAmsaGghayeyAnAM ca tArANAM sadbhAvAt / sU. (161) evatiyaM tAraggaM jaM bhaNiyaM mANusaMmi logaMmi / cAraM kalaMbuyApupphasaMThitaM jotisaM carati / vR. 'evatiya' mityAdi, etAvatsaGkhyAkaM tArAparimANaM yadanantaMra bhaNitaM mAnuSe loke tat jyotiSkaM jyotiSkadevavimAnarUpaM 'kadambapuSpasaMsthitaM' kadambapuSpavat adhaH saGkucitaM upari vistIrNamuttAnIkRtArddhakapitthasaMsthAnasaMsthitamityarthaH cAraM carati cAraM pratipadyate, tathAjagatsvAbhAvyAta, tArAgrahaNaM copalakSaNaM tena sUryAdayo'piyatoktasaGkhyAkA manuSyaloke tathAjagatsvAbhAvyAcAraM pratipadyante iti draSTavyaM / mU. (162) ravisasigahanakkhattA evatiyA AhitA mnnuyloe| jesiM nAmAgottaM na pAgatA pannavehaMti // 289 ghR. sampratyetadagatamevopasaMhAramAha- 'ravI' tyAdi, ravizazigrahanakSatrANi upalakSaNametat tArakANica etAvanti - etAvatsaGkhyAni AkhyAtAni sarvajJairmanuSyaloke, yeSAM kimityAha - yeSAM sUryAdInAM yathoktasaGkhyAkAnAM sakalamanuSyalokabhAvinAM pratyekaM 'nAmagotrANi 'ihAnvarthayuktaM nAma siddhAnta paribhASayA nAmagotramityucyate, tato'yamarthaH - nAmagotrANi - anvarthayuktAni nAmAni yadivA nAmAni ca gotrANi ca nAmagotrANi prAkRtA - anatizayinaH puruSA na kadAcanApi prajJApanAyiSyanti, kevalaM yadA tadA vA sarvajJA eva tata idamapi sUryAdisaGkhyAnaM prAkRtapuruSAMprameyaM sarvajJopadiSTamiti samyak zraddheyamiti / mU. (163) chAvaTThi piDagAI caMdAdicANa maNuloyaMmi / do caMdA do sUrA ya huMti ekke kkae piDae / vR. 'chAvaDI piDagAI' ityAdi, iha dvau candrau dvau sUryau caikaM piTakamucyate, itthambhUtAni ca candrAdityAnAM piTakAni sarvasaGghayayA manuSyaloke bhavanti SaTSaSTi-SaTSaSTisaGkhyAkAni / atha kiMpramANaM piTakamiti piTakapramANamAha-ekaikasminnapi piTake dvau candrau dvau sUryau bhavataH, kimuktaM 1219 Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 sUryaprajJaptiupAsUtram 19/-/163 bhavati ?-dvau candrau dvau sUryAvityetAvatpramANamekaikaM candrAdityAnAM piTakamiti, evaMpramANaM ca piTakaMjambUdvIpe, ekaMjambUdvIpedvayoreva candramasoIyorevaca sUryayorbhAvAta, dve paTake lavaNasamudve tatra caturNAM candramasAM caturNAM ca sUryANAM bhAvAt, evaM SaT piTakAni dhAtakIkhaNDe ekaviMzati kAlode SaTtriMzadabhyantarapuSkarAH iti bhavanti sarvamIlane candrAdityAnAM SaTSaSTi piTakAni / mU. (164) chAvaDhi piDagAiM nakkhattANaM tu maNuyalomi / chappanna nakkhattA hu~ti ekekae pidde| vR. 'chAvaTThI'tyAdi, sarvasminnapi manuSyaloke sarvasaGyayA nakSatrANAM piTakAni bhavanti SaTSaSTi, nakSatrapiTakapramANaMca rAzidvayasambandhinakSatrasaGghayAparimANaM, tathA cAha-ekaikasmin piTake nakSatrANibhavantiSaTpaJcAzatsaGkhyAni, kimuktaM bhavati?-SaTpaJcAzanakSatrasaddhyAkamekaikaM nakSatrapiTakaM, atrApi SaTSa,TisaGkhyAbhAvanA evaM-eka nakSatrapiTakaM jambUdvIpe dve lavaNasamudre SaTghAtakIkhaNDe ekaviMzati kAlode SaTtriMzadabhyantarapuSkarAH iti / mU. (165) chAvahiM piDagAiM mahAgahANaM tu mnnuyloyNmi| chAvattaraM gahasataM hoi ekekkae pidde|| vR.'chAvaTThI'tyAdi, mahAgrahANAmapi sarvasminmanuSyaloke sarvasaGkhyayApiTakAni bhavanti SaTSaSTi, grahapiTakapramANaMca rAzidvayasambandhigrahasaGkhyAparimANaM, tathAcAha-ekaikasmingrahapiTake bhavati SaTsaptatyadhikaM grahazataM, saptatyadhikagrahazataparimANamekaikaM grahapiTakamiti bhAvaH, SaTSaSTisavayAbhAvanAca prAgvatkartavyA / mU. (166) cattAriyapaMtIo caMdAiyANa mnnuyloymmi| chAvaDhi2 ca hoi ekkakkayA pNtii|| vR. 'cattAriya'ityAdi, iha manuSyaloke candrAdityAnAMpaGktyazcatana bhavanti, tadyathA-dve paGktI candrANAM dve sUryANAM, ekaikAca paGkitarbhavatiSaTSaSTi-SaTSaSTisUryAdisaGkhyA, tadbhAvanA caivaM-ekaH kila sUryo jambUdvIpe merau dakSiNabhAge cAraM caran vartate eka uttarabhAge ekazcanadramA meroH pUrvabhAge eko'parabhAge, tatrayo merodakSiNabhAgesUryazcAraMcaran vartatetatsamaNivyavasthitau dvaudakSiNabhAgesUryaulavaNasamudreSaTdhAtakIkhaNDe ekaviMzati kAlodeSaTtriMzat abhyantarapuSkarAr3e ityasyAM sUryapaGktau SaTSaSTi sUryA, yo'pi ca meroruttarabhAge vyavasthitaH sUryazcAraM caran vartate asyApi samazreNyA vyavasthitau dvAvuttarabhAge sUryau lavaNasamudre dhAtakIkhaNDe SaT ekaviMzati kAlode SaTtriMzadabhyantarapuSkarADhe ityasyAmapi paGktau sarvasaGkhyayA SaTSaSTi sUryA, tathA yo meroH kila pUrvabhAge cAraM caran vartate candramAH tatsamazreNivyavasthitau dvau pUrvabhAga eva candramasau lavaNasamudreSaTdhAtakIkhaNDe ekhaviMzati kAlode SaTtriMzadabhyantarapuSkarAddhe ityasyAM candrapaGktI sarvasaGkhyayA SaTSaSTizcandramasaH, evaM yo meroraparabhAge candramAstanmUlAyAmapi paGktI SaTSaSTizcandramaso veditavyAH / chAvaTThI ityaadi| mU. (167) chappannaM paMtIo nakkhattANaM tumnnuyloyNmi| chAvaSTuiM 2 havaMti ekkekayA paMtI // vR. nakSatrANAM manuSyaloke sarvasaGkhyayA paGktyo bhavanti SaTpaJcAzat, ekaikA ca Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 19, prAbhRtaprAbhRtaM - 291 paGktirbhavati SaTSaSTiH-SaTSaSTinakSatrapramANA ityarthaH, tathAhi-asmin kila jambUdvIpe dakSiNato'rddhabhAge ekasya rAzinaH parivArabhUtAni abhijidAdInyaSTAviMzatinakSatrANi krameNa vyavasthitAni cAraM caranti uttarato'rddhabhAge dvitIyasya zazinaH parivArabhUtAni aSTAviMzatisaGkhyAkAnyabhijidAdInyevanakSa-trANikrameNa vyavasthitAni, tatra dakSiNato'rddhabhAge yadabhijinakSatraMtatsamazreNivyavasthite dve abhijinnakSatrelavaNasamudre SaTyAtakIkhaNDe ekaviMzati kAlode SaTtriMzadabhyantarapuSkarA.iti sarvasaGkhyayA SaSTirabhijinnakSatrANipaGkatyA vyavasthitAni, evaM zravaNAdInyapi dakSiNa-to'rddhabhAgepaGktyA vyavasthitAniSaTSaSTisaGkhyAkAni bhAvanIyAni, uttarato'pyarddhabhAge yadabhijinnakSatraM tatsamazreNivyavasthite uttarabhAge eva dve abhijinnakSatre lavaNasamudreSaTyAtakIkhaNDeekaviMzati kAlode SaTtriMzat puSkarAr3heM, evaM zravaNAdipaGaktayo'pi pratyekaM SaTSaSTisaGkhyAkA veditavyA iti bhavanti sarvasaGkhyayA SaTpaJcAzanakSatrANAM paGktyaH , ekaikA ca paGktiSaTSaSTisaGkhayeti 'chaavtttthii'tyaadi| mU. (168) chAvattaraMgahANaM paMtisayaM havati mnnuyloymi| chAvahiM 2 havai ya ekkekayA pNtii|| vR. grahANAmaGgArakaprabhRtInAM sarvasaGkhyayA manuSyaloke SaTsaptatyadhikaMpaGkizataM ekaikA capaGktirbhavati SaTSaSTi-SaTSaSTigrahasaGkhyA, atrApIyaM bhAvanA-ihajambUdvIpe dakSiNato'rddhabhAge ekasya rAzinaH parivArabhUtA aGgArakaprabhRtayo'STAzItirgrahAH, uttaro'rddhabhAge dvitIyasya rAzinaH parivArabhUtA aGgArakaprabhRtaya evASTAzIti, tatra dakSiNato'rddhabhAge yo'GgArakanAmA prahastatsamazreNivyavasthitau dakSiNabhAge eva dvAvaGgArako lavaNasamudre SaTghAtakIkhaNDe ekaviMzati kAlode SaTtriMzadabhyantarapuSkarAH itiSaTSaSTi-evaM zeSAapi saptAzItirgrahAH paGktyA vyavasthitAH: pratyekaMSaTSa,STirveditavyAH, evamuttarato'pyarddhabhAgeaGgArakaprabhRtInAmaSTAzItehANAM paGktyaH pratyekaM SaTSaSTisaGkhyAkA bhAvanIyA iti bhavati sarvasaGkhyayA grahANAM SaTsaptataM paGktizatamekaikA ca pngktissttssssttisngkhyaaketi| mU. (169) te meruyaNucaraMtA padAhiNAvattamaMDalA sbve| aNayavaDiyajogehiM caMdA sUrA gahagaNA y|| vR. 'te merumanucaraMtI'tyAdi, te manuSyalokavartinaH sarve candrAH sarve sUryA sarve ca grahagaNA anavasthitaiH yathAyogamanyairanyairranakSatreNa sahayogairupalakSitAH 'payAhiNAvattamaMDalA' itiprakarSaNasarvAsu dikSu vidikSu ca paribhramatAM candrAdInAM dakSaiNa eva merurbhavati yasminnAvarttane- maNDalaparibhramaNarUpesapradakSiNaH pradakSiNa AvartoM yeSAM maNDalAnAMtAnitathA pradakSiNAvarttAni maNDalAni yeSAM te tathA, merumanulakSIkRtya caranti, etenaitaduktaM bhavati-sUryAdayaH samastAapimanuSyalokavartinaH pradakSiNAvarttamaNDalagatyAparibhramantIti, ihacandrAdityagrahANAM maNDalAni anavasthitAni, yathAyogamanyasmin anyasmin maNDale yeSAM saJcAritvAt / mU. (170) nakkhattatAragANaM avaTTitA maMDalA munneyvvaa| te'viya padAhiNAvattameva mehaM anucaraMti / / vR. nakSatratArANAM tu maNDalAnyavasthitAnyeva, tathA cAha-'narakhatte tyAdi, nakSatrANAM Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 - sUryaprajJaptiupAsUtram 19/-/170 tArakANAM ca maNDalAnayavasthitAni jJAtavyAni, kimuktaM bhavati?-AkAlaM pratiniyatamekaikaM nakSatrANAM tArakANAM ca pratyekaM maNDalamiti, na cetthamavasthitabhaNDalatvoktAvevamAzaGkalIyaM yathaiteSAM gatireva na bhavatIti, yata Aha-'te'viya'ityAdi, tAnyapi-nakSatrANitArakANi ca, sUtre puMstva-nirdezaHprAkRtatvAt, pradakSiNAvartameva, idaMkrayAvizeSaNaM, merumanulakSIkRtya caranti, etacca meruM lakSIkRtya pradakSiNAvarta teSAM caraNaM pratyakSata evopalakSyata iti saMvAdi / mU. (171) rayaNikaradiNakarANaM uddhaM ca ahe va saMkamo ntthi| maMDalasaMkamaNaM puNa sabbhaMtarabAhiraM tirie| vR. 'rayaNiyare'tyAdi, rajanikaradinakarANAM-candrAdityAnAmUrdhvamadhazcasaGkramona bhavati, tathAjagatsvAbhAvyAt, tiryak punarmaNDaleSusaGkramaNaMbhavati, kiMviziSTamityAha-sAbhyantarabAhyaabhyantaraM ca bAhyaM ca abhyantarabAhyaM sahAbhyantarabAhyena varttate iti sAbhyantarabAA, etaduktaM bhavatisarvAbhyantarAnmaNDalAtparataH tAvanmaNDaleSu saGkramaNaMyAvat sarvabAhyaM maNDalaM sarvabAhyAcca maNDalAdarvAk tAvanmaNDaleSu saGka maNaM yAvat sarvAbhyantaramiti / mU. (172) rayaNikaradinakarANaM nakkhattANaM mahaggahANaM ca / cAraviseseNa bhave suhadukkhavidhI maNussANaM / / dR. 'rayaNiyare'tyAdi, rajanikaradinakarANAM-candrAdityAnAM nakSatrANAM ca mahAgrahANAMca cAravizeSeNa-tena tena cAreNa sukhaduHkhavidhayo manuSyANAM bhavanti, tathAhi-dvividhAni santi sadA manuSyANAMkANi, tadyathA-zubhavedyAniazubhavedyAni ca, karmaNAMca sAmAnyato vipAkahetavaH paJca, tadyathA-dravyaM kSetra kAlo bhAvobhavazca, uktNc||1|| "udayakkhayakkhaovasamovasamA jaM ca kammuNo bhnniyaa| davvaM ca khettaM kAlaM bhavaMca bhAvaMca saMpappa / / " zubhakarmaNAM prAyaHzubhavedyAnAMcakarmaNAMzubhadravyakSetrAdisAmagrI vipAkaheturazubhavedyAnAmazubhadravyakSetrAdisAmagrI, tato yada yeSAM janmanakSatrAdivirodhI candrasUryAdInAM cAro bhavati tadAteSAMmAyoyAnyazubhavedyAnikammANitAnitAMtathAvidhAM vipAkasAmagrImavApya vipAkamAyAnti, vipAkamAgatAnicazarIrarogotpAdanenadhanahAnikaraNatovA priyaviprayogajananena vA kalahasaMpAdanato vA duHkhamutpAdayanti, yadAca yeSAM canmanakSatrAdyanukUlaH candrAdInAM cArastadA teSAM prAyo yAni zubhavedyAni karmANitAnitAMtathAvidhAM vipAkasAmagrImadhigamya vipAkaM pratipadyante, prapannavipAkAni catAni zarIranIrogatAsampAdanato dhanavRddhikaraNena vA vairopazamanataH priyasamprayogasampAdanato vAyadivA prArabdhAbhISTaprayojananiSpattikaraNataH sukhamupajanayanti, ata eva mahIyAMsaH paramavivekino'lpamapi prayojanaM zubhatithinakSatrAdAvArabhante natuyathAkathaMcana, ataevajinAnAmapyAjJA pravrAjanAdikamadhikRtyesthamavarttiSTa yathA zubhakSetre zubhAMdizamabhimukIkRtya zubhe tithinakSatramuhUrtAdau pravrAjanavratAropaNAdi karttavya, nAnyathA, tathA coktaM pnycvstuke||1|| "esA jiNANamANA khittAIyA ya kammuNo bhaNiyA udayAikAraNaMjaM tamhA savvastha jaiyavvaM // " asyA akSaragamanikA-eSA jinAnAmAjJA zubhe kSetre zubhAM dizamabhimukhIkRtya zubhe Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 19, prAbhRtaprAbhRtaM - 293 tithinakSatramuhUrtAdau pravrAjanavratAropaNAdi karttavyaM, nAnyathA, apica-kSetrAdayo'pikarmaNAmudayAdikAraNaM bhagavadbhiruktAH, tato'zubhadravyakSetrAdisAmagrI prApya kadAcidazubhavedyAni karmANi vipAkaM gatvodayamAsAdayeyuH, tadudaye ca gRhItavratabhaGgAdidoSaprasaGgaH, zubhadravyakSetrAdisAmanyAM tu prAyo nAzubhakarmavipAkasambhava iti nirvighnaM sAmAyikaparilApanAdi, tasmAdavazyaM chadmasthena sarvatra zubhakSetrAdau yatitavyaM / ye tu bhagavanto'tizayinaste atizayabalAdeva savighnaM nirvighnaM vA samyagadhigacchanti te na zubhatithimuhUdikamapekSante iti na tanmArgAnusaraNaM chadmasthAnAM nyAyyaM, tenayeparamamunipa-ryupAsitapravacanaviDambakA aparimalitajinazAsanopaniSadbhUtazAstra guruparamparAyAtanirava-dhavizadakAlocitasAmAcArIpratipandhinaH svamatikalpisAmAcArIkA abhidadhati yathA-na pravrAjanAdiSu zubhatithinakSatrAdinirIkSaNaM karttavyaM, na khalu bhagavAn jagatsvAmI pravrAjanAyopasthiteSu zubhatithyAdinIrIkSaNaM kRtavAniti te apAstA drssttvyaaH| mU. (173) tesiM pavisaMtANaM tAvakkhettaM tu vaDDate niyayaM / teNeva kameNa puNo parihAyati nikkhmNtaannN|| vR.'tesimityAdi, teSAM sUryanacandramasAM sarvabAhyAt maNDalAdabhyantaraM pravizatAM tApakSetraM pratidivasa krameNa niyamAdAyAmatovarddhate, yena ca krameNa parivarddhate tenaivakrameNa sarvAbhyatarAnmaNDalAd vahiH niSkramatAM parihIyate, tathAhi sarvabAhye maNDale cAraM caratAM sUryAcandramasAM pratyekaM jambUdvIpacakravAlasya dazadhApravibhaktasya dvau dvau bhAgau tApakSetraM, tataH sUryasyAbhyantaraM pravizataH pratimaNDalaM SaSTyadhikaSaTtriMzacchatapravibhaktasya dvau dvau bhAgau tApakSetrasya varddhate, candramasastu maNDaleSupratyekaMpaurNamAsIsambhavekrameNa pratimaNDalaM SaDviMzatiSaDviMzatirbhAgAH saptaviMzatitamasya caekaH saptabhAga iti varddhate, evaM ca krameNa pratimaNDalamabhivRddhau yadA sarvAbhyantare maNDale cAraM carataH tadA pratyekaM jambUdvIpacakravAlasya trayaH paripUrNA dazabhAgAstApakSetraM, tataH punarapi sarvAbhyantarAnmaNDalAdvahiniSkramaNe sUryasya pratimaNDalaM SaSTyadhikaSaTtriMzacchatapravibhaktasya jambUdvIpacakravAla dvau dvau bhAgau parihIyete, candramasastumaNDaleSu pratyekaM paurNamAsIsambhave krameNa pratimaNDalaM paDviMzatirbhAgAH saptaviMzatitamasya ca bhAgasya ekaH saptabhAga iti / mU. (174) tesiM kaMbuyApuSphasaMThitA huMti taavkhettphaa| aMto ya saMkuDA bAhi vitthaDA caMdasUrANaM / / vR. 'tesi'mityAdi, teSAMcandrasUryAdInAMtApakSetrapathAH kalambukApuSpasaMsthitA-nAlikApuSpAkArA bhavanti, etadeva vyAcaSTe-antaH-merudizi saGkucitA, bahi-lavaNadizi vistRtA, etaccha prAgeva caturthe prAbhRte bhAvitamiti nabhUyo bhaavyte| -samprati candramasamadhikRtya gautamaH praznayatimU. (175) keNaM vaDDati caMdo ? parihANI keNa huMti cNdss| kAlo vA joNho vA keNa'nubhAveNa caMdassa / / vR. 'keNa'mityAdi, kena kAraNena zuklapakSe candro varddhate?, kena vA kAraNena candrasya kRSNapakSe parihAnirbhavati, kena vA anubhAvena-prabhAvena candrasya ekaH pakSaH kRSNo bhavati eko jyotsnaH-zukla iti?, evamukte bhagavAnAha mU. (176) kiNhaM rAhuvimANaM niccaM caMdeNa hoi avirhitN| Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 19/-176 caturaMgulamasaMpattaM hicA caMdassa taM carati // vR. 'kiNha'mityAdi, iha dvividho rAhustadyathA-parvarAhuH nityarAhuzca, tatra parvarAhuH sa ucyate yaH kadAcidakasmAtsamAgatya nijavimAnena candravimAnaM sUryavimAnaMca antaritaM karoti, antariteca kRte loke grahaNamiti prasiddhi, sa iha na gRhyate, yas nityarAhustasya vimAnaM kRSNaM, taca tathA- jagatsvAbhAvyAt candreNa saha nityaM-sarvakAlamavirahitaM tathA caturaGgulena-caturbhiramulairaprAptaM satcandravimAnasyAdhastAccarati, taccaivaMcarat zuklapakSe zanaiH zanaiHprakaTIkaroti candramasaM kRSNapakSe ca zanai, zanairAvRNoti, tathA cAhamU. (177) bAvahi~ 2 divase 2 tu suklpkkhss| jaM parivahati caMdo khavei taM ceva kaalennN| vR. 'bAvahimityAdi, iha dvASaSTibhAgIkRtasya candravimAnasya dvaubhAgAvuparitanAvapAkRtya zeSasya paJcadazabhirbhAgehate ye catvArobhAgA labhyantete dvASaSTizabdenocyante, 'avayave samudAyopacArAt', etacca vyAkhyAn jIvAbhigamadhUNyArdidarzanataH kRtaM, napunaH svamanISikayA, tathAcAsyA eva gAthAyA vyAkhyAne jIvAbhigamacUrNi-"candravimAnaM dvASaSTibhAgIkriyate, tataH paJcadazabhirbhAyo hriyate, tatra catvArobhAgA dvASaSTibhAgAnAM paJcadazabhAgena labhyante, zeSau dvaubhAgau, etAvad dine dine zuklapakSasya rAhuNA mucyate" ityAdi, evaM casatiyat samavAyAGgasUtra-'sukkapakkhassa divase 2 caMdo bAvaTTi bhAge parivaDDaitti tadapyevameva vyAkhyeyaM, sampradAyavazAddhi sUtraM vyAkhyeyaM, na svamanISikayA, sampradAyazca yathoktasvarUpa iti, tatra zuklapakSasya divase yat-yasmAtkAraNAt candro dvASaSTi :2 bhAgAn-dvASaSTibhAgasatkAn caturazcaturo bhAgAn yAvatparivarddhate, 'kAlena' kRSNapakSena punardivase divase tAneva dvASaSTibhAgasatkAn caturazcaturobhAgAnkSapayati-parihApayati mU. (178) pannarasaibhAgeNa ya caMdaM pannarasameva taM vrti| pannarasatibhAgeNa ya puNovi taM ceva vakkamati / / vR.etadevavyAcaSTe-'panarasa'ityAdi, kRSNapakSepratidivasarAhuvimAnaM svakIyena paJcadazena bhAgena candravimAnaM paJcadazameva bhAgaM vRNoti-AcchAdayati, zuklapakSetupunastameva pratidivasaM paJcadazabhAgaMAtmIyena paJcadazabhAgena vyatikramati muJcati, kimuktaMbhavati? -kRSNapakSe pratipada ArabhyAtmIyena paJcadazena bhAgena pratidivasamekaikaM paJcadazabhAgamuparitanabhAgAdArabhyAvRNoti, zuklapakSe tu pratipada Arabhya tenaiva krameNa pratidivasamekaikaM paJcadazamAgaM prakaTIkaroti, tena jagati candramaNDalavRddhihAnI pratibhAsete, svarUpataH punazcandramaNDalamavasthitameva / mU. (179) evaM vaDati caMdo parihANI eva hoi cNdss| kAlo vA juNho vA eva'nubhAveNa caMdassa / / vR. tathA cAha-evaMvai' ityAdi, evaM-rAhuvimAnenapratidivasaMkrameNAnAvaraNakaraNato varddhate varddhamAnaH pratibhAsate candraH, evaM-rAhuvimAnenapratidivasaMkrameNAvaraNakaraNataHpratihAnipratihAnipratibhAso bhavaticandrasya viSaye, etenaivAnubhAvena-kAraNana ekaH pakSaH-kRSNo bhavati, yatra candrasya parihAni pratibhAsate, ekastu jyotsnaH-zuklo yatra candraviSayo vRddhipratibhAsaH / mU. (180) aMto maNussakhette havaMti cArovagA tu uvavaNNA / Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 prAbhRtaM 19, prAbhRtaprAbhRtaM paMcavihA jotisiyA caMdA sUrA gahagaNA ya / / vR. 'aMto' ityAdi, antaH-madhye manuSyakSetre-manuSyasya kSetrasya paJcavidhA jyotiSkAH, tadyathA-candrAH sUryA grahagaNAzcazabdAnnakSatrANi tArakAzca bhavanti, caaropgaaH-caaryuktaaH| mU. (181) teNa paraMje sesA cNdaadicghtaarnkkhttaa| nathi gatI navi cAro avahitA te muNeyavvA // vR. 'teNa para'mityAdi, teneti prAkRtatvAt paJcamyarthe tRtIyA, tato-manuSyakSetrAt paraM yAni zeSANi candrAdityagrahatArAnakSatrANi-candrAdityagrahatArAnakSatravimAnAni, sUtre puMstvanirdeza: prAkRtatvAt, teSAM nAsti gati-na svasmAt sthAnAccalanaM nApi cAro-maNDalagatyA paribhramaNaM kintvavasthitAnyeva tAni jJAtavyAni / mU. (182) evaM jaMbuddIve duguNA lavaNe cauguNA hu~ti / lAvaNagA yatiguNitA sasisUrA dhAyaisaMDe / / vR. 'evaM jaMbuddIve' ityAdi, evaM sati ekaikau candrasUryau jambUdvIpe dviguNI bhavataH, kimuktaM bhavati?-dvau candramasau dvau sUryo jambUdvIpe, lavaNasamudre tAveko sUryAcandramasau caturguNau bhavataH, catvArazcandrAzcatvArazca sUryA lavaNasamudre bhavantIti bhAvaH,lAvaNikA-lavaNasamudrabhavArAzisUrAstriguNitA dhAtakIkhaNDe bhavanti, dvAdaza candrA dvAdaza sUryA dhAtakIkhaNDe bhavantItyarthaH / mU. (183) do caMdA iha dIve cattAriya sAyare lvnntoe| dhAyaisaMDe dIve bArasa caMdA ya sUrA y|| vR. 'do caMdA ityAdi sugmN| mU. (184) dhAtaisaMDappabhitisu uddiThThA tiguNitA bhave cNdaa| AdillacaMdasahitA anaMtarAnaMtare khette // vR, 'dhAyaisaMDe'ityAdi, dhAtakIkhaNDaH prabhRti-AdiryeSAM te dhAtakIkhaNDaprabhRtayasteSu dhAtakIkhaNDaprabhRtiSu dvIpeSu samudreSu ca ya uddiSTAzcandrA dvAdazAdaya upalakSaNametat sUryA vA te triguNitAH-triguNIkRtAH santaH 'AillayaMdasahiya'tti uddiSTacandrayuktAtdvIpAt samudrAdvAprAk jambUdvIpamAdiM kRtvA ye prAktanAzcandrAste AdimacandrAstairAdimacandrairupalakSaNametadAdimasUryezca sahitA yAvanto bhavanti etAvapramANA anantare-kAlodAdau bhavanti / tatra dhAtakIkhaNDe dvIpe uddiSTAzcandrA dvAdaza te triguNAH kriyante jAtAH SaTtriMzat, Adima-candrAH SaT, tadyathA dvau candrau jambUdvIpe catvAro lavaNasamudre, etairAdimaizcandraiH sahitA dvAcatvAriMza bhavanti, etAvantaH kAlode samudre candrAH, eSa eva karaNavidhi sUryANAmapi, tena sUryA api tatraitAvanto veditavyAH, tathA kAlodasamudre dvicatvAriMzaccandramasa uddiSTAste triguNAH kriyante, jAtaM SaDviMza zataM, AdimacandrA aSTAdaza, tadyathA- dvau jambUdvIpe catvAro lavaNasamudre dvAdaza dhAtakIkhaNDe etairAdimacandraiH sahitaM SaDviMzaM zataM jAtaM catuzcatvAriMzaM zataM, etAvantaH puSkaravaradvIpe candrA etAvanta eva sUryA, evaM sarveSvapi dvIpasamudreSu etatkaraNavazAccandrasaGkhyA pratipattavyA / mU. (185) rikkhaggahatAraggaM dIvasamudde jahicchasI naauN| ___tassasIhiM tagguNitaM rikkhaggahatAragaggaMtu // Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUryaprajJaptiupAGgasUtram 19/-/185 vR, samprati pratidvIpaM pratisamudraM ca grahanakSatratArApiramANaparijJAnopAyamAha'rikkhaggahatAraggamityAdi,anAgrazabdaH pariNAmavAcI yatra dvIpe samudrevA nakSatraparimANaM grahaparimANaMtArAparimANaM vA jJAtumicchasi tasya dvIpasya samudrasya vA sambandhibhi rAzibhirekasya zazinaH parivArabhUtaM nakSatraparimANaM grahaparimANaM tArAparimANaMca guNitaM satyAvad bhavati tAvatpramANaM tatra dvIpe samudre vA nakSatraparimANaM grahaparimANaM tArAparimANamiti, yathA lavaNasamudre kila nakSatrAdiparimANaM jJAtumiSTaM lavaNasamudreca rAzinazcatvArastata ekasya rAzinaH parivArabhUtAni yAnyaSTAviMzatirnakSatrANi tAni caturbhirguNyante jAtaM dvAdazottaraM zataM etAvanti lavaNasamudrenakSatrANi,tathAaSTAzItihA ekasya rAzinaH parivArabhUtAstecaturbhirguNyante jAtAni trINi zatAni dvipaJcazadadhikAni 352 etAvanto lavaNasamudre grahAH, tathA ekasya rAzinaH parivArabhUtAnitArAgaNakoTIkoTInAMSaTSaSTi sahasrANi navazatAni paJcasaptatyadhikAni tAni caturbhirguNyante jAtAni koTikoTInAM ve lakSe saptaSaSTi sahasrANi nava zatAni etAvatyo lavaNasamudre tArAgaNakoTIkoTayaH, evaMrUpA ca nakSatrAdInAM saGkhayA prAgevoktA, evaM sarveSvapi dvIpasamudreSu nakSatrAdisaGkhyAparimANaM paribhAvanIyaM / mU. (186) bahitA tu mANusanagassa caMdasUrANa'vahitA jonnhaa| caMdA abhIyIjuttA sUrA puNa huMti pussehiM / / vR. 'bahiyA' ityAdi, mAnuSanagasya-mAnuSottarasya parvatasya bahizcandrasUryANAM tejAMsi avasthitAni bhavanti, kimuktaM bhavati?-sUryA sadaivAnatyuSNatejaso natu jAtucidapi manuSyaloke grISmakAla ivAtyuSNatejasaH, candramaso'pi sarvadevAnavizItalezyAkAnatu kadAcanApyantarmanuSyakSetrasya zizirakAla ivAtizItatejasaH, tathA manuSyakSetrAhiH sarve'pi candrAH sarvadaivAbhijitA nakSatreNa yuktAH sUryA punarbhavanti puSyairyuktA iti| mU. (187) caMdAto sUrassa ya sUrA caMdassa aMtara hoi| pannAsasahassAiMtu joyaNANaM annuunnaaii| vR. 'caMdAo'ityAdi, manuSyakSetrAbahizcandrAt sUryasya sUryAcca candrasyAntaraM bhavati anyanAni-paripUrNAniyojanAnA paJcAzatsahasrANi / tadevaMsUryasya candrasyaca parasparamantaramuktaM, samprati candrasya candrasya sUryasya sUryasya ca parasparamantaramAhamU. (188) sUrassa ya ra sasiNo 2 ya aMtaraM hoi| bAhiM tu mANusanagassa joyaNANaM satasahassaM / / vR. 'sUrassayasUrassaya' ityAdi, mAnuSanagasya-mAnuSottaraparvatasyabahi sUryasya 2 parasparaM candrasya 2 ca parasparamantaraM bhavati yojanAnAM zatasahasraM-lakSaM, tathAhi-candrAntaritAH sUryA sUryAntaritAzcandrAH vyavasthitAH candrasUryANAMcaparasparamantaraMpaJcAzat yojanasahasrANi tatazcandrasya sUryasya caparasparamantaraMyojanAnAM lakSaM bhvtiiti|smprti bahiscandrasUryANAMpaGktAva-vasthAnamAhamU. (189) sUraMtariyA caMdA caMdaMtariyA ya dinayarA dittaa| cittaMtaralesAgA suhalesA mNdlesaay|| vR. 'sUratariyA' ityAdi, nRlokAhi paGktyA sthitAH sUryAntaritAzcandrAzcandrAntaritA Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAmRtaM 19, prAbhRtaprAbhRtaM 297 dinakarA dIptA-dIpyante sma dIptA bhAska(sva)rA ityarthaH, kathaMbhUtAste candrasUryA ityAha'citrAntaralezyAkAH' citramantaraM lezyA ca-prakAzarUpA yeSAM te tathA, tatra citramantaraM candrANAM sUryAntaritatvAt sUryANAM ca candrAntaritatvAt, citralezyA candramasAM zItarazmitvAt suuryaannaamussnnshmitvaat| lezyAvizeSapradarzanArthamevAha-'suhalesA maMdalesA ya sukhalezyAzcandramaso na zItakAle manuSyaloka ivAtyantazItarazmaya ityarthaH, mandalezyAH sUryA na tu manuSyaloke nidAghasamaye iva ekAntoSNarazmaya ityarthaHSa Aha ca tatvArthaTIkAkAro haribhadrasUri-"nAtyantazItAzcandramaso nApyatyantoSNAH sUryA, kintu sAdhAraNA dvayorapI'ti / mU. (190) aTTAsItiM ca gahA aTThAvIsaM cahuMti nkkhttaa| egasasIparivAro eto tArANa vocchaami| mU. (191) chAvadvisahassAM nava ceva satAI pNcstraaii| egasasIparivAro tArAgaNakoDikoDINaM / / vR.idehamuktaM yatradvIpe samudre vA nakSatrAdiparimANaM jJAtumiSyate tatra ekazaziparivArabhUtaM nakSatrAdiparimANaM tAvadbhiH rAzibhirguNayitavyamiti, tata ekazaziparivArabhUtAnAM grahAdInAM saGkhyAmAha-'aTvAsaI gahA ityAdi, gAthAdvayaM nigadasiddhaM / mU.(192) aMto maNussakhette je caMdimasUriyA gahagaNanakkhattatArAruvA te NaM devA kiM hovavagA kappovavaNNagA vimANovavaNNagA cArovavaNNagA cAradvitIyA gatiratiyA gatisamAvaNNagA?, tA te NaM devA no uddovaNNagA no kapyovavaNNagA vimANovavamNagA cArovavaraNagA nocAraThitIyA gairaiyAgatisamAvaNNagA uDDAmuhakalaMbuapupphasaMThANasaMThitehiMjoaNasAhassiehiM tAvakkhettehiM sAhassiehiM bAhirAhiya veubviyAhiM parisAhiM mahatAhataNagIyavAiyataMtItalatAlatuDiyaghaNamuiMgapaDuppavAiyaraveNaM mahatA ukkaTThisIhanAdakalakalaraveNaM acchaM pavvatarAyaM padAhiNAvattamaMDalacAraM melaM aNupariyaTTati / tA tesiNaM devANaM jAdhe iMde cayati se kathamidAni pakareti?, tA cattAripaMca sAmAniyadevA taM ThANaM upasaMpattiANAM viharaMti jAva anne itya iMde upavaNNe bhavati, tA iMdaThANe NaM kevaieNaM kAleNaM virahiyaM pannattaM ?, tA jahanneNa ikka samayaM ukkoseNaM chammAse, tAbahitANaM mANussakhettassa je caMdimasUriyagaha jAva tArArUvAte NaM devA kiM uddovavaNNagA kappovavaNNagA vimANocavaNNagA cAradvitIyA gatiratIyA gatisamAvaNNagA? tA te NaM devA no uDDovavaNNagAno kappovavaNNagA vimANovavaNNagA no cArovavaNNagA cAraThitIyA no gairaiyA no gatisamAvaNNagA pakkiTTagasaMThANasaMThitehiM joyaNasayasAhassiehiM tAvakkhettehiM sayasAhassiyAhiM bAhirAhiM veubviyAhiM parisAhiM mahatAhatanaTTagIyavAiyajAvaraveNaM divvAiM bhogabhogAI bhuMjamANe viharati / suhalesA maMdalesA maMdAyavalesA cittaMtaralesA annogNasamogADhAhiM lesAhiM kUDA iva ThANaThitA te padese savvato samaMtA obhAsaMti ujjoti tati pabhAseMti, tA tesiNaM devANaM jAhe iMde cayati se kahamidAni pakareti?, tA jAvacattAri paMca sAmANiyadevA taM ThANaM taheva jAva chammAse / / vR. 'aMto mANasakhette' ityAdi, antarmanuSyakSetrasya ye candrasUryagrahaNagaNanakSatratArArUpA Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 19/-/192 devAste kiM UopipannAH-saudharmAdibhyodvAdazebhyaH kalpebhyaUrdhvamupapannAUopapannAH kalpeSusaudharmAdiSu upapannAH kalpopapannAH vimAneSu-sAmAnyeSUpapatrA vimAnopapannAH cAromaNDalagatyA paribhramaNaM tamapapannA-AzritAdhAropapannAH cArasya-yathoktarUpasya sthiti abhAvo yeSAM te cArasthitikA apagatacArA ityarthaH, gatau rati-AsaktiprItiryeSAM te gatiratikAH, etena gatI ratimAtramuktaM, samprati sAkSAdgatipraznayati-gatisamApanA gatiyuktAH evaMprazne kRte bhagavAnAha 'tAteNaMdevA' ityAdi, tA iti pUrvavattecandrAdayo devAnoopapannAH nApikalpopapatrAH kintuvimAnopapannAH cAropapannAH-cArasahitAnocArasthitikAH, tathA svabhAvato'pigatiritikAH sAkSAdgatiyuktAzca, UrdhvamukhIkRtakalambukApuSpasaMsthAnasaMsthitaiojanasAhamrikaiH-anekayojanasahasapramANaistApakSetraiH sAhanikAbhiH anekasahasrasaGghayAbhirbAhyAbhi parSadbhiH, atra bahuvacanaM vyaktyapekSayA, vaikurvikAbhiH-vikurvitanAnArUpadhAriNIbhi, mahatA raveNeti yogaH ahatAniakSatAni anaghAnItyarthaH yAni nATyAni gItAni vAditrANi ca yAzca tantrayo-vINA ye ca talatAlA- hastatAlA yAni truTitAni-zeSANi tUryANi ye ca ghanA-ghanAkArA dhvanisAdhAt paTupravAditA- nipuNapuruSapravAditA mRdaGgAsteSAM raveNa tathA svabhAvato gatiratakairvAhyaparSadantargatairdevairvegena gacchatsu vimAneSu utkRSTitaH-utkarSavazena ye mucyan siMhanAdA yazca krayate bolo, bolo nAma mukhe hastaM datvA mahatA zabdena pUtkaraNaM, yazca kalakalo-vyAkulaH zabdasamUhastadraveNa, merumiti yogaH, kiMviziSTamityAha-acchaM-atIva svacchamitanirmalajAmbUnadaralabahulatvAt parvatarAja-parvatendra pradakSiNAvarttamaNDalacAraM yathA bhavati tathA merumanulakSIkRtya pariyaTRti-paryaTanti / punaH praznayati-tA tesiNa'mityAdi, tAiti pUrvavat, teSAM-jyotiSkANAM devAnAM yadA indrazcyavate tadA te devA idAnIM-indravirahakAle kathaM prakurvanti?, bhagavAnAha-'tA'ityAdi, tA iti pUrvavat, catvAraH paJca vA sAmAnikA devAH samuditIbhUya tat zUnyamindrasthAnamupasampadya viharanti-tadindrasthAnaM paripAlayanti, sAtau zuklasthAnAdikaM paJcakulavat, kiyantaM kAlaM yAvattadindrasthAnaM paripAlayantIti cedata Aha-yAvadanyastakendraupapanno bhavati, 'tA iMdaThANe pamityAdi, tA iti pUravavat indrasthAnaM kiyatkAlamupapAtena virahitaM prajJaptaM ?, bhagavAnAha'tA' ityAdi, jadhanyena ekaM samayaM yAvat utkarSeNa SaNmAsAn / ____ tAbahiyANa mityAdi praznasUtramidaMprAgvat vyAkhyeyaM, bhagavAnAha-'tAteNa mityAdi, tA iti pUrvavat te manuSyakSetrAdvahivarttinazcandrAdayo devA norvopapannA nApi kalpopannAH kintu vimAnopapannAstathA no cAropapannAH-cArayuktAH kintu cArasthitikAH, ata eva no gatiratayo nApi gatisamApannakAH, pakveSTakAsaMsthAnasaMsthitairyojanazatasAhanikairAttapakSetraiH, yathA pakvA iSTakA AyAmato dIrghA bhavati vistaratastu stokA caturanA ca tathA teSAmapi manuSyakSetrAvahirvyavasthitAnAMcandrasUryANAmAtapakSetrANyAyAmatoanekayojanazatasahasrapramANAni vistarata ekayojanazata- sahasrANi caturasrANi ceti, tairitthaMbhUtairAtapakSetraiH sAhanikAbhiHanekasahasrasaGghayAbhirbAhyAbhi parSadbhiH , atrApi bahuvacanaM vyaktyapekSayA, 'mahayetyAdipUrvavat, divi bhavAn divyAn bhogabhogAn- bhogArhAn zabdAdIn bhogAn bhujAnA viharanti, kathaMbhUtA Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 19, prAbhRtaprAbhRtaM - 299 ityAha-- zubhalezyAH, etacca vizeSaNaM candramasaH prati, tena nAtizItatejasaH kintu sukhotpAdahetuparamalezyAkA ityarthaH, mandalezyAH, etacca vizeSaNaM sUryAn prati, tathA ca etadeva vyAcathe 'mandAtapalezyAH' mandA- antyuSNasvabhAvA AtaparUpA lezyA - razmisaGghAto yeSAM te tathA, punaH kathaMbhUtAzcandrAdityA ityAha- citrAntaralezyAH citramantaraM - antarAlaM lezyA ca yeSAM te tathA, bhAvArthazcAsya padasya prAgevopadarzitaH, te itthaMbhUtAzcandrAdityAH parasparamavagADhAbhirlezyAbhiH, tathAhi-- candramasAM sUryANAM ca pratyekaM lezyA yojanazatasahasrapramANavistArAzcandrasUryANAM ca sUcIpaGktyA vyavasthitAnAM parasparamantaraM paJcAzat yojanasahasrANi tatazcandraprabhAsammizrAH sUryaprabhAH sUryaprabhAsammizrAzcandraprabhAH, itthaM parasparamavagADhAbhirlezyAbhi kUTAnIva - parvatoparivyavasthitazikharANIva sthAnasthitAH - sadaiva ekatra sthAne sthitAH tAn pradezAn - svasvapratyAsannAn udyotayanti avabhAsayanti tApayanti prakAzayanti / 'tAtesi NaM devANaM jAhe iMde cayaI' tyAdi prAgvada vyAkhyeyaM / mU. ( 193) tA pukkharavaraM NaM dIvaM pukkharode nAmaM samudde vaTTe valayAkArasaMThANasaMThite savvajAva ciThThati, tA pukkharode gaM samudde kiM samacakkavAlasaMThite jAva no visamacakkavAlasaMThite, tA pukkharode NaM samudde kevatiyaM cakkavAlavikkhaMbheNaM kevaiyaM parikkheveNaM A0 vadejjA ? tA saMkhejjAI joyaNasahassAI AyAmavikkhaMbheNaM saMkhejvAiM joyaNasahassAiM parikkheveNaM Ahi0, tA pukkharavarode NaM samudde kevatiyA caMdA pabhAseMsu vA 3 pucchA taheva, taheva tA pukkarode NaM samudde saMkhejjA caMdA pabhAseMsu vA 3 jAva saMkhejAo tArAgaNakoDAkoDIo sobhaM sobheMsu vA 3 / eteNaM abhilAveNaM varuNavare dIve varuNoda samudde 4 khIravare dIve khIravare samudde 5 ghatavare dIve ghatode samudde 6 khotavare dIve khotode samudde 7 naMdissaravare dIve naMdissavare samudde 8 aruNode dIve aruNode samudde 9 aruNavare dIve aruNavare samudde 10 aruNavarobhAse dIve aruNavarobhAse samudde 11 kuMDale dIve kuMDalode samudde 12 kuMDalavare dIve kuMDalavarode samudde 13 kuMDalavarobhAse dIve kuMDalavarobhAse samudde 14 savvesiM vikkhaMbhaparikkhevo jotisAiM pukkha rodasAgarasarisAiM / tA kuMDalavarobhAsaNNaM samuddaM ruyae dIve vaTTe valayAkArasaMThANasaMThie 2 savvato jAva ciTThati, tA ruyae NaM dIve kiM samacakkavAlajAva no visamacakkavAlasaMThite, tA ruyae NaM dIve kevaiyaM samacakravAlavikkhaMbheNaM kevatiyaM parikkheveNaM Ahiteti vadejjA ? tA asaMkhejjAI joyaNasahassAM cakkavAlavikkhaMbheNa asaMkhejjAI joyaNasahassAiM parikkheveNaM Ahiteti vadejjA, tA ruyage NaM dIve kevatiyA caMdA pabhAseMsu vA 3 pucchA, tA ruyage NaM dIve asaMkhejA caMdA pabhAseMsu vA 3 jAva asaMkhejAo tArAgaNakoDikoDIo sobhaM sobheMsu vA 3, evaM ruyage samudde ruyagavare dIve ruyagavarIde samudde ruyagavarobhAse dIve ruyagavarobhAse samudde / evaM tipaDoyArA netavyA jAva sUre dIve sUrode samudde sUravare dIve sUravare samudde sUravarobhAse dIve sUravarobhAse samuddesa saccesiM vikkhaMbhaparikkhevajotisAI ruyagavaradIvasarisAiM, tA sUravarobhAsodaNNaM samuddaM deve nAmaM dIve vaTTe valayAkArasaMThANasaMThite sabbato samaMtA saMparikkhittANaM ciTThati jAva to visamacakravAlasaMThite, tA deve NaM dIve kevatiyaM cakravAlavikkhaMbheNaM kevatiyaM parikkheveNaM Ahiteti vadejjA ? asaMkhejjAiM joyaNasahassAiM cakkavAlavikkhaMbheNaM asaMkhejAiM Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 19/-/193 joyaNasahassAI parikkheveNaM Ahiteti vadejA, tA deve NaM dIve kevatiyA caMdA pabhAseMsu vA 3 pucchAtadheva, tA deveNaMdIve asaMkhejAcaMdApabhAseMsuvA 3 jAva asaMkhejAo tArAgaNakoDikoDIo sobhesu vA 3 evaM devode samudde nAge dIve nAgode samudde jakkhe dIve jakkhode samudde bhUte dIve bhUtode samudde sayaMbhuramaNe dIve sayaMmuramaNe samudde savve devdiivsrisaa| vR. 'tA pukakharavaraNNa'mityAdi, tA iti pUrvavat puSkaravaraM Namiti vAkyAlaGktare dvIpaM puSkarodo nAma samudro vRtto valayAkArasaMsthitaH sarvataH samantAt saMparikSipya tiSThati, puSkarode ca samudre jalamatisvacchaM pathyaM jAtyaM tathyapariNAmaM sphaTikavarNAbhaM prakRtyA udakarasaM, dvau ca tatra devAvAdhipatyaM paripAlayatastadyathA-zrIdharaH zrIprabhazca, tatra zrIdharaH pUrvArdhAdhipati zrIprabho'parAdhipati, viSkambhAdiparimANaM ca sugamaM / "eeNa'mityAdi, etenAnantaroditenAbhilApena varuNavo dvIpo vaktavyaH, tadanantaraM varuNodaH samudraH tataH kSIravaro dvIpaH kSIrodaH samudra ityAdi, sUtrapAThazcaivam-tApukkharodaNNaM samudaM varuNavare dIvevaTTe valayAkArasaMThANasaMThie savvao samaMtA saMparikkhittANaM ciTThai' ityAdi, varuNadvIpe ca varuNavaruNaprabhau dvau devau svAminau navaramAdyaH pUrvArddhadhipatiparato'parAdhipatirevaM sarvatra bhAvanIyaM, varuNode samudre paramasujAtamRdvIkArasaniSpannarasAdapISTatarAsvAdaM toyaM vAruNiraprabhau ca dvau tatra devI, kSIravare dvIpe paNDarasupradantau devau| kSIrode samudre jAtyapuNDrekSucAriNInAM gavAM yat kSIraM tadanyAbhyo gobhyo dIyate tAsAmapi kSIramanyAbhyastAsAmapyanyAbhyaH evaM caturthasthAnaparyavasitasya kSIrasya prayalato mandAgninA kathitasya jAtyena khaNDena matsyaNDikayA sammizrasya yAzo rasastato'pISTatarAsvAnaM tatkAlavikasitakarmikArapuSpavarNAbhaM] toyaM vimalavimalaprabhau ca tatra devau, dhRtavare dvIpe kanakakanakaprabhau devI, ghRtodesamudre sadyo visyanditagoghRtAsvAdaMtatkAlapravikasitakarmikArapuSpavarNAbhaMtoyaM kAntasukAntau tatra devI, ikSuvare dvIpe suprabhamahAprabhau devau, ikSuvare samudre jAtyavarapuNDrAmikSUNAmapanItamUloparitribhAgAnAM viziSTadagandhadravyaparivAsitAnAM yo rasaH zlakSNavastraparipUtastasmAdapISTatarAsvAdaM toyaM pUrNapUrNaprabhaucatatra devau, nandIzvare dvIpe kailAzahastivAhanaudevau, nandIzvaresamudreikSurasAsvAdaM toyaM sumanaHsaumanasau devI, ete aSTAvapi ca dvIpA aSTAvapi samudrA ekapratyavatArAH, ekaikarUpA ityarthaH, ata UrdhvaM tu dvIpAH samudrAzca tripratyavatArAstadyathA aruNaH aruNavaro'ruNavarAvabhAsaH kuNDalaH kuNDalavaraH kuNDalavarAvabhAsa ityAdi, tatrAruNedvIpeazokavItazokau devau, aruNode samudre subhadramanobhadrau, aruNavare dvIpearuNavarabhadraaruNavaramahAbhadrau, aruNavare samudne aruNavarabhadrAruNavaramahAbhadrau aruNavarAvabhAse dvIpearuNavarAvabhAsabhadraaruNavarAvabhAsamahAbhadrau aruNavarAvabhAse samudre aruNavarAvabhAsavarAruNavarAvabhAsamahAvarau, kuNDale dvIpe kuNDalakuNDabhadraudevau kuNDalasamudrecakSuzubhacakSukAntau kuNDalavare dvIpa kuNDalavarabhadrakuNDalavaramahAbhadrau kuNDavaresamudre kuNDalavarakuNDalamahAvarau kuNDalavarAvabhAse dvIpe kuNDalavarAvabhAsabhadrakuNDalavarAvabhAsamahAbhadrI kuNDalavarAvabhAse samudre kuNDalavarAvabhAsavarakuNDalavarAvabhAsamahAvarau, ete sUtropAttA dvIpasamudrAH, ataUrdhvaMtu sUtrAnupAttA darzyante, kuNDalavarAvabhAsasamudrAnantaraM rucako dvIpaH rucakaH samudraH, tato rucakavaro dvIpo rucakavaraH Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 19, prAbhRtaprAbhRtaM 301 samudraH tadanantaraM rucakavarAvabhAso dvIpo rucakavarAvabhAsaH samudraH, tatra rucake dvIpe sarvArthamanoramau deva rucakasamudre sumanaHsaumanasau rucakavare dvIpe rucakavarabhadrarucakavaramahAbhadrau rucakavare samudre rucakavararucakamahAvarau rucakavarAvabhAse dvIpe rucakavarAvabhAsabhadrarucakavarAvabhAsamahAbhadrI rucakavarAvabhAse samudre rucakavarAvabhAsavararucakavarAvabhAsamahAvarau / kiyanto nAma nAmagrahaM dvIpasamudrA vaktuM zakyante ? tato yAni kAnicidAbharaNanAmAni - hArArddhahArakanakAvaliratnAvaliprabhRtIni yAni ca vastranAmAni yAni ca gandhanAmAni koSThapuTAdIni yAni cotpalanAmAni-jalaruhacandrodyotapramukhANi yAni ca tilakaprabhRtIni vRkSanAmAni yAni ca padmanAmAni zatapatrasahasrapatraprabhRtIni yAni ca pRthivInAmAni - pRthivIzarkaravAluketyAdIni yAni ca navAnAM nidhInAM caturddazAnAM cakravarttiratnAnAM kSullahimavadAdInAM varSadharaparvatAnAM padmAdInAM hadAnAM gaGgAsindhuprabhRtInAM nadInAM kacchAdInAM vijayAnAM mAlyavadAdInAM vakSaskAraparvatAnAM saudharmAdInAM kalpAnAM zakradInAmindrANAM devakurUttaramandarANAmAvAsAnAM zakrAdisambandhinAM merupratyAsannAnAM gajadantAnAM kUDhAdInAM kSullahimavadAdisambandhinAM nakSatrANAM - kRttikAdInAM candrANAM sUryANAM ca nAmAni tAni sarvANyapi dvIpasamudrANAM tripratyavatArANi vaktavyAni tadyathA - hAro dvIpo hAraH samudro hAravaro dvIpo hAravaraH samudro hAra varAvabhAso dvIpo hAravarAvabhAsaH samudra ityAdi ete' samastadvIpasamudreSu saGghayeyayojanazatasahasrapramANo viSkambhaH saGghayeyayojanazatasahasrapramANaH parikSepaH saGghayeyAzca candrAdayastAvad vaktavyAH yAvadanyaH kuNDalavarAvabhAsaH samudraH, tathA cAha-'savvesi'mityAdi, sarveSAmuktasvarUpANAM dvIpasamudrANAmanyakuNDalavarAvabhAsamudraparyantAnAM viSkambhaparikSepajyotiSANi puSkarodasAgarasadRzAni vaktavyAni - saGghayeyayojanapramANo viSkambhaH saGghayeyayojanapramANaH parikSepaH samayeyAzcandrAdaya vaktavyA ityarthaH / - tatastadanantaraM yo'nyo rucakanAmA dvIpastaprabhRtiSu rucakasamudrarucakavaradvIparucakavarasamudrarucakavarAvabhAsadvIparucakavarAvabhAsasamudrAdiSvapi saGghayeyayojanApramANo viSkambho'saGghayeyayojanapramANaH parikSepo'saGghayeyAzcandrAdayo vaktavyAH, tathA cAha - 'tA kuMDalavarAvabhAsaNNaM' ityAdi, evaM ruyage samudde' ityAdi, 'evaM tipaDoyArA' ityAdi, evamuktena prakAreNa rucakavarAvabhAsAtsamudrAtparato dvIpasamudrAzca tripratyavatArAstAvat jJAtavyA yAvat sUryo dvIpaH sUrya samudraH sUryavaro dvIpaH sUryavaraH samudraH sUryavarAvabhAso dvIpaH sUryavarAvabhAsaH samudraH, uktaM ca jIvAbhigamacUrNI - " aruNAI dIvasamuddA tipaDoyArA yAvatsUryavarAvabhAsaH samudraH' iti, 'savvesi' mityAdi, sarveSAM rucakasamudrAdInAM sUryavarAvabhAsasamudraparyantAnAM vikambhaparikSepajyotiSANi rucakadvIpasadhzAni vaktavyAni asaGghayeyayojanapramANo viSkambho'saGghayeyayojanapramANaH parikSepo'saGkhyeyAH pratyekaM candrasUryagrahanakSatratArakA vaktavyA iti bhAvaH, 'sUravarAvabhAsodaNNaM samudde' ityAdi sugamaM, navaramete paJca devAdayo dvIpAH paJca devAdayaH samudrAH pratyekamekarUpA na punareSAM tripratyavatAraH, uktaM ca jIvAbhigamacUrNI- "aMto paMca dvIpA paMca samuddA ekaprakArA' iti, jIvAbhigamasUtre'pyuktam - "deve nAge jakkhe bhUyeya sayaMbhuramaNeya / ekkakke caiva bhANiyavve, tipaDoyAraM natthi 'tti, tatra deve dvIpe dvau devau devabhadradevamahAbhadrau deve samudre devavaradevamahAvarau nAge dvIpe nAgabhadranAgamahAbhadrau nAge samudre nAgavaranAgamahAvarau Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 19/-193 yakSe dvIpe yakSabhadrayakSamahAbhadrau yakSe samudre yakSavarayakSamahAvarI bhUte dvIpe bhUtabhadrabhUtamahAbhadrau bhUte samudre bhUtavarabhUtamahAvarau svayaMbhUramaNe dvIpe svayambhUbhadrasvayambhUmahAbhadrau svambhUramaNe samudre svambhUvarasvayambhUmahAvarI, iha nandIzvarAdayaH sarvesamudrAbhUtasamudraparyavasAnA ikSurasodasamudrasazodakAH pratipattavyAH, svayambhUramaNasamudrasya tUdakaM pusskrodsmudrodksshN| tathA jambUdvIpa iti nAmnA asaGkhyeyA dvIpA lavaNa iti nAmnA asaGkhayeyAH samudrAH evaM tAvat vAcyaM yAvatsUryavarAvabhAsa iti nAmnA asaGkhayeyAH samudrAH, yetu paJca devAdayo dvIpAH paJca devAdayaH samudrAste ekaikA eka pratipattavyAH, naiteSAM nAmabhiranye dvIpasamudrAH, uktaMcajIvAbhigame'kevaiyA NaM bhaMte ! jaMbuddIvA dIvA pannattA ?, goyamA ! asaMkhenA pannattA, kevaiyA NaM bhaMte ! devadIvA pannattA?, goyamA! ege devadIve pannatte, dasavi egAgArA' iti / / prAbhRtaM-19 samAptam munidIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA sUryaprAptiupAGgasUtre ekonaviMzatitamaprAbhRtasya malayagiriAcAryeNa viracitA TIkA prismaaptaa| (prAmRta-20) vRtadevamuktamekonaviMzatitamaMprAbhRtaM, samprati viMzatitamamArabhyate-tasyacAyamadhikAro yathA 'kIddazazcandrAdInAmanubhAva' iti tatastadviSayaM praznasUtramAha mU.(194) tA kahaM te anubhAve Ahiteti vadejA?, tattha khalu imAo do paDivattIo pannattAo, tatthege evamAhaMsu tA caMdimasUriyANaMnojIvAajIvA no ghaNA jhusirAno bAdarabodiMdharA kalevarA nasthiNaM tesiM uThANeti vA kammeti vA baleti vA virieti vA purisakAraparakkameti vAte no vijjU lavaMti no asaNi lavaMti no thaNitaM lavaMti, ahe yaNaM bAdare vAukAe saMmucchati ahe ya NaM bAdare vAukAe saMmucchittA vijupilavaMti asaNipilavaMti thaNitaMpi lavaMti ege ev0|| ege puNa ekmAhaMsu, tA caMdimasUriyANaM jIvA no ajIvA ghaNA no jhusirA bAdarabuMdidharA no kalevarA asthi NaM tesiM uTThANeti vA0 te vijupi lavaMti 3 / ege evmaahNsu| vayaMpuNa evaM vadAmo-tA caMdimasUrayANaM devANaM mahidiyA jAva mahAnubhAgA varavatthadharA varamalladharA varAbharaNadhArI avocchittiNayakRtAe anne cayaMti anne uvavati // vR.'tAkahate ityAdi, tAitipUrvavat, kathaM?-kenaprakAreNacandrAdInAmanubhAvaH-svarUpavizeSa AkhyAta iti vadet ?, evamukte bhagavAnetadviSaye ye dve pratipattI ye upadarzayati-'tatya khalu'ityAdi, tatra-candrAdInAmanubhAvaviSayekhalvime dvepratipattI-paratIrthikAbhyupagamarUpe prajJapte, tadyathA-'tatthege' ityAdi, tatra-teSAM dvayAnAM paratIthikAnAM madhye eke paratIrthikA evamAhuH, 'tA'iti teSAM paratIrthikAnAMprathamaM svaziSyaM pratyanekavaktavyatopakrame kramopadarzanArtha, candrasUryA Namiti vAkyAlaGktare no jIvA-jIvarUpAH kintvajIvAH, tathAnodhanA-nibiDapradezopacayAH kintu zuSirAH, tathA na varabondidharAH-pradhAnasajIvasuvyaktAvayavazarIropetAH kintu kalevarAHkalevaramAtrAHtatA nAstiNamitivAkyAlaktareteSAM candrAdInAmutthAna-UrvIbhavanamitirupadarzane vAzabdovikalpe samuccayevA karma-utkSepaNAvakSepaNAdi balaM-zArIraHprANo vIrya-AntarotsAhaH Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 20, prAbhRtaprAbhRtaM - 'purisakAraparakkame' iti puruSakAraH - pauruSAbhimAnaH parAkramaH - sa eva sAdhitAbhimataprayojanaH puruSakArazca parAkramazca puruSakAraparAkramamiti vAzabdaH sarvatrApi pUrvavat, tathA te candrAdityAH 'no vijuyaM lavaMti' tti na vidyutaM pravarttayanti nApyazaniM- vidyudvizeSarUpaM nApi garjitaMmeghadhvaniM kintu 'aho Na' mityAdi candrAdityAnAmagho Namiti pUrvavat bAdaro vAyukAyikaH sammUrchati adhazca bAdaro vAyukAyikaH sammUccharya 'vijjuMpilayai' iti vidyutamapi pravarttayati, azanimapi pravarttayati, vidyudAdirUpeNa pariNamate iti bhAvaH, atropasaMhAramAha- 'ege evamAhaMsu' 1, eke punarevamAhuH, tA iti prAgvat, candrasUryA Namiti vAkyAlaGktare jIvA - jIvarUpAna punarajIvAH yathA''huH pUrvAparatIrthikAH tathA ghanA-na zuSirA tathA varabondidharA na kalevaramAtrA tathA asti teSAM uTThANe iti vA ityAdi pUrvavat vyAkhyeyaMta, 'te vijuMpi lavaMti tti vidyutamapi pravartayanti azanimapi pravarttayanti garjitamapi kimuktaM bhavati ? - vidyudAdikaM sarvaM candrAdityapravartitamiti, atropasaMhAramAha- 'ege evamAhaMsu' 2, evaM paratIrthikapratipattidvayamupadarzya samprati bhagavan svamataM kathayati 'vayaM puNa' ityAdi, vayaM punarevaM vadAmaH, kathaM vadatha ityAha-tA iti pUrvavat candrasUryA Namiti vAkyAlaGkare devA - devasvarUpA na sAmAnyato jIvamAtrAH, kathaMbhUtAH te devA ityAha'maharddhikAH' mahatI RddhirvimAnaparivArAdikA yeSAM te tathA 'jAva mahAnubhAvA' iti yAvatkaraNAt 'mahajuiyA mahabbalA mahAjasA mahesakkhA' iti draSTavyaM tatra mahatI dyuti zarIrAbharaNaviSayA yeSAM te mahAdyutayaH, tathA mahat balaM - zArIraH prANo yeSAM te mahAbalAH, tathA mahad yazaH - khyAtiryeSAM te mahAyazasaH, tathA maheza iti mahAn IzaH - Izvara ityAkhyA yeSAM te mahezAkhyAH, kacit mahAsokkhA iti pAThaH, tatra mahat saukhyaM yeSAM te mahAsaukhyAH, tathA mahAnubhAvo - viziSTavaikriyakaraNAdiviSayA icintyA zaktiryeSAM te mAhanubhAvAH varavastradharA varamAlyadharA varAbharaNadhAriNaH, avyucchittinayArthatayA - dravyAstikanayamatena anye pUrvotpannAH svAyuH kSaye cyavante anye utyadyante // 303 mU. (195) tA kahaM te rAhukamme Ahiteti vadejjA ?, tattha khalu imAo do paDivattIo pa0 / tatthege evamAhaMsu, asthi NaM se rAhU deve je gaM caMdaM vA sUraM vA giNhati, ege evamAhaMsu / ege puNa evamAhaMsu natthi NaM se rAhU deve jeNaM caMdaM vA sUraM vA giNhai / tattha je te evamAhaMsu tA asthi NaM se rAhU deve jeNaM caMdaM vA sUraM vA giNhati se evamAhaMsu-tA rAhUNaM deve caMdaM vA sUraM vA geNhamANe buddhateM giNhittA buddhateNaM muyati buddhateNaM giNhittA muddhateNaM muyai muddhateNaM giNhittA muddhateNaM muyati, vAmabhuyaMteNaM giNhittA vAmabhuyaMteNaM muyati vAmabhuyaMteNaM giNhittA dAhiNabhuyaMteNaM muyati dAhiNabhuyaMteNaM giNhittA dAmabhuyaMteNaM muyati dAhiNabhuyaMteNaM givhittA dAhiNabhayaMteNaM muyati / tattha je te evamAhaMsu tA natthi NaM se rAhU deve jeNaM caMdaM vA sUraM vA geNhati te evamAhaMsu-tattha ime pannarasakasi poggalA paM0 taM0-siMghANae jaDilae kharae khatae aMjaNe khaMjaNe sItale himasIyale kelAse aruNAbhe parijae NabhasUrae kavilie piMgalae rAhU, tA jayA NaM ete pannarasa kasiyANA 2 poggalA sadA caMdassa vA sUrassa vA lesANubaddhacAriNo bhavaMti tatA NaM mANusalI yaMsi mANusA evaM vadaMti evaM khalu rAhU caMdaM vA sUraM vA geNhati, evaM0 2, tA jatA NaM ete pannAsa Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 20/-/195 kasiNA 2 poggalA no sadA caMdassa vA sUrassa vA lesANubaddhacAriNo khalu tadA mANusaloyammi maNussA evaM vadati-evaM khalu rAhU caMdaM sUraM vA geNhati, ete evmaahNsu| vayaM puNa evaM vadAmo-tA rAhU NaM deve mahiDDIe mahAnubhAve varavatthadhare varAbharaNadhArI, rAhussa NaM devassa nava nAmadhejA paM0, taM0--siMghADae jaDilae kharae khettae Dhahare magare macche kacchabhe kaNNasapye, tA rAhussa NaM devassa vimANA paMcavaNNA paM0 taM0-kiNhA nIlA lohitA hAliddA sukillA asthi kAlae rAhuvimANe khaMjaNavaNNAbhe atthinIlae rAhuvimANelAuyavaNNAbhe pannatte, asthi lohie rAhuvimANe maMjiTThAvaNNAbhepannatte, asthi hAliddae rAhuvimANe halihAvaNNAbhe paM0, asthi sukillae rAhuvimANe bhAsarAsivaNNAbhe pN0|| tAjayANaM rAhudeve AgacchamANe vA gacchamANe vA viuvvemANe vA pariyAremANe vAcaMdassa vA sUrassa vA lessaM puracchimeNaM AvarittA pacatthimeNaM vItIvatati,tayA NaM puracchimeNaM caMde sUre vA uvadaMseti paJcatthimeNaM rAhU, jadA NaM rAhudeve AgacchamANe vA gacchamANe vA viuvvamANe vA pariyAremANe vA caMdassa vA sUrassa vA lesaM dAhiNeNaM AvarittA uttareNaM vItIvatati, tadA NaM dAhiNeNaM caMde vA sUre vA uvadaMseti uttareNaM rAhU / eteNaM abhilAveNaM paJcatthimeNaM AvarittA puracchimeNaM vItIvatati uttareNaM AvarittA dAhiNeNaM vItivavati, jayANaM rAhU deve AgacchamANe vA gacchamANe vA viubvamANe vA pariyAremANe vA caMdassa vA sUrassa vA lesaM dAhiNapuracchimeNaM AvarittA uttarapaJcatthimeNaM vIIvayai tayA NaM dAhiNapuracchimeNaM caMde vA sUre vA uvadaMsei uttarapaJcasthimeNaM rAhU, jayANaM rAhU deveAgacchamANe vA gacchamANe vA viubvamANe vA pariyAremANe vAcaMdassa vA sUrassa vA lesaM dAhiNapaJcatthimeNaM AvarittA uttara purachimeNaM vItIvatati tadANaM dAhiNapaJcatthimeNaM caMde vA sUre vA uvadaMseti uttarapuracchimeNaM raahuu| eteNaM abhilAveNaM uttarapaJcatthimeNaM AvarettA dAhiNapuracchimeNaM bItIvatati, uttarapurachimeNaM AvarettA dAhiNapaJcasTimeNaM vItIvayai, tA jatA NaM rAhU deve AgacchamANe vA0 caMdassa vA sUrassa vA lesaM AvarettA vItIva0 tadA NaM maNussaloe maNussA vadaMti-rAhuNA caMde sUre vA gahite, tA jayA NaM rAhU deveAgacchamANe vA0 caMdassa vA sUrassa vA lesaM AvarettA pAseNaM vItIvatati tatANaM maNussaloaMmimaNussA vadaMti-caMdeNa vA sUreNa vA rAhurasa kucchI bhinnA, tA jatAgaMrAhU deve AgacchamANe vAcaMdassa vAsUrassa vAlesaMAvarettA paccosakkatitatANaM maNussaloe maNussA evaM vadaMti-rAhuNA caMde vA sUre vA vaMte rAhuNA02, tA jatA NaM rAhU deve AgacchamANe vA0 caMdassa vA sUrassa yA lesaM AvarettA majjhaM majheNaM vItivatati tatA NaM maNussaloyaMsi maNussA vadaMti-rAhuNA caMde vA sUre vA viiyarie rAhuNA02, tA jatANaM rAhUdeve AgacchamANe0 caMdassa vA sUrassa vA lesaM AvarettANaM adhe sapakkhi sapaDidisiM ciTThati tatANaM maNussaloaMsi maNussA vaMdaMti-rAhuNA caMde vA-ghatthe raahunnaa02| katividheNaM rAhU paM0?,duvihe paM0 taM0-tA dhuvarAhU ya pabbarAhU ya, tatyaNaMje se dhuvarAhU seNaMbahulapakkhassa pADivae pannarasaibhAgeNaM bhAgacaMdassa lesaMAvaremANe0 ciTThati, taM0-paDhamAe paDhamabhAgaMjAva pannarasamabhAgaM, carame samae caMde ratte bhavati avasese samae caMde ratte ya viratte ya bhavai, tamava sukkapakkhe uvadaMsemANe 2 ciTThati, taM0-paDhamAe paDhamaM bhAgaM jAva caMde viratte ya Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAmRtaM 20, prAbhRtaprAbhRtaM 305 bhavai, avasese samae caMde ratte viratte ya bhavati, tatthaNaje te pavvarAhU se jahanneNaM chaNhaM mAsANaM, ukkoseNaM bAyAlIsAe mAsANaM caMdassa aDatAlIsAe saMvaccharANaM suurss| vR. 'tA kahaM te ityAdi, tA iti pUrvavat, kathaM-kena prakAreNa bhagavAn ! tvayA rAhukarmarAhukriyA AkhyAtamiti vadet ?, evamukte bhagavAnetadviSaye ye dve paratIrthikapratipattI te upadazayati-'tatthe'tyAdi, tatra-rAhukarmaviSaye khalvime dve pratipattI prajJapte, 'tatthege'ityAdi, tatra-teSAM dvayAnAMparatIthikAnAMmadhye ekeparatIrthikA evamAhuH tAitipUrvavat astiNamitivAkyAlaGktare sa rAhunAmA devo yazcandraM sUryaM vA gRhNAti, atropasaMhAramAha-ege evmaahNsu| eke puNa evamAhaMsu' eke punarevamAhuH, tA ti pUrvavat, nAsti sa rAhunAmA devo yazcandraM sUryaM vA gRhNAti, tadevaM pratipattidvayamupadarya sampratyetadbhAvanArthamAha-'tatthe'tyAdi, tatra ye te vAdinaH evamAhuH asti sa rAhunAmA devo yazcandraM sUryaM vA gRhNAtIti ta evamAhuH ta evaM svamatabhAvanikAM kurvanti / 'tA rAhU Na'mityAdi, tA iti pUrvavat rAhurdevazcandraM sUryaM vA gRhNan kadAcit bujAntenaiva gRhItvA bunAntenaiva muJcati, adhobhAge gRhItvA adhobhAgenaiva muJcatIti bhAvaH, kadAcita bughnAntena gRhItvA mUrddhAntena muJcati, adhobhAgena gRhItvA uparitanena bhAgena muJcatItyarthaH, athavA kadAcit murdhAntena gRhItvA bujAntena muJcati, yadivA mUrdhAntena gRhItvA mUrddhAntenaivamuJcati bhAvArthaprAgvadbhAvanIyaH,athavA kadAcitvAmabhujAntena gRhItvA vAmabhujAntena muJjati, kimuktaM bhavati? -vAmapAi~na gRhItvA vAmapArvenaiva muJcati, yadivA vAmabhujAntena gRhItvA dakSiNabhujAntena muJcati, athavA kadAcit dakSiNabhujAntena gRhItvA vAmabhujAntena muJcati, yadvA dakSiNabhujAntena gRhItvA dakSiNabhujAntenaiva muJcati, bhAvArtha sugamaH / _ 'tastha je te ityAdi, tatra-teSAM dvayAnAM paratIthikAnAM madhye yete evamAhuH yathA nAsti sa rAhurdevoyazcandraM sUryaMvA gRhNAtIti teevamAhuH, 'tatthaNamityAdi, tatrajagatiNamiti vAkyAlaGktare imevakSyamANasvarUpAH paJcadazabhedAH kRSNAH pudgalAHprajJaptAH, tadyathe'tyAdinA tAneva darzayati-ete yathAsampradAyaM vaiviktyena pratipattavyAH / 'tAjayANa'mityAdi, tato yadA Namiti vAkyAlaGktareete anantaroditAH paJcadazabhedAH kRSNAH pudgalAH kRtsnAH-samastA 'satA' iti sadA sAtatyenetyarthaHcandrasya vA sUryasya vA lezyAnubandhacAriNaH-candrasUryabimbagataprabhAnucAriNo bhavanti tadA manuSyaloke manuSyA evaM vadanti, yathA evaM khalu rAhuzcandraM sUryaM vA gRhNAtIti, 'tA jayANa'mityAdi, tA iti pUrvavat, yadA Namiti punararthenipAtasyAnekArthatvAt yadApunarete paJcadazakRSNAH pudgalAHsamastAHnosadA-nasAtatyena candrasya sUryasya kA lezyAnubandhacAriNo bhavanti, nakhalu tadAmanuSyaloke manuSyA evaM vadanti-yathA evaM khalu rAhuzcandraM sUryaM vA gRhNAtIti, teSAmevopasaMhAravAkyamAha- . evaM khalu ityAdi, evamuktena prakAreNa rAhuzcandraM sUryaM vA gRhNAtIti laukikaM vAkyaM pratipattavyaM, na punaH prAguktaparatIrthikAbhiprAyeNa, bhagavAnAha-'ete'ityAdi, ete paratIthikA evamAhuH, 'vayaM puNa'ityAdi, vayaM punarutpannakevalAH kevalavidopalabhya evaM vadAmo, yathA'rAhUNa'mityAdi, tAiti pUrvavat, rAhuHNamiti vAkyAlaGktare, nadevonaparaparikalpitapudgalamAtraM [12]20] Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 201-195 saca devo maharddhiko mahAdyuti mahAbalo mahAyazA mahAsaukhyo mahAnubhAvaH, eteSAM padAnAmarthaH prAgvadbhAvanIyaH, varavastradharovaramAlyadharovarAmaraNadhArI, rAhussaNa mityAdi, tasyaca rAhordevasya nava nAmadheyAni prajJaptAni, tadyathA-'siMghADae' ityAdi sugamaM, 'tA rAhussa na'mityAdi, tA iti pUrvavat, rAhodevasya vimAnAnipaJcavarNAni prajJaptAni, kimuktaMbhavati?-paJcavimAnAnipRthagekaikavarNayuktAni prajJaptAni, tadyathA- 'kiNhe nIle'ityAdi, sugama, navaraM khaJjanaM-dIpamallikAmalaH 'lAuyavaNNAbhe' iti ArdratumbavarNAbha, 'tA jayA NaM'0, tA iti-tatra yadA rAhurdeva Agacchan kutazcitsthAnAt gacchan vA kApisthAne vikurvanvA-svecchayA tAMtAM vikriyAMkurvanvA pariraNabuddhayA itastatogacchanvAcandrasya vA sUryasya vA lezyAM-vimAnagatadhavalimAnaM 'puracchimeNaMti paurastyenAvRtyAgrabhAgenAvRtyetyaH, pAzcAtyabhAgena vyativrajati-vyatikramati tadA paurastyena candraH sUryo vA''tmAnaM darzayati pazcimabhAgena rAhuH, kimuktaM bhavati ? -tadA mokSakAle candraH sUryo vA pUrvadigbhAge prakaTaM upalabhyate adhastA pazcimabhAge rAhuriti / __ "evaMjayANarAhU ityAdyapidakSiNottaraviSayaMsUtra bhAvanIyaM, eeNa'mityAdi, etenAnantaroditenAbhilApena 'paJcatthimeNaM AvarettA puracchimeNaM vIivayai uttareNaM AvarittA dAhiNeNaM vIIvayaI'ityetadaviSaye api dve sUtra vaktavye, te caivam-'tA jayA NaM rAhU deve AgacchamANe0 viuvvamANe vA0 caMdassa vA sUrassa vAlesa paJcatthimeNaM AvarittA purachimeNaM vIivayai tayANaM paJcasTimeNaM caMde sUre vA upadaMsei puracchime NaM rAhU, evaM dvitIyasUtre'pi vaktavyaM, "evaM jayA Na mityAdIni dakSiNapUrvottarapazcimadakSiNapazcimottarapUrvottarapazcimadakSiNapUrvottarapUrvadakSiNapazcimaviSayANyapi catvAri sUtrANi bhaavniiyaani| ___'tA jayA NamityAdi, sugama, navaramayaM bhAvArtha-yadA candrasya sUryasya vA lezyAmAdRtya sthitobhavati rAhustadAloke evamuktiryathA rAhuNAcandraH sUryovA gRhItaiti,yadAturAhurlezyAmAvRtya pAi~na vyatikramati tadaivaM manuSyANAmukti yathA candreNa sUryeNa vArAhoH kukSirbhinnA, rAhoH kukSiM bhitvAcandraH sUryovAnirgata iti bhAvaH, yadAca rAhuzcandrasya sUryasyavAlezyAmAvRtya pratyavaSvaSkatepazcAdavasarpati tadaivaM manuSyaloke manuSyAH pravadanti, yathA-rAhuNA candraH sUryo vA vAnta iti, yadAca rAhuzcandrasyasUryasya vAmadhyabhAgenalezyAmAvRNvan vyativrajati-gacchati tadaivaM manuSyaloke pravAdo, yathA-candraH sUryo vA rAhuNA vyaticarita iti, kimuktaM bhavati?-madhyabhAgena vibhinna iti, yadAca rAhuzcandrasya sUryasya vA 'sapakkhi miti saha pakSairiti sapakSaM sarveSupArveSu pUrvAparadakSiNottararUpeSvityarthaH, saha pratidigbhiH sapratidika, sarvAsvapi vidikSu ityarthaH, lezyAmAvRtyAdhastiSThati tadaivaM manuSyalokoktiryathA rAhuNA candraH sUryo vA sarvAtmanA gRhIta iti / AhacandravimAnasya paJcaikaSaSTibhAganyUnayojanapramANatvAt rAhuvimAnasya ca grahavimAnatvenArddhayojanapramANatvAt kathaM rAhuvimAnasyasarvAtmanA candravimAnAvaraNasambhavaH?, ucyate, yadidaMgrahavimAnAnAmarddhayojanamitipramANaM tayAyikamavaseyaM,tatorAhohasyoktAdhikapramANamapi vimAnaM sambhAvyate iti na kadA(kA)cidanupapatti, anye punarevamAhuH-rAhuvimAnasya mahAn bahalastimizrarazmisamUhastato laghIyasA'pi rAhuvimAnena mahatA bahalena tamizrarazmijAlena prasaramadhirohatA sakalamapi candramaNDalamAvriyate tato na kazciddoSaH / atha rAhorbhedaM jijJAsiSuH Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 20, prAbhRtaprAbhRtaM - 307 parva rAhuzca tatra yaH sadaiva candravimAnasyAdhastAt saJcarati sa dhruvarAhuH, yastu parvaNi paurNamAsyAM amAvAsyAyAM vA yathAkramaM candrasya sUryasya vA uparAgaM karoti sa parvarAhuH, tatra yo'sau dhruvarAhuH sa bahulapakSasya kRSNapakSasya - sambandhinyAH pratipada Arabhya pratitithi AtmIyena paJcadazena bhAgena paJcadazabhAgaM 2 candrasya lezyAmAvRNvan tiSThati, tadyathA - prathamAyAM - pratipallakSaNAyAM tithau prathamaM paJcadazabhAgaM dvitIyasyAM dvitIyaM tRtIyasyAM tRtIyaM yAvatpaJcadazyAM paJcadazaM, tataH paJcadazyAM tithau carama samaye rakto bhavati - rAhuvimAnenoparakto bhavati, sarvAtmanA rAhuvimAnenAcchAdito bhavatItyarthaH, avazeSe samaye pratipadadvitIyAtRtIyAdikAle candro raktazca bhavati viraktazca bhavati, dezena rAhuvimAnenAcchAdito bhavati dezatazcAnAcchAdita ityarthaH, zuklapakSasya pratipada Arabhya punastameva paJcadazaM 2 bhAgaM pratitithi upadarzayan- prakaTIkurvan tiSThati, tadyathA , prathamAyAM pratipallakSaNAyAM tithau prathamaM paJcadazabhAgaM prakaTIkaroti dvitIyAyAM dvitIyaM evaM yAvat paJcadazyAM paurNamAsyAM paJcadazaM paJcadazabhAgaM, caramasamaye - paurNamAsIcaramasamaye candraH sarvAtmanA virakto bhavati, sarvAtmanA prakaTIbhavatItyarthaH, lezato'pi rAhuvimAnenAnAcchAditatvAt, Aha- zuklapakSe kRSNapakSe vA katipayAn divasAn yAvat rAhuvimAnaM vRttamupalabhyate, yathA grahaNakAle parvarAhuH, katipayAMzca divasAn yAvanna tathA tataH kimatra kAraNamiti ?, ucyate, iha yeSu divaseSvatizayena tamasA'bhibhUyate zazI teSu tadvimAnaM vRttamAbhAti, candraprabhAyAM bAhulyena prasarAbhAvato rAhuvimAnasya yathAvasthitatayopalambhAt, yeSu punazcandro bhUyAn prakaTo bhavati teSu na candraprabhA rAhu vimAnenAbhibhUyate kintvatibahulatayA candraprabhayaiva stokaM 2 rAhuvimAnaprabhAyA abhibhavastato na vRttatopalambhaH, parvarAhuvimAnaM ca dhruvarAhuvimAnAdatIva tamobahulaM tatastasya stokasyApi na candrasya prabhayA'bhibhavasambhava iti tasya stokarUpasyApi vRttatvenopalabdhi, tathA cAha vizeSaNavatyAM jinabhadragaNikSamAzramaNaH 119 11 "vaTTaccheo kaivayadivase dhubarAhuNo vimANassa / dIsai paraM na dIsai jaha gahaNe pavvarAhussa ||" // 2 // AcArya Aha-accatthaM nahi tamasA'bhibhUyate jaM sasI vimuccaMto / teNaM vaTTaccheo gahaNe u tamo tamobahulo // 'tattha NaM je se' ityAdi, tatra yo'sau parvarAhuH sa jaghanyena SaNNAM mAsAnAmupari candrasya sUryasya coparAgaM karoti, utkarSato dvAcatvAriMzato mAsAnAmupari candrasya aSTAcatvAriMzataH saMvatsarANAmupari sUryasya / samprati candrasya loke zazIti yadabhidhAnaM prasiddhaM tasyAnvarthatAvagamanimittaM praznaM karoti mU. (196) tA kahaM te caMde sasI Ahiteti vadejjA ?, tA caMdassa NaM jotisiMdassa jotisaraNNo miyaMke vimANe kaMtA devA kaMtAo devIo kaMtAI AsanasayanakhaMbhabhaMDamattovagaraNAI appaNAvi NaM caMde deve jotisiMde jotisarAyA some kaMte subhe piyadaMsaNe surUve tA evaM khalu caMde sasI caMde sasI Ahiteti vadejjA / tA kahaM te sUrie Adice sUre 2 Ahiteti vadejjA ?, tA sUrAdIyA samayAti vA AvaliyAti vA ANApANUti vA dhoveti vA jAva ussappiNiosappiNIti vA, evaM khalu sUre Adicce 2 Ahiteti vadejjA / Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 sUryaprajJaptiupAGgasUtram 20 /-/196 vR. 'tA kahaM te ityAdi, ta iti pUrvavat, kathaM-kena prakAreNa kenAnvartheneti bhAvaH candraH zazItyAkhyAta iti vadet ? bhagavAnAha-'tA caMdassa NamityAdi, tA iti pUrvavat, candrasya jyotipendrasyajyotiSarAjasya mRgAGke-mRgacihne vimAne adhikaraNabhUte kAntAH-kamanIyarUpA devAH kAntA devyaH kAntAni ca AsanazayanastambhabhANDamAtropakaraNAni AtmanA'pi candro devojyotiSendrojyotiSarAjaH saumyaH-araudrAkAraH kAntaH-kAntimAnasubhagaH saubhAgyayuktatvAta vallabho janasya priyaM-premakAridarzanaM yasya sa priyadarzanaH zobhanamatizAyi rUpaM-apratyaGgAvayavasannivezavizeSoyasyasa surUpaH, tA-tataH evaMkhaluanena kAraNenacandraH zazI candraH zazItyAkhyAta iti vadet, kimuktaM bhavati? sarvAtmanAkamanIyatvalakSaNamanvarthamAzritya candraH zazIti vyapadizyate, kayA vyutpatyeti, ucyate, iha 'zaza kAntA'viti dhAturadantazcaurAdiko'sti, dhurAdayo hi dhAtavo'parimitA na teSAmiyattA'sti, kevalaM yathAlakSyamanusatavyAH, ata eva candragoNIcurAdigaNasyAparimitatayA paramArthato yathAlakSyamanusaraNamavagamya dvitrAneva curAdidhAtUna paThitavAnnabhUyasaH, tatoNigantasya rAzanaM zazaitidhapratyaye rAzaiti bhavati,zazo'syAstIti rAzI, svavimAnavAstavyadevadevIzayanAsanAdibhiH saha kamanIyakAntikalita iti bhAvaH, anye tu vyAcakSate zazIti saha zriyA vartate iti sazrIH prAkRtatvAcca zazItirUpaM / ___ "tA kahaM te'ityAdi, tA iti pUrvavat, kathaM ?-kena prakAreNa kenAnvartheneti bhAvaH sUra AdityaH 2 ityAkhyAyate iti vadet ?, bhagavAnAha-'tA sUrAiyA' ityAdi, sUra Adi-prathamo yeSAM te sUrAdikAH, ke ityAha-'samayAiti vA samayA-ahorAtrAdikAlasya nirvibhAgAbhAgAH, te sUrAdikAH-sUrakAraNAH, tathAhi-sUryodayamavadhiM kRtvA ahorAtrArambhakaH samayo gaNyate, nAnyathA, evamAvalikAdayo'pi sUrAdikA bhAvanIyAH, navaramasaGkhayeyasamayasamudAyAmikA AvalikAasaGkhayeyAAvalikA ekaAnaprANaH, dvipaJcAzadadhikatricatvAriMzacchatasaGkhyAvalikApramANa eka AnaprANa iti vRddhasampradAyaH, tathA coktm||1|| "ego ANApANU teyAlIsaM sayA u bAvannA / AvaliyapamANeNaM anaMtanANIhiM niddiSTho // " saptAnaprANapramANaH stokaH, yAvacchabdAnmuhUdiyo draSTavyAH, teca sugamatvAt svayaM bhAvanIyAH, "evaM khalu'ityAdi, evamanena kAraNena khalu-nizcitaH sUra AdityaH 2 ityAkhyAta iti vadet, Adau bhava Adityo bahulavacanAt tyapratyaya iti vyutptteH|| mU. (197) tA caMdassa NaM jotisiMdassa jotisaranno kati aggamahisIo pannattAo tA caMda0 cattAri aggamahisIo pannatAo,-caMdappabhA dosiNAbhA accimAlI pabhaMkarA, jahA heTThA taMva java no cevaNaM mehuNavattiyaM, evaM sUrassavi netavvaM, tA caMdimasUriyANaM jotisiMdANaM jotisarAyANo kerisagA kAmabhoge paccaNubhavamANA viharaMti ? tAse jahAnAmate keI purise paDhamajovyaNuTThANabalasamatthe paDhamajovvaNuTThANabalasamatthAe bhAriyAe saddhiM aciravattavIvAhe atthatthI asthagavesaNatAe solasavAsavippavasite se NaM tato laddhaTe katakajje aNahasamagge punaravi niyagagharaM habbamAgate hAte katabalikamme kayakouya Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 20, prAbhRtaprAbhRtaM - 309 maMgalapAyacchitte suddhappAvesAI maMgallAI vatthAI pava parihite appamahagghAbharaNAlaMkiyasarIre maNuNNaM thAlIpAkasuddhaM aTThArasa paMjaNAulaM bhoyaNaM bhutte samANe taMsi tArisagaMsi vAsagharaMsi aMto sacittakamme bAhirato dUmitaghaTTa maTTe vicittaullo acilliyatale bahusamasuvibhattabhUmibhAe maNirayaNapaNAsitaMdhayAre kAlAgurupabarakuMdurukkaturukka dhUvamaghamaghetagaMdhuddhayAbhirAme sugaMdhavaragaMdhie gaMdhavaTTibhUte taMsi tArisagaMsi sayaNisi duhato uSNate majjheNatagaMbhIre sAliMgaNavaTTie pannattagaMDavibdoyaNe / - suramme gaMgApuliNavAluyAuddAlasAlisae suviraiyarayattANe oyaviyasvomiya khomadugUlapaTTayapaDicchAyaNe rattaMsuyasaMvuDe suramme AINagarUtabUranavanItatUlaphAse sugaMdhavarakusumacuNNasayagovayArakalite tae tArisAe bhAriyAe saddhiM siMgArAkAracArubesAe saMgatahasitabhaNitacaTTitasaMlAvavilAsaniuNajuttobayArakusalAe anurattAvirattAe maNANukUlAe egaMtaratipasatte annattha kacchai maNaM akuvvamANe iTTe saddapharisarasarUvagaMdhe paMcavidhe mANussae kAmabhoge pacaNubbhavamANe viharijjA, tA se NaM purise viusamaNakAlasamayaMsi kerisae sAtAsokkhaM paJcaNubbhavamAme viharati - urAlaM samaNAuso !, tA tassa NaM purisassa kAmabhogehiMto etto anaMtaguNavisiTThatarAe ceva vANamaMtarANaM devANaM kAmabhogA, vANamaMtarANaM devANaM kAmabhogehiMto anaMtaguNavisiTTatarAe caiva asuriMdavajjiyANaM bhavaNavAsINaM devANaM kAmabhogA, asuriMdavajjiyANaM devANaM kAmabhogehiMto eto anaMtaguNavisitarA caiva asurakumArANaM iMdabhUyANaM devANaM kAmabhogA / asurakumArANaM devANaM kAmabhogehiMto0 gahanakkhattatArUvANaM kAmabhogA, gahanakkhattatArArUvANaM kAmabhogehiMto anaMtaguNavisiTTatarA ceva caMdimasUriyANaM devANaM kAmabhogA, tA erasie NaM caMdimasUriyA joisiMdA joisarAyANo kAmabhoge pacaNubhavamANA viharaMti / bR. 'tA caMdarasaNa 'mityAdi sUtramagramahiSIviSayaM pUrvavadveditavyaM prastAvAnurodhAca bhUya uktamityadoSaH / 'tA caMdime 'tyAdi, tA iti pUrvavat, caMdrasUryA NaNiti vAkyAlaGktare jyotiSendrA jyotiSarAjAH kIdRzAn kAmabhogAn pratyanubhavanto viharanti - avatiSThante ?, bhagavAnAha - 'tA se jahe 'tyAdi, tA iti pUrvavat se ityanirddiSTasvarUpo nAma yathA ko'pi puruSaH prathamayauvanodgame yadvalaM- zArIraH prANastena samarthaH, prathamayauvanotthAnabalasarthayA bhAryayA saha adhiravRttavIvAhaH san atha arthArthI arthagaveSaNayA-arthagaveSaNanimittaM SoDaza varSANi yAvat viproSito - dezAntare pravAsaM kRtavAn, tataH SoDazavarSAnantaraM sa puruSo labdhArthaH- prabhUtaviDhapitArthaH 'aNahasamagga' tti anaghaM - akSataM na punarapAntarAle kenApi caurAdinA viluptaM samagraM - dravya bhANDopakaraNAdi yasya sa tathA, sa ca punarapi nijakaM gRhaM zIghramAgataH, tataH snAtaH kRtabalikarmmA kRtakautukamaGgalaprAyazcittaH zuddhAtmA veSyANi - veSocitAni pravarANi vastrANi parihito - nivasitaH, 'appamahagghAbharaNAlaMkiyasarIre' iti alpaiH stokairmahArthe - mahAmUlyairAbharaNairalaGka tazarIro manojJaM kalamaudanAdi sthAlI-piTarI tasyAM pAko yasya tattathA, anyatra hi pakvana supakva bhavati tata idaM vizeSaNaM, zuddhaM bhaktadoSavivarjitaM, sthAlIpAkaM ca tat zuddhaM ca sthAlIpAkazuddhaM / 'aTThArasavaMjaNAula 'miti aSTAdazabhirlokapratItairvyaJjanaiH - zAlanakatakradibhirAkulaM aSTAdazavyaJjanAkulaM, athavA aSTAdazabhedaM ca tat vyaJjanAkulaM ca aSTAdazavyaJjanAkulaM, zAkapArthivAdidarzanAd bhedazabdalopaH, aSTAdaza bhedA ime Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 sUryaprajJaptiupAsUtram 20/- 197 // 1 // "sUo 1 yaNo 2 javaNNaM 3 tinni ya maMsAi 6 goraso 7 jUso 8 / bhakkhA 9 gulalAvaNiyA 10 mUlaphalA hariyagaM 12 DAgo 13 / / // 2 // hoi rasAlU ya tahA 14 pANaM 15 pANIya 16 pANagaMceva 17 aTThArasamo sAgo 18 niruvahao loio piNddo|| idaM gAthAdvayamapi sugama, navaraM mAMsatrayaM jalajAdisatkaM yUSo-mudgataNDulajIrakakaDubhANDAdirasaH bhakSyANi-khaNDakhAdyAni guDalAvaNikA lokaprasiddhA guDaparpaTikA guDadhAnA vA mUlaphalAnItyekameva padaM dvandvasamAsarUpaM haritakaM-jIrakAdi zAko-vastulAdibharjikA rasAlU--marjikA tllkssnnmidm||1|| "do dhayapalA mahupalaM dahissa addhADhayaM miriya viisaa| dasa khaMDagula palAiM esa rasAlU nivijoggo||" iti, pAna-surAdi pAnIyaM-jalaM pAnakaM-drAkSApAnakAdi zAkaH-takrasiddhaH, evaMbhUtaM bhojanaM bhuktaH san tasmin tAze vAsagRhe, kiMviziSTe ityAha-antaH sacitrakarmaNi 'bhi| dUbhiyaghaTTama?'ttidUmie-sudhApadhavalite ghRSTepASANAdinA uparigharSitetato mRSTe-masRNIkRte, tathA vicitreNa-vividhacitrayuktenollocena-candrodayena 'cilliya'ti dIpyamAnaM gRhamadhyabhAge uparitanaMtalaMyasya tattathA tasmin, tathA bahusamaH prabhUtasamaH suvibhaktaH-suvicchittiko bhUmibhAgo yatra tasmin, tathA maNiralapraNAzitAndhakAretathA kAlAgurupravarakundurukkaturuSkadhUpasya yo gandho maghamaghAyamAnaH uddhRtaH-itastato viprasRtastenAbhirAma-ramaNIyaMtasmin, tatra kuMdurukka-silhakaM, tathA zobhano gandhaH tena kRtvA varagandhika-varo gandho varagandhaH so'syAstIti varagandhikaM, 'ato'nekasvarA ditIkapratyayaH, tasmin, ataeva gandhavartibhUtetasmin, tAzezayanIye 'ubhayataH' ubhayoH pArzvayorunnate madhyena ca madhyabhAgena gambhIre 'sAliMgaNavaTTie'tti sahAliGganavA-zarIrapramANenopadhAnena vartate yattattathA, tathA 'ubhayo vibboyaNe' iti ubhayoH pradezayoH-ziro'ntapAdAntalakSaNayorvibboyaNe-upadhAnake yatra tttthaa| tatra kvacit pannattagaMDavibboyaNe'ttipAThaH tatraivaM vyutpatti-prajJayA-viziSTakarmA-viSayabuddhayA Apte-prApteatIvasuSTu parikarmiteiti bhAvaHgaNDopadhAnake yatra tattathAtatra, oyaviyakhomiyadugullapaTTapaDicchAyaNe' oyaviyaM-suparikarmitaM kSaumikaMdukUlaM-kArpAsika-matasImayaM vAvastratasya yugalarUpoyaH paTTazATakaHsapraticchAdanaM-AcchAdanaMyasyatattathA tatra, rattaMsuyasaMvuDe' raktAMzukena-mazakagRhAbhidhAnena vastravizeSeNa saMvRte-samantata AvRte 'AINagarUyabUranavanIyatUlaphAse' AjInaka-carmamayo vastravizeSaH ca svabhAvAdatikomalo bhavati rUtaM ca-kAppAsapakSma bUro-vanaspativizeSaH navanItaM ca-mrakSaNaM tUlazca-arkatUla iti dvandvaH ata eteSAmiva sparzo yasya tattathA tasmin / 'sUgandhavarakusumacuNNasayaNovayArakalie' sugandhIni yAni varakusumAni ye ca sugandhayazcUrNA-paTavAsAdayo yeca etadavyatiriktAstathAvidhAH zayanopacArAstaiH kalite, tathA tAzayA vaktumazakyasvarUpatayA puNyavatAMyogyayA "siMgArAgAracAruvesAe'ttizRGgAraH zRGgArarasapoSakaH AkAraH-sannivezavizeSo yasya sa zrRGgArAkAraH itthaMbhUtazcAru-zobhano veSo yasyAH Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 20, prAbhRtaprAbhRtaM - 311 sA tathAbhUtA tathA 'saMgatahasiyabhaNiyaciTThayasaMlAvavilAsaniuNajuttovayArakusalAe' saMgataM - maitrIgataM gamanaM savilAsaM caGkraNamityarthaH hasitaM - sapramodaM kapolasUcitaM hasanaM bhaNitaM manmathoddIpikA vicitrA bhaNitizceSTitaM sakAmamaGgapratyaGgAvayavapradarzanapurassaraM priyasya purato'vasthAnaM saMllApa:- priyeNa saha sapramodaM sakAmaM parasparaM saGktthA eteSu vilAsena - zubhalIlayA yo nipuNaH - sUkSmabuddhigamyo'tyantakAmaviSayaparamanaipuNyopeta ityarthaH yukto - dezakAlopapanna upacArastatkuzalayA anuraktayA kadAcidapyaviraktayA mano'nukUlayA bhAryayA sArddhamekAntena ratiprasakto - ramaNa - prasakto'nyatra kutrApi mano'kurvan, anyatra manaHkaraNe hi na yathAvasthitamiSTabhAryAgataM kAmasukha- manubhavati, iSTAn zabdasparzarazarUpagandharUpAn paJcavidhAn mAnuSAn - manuSyabhavasambandhinaH kAmabhogAn pratyanubhavan-pratizabda Abhimukhye saMvedayamAno vihared-avatiSThet / 'tA se Na' mityAdi, tAvacchabdaH kramArtha, AstAmanyadagretanaM vaktavyamidaM tAvatkathyatAM, sa puruSaH tasmin 'kAlasamaye' kAlena tathAvidhenopalakSitaH samayaH - avasaraH kAlasamayastasmin, kIdRzaM sAtarUpaM - AhlAdarUpaM saukhyaM pratyanubhavan viharati ?, evamukte gautama Aha- 'orAlaM samaNAuso !' he bhagavan ! zramaNa ! AyuSman ! udAraM- atyadbhutaM sAtasaukhyaM pratyanubhavan viharati, bhagavAnAha - 'tassa Na' mityAdi, 'etto' etebhyastasya puruSasya sambandhibhyaH kAmabhogebhya 'anaMtaguNavisitarA ceva 'tti anantaguNA - anantaguNatayA viziSTatarA eva vyantaradevAnAM kAmabhogAH, vyantaradevakAmabhogebhyo'pyasurendravarNAnAM devAnAM kAmabhogA anantaguNaviziSTatarAH, tebhyo'nantaguNaviziSTatarA indrabhUtAnAM asurakumArANAM devAnAM kAmabhogAH, tebhyo'pyanantaguNaviziSTatarA grahanakSatratArArUpANAM devAnAM kAmabhogAH, tebhyo'pyanantaguNaviziSTatarAH kAmabhogAH candrasUryANAM, etAzAn candrasUryA jyotiSendrA jyotiSarAjAH kAmabhogAn pratyanubhavanto viharanti / samprati pUrvamaSTAzItisaGkhyAgrahA uktAstAn nAmagrAhamupadidarzayiSurAha mU. (198) tattha khalu ime aTThAsItI mahaggahA paM0 taM0 - iMgAlae vidyAlae lohitaMke sanicchare AhuNie pAhuNie kaNao khaNae kaNakaNae kaNavitANae 10 kaNagasaMtANe some sahite assAsaNo kajjovae kaccarae ayakarae duduMbhae saMkhe saMkhanAbhe 20 saMkhavaNNAbhe kaMse kaMsanAbhe kaMsavaNNAbhe nIle nIlobhAse ruppe ruppobhAse bhAse bhAsarAsI 30 tile tilapupphavaNNe dage dagavaNNe kAye vaMdhe iMdaggI dhUmaketU harI piMgalae 40 / - budhesukka bahassatI rAhU agatthI mANavae kAmaphAse dhure pamuhe viyaDe 50 visaMdhikappellae pailejaDiyAlae aruNe aggillae kAle mahAkAle sotthie sovatthie vaddhamANage 60 palaMbe nicAlona nijote sayaMpabhe obhAse seyaMkare khemaMkare AbhaMkare pabhaMkare arae 70 virae asoge vItasoge ya vimale vivatte vivatthe visAla sAle suvvate aniyaTTI egajaDI 80 dujaDI kara karie rAya'ggale pupphaketU bhAva ketU, saMgahaNI vR. 'tattha khalu' ityAdi tatra teSu candra sUrya nakSatra tArA rUpeSu madhye ye pUrvamaSTAzIti saGkhyA grahAH prajJaptAH se ime tadyathA- 'iMgAlae' ityAdi sugamaM, eteSAmeva nAmnAM sukha pratipatyarthaM saGgrahaNi gAthA Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 sUryaprajJaptiupAsUtram 20/-199 mU. (199) iMgAlae viyAlae lohitaMke sanicchare cev| __ AhuNie pAhuNie kaNakasaNAmAvi paMceva / / vR. AsAM vyAkhyA-aGgArakaH 1 vikAlakaH 2 lohityakaH 3 zanaizcaraH 4 AdhunikaH 5 prAdhunikaH 6 'kaNagasanAmAvi paMceva'ttikanakena sahaekadezena samAnaM nAma yeSAM te kanakasamAnanAmAnastepaJcaivaprAguktakrameNadraSTavyAH, tadyathA-kaNaH 7kaNakaH8kaNakaNakaH 9kaNavitAnakaH 10kaNasantAnakaH 111 mU. (200) some sahite assAsaNe ya kajovae ya kvvre| ____ ayakarae duMdubhae saMkhasaNAmAvi tinneva // vR. 'some'tyAdi somaH 12 sahita-13 AzvAsanaH 14 kAryopagaH 15 karbaTakaH 16 ajakarakaH 17dundubhakaH 18 zaMkhasamAnanAmastrayastadyathA-zaGka: 19 zaGkhanAmaH20 zaGkhavarNAbhaH 21 / mU. (201) tineva kaMsaNAmA nIle ruppI ya hu~ti cttaari| bhAsa tila pupphavaNNe dagavaNNe kAla vaMdhe y|| va."tinneve'tyAditrayaH kaMsanAmAnaH, tadyathA-kaMsaH22 kaMsanAbhaH 23 kaMsavarNAbhaH 24 'nIle ruppI ya havaMti cattAritti nIle ruppe ca zabde viSayabhUte dvidvinAmasambhavAt sarvasaGkhyayA catvAraH, tadyathA-nIlaH25nIlAvabhAsaH26 rUppI 27 rUpyavabhAsaH28 bhAseti nAmadvayopalakSaNaM tadyathA-bhasma 29 bhasmarAzi 30 tilaH 31 tilapuSpavarNaka:32 dakaH33 dakavarNa 34 kAyaH 35 vandhya 36 // mU. (202) iMdaggI dhUmaketU hari piMgalae budhe ya sukke y| bahasati rAhu agatthI mANavae kAmaphAse ya / / - pR.indrAgni 37dhUmaketuH38 hari 39 piGgalaH 40 budhaH 41 zukraH 42 bRhaspatiH 43 rAhaH 44 agasti:45 mANavakaH 46 kAmasparzaH 47/ ma. (203) dhurae pamuhe viyaDe visaMdhikappe tahA payalle y| jaDiyAlae ya aruNe aggila kAle mahAkAle // vR. dhuraH 48 pramukhaH 49 vikaTa: 50 visaMdhikalpaH 51 prakalpaH 52 jaTAlaH 53 aruNaH 54 agni 55 kAlaH 56 mahAkAlaH 57 / / mU. (204) sotthiya sovatthiya vaddhamANage tadhA palaMbe y| nicAloe nicuJjoe sayaMpabhe ceva obhAse / / vR. svastikaH 58 sauvastikaH 59 varddhamAnakaH 60 pralambaH 61 nityAlokaH 62 nityodyotaH 63 svayaMprabhaH 64 avabhAsaH 65 / / mU. (205) seyakara khemaMkara AbhaMkara pabhaMkare ya boddhvve| arae virae ya tahA asoga taha vItasoge y| vR.zreyaskaraH66khemaMkaraH 67 AbhaMkaraH 68 prabhaGktaH 69 arajA 70 virajA 71 azokaH 72 vItazokaH 73 / mU. (206) vimale vitata vivatthe visAla taha sAla subbate cev| Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 20, prAbhRtaprAbhRtaM aniyaTTI egajaDI ya hoi bijaDI boddhvyo| vR. vivataH 74 vivastraH 75 vizAlaH 76 zAlaH 77 suvrataH 78 anivRttiH 79 ekajaTI 80 dvijaTI 81 / mU. (207) kara karie rAya'ggala boddhavve puSpha bhAva ketU y| aTThAsIti gahA khalu neyavvA AnupubbIe / vR. karaH 82 karikaH 83 rAjaH 84 argalaH 85 puSpaH 86bhAvaH 87 ketuH 88 / prAbhRtaM-20 samAptam vR.- samprati sakalazAstrapasaMhAramAha mU. (208) iti esa pAhuDatthA abhavvajaNahiyayadullahA innmo| ukkittitA bhagavatA jotisarAyassa pannattI / / vR.evaM-uktena prakAreNa anantaramuddiSTasvarUpAprakaTArthA--jinavacanatatvavedinAmuttAnArthA, iyaM cetthaM prakaTArthApi satI abhavyajanAnAM hRdayena-pAramArthikAbhiprAyeNa durlabhA, bhAvArthamadhikRtyAbhabjayanAnAM durlabhetyarthaH, abhavyatvAdeva teSAM samyagjinavacanapariNaterabhAvAt, utkIrtitA--katitA bhagavatI-jJAnaizvaryA devatA jyotiSarAjasya-sUryasya prjnyptiH| eSAca svayaMgRhItA satI yasmai na dAtavyA tatpratipAdanArthamAhamU. (209) esa gahitAvi saMtA thaddhe gaarviymaannipddinniie| avahussue na deyA tabvivarIte bhave deyA / / vR. 'esA gahiyAvi'ityAdi gAthAdvayaM, eSA-sUryaprajJapti svayaM samyakakaraNena gRhItApi satI "vyatyayo'pyAsA"miti vacanAccaturthyarthasaptamI, tato'yamartha-thaddhe itistabdhAyasvabhAvata eva mAnaprakRtyA vinybhrNshkaarnne| _ 'gAraviya'ttiRddhayAdi gauravaMsAtamasyeti gauravitastasmaiRddhirasasAtAnAmanyatamena gauraveNa gurutarAyeti bhAvaH, RddhayAdimadopeto hyacintyacintA-maNikalpamapIdaM sUryaprajJaptiprakIrNakamAcAryAdikaM ca tadvettAramavajJayA pazyati, sAcAvajJA durantanarakAdiprapAtaheturasastadupakArAyaiva tasmaidAnapratiSedhaH, iyaMca bhAvanA stabdhamAnyAdiSvapibhAvanIyA, tathA mAnine-jAtyAdimadopetAya pratyanIkAya-dUrabhavyatayA abhavya, tayA vA siddhAntavacananikuTTanaparAya, tathA alpazrutAyaavagADhastokazAstraya,sahi jinavacaneSu ()samyagbhAvitatvAt zabdArthaparyAlocanAyAmakSuNNatvAcca yathAvatkathyamAnamapinasamyagabhirocayate iti nadeyA, kintutadviparItAya dAtavyA bhavet, bhavediti kriyApadasya sAmarthya labdhAvapyupAdAnaMdAtavyatvAvadhAraNArthaM, tadviparItAya dAtavyaiya nAdAtavyA, adAne zAstravyavacchedaprasaktyA tiirthvyvcchedprskteH| mU. (210) sddhaadhitiutttthaannucchaahkmmblviriypuriskaarehi| jo sikkhiovisaMto abhAyaNa parikahejjA hi / / vR. etadeva vyaktIkurvannAha-'saddhe'tyAdi, zraddhA-zravaNaM prati vAJchA dhRti-vivakSitaM jinavacanaM satyameva nAnyatheti manaso'vaSTambhaH utthAna-zravaNAya guruMpratyabhimukhagamanaM utsAhaHzravaNaviSaye manasaH utkalikAvizeSaH yadvazAdidAnImeva yadi me puNyavazAt sAmagrI sampadyate Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUryaprajJaptiupAsUtram 20/-210 zrRNomicatataHzobhanaM bhavatIti pariNAma upajAyate karma-vandanAdilakSaNaM balaM-zArIrovAcanAdiviSayaH prANaH vIrya-anuprekSAyAM sUkSmasUkSmArthohanazakti puraSakAraH-tadeva vIrya sAdhitAbhimataprayojanaM, etaiH kAraNaiH yaH svayaM zikSito'pi- gRhItasUryaprajJaptisUtrArthobhayo'pi san yo dAkSiNyAdinA antevAsini abhAjane-ayogye pratikSipet-sUtrato'rthata ubhayato vA nyaset / bhU. (211) sopavayaNakulagaNasaMghabAhiro naannvinyprihiinno| arahaMtatheragaNaharameraM kira hoti coliinno||| vR. 'sopayavaNe tyAdisapravacanakulagaNasaGghabAhyo jJAnavinayaparihINo-jJAnAcAraparihINo bhagavadarhatsthaviragaNadharamaryAdAM-bhagavadarhadAdikRtAM vyavasthAM bhavati kila vyatikrAntaH, kiletyAptavAdasUcakaM, itthamAptavacanaM vyavasthitaM yathA sa nUnaM bhagavadarhadAdivyavasthAmatikranta iti, tadatikrame ca dIrghasaMsAritA / mU. (212) tmhaadhitiutttthaannucchaahkmmblviriysikhiaNnaannN| dhAreyavvaM niyamA na ya avinaesu dAyavvaM / / vR. 'tamhe'tyAdi, tasmAd dhRtyutthAnotsAhakarmabalavIryeryat jJAna-sUryaprajJaptayAdi svayaM mumukSuNA satAzikSitaM taniyamAdAtmanyevadhartavyaM, natujAtucidapyavinIteSu dAtavyaM, uktaprakAreNa taddAneAtmaparadIrghasaMsAritvaprasakteH, tdevmuktHprdaanvidhi| iyaMcasUryaprajJaptirarthatomithilAyAM nagaryAM bhagavatA vIravarddhamAnasvAminAsAkSAduktA, bhagavAMzcAsya vartamAnasya tIrthasyAdhipatistato'rthapranetRtvAd vartamAnatIrthAdhipatitvAca maGgalArthaM zAstraparyante tannamaskAramAhamU. (213) vIravarassa bhagavato jrmrnnkilesdosrhiyss| vaMdAmi vinayapaNato sokkhuppAe sayA paae| vR. 'cIravarasse'tyAdi, 'sUravIra vikrAntau vIrayati sma vIraH, saca nAmAdibhedAcaturdhA bhidyamAno-nAmavIraH sthApanAvIrodravyavIrobhAvavIrazca, tatrayasyajIvasya ajIvasya vA anvadharahitaM vIra iti nAma kriyate sa nAmnA vIro nAmanAmavatorabhedAt nAma cAsau vIrazca nAmavIraH, sthApanAvIro vIrasya-subhaTasya sthApanA vIravarddhamAnasvAmisthApanAt, dravyavIro dvidhA Agamato noAgamatazca, tatra Agamato jJAtA tatra cAnupayuktaH, anupayogo dravya'miti vacanAt, noAgamatasvidhA- tadyathA-jJazarIradravyavIro bhavyazarIradravyavIrastadavyatiriktazca, tatra vIra iti padArthajJasya yat zarIraM jIvaviprayuktaM siddhazilAtalAdisthitaM tat bhUte dravyavIraH, yatpunarbAlakasya zarIraM vIra iti padArthamadyApi nAvabudhyate atha cAvazyamAyatyAM bhotsyate sa tathAvidhabhAvibhAvatvAt bhavyazarIradravyavIraH, tadvavyatiriktaH svazatruvidAraNasamartho'nekazaH saGgAmazirasi labdhajayapatAkazcakravatyAdiH / bhAvavIrodvidhA, tadyathA-Agamatono Agamatazca, tatrAgamato jJAtopayuktazca vIrapadArthe, no Agamato durjayasamastAntararipuvidAraNasamarthaH, tasyaikAntikavIratvasadbhAvAt, anenaiva ca noAgamato bhAvavIreNAdhikAraH tasyaiva vartamAnatIrthAdhipatitvAt atastatpratityarthaM varagrahaNaM, vIreSuvaraH-pradhAno vIravaro-varddhamAnasvAbhI tasya bhagavataH-anupamaizvaryAdiyuktasya,varagrahaNalabdhameva bhAvavIratvaM spaSTayati-'jare' tyAdi, jarA-vayohAnilakSaNA maraNaM-prANatyAgarUpaMklezAH Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhRtaM 20, prAbhRtaprAbhRtaM 315 zArIryo mAnasyazcAbAdhAH doSA-rogAdayaH tai rahitasya pAdAn saukhyotpAdakAn vinayapraNato vande-namaskarobhi // // 1 // vande ythaasthitaashesspdaarthprtibhaaskm| nityoditaM tamo'spazya, jainasiddhAntabhAskaram / / // 2 // vijayantAM guNaguravo guravo jintiirthbhaasnaikpraaH| yadvacanaguNAdahamapi jAto lezena paTubuddhi H / / // 3 // sUryaprajJaptimimAmatigambhIrAM vivRNvatA kuzalam / yadavApi malayagiriNA sAdhujanastena bhavatu kRtI !! 16 paJcamaM upAGgam sUryaprajJaptiH samAptam muni dIparala sAgareNa saMzodhitA sampAditA sUryaprajJaptiupAgasUtre malayagiriAcAryeNa viracitA TIkA prismaaptaa| * ** Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 bhAga :- 12 (17)candraprajJaptiupAGgasUtram) saTIka Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [1] bhAvabharI vaMdanA jemanA dvArA sUtramAM guMthAyela jinavANIno bhavya vAraso vartamAnakAlIna "AgamasAhitya'mAM prApta thayo e sarve sUrivara Adi ArSa pUjyazrIone cauda pUrvadhara zrI bharbAhu svAmI daza pUrvadhara zrI zayyabhavasUri (anAmI) sarve zrata svavIra maharSio devavAcaka gaNi zrI zyAmAcArya devardhvigaNi kSamAzramaNa jinabhadra gaNi kSamAzramaNa saMghadAsagaNi siddhasena gaNi jinadAsa gaNi mahattara agatyasiMha sUri zIlAMkAcArya abhayadevasUri malayagirisUri kSemakIrtisUri haribhadrasUri AryarakSita sUri (?) droNAcArya caMdra sUri vAdivetAla zAMticaMdra sUri malladhArI hemacaMdrasUri zAMticaMdra upAdhyAya dharmasAgara upAdhyAya guNaratnasUrI vijaya vimalagaNi vIrabhadra | RSipAla | brahmamuni | tilakasUri sUtra-niryukti - bhASya -zUrti-vRtti-AdinA racayitA anya sarve pUjyazrI vartamAna kAlina Agama sAhitya vArasAne saMzodhana-saMpAdana-lekhana Adi dvArA mudrIta/amudrIta svarUpe rajU karyA | sarve zrutAnurAgI pUjyapuruSone AnaMda sAgarasUrijI caMdrasAgara sUrijI muni mANeka jina vijayajI punyavijayajI caturavijayajI jaMbu vijayajI amaramunijI kanaiyAlAlajI lAbhasAgarasurijI AcArya tulasI caMpaka sAgarajI smaraNAMjali bAbu dhanapatasiMha pa0 becaradAsa 50 jIvarAjabhAI paM. bhagavAnadAsa paM. rUpendrakumAra pa0 hIrAlAla zruta prakAzaka sarve saMsthAo Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krama [2] 45 Agama mULa tathA vivaraNanuM zloka pramANadarzaka koSTaka AgamasUtranAma vRtti-kartA 1. AcAra 2. sUtrakRta 3. sthAna 4. samavAya 5. bhagavatI 6. jJAtAdharmakathA 7. upAsakadazA 8. antakRddazA 9. anuttaropapAtikadazA 10. praznavyAkaraNa 11. vipAkazruta 12. aupapAtika 13. rAjaprazniya 14. jIvAjIvAbhigama 15. prajJApanA 16. sUryaprajJapti 17. candraprajJapti 18. jambUdvIpaprajJapti | 19thI nirayAvalikA 23. (paJca upAGga) 24. catuH zaraNa 25. Atura pratyAkhyAna 26. mahApratyAkhyAna 27. bhaktaparijJA 28. tandula vaicArika 29. saMstAraka 30. gacchAcAra 31. gaNividyA mUla zloka pramANa 2554 zIlAGkAcArya 2100 zIlAGkAcArya 3700 abhadevasUri 1667 abhayadevasUri 15751 abhayadevasUri 5450 abhayadevasUri 812 abhayadevasUri 900 abhayadevasUri 192 abhayadevasUri 1300 abhayadevasUri 1250 abhayadevasUri 1167 | abhayadevasUri 2120 malayagirisUri 4700 malayagirisUri 7787 malayagirisUri 2296 malayagirisUri 2300 malayagirisUri 4454 zAnticandra upAdhyAya 1100 candrasUri - 80 vijayavimalayagaNi 100 guNaralasUri ( avacUri) 176 AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) 215 AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) 500 vijayavimalagaNi 155 guNaratna sUri (avacUri) 175 vijayavimalagaNi 105 AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) vRtti zlokapramANa 12000 12850 14250 3575 18616 3800 800 400 100 5630 900 3125 3700 14000 16000 9000 9100 18000 600 (?) 200 (?) 150 176 215 (?) 500 110 1560 105 Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [3] krama * vRtti 1000 AgamasUtranAma *mUla / vRtti-kartA zloka pramANa zlokapramANa 32. | devendrastava 375 AnandasAgarasUri (saMskRta chAyA) 375 33. | maraNasamAdhi 837 AnandasAgarasUri (saMskRta chAyA) 837 34. | nizItha 821 | jinadAsagaNi (cUrNi) 28000 saGghadAsagaNi (bhASya) 7500 |35. bRhatkalpa 473 | malayagiri+kSemakIrti |42600 saGghadAsagaNi (bhASya) 7600 36. vyavahAra 373 malayagiri 34000 saGghadAsagaNi (bhASya) 6400 37. | dazAzrutaskandha 896 /- ? - (cUrNi) 2225 38. jItakalpa * 130 siddhasenagaNi (cUrNi) 39. | mahAnizItha 4548 40. Avazyaka 130 haribhadrasUri 22000 41. | odhaniyukti ni.1355 droNAcArya (?)7500 | piNDaniyukti * ni. 835 malayagirisUri 7000 42. | dazavakAlika 835 | haribhadrasUri 43. uttarAdhyayana 2000 zAMtisUri 16000 44. nandI 700 malayagirisUri 7732 45. | anuyogadvAra 2000 maladhArIhemacandrasUri 5900 nodha:(1) 6. 45 nAma sUtrImA vartamAna ANe paDela 1 thI 11 aMgasUtro, 12 thI 23 upAMgasUtro, 24dhI33 prakIrNakasUtro 34thI u8 chedasUtro, 40 thI 43 mULasUtro, 44-45 cUlikAsUtronA nAme hAta prasiddha che. (2) ukta zloka saMkhyA ane upalabdha mAhitI ane pRSTha saMkhyA AdhAre noMdhela che. jo ke te saMkhyA mATe matAMtara to jovA maLe ja che. jemake AcAra sUtramAM 2500, 2554, 21rapa evA traNa zloka pramANa jANavA maLela che. Avo mata-bheda anya sUtromAM paNa che. (3) 6 vRtti- noMche te abhe 431. saMpAdana munI cha. te sivAyanI 55 vRtti-cUrNi AhisAhitya mudrita amudrita avasthAmA 59 cha 4. (4) gacchAcAra ane maraNasamAdhi navi: caMdAvejjhaya bhane vIrastava prakIrNaka bhAve che. he abhe "AgamasuttANi" bhAM bhUNa 35 bhane "AmahI'mA akSarazaH gujarAtI anuvAda rUpe Apela che. temaja tattva jenA vikalpa rUpe che e 7000 Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcattvanuM mAdhya ame ''bAvanaputtani''mAM saMpAdIta karyuM che. (5) megha ane viSNu e baMne niryukti vikalpe che. je hAla mULasUtra rUpe prasidhdha che. je baMnenI vRtti ame ApI che. temaja temAM mANyanI gAthAo paNa samAviSTa thaI che. (6) cAra pravhILuM sUtro ane mahAnizItha e pAMca AgamanI koI vRtti Adi upalabdha thavAno ullekha maLato nathI. prArja nI saMskRta chAyA upalabdha che tethI mUkI che. nizIya-zA-nitattva e traNenI vRtti ApI che. jemAM yaza ane nItattva e baMne uparavRtti maLatI hovAno ullekha che, paNa ame te meLavI zakyA nathI. jyAre nizItha upara to mAtra vIsamA uddezaHnI ja vRtti no ullekha maLe che. * vartamAna kALe 45 AgamamAM upalabdha niryukti: 1 niyukti 9. AcAra-niyukti 2. sUtrakRta-niyukti rU. vRtva-nivRtti * 4. |vyavahAra-nitti * 5. dazAzruta0 - niyukti ma [4] zlokapramANa krama niryukti 450 265 180 6. Avazyaka -niryukti 7. oghaniyukti 8. piNDaniyukti 9. dazavaikAlika niyukti 10. uttarAdhyayana- niyukti noMdha : (1) ahIM Apela chto pramALa e gAthA saMkhyA nathI. 32 akSarano eka zloka'' e pramANathI noMdhAyela zloo pramALa che. zlokapramANa 2500 1355 835 500 700 (2) * vRttva ane vyavahAra e baMne sUtronI nivRtti hAla bhALa mAM bhaLI gaI che. jeno yathAsaMbhava ullekha vRttivAra maharSi e mANya uparanI vRttimAM karyo hoya tevuM jovA maLela che. (3) koSa ane viSNuniryukti svataMtra mUlagAma svarUpe sthAna pAmela che tethI tenuM svataMtra saMpAdana Ama-41 rUpe thayela che. (temaja A saMpAdanamAM paNa che.) (4) bakInI cha niryuvijJamAMthI dazAzrutanya niyuvitta upara yUni ane anya pAMca niyukti uparanI vRtti ame amArA saMpAdanamAM prakAzIta karI che. jyAM A cha niyuvijJa spaSTa alaga joI zakAya che. (5) niyuktikartA tarIke mavAdusvAmI no ullekha ja jovA maLe che. Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [5] - - - Na vartamAnaNe 45mAgamamA 59bhya bhASyaM krama krama bhASya bhASya zlokapramANa krama krama bhASya gAthApramANa 1. | nizISabhASya | 7500 / 6. | AvazyakabhASya * 483 bRhatkalpabhASya / 7600 oghaniyuktibhASya * 322 vyavahArabhASya 6400 piNDaniyuktibhASya * 46 4. | paJcakalpabhASya / 3185 / 9., dazavaikAlikabhASya * jItakalpabhASya | 3125 10. | uttarAdhyayanabhASya (?) / 8. nodha: (1) nizISa , bRhatkalpa mane, vyavahArabhASya nan sal saGghadAsagaNi DovAnuM ||y cha abhA2saMpAnamA nizISa bhASya tenI cUrNi sAthe bhane bRhatkalpa tathA vyavahAra bhASya tenI-tenA. vRtti sAthe samAviSTa yuM che. (2) paJcakalpabhASya sabhA2AgamasuttANi bhAga-38 mAM zIta yu. (3) AvazyakabhASya bhA thA prabhAe 483 sayuMThebha. 183 2 // mULabhASya 3 cha bhane 300 yA anya bhASyanI che.no samAveza Avazyaka sUtraM-saTIkaM mAM yo che. [ vizeSAvazyaka bhASya 554 prasidhdha yuM che 50 te sabhA AvazyakasUtra- 652nu bhASya nathI bhane adhyayano anusAra nI 2 asa vRtti Adi peTA vivaraNo to sAva ane gItachanya e baMne upara maLe che. jeno mo. 85 abhe 4361 nathI.] (4) oghaniyukti, piNDaniyukti , dazavaikAlikabhASya no samAveza tenI lenI vRtti meM thayo 4 che. pA tano tA vizeno abhIne maNerA nathI. [oghaniyukti (652 3000 3 prabhAebhASyano 6d55opA maNera cha.] (5) uttarAdhyayanabhASyanI gAthA niyuktimA bhajI gayAnusaMmache (?) (5) mArIta aMga - upAMga - prakIrNaka - cUlikA me 35 Agama sUtro 52no cha pagano ullekha amArI jANamAM Avela nathI. koIka sthAne sAkSI pATha-Adi sva35 bhASyagAthA sevAmaNe che. (7) bhASyakartA tarI mudhya nAma saGghadAsagaNi sevA bhaNekha cha. tama4 jinabhadragaNi kSamAzramaNa bhane siddhasena gaNi no. 5. 6ed5 bhaNe cha. 32&i bhASyana sal ajJAta ja che. Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [6] vartamAna aNe 45 yAgabhabhAM upalabdha cUrNiH zlokapramANa 8300 9900 3114 1500 1879 28000 16000 15. nandI cUrNi 1200 16. anuyogadAracUrNi noMdha : (1) (18 cUrNimAMdhI nizItha, dazAzrutaskandha, jItakalpa se saMpAdanamAM samAvAI gayela che. cUrNi 1. AcAra-cUrNi 2. sUtrakRta - cUrNi 3. bhagavatI - cUrNi 4. jIvAbhigama-cUrNi krama 5. jaMbUdvIpaprajJapti - cUrNi 6. nizIthacUrNi 7. bRhatkalpacUrNi 8. vyavahAracUrNi krama cUrNi 9. dazAzrutaskandhacUrNi 10. paJcakalpacUrNi 11. jItakalpacUrNi 12. AvazyakacUrNi 13. dazavaikAlikacUrNi 14. uttarAdhyayanacUrNi cUrNi amArA khA (2) AcAra, sUtrakRta, Avazyaka, dazavaikAlika, uttarAdhyayana, nandI, anuyogadvAra e sAta vRtti pUjyapAda AgamodvAraka zrI e prakAzIta karAvI che. ( 3 ) dazavaikAlikanI jI ne cUrNi agatsyasiMhasUrikRta che tenuM prAzana pUbhya zrI punyavijayajIe karAvela che. (4) jaMbUdvIpaprajJapticUrNi vize hIrAlAla apaDIyA prazrArthayita ullUM re che.. bhagavatI cUrNi to bhajeche, pAsa eka prAzIta dharma nadhI. te vRhatkalpa, vyavahAra, padmavattva e traNa hastaprato ame joI che paNa prakAzIta thayAnuM jANamAM nathI. ( 4 ) cUrNikAra tarI 3 jinadAsagaNimahattara nAma mukhyatve saMbhaNAya che. DeTalAinA bhate amuka vrUttinA kartAno spaSTollekha maLato nathI. zlokapramANa 2225 3275 9000 18500 7000 5850 1500 2265 "Agama-paMthAMgI" kheDa cintya pASata" 1 vartamAna kALe prApta Agama sAhityanI vicAraNA pachI kharekhara AgamanA pAMca aMgomAM keTaluM ane zuM upalabdha che te jANyA pachI eka prazna thAya ke Agama paMcAMgI nI vAto DeTasI dintya che aMga- upAMga-prakIrNaka-cUlikA se upa yAgamo upara mAlva nathI. eTale 35 AgamanuM eka aMga to aprApya ja banyuM. sUtra paratve upalabdha niyukti ta cha che, kheTase u8 bhAgamonuM kheDa aMga aprApya 4 janyuM yA rIte jyAMDa bhASya, jyAMDa niyukti bhane jhyAM cuurnnin| bhAve vartamAna aNe suvyavasthita paMcAMgI ye mAtra Avazyaka sUtra bhI gAezAya. 2 naMdIsUtra bhAM paMcAMgIne pahale saMgrahaNI, pratipatti jo vagerenA patra seja che. Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - . - - - - - [7] ( 45 Agama aMtargata vartamAna kALe upalabdha vibhAgo ) sUicanA - ame saMpAdIta karela sAsu-saTIva mAM bekI naMbaranA pRSTho upara jamaNI bAju kAmasUtra nA nAma pachI aMko Apela che. jemake 1/32/54 vagere. A aMko te te AgamanA vibhAgIkaraNane jaNAve che. jemake lIvaramAM prathama aMka kRtajyano che tenA vibhAga rUpe bIjo aMka -aa che tenA peTA vibhAga rUpe trIjo aMka dhyayanano che. tenA peTA vibhAga rUpe cotho aMka dezava no che. tenA peTA vibhAga rUpe chello aMka mUnano che. A mUna gadya ke padya hoI zake. jo gadya hoya to tyAM peregrApha IlathI ke chuTu lakhANa che ane thA/pada ne padyanI sTAIlathI ll - || goThavela che. pratyeka Agama mATe A rIte ja oblikamAM (7) pachI nA vibhAgane tenA tenA peTA-peTA vibhAga samajavA. jyAM je-te peTA vibhAga na hoya tyAM (-) oblika pachI Desa mukIne te vibhAga tyAM nathI tema sucaveluM che.] (9) nAvAra - zrutajU:/dhUnA/adhyayanaM/ddezavA/mUi pUna nAmaka peTA vibhAga bIjA zrutaskandamAM ja che. (2) sUtrakRta * zrutaskandhaH/adhyayana/uddezakaH/mUlaM (3) thAna - thAnacyavana/dhUne (4) samavAya - samavAyaH/mUlaM (1) janasatI - zatAva-baMtarazataLideza: mUrti ahIM zatakanA peTA vibhAgamAM benAmo che. (1) : (2) saMtazata kemake zata 21, 22, 23 mAM zata nA peTA vibhAganuM nAma ja jaNAvela che. tija : rU3,34,35,36,40 nA peTA vibhAgane aMtarazAtA athavA tAta nAmathI oLakhAvAya che. jAtAdharmakathA- zrutaskandhaH/vargaH/adhyayana/mUlaM pahelA thutanyamAM dhyAna ja che. bIjA kRta no peTAvibhAga " nAme che ane te ja nA peTA vibhAgamAM che. upAsakadazA- adhyayana/mUlaM antakRddazA- varga:/adhyayana/mUlaM anuttaropapAtikadazA- varga:/adhyayana/mUlaM praznavyAkaraNa- dvAraM adhyayana/mUlaM gAzrava ane saMcara evA spaSTa be bheda che jene kavana ane saMvAda kahyA che. (koIka dvA ne badale zruta zabda prayoga paNa kare che (11) vipAkazruta* zrutaskandhaH/adhyayana/mUlaM (12) aupapAtika- mUlaM (13) rAjapraznIya- mUlaM Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [8] (14) jIyAjIvAbhigama- pratipattiH/* uddezaka:/mUlaM A AgamamAM ukta traNa vibhAgo karyA che to paNa samajaNa mATe pratiti pachI eka peTAvibhAga nodhanIya che. 34 pratipatti -3- neraiya, tirikkhajoNiya, manuSya, deva sevA // 2 pavilA 5 cha. tethI tipattiA (naraiyaAdi)/uddezakaH mUlaM merIta spaSTa mala pAudA cha, merIta bhI pratipatti nA uddezakaH navanathI pAte pavibhAga pratipattiH nA che. (15) prajJApanA- padaM/uddezakaH/dvAra/mUlaM pdn| 2 viuri sis uddezakaH cha, sais dvAra cha 5 5da-28na peTavilamai uddezakaH ane tenA peTA vibhAgamAM dA paNa che. (16) sUryaprajJapti- prAbhRta/prAbhRtaprAbhRta/mUlaM candraprajJapti- prAbhRtaM/prAbhRtaprAbhRta/mUlaM Agama 16-17 prAmRtaprAmRta nA 50 pratipattiH nAma pe ni cha. pahA uddezakaH mAha mujaba teno vizeSa vistAra thAyela nathI. (18) jambUdIpaprajJapti- vakSaskAra:/mUlaM (19) nirayAvalikA - adhyayana/mUlaM (20) kalpavataMsikA - adhyayana/mUlaM (21) puSpitA - adhyayanaM/mUlaM (22) puSpacUlikA - adhyayana/mUlaM (23) vaNhidazA - adhyayana/mUlaM Agama 19 thI 23 niyAvivi nAmathI sAthe jovA maLe che kemake tene upAMganA pAMca varga tarIke sUtrabAre bhogAvedAcha.hemA [-1, nirayAvalikA, 1-2 kalpavataMsikA... mere 4AvA (24 thI 33) catuHzaraNa (Adi dazepayannA) mUlaM (34) nizItha - uddezakaH/mUlaM (35) bRhatkalpa - uddezakaH/mUlaM (36) vyavahAra - uddezakaH/mUlaM (37) dazAzrutaskandha - dazA/mUlaM (38) jItakalpa - mUlaM (39) mahAnizItha - adhyayanaM/uddezakaH/mUlaM (40) Avazyaka - adhyayana/mUlaM (41) ogha/piNDaniyukti - mUlaM (42) dazavaikAlika - adhyayana/uddezakaH/mUlaM (43) uttarAdhyayana - adhyayana/ /mUlaM (44- 45) nandI-anuyogadvAra - mUlaM Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [9] 1. 2. amArA saMpAdIta 45 AgamomAM AvatA mUla no aMka tathA temAM samAviSTa gAthA krama | AgamasUtra mUlaM | gAthA | ___ AgamasUtra gAthA AcAra / 552 / 147 | 24. | catuHzaraNa | sUtrakRta 806 | 723 / 25. | AturapratyAkhyAna 71 / sthAna 1010 | 169 / 26. | mahApratyAkhyAnaM 142 / 142 samavAya 27. bhaktaparijJA 172 5. | bhagavatI 1087 114 / 28. taMdulavaicArika 6. | jJAtAdharmakathA 241 / 57 | 29. | saMstAraka [133 upAsaka dazA gacchAcAra 137 137 antakRddazA ___62 / 12 / 31. | gaNividyA 82 anuttaropapAtika 13 | 4 | 32. | devendrastava 307 307 10. praznavyAkaraNa 47 | 33. maraNasamAdhi 664 664 11. / vipAkazruta 47 nizISa 1420 aupapAtika | 35. bRhatkalpa 13. rAjaprazniya 36. | vyavahAra 285 14. jIvAbhigama 398 37. dazAzrutaskandha 114 | 56 15. prajJApanA 622 231 / 38. | jItakalpa 103 | 103 16. sUryaprajJapti 214103 39. | mahAnizItha 1528 17. candraprajJapti | 218 107 / 40. Avazyaka |18. jambUdIpaprajJapti 365 oghaniyukti 1165 1165 nirayAyalikA | 41. | piNDaniyukti 712 712 20. kalpavataMsikA 42. | dazavaikAlika 21. [ puSpitA 2 43. uttarAdhyayana 1731 1640 22. | puSpacUlikA 168 5 / 1 | 45. | anuyogadvAra 350 | 34. 131 41. nandI 123 23. vahidazA noM5 :- 651. gAthA saMjyAno samAveza mUlaM mAM 46 4 015 che. te mUla sipAyanI mAMga gAthA sama4vI. nA. mUla za6 me samo. sUtra mane gAthA bane bhATe no mApelI saMyukta bhanuma che. gAthA ghai4 saMpAnomA sAmAnya gharApatI hovAthA teno mAlA Apela che. paNa sUtranA vibhAga dareka saMpAdake bhinnabhinna rIte karyA hovAthI ame sUtrAMka judo pADatA nathI. Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [1] [2] [3] [4] 5 [20] [21] [22] [23] [24] [25] [2] [27] [5] [s] [] caityavandana saGgraha - tIrthajinavizeSa caityavandana covizI [28] [29] - abhinava hema laghuprakriyA - 1 abhinava hema laghuprakriyA - 2 abhinava hema laghuprakriyA - 3 - abhinava hema laghuprakriyA - 4 - [30] [31] [32] [33] [34] [35] [10] -- amArA prakAzano H : kRdantamAlA caityavandana parvamAlA [9] [10] zatruJjaya bhakti [ AvRtti - do ] abhinava jaina paJcAGga - 2046 [11] [12] abhinava upadeza prAsAda - 1- zrAvaka kartavya - 1 thI 11 abhinava upadeza prAsAda - 2- zrAvaka kartavya - 12 thI 15 [13] abhinava upadeza prAsAda - 3- zrAvaka kartavya - 16 thI 36 [14] navapada - zrIpAla (zAzvatI oLInA vyAkhyAna rUpe) [15] [16] [17] samAdhi maraNa [vidhi - sUtra - padya - ArAdhanA-maraNabheda-saMgraha] caityavaMdana mALA [779 caityavanaMdanono saMgraha] tatvArtha sUtra prabodhaTIkA [adhyAya-1] tatvArtha sUtranA Agama AdhAra sthAno siddhAcalano sAthI [AvRtti - be] caitya paripATI [18] [19] saptAGga vivaraNam saptAGga vivaraNam saptAGga vivaraNam saptAGga vivaraNam amadAvAda jinamaMdira upAzraya Adi DirekTarI zatruMjaya bhakti AvRtti - be] zrI navakAramaMtra navalAkha jApa noMdhapothI zrI cAritra pada eka karoDa jApa noMdhapothI zrI bAravrata pustikA tathA anya niyamo - [AvRtti - cAra] abhinava jaina paMcAMga - 2042 sarvaprathama 13 vibhAgomAM] zrI jJAnapada pUjA aMtima ArAdhanA tathA sAdhu sAdhvI kALadharma vidhi zrAvaka aMtima ArAdhanA [AvRtti traNa] vItarAga stuti saMcaya [1151 bhAvavAhI stutio (pUjya AgamoddhAraka zrI nA samudAyanA) kAyamI saMparka sthaLo tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-1 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-2 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-3 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-4 Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [11] [35] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-pa [39] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-6 [32] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-7 [38] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-8 [40] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIma - adhyAya 8 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-10 prakAzana 1 thI 41 abhinavazruta prakAzane pragaTa karela che. [41] [42] AyAro [43] sUyagaDo [44] ThANaM [45] samavAo [ 46] [ 47 ] vivAhapannati nAyAdhammakahAo [48] uvAsagadasAo [49] aMtagaDadasAo. [ 50 ] [49] pahAvAgaraNaM [ 52] vivAgasUrya [ 53 ] uvavAiyaM [ 54 ] [ 55 ] [ 56 ] anuttovavAiyadasAo rAyappaseNiyaM jIvAjIvAbhigamaM patravaNAsuttaM [ 57 ] sUrapannatiH [ 58 ] caMdapannattiH [ 59 ] [60] [ 61] [62] jaMbUddIvapannati nirayAvaliyANaM kappavaDiMsiyANaM puphiyANaM [ 63 ] puSkacUliyANaM vahidasANaM [ 64 ] [ 65 ] causaraNaM [ 66 ] AurapaccakkhANaM mahApaccakkhANaM [ 67 ] [ 68 ] bhattapariNNA [AgamasuttANi- 1] [AgamasuttANi-2] [AgamasuttANi-3] [AgamasuttANi-4] [AgamasuttANi-5] [AgamasuttANi-6] [AgamasuttANi-7] [AgamasuttANi-8] [AgamasuttANi-9] [AgamasuttANi 10 ] [AgamasuttANi- 11 ] [AgamasuttANi 12] [AgamasuttANi-13 ] [AgamasuttANi 14] [AgamasuttANi- 15 ] [AgamasuttANi- 16 ] [AgamasuttANi- 17] [AgamasuttANi- 18 ] [AgamasutANi 19] [AgamasuttANi-20 ] [AgamasuttANi-21 ] [AgamasuttANi 22 ] [AgamasuttANi-23] [AgamasuttANi- 24 ] [AgamasuttANi-25 ] [AgamasuttANi 26 ] [AgamasuttANi-27 ] paDhamaM aMgasutaM bIaM aMga taiyaM aMgasutaM cautthaM aMgasutaM paMcamaM aMgasutaM chaThThe aMgasutaM sattamaM aMga aTTamaM aMgasutaM navamaM aMgasutaM dasamaM aMgasutaM ekkarasamaM aMgasutaM paDhamaM uvaMgataM bIaMuvaMgasutaM taiyaM uvaMgasutaM cautyaMuvaMgataM paMcamaM uvaMgasutaM chaThTha uvaMgataM sattamaM uvaMgataM aTTamaM uvaMgasutaM navamaM uvaMgasutaM dasamaM uvaMgasutaM ekarasamaM ugataM bArasamaM uvaMgataM paDhamaM paINNagaM bIaM paINNagaM tIiyaM paINNagaM cautthaM paINNagaM Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 69 ] [ 70] taMdulaveyAtiyaM saMdhAragaM [ 71] gacchAyAra [72] caMdAvejjhayaM [ 73] gaNivijJjA [74] deviMdatthao maraNasamAhi [ 75 ] [ 76 ] vIratthava [77] nisIha [ 78 ] [ 79] [80] dasAsuyakkhaMdhaM [81] jIyakappo [82] paMcakampabhAsa buhatkappo vavahAra [83] mahAnisIha [84 ] AvasasyaM [85] ohanijutti [ 86] piMDanijutti [87] dasaveyAliyaM [88] utarajjhayaNaM [89] naMdIsUrya [ 90] anuogadAraM - [12] [AgamasuttANi-28] [AgamasutANi-29] [AgamasuttANi- 30 / 1 ] [AgamasuttANi- 30 / 2 ] - [AgamasuttANi-31 ] [AgamasuttANi- 32 ] [AgamasuttANi- 33/1 ] [AgamasuttANi - 33 / 2] [AgamasutANi- 34 ] [AgamasuttANi- 35 ] [AgamasuttANi- 36 ] [AgamasuttANi- 37 ] [1] AyAra gujarAtI anuvAda [2] sUyagaDa - [3] hAsa [4] samavAya[4] vivAhapatti - [e] nAyAdhamma - [1] upAsagahasA - [8] aMtagauhasA - gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda [9] anuttaropapAtikadasA- gujarAtI anuvAda [10] parahAyAgaraza [AgamasuttANi- 38 / 1 ] [AgamasuttANi- 38/2 } [AgamasuttANi 39 ] [AgamasuttANi-40 ] [AgamasuttANi-41/1 ] [AgamasuttANi-41/2 ] [AgamasuttANi 42 ] [AgamasuttANi-43 ] [AgamasuttANi-44 ] [AgamasuttANi-45 ] prakAzana 42 thI 90 Agamazruta prakAzane pragaTa karela che. paMcamaM paINNagaM chaThThe paNNagaM sattamaM paINNagaM - 1 sattamaM paNNagaM-2 aThThamaM paINNagaM navamaM paINNagaM dasamaM paINNagaM- 9 dasamaM paNNagaM - 2 paDhamaM cheyasutaM bIaM cheyasutaM taiyaM cheyasutaM cautthaM cheyasuttaM paMcamaM cheyasuttaM- 9 paMcamaM cheyasuttaM - 2 chaThThe cheyasutaM paDhamaM mUlasutaM bIaM mUlasuttaM - 9 bIaM mUlasuttaM - 2 taiyaM mulasutaM utthaM mUlasutaM paDhamA cUliyA bitiyA cUliyA gujarAtI anuvAda AgamadIpa-1] gujarAtI anuvAda AgamadIpa-1] [AgamI5-1] [AgamadIpa-1} [AgamadIpa-2] [AgamadIpa-3] AgamadIpa-3] AgamadIpa-3] [AgamadIpa-3] gujarAtI anuvAda AgamadIpa-3] paheluM aMgasUtra bIjuM aMgasUtra trIjuM aMgasUtra cothuM aMgasUtra pAMcamuM aMgasUtra chaThThuM aMgasUtra sAtamuM aMgasUtra AThamuM aMgasUtra navamuM aMgasUtra dazamuM aMgasUtra Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [13] [101] vivAgasUya - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] agiyAramuM aMgasUtra [102] uvavAya gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-4] paheluM upAMgasUtra [13] rAyappaNiya - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-4] bIjuM upAMgasUtra [14] jIvAjIvAbhigama- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-4] trIjuM upAMgasUtra [105 pannavaNAsutta gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-4] cothuM upAMgasUtra [10] sUrapatti - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] pAcamuM upAMgasUtra [10] caMdapannati - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-pa chaThTha upAMgasUtra [10] buddIvapati- gujarAtI anuvAda [AgamardIpa-5] sAtamuM upAMgasUtra [1] nirayAvaliyA - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5 AThamuM upAMgasUtra [11] kaSpavaDisiyA - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5 navamuM upAMgasUtra [111] puphiyA - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5) dazamuM upAMgasUtra [112] pucUliyA - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-pI agiyAramuM upAMgasUtra [113] vaNihadasA - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-5] bAramuM upAMgasUtra [114] causaraNa - gujarAtI anuvAda [AgamadIpas] pahelo patro [115 AurappaccakhkhANa - gujarAtI anuvAda agamardIpa-] bIje payagno [11] mahApaccakhANa - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-4] trIje patro [117] bhattapariztA - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] cotho paDyo [118] taMdulayAliya- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-] pAMcamo paDyo [11] saMthAraga - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] chaThTho patro [12] gacchAyAra - gujarAtI anuvAda AigamadIpa-] sAtamo payatrI-1 [121} caMdAya- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] sAtamo payatra-2 [122 gaNivijjA - gujarAtI anuvAda AgamadIpa-] AThamo paDyo [123] devidatyao - gujarAtI anuvAda AgamadIpa-6] navamo patro [124] vIratyava- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] dazamo paDyo [25] nisaha gujarAtI anuvAda AgamadIpa-6] paheluM chedasUtra [12] buhatakaM - gujarAtI anuvAda AgamadIpa-6] bIjuM chedasUtra [127 vavahAra - " gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] trIjuM chedasUtra [128] dasAsuyaphakhaMdha - gujarAtI anuvAda AgamadIpa-Da) cothuM chedasUtra [19] jIyakapyo - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-De pAMcamuM chedasUtra [13] mahAnisaha- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] chaThTha chedasUtra [31] Avaya - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7) paheluM mUlasutra [132 ohanijutti - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa- bIjuM mUlasutra-1 [133) piMDanijutti - gujarAtI anuvAda AgamadIpa-cha bIjuM mUlasutra-2 [134 dasayAliya - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] trIjuM mulasUtra Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [14] gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] [AgamadIpa] [AgamadIpa-7] bIjI cUlikA cothuM mUlasutra pahelI cUlikA prakAzana 91 thI 137 AgamadIpa prakAzane pragaTa karela che. [15] uttarayA - [13] naMhIsutaM - [137] anuyogadvAra - [138] dIkSA yogAdi vidhi [139] 45 Agama mahApUjana vidhi [140 ] AcArAGgasUtraM saTIkaM [ 141 ] sUtrakRtAGgasUtraM saTIka [142 ] sthAnAGgasUtraM saTIka [ 143 ] samavAyAGgasUtraM saTIkaM [144 ] bhagavatI aGgasUtraM saTIkaM [145 ] jJAtAdharmakathAGgasUtraM saTIkaM [146] upAsakadazAGgasUtraM saTIkaM [147 ] antavRddazAGgasUtraM saTIkaM [148] anuttaropapAtikadazAGgasUtraM saTIka [149] praznavyAkaraNAGgasUtraM saTIkaM [150 ] vipAkazrutAGgasUtraM saTIkaM [151] [152] [153 ] jIvAjIvAbhigamaupAGgasUtraM saTIka [154] prajJApanAupAGgasUtraM saTIkaM [155] sUryaprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM [156] candraprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM [157 ] jambUdvIvaprajJaptiupAGgasUtraM saTIka [158] [159] [ 160 ] [161] [162 ] aupapAtikaupAGgasUtraM saTIkaM rAjaprazniyaupAGgasUtraM saTIkaM nirayAbalikA upAGgasUtraM saTIka kalpavataMsikAupAGgasUtraM saTIka puSpitAupAGgasUtraM saTIkaM puSpacUlikAupAGgasUtraM saTIkaM vahidasAupAGgasUtraM saTIkaM [163 ] catuH zaraNaprakIrNakasUtra saTIkaM [164 ] AturapratyAvyAnaprakIrNakasUtraM saTIkaM [165 ] mahApratyAkhyAnaprakIrNakasUtraM sacchAyaM [166 ] bhaktaparijJAprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM -9 AgamasuttANi saTIkaM- 2 AgamasuttANi saTIkaM - 3 AgamasuttANi saTIkaM - 4 AgamasuttANi saTIkaM - 5/6 AgamasuttANi saTIka - 7 AgamasuttANi saTIkaM -7 AgamasuttANi saTIkaM-7 AgamasuttANi saTIkaM-7 AgamasuttANi saTIkaM-7 AgamasuttANi saTIkaM-8 AgamasuttANi saTIka -8 AgamasuttANi saTIkaM 8 AgamasuttANi saTIka -9 AgamasuttANi saTIkaM - 10/11 AgamasuttANi saTIkaM - 12 AgamasuttANi saTIkaM 12 AgamasuttANi saTIkaM- 13 AgamasuttANi saTIka - 14 AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIkaM- 14 AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIka - 14 AgamasuttANi saTIka - 14 AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIka - 14 Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [167 ] taMdulavaicArika prakIrNakasUtraM saTIkaM [ 168 ] saMstArakaprakIrNakasUtraM sacchAyaM [169 ] gacchAcAraprakIrNakasUtraM saTIkaM [ 170 ] gaNividyAprakIrNakasUtraM sacchAyaM [171] devendrastavaprakIrNakasUtraM sacchAyaM [ 172 ] maraNasamAdhiprakIrNakasUtraM sacchAyaM [15] [173 ] nizIthachedasUtraM saTIkaM [ 174 ] bRhatkalpachedasUtraM saTIkaM [ 175] vyavahArachedasUtraM saTIka [ 176 ] dazAzrutaskandhachedasUtraM saTIka [ 177 ] jItakalpachedasUtraM saTIka [ 178 ] mahAnizIthasUtraM (mUlaM ) [ 179 ] AvazyakamUlasUtraM saTIka [180 ] oghaniyuktimUlasUtraM saTIkaM [181] piNDaniryuktimUlasUtraM saTIkaM [182] dazavaikAlikamUlasUtraM saTIkaM [183 ] uttarAdhyayanamUlasUtraM saTIka [184] nandI cUlikAsUtraM saTIkaM [185] anuyogadvAracUlikAsUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIkaM- 14 AgamasuttANi saTIka - 14 AgamasuttANi saTIka - 14 AgamasutANi saTIka - 15-16-17 AgamasuttANi saTIka - 18-19-20 Agagama suttANi saTIkaM - 21-22 AgamasuttANi saTIka - 23 AgamasuttANi saTIka - 23 AgamasuttANi saTIkaM - 23 AgamasukhANi saTIka - 24-25 Agama suttAmi saTIka - 26 AgamasuttANi saTIkaM-26 AgamasuttANi saTIka - 27 AgamasuttANi saTIkaM - 28-29 AgamasutANi saTIkaM - 30 AgamasuttANi saTIkaM - 30 prakAzana 139 thI 185 Agamazruta prakAzane pragaTa karela che. AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIka - 14 -: saMparka sthaNa :'khAgama ArAdhanA hendra zItalanAtha sosAyaTI-vibhAga-1, phaleTa naM-13, 4the mALe zrI naminAtha jaina derAsarajI pAchaLa, hAI senTara, khAnapura amadAvAda-1 Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [16] "AgamasuttANi-saTIkaM" bhAga 1 thI u0 nuvi125 / AgamasuttANi samAviSTAAgamAH bhAga-1 AyAra sUtrakRta bhAga-2 bhAga-3 sthAna bhAga-4 samavAya bhAga-5-6 bhagavatI (aparanAma vyAkhyAprajJapti) bhAga-7 jJAtAdharmakathA, upAsakadazA, antakRddazA, anuttaropapAtikadazA, praznavyAkaraNa bhAga-8 vipAkazruta, aupapAtika, rAjaprazniya bhAga-9 jIvAjIvAbhigama bhAga-10-11 prajJApanA bhAga-12 sUryaprajJapti, candraprajJapti bhAga-13 jambUdvIpaprajJapti bhAga-14 niravAyalikA, kalpavataMsikA, puSpikA, puSpacUlikA vaNhidazA, catu:zaraNa, AturapratyAkhyAna, mahApratyAkhyAna, bhaktaparijJA, tandulavaicArika, saMstAraka, gacchAcAra, gaNividyA, devendrastava, maraNasamAdhi bhAga-15-16-17/nIzItha bhAga-18-19-2 bhAga-21-22 bhAga-23 bhAga-24-25 bhAga-26 bhAga-27 bhAga-28-29 vyavahAra dazAzrutaskandha, jItakalpa, mahanizItha Avazyaka oghaniyukti, piNDaniyukti dazabaikAlika uttarAdhyayana nandI, anuyogadvAra bhAga-30 Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASya .. For Private & Personal use Only