________________
११८
सूर्यप्रज्ञप्तिउपाङ्गसूत्रम् १०/४/४६
'उत्तरासाढा खलु नक्खत्ते उभयंभागे दिवड्डखेत्ते पणयालीसमुहुत्ते तप्पढमयाए पातो चंदेण सद्धिं जोगंजोएइअवरंच राइंतओ पच्छा अवरं दिवसं, एवं खलु उत्तरासाढनक्खत्ते दो दिवसे एगं च राइं चंदेण सद्धिं जोगं जोएइ, जोगं जोइत्ता सायं चंदमभिईसवणाणं समप्पेइ,' तदेवंबाहुल्यमधिकृत्योक्तप्रकारेण यथोक्तेषुकालेषु नक्षत्राणि चन्द्रेण सह योगमुपयन्ति, ततः कानिचित्पूर्वभागानिकानिचित्पश्चाद्भागानि कानिचिन्नक्तंभागानिकानिचिदुभयभागान्युक्तानीति
प्राभृतं-१० प्राभृतप्राभृतं-४ समाप्तम्
प्रामृतं-१० प्राभृतप्राभृतं-५ :वृ. तदेवमुक्तं दशमस्य प्राभृतस्य चतुर्थं प्राभृतप्राभृतं, सम्प्रति पञ्चममारभ्यते, तस्य चायमर्थाधिकारो-यथा 'कुलानि वक्तव्यानीति,' ततस्तद्विषयं प्रश्नसूत्रमाह
मू. (४७) ता कहं ते कुला आहिताति वदेजा?, तत्थ खलु इमे वारस कुला बारस उवकुला चत्तारि कुलोवकुला, बारस कुला, तंजहा
धनिट्ठाकुलं उत्तराभद्दवताकुलं अस्सिणीकुलं कत्तियाकुलं संठाणाकुलं पुस्साकुलं महाकुलं उत्तराफग्गुणीकुलं चित्ताकुलं विसाहाकुलं मूलाकुलं उत्तरासाढाकुलं, बारस उवकुला, तंजहा
सवणो उवकुलं पुष्वपट्ठवताउवकुलं रेवतीउवकुलं भरणीउवकुलं पुनव्वसुउवकुलं अस्सेसाउ पुव्वाफग्गुणीउ हत्थाउ सातीउ जेट्टा उ पुव्वासाढाउ, चत्तारि कुलोवकुला तं०-- · अभीयीकुलोवकुलं सतभिसयाकुलोवकुलं अद्धाकुलोवकुलं अणुराधाकुलोवकुलं ।
वृ. 'ता कहं ते इत्यादि, ता इति पूर्ववत्, कथं?-केनप्रकारेणभगवन्! त्वया कुलान्याख्यातानीति वदेत्, एवमुक्ते भगवानाह-'तत्थे' त्यादि, इह न केवलं भगवता कुलान्येवाख्यातातानि किंतूपकुलानि कुलोपकुलानि च, ततो निर्धारणार्थप्रतिपत्यर्थंतत्रेति, भगवान् ब्रूते-'तत्र' तेषां कुलादीनांमध्ये खल्विमानि द्वादश कुलानि, सूत्रे पुस्त्वनिर्देश प्राकृतत्वात्, इमे इति च प्रतिपदमभिसम्बध्यते, इमानि वक्ष्यमाणस्वरूपाणि द्वादश उपकुलानि, इमानि-वक्ष्यमाणस्वरूपाणि चत्वारि कुलोपकुलानि प्रज्ञप्तानि, अथ किं कुलादीनां लक्षणम् ?, उच्यते, इह यैर्नक्षत्रैः प्रायः सदामासानां परिसमाप्तय उपजायन्ते माससद्दशनामानिच तानि नक्षत्राणि कुलानीतिप्रसिद्धानि, तद्यथा-श्राविष्ठो मासः प्रायःश्रविष्ठयाधनिष्ठापर्यायया परिसमाप्तिमुपैति १ भाद्रपदउत्तरभाद्रपदया २ अश्वयुक् अश्विन्या इति ३, धनिष्ठादीनि प्रायो मासपरिसमापकानि माससद्रशनामानि कुलानि यानि च कुलानामुपकुलानां चाधस्तनानि तानि कुलोपकुलानि अभिजिदादीनि चत्वारि नक्षत्राणि, उक्तंच॥१॥ “मासाणं परिमाणा हुंति कुला उवकुला उ हिडिमगा ।
हुंति पुण कुलोचकुला अभिईसयभद्दअनुराहा !!" अत्र 'मासाणं परिमाणा' इतिप्रायोमासानां परिसमापकानि कचित् ‘मासाण सरिसनामा' इति पाठः, तत्र मासानां सद्रशनामानीति व्याख्येयं, ‘सय'त्ति शतभिषक्, शेषं सुगम, सम्प्रति यानि द्वादश कुलानि यानि च द्वादश उपकुलानि यानि च चत्वारि कुलोपकुलानि तानि क्रमेण
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org